Στάδιο αφόρμησης. Επικουρικά μπορούμε να δείξουμε σε διαφάνεια PowerPoint τους στίχους του τραγουδιού.

Transcript

1 Στάδιο αφόρμησης Ο χορός, Onirama Στο τραγούδι ονοματίζεται ένα φυσικό φαινόμενο και πολλά από τα στοιχεία που οδηγούν στη δημιουργία του. Ποιο είναι αυτό; Ποια είναι τα στοιχεία που αναγνωρίζετε; Επικουρικά μπορούμε να δείξουμε σε διαφάνεια PowerPoint τους στίχους του τραγουδιού. Ο χορός (Κλείσε τα μάτια) Στίχοι-Μουσική: Θοδωρής Μαραντίνης Ένα ταξίδι ξεκινάει ένα ταξίδι μακρινό ουράνιο τόξο που γελάει και σε ρίχνει στο κενό Χρώματα αγαπημένα μυρωδιά που ακολουθεί χιλιάδες σκέψεις στα χαμένα κι έρωτας μες στη βροχή Το σχήμα του ουράνιου τόξου παραπέμπει σε χαμόγελο, αν το δούμε Αδυναμία να οριστεί χωρικά η αρχή και το τέλος του ουράνιου τόξου στον ορίζοντα. Εικόνα που δημιουργείται ενεργοποιώντας την αίσθηση της Κλείσε τα μάτια κι άφησε το μυαλό άνοιξ τα χέρια πιάσε τον ουρανό Δώσε στην τρέλα σου λιγάκι απ το φως ξέχνα το αύριο αρχίζει ο χορός Μουσικές που σου μιλάνε μουσικές που σ οδηγούν λέξεις που σου τραγουδάνε και την αλήθεια σου ξεχνούν Όνειρα καλά κρυμμένα μέσα σε χρυσά μαλλιά γεύση ανοιξιάτικη μέσ από σένα και τα μεσάνυχτα αγκαλιά

2 Δραστηριότητα: Ζητάμε από τους μαθητές να ζωγραφίσουν την εικόνα/τις εικόνες που τους προκαλεί το τραγούδι. Με βάση τις ζωγραφιές που έχουν προκύψει, ζητάμε απάντηση στις ερωτήσεις; Ποια είναι τα στοιχεία που εμφανίζονται; Με ποια χρονική σειρά πρέπει να εμφανιστούν, για να προκύψει το ουράνιο τόξο;

3 Κύριο Ερώτημα Πώς μπορεί η φυσική να με βοηθήσει να αντιληφθώ πώς επηρεάζει το φως την αντίληψη που έχω για τον κόσμο; Η αντίληψη που έχω για τον κόσμο είναι δυνατόν να επηρεάζεται από το φως και να αλλάξει αν διαφοροποιηθεί αυτό; Δραστηριότητα: «Με γελούν τα μάτια μου»: Μπορείτε να σκεφτείτε περιπτώσεις που έχετε βρεθεί να αναρωτιέστε αυτό το πράγμα; Στόχος: ανάπτυξη προφορικών δεξιοτήτων μέσα από ομαδική εργασία. Πιθανές απαντήσεις: Βλέπω το ψάρι στη θάλασσα και νομίζω ότι είναι πιο κοντά μου/ Η πισίνα φαίνεται ότι είναι ρηχή (σύνδεση με τη ζωή: π.χ. πώς δίδασκαν οι Ινδιάνοι γονείς στα παιδιά τους ψάρεμα ; Τι πληροφορίες/οδηγίες έπρεπε να τους δώσουν, για να βρίσκουν το στόχο τους;) Βλέπω διαφορετικά χρώματα όταν φοράω γυαλιά ηλίου; Πετρέλαιο σε νερό/θάλασσα: εμφανίζει χρωματισμούς όταν πέσει το φως Ουράνιο τόξο Σαπουνόφουσκα σε πολύ ηλιόλουστη μέρα Τι συμβαίνει όταν το φως περνάει μέσα από βιτρό/ διαμάντια;

4 Φύλλο εργασίας Δημιουργούμε ένα νέφος λέξεων κάνοντας χρήση της περίληψης του κεφαλαίου «Διάθλαση» Διττή στόχευση: γνωστικός στόχος/ γλωσσικός στόχος Γνωστικός: αρχική επαφή με τα φαινόμενα Γλωσσικός: αρχική επαφή με την ορολογία/ κατηγοριοποίηση σε ονοματικές-ρηματικές φράσεις

5 Δραστηριότητα: Παρουσιάζουμε στους μαθητές το νέφος λέξεων και τους ζητάμε καταρχήν να δουλέψουν ομαδικά και α. να σημειώσουν ποιες έννοιες γνωρίζουν ήδη και ποιες όχι β. να κατηγοριοποιήσουν τις λέξεις ως προς τη γραμματική κατηγορία γ. να προβλέψουν ποιες λέξεις συνδυάζονται μεταξύ τους Πιθανές απαντήσεις: διάθλαση ονομάζεται ακτίνες φωτός (το) χρώμα καθορίζεται ταχύτητα φωτός ταχύτητα διάδοσης Παρατηρώντας το worlde, αξίζει να σχολιαστεί ότι α) τα ουσιαστικά είναι κυρίως σε πτώση γενική και β) τα ρήματα χρησιμοποιούνται κυρίως στο γ πρόσωπο ενικού. Ποιο είναι το φαινόμενο με το οποίο θα ασχοληθούμε; (στρατηγική πρόβλεψης) η διάθλαση εμφανίζεται με μεγάλα γράμματα και φαίνεται να είναι η άγνωστη λέξη από τις έντονες που παρουσιάζονται.

6 Το φως μέσα στην ύλη: διάθλαση (σ ) Πριν την ανάγνωση Δείχνουμε την εικόνα του βιβλίου (8.2., σ. 141) (α) (β) Δραστηριότητα: Ζητούμε από τους μαθητές να παρουσιάσουν το κομμάτι (α) της εικόνας που αφορά την ανάκλαση (φαινόμενο που παρουσιάζεται στο προηγούμενο κεφάλαιο): στρατηγική ενεργοποίησης προϋπάρχουσας γνώσης Περιμένουμε να χρησιμοποιήσουν τις φράσεις: το φως προσπίπτει σε ένα υλικό, γωνία πρόσπτωσης, ανάκλαση φωτός, γωνία ανάκλασης Δίνουμε στους μαθητές την επιπλέον πληροφορία ότι έχουμε δύο διαφορετικά διαφανή υλικά, π.χ. αέρας και γυαλί, και τους ζητάμε να μας πουν τι ισχύει για την ταχύτητα του φωτός ανάμεσα σε διαφορετικά υλικά: στρατηγική ανάκλησης προϋπάρχουσας γνώσης Τι μπορεί να συμβαίνει; Γιατί υπάρχει και άλλη ακτίνα; Γιατί η ακτίνα δεν ακολουθεί ευθύγραμμη πορεία; στρατηγική πρόβλεψης

7 Δραστηριότητα: Ο/Η εκπαιδευτικός προβάλλει το βίντεο όπου επεξηγείται το παραπάνω σχήμα με τη χρήση λογισμικού, ώστε να αντιληφθούν οι μαθητές το φαινόμενα της διάθλασης σε συνδυασμό με αυτό της ανάκλασης και κυρίως τις παραμέτρους που διαφοροποιούν τα δεδομένα.

8 Κατά την ανάγνωση Στρατηγική: Σημειώσεις/γραφικοί οργανωτές : αλυσίδα γεγονότων (chain of events) Ο εκπαιδευτικός προβαίνει σε ρητή διδασκαλία της στρατηγικής ΚΓΛ «Σχεδιασμός γραφικών οργανωτών» ακολουθώντας τα στάδια : σαφής παρουσίαση μοντελοποίηση καθοδηγούμενη εξάσκηση εφαρμογή / αυτονόμηση μαθητών Ο δάσκαλος κατονομάζει την προς εξάσκηση στρατηγική και εξηγεί στους μαθητές γιατί βοηθάει στην κατανόηση και πότε πρέπει να εφαρμόζεται. Ο δάσκαλος επιδεικνύει τον τρόπο εφαρμογής της στρατηγικής συνήθως μέσω της έκφωνης σκέψης χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το υπό επεξεργασία κείμενο. Ο δάσκαλος κατευθύνει και βοηθάει τους μαθητές, καθώς εξασκούνται (ομαδικά και ατομικά) στην εφαρμογή της στρατηγικής. Ο δάσκαλος υποστηρίζει τους μαθητές στην εξάσκηση της στρατηγικής μέχρι να είναι σε θέση να την εφαρμόζουν αυτόνομα. Επιμορφωτικό υλικό ΚΓΛ Αστάρα Α. & Βασιλάκη Ε. στο πλαίσιο της Πράξης «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών». Δραστηριότητα: Ο/Η εκπαιδευτικός ζητάει από τους μαθητές να διαβάσουν το κείμενο του εγχειριδίου (σ ) και αρχίζουν να το επεξεργάζονται από κοινού στο πλαίσιο της παραπάνω στρατηγικής.

9

10 Ενδεικτικό αποτέλεσμα της επεξεργασίας του κειμένου εφαρμόζοντας τη στρατηγική των γραφικών οργανωτών.

11 Μετά την ανάγνωση Δραστηριότητα: Κατανόηση γραπτού λόγου (έλεγχος επίτευξης γνωστικού στόχου) 1. Διάβασε τις παρακάτω προτάσεις και αποφάσισε αν είναι σωστές ή λάθος. Γράψε δίπλα από κάθε πρόταση Σ, αν νομίζεις ότι είναι σωστή, και Λ, αν νομίζεις ότι είναι λάθος, σύμφωνα με το παράδειγμα. Όταν το φως περνάει από τον αέρα στο γυαλί, ένα μέρος ανακλάται και ένα μέρος περνάει μέσα στο γυαλί με διαφορετική κατεύθυνση από αυτή με την οποία πέφτει. Σ (Παράδειγμα) 1. Όσο πιο μεγάλη είναι η ταχύτητα του φωτός σε ένα διαφανές υλικό τόσο οπτικά πυκνότερο λέμε ότι είναι το υλικό αυτό. (Λ) 2. Διάθλαση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο το φως αλλάζει κατεύθυνση, όταν περνάει από ένα διαφανές υλικό σε ένα άλλο που έχει διαφορετική οπτική πυκνότητα. (Σ) 3. Διάθλαση του φωτός συμβαίνει πάντα, ανεξάρτητα από τη γωνία πρόσπτωσης. (Λ) 4. Η οπτική πυκνότητα των υλικών μέσα από τα οποία περνάει το φως καθορίζει τόσο τη γωνία πρόσπτωσης όσο και τη γωνία διάθλασης. (Σ) 5. Οι ακτίνες που προσπίπτουν και διαθλώνται και η νοητή κάθετη ευθεία βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο της επιφάνειας επαφής των δύο υλικών. (Σ) Δραστηριότητα: Έλεγχος επίτευξης γλωσσικού στόχου 2α. Στο κείμενο υπάρχουν 5 ζευγάρια λέξεων που έχουν την ίδια ρίζα, αλλά ανήκουν σε διαφορετικές γραμματικές κατηγορίες. Σου δίνουμε το ένα, προσπάθησε να βρεις τα υπόλοιπα τέσσερα. διαθλάται/διαθλώνται διάθλαση (Παράδειγμα)....

12 Σωστές απαντήσεις: ανακλάται ανάκλαση διαδίδεται διάδοση αλλάζει αλλαγή προσπίπτει πρόσπτωση/προσπίπτουσα 2β. Μπορείς να βρεις το αντίστοιχο ζευγάρι στις παρακάτω λέξεις του κειμένου; παρατηρούμε. επαληθεύσουμε ικανοποιούνται.. απομακρύνεται.. Σωστές απαντήσεις: παρατηρούμε παρατήρηση επαληθεύσουμε επαλήθευση ικανοποιούνται ικανοποίηση απομακρύνεται απομάκρυνση

13 Δραστηριότητα: Εξοικείωση με τύπους ρημάτων σε -ώμαι Παρουσιάζουμε ενδεικτικό παράδειγμα/τα από το Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Ά. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη κάνοντας αναζήτηση στα corpora, για να παρατηρήσουν οι μαθητές ότι η συγκεκριμένη ομάδα ρημάτων παρουσιάζεται συνηθέστατα σε γ πρόσωπο ενικού & πληθυντικού στον Ενεστώτα ή στον Παθ. Αόριστο. 3. Συμπλήρωσε τα κενά με το σωστό τύπο της λέξης που βρίσκεται μέσα στην παρένθεση, όπως στο παράδειγμα. Το φως και τα μηχανικά κύματα διαθλώνται (διαθλώμαι). Παράδειγμα 1. Τα αίτια του θανάτου (διερευνώμαι) από τις αρμόδιες στρατιωτικές αρχές. 2. Τα νετρίνα δεν (διασπώμαι), δεν έχουν φορτίο και η μάζα τους είναι πολύ μικρή ή ίσως και μηδενική. 3. Οι ακτίνες Χ.. (απορροφώμαι) σε διαφορετικό βαθμό από τα διάφορα υλικά. 4. Η αύξηση της παραγωγικότητας δε.. (συναρτώμαι) με περισσότερη, αλλά με λιγότερη εργασία, εφόσον έχουν γίνει οι κατάλληλες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες. 5. Το ερώτημα που.. (πλανώμαι) είναι αν θα υπάρξουν επιπλέον περικοπές σε μισθούς και συντάξεις.

14 Φαινόμενη ανύψωση Στόχος: Παραγωγή Προφορικού Λόγου περιγραφή / ερμηνεία & αιτιολόγηση Δραστηριότητα: Ζητάμε από τους μαθητές να κάνουν το πείραμα που περιγράφεται στη σελίδα 144 αντικαθιστώντας το μολύβι με ένα καλαμάκι: Παίρνουμε ένα διαφανές σκεύος και το γεμίζουμε με νερό. Στη συνέχεια τοποθετούμε ένα τμήμα από ένα καλαμάκι. Τι παρατηρούμε; Πώς μπορούμε να το εξηγήσουμε με βάση το φαινόμενο της διάθλασης; Εναλλακτικά: Δείχνουμε το βίντεο που απεικονίζει το πείραμα με το κέρμα μέσα σε ποτήρι. Ζητάμε από τους μαθητές να περιγράψουν προφορικά τα στάδια του πειράματος και να δώσουν τις δικές τους ερμηνείες. Έχει αξία να σχολιαστεί στην τάξη ότι η λήψη του βίντεο δεν απεικονίζει με κατανοητό τρόπο την εφαρμογή και τα βασικά πορίσματα του πειράματος, ώστε να ερμηνευτεί το φαινόμενο. Προτρέπουμε τους μαθητές να προβούν μόνοι τους σε πιο επιτυχή καταγραφή.

15 Αντικατοπτρισμός

16 Δραστηριότητα: Δείχνουμε στους μαθητές τις εικόνες και ζητάμε καταρχήν να μας πουν αν γνωρίζουν πώς λέγεται το φαινόμενο που παρουσιάζεται. Πιθανές απαντήσεις: ψευδαίσθηση φαντασία/φανταστικό όραμα καθρέφτισμα οφθαλμαπάτη Τους ρωτάμε ποια συνθήκη πιστεύουν ότι πρέπει να ισχύει οπωσδήποτε, ώστε να υπάρχει το αποτέλεσμα που φαίνεται στις εικόνες. Αν δυσκολεύονται, μπορούμε να τους βοηθήσουμε κάνοντας ερωτήσεις του τύπου: Τι εποχή πιστεύετε ότι είναι; Ποια στιγμή της ημέρας έχουν ληφθεί οι φωτογραφίες; Πιθανές απαντήσεις: υψηλές θερμοκρασίες παρουσία του ήλιου

17 Δραστηριότητα: Ζητάμε από τους μαθητές να διαβάσουν την ερμηνεία του φαινομένου (δύο τελευταίες παράγραφοι σ. 145) και να σχεδιάσουν τις τρεις ακτίνες (προσπίπτουσα, διάθλασης και ανάκλασης), κατ αντιστοιχία με το σχήμα 8.2 του βιβλίου. Τους δίνουμε τα παρακάτω δεδομένα: προσπίπτουσα ακτίνα φωτός κάθετη ακτίνα φωτός (νοητή) ανακλώμενη ακτίνα φωτός διαθλώμενη ακτίνα φωτός Πρόκειται για δραστηριότητα αυξημένης δυσκολίας, καθώς απαιτούνται σχεδιαστικές ικανότητες από τους μαθητές και συχνά παρατηρείται δυσκολία στην αντίληψη των γωνιών που σχηματίζονται. Καλό είναι να έχουν τη βοήθεια από τον/την εκπαιδευτικό. Στρώματα αέρα: ουρανός Στρώμα αέρα: Στρώμα αέρα: Στρώμα αέρα: Στρώμα αέρα: Στρώμα αέρα: Στρώμα αέρα: έδαφος ερήμου Λύση ουρανός Πηγή φωτός έδαφος ερήμου

18 Δραστηριότητα Έλεγχος κατάκτησης γνωστικού στόχου Συμπλήρωσε τα κενά επιλέγοντας λέξεις από τις παρακάτω έδαφος, ολική ανάκλαση, είδωλο, θερμό, μεγάλη, διαθλάται, μικρότερος, μικρότερη Ο αντικατοπτρισμός παρατηρείται όταν το έδαφος είναι πολύ. Έτσι, ακριβώς πάνω από αυτό ο αέρας έχει.. θερμοκρασία, ενώ ψηλότερα Όσο μεγαλύτερη είναι η θερμοκρασία του αέρα τόσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα διάδοσης του φωτός και άρα τόσο. ο δείκτης διάθλασης σε αυτόν. Επομένως, η φωτεινή δέσμη από το αντικείμενο διαδοχικά στα στρώματα του αέρα. Τελικά κοντά στο έδαφος υφίσταται και φτάνει στα μάτια του παρατηρητή, ο οποίος την προεκτείνει ευθύγραμμα σχηματίζοντας το.. του αντικειμένου στο. Δραστηριότητα: Στόχος: Παραγωγή γραπτού λόγου Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και παρακολουθούν το πείραμα «Αόρατο ποτήρι». Τους ζητούμε να περιγράψουν τα στάδια του πειράματος και να ερμηνεύσουν για ποιο λόγο το ποτήρι γίνεται αόρατο.

19 Ανάλυση του λευκού φωτός Το σχήμα του Νεύτωνα Η ανάλυση του φωτός στο χρωματικό φάσμα

20 Ο δίσκος του Νεύτωνα

21 Δραστηριότητα: Κατεβάζουμε και εκτυπώνουμε σε χαρτί Α 4 το έτοιμο πρότυπο με το δίσκο του Νεύτωνα ή εκτυπώνουμε το δίσκο του Νεύτωνα χωρίς τα χρώματα. Εναλλακτικά, μπορούμε να εκτυπώσουμε και σε Α 4 χαρτόνια των 120 gr/m 2, προκειμένου οι δίσκοι μας να είναι πιο ανθεκτικοί στη μεταχείριση και να σταθεροποιούνται καλύτερα πάνω στα ξύλινα καλαμάκια από σουβλάκι ή εναλλακτικά χρησιμοποιώντας μοτοράκι μηχανήματος για φραπέ. Επίσης, μπορούμε να πλαστικοποιήσουμε τις αρχικές σελίδες των δίσκων μας, είτε πρόκειται για τους έτοιμους, είτε για εκείνους που πρώτα θα χρωματίσουν τα παιδιά και θα πλαστικοποιήσουμε στη συνέχεια. Οι μαθητές θα πειραματιστούν με το δίσκο των χρωμάτων που βασίζεται πάνω στην ιδέα του περίφημου δίσκου του Νεύτωνα και θα διασκεδάσουν μαθαίνοντας για τον τρόπο με τον οποίο αναλύεται και συντίθεται το λευκό φως. Όσο περισσότερο εξοικειώνονται, τόσο καλύτερο θα είναι το χρωματικό αποτέλεσμα που θα έχουν.

22 Το χρώμα του ουρανού Δραστηριότητα - Αφόρμηση Μίλτος Σαχτούρης, Ο ελεγκτής Ένας μπαξές γεμάτος αίμα ειν' ο ουρανός μου και λίγο χιόνι έσφιξα τα σκοινιά μου πρέπει και πάλι να ελέγξω τ' αστέρια εγώ κληρονόμος πουλιών πρέπει έστω και με σπασμένα φτερά να πετάω. Ακούμε την απαγγελία του ποιήματος από το youtube και ζητάμε από τους μαθητές να απαντήσουν στην ερώτηση: Με τι χρώματα χρωματίζει ο ποιητής «τον ουρανό του»; Απαντήσεις: κόκκινο (αίμα), γαλάζιο (ουρανός), λευκό (χιόνι), κίτρινο (αστέρια)

23 ανατολή δύση

24 Δραστηριότητα Ζητάμε από τους μαθητές να συγκρίνουν το χρώμα του ουρανού στις παραπάνω φωτογραφίες (χωρίς να δίνουμε την πληροφορία «δύση/ανατολή») και να μας πουν: α. Ποια χρώματα αναγνωρίζουν περιμένουμε ως απάντηση τη σειρά β. Αν διαφοροποιούνται εμφάνισης των χρωμάτων γ. Αν ναι, ως προς τι; δ. Για ποιον λόγο εικάζουν ότι συμβαίνει αυτό; λόγω του σημείου/ της κατεύθυνσης του ήλιου

25 Δραστηριότητα Δίνουμε το παρακάτω κείμενο από το βιβλίο (σ με παράλειψη των ερωτήσεων με πλάγια γράμματα) και ζητάμε από τους μαθητές να εφαρμόσουν τις παρακάτω στρατηγικές. Στρατηγικές: παρακολούθηση της δομής του κειμένου στρατηγική της διευκρίνισης σημειώσεις (βλ. Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση ( Δημοτικό- Γυμνάσιο) Το χρώμα του ουρανού Οι αστροναύτες που αντίκρισαν τον Ήλιο από τη Σελήνη είδαν ένα λαμπερό δίσκο σε ένα μαύρο φόντο. Αντίθετα αντικρίζοντας τον Ήλιο από τη Γη βλέπουμε ένα λαμπερό δίσκο σ ένα καταγάλανο φόντο. Κατά τη διάρκεια της ανατολής ή της δύσης του Ήλιου ο ουρανός παίρνει διάφορους χρωματισμούς που από την αρχαιότητα ως σήμερα αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες αλλά και πολλές φορές αντικείμενο θαυμασμού από τους απλούς ανθρώπους. Σωματίδια όπως τα άτομα, τα μόρια ή κόκκοι σκόνης απορροφούν κάποιες από τις φωτεινές ακτίνες που προσπίπτουν πάνω τους και τις επανεκπέμπουν προς όλες τις κατευθύνσεις (εικόνα 8.25). Λέμε τότε ότι το φως σκεδάζεται. Η ορατή ακτινοβολία του Ήλιου φθάνει στη Γη, αφού διασχίσει την ατμόσφαιρα που την περιβάλλει, σκεδάζεται στα μόρια του οξυγόνου και του αζώτου και «διασκορπίζεται» προς όλες τις κατευθύνσεις. Από τις ακτίνες του ορατού φωτός περισσότερο σκεδάζονται εκείνες που αντιστοιχούν στο ιώδες χρώμα και ακολουθούν διαδοχικά ακτίνες που αντιστοιχούν στα υπόλοιπα χρώματα του φάσματος. Η ιώδης ακτινοβολία διασκορπίζεται 10 φορές περισσότερο από την κόκκινη. Το φως γαλάζιου χρώματος σκεδάζεται λιγότερο από εκείνο του ιώδους, όμως τα μάτια μας είναι περισσότερο ευαίσθητα στο γαλάζιο παρά στο ιώδες και γι αυτό ο ουρανός μας φαίνεται γαλάζιος (εικόνα 8.26). Ο ουρανός όμως δε φαίνεται πάντοτε γαλάζιος. Όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχουν σωματίδια μεγαλύτερα από τα μόρια του οξυγόνου και του αζώτου, τότε σκεδάζονται έντονα φωτεινές ακτίνες των άλλων χρωμάτων, εκτός του ιώδους και του μπλε. Αυτό κάνει τον ουρανό να φαίνεται λιγότερο γαλάζιος και να παίρνει ένα χρώμα προς το άσπρο. Είδαμε ότι οι φωτεινές ακτίνες που αντιστοιχούν στο κόκκινο χρώμα σκεδάζονται λιγότερο από αυτές του ιώδους. Επομένως, όταν μια δέσμη λευκού φωτός διανύει μικρή απόσταση στην ατμόσφαιρα και φτάνει στον παρατηρητή, θα περιέχει κυρίως ακτίνες ιώδους και μπλε χρώματος (εικόνα 8.26). Αντίθετα μια δέσμη λευκού φωτός που διανύει μεγάλη απόσταση στην ατμόσφαιρα, όταν φτάσει στον παρατηρητή, θα περιέχει κυρίως ακτίνες που αντιστοιχούν στο πορτοκαλί και το κόκκινο χρώμα (εικόνα 8.26). Το φως που φτάνει στον παρατηρητή, όταν ο ήλιος βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα, διανύει πολύ μεγαλύτερη απόσταση στην ατμόσφαιρα απ ό,τι διανύει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Έτσι κατά το ηλιοβασίλεμα ο ουρανός εμφανίζεται διαδοχικά κίτρινος, πορτοκαλί και τελικά κόκκινος. Η αντίθετη σειρά χρωμάτων εμφανίζεται κατά την ανατολή (εικόνα 8.27).

26 Ενδεικτικό παράδειγμα εφαρμογής των στρατηγικών Χωρισμός σε παραγράφους Σημειώσεις/πλαγιότιτλοι ανά παράγραφο Παρακολούθηση της δομής Έλεγχος συνοχής και νοητικής αλληλουχίας Το χρώμα του ουρανού Οι αστροναύτες που αντίκρισαν τον Ήλιο από τη Σελήνη είδαν ένα λαμπερό δίσκο σε ένα μαύρο φόντο. Αντίθετα αντικρίζοντας τον Ήλιο από τη Γη βλέπουμε ένα λαμπερό δίσκο σ ένα καταγάλανο φόντο. Κατά τη διάρκεια της ανατολής ή της δύσης του Ήλιου ο ουρανός παίρνει διάφορους χρωματισμούς που από την αρχαιότητα ως σήμερα αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες αλλά και πολλές φορές αντικείμενο θαυμασμού από τους απλούς ανθρώπους. Παραδείγματα σχετικά με τη διαφοροποίηση του χρώματος του ουρανού. Το φως σκεδάζεται. Σωματίδια όπως τα άτομα, τα μόρια ή κόκκοι σκόνης απορροφούν κάποιες από τις φωτεινές ακτίνες που προσπίπτουν πάνω τους και τις επανεκπέμπουν προς όλες τις κατευθύνσεις (εικόνα 8.25). Λέμε τότε ότι το φως σκεδάζεται. Το φως του ήλιου διασκορπίζεται στην ατμόσφαιρα και αναλύεται στο χρωματικό φάσμα. Βλέπουμε μόνο το γαλάζιο, γιατί τα μάτια μας είναι πιο ευαίσθητα σ αυτό το χρώμα.. Ο ουρανός φαίνεται κόκκινος, γιατί όταν ο ήλιος βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα, το φως διανύει μεγαλύτερη απόσταση στην ατμόσφαιρα κι έτσι περιέχει κυρίως ακτίνες που αντιστοιχούν στο πορτοκαλί και το κόκκινο χρώμα. Η ορατή ακτινοβολία του Ήλιου φθάνει στη Γη, αφού διασχίσει την ατμόσφαιρα που την περιβάλλει, σκεδάζεται στα μόρια του οξυγόνου και του αζώτου και «διασκορπίζεται» προς όλες τις κατευθύνσεις. Από τις ακτίνες του ορατού φωτός περισσότερο σκεδάζονται εκείνες που αντιστοιχούν στο ιώδες χρώμα και ακολουθούν διαδοχικά ακτίνες που αντιστοιχούν τα υπόλοιπα χρώματα του φάσματος. Η ιώδης ακτινοβολία διασκορπίζεται 10 φορές περισσότερο από την κόκκινη. Το φως γαλάζιου χρώματος σκεδάζεται λιγότερο από εκείνο του ιώδους, όμως τα μάτια μας είναι περισσότερο ευαίσθητα στο γαλάζιο παρά στο ιώδες και γι αυτό ο ουρανός μας φαίνεται γαλάζιος (εικόνα 8.26). Ο ουρανός όμως δε φαίνεται πάντοτε γαλάζιος. Όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχουν σωματίδια μεγαλύτερα από τα μόρια του οξυγόνου και του αζώτου, τότε σκεδάζονται έντονα φωτεινές ακτίνες των άλλων χρωμάτων, εκτός του ιώδους και του μπλε. Αυτό κάνει τον ουρανό να φαίνεται λιγότερο γαλάζιος και να παίρνει ένα χρώμα προς το άσπρο. Ο ουρανός φαίνεται λιγότερο γαλάζιος, όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχουν μεγαλύτερα σωματίδια που κάνουν τις ακτίνες άλλων χρωμάτων να σκεδάζονται περισσότερο. Είδαμε ότι οι φωτεινές ακτίνες που αντιστοιχούν στο κόκκινο χρώμα σκεδάζονται λιγότερο από αυτές του ιώδους. Επομένως όταν μια δέσμη λευκού φωτός διανύει μικρή απόσταση στην ατμόσφαιρα και φτάνει στον παρατηρητή, θα περιέχει κυρίως ακτίνες ιώδους και μπλε χρώματος (εικόνα 8.26). Αντίθετα μια δέσμη λευκού φωτός που διανύει μεγάλη απόσταση στην ατμόσφαιρα, όταν φτάσει στον παρατηρητή, θα περιέχει κυρίως ακτίνες που αντιστοιχούν στο πορτοκαλί και το κόκκινο χρώμα (εικόνα 8.26). Το φως που φτάνει στον παρατηρητή, όταν ο ήλιος βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα, διανύει πολύ μεγαλύτερη απόσταση στην ατμόσφαιρα απ ό,τι διανύει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Έτσι κατά το ηλιοβασίλεμα ο ουρανός εμφανίζεται διαδοχικά κίτρινος, πορτοκαλί και τελικά κόκκινος. Η αντίθετη σειρά χρωμάτων εμφανίζεται κατά την ανατολή (εικόνα 8.27).

27 Εφαρμόζουμε τη στρατηγική της διευκρίνισης στη δυσνόητη λέξη «σκεδάζεται» ζητώντας τους να αναζητήσουν τη συνώνυμή της μέσα στα συμφραζόμενα της 3 ης παραγράφου. Η ορατή ακτινοβολία του Ήλιου φθάνει στη Γη, αφού διασχίσει την ατμόσφαιρα που την περιβάλλει, σκεδάζεται στα μόρια του οξυγόνου και του αζώτου και «διασκορπίζεται» προς όλες τις κατευθύνσεις. Από τις ακτίνες του ορατού φωτός περισσότερο σκεδάζονται εκείνες που αντιστοιχούν στο ιώδες χρώμα και ακολουθούν διαδοχικά ακτίνες που αντιστοιχούν τα υπόλοιπα χρώματα του φάσματος. Η ιώδης ακτινοβολία διασκορπίζεται 10 φορές περισσότερο από την κόκκινη. Το φως γαλάζιου χρώματος σκεδάζεται λιγότερο από εκείνο του ιώδους, όμως τα μάτια μας είναι περισσότερο ευαίσθητα στο γαλάζιο παρά στο ιώδες και γι αυτό ο ουρανός μας φαίνεται γαλάζιος. σκεδάζεται = διασκορπίζεται Επικουρικά στη συνέχεια μπορούμε να δώσουμε την παρακάτω πληροφορία που προέρχεται από την Wikipedia ή να ζητήσουμε από τους μαθητές να κάνουν αυτή αναζήτηση από πηγές: λεξικό, εγκυκλοπαίδεια, σχολικά εγχειρίδια τα λήμματα σκεδάζω, σκέδαση μπορεί κανείς να τα βρει στο ΛΝΕΓ Μπαμπινιώτη το λήμμα σκεδάννυμι συμπεριλαμβάνεται στο Λεξικό της ΑΕ για το Γυμνάσιο Λεξικό αρχαίας ελληνικής γλώσσας Α, Β, Γ Γυμνασίου Στη Φυσική και ιδιαίτερα στην Οπτική με τον όρο σκέδαση ή σκέδαση του φωτός ονομάζεται ο διασκορπισμός των φωτεινών ακτίνων που ακολουθεί όταν προσπέσουν σε μικροσκοπικά σωματίδια, έτσι ώστε να διαχέονται στο χώρο χωρίς να φαίνονται αυτές. Η οπτική αντίληψη του γεγονότος αυτού ονομάζεται φαινόμενο σκέδασης. Η σκέδαση είναι προϊόν πολλαπλής ανάκλασης. Η λέξη ετυμολογικά προέρχεται από το αρχαίο ρήμα σκεδάννυμι ή σκεδώ = διασκορπίζω. Δραστηριότητα Ζητούμε από τους μαθητές να ανακαλέσουν όσο το δυνατόν περισσότερες λέξεις που περιέχουν ως συστατικό τη λέξη σκέδαση. Πιθανές απαντήσεις: διασκέδαση συνδιασκέδαση Αξίζει να εστιάσει ο/η εκπαιδευτικός τόσο στην ετυμολογική όσο και στη σημασιολογική σχέση της διασκέδασης με την έννοια του διασκορπισμού: σκέδαση διασκορπισμός διά επίταση της έννοιας της εξακτίνωσης

28 Δραστηριότητα Ζητάμε από τους μαθητές να δουλέψουν ομαδικά και α. να εντοπίσουν στο κείμενο τα χρώματα που αναφέρονται β. να καταγράψουν, αν γνωρίζουν, συνώνυμες λέξεις για τα συγκεκριμένα χρώματα γ. να κατηγοριοποιήσουν το σύνολο των λέξεων (των ερωτημάτων α & β) στις δύο ομάδες + λόγιο/ επίσημο ύφος καθημερινό ύφος Σωστές απαντήσεις: α. μαύρο, καταγάλανο, ιώδες, κόκκινο, γαλάζιο, μπλε, άσπρο, λευκό, πορτοκαλί, κίτρινο β. ιώδες=μοβ, μενεξεδί, λιλά, βιολετί κόκκινο=ερυθρό γαλάζιο=γαλανό, ανοιχτό μπλε, σιέλ, κυανό μαύρος = μέλας (λόγιο) πρβλ. μελανό χρώμα, μελανιάζω, μελανιά, μέλανας ζωμός λόγιο/ επίσημο ύφος ιώδες ερυθρό, κυανό λευκό καθημερινό ύφος καταγάλανο, μοβ, μενεξεδί, λιλά, κόκκινο, άσπρο, γαλάζιο Δραστηριότητα Ζητάμε από τους μαθητές να σκεφτούν σύνθετες λέξεις ή φράσεις που περιέχουν τα χρώματα ερυθρό, λευκό, κυανό, ιώδες. Πιθανές απαντήσεις: ερυθρά αιμοσφαίρια, ερυθρός σταυρός, ερυθρός οίνος λευκός γάμος, Λευκός Πύργος, Λευκός Οίκος, λευκή απεργία κυανόλευκη, κυανόκρανος υπεριώδης ακτινοβολία

29 Δραστηριότητα Ρωτάμε τους μαθητές αν μπορούν να σκεφτούν ποιοι άλλοι μπορούν να ασχολούνται με το φως εκτός από τους επιστήμονες της Φυσικής. Πιθανές απαντήσεις: φωτογράφος καλλιτέχνης ζωγράφος Εμβαθύνοντας στο χώρο της Τέχνης, ζητάμε από τους μαθητές να μας αναφέρουν αν γνωρίζουν περιπτώσεις ζωγράφων που στα έργα τους αποτύπωσαν παιχνίδια του φωτός. Αναγνωρίζοντας ότι ο χώρος της τέχνης είναι συχνά άγνωστος στους μαθητές, ο/η εκπαιδευτικός παρουσιάζει τις απαραίτητες πληροφορίες κατονομάζοντας καταρχήν το ρεύμα του «ιμπρεσιονισμού». Η λέξη καταρχήν τεμαχίζεται μορφολογικά 1, ώστε να καταστεί πιο διαφανές το πρώτο συστατικό, που πιθανόν να υπάρχει στη Γ1 μαθητών (νεολατινικές γλώσσες). ιμπρεσιον ισμός (στρατηγική μορφολογικού τεμαχισμού) impression (γαλ.) = εντύπωση Ο Ιμπρεσιονισμός είναι καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Αν και αρχικά καλλιεργήθηκε στο χώρο της ζωγραφικής, επηρέασε τόσο τη λογοτεχνία όσο και τη μουσική. Ο όρος Ιμπρεσιονισμός (Impressionisme) πιθανόν προήλθε από το έργο του Claude Monet Impression, Sunrise. Κύριο χαρακτηριστικό του ιμπρεσιονισμού στη ζωγραφική είναι τα ζωντανά χρώματα (κυρίως με χρήση των βασικών χρωμάτων), οι συνθέσεις σε εξωτερικούς χώρους, συχνά υπό ασυνήθιστες οπτικές γωνίες και η έμφαση στην αναπαράσταση του φωτός. Οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι θέλησαν να αποτυπώσουν την άμεση εντύπωση (impression) που προκαλεί ένα αντικείμενο ή μια καθημερινή εικόνα. Μπορείτε να βρείτε δείγματα έργων που ακολουθούν το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό ρεύμα και αποτυπώνουν τα βασικά χαρακτηριστικά του; 1 Βλ. σχετικά Ά. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Μ. Μητσιάκη, 2010.

30 Le Bassin aux nymphéas, Claude Monet

31 Les nénuphars, Claude Monet

32 Τελικό προϊόν του project Ζητάμε από τους μαθητές να δουλέψουν σε ομάδες και να αποτυπώσουν σε ένα βίντεο μέσα από εκφάνσεις της καθημερινής τους ζωής τις απαντήσεις που δίνουν στο αρχικό ερώτημα που τέθηκε: «Η αντίληψη που έχω για τον κόσμο είναι δυνατόν να επηρεάζεται από το φως και να αλλάξει αν διαφοροποιηθεί αυτό;» Αναμένουμε να έχουμε προϊόντα που θα περιέχουν παρουσίαση πειραμάτων, φωτογραφίες, δραματοποιήσεις, κ.ά.