ΟΙ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 21 ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 21 ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΓΕΝΑ ΝΙΚΑΡΕΤΗ Α.Μ.: 791 ΚΟΤΖΑΜΠΑΣΑΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Α.Μ.: 401 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Δ. ΤΣΕΡΕ ΛΕΥΚΑΔΑ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ..7 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ.. 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΟΙ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (Ο.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΜΟΡΡΥΘΜΩΝ ΕΤΑΙΡΩΝ..16 2

3 2.1.2 ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (Ε.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΩΝ ΕΤΑΙΡΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (Α.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Α.Ε) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Α.Ε) ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε)

4 ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) 30 ΜΕΡΟΣ Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΔΑΦΟΣ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΕΡΕΥΝΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΕΠΗΡΕΑΣΤΕΙ ΑΠΟ ΑΥΤΗΝ ΠΟΙΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΕΝ ΜΕΣΩ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΕΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΟΙ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ.69 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.79 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ 80 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ.82 5

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο των σπουδών για την απόκτηση πτυχίου που απονέμει το Τμήμα Εφαρμογών Πληροφορικής στη Διοίκηση και την Οικονομία του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων. Το θέμα της εργασίας ήταν κάπως περίπλοκο, μιας και αναφερόταν στις εταιρίες της Ελλάδας του 21 ου αιώνα γενικά και όχι σε μια πιο εξειδικευμένη κατηγορία εταιριών. Ωστόσο, μετά από λίγο απεδείχθη ότι άξιζε τον κόπο. Έπειτα από προσπάθεια πολλών μηνών για τη συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών, τόσο των θεωρητικών στοιχείων όσο και των στατιστικών στοιχείων, μπήκε στην τελική ευθεία. Η εργασία αυτή επιχειρεί να παρουσιάσει τα είδη των εταιριών που υπάρχουν στην Ελλάδα καθώς και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του κάθε είδους. Εν συνεχεία θα παρουσιαστούν στατιστικά στοιχεία, όπως επίσης και πληροφορίες οι οποίες αφορούν την οικονομική κρίση, η οποία πλέον αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μας, και η οποία έχει πλήξει το μεγαλύτερο μέρος των εταιριών που υπάρχουν στη χώρα μας, τόσο τις προσωπικές εταιρίες όσο και τις κεφαλαιουχικές. Η οικονομική κρίση, έχοντας εισβάλλει πλέον παντού, από τα νοικοκυριά έως τις εταιρίες κολλοσούς, έχει μια παντοδύναμη υπόσταση την οποία κανείς δεν μπορεί πια να αμφισβητήσει. Κύριοι πληγέντες της οικονομικής κρίσης είναι οι εταιρίες, σε μεγαλύτερο βαθμό οι προσωπικές εμπορικές εταιρίες και σε κάπως μικρότερο οι κεφαλαιουχικές εταιρίες. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτρια μας κ. Αικατερίνη Τσερέ, για τις ανεκτίμητες συμβουλές της, την συνεχή υποστήριξη της και την αξιοθαύμαστη υπομονή της. Παράλληλα οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στο προσωπικό της Βιβλιοθήκης Εμπορικού και Ναυτικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών, καθώς και στον υπεύθυνο της Βιβλιοθήκης κ. Παγώνη Νικόλαο. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε, επίσης, τους γονείς μας η οποίοι με την υποστήριξη τους μας έδωσαν το εναρκτήριο έναυσμα για την διεκπεραίωση της παρούσης εργασίας και στάθηκαν δίπλα μας σε αυτή τη κρίσιμη στιγμή για εμάς. 6

7 ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΑΚ ΑΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΕμπΝ.. ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ αρθ.. ΑΡΘΡΑ παρ.. ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ εδ.. ΕΔΑΦΙΟ 7

8 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Προκειμένου να γίνει κατανοητή η φράση «η διάκριση των εταιριών» θα πρέπει πρώτα να γίνει επεξήγηση του όρου «εταιρία». «Εταιρία είναι η ένωση προσώπων ιδιωτικού δικαίου, η οποία ιδρύεται με σύμβαση και έχει ως προορισμό την επιδίωξη ενός ορισμένου κοινού σκοπού. Ιδρύεται λόγω προσωπικών δεσμών, που συνδέουν τους μελλοντικούς εταίρους και η επιδίωξη και η επίτευξη του κοινού τους σκοπού εξαρτάται από την υπόσταση και τη συμβολή των εταίρων». 1 Βάσει του παραπάνω ορισμού, οι εταιρίες μπορούν να καταταχθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: 1. Εταιρίες με οικονομικό σκοπό 2. Εταιρίες χωρίς οικονομικό σκοπό, π.χ. με ιδεολογικό σκοπό. 3. Ατομική επιχείρηση Λόγω, όμως, του γεγονότος ότι το μεγαλύτερο μέρος των εταιριών που υπάρχουν έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό τους την επιδίωξη οικονομικού σκοπού το κεφάλαιο αυτό θα επικεντρωθεί στις εταιρίες με οικονομικό σκοπό. 1.2 ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ «Οι προσωπικές εμπορικές εταιρίες είναι οι εταιρίες εκείνες στις οποίες η επιδίωξη του εταιρικού σκοπού στηρίζεται στη προσωπική συμβολή των εταίρων». 2 Βάσει του παραπάνω ορισμού προκύπτει το γεγονός ότι τα κύρια χαρακτηριστικά των προσωπικών εμπορικών εταιριών έγκεινται περισσότερο σε θέματα που αφορούν την παρουσία των εταίρων μέσα στην εταιρία. Δηλαδή, σε θέματα που αφορούν το είδος και την έκταση των υποχρεώσεων τους, στον υπολογισμό των 1 Ελίζα Δ. Αλεξανδρίδου, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Προσωπικές Εταιρίες, Τεύχος Α, Β Έκδοση 2 Λευτέρης Γ. Σκαλίδης, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Ε Έκδοση, σελ. 35 8

9 δικαιωμάτων τους, στην αλλαγή της εταιρικής συμμετοχής, στις σχέσεις μεταξύ των εταίρων και στη λύση της εταιρίας. Στις προσωπικές εταιρίες μπορούν να ενταχθούν και οι ατομικές επιχειρήσεις, οι οποίες συστήνονται, συνήθως, από ένα άτομο και είναι, κατά κύριο λόγο, οικογενειακού τύπου. Βάσει του γεγονότος ότι περισσότερα του ενός μέλη της οικογενείας μπορούν να συμμετέχουν στην επιχείρηση, η ατομική επιχείρηση μπορεί να μετατραπεί πολύ εύκολα σε μια ομόρρυθμη εταιρία ή ετερόρρυθμη εταιρία. Οι υποχρεώσεις που καλούνται να εκπληρώσουν οι εταίροι είναι περιουσιακές, που αφορούν την υποχρέωση της εισφοράς τους στην εταιρία και την ευθύνη που έχουν απέναντι της, και μη περιουσιακές, οι οποίες είναι η υποχρέωση τους να συνεισφέρουν στην διοίκηση της εταιρίας, να υποβάλλουν πίστη προς αυτή και την αποφυγή του ανταγωνισμού. 1.3 ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ «Οι κεφαλαιουχικές εταιρίες είναι οι εταιρίες εκείνες στις οποίες η επιδίωξη του εταιρικού σκοπού στηρίζεται στην περιουσιακή συμβολή των εταίρων». 3 Δηλαδή, με πιο απλά λόγια, για να μπορέσει να συσταθεί μια κεφαλαιουχική εταιρία θα πρέπει όλοι οι εταίροι να συμβάλλουν είτε με χρηματικό ποσό είτε με ακίνητα είτε με κάποιο άλλο πάγιο περιουσιακό στοιχείο. Φυσικά, όσο πιο μεγάλο είναι το ποσό της εισφοράς του εταίρου μέσα στην εταιρία τόσο περισσότερη επιρροή ασκεί πάνω στους υπόλοιπους εταίρους. Έχοντας υπόψη τους προαναφερθέντες παράγοντες, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των κεφαλαιουχικών εταιριών είναι ότι το πρόσωπο των εταίρων είναι αδιάφορο για την υπόσταση της εταιρίας, γι αυτό και κάποιος από τους εταίρους μπορεί να μεταβιβάσει το εταιρικό του μερίδιο σε κάποιον άλλο και για τις εταιρικές υποχρεώσεις ευθύνεται μόνο η εταιρία και όχι οι εταίροι. 3 Λευτέρης Γ. Σκαλίδης, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Ε Έκδοση, σελ. 36 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΟΙ ΕΤΑΙΡΙΕΣ 2.1 ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (Ο.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) «Ομόρρυθμη εταιρία είναι μια ατομιστική ένωση προσώπων ιδιωτικού δικαίου. Πρόκειται για εταιρία προσωπική, με νομική προσωπικότητα και εμπορική ιδιότητα, που συστήνεται μεταξύ δύο τουλάχιστον προσώπων, τα οποία έχουν σκοπό να συνεμπορεύονται υπό εταιρική επωνυμία». (άρθ. 22 ΕμπΝ.) 4 Η ομόρρυθμη εταιρία ως εμπορική εταιρία έχει εμπορική ιδιότητα, δηλαδή μπορεί να ενεργεί κατ εξακολούθηση εμπορικές πράξεις. Παραδείγματα ομορρύθμου εταιρίας, η οποία είναι εμπορική, είναι μια επιχείρηση χειροτεχνίας, κατασκευής μηχανημάτων, πώλησης δερμάτινων ειδών κλπ. Η ομόρρυθμη εταιρία, εκτός από εμπορική ιδιότητα, έχει και νομική προσωπικότητα, η οποία αποκτάται με την ολοκλήρωση των διατυπώσεων δημοσιότητας, τις οποίες προβλέπει γι αυτή ο Νόμος. Ωστόσο, εάν η εταιρία παύσει για ένα μικρό χρονικό διάστημα την λειτουργία της, αυτό δεν αποτελεί παράγοντα για την απώλεια της νομικής της προσωπικότητας, ούτε της εμπορικής της ιδιότητας. Σε περίπτωση, όμως, οριστικής παύσης της εμπορικής δραστηριότητας της εταιρίας, την μετατρέπει, αυτομάτως σε αστική εταιρία με νομική προσωπικότητα, όπως προβλέπεται από το άρθρο 784 ΑΚ. Η ομόρρυθμη εταιρία προορίζεται κυρίως για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Πρόκειται για μια επιχείρηση, της οποίας ο σκοπός μπορεί να γίνει πραγματικότητα μέσω της συνένωσης της προσωπικής εργασίας των προσώπων και των οικονομικών δυνάμεων τους. Η διαμόρφωση των σχέσεων μεταξύ των εταίρων διέπεται από ελαστικότητα καθώς η δυνατότητα της ατομικής διαχείρισης και εκπροσώπησης της εταιρίας και η έλλειψη τυπικών διαδικασιών, συντελούν στην ιδιαίτερη ευελιξία του εταιρικού αυτού τύπου. 4 Ελίζα Δ. Αλεξανδρίδου, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Προσωπικές Εταιρίες, Τεύχος Α, Β Έκδοση, σελ

11 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Προκειμένου να γίνει ακριβής και πλήρης η σύσταση της ομόρρυθμης εταιρίας πρέπει να πληρούνται οι παρακάτω προϋποθέσεις: 1. Απαιτείται η σύμπραξη δύο ή περισσοτέρων ατόμων. Εννοείται, βέβαια, ότι στην εταιρία μπορούν να συμμετάσχουν και νομικά πρόσωπα, όχι όμως ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα, π.χ αστικές εταιρίες. Θα πρέπει τα πρόσωπα αυτά να μπορούν να ασκήσουν εμπορική δραστηριότητα και, κυρίως, να έχουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα. Το ίδιο ισχύει και για τα νομικά πρόσωπα. 2. Απαιτείται η έγκυρη κατάρτιση της εταιρικής σύμβασης με έγγραφο, η οποία καλείται καταστατικό, όπως προβλέπεται από τα αρθ. 22, 24, 39, 41 του ΕμπΝ. 3. Απαιτείται δημοσίευση του καταστατικού στο Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρίας είτε σε περίληψη, όπως προβλέπει Νόμος, είτε ολόκληρου του κειμένου. Η δημοσίευση πρέπει να γίνει εντός 15 ημερών από τη σύνταξη του (αρθ ΕμπΝ). Με τη δημοσίευση του καταστατικού η ομόρρυθμη εταιρία αποκτά νομική προσωπικότητα. «Το καταστατικό είναι μια ιδιόρρυθμη αμφοτεροβαρής σύμβαση με την οποία, αφενός, ιδρύεται η εταιρία και, αφετέρου, καθορίζεται η λειτουργία της». 5 Στο καταστατικό της ομόρρυθμης εταιρίας θα πρέπει να περιλαμβάνονται τα παρακάτω στοιχεία: 1. Ο εταιρικός σκοπός, ο οποίος θα πρέπει να είναι κοινός. Ο κοινός αυτός σκοπός θα πρέπει να είναι οικονομικού χαρακτήρα, και μάλιστα θα πρέπει να είναι εμπορικός. Θα πρέπει, επίσης, ο σκοπός αυτός να μην αντίκειται στο Νόμο ή στα χρηστά ήθη και να είναι υλοποιήσιμος. (αρθ. 20 ΕμπΝ, ΑΚ 741, 784, 61) 2. Η επωνυμία υπό την οποία θα ασκεί την εμπορική της δραστηριότητα η εταιρία. Στην επωνυμία θα πρέπει να περιλαμβάνονται τα ονόματα όλων των εταίρων και, κατά τη σύνταξη του καταστατικού εκτός από τα ονόματα τους θα πρέπει να υπάρχουν και οι υπογραφές τους, εφόσον πρόκειται για ιδιωτικό έγγραφο.(αρθ. 43 ΕμπΝ) 5 Ελίζα Δ. Αλεξανδρίδου, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Προσωπικές Εταιρίες, Τεύχος Α, Β Έκδοση 11

12 3. Η έδρα της εταιρίας στην οποία θα ασκεί την εμπορική της δραστηριότητα η εταιρία. Επειδή η αναγραφή του συγκεκριμένου στοιχείου δεν είναι υποχρεωτική από το Νόμο, εάν δεν υπήρξε σχετική πρόβλεψη στο καταστατικό, ως έδρα της εταιρίας εκλαμβάνεται ο τόπος στον οποίο ασκείται η διοίκηση της εταιρίας, ως νομικό πρόσωπο. Εάν η εταιρία διατηρεί υποκατάστημα σε άλλες τοποθεσίες, οι τοποθεσίες αυτές αναφέρονται ως δευτερεύουσες έδρες της εταιρίας. (αρθ. 64 ΑΚ) 4. Ο χρόνος διάρκειας της εταιρίας, όπου θα πρέπει να γίνεται σαφής αναφορά στην ημερομηνία κατά την οποία συστήνεται και λήγει η εταιρία. (αρθ. 43 ΕμπΝ) Ωστόσο, τίθενται περιορισμοί σε δύο σοβαρά θέματα. Πρώτον στην εταιρική επωνυμία της εταιρίας και, δεύτερον, στη διαμόρφωση της ευθύνης των εταίρων. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι πολύ σημαντικά γιατί αφορούν τις εξωτερικές σχέσεις της εταιρίας, δηλαδή τις σχέσεις μεταξύ της εταιρίας και των τρίτων που συναλλάσσονται μαζί της. Την περίληψη του καταστατικού θα πρέπει να υπογράψουν όλοι οι εταίροι, και αν αυτό έχει συνταχθεί με συμβολαιογραφικό έγγραφο, και ο συμβολαιογράφος. Όταν το καταστατικό προσκομιστεί για δημοσίευση, ο Γραμματέας του Πρωτοδικείου συντάσσει μια έκθεση, ότι το καταστατικό προσκομίστηκε εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας, και στη συνέχεια αριθμείται για να βιβλιοδετηθεί στο τέλος του έτους μαζί τα αντίστοιχα καταστατικά των υπολοίπων εταιριών του ιδίου έτους που έχουν υποβληθεί. (άρθ ΕμπΝ) Η περίληψη του καταστατικού πρέπει να τοιχοκολληθεί, ώστε να μπορέσει να ενημερωθεί το ακροατήριο και θα πρέπει να παραμείνει για ένα τρίμηνο. (αρθ. 42 ΕμπΝ). Σε περίπτωση όπου η τοιχοκόλληση παραλειφθεί, δεν επέρχονται κυρώσεις. Σε περίπτωση που η εταιρία ιδρύσει υποκατάστημα εκτός της έδρας της, στην περιφέρεια άλλου Πρωτοδικείου, θα πρέπει να προσκομιστεί αντίγραφο του καταστατικού στον εκεί Γραμματέα του Πρωτοδικείου, ο οποίος οφείλει να τηρήσει τις ίδιες διατυπώσεις δημοσιότητας. 12

13 ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) Η λύση της εταιρίας δεν επιφέρει, αυτομάτως, την εξαφάνιση της. Η εταιρία εξακολουθεί να υφίσταται, ως νομικό πρόσωπο, και δεν χάνει την εμπορική της ιδιότητα. Η διατήρηση της νομικής προσωπικότητας της ομόρρυθμης εταιρίας, έχει ως συνέπεια ότι διατηρείται η ταυτότητα της ως έχει. Επίσης, διατηρείται η ικανότητα της να είναι διάδικος, η λύση της εταιρίας δεν συνεπάγεται με απότομη διακοπή των δικών. Επιπλέον, δεν συνεπάγεται κατάργηση των εκκρεμών υποθέσεων της προς τρίτους. Οι λόγοι, οι οποίοι επιφέρουν τη λύση της ομόρρυθμης εταιρίας είναι οι εξής: 1. Παρέλευση του χρόνου διάρκειας της εταιρίας. Όταν πρόκειται για εταιρία ορισμένου χρόνου, δηλαδή ο χρόνος διάρκειας προβλέπεται από το καταστατικό, όταν περάσει ο χρόνος λήξης της εταιρίας, η εταιρία αυτομάτως λύεται. (αρθ. 765 ΑΚ) Η λύση της εταιρίας μπορεί να αποφευχθεί, αν με την πάροδο του χρόνου διάρκειας της εταιρίας, οι εταίροι αποφασίσουν ομόφωνα τη συνέχιση της εταιρίας για ορισμένο ή για αόριστο χρόνο. Σε αυτή τη περίπτωση θα πρέπει να γίνει τροποποίηση του καταστατικού και να γίνει η δημοσίευση του με το γνωστό τρόπο. 2. Λύση της ομόρρυθμης εταιρίας με απόφαση των εταίρων. Η ομόρρυθμη εταιρία, είτε είναι ορισμένου χρόνου είτε είναι αορίστου χρόνου, μπορεί να λυθεί οποτεδήποτε αρκεί να υπάρχει ομόφωνη γνώμη των εταίρων. 3. Κήρυξη της ομόρρυθμης εταιρίας σε πτώχευση. Η κήρυξη της ομόρρυθμης εταιρίας σε πτώχευση επιφέρει τη λύση της. Όσον αφορά τις διατάξεις που ακολουθούνται για την ολοκλήρωση της λύσης της εταιρίας, ακολουθούνται οι αντίστοιχες διατάξεις του Πτωχευτικού Δικαίου και όχι του Δικαίου Εκκαθάρισης των Προσωπικών Εταιριών. 4. Επέλευση γεγονότων που αφορούν τα πρόσωπα των εταίρων. 13

14 Επειδή η ομόρρυθμη εταιρία είναι μια προσωπική εταιρία σημαίνει ότι ο βίος της και όλες τις οι λειτουργίες, άρα και η λύση της, είναι απόλυτα συνυφασμένες με τα πρόσωπα των εταίρων. Οι λόγοι οι οποίοι αφορούν τα πρόσωπα των εταίρων, και μπορούν να αποτελέσουν κύριους παράγοντες λύσης της ομόρρυθμης εταιρίας είναι: i. Ο θάνατος ενός εταίρου. Σε περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους, και εφόσον δεν υπήρξε αντίθετη πρόβλεψη στο καταστατικό, η εταιρία λύεται και τίθεται στο στάδιο της εκκαθάρισης. Ο Νόμος ορίζει στους κληρονόμους του εκλιπόντος κάποιες υποχρεώσεις διαχείρισης των επειγόντων ζητημάτων και ορίζει, επίσης, ότι στο μεσοδιάστημα η εταιρία θεωρείται ότι υφίσταται ακόμα. (αρθ. 774 ΑΚ). Υποχρέωση των κληρονόμων του θανόντος είναι, πρώτον, να γνωστοποιήσουν αμέσως το θάνατο του στους υπόλοιπους εταίρους. Οι υπόλοιποι εταίροι, με τη σειρά τους, έχουν την υποχρέωση από το Νόμο να συνεχίσουν προσωρινά τη διαχείριση που τους έχει ανατεθεί, ούτως ώστε να μην θιχτούν τα συμφέροντα της εταιρίας και των εταίρων από την αιφνίδια απώλεια του εταίρου. ii. Η κήρυξη ενός από τους εταίρους σε πτώχευση. Η κήρυξη σε πτώχευση ενός από τους εταίρους κατά την άσκηση της ατομικής εμπορικής δραστηριότητα, αποτελεί λόγο λύσης της εταιρίας. (αρθ. 775 ΑΚ) Η λύση της εταιρίας αρχίζει από την ημέρα δημοσίευσης της απόφασης, κατά την οποία ο εταίρος κήρυξε πτώχευση, για το αντιτάξιμο προς τους καλόπιστους τρίτους. Σε περίπτωση που στο καταστατικό ορίζεται ότι η εταιρία θα εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και μετά από πτώχευση του εταίρου, θεωρείται μη αποδεκτή περίπτωση. Θα γινόταν αποδεκτή μόνο σε περίπτωση που αποδεικνυόταν ότι οι πτωχευτικοί πιστωτές του δεν μπορούσαν να ρευστοποιήσουν την εταιρική συμμετοχή του. Εάν η εταιρία συνεχίσει να υφίσταται μεταξύ των εναπομείναντων εταίρων, θα πρέπει να καταβληθεί στον πτωχεύσαντα εταίρο η αξία της εταιρικής του συμμετοχής. iii. Η υποβολή ενός από τους εταίρους σε δικαστική συμπαράσταση. 14

15 Η υποβολή ενός εταίρου σε δικαστική συμπαράσταση επιφέρει λύση της εταιρίας, εκτός κι αν υπάρχει διαφορετική συμφωνία καταγεγραμμένη στο καταστατικό. Η λύση της εταιρίας επέρχεται με την τελεσίδικη απόφαση που υπέβαλλε τον εταίρο σε δικαστική συμπαράσταση και θα πρέπει να γίνει άμεση κοινοποίηση της. Αν στο καταστατικό της εταιρίας υπάρχει πρόβλεψη για τη συνέχιση της εταιρίας μεταξύ των υπολοίπων εταίρων, θα πρέπει να καταβληθεί στον εταίρο που αποχώρησε, η εταιρική του συμμετοχή. 5. Καταγγελία της εταιρίας. Ο συχνότερος λόγος λύσης της ομόρρυθμης εταιρίας είναι η λύση με καταγγελία. Το δικαίωμα καταγγελίας της εταιρίας είναι δικαίωμα όλων των εταίρων και ασκείται με μονομερή δικαιοπραξία. Επειδή από την καταγγελία κρίνεται η ίδια η ύπαρξη της εταιρίας και λόγω της σοβαρότητας του θέματος, ο καταγγέλλων θα πρέπει να απευθύνει τη δήλωση της βούλησης του σε όλους τους, εκτός κι αν έχει ορισθεί αντιθέτως στο καταστατικό. Η καταγγελία της εταιρίας έχει ως άμεσο αποτέλεσμα τη λύση της εταιρίας και τη θέτει σε καθεστώς εκκαθάρισης. Η καταγγελία μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμη και με προφορική δήλωση βούλησης και, κατά συνέπεια, δεν είναι απαραίτητο να δημοσιευτεί. Ωστόσο, η δημοσίευση της καταγγελίας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, ώστε να μπορούν οι εταίροι να αντιτάξουν τη λύση της εταιρίας προς τους τρίτους. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες συντελούν στη λύση της εταιρίας γιατί οι παράγοντες αυτοί στερούν το δικαίωμα στον εταίρο να ασκεί εμπορία ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ο.Ε) Με τη λύση της ομόρρυθμης εταιρίας, αυτή περιέρχεται αυτομάτως στο στάδιο της εκκαθάρισης, εκτός της περιπτώσεως όπου η εταιρία έχει κηρυχθεί σε πτώχευση. Σκοπός της εκκαθάρισης της ομόρρυθμης εταιρίας είναι να αποσπαστεί η εταιρική περιουσία από το νομικό πρόσωπο της εταιρίας και να ρευστοποιηθεί, 15

16 ύστερα να ικανοποιηθούν οι εταιρικοί πιστωτές και με την επιστροφή των εισφορών τους, και τέλος να διανεμηθεί ό,τι απομείνει στους εταίρους. Σε περίπτωση που δεν έχει ορισθεί διαφορετικά στο καταστατικό, η εκκαθάριση γίνεται από όλους τους εταίρους μαζί. (άρθ ΑΚ) Κατ αυτό το στάδιο η ομόρρυθμη εταιρία διατηρεί την ταυτότητα της και τη νομική προσωπικότητα της, η οποία εξακολουθεί να υπάρχει έως ότου ολοκληρωθεί η εκκαθάριση. (άρθ. 784 ΑΚ εδ. β) Με την έναρξη της εκκαθάρισης, ο σκοπός της εταιρίας μεταβάλλεται από κερδοσκοπικός και μετατρέπεται σε σκοπό περάτωσης της εκκαθάρισης. Σε αυτό το στάδιο η λειτουργία της εταιρίας περιορίζεται μόνο στην εκπλήρωση του σκοπού αυτού. Επειδή οι επιμέρους πράξεις, που πρέπει να γίνουν κατά το στάδιο της εκκαθάρισης, καθορίζονται από το Νόμο, γεγονός που σημαίνει ότι η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των εταίρων, όπως και η υποχρέωση πίστης δεν έχουν πλέον τόση σημασία, όση έχουν όταν η εταιρία βρίσκεται στο στάδιο της παραγωγικής λειτουργίας της. Το γεγονός ότι η υπό εκκαθάριση εταιρία διατηρεί ακόμη τη νομική της προσωπικότητα και την εμπορική της ιδιότητα, καθιστά την εταιρία ικανή να κηρυχθεί σε πτώχευση για τα εμπορικά χρέη της, και αυτό επειδή είτε η κατάσταση παύσης των πληρωμών προήλθε από την λύση της εταιρίας είτε προήλθε κατά το στάδιο της εκκαθάρισης ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΜΟΡΡΥΘΥΜΩΝ ΕΤΑΙΡΩΝ Κύριο χαρακτηριστικό της ομόρρυθμης εταιρίας είναι ότι όλοι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και εις ολόκληρον για τις εταιρικές υποχρεώσεις καθώς επίσης, και η εταιρική συμμετοχή του κάθε εταίρου είναι αμεταβίβαστη προς τρίτους. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των ομόρρυθμων εταίρων καθορίζονται από διατάξεις του ενδοτικού δικαίου, δηλαδή η ρύθμιση τους στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην ελεύθερη βούληση. Αυτό συμβαίνει γιατί τα ζητήματα αυτά σχετίζονται με τις εσωτερικές σχέσεις της εταιρίας και δεν επηρεάζουν τις εξωτερικές σχέσεις της, δηλαδή τις σχέσεις της με τους τρίτους. 16

17 Βασική υποχρέωση κάθε εταίρου είναι η καταβολή της εισφοράς. Δικαιούχος των εισφορών που καταβάλλονται από τους εταίρους είναι το νομικό πρόσωπο της εταιρίας. Ωστόσο, είναι επιτρεπτό για κάποιον ομόρρυθμο εταίρο να μην καταβάλλει εισφορά, επειδή, αφενός, για την ομόρρυθμη εταιρία δεν προβλέπεται από το Νόμο, ως απαραίτητη προϋπόθεση η συγκέντρωση ενός ορισμένου κεφαλαίου, και, αφετέρου, επειδή η εισφορά, υπό ευρεία έννοια, μπορεί να εννοηθεί και η συμβολή του εταίρου στην επιδίωξη του εταιρικού σκοπού. Σε περίπτωση όπου η εταιρική επιχείρηση παρουσίασε ζημίες κατά το στάδιο της παραγωγικής λειτουργίας της, οι εταίροι δεν είναι υποχρεωμένοι να αυξήσουν την εισφορά τους, ούτε υποχρεούνται σε συμπληρωματική εισφορά. Η υποχρέωση των ομόρρυθμων εταίρων για συμμετοχή στη διοίκηση, είναι βασική υποχρέωση όλων των εταίρων όλων των προσωπικών εταιριών και αποτελεί τον τρόπο συμβολής του καθενός στην επίτευξη του εταιρικού σκοπού. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο χαρακτήρας της εταιρίας αυτής είναι προσωπικός και η ευθύνη των εταίρων της απέναντι στις εταιρικές υποχρεώσεις απεριόριστη, οι σχέσεις μεταξύ των εταίρων της ομόρρυθμης εταιρίας πρέπει να διέπονται από την αρχή της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Η αρχή αυτή υλοποιείται μόνον όταν οι εταίροι τηρούν την υποχρέωση πίστης που τους επιβάλλει ο Νόμος και αναφέρεται στις σχέσεις του κάθε εταίρου προς το νομικό πρόσωπο της εταιρίας, αλλά και προς τους συνεταίρους του. Η υποχρέωση πίστης αποτελεί την εντονότερη εκδήλωση της γενικής αρχής της καλής πίστης και ισχύει περισσότερο για τους εταίρους, οι οποίοι είναι ταυτόχρονα και διαχειριστές της εταιρίας. Φυσικά, κάθε εταίρος έχει δικαίωμα στα κέρδη της εταιρίας, τα οποία αποτελούν την ανταμοιβή του για τη συμβολή του για την επίτευξη του εταιρικού σκοπού. Για να πραγματοποιηθεί η διανομή των κερδών στους εταίρους θα πρέπει πρώτα να γίνει η σύνταξη των εταιρικών λογαριασμών από τους διαχειριστές, ώστε να διαπιστωθεί αν η εταιρική χρήση υπήρξε κερδοφόρα. Το κέρδος της εταιρίας είναι το ποσό κατά το οποίο αυξήθηκε η εταιρική περιουσία σε σύγκριση με τα αποτελέσματα των λογαριασμών του προηγούμενου έτους και όχι σε σύγκριση με την αρχική εταιρική περιουσία. Το κέρδος της εταιρίας μοιράζεται σε ίσα μερίδια μεταξύ των εταίρων ανεξαρτήτως εισφοράς, εκτός κι αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία. Το ίδιο ισχύει και για τη συμμετοχή στις ζημίες της εταιρίας. Είναι ήδη γνωστό ότι οι εταίροι λόγω της συμμετοχής τους στην εταιρία δεν μπορούν να ασκήσουν άλλο επάγγελμα προκειμένου να εισπράξουν κέρδη και να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες. Για τον λόγο αυτό έχουν το δικαίωμα των 17

18 απολήψεων, δηλαδή να εισπράττουν από το ταμείο της εταιρίας ένα ορισμένο χρηματικό ποσό ανά καθορισμένα χρονικά διαστήματα. Αυτού του είδους η καταβολή της εταιρίας προς τον εταίρο δεν αποτελεί δάνειο αλλά προκαταβολή μελλοντικών κερδών. Ανάμεσα στα δικαιώματα διοικητικής φύσης του εταίρου είναι και το δικαίωμα ψήφου. Το δικαίωμα της ψήφου πρέπει να ασκηθεί αυτοπροσώπως αλλά και μέσω αντιπροσώπου, εφόσον προβλέπεται από το καταστατικό της εταιρίας. Κανένας εταίρος δεν μπορεί να αποκλειστεί από το δικαίωμα της ψήφου στην ομόρρυθμη εταιρία, καθώς πρόκειται για αναφαίρετο δικαίωμα του. Μετά την λύση της εταιρίας ο εταίρος έχει δικαίωμα συμμετοχής στη διαδικασία της εκκαθάρισης καθώς επίσης και στο προϊόν της εκκαθάρισης. Μετά την εξόφληση των χρεών και την απόδοση των εισφορών και αφού επιστραφούν στον κάθε εταίρο το αντικείμενα που είχε θέσει προς χρήσην στην εταιρία, εάν έχει απομείνει υπόλοιπο από την εταιρική περιουσία, πρέπει να διανεμηθεί στους εταίρους. Το ποσοστό συμμετοχής στην εκκαθάριση είναι το ίδιο με το ποσοστό συμμετοχής στα κέρδη της εταιρίας, εκτός αν προβλέπεται διαφορετικά στο καταστατικό ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (Ε.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΡΟΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) «Ετερόρρυθμος Εταιρία είναι η συσταινόμενη μεταξύ ενός ή πολλών συνεταίρων, αλληλεγγύως υπευθύνων, και ενός ή πολλών συνεταίρων απλών χρηματοδοτών, οι οποίοι ονομάζονται ετερόρρυθμοι ή καθ ετερορρυθμίαν εταίροι. Η εταιρία αυτή διευθύνεται υπό εταιρική επωνυμίαν φέρουσαν κατ ανάγκην το όνομα ενός ή πολλών αλληλεγγύως υπευθύνων συνεταίρων». (αρθ. 23 ΕμπΝ) 6 Η ετερόρρυθμη εταιρία ως εμπορική εταιρία έχει και αυτή εμπορική ιδιότητα, δηλαδή μπορεί να ενεργεί κατ εξακολούθηση εμπορικές πράξεις, καθώς και 6 Ηλίας Ε. Σουφλερός, Η Ετερόρρυθμη Εταιρία Συμβολή στο Δίκαιο των Εταιριών, σελ 23 18

19 νομική προσωπική προσωπικότητα, όπως ακριβώς την περίπτωση της ομορρύθμου εταιρίας. Η νομική προσωπικότητα της ετερόρρυθμης εταιρίας αποκτάται με τις ίδιες ακριβώς ενέργειες που απαιτούνται για την ομόρρυθμη εταιρία, δηλαδή με την ολοκλήρωση των διατυπώσεων δημοσιότητας, τις οποίες προβλέπει γι αυτή ο Νόμος. Η διαμόρφωση των σχέσεων μεταξύ των εταίρων σχετίζεται περισσότερο με τον τρόπο με τον οποίο συνεισφέρει κάθε εταίρος στην εταιρία, με άλλα λόγια εάν πρόκειται για ομόρρυθμο ή ετερόρρυθμο εταίρο ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) Οι διαδικασίες οι οποίες θα πρέπει να ακολουθηθούν, προκειμένου να ολοκληρωθεί η σύσταση της εταιρίας, συμπίπτουν με αυτές που ορίζονται από το Νόμο για τις ομόρρυθμες εταιρίες. Ωστόσο, υπάρχουν και κάποια επιπρόσθετα στοιχεία, τα οποία είναι αυτά που διαχωρίζουν την ομόρρυθμη εταιρία από τη ετερόρρυθμη. 1. Για τη σύσταση της ετερόρρυθμης εταιρίας απαιτείται η σύμπραξη δύο ή περισσοτέρων προσώπων, εκ των οποίων τουλάχιστον ένα θα πρέπει να είναι ομόρρυθμος εταίρος και τουλάχιστον ένα θα πρέπει να είναι ετερόρρυθμος εταίρος. 2. Τα πρόσωπα τα οποία συμπράττουν για την σύσταση της ετερόρρυθμης εταιρίας μπορεί να είναι είτε φυσικά πρόσωπα είτε νομικά πρόσωπα. Εάν ένα φυσικό πρόσωπο επιθυμεί να γίνει ετερόρρυθμος εταίρος σε μία τέτοιου είδους εταιρία, το μόνο που αρκεί είναι να έχει την δυνατότητα για δικαιοπραξία. Επιπρόσθετα, δεν απαιτείται η ικανότητα απόκτησης της εμπορικής ιδιότητας. Επειδή, όμως, η συμμετοχή σε μια ετερόρρυθμη εταιρία, με την ιδιότητα του ετερόρρυθμου εταίρου, αποτελεί εμπορική πράξη, δεν προσδίδει από μόνη της την εμπορική ιδιότητα στον ετερόρρυθμο εταίρο είτε αυτός είναι φυσικό πρόσωπο είτε είναι νομικό πρόσωπο. 3. Αποκλείεται η ύπαρξη προσωπικής εταιρίας με νομική προσωπικότητα, στην οποία όλοι οι εταίροι να ευθύνονται ή να μη ευθύνονται απεριόριστα. 4. Αν αποχωρήσει ο μοναδικά ευθυνόμενος απεριόριστος εταίρος, η εταιρία αυτομάτως λύνεται, εκτός κι αν τροποποιηθεί το καταστατικό και ένας 19

20 τουλάχιστον από τους εναπομείναντες εταίρους λάβει τη θέση του απεριόριστα ευθυνόμενου εταίρου. 5. Σε περίπτωση που συμφωνείται η σύσταση μιας εμπορικής προσωπικής εταιρίας με περιορισμένη ευθύνη όλων των εταίρων, θα πρέπει να διακριθούν οι παρακάτω περιπτώσεις, όσον αφορά τις συνέπειες που ακολουθούν: i. Αν όλοι οι εταίροι έχουν εμπορική ικανότητα, τότε ο περιορισμός της ευθύνης όλων ως ετερόρρυθμων εταίρων αποτελεί απαγορευμένη δικαιοπραξία που καθιστά την εταιρία άκυρη ως ετερόρρυθμη εταιρία και έχε ως αποτέλεσμα η εταιρία αυτή να θεωρηθεί από Ετερόρρυθμη Εταιρία σε Ετερόρρυθμη κατά μετατροπή Ομόρρυθμη Εταιρία. ii. Αν ορισμένοι από τους ετερόρρυθμους εταίρους έχουν εμπορική ικανότητα, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι θεωρούνται κατά μετατροπή ομόρρυθμοι εταίροι και αυτοί που δεν έχουν εμπορική ιδιότητα να θεωρούνται ετερόρρυθμοι. iii. Αν κανένας από τους εταίρους δεν έχει εμπορική ικανότητα, ην μετατροπή μπορεί να οδηγήσει μόνο σε αστική εταιρία, αν υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Βέβαια, για να μπορέσει να υπάρξει ουσιαστικά η ετερόρρυθμη εταιρία θα πρέπει να καταρτιστεί εγγράφως το καταστατικό της. Το έγγραφο αυτό μπορεί να είναι ιδιωτικό, εκτός της περιπτώσεως όπου για κάποια ορισμένη εταιρική εισφορά απαιτείται αυστηρότερος τύπος εγγράφου (συνήθως συμβολαιογραφικό έγγραφο). Το περιεχόμενο του καταστατικού περιλαμβάνει: 1. Τον τύπο της εταιρίας. 2. Το σκοπό της εταιρίας. 3. Τα ονόματα και την κατοικία των ομόρρυθμων εταίρων. 4. Τα ονόματα και την κατοικία των ετερόρρυθμων εταίρων και το ποσό της εισφοράς τους. Όσα στοιχεία δεν αναφέρονται στο καταστατικό συμπληρώνονται από το Νόμο. Αυτό ισχύει για τα παρακάτω: 1. Επωνυμία της εταιρίας, η οποία σχηματίζεται από τα ονόματα όλων των ομόρρυθμων εταίρων. (αρθ. 23 παρ. 2, 25 ΕμπΝ) 2. Διαχείριση της εταιρίας, όταν δεν προβλέπεται στο καταστατικό και ισχύει η νόμιμη διαχείριση. 3. Διάρκεια της εταιρίας, η οποία αν δεν έχει οριστεί θεωρείται ότι η εταιρία είναι αορίστου διαρκείας. Η αξία της εισφοράς των ετερόρρυθμων εταίρων στην εταιρική περιουσία θα πρέπει να καταγράφεται στο καταστατικό, επειδή βάσει αυτής καθορίζεται το 20

21 νόμιμο όριο συμμετοχής των ετερόρρυθμων εταίρων στις ζημίες και το ανώτατο όριο της ευθύνης τους απέναντι στους εταιρικούς δανειστές για τα εταιρικά χρέη. (αρθ. 43, 26 ΕμπΝ) Η εισφορά των ετερόρρυθμων εταίρων δεν περιορίζεται μόνο σε χρηματικά ποσά, μπορεί να είναι σε είδος, αρκεί η αξία της εισφοράς αυτής να μπορεί να υπολογιστεί σε χρήμα. Η εταιρική επωνυμία θα πρέπει να σχηματίζεται υποχρεωτικά από τα ονόματα και τα επώνυμα του ενός ή όλων των ομόρρυθμων εταίρων. Το όνομα του ετερόρρυθμου εταίρου δεν θα πρέπει να εμφανίζεται στην εταιρική επωνυμία. (αρθ. 25 ΕμπΝ) Αντ αυτού ο ετερόρρυθμος εταίρος υποδηλώνεται με την προσθήκη των λέξεων «και ΣΙΑ». Παρόλα αυτά, δεν είναι υποχρεωτική αλλά υποδεικνυόμενη η αναγραφή των λέξεων «Ετερόρρυθμη Εταιρία» ή «Ε.Ε» στην εταιρική επωνυμία. Ο Νόμος δεν προβλέπει κυρώσεις για την εμφάνιση του ονόματος του ετερόρρυθμου εταίρου στην εταιρική επωνυμία παρά την απαγόρευση του ρητά στο άρθρο 25 ΕμπΝ. Σε περίπτωση που αναφερθεί το όνομα του στην εταιρική επωνυμία, κατά παράβαση του άρθ. 27 ΕμπΝ, διότι θεωρείται ότι αναμείχθηκε σε πράξεις εκπροσώπησης της εταιρίας, εκλαμβάνεται, τόσο από τους τρίτους όσο κι από τον Νόμο, ως ομόρρυθμος εταίρος, που ευθύνεται εις ολόκληρον και απεριόριστα για τα εταιρικά χρέη ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) Για την λύση της ετερόρρυθμης εταιρίας ισχύουν ακριβώς οι ίδιες διατάξεις και παράμετροι που ισχύουν και για την ομόρρυθμη εταιρία. Δηλαδή θα πρέπει να υπάρξει μεταβολή σε κάποια από τα πρόσωπα των εταίρων ή να γίνει καταγγελία της εταιρίας ή να κηρυχθεί η εταιρία σε πτώχευση είτε να υπάρξει λύση της εταιρίας έπειτα από συμφωνία των εταίρων. 21

22 ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΕΡΡΟΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Ε.Ε) Όπως και με τις προηγούμενες λειτουργίες της ετερόρρυθμης εταιρίας, έτσι και η εκκαθάριση της ακολουθεί τις ίδιες διαδικασίες με την ομόρρυθμη εταιρία. Βεβαίως υπάρχουν κάποιες παρατηρήσεις που περιορίζονται κυρίως σε ζητήματα τα οποία αφορούν την φύση της ετερόρρυθμης εταιρίας. Το κυριότερο από αυτά είναι ο διορισμός του ετερόρρυθμου εταίρου ως εκκαθαριστής. Το άρθρο 27 ΕμπΝ απαγορεύει στον ετερόρρυθμο εταίρο να διενεργεί πράξεις εκπροσώπησης της εταιρίας. Δεν του απαγορεύει, ωστόσο, το δικαίωμα να οριστεί εκκαθαριστής μετά τη λύση της. Άρα ο ετερόρρυθμος εταίρος μπορεί να διενεργήσει την εκκαθάριση της εταιρίας από κοινού με τους άλλους εταίρους ή μπορεί και να διοριστεί εκκαθαριστής και να ασκήσει τις σχετικές εξουσίες όπως κάθε άλλος διαχειριστής ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΩΝ ΕΤΑΙΡΩΝ Από όσα είναι γνωστά μέχρι τώρα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο ετερόρρυθμος εταίρος είναι εταίρος με όλη τη σημασία του όρου. Η χρήση του όρου «απλός χρηματοδότης», που χρησιμοποιείται από το Νόμο, υπάρχει για να γίνεται ο διαχωρισμό του ετερόρρυθμου εταίρου από τον απεριόριστα ευθυνόμενο εταίρο. Το γεγονός ότι ο ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται περιορισμένα και όχι απεριόριστα, δεν ασκεί καμία επίδραση στη νομική θέση του ως εταίρου, και αυτό επειδή γιατί ούτε η απεριόριστη ευθύνη ούτε το εις ολόκληρον της αποτελούν κατά το Αστικό Δίκαιο ουσιώδη στοιχεία της εμπορικής ιδιότητας. Ο ετερόρρυθμος εταίρος απολαμβάνει ίσα δικαιώματα, τα οποία απολαμβάνουν και οι υπόλοιποι εταίροι. Δεδομένου του προαναφερθέντος γεγονότος, δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο ως προς τα δικαιώματα του και τα δικαιώματα των υπολοίπων εταίρων, τα οποία αναφέρονται στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές, η ιδιότητα του συνεταίρου είναι στενά συνδεδεμένη με το δικαίωμα συμμετοχής στη διαχείριση της εταιρίας. 22

23 Η βούληση του, μαζί με αυτή των υπολοίπων συνεταίρων του, αποτελεί το διαμορφωτικό στοιχείο της εταιρικής βούλησης. Σύμφωνα με το αρθ. 748 ΑΚ, εάν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, ο ετερόρρυθμος εταίρος έχει δικαίωμα να διαχειριστεί τις υποθέσεις της εταιρίας μαζί με τους άλλους συνεταίρους. Η έκταση της συμμετοχής του ετερόρρυθμου εταίρου στις ζημίες προσδιορίζεται, καταρχάς, από το αρχικό ποσό της εισφοράς του στην εταιρική περιουσία. Οι περιορισμοί οι οποίοι αναφέρονται ότι σε περίπτωση κατά την οποία η εταιρική περιουσία δεν επαρκεί για την εξόφληση χρεών και την απόδοση εισφορών, θα πρέπει να συμπληρώσουν το ποσό οι εταίροι κατά το λόγο της συμμετοχής τους, δεν επηρεάζουν τον ετερόρρυθμο εταίρο. Ο ετερόρρυθμος εταίρος συμμετέχει στα κέρδη και τις ζημίες κατ αναλογίαν την αρχικής εισφοράς του. Όσον αφορά τη συμμετοχή του ετερόρρυθμου εταίρου, ως εκκαθαριστή, η περιορισμένη ευθύνη του παραμένει για τυχόν νέα εταιρικά χρέη που θα δημιουργηθούν κατά το στάδιο της εκκαθάρισης και μπορεί να προκύψουν από συναλλαγές της υπό εκκαθάριση εταιρίας με τρίτους εφόσον εξυπηρετούν το σκοπό της εκκαθάρισης ΚΕΦΑΛΑΟΥΧΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (Α.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Α.Ε) «Ανώνυμη Εταιρία (Α.Ε) είναι η εμπορική εταιρία, η οποία έχει νομική προσωπικότητα, της οποίας το κεφάλαιο διαιρείται σε ισότιμα και μεταβιβαστά μερίδια, τα οποία καλούνται μετοχές, και της οποίας οι εταίροι, οι οποίοι καλούνται μέτοχοι, ευθύνονται μόνο μέχρι του ποσού της εισφοράς τους». 8 Η ανώνυμη εταιρία πρόκειται για το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα κεφαλαιουχικής εταιρίας. Στις κεφαλαιουχικές εταιρίες τα πρόσωπα των εταίρων 7 Στοιχεία χρησιμοποιημένα, σε ελεύθερη μετάφραση από την καθαρεύουσα, από τη διατριβή του κ. Γεωργίου Θ. Δασκαρόλη, Ο διαχειριστικός περιορισμός του ετερόρρυθμου εταίρου: συμβολή εις το δίκαιον των προσωπικών εταιριών. 8 Αντωνία Πουλάκου Ευθυμιάτου, Επιτομή Εμπορικού Δικαίου, Ε Έκδοση, σελ

24 δεν παίζουν ρόλο. Αντιθέτως, όλο το βάρος πέφτει στο εταιρικό κεφάλαιο, το οποίο διαιρείται σε ίσα μερίδια, τα οποία καλούνται μετοχές. Η επωνυμία της ανώνυμης εταιρίας σχηματίζεται από το είδος της εμπορίας που ασκεί. Βέβαια, μπορεί να συμπεριληφθεί στην επωνυμία και το όνομα του εταίρου, είτε είναι φυσικό πρόσωπο είτε είναι νομικό πρόσωπο. Σε κάθε περίπτωση όμως θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην επωνυμία οι λέξεις «Ανώνυμη Εταιρία» ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Η ανώνυμη εταιρία μπορεί να ιδρυθεί από ένα ή περισσότερα πρόσωπα. Για να μπορέσει, όμως να έρθει στο στάδιο της παραγωγικής λειτουργίας θα πρέπει πρώτα να ολοκληρωθούν με επιτυχία οι διαδικασίες σύστασης της. Η πρώτη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί είναι η σύναψη του καταστατικού. Στο καταστατικό θα πρέπει να περιέχονται τα παρακάτω στοιχεία: 1. Η επωνυμία της εταιρίας. 2. Ο σκοπός της εταιρίας. 3. Η έδρα της, που θα πρέπει υποχρεωτικά να είναι δήμος ή κοινότητα της ελληνικής επικράτειας. 4. Η διάρκεια της. 5. Το ύψος και ο τρόπος καταβολής του εταιρικού κεφαλαίου. 6. Το είδος των μετοχών, καθώς και η ονομαστική τους αξία. Στο καταστατικό της ανώνυμης εταιρίας θα πρέπει να περιέχονται και οι παρακάτω διατάξεις: 1. Για την μετατροπή ονομαστικών μετοχών σε ανώνυμες ή ανωνύμων σε ονομαστικές. 2. Για τη σύγκλιση, τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες του Διοικητικού Συμβουλίου. 3. Για τη σύγκλιση, τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες των Γενικών Συνελεύσεων. 4. Για τους ελεγκτές. 5. Για τα δικαιώματα των μετόχων. 6. Για τον ισολογισμό και τη διάθεση των κερδών. 7. Για τη λύση της εταιρίας και την εκκαθάριση της περιουσίας της. 8. Τα ατομικά στοιχεία των προσώπων που έχουν υπογράψει. 24

25 9. Το συνολικό ποσό των δαπανών που απαιτήθηκαν για τη σύσταση της εταιρίας. 9 Για τη σύσταση της ανώνυμης εταιρίας είναι απαραίτητο να γίνει ανάληψη μετοχών. «Ανάληψη μετοχών είναι η κάλυψη του εταιρικού κεφαλαίου. Η ανάληψη μετοχών μπορεί να γίνει είτε αποκλειστικά από τους ιδρυτές είτε από το κοινό με δημόσια εγγραφή». 10 Η ανάληψη μετοχών έχει ιδιαίτερη αξία γιατί το εταιρικό κεφάλαιο δεν είναι το ίδιο στην περίπτωση που η ανάληψη γίνει αποκλειστικά από τους ιδρυτές και στην περίπτωση που γίνει με δημόσια εγγραφή. Απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει παροχή της έγκρισης του καταστατικού και της άδειας σύστασης της ανώνυμης εταιρίας, στους εταίρους, είναι ο έλεγχος της νομιμότητας του καταστατικού. Στην περίπτωση αυτή η διοίκηση δεν εξετάζει την σκοπιμότητα της ίδρυσης της εταιρίας αλλά το αν το καταστατικό έχει καταρτιστεί σύμφωνα με τους σχετικούς νόμους. Η ολοκλήρωση της διαδικασίας για την ίδρυση της ανώνυμης εταιρίας γίνεται με τη δημοσίευση πράξεων και στοιχείων. Αρχικά, γίνεται η καταχώρηση των πράξεων και των στοιχείων που υποβάλλονται σε δημοσιότητα σύμφωνα με το Νόμο, στο Μητρώο Ανωνύμων Εταιριών, που τηρείται από την υπηρεσία του Υπουργείου Ναυτιλίας, στον τόπο όπου έχει την έδρα της η εταιρία. Ωστόσο, γίνεται ξανά ένας προληπτικός έλεγχος νομιμότητας. Στη συνέχεια γίνεται δημοσίευση της ανακοίνωσης σχετικά με την παραπάνω καταχώριση στο τεύχος Ανωνύμων Εταιριών και Εταιριών Περιορισμένης Ευθύνης της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Αφού ληφθεί η έγκριση και γίνει η δημοσίευση της ανακοίνωσης, ξεκινάει η παραγωγική λειτουργία της εταιρίας. Προτού, όμως, ξεκινήσουν οι δοσοληψίες με τους τρίτους κα αρχίσει να ασκεί η εταιρία εμπορικές πράξεις θα πρέπει να γίνει η καταβολή του εταιρικού κεφαλαίου. «Το εταιρικό ή μετοχικό κεφάλαιο είναι μια χρηματική, κατά κανόνα, ποσότητα η οποία απαιτείται για τη σύσταση της εταιρίας. Μπορεί όμως να σχηματίζεται και από εισφορές σε είδος, δηλαδή από πράγματα, τα οποία όμως θα πρέπει 9 Αντωνία Πουλάκου Ευθυμιάτου, Επιτομή Εμπορικού Δικαίου, Ε Έκδοση, σελ Αντωνία Πουλάκου Ευθυμιάτου, Επιτομή Εμπορικού Δικαίου, Ε Έκδοση, σελ

26 οπωσδήποτε να μπορούν να αποτιμηθούν σε χρήμα. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν η κάλυψη του εταιρικού κεφαλαίου γίνεται από τους ιδρυτές». 11 Το εταιρικό κεφάλαιο δεν θα πρέπει να συγχέεται με την εταιρική περιουσία, η οποία είναι το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας. Σε αντίθεση με το εταιρικό κεφάλαιο, το οποίο μένει σταθερό, η εταιρική περιουσία μεταβάλλεται ανά πάσα στιγμή. Το κεφάλαιο της ανώνυμης εταιρίας μπορεί να σχηματιστεί με δύο τρόπους: 1. Από τους ιδρυτές της ανώνυμης εταιρίας και μόνο. Σε αυτή τη περίπτωση, το εταιρικό κεφάλαιο ανέρχεται στο ποσό των , τα οποία θα πρέπει να καταβληθούν κατά τη σύσταση της εταιρίας. 2. Από τους ιδρυτές της ανώνυμης εταιρίας και το κοινό, μετά από πρόσκληση του για ανάληψη μετοχών με δημόσια εγγραφή. Σε αυτή την περίπτωση το ποσό που απαιτείται για τη σύσταση της εταιρίας είναι και πρέπει να καταβληθεί όλο από την αρχή. Για την κάλυψη του κεφαλαίου με δημόσια εγγραφή και τη διάθεση των μετοχών προς το κοινό, απαιτείται να χορηγηθεί άδεια από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Το εταιρικό κεφάλαιο μπορεί να διαιρεθεί σε ίσα μερίδια, τα οποία καλούνται μετοχές. «Μετοχή είναι ένα από τα ισότοπα τμήματα στα οποία διαιρείται το εταιρικό κεφάλαιο. Με τον όρο αυτό εννοούμε τόσο το δικαίωμα του μετόχου στην εταιρία με τις αντίστοιχες υποχρεώσεις, όσο και το αξιόγραφο στο οποίο ενσωματώνεται το δικαίωμα αυτό». 12 Η ονομαστική αξία κάθε μετοχής δεν μπορεί να οριστεί κάτω από 0,30 λεπτά και άνω των 100. Βέβαια, εκτός από την ονομαστική αξία κάθε μετοχής υπάρχει και η πραγματική της αξία. Πραγματική αξία της μετοχής είναι η αξία που αντιστοιχεί στο τμήμα της πραγματικής εταιρικής περιουσίας που αντιπροσωπεύει. Οι μετοχές της ανώνυμης εταιρίας μπορούν να μεταβιβαστούν χωρίς να υπάρχει κάποια συνέπεια για την ύπαρξη της εταιρίας. 11 Αντωνία Πουλάκου Ευθυμιάτου, Επιτομή Εμπορικού Δικαίου, Ε Έκδοση, σελ Αντωνία Πουλάκου - Ευθυμιάτου, Επιτομή Εμπορικού δικαίου, Ε Έκδοση, σελ

27 ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Α.Ε) ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Α.Ε) Η λύση της ανώνυμης εταιρίας δεν επέρχεται για τους ίδιους λόγους για τους οποίους επέρχεται η λύση στις προσωπικές εμπορικές εταιρίες. Ο θάνατος ενός εταίρου ή η πτώχευση του δεν αποτελούν λόγο λύσης της ανώνυμης εταιρίας, ακόμη και στην περίπτωση όπου όλες οι μετοχές συγκεντρωθούν σε ένα πρόσωπο. Η λύση της ανώνυμης εταιρίας επέρχεται για τους παρακάτω λόγους, οι οποίοι και προβλέπονται και από το Νόμο: 1. Με την πάροδο του χρόνου διαρκείας της εταιρίας, ο οποίος έχει οριστεί στο καταστατικό. 2. Με απόφαση της γενικής συνέλευσης για τη λύση της πριν από την πάροδο του χρόνου για τον οποίο έχει συσταθεί η εταιρία. 3. Με κήρυξη της εταιρίας σε κατάσταση πτώχευσης. 4. Με ανάκληση της συστατικής αδείας της ανώνυμης εταιρίας από τον αρμόδιο Υπουργό, σε ορισμένες περιπτώσεις που αναφέρονται από το Νόμο. Η ύπαρξη της εταιρίας δεν παύει με τη λύση παρά μόνο σε περίπτωση κήρυξης της εταιρίας σε πτώχευση. Μόνο σε αυτή τη περίπτωση επέρχεται το στάδιο της εκκαθάρισης ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (Α.Ε) Η εκκαθάριση της ανώνυμης εταιρίας έχει ως στόχο τη προστασία των εταιρικών δανειστών και τη διανομή της εταιρικής περιουσίας στους μετόχους. Η γενική συνέλευση, ως όργανο διεύθυνσης της ανώνυμης εταιρίας εξακολουθεί να υπάρχει ενώ το διοικητικό συμβούλιο αντικαθιστάται από τους εκκαθαριστές που εκλέγονται από τη γενική συνέλευση. Οι εκκαθαριστές περατώνουν τις υποθέσεις της ανώνυμης εταιρίας, οι οποίες εκκρεμούν, εξοφλούν τα χρέη της, εισπράττουν τις απαιτήσεις της, ρευστοποιούν την εταιρική περιουσία και, στο τέλος διανέμουν στους μετόχους το προϊόν της εκκαθάρισης, ανάλογα με την ονομαστική αξία των μετοχών τους. 27

28 2.2.2 ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) «Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης ονομάζεται η εμπορική εταιρία με νομική προσωπικότητα, της οποίας το κεφάλαιο διαιρείται σε ισότιμα μερίδια, που δεν μπορούν να παρασταθούν με μετοχές και της οποίας οι εταίροι ευθύνονται μέχρι του ποσού της εισφοράς τους». 13 Με άλλα λόγια η Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης αποτελεί μια μείξη των προσωπικών εμπορικών εταιριών και των κεφαλαιουχικών εταιριών. Τα κύρια χαρακτηριστικά της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης είναι η περιορισμένη ευθύνη των εταίρων και η αδυναμία παράστασης των εταιρικών μεριδίων με μετοχές. Τα στοιχεία που φαίνεται να μοιράζεται με τις προσωπικές εμπορικές εταιρίες είναι: 1. Κατά τη λήψη των αποφάσεων από τη γενική συνέλευση λαμβάνεται υπόψη όχι μόνο το μέγεθος της εισφοράς των εταίρων αλλά και ο αριθμός τους. 2. Η διαχείριση της εταιρίας, εφόσον δεν έχει οριστεί διαχειριστής, γίνεται από κοινού, από όλους τους εταίρους. 3. Τα εταιρικά μερίδια δεν μπορούν να παρασταθούν με μετοχές. 4. Η σοβαρή διαταραχή των προσωπικών σχέσεων των εταίρων μπορεί να αποτελέσει σοβαρό λόγο για την έξοδο ενός εταίρου από την εταιρία ή δικαστική λύση της εταιρίας. Παρόλα αυτά παρουσιάζει και κοινά στοιχεία με τις κεφαλαιουχικές εταιρίες, τα οποία είναι: 1. Έχει οπωσδήποτε κεφάλαιο. 2. Οι εταίροι ευθύνονται μέχρι του ποσού της εισφοράς τους. 3. Η απαγόρευση, η πτώχευση, ο θάνατος του εταίρου δεν αποτελούν λόγο λύσης της εταιρίας. Η επωνυμία της Εταιρίας Περιορισμένης Ευθύνης σχηματίζεται από το όνομα ενός ή περισσοτέρων εταίρων, είτε προσδιορίζεται από το αντικείμενο την επιχείρησης 13 Αντωνία Πουλάκου Ευθυμιάτου, Επιτομή Εμπορικού Δικαίου, Ε Έκδοση, σελ

29 που ασκείται από αυτή. Πάντως, οποιαδήποτε περίπτωση από τις δύο κι αν ισχύει θα πρέπει να περιέχονται οπωσδήποτε οι λέξεις «Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης». Η εταιρία περιορισμένης ευθύνης συνδυάζει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα και των δύο τύπων επιχειρήσεων, πράγμα που ευνοεί την ανάπτυξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων αυτού του τύπου ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΣΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Για να μπορέσει να γίνει άρτια η σύσταση της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης θα πρέπει, πρώτα από όλα, να γίνει η σύνταξη του καταστατικού. Το καταστατικό της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης θα πρέπει να περιλαμβάνει τα παρακάτω στοιχεία: 1. Το όνομα, το επώνυμό, το επάγγελμα, την κατοικία και την ιθαγένεια των εταίρων. 2. Την εταιρική επωνυμία. 3. Την έδρα της εταιρίας, που θα πρέπει οπωσδήποτε να ανήκει σε δήμο ή κοινότητα της ελληνικής επικράτειας. 4. Το σκοπό της εταιρίας. 5. Το κεφάλαιο της εταιρίας, τη μερίδα συμμετοχής και τα εταιρικά μερίδια κάθε εταίρου, καθώς και τη βεβαίωση των ιδρυτών σχετικά με τη καταβολή του κεφαλαίου. 6. Το αντικείμενο των εισφορών σε είδος, την αποτίμηση τους και το όνομα του εταίρου που έκανε την εισφορά, καθώς επίσης και το σύνολο της αξίας των εισφορών σε είδος. 7. Τη διάρκεια της εταιρίας. 14 Το εταιρικό κεφάλαιο στην εταιρία περιορισμένης ευθύνης παίζει τον ίδιο ρόλο που κατέχει το μετοχικό κεφάλαιο στην ανώνυμη εταιρία. Το ποσό που θα πρέπει να καταβληθεί ως εταιρικό κεφάλαιο δεν θα πρέπει να είναι κατώτερο των και πρέπει να καταβληθεί όλο όταν καταρτίζεται το 14 Αντωνία Πουλάκου Ευθυμιάτου, Επιτομή Εμπορικού Δικαίου, Ε Έκδοση, σελ

30 καταστατικό. Τουλάχιστον το μισό από το ποσό αυτό θα πρέπει να καταβληθεί σε μετρητά. Το κεφάλαιο της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης διαιρείται σε ισότιμα μερίδια, τα οποία όμως δεν μπορούν να παρασταθούν με μετοχές. Το καθένα από αυτά τα μερίδια δεν μπορεί να είναι κατώτερο των 30. Αντιθέτως, η ονομαστική του αξία μπορεί να είναι ακέραιο πολλαπλάσια αυτού, όπως για παράδειγμα 60, 150 κλπ. Η μερίδα συμμετοχής του κάθε εταίρου, δηλαδή τα εταιρικά μερίδια τα οποία έχει στην κατοχή ο κάθε εταίρος, μπορεί να μεταβιβαστεί, εφόσον επιτρέπεται από το καταστατικό ΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Η εταιρία περιορισμένης ευθύνης λύεται σε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις: 1. Σε κάθε περίπτωση που προβλέπεται από το Νόμο ή το καταστατικό. 2. Με απόφαση της συνέλευσης των εταίρων που εκπροσωπούν τα τρία τέταρτα του όλου εταιρικού κεφαλαίου, εφόσον δεν ορίζεται διαφορετικά από το καταστατικό. 3. Με δικαστική απόφαση για σπουδαίο λόγο, εφόσον ζητηθεί από ένα ή περισσότερους εταίρους που εκπροσωπούν, τουλάχιστον, το ένα δέκατο του εταιρικού κεφαλαίου. 4. Με κήρυξη της εταιρίας σε κατάσταση πτώχευσης ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Η εκκαθάριση της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης ενεργείται από τους διαχειριστές της εταιρίας εκτός και αν έχει οριστεί διαφορετικά από το καταστατικό ή εάν έχει ληφθεί διαφορετική απόφαση από τη συνέλευση των εταίρων. 30

31 Κατά την έναρξη της εκκαθάρισης οι εκκαθαριστές είναι υποχρεωμένοι να κάνουν απογραφή της εταιρικής περιουσίας, να συντάξουν τον ισολογισμό, ο οποίος θα πρέπει να δημοσιευτεί στο Δελτίο Α.Ε και Ε.Π.Ε της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Για όσο χρονικό διάστημα η εταιρία βρίσκεται στο στάδιο της εκκαθάρισης, οι εκκαθαριστές θα πρέπει να καταρτίζουν τον ισολογισμό κάθε χρόνο. Οι εκκαθαριστές, σε αυτό το στάδιο, εκπροσωπούν την εταιρία και υπογράφουν στα έγγραφα κάτω από την επωνυμία της. Οι υπόλοιπες υποχρεώσεις, όπως η εξόφληση των χρεών της εταιρίας, η είσπραξη των απαιτήσεων της και η μετατροπή της εταιρικής περιουσίας σε χρήμα, θα πρέπει να γίνουν όσο το δυνατόν συντομότερα. Όταν περατωθεί το στάδιο της εκκαθάρισης οι εκκαθαριστές καταρτίζουν τον τελικό ισολογισμό. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη διανομή του προϊόντος εκκαθάρισης της εταιρικής περιουσίας στους εταίρους. 31

32 ΜΕΡΟΣ Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΔΑΦΟΣ 1.1 Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Κρίση είναι μια εκτροπή από την κατάσταση της κανονικότητας και μπορεί να προσλάβει διαβαθμίσεις αντικανονικότητας από μια κατάσταση απλής διαταραχής μέχρι την κατάσταση μη ελεγχόμενων γεγονότων και την κατάσταση του χάους και του πανικού. «Μια κρίση εσωκλείει μια απειλή σχετικά με τους πόρους και τους ανθρώπους, την απώλεια του ελέγχου, ορατές και αόρατες συνέπειες στους ανθρώπους, τους πόρους και τους οργανισμούς» ΕΡΕΥΝΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Λόγω της οικονομικής κατάστασης, η οποία λαμβάνει χώρα στην επικράτειά μας, οι εταιρίες, είτε αυτές είναι πολυεθνικές είτε είναι ελληνικές, αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πως η λύση, η οποία παρουσιάζεται ως μονόδρομος, είναι να μπουν λουκέτα. Ωστόσο, είναι και κάποιες επιχειρήσεις, όπως η Coca Cola Ελληνική Εταιρία Εμφιαλώσεως, οι οποίες προτιμούν να μεταφέρουν αλλού τα εργοστάσια τους, σε χώρες με φθηνότερα εργατικά χέρια, από το να τα κλείσουν οριστικά. Βάσει του άρθρου «Η ύφεση κλείνει και άλλες μεγάλες παραγωγικές μονάδες» της εφημερίδας «Καθημερινή», η εν λόγω επιχείρηση αναγκάστηκε να μεταφέρει τα τέσσερα (4) από τα επτά (7) εργοστάσια της εκτός Ελλάδος εξαιτίας του γεγονότος ότι υπήρχε μια σημαντική ύφεση στα έσοδα της του ποσοστού του 28% στο τελευταίο τρίμηνο του έτους. Ένας από τους βασικότερους λόγους αποχώρησης των εταιριών από τη χώρα μας είναι το μέγεθος της αγοράς, το οποίο συρρικνώνεται κάθε μέρα και περισσότερο. 32

33 Οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν κρίσιμα ζητήματα καθημερινής επιβίωσης καθώς δεν βρίσκουν τη χρηματοδότηση που χρειάζονται ενώ δηλώνουν απογοητευμένες από την έλλειψη πολιτικής αντιμετώπισης των θεμάτων αυτών από το κράτος. Παρόλα αυτά είναι σχετικά συγκρατημένα αισιόδοξες για την πορεία τους τα επόμενα πέντε χρόνια και στηρίζουν τις ελπίδες για την ανάπτυξη στην επέκταση των διεθνών δραστηριοτήτων τους. Αυτά είναι τα σημαντικότερα συμπεράσματα από τη μελέτη που πραγματοποίησε η PwC ειδικά για την ελληνική αγορά, στο πλαίσιο της διεθνούς έρευνας που διεξήγαγε για τις οικογενειακές επιχειρήσεις (PwC Family Business Survey 2012) η οποία καλύπτει 28 χώρες. Από την Ελλάδα συμμετείχαν 33 εκπρόσωποι ελληνικών οικογενειακών επιχειρήσεων από ένα ευρύ φάσμα της αγοράς, σε διάφορες περιοχές της χώρας. Προς ολική ανατροπή του σκηνικού βρίσκεται το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, καθώς εξελίσσονται οι διαδικασίες εξαγορών και συγχωνεύσεων. Καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση νέων συσχετισμών δυνάμεων στην ελληνική αγορά είναι η Emporiki Bank, την οποία διεκδικούν η Alpha Bank, η Εθνική Τράπεζα και η Eurobank, αλλά και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Στο μεταξύ η τρόικα που βρισκόταν στην Αθήνα είχε συναντήσεις με τους επικεφαλής των ελληνικών τραπεζών. Στις συναντήσεις αυτές θα εξετάζονταν τόσο τα στοιχεία που αφορούν τις επισφάλειες όσο και τα δεδομένα και η ετοιμότητα των τραπεζών για την ανακεφαλαιοποίηση τους. Οι αυξημένες επισφάλειες οι οποίες με βάση τα στοιχεία του Ιουνίου διαμορφώνονται στο 21,3% δημιουργούν σημαντική επιβάρυνση στην εικόνα των πιστωτικών ιδρυμάτων και η τάση, όπως είναι αναμενόμενο, παραμένει αυξητική για το συγκεκριμένο μέγεθος. Άλλωστε, αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους προχωρά και η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου για την αναδιάρθρωση των δανείων. Το επόμενο στοιχείο που διερεύνησε η τρόικα σε σχέση με τις τράπεζες είναι η ροή των καταθέσεων η οποία μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά στην ανακεφαλαιοποίηση εφόσον οι καταθέσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων συνεχίσουν να ενισχύονται. Εν τω μεταξύ, τα τέσσερα βιώσιμα πιστωτικά ιδρύματα της χώρας συμμετείχαν στο ελληνικό roadshow στο Λονδίνο. Όπως σημειώνουν τραπεζικοί παράγοντες, οι ξένοι επενδυτές τουλάχιστον τα μακροπρόθεσμα θεσμικά funds δεν δείχνουν έτοιμα να επανατοποθετηθούν στις ελληνικές τράπεζες, όμως για πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό ενδιαφέρονται γι' αυτές και υποβάλουν ερωτήσεις. 33

34 Το θετικό στόρι της ανακεφαλαιοποίησης αλλά και η διαδικασία συγκέντρωσης που εξελίσσεται στον κλάδο είναι τα στοιχεία που τονώνουν το επενδυτικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, καθώς η έκθεση της τρόικας δεν είναι έτοιμη, αλλά επίσης και η δόση που αφορά και στην ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών δεν έχει εκταμιευθεί, οι ξένοι επενδυτές θεωρούν τουλάχιστον παρακινδυνευμένη την όποια τοποθέτηση πριν το τέλος του Σεπτεμβρίου, διάστημα στο οποίο όλα τα παραπάνω θα έχουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο δρομολογηθεί. Ωστόσο, ο διαγωνισμός της Emporiki Bank που βρισκόταν σε εξέλιξη η εξαγορά της ΑΤΕ από την Πειραιώς, και οι επικείμενες εξελίξεις σε σχέση με το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο είναι γεγονότα που οι ξένοι παρακολουθούν με απόλυτη προσοχή. Το κλίμα, όπως παρατηρούν τραπεζικοί παράγοντες, δεν έχει αλλάξει δραματικά προς το καλύτερο, έχει ωστόσο βελτιωθεί σε σχέση με έναν ή πολύ περισσότερο δύο μήνες όταν οι ξένοι δήλωναν ότι απέχουν απολύτως από την οποιαδήποτε επενδυτική πρωτοβουλία στη χώρα. Και τώρα αντιμετωπίζουν χώρα και κλάδο με επιφύλαξη ωστόσο επιθυμούν και πάλι να δουν τα τεκταινόμενα. Το κλίμα αυτό ωθεί τους τραπεζικούς παράγοντες να διατυπώνουν την άποψη πως το θεσμικό πλαίσιο της ανακεφαλαιοποίησης θα πρέπει να λάβει υπόψη του τους παραπάνω παράγοντες και να δίνει τη δυνατότητα στους ιδιώτες μετόχους να συμμετάσχουν σε αυτήν. Προκειμένου κάτι τέτοιο να έχει υλοποιηθεί η Ελλάδα θα πρέπει να έχει περάσει οριστικά τον κίνδυνο μίας ενδεχόμενης Grexit, καθώς όσο ο κίνδυνος αυτός είναι υπαρκτός αποκλείεται να έλθουν επενδύσεις στην χώρα και να πεισθούν ιδιωτικά κεφάλαια να τοποθετηθούν σε έναν κλάδο όπως οι τράπεζες. Εν τω μεταξύ, οι εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα δείχνουν ταχύτατες. Μετά την απόκτηση της ΑΤΕ από την Πειραιώς, οι επιβεβαιωμένες συζητήσεις της δεύτερης με τη Geniki Bank και τον διαγωνισμό της Emporiki Bank που βρίσκεται σε εξέλιξη, σύντομα αναμένονται οι ανακοινώσεις της Τράπεζας της Ελλάδος αλλά και του υπουργείου Οικονομικών και του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για το τι θα γίνει σχετικά με το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Ο τρόπος που θα επιλεγεί για την αποκρατικοποίηση του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου θα σηματοδοτήσει και το ενδιαφέρον των επενδυτών που θα υπάρξει όσον αφορά το πιστωτικό ίδρυμα. Πολύ σύντομα, εκτιμάται πως θα ξεκινήσει ο κύκλος συζητήσεων και για τις λοιπές μικρότερες τράπεζες, ξένες και ελληνικές, οι οποίες και αυτές κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Οι εκτιμήσεις λένε πως ο πρώτος γύρος συγχώνευσης των τραπεζών που λειτουργούν στη χώρα μας θα έχει ολοκληρωθεί μέσα στον Οκτώβριο το πολύ έως το Νοέμβριο. Αφού ακολουθήσει η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, η εκτίμηση παραμένει πως στη συνέχεια είναι πιθανό να ξεκινήσει και ένας νέος γύρος συγκέντρωσης με τους πιο ισχυρούς να διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο. 15 Έξοδο για τουλάχιστον υπαλλήλους και ψαλίδισμα σε μια σειρά από επιδόματα φέρνουν η ανακεφαλαιοποίηση και οι συγχωνεύσεις των τραπεζών. 15 Άρθρο από την εφημερίδα «Η Ημερησία». 34

35 Όπως αναφέρεται στο σχετικό ρεπορτάζ των Νέων του Σαββάτου, με εθελούσιες, μακροχρόνιες άδειες αλλά και πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, τα ιδρύματα αναμένεται να μειώσουν το προσωπικό κατά περίπου 20% μέσα στους ερχόμενους μήνες. Την ίδια στιγμή, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην ΟΤΟΕ και στις τράπεζες, που ξεκίνησαν στις 25 Φεβρουαρίου, αναμένεται να μπουν μια σειρά από επιδόματα που περιλαμβάνονται στην κλαδική σύμβαση, ενώ ήδη οι αποδοχές έχουν ψαλιδιστεί από τις επιχειρησιακές συμβάσεις. Στο μέτωπο των εθελούσιων εξόδων, αυτή τη στιγμή στα σκαριά βρίσκονται δύο προγράμματα, από την Εθνική Τράπεζα και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Ανάλογες σκέψεις διατυπώνονται και από τις διοικήσεις των Alpha Bank και Emporiki. Σύμφωνα με κύκλους της Εθνικής Τράπεζας, το πρόγραμμα της εθελούσιας εξόδου συναντά μεγάλη αποδοχή, ενώ το Διοικητικό Συμβούλιο της τράπεζας θα συνεδριάσει προκειμένου να καθοριστούν οι όροι και οι προϋποθέσεις. Επιπλέον, πέρα από τη μέθοδο της εθελούσιας εξόδου, στο «συρτάρι» των τραπεζών φέρονται να υπάρχουν και άλλες μέθοδοι μείωσης του προσωπικού, όπως η μακροχρόνια άδεια. Σε αυτή την περίπτωση οι εργαζόμενοι φεύγουν από την τράπεζα για χρονικό διάστημα τριών έως πέντε ετών παίρνοντας ένα τμήμα του μισθού τους και έχουν τη δυνατότητα να αναζητήσουν εργασία στο μεσοδιάστημα. 16 Η Εθνική Τράπεζα με ανακοίνωσή της επισημαίνει ότι όλες οι απαιτούμενες εγκρίσεις, οι οποίες είχαν τεθεί ως αιρέσεις της Προαιρετικής Δημόσιας Πρότασης για την απόκτηση του συνόλου των κοινών μετοχών της Eurobank, πληρώθηκαν. Συγκεκριμένα, ελήφθησαν οι αναλυτικώς αναφερόμενες στο οικείο Πληροφοριακό Δελτίο εγκρίσεις της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού, της Τράπεζας της Ελλάδος, τόσο από τη Διεύθυνση Εποπτείας Πιστωτικού Συστήματος όσο και από τη Διεύθυνση Εποπτείας Ιδιωτικών Ασφαλίσεων, του Ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σημειώνεται ότι η προθεσμία που είχε δοθεί στους μετόχους της Eurobank προκειμένου να αποδεχθούν τη δημόσια πρόταση της Εθνικής Τράπεζας για ανταλλαγή 100 μετοχών της Eurobank με 58 μετοχές της Εθνικής, εξέπνευσε στις 15 Φεβρουαρίου Με βάση το χρονοδιάγραμμα, η αποδοχή της πρότασης θα έπρεπε να γίνει μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου, ενώ η διαπραγμάτευση των νέων μετοχών της Εθνικής που θα προκύψουν από τη διαδικασία θα ξεκινούσαν από τις 27 Φεβρουαρίου. 16 Άρθρο από την ιστοσελίδα «Το Radar». 35

36 Οι βασικοί μέτοχοι του ομίλου Λάτση, που ελέγχουν περίπου το 44% της Eurobank απεδέχθησαν την πρόταση της Εθνικής οπότε η συμφωνία συγχώνευσης θεωρείτο δεδομένη, από τους τραπεζικούς αναλυτές. 17 Ο νέος χρηματοπιστωτικός όμιλος που αναμένεται να προκύψει από τη συγχώνευση της Εθνικής Τράπεζας και της Eurobank θα διεκδικεί θέση ανάμεσα στις είκοσι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες. Ένας τραπεζικός γίγαντας, με ενεργητικό σχεδόν όσο το ΑΕΠ της Ελλάδας, με κυρίαρχη θέση στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, θα δημιουργήσει η αναμενόμενη συγχώνευση της Εθνικής Τράπεζας με τη Eurobank. Η Εθνική Τράπεζα υπέβαλε και επίσημα πρόταση συγχώνευσης με ανταλλαγή μετοχών προς τη Eurobank, η οποία από την πλευρά της θα προχωρήσει τις διαδικασίες ώστε αυτή να εξεταστεί από το Διοικητικό της Συμβούλιο αλλά και τη Γενική Συνέλευση των μετόχων της. Κύκλοι της αγοράς πάντως έκαναν λόγο για «κλεισμένο deal» μεταξύ των δύο τραπεζών. Ο νέος τραπεζικός κολοσσός που θα προκύψει από τη σχεδιαζόμενη συγχώνευση της Εθνικής Τράπεζας με τη Eurobank θα έχει ενεργητικό της τάξης των 177,5 δισ. ευρώ. Στο χαρτοφυλάκιό της θα έχει δάνεια ύψους 121,2 δισ. ευρώ και καταθέσεις 85,9 δισ. ευρώ, ενώ μόνο στην Ελλάδα θα λειτουργεί 972 καταστήματα. Παράλληλα, η νέα τράπεζα θα έχει ηγετικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, με παρουσία και ιδιαίτερα σημαντικά μερίδια αγοράς στο τραπεζικό γίγνεσθαι της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Τουρκίας, της Σερβίας, των Σκοπίων και της Ουκρανίας. Στον αντίποδα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το συνολικό κόστος ανακεφαλαιοποίησης της Εθνικής Τράπεζας, της Eurobank και του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου ενδέχεται να ξεπεράσει τα 15 δισ. ευρώ, ενώ αντίστοιχα η διαφορά ανάμεσα στο χαρτοφυλάκιο των δανείων και των καταθέσεων υπερβαίνει τα 30 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με πληροφορίες από κύκλους που παρακολουθούσαν από κοντά τις διαδικασίες, η προσέγγιση μεταξύ των δύο τραπεζών είχε ξεκινήσει πριν από καιρό, πάγωσε όμως εν αναμονή των εξελίξεων ως προς την πώληση της Emporiki, στη διεκδίκηση της οποίας συμμετείχαν και οι δύο. Τις τελευταίες ημέρες ωστόσο, ειδικά μετά την ανακοίνωση των αποκλειστικών διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην Credit Agricole και την Alpha για την απόκτηση από την τελευταία της Emporiki, το «φλερτ» επανήλθε δυναμικά, με καθημερινές συναντήσεις. Εντούτοις, ακόμη και όσοι βρίσκονταν αρκετά κοντά στις διαδικασίες δηλώνουν έκπληκτοι με την ταχύτητα των εξελίξεων. Η κινητικότητα κορυφώθηκε όταν και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ανέστειλε τη διαπραγμάτευση των μετοχών των δύο τραπεζών, ενώ αναμένεται να κλειδώσει η συμφωνία. 17 Άρθρο από την εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» 36

37 Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες, βασικός παράγοντας για την επιτυχία του εγχειρήματος είναι και το γεγονός ότι βρίσκει σύμφωνη την πολιτική ηγεσία, η οποία ειδικά σε αυτή τη συγκυρία τάσσεται υπέρ του ενιαίου σχήματος, θέλοντας μέσα από αυτό να δημιουργήσει έναν «εθνικό πρωταθλητή». Για τον λόγο αυτό, φαίνεται διατεθειμένη να δώσει στο νέο σχήμα και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, στο μετοχικό κεφάλαιο του οποίου ούτως ή άλλως η Εθνική και η Eurobank συμμετέχουν με ποσοστό 6% εκάστη. 18 Όμιλος ΕΤΕ θα ονομάζεται η τράπεζα που θα προκύψει μετά την συγχώνευση Εθνικής και Eurobank. Ο Πρόεδρος και ο Διευθύνων Σύμβουλος θα παραμείνουν ως έχουν στον νέο Όμιλο της ΕΤΕ. Ειδικότερα σύμφωνα με ανακοίνωση, η σχέση ανταλλαγής που προτείνει ανέρχεται στις 58 νέες μετοχές ΕΤΕ, ονομαστικής αξίας 1 ευρώ ανά μετοχή, για κάθε 100 μετοχές της Eurobank. Εφόσον επιτευχθεί η απόκτηση του συνόλου των μετοχών της Eurobank, οι νυν μέτοχοι της ΕΤΕ και οι νυν μέτοχοι της Eurobank θα εκπροσωπούνται στο νέο μετοχικό κεφάλαιο της ΕΤΕ κατά 75% και 25% αντίστοιχα, αναφέρεται στην ανακοίνωση. Η ολοκλήρωση της δημόσιας πρότασης τελεί υπό την αίρεση σειράς εποπτικών και εταιρικών εγκρίσεων, συμπεριλαμβανομένης της έγκρισης από την Έκτακτη Γενική Συνέλευση των μετόχων της ΕΤΕ. Παράλληλα, η Εθνική σημειώνει ότι μέτοχοι της Eurobank που εκπροσωπούν συνολικά το 43,6% του μετοχικού κεφαλαίου έχουν δεσμευτεί να προσφέρουν τις μετοχές τους στη δημόσια πρόταση. Η ΕΤΕ θεωρεί πως η Δηµόσια Πρόταση προσφέρει πλεονεκτήµατα στρατηγικής σηµασίας καθώς ο ενιαίος φορέας αναµένεται: i. να δημιουργήσει έναν διευρυµένο τραπεζικό όµιλο µε µμεγαλύτερη σταθερότητα και βιωσιμότητα, ο οποίος θα συμβάλει στη χρηματοδότηση της ανάκαµψης της Ελληνικής οικονομίας και να βοηθήσει στην αποκατάσταση του κλίµατος εμπιστοσύνης στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστηµα, ii. στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, η δυνατότητα συνδυασμού προϊόντων, δικτύων διάθεσης και ισολογισμών θα επιτρέψει στον νέο τραπεζικό όµιλο να ανταποκριθεί καλύτερα στις ανάγκες των πελατών σε όλη την περιφέρεια. iii. να επιτύχει υψηλό βαθµό συνεργειών και δημιουργία αξίας µέσω ενός αξιόπιστου σχεδίου ενοποίησης, το οποίο θα συνδυάζει τα καλύτερα στοιχεία και από τα δύο ιδρύµατα, και iv. να προσφέρει σηµαντικά βελτιωμένες δυνατότητες ανεξαρτητοποίησης από το Ταµείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας κατά τα επόµενα χρόνια 18 Άρθρο από την εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» 37

38 Ο κ. Γεώργιος Ζανιάς, Πρόεδρος της ΕΤΕ, δήλωσε: «Η Δημόσια Πρόταση που ανακοινώθηκε, στοχεύει στη δημιουργία ενός διευρυμένου τραπεζικού ομίλου στην Ελλάδα που θα διαδραματίσει τον καίριο ρόλο του πυλώνα σταθεροποίησης του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και θα παράσχει την απαραίτητη χρηματοδότηση που θα στηρίξει την Ελληνική οικονομική ανάκαμψη.» Ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΤΕ, κ. Αλέξανδρος Τουρκολιάς, σημείωσε: «Με την παρούσα Δημόσια Πρόταση, η ΕΤΕ επιταχύνει την τάση ενοποίησης του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, δημιουργώντας ένα μακροπρόθεσμα βιώσιμο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα ικανό να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις που βιώνει η Ελλάδα και ταυτόχρονα να δημιουργήσει ευκαιρίες για τους μετόχους και των δύο τραπεζών. Η στήριξη μεγάλης μερίδας μετόχων της Eurobank ισχυροποιεί τη Δημόσια Πρόταση. Είμαστε πεπεισμένοι ότι και το Διοικητικό Συμβούλιο της Eurobank θα αναγνωρίσει την αξία που δημιουργεί η Δημόσια Πρότασή μας και θα προτείνει τη συναλλαγή στους μετόχους της Eurobank. Καλωσορίζουμε στην Εθνική Τράπεζα την διακεκριμένη διοίκηση και το προσωπικό της Eurobank και προσδοκούμε τη σημαντική τους συνεισφορά για ένα επιτυχημένο κοινό μέλλον». 19 Σε διεθνές επίπεδο, ένα υψηλό ποσοστό (65%) των οικογενειακών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα της PwC δήλωσαν ότι είχαν αύξηση στις πωλήσεις. Όμως, όπως ήταν αναμενόμενο, στην Ελλάδα συμβαίνει το εντελώς αντίστροφο. Μόλις ένα 33% των συμμετεχόντων είχε αύξηση πωλήσεων, ενώ η πλειοψηφία (61%) είχε μείωση. Η έλλειψη ρευστότητας και ο έλεγχος του κόστους είναι το μεγαλύτερο ζήτημα που έχουν να αντιμετωπίσουν εσωτερικά οι οικογενειακές επιχειρήσεις, σύμφωνα με την πλειοψηφία των συμμετεχόντων από την Ελλάδα (82%) ποσοστό δραματικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της έρευνας διεθνώς (17%). Αμέσως επόμενα είναι το χαμηλό περιθώριο κερδοφορίας (48% Ελλάδα, 13% διεθνώς) και η δυνατότητα χρηματοδότησης (39% Ελλάδα, 14% διεθνώς). Στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις από εξωτερικούς παράγοντες πρώτες έρχονται οι συνθήκες της αγοράς (76% Ελλάδα, 54% διεθνώς) και ακολουθούν οι πολιτικές και ρυθμίσεις της κυβέρνησης (64% Ελλάδα, 27% διεθνώς). Επίσης, όλοι ανεξαιρέτως οι συμμετέχοντες στην έρευνα από την Ελλάδα δήλωσαν πολύ ανήσυχοι για την αστάθεια στην πολιτική (100%) και στην αγορά (84%). Ιδιαίτερα επικριτικές είναι οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις ως προς την έλλειψη υποστήριξης του κλάδου τους (97% δυσαρεστημένοι από την Ελλάδα, 40% διεθνώς). Επιπλέον το 76% των συμμετεχόντων από την Ελλάδα δήλωσαν ότι η κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει τη σημασία που έχουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις για την οικονομία της χώρας. Τα βασικά θέματα όπου χρειάζονται υποστήριξη είναι 19 Άρθρο από την ιστοσελίδα «life greece.gr» 38

39 η ευκολότερη πρόσβαση στη χρηματοδότηση καθώς και η χαμηλότερη φορολόγηση. Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες στην έρευνα, τα κύρια πλεονεκτήματα των ελληνικών οικογενειακών επιχειρήσεων είναι η ευελιξία και η ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων, το πάθος και η δέσμευση, ενώ η κουλτούρα και οι αξίες τους είναι πολύ ισχυρές σε σχέση με τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις. Παρ' όλες τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, οι ιδιοκτήτες των ελληνικών οικογενειακών επιχειρήσεων δήλωσαν ότι πρόθεσή τους είναι να συγκρατήσουν το ανθρώπινο δυναμικό τους και μάλιστα σε ποσοστό υψηλότερο από το διεθνή μέσο όρο (94% Ελλάδα, 76% διεθνώς). Επίσης σημαντικό είναι ότι επτά στους δέκα ιδιοκτήτες θα παραδώσουν την επιχείρησή τους στην επόμενη γενιά και μόνο ένα 9% σκοπεύει είτε να την πουλήσει είτε να διαθέσει μετοχές στο χρηματιστήριο. Παρά το αρνητικό κλίμα και τις αντίξοες συνθήκες, οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα εμφανίζονται συγκρατημένα αισιόδοξες για τις προοπτικές τους τα επόμενα πέντε χρόνια. Το 64% των συμμετεχόντων αναμένουν ότι θα αναπτυχθούν σταθερά, το 9% με ταχύτατους ρυθμούς, το 24% ότι θα εδραιωθούν και μόλις ένα 3% ότι θα συρρικνωθούν. Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες στην έρευνα της PwC, ευκαιρίες για τη μελλοντική ανάπτυξη υπάρχουν στις διεθνείς αγορές. Σήμερα το 27% των πωλήσεων των οικογενειακών επιχειρήσεων πραγματοποιούνται διεθνώς και το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί σε 39% μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια. Ένα σημαντικό ποσοστό (60%) των οικογενειακών επιχειρήσεων σκοπεύουν να επεκταθούν στην Ευρώπη και από αυτές το 17% στη Ρωσία. Ένα ποσοστό 37% στρέφεται στην Αμερική (από αυτές το 17% στη Βραζιλία), καθώς και ένα 30% στην Ασία (20% στην Κίνα), ενώ το 27% στη Μέση Ανατολή. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα πιστεύουν ότι μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία της χώρας, δημιουργώντας θέσεις εργασίας και προσδίδοντας σταθερότητα. Αισθάνονται ότι επαναπροσδιορίζονται από γενιά σε γενιά, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από το μέσο όρο των οικογενειακών επιχειρήσεων παγκοσμίως. Το γεγονός αυτό αποτελεί θετικό προμήνυμα για ένα αβέβαιο μέλλον. Στην έρευνα έλαβαν μέρος συνολικά 110 στελέχη από ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Από τις επιχειρήσεις αυτές: 1. Οι 59, δηλαδή το ποσοστό 54%, είναι μικρές, με τζίρο μικρότερο των Οι 20, δηλαδή το ποσοστό 18%, είναι μεσαίες, με τζίρο μεταξύ και Οι 31, δηλαδή το ποσοστό 28%, είναι 39

40 μεγάλες με τζίρο μεγαλύτερο των Το παρακάτω γράφημα αναπαριστά τα ποσοστά αυτά. Πωλήσεις ΜΙΚΡΕΣ 54% ΜΕΣΑΙΕΣ 18% ΜΕΓΑΛΕΣ 28% Οι επιχειρήσεις, για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν εξαιτίας της κρίσης, μέχρι σήμερα, έχουν προβεί στις παρακάτω ενέργειες: ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ 1 ΜΕΙΩΣΗ ΕΞΟΔΩΝ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ 41,7% 2 ΠΕΡΙΚΟΠΕΣ BONUS 39,4% 3 ΜΕΙΩΣΗ ΕΞΟΔΩΝ MARKETING 36,2% 4 ΜΕΙΩΣΗ ΤΙΜΩΝ 25,5% ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ/ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 5 ΜΕΙΩΣΗ ΕΞΟΔΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 25,3% ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 6 ΑΥΞΗΣΗ ΕΞΟΔΩΝ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ 19,8% 7 ΑΥΞΗΣΗ ΕΞΟΔΩΝ MARKETING 18,1% 8 ΑΥΞΗΣΗ ΤΙΜΩΝ 15,5% ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΜΕΩΝ 15,5% ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΑΨΗ ΔΑΝΕΙΩΝ 15,5% 40

41 9 ΑΠΟΛΥΣΕΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ/ΣΤΕΛΕΧΩΝ 13,6% Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΕΠΗΡΕΑΣΤΕΙ ΑΠΟ ΑΥΤΗΝ Από τον Οκτώβριο του 2008 έως σήμερα, το βασικό θέμα που απασχολεί την ελληνική κοινωνία είναι η οικονομική κρίση. Πολλές επιχειρήσεις, έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στο τέλος της κρίσης, μένοντας σε κατάσταση αναμονής, χωρίς να κάνουν καμία ενέργεια, περιμένοντας την ανατροπή της υπάρχουσας κατάστασης. Το ζητούμενο για μια επιχείρηση είναι αν θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά την λήξη αυτής της περιόδου και εφόσον τα καταφέρει, σε ποια κατάσταση θα είναι. Ποιές είναι οι ενέργειες που πρέπει να κάνει ένας επιχειρηματίας προκειμένου να ανταπεξέλθει της υπάρχουσας κατάστασης; 1.Να καταγράψει το βασικό ζητούμενο για την επιχείρησή του. Αυτό που όλοι θέλουμε για την επιχείρησή μας, είναι η συνέχιση της ύπαρξής της όχι μόνο μετά το τέλος της οικονομικής κρίσης, αλλά γενικότερα στο πέρασμα του χρόνου. Να μην έχει οφειλές και οικονομικές υποχρεώσεις από το παρελθόν. Διαφορετικά η κρίση θα παρατείνεται για την συγκεκριμένη επιχείρηση. Να μην έχει αλλοιώσει ή μειώσει την ποιότητα του προϊόντος, εμπορεύματος ή υπηρεσίας που παρέχει. Σε αντίθετη περίπτωση, η επιχείρηση θα κλείσει σε περίοδο μη κρίσης ή στην καλύτερη των περιπτώσεων θα μειώσει κατά πολύ την πίτα της αγοράς στην οποία απευθύνεται. 2.Να συμπιέσει τα κόστη λειτουργίας της. Η μείωση των κοστολογίων μια επιχείρησης, είναι ένα απαραίτητο αλλά και επικίνδυνο βήμα ταυτόχρονα. 41

42 Απαραίτητο, διότι όλες οι επιχειρήσεις στο παρελθόν είχαν προσαρμόσει τα κόστη λειτουργίας τους, σε σχέση με το ύψος των εισοδημάτων που είχαν. Σήμερα η πλειοψηφία των επιχειρήσεων βλέπει τα έσοδά της συνεχώς να μειώνονται. Συνεπώς είναι απαραίτητο βήμα να μειώσουν και τα κόστη λειτουργίας τους. Επικίνδυνο, διότι αν δεν γίνει σωστή μελέτη και χειρισμός της μείωσης του κόστους λειτουργίας, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μειωθεί και η ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος. 3. Να αυξήσει τα έσοδα της. Το πιο σημαντικό βήμα, ειδικά αυτή την περίοδο, είναι η επιχείρηση να αυξήσει τα έσοδα της. Σήμερα η διατήρηση της σταθερότητας των εσόδων και η αποφυγή της μείωσής τους, αποτελεί την κύρια επιδίωξη των επιχειρήσεων. Όμως δεν αρκεί μόνο αυτό. Είναι αδύνατο σε αυτές τις οικονομικές συνθήκες να υπάρξει σταθερότητα στα έσοδα μιας επιχείρησης, για τον κύριο λόγο, ότι η αγοραστική αξία του καταναλωτή συνεχώς μειώνεται, όπως επίσης μειώνεται και ο αριθμός των ενεργών επιχειρήσεων. Συνεπώς η μη επιδίωξη αναζήτησης νέων πελατών, καθώς και τρόπων αύξησης των εσόδων, είναι απόλυτα βέβαιο ότι θα επιφέρει πτώση των εσόδων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ΠΟΙΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΕΝ ΜΕΣΩ ΚΡΙΣΗΣ Τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις στην Ελλάδα βάσει ειδικής μεθοδολογίας που ανέπτυξε προσπαθώντας να αναδείξει και αυτή την πλευρά της οικονομίας παρουσιάζει η Hellastat. Σύμφωνα με αυτή, κάποιες είναι οικογενειακές επιχειρήσεις, άλλες είναι θυγατρικές ομίλων, πολλές εδρεύουν στην περιφέρεια ενώ κάποιες από αυτές προέρχονται από κλάδους που έχουν πληγεί ιδιαίτερα λόγω της μείωσης της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών. Ο κοινός παρονομαστής όμως όλων των παρουσιαζόμενων εταιρειών είναι πως καταφέρνουν να πετυχαίνουν σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης και να χτίσουν τις βάσεις για ένα ακόμα καλύτερο μέλλον, έχοντας ως όπλο την καινοτομία, τις σύγχρονες εγκαταστάσεις και το έμπειρο προσωπικό. 42

43 Μερικά παραδείγματα επιχειρήσεων, οι οποίες αναπτύσσονται με πολύ γρήγορους ρυθμούς, είναι οι παρακάτω: ΕΠ.ΑΝ.Α Α.Τ.Ε. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΠ ΓΚΑΖ Α.Ε. ΡΑΥΖΟΝΕ ΕΛΛΑΣ Α.Ε. ΜΕΙΜΑΡΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΧΑΡΤΟΥ Α.Ε. ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΣ Α. Α.Ε. PLASTICHEM Α.Β.Ε.Ε. THRACE NONWOVENS & GEOSYNTHETICS Α.Β.Ε.Ε. ΜΑΡΚΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α.Β.Ε.Ε. ΣΠΟΡΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ - ΕΚΚΟΚΙΣΤΗΡΙΟ ΒΑΜΒΑΚΟΣ ΖΥΘΟΠΟΙΪΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ Α.Ε. ΡΟΔΟΠΗ Α.Ε. ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΑΙΜΟΚΑΘΑΡΣΗΣ Α.Ε. και άλλες πολλές ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ Εν μέσω της οικονομικής κρίσης έχει αναπτυχθεί μια νέα στρατηγική μάρκετινγκ για την αντιμετώπιση της κρίσης αυτής. 21 Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι το μάρκετινγκ παρέμεινε κατά τις τελευταίες δεκαετίες το «βασικό εργαλείο» προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης και των επενδύσεων, του εκσυγχρονισμού των επιχειρήσεων και της ανόδου της κοινωνικής ευημερίας. Η «συνταγή επιτυχίας» του μάρκετινγκ συνίσταται στο γεγονός ότι εφάρμοσε μεθόδους διάγνωσης των αναγκών των καταναλωτών και ταχείας προσαρμογής των επιχειρήσεων, προκειμένου αυτές να είναι σε θέση να ικανοποιήσουν τις νέες ανάγκες των καταναλωτών. 20 Στοιχεία από την ιστοσελίδα της εφημερίδας «Η Καθημερινή». 21 Από το άρθρο του Δημήτρη Μανιτάκη, πρόεδρος του Μανιατάκειου Ιδρύματος και πρώην πρόεδρος της ΔΕΗ. 43

44 Έτσι, το μάρκετινγκ έγινε η «πυξίδα» των επιχειρήσεων, οι οποίες προχωρούσαν σε επενδύσεις, δημιουργούσαν νέες υπηρεσίες και προϊόντα, απασχολούσαν νέο εξειδικευμένο προσωπικό κ.τ.λ. Από κοινωνικής και πολιτικής πλευράς το μάρκετινγκ αποτέλεσε μια «διαχρονική αξία», καθώς: 1 Κατέρρευσαν οι κεντρικά σχεδιασμένες οικονομίες, επειδή οι επιχειρήσεις δεν ενδιαφέρονταν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των καταναλωτών, αλλά να διαθέσουν την εκ των προτέρων προγραμματισμένη παραγωγή τους. 2 Αναπτύσσονταν συνεχώς οι οικονομίες με ελεύθερη αγορά, επειδή οι επιχειρήσεις υποχρεώνονταν να αναπροσαρμόζουν συνεχώς τις επενδύσεις και την παραγωγή τους, για να ικανοποιούν τις νέες ανάγκες των καταναλωτών, τις οποίες «ανακάλυπταν» οι σύγχρονες μέθοδοι μάρκετινγκ. 3 Η συνεχής αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών και η πρωτοφανής πιστωτική επέκταση μέσω καταναλωτικών, στεγαστικών και άλλων δανείων, πιστωτικών καρτών κ.τ.λ., σε συνδυασμό με τη ραγδαία ανάπτυξη της διαφήμισης, οδήγησαν στην «Κοινωνία της Αφθονίας». Πριν από μερικές δεκαετίες η «μόδα» απευθυνόταν σε πολύ λίγους καταναλωτές και σε λίγες χώρες. Αντίθετα, σήμερα η «μόδα» επεκτείνεται ταχύτατα σε τεράστιες μάζες καταναλωτών και σε πολλές δεκάδες χώρες. Είναι γεγονός ότι βιώνουμε σήμερα τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση και κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει πότε θα υπάρξει ανάκαμψη ή μήπως μπούμε σε μια νέα, ακόμη μεγαλύτερη ύφεση. Η πρόσφατη κρίση ανέδειξε τις αδυναμίες του συστήματος, καθώς και κάτι περισσότερο: τον τρόπο της ενιαίας και ταυτόχρονης αντίδρασης των καταναλωτών όταν βρίσκονται μπροστά στον κίνδυνο μη ομαλής αποπληρωμής των χρεών τους: Οι καταναλωτές σταματούν άμεσα τις αγορές «επώνυμων» αλλά και διαρκών καταναλωτικών προϊόντων, όπως είναι τα σπίτια, τα αυτοκίνητα, οι οικιακές συσκευές κ.τ.λ. Ωστόσο, διατηρούν σχεδόν αμετάβλητες τις δαπάνες που έχουν σχέση με την κάλυψη των βασικών τους αναγκών. Οι καταναλωτές σε περιόδους κρίσης αποκτούν «καταναλωτική συνείδηση». Η κατάρρευση διεθνών τραπεζικών, ασφαλιστικών και βιομηχανικών «κολοσσών» υπαγορεύει την ανάγκη αναθεώρησης πολλών «δογμάτων» και ουσιαστικής κριτικής των πολιτικών μάρκετινγκ, οι οποίες ακολουθήθηκαν τα τελευταία χρόνια με καταστρεπτικές συνέπειες για ένα πολύ μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων. Κοινά χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων που βρίσκονται σήμερα με πολλά οικονομικά προβλήματα είναι ότι: 44

45 1 Οι διοικήσεις των επιχειρήσεων ήταν μονομερώς προσανατολισμένες στην αύξηση των πωλήσεων με κάθε τρόπο, διογκώνοντας συνεχώς τις δανειακές υποχρεώσεις τους. Γι' αυτό και βρέθηκαν ανέτοιμες να αντιμετωπίσουν μια απότομη κάμψη των πωλήσεών τους και μια υπερδιόγκωση των αποθεμάτων τους. 2 Τράπεζες και επιχειρήσεις δεν είχαν μεριμνήσει για τη συνεχή αύξηση των αποθεματικών τους - προκειμένου να αντιμετωπίσουν πιο άνετα μια κρίση. 3 Οι διευθύνσεις μάρκετινγκ έπαιζαν καταλυτικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων για δυναμική ανάπτυξη των πωλήσεων, ενώ οι εσωτερικοί μηχανισμοί πρόβλεψης και διαχείρισης κρίσεων -όπου υπήρχαν- αποδείχθηκαν τουλάχιστον ανεπαρκείς και περιθωριοποιημένοι. Σε επίπεδο επιχειρήσεων πιστεύεται ότι χρειάζεται να αναπτυχθεί μια «άλλη κουλτούρα», βάσει της οποίας οι πολιτικές μάρκετινγκ θα εμπλουτισθούν χρησιμοποιώντας πρόσθετα εργαλεία. Η ταχεία αλλαγή τρόπου λειτουργίας, η προσεκτική διαχείριση μετρητών και η προσπάθεια σύμπραξης με στρατηγικό συνεργάτη είναι οι λύσεις αντιμετώπισης της κρίσης από επιχειρήσεις οι οποίες βρίσκονται σε κατάσταση αδυναμίας, όπως αναφέρει ο αντιπρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Κantor Μanagement Consultants κ. Κ.Καστρινάκης. «Ο συνδυασμός της αρνητικής ψυχολογίας, του φόβου για το αύριο και της πρακτικής αναστολής των δανειοδοτήσεων έχει αναπόφευκτα οδηγήσει σε δραστική συρρίκνωση της ζήτησης. Ορισμένοι κλάδοι, όπως της οικοδομής, των διαρκών καταναλωτικών προϊόντων, των μηχανημάτων και της διασκέδασης, ήδη βιώνουν πρωτόγνωρη πτώση της ζήτησης και θα επηρεάσουν ταχύτατα και άλλους κλάδους. Ο τουρισμός αποτελεί το μέγα ερωτηματικό και τον μεγάλο φόβο, καθώς οι επιπτώσεις θα φανούν στο δεύτερο μισό του 2009 και στις αρχές του Όπως προκύπτει από πρόσφατες διεθνείς έρευνες, οι επιχειρήσεις δηλώνουν ότι ξαφνιάστηκαν από την ταχύτητα και τη σφοδρότητα της κρίσης. Αρκετές από αυτές παραμένουν μουδιασμένες, ελπίζοντας ότι ο τυφώνας θα περάσει γρήγορα. Για αυτές η τύχη είναι ο μόνος κρίσιμος παράγοντας. Κάποιες άλλες εταιρείες, όμως, βλέπουν καθαρά τον εαυτό τους μέσα στις νέες συνθήκες και, σιγά σιγά, αναλαμβάνουν δράση. Όσες βρίσκονται σε σχετικά ισχυρή κατάσταση στις κρίσιμες παραμέτρους (δανεισμός, κόστος λειτουργίας, θέση στην αγορά, κερδοφορία, δημιουργία θετικών χρηματορροών, παραγωγικότητα και προοπτικές) θα κινηθούν προσεκτικά αλλά επιθετικά και θα επενδύσουν στην ενίσχυση της θέσης τους, ώστε η επόμενη ημέρα να τις βρει δυνατότερες. Θα αποκτήσουν την ικανότητα να διαβάζουν τις ευκαιρίες που παρουσιάζει η κρίση, μιας και οι ευκαιρίες αυτές δεν θα είναι λίγες. Για τις επιχειρήσεις που βρίσκονται σε κατάσταση αδυναμίας, με αρνητικές όλες ή τις περισσότερες από τις κρίσιμες παραμέτρους, οι λύσεις έγκεινται στην ταχεία αλλαγή τρόπου λειτουργίας, την προσεκτική διαχείριση μετρητών, την προσπάθεια συντήρησης δυνάμεων για την επόμενη ημέρα και, τέλος, την προσπάθεια σύμπραξης με στρατηγικό συνεργάτη ή εξαγοράς τους από άλλη επιχείρηση. 45

46 Καθοριστικός θα είναι και ο ρόλος του κράτους, ως μεγάλου εργοδότη και αγοραστή αγαθών και υπηρεσιών, το οποίο θα κληθεί να παίξει τον ρόλο του σωτήρα. Δεν είναι σίγουρο αν θα τα καταφέρει αυτή τη φορά λόγω της φύσης της κρίσης και οπωσδήποτε θα χρεώσει δυσβάστακτα τις επόμενες γενιές. Ελληνικά φαινόμενα όπως η παραοικονομία ή οι μεταχρονολογημένες επιταγές ενδεχομένως θα εξομαλύνουν την κρίση σε βάθος χρόνου, αλλά θα κάνουν δυσκολότερη και την έξοδο από αυτή». 22 Ωστόσο, εξίσου προφανής είναι και η άλλη όψη του νομίσματος: εάν δεν ξεσπούσε η κρίση, οι δυνατότητες που θα παρουσίαζε η αγορά, θα ήταν ασύλληπτες. Τόσο η τεχνολογία, όσο και η τεχνογνωσία, παρέχουν σήμερα μοναδικές δυνατότητες για την ανάπτυξη νέων προϊόντων ή νέων αγορών αλλά και για την άνθηση στον τομέα των υπηρεσιών. Αυτή η δυναμική δεν εκφράστηκε επαρκώς. Η οικονομική κρίση έθεσε φραγμούς στις επιχειρήσεις, και κυρίως στην επιχειρηματικότητα, με το τελευταίο να αποτελεί και τη σημαντικότερη επίπτωση της οικονομικής κρίσης στην οικονομική ζωή σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η οικονομική πρόοδος είναι στενότατα συνυφασμένη με την επιχειρηματικότητα. Οι επιχειρηματίες είναι αυτοί που θέτουν σε λειτουργία τους μηχανισμούς κίνησης του χρήματος, με τις επιχειρήσεις τους, τα κεφάλαιά τους, την ενέργειά τους, τις ιδέες τους, τον τρόπο με τον οποίο αξιοποιούν την τεχνολογία και κυρίως τη διορατικότητά τους. Σήμερα ο διορατικός επιχειρηματίας δεν αρκείται στο ένστικτό του για τη χάραξη της στρατηγικής του. Πλέον διαθέτει εργαλεία και μεθόδους, για να αντλήσει πληροφορίες από την αγορά, να τις αναλύσει και να τις αξιοποιήσει, για να σχεδιάσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια το επόμενο βήμα του. Και είναι δυο τα επίπεδα πάνω στα οποία θα κινηθεί: 1. Κατ αρχάς, θα πρέπει να εξασφαλίσει στην επιχείρησή του διάρκεια, δηλαδή προοπτική σε βάθος χρόνου. 2. Επιπλέον, οι αναζητήσεις του θα πρέπει να επεκταθούν πέραν των στενών γεωγραφικών ορίων της περιοχής του. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να αναζητήσει ευκαιρίες για την επιχείρησή του και σε άλλες περιοχές στη διεθνή οικονομική σκηνή. Άλλωστε, δεν είναι και τόσο σπάνιο το φαινόμενο, ο επιχειρηματίας να δημιουργεί και δεύτερη ή και περισσότερες επιχειρήσεις, ακόμη και διαφορετικές, η μια με την άλλη, όταν διαπιστώνει ευκαιρίες στην αγορά που δεν μπορεί να αγνοήσει. Ο κοινός παρονομαστής για τα τρία αυτά επίπεδα στα οποία θα κινηθεί ο επιτυχημένος είναι η πληροφορία: ο σύγχρονος επιχειρηματίας θα πρέπει να στήσει με τη συνδρομή, τόσο της τεχνολογίας, όσο και των συνεργατών και συμμάχων που θα επιλέξει, ένα αποτελεσματικό δίκτυο πληροφοριών και γι αυτό το λόγο να καλλιεργήσει με μεγάλη φροντίδα την επικοινωνία, τόσο σε επίπεδο επικοινωνιακής πολιτικής, όσο και σε επίπεδο τεχνολογίας. Όμως, πέρα από τις κινήσεις στις οποίες θα πρέπει να προβαίνει ο ίδιος ο 22 Συνέντευξη του κ. Κ.Καστρινάκη στην κ. Τόνια Τσακίρη, από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 14/03/

47 επιχειρηματίας κάθε φορά, θα πρέπει επίσης να δούμε με ποιον τρόπο μπορούν οι κοινωνικές δομές να υποστηρίξουν τον επιχειρηματία. Και αυτό, γιατί και η ίδια οι κοινωνία χρειάζεται τους επιχειρηματίες, αφού αυτοί δημιουργούν θέσεις εργασίας και αυξάνουν την οικονομική δύναμη της χώρας τους, αυξάνοντας και την ανταγωνιστική της δύναμη. Η στήριξη της καινοτομίας και η γεφύρωση αναπτυσσόμενων και αναπτυγμένων κοινωνιών μέσα από τις εμπορικές διαύλους δίνει ελπίδες για την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων, όπως αυτό της φτώχειας και του περιβαλλοντολογικού προβλήματος. Αλλά και γενικότερα το ανθρώπινο δυναμικό των επιχειρήσεων συνιστά πολύτιμο κεφάλαιο για μια κοινωνία: Πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε με ποιον τρόπο η κοινωνία ενθαρρύνει την επιχειρηματικότητα, ώστε να δημιουργούνται ή να λειτουργούν εύρυθμα οι επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, οργανώνει εκστρατείες ενημέρωσης αλλά και προβολής των επιχειρήσεων, ώστε να παρέχει πληροφορία στις επιχειρήσεις αλλά και για τις επιχειρήσεις; Παρέχει δυνατότητες επιμόρφωσης; Επενδύει σε υποδομές σε τηλεπικοινωνιακό και συγκοινωνιακό επίπεδο, ώστε να προάγεται χωρίς προβλήματα η ροή πληροφορίας αλλά και των προϊόντων ή και των υπηρεσιών; Σε επίπεδο κουλτούρας καλλιεργεί την επιχειρηματική αντίληψη των πολιτών της; Μεταδίδει στους πολίτες την ιδέα της παγκόσμιας οικονομίας. Σε επίπεδο μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού, σε ποιες ενέργειες προβαίνει η κοινωνία για τη στήριξη των νέων επιχειρηματιών και γενικότερα των νέων ηλικιακά επιχειρηματιών; Ειδικά το ζήτημα των νέων χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Οι νέοι είναι το μέλλον της κοινωνίας: Είναι μορφωμένοι, μιλούν ξένες γλώσσες, διαθέτουν μεγαλύτερη εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες, είναι φιλόδοξοι και διαθέσιμοι. Διαθέσιμοι να ταξιδέψουν, να αποκτήσουν καινούργιες γνώσεις και εμπειρίες, να προχωρήσουν σε νέες γνωριμίες και συνεργασίες, να διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Διαθέσιμοι να αφιερώσουν χρόνο και ενέργεια, να δουλέψουν και κυρίως να πετύχουν. Οι προσπάθεια στήριξης της επιχειρηματικότητας πρέπει να κινηθεί σε τρεις άξονες: έμπνευση / πόροι / αγορές. Αρχικά η επιχειρηματική έμπνευση χρειάζεται κατάλληλο και πιο συγκεκριμένα υποστηρικτικό περιβάλλον για να εκδηλωθεί. Όσον αφορά στους πόρους, στην άντληση και στην αποτελεσματική διάθεσή τους, είναι απαραίτητη η ύπαρξη δομών που να παρέχουν πληροφορίες / ενημέρωση αλλά και συμβουλευτικές υπηρεσίες. Ο επιχειρηματίας θα πρέπει να γνωρίζει τις εναλλακτικές λύσεις, όταν αναζητεί κεφάλαιο εκκίνησης, όταν επιδιώκει να προβάλλει ή να προωθήσει την επιχείρησή του. Βοήθεια μπορεί να χρειάζεται ακόμη και σε θέματα τιμολόγησης. Όπλα του στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον, πέρα από την προσωπική του επιχειρηματική δικτύωση, συνιστούν οι κρατικές και κοινοτικές επιδοτήσεις αλλά και η δυνατότητα να καταφύγει σε κάποιο γραφείο μελετητών. Η πρόσβαση σε υφιστάμενες και νέες αγορές είναι από τα πιο σημαντικά θέματα που πρέπει να αντιμετωπίσει η επιχείρηση. Βάσει όλων των παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο επιχειρηματίας δεν μπορεί να σηκώσει μόνος του, στις πλάτες του, το βάρος της οικονομικής ανάνηψης 47

48 της χώρας του από την κρίση. Η προσπάθειά του πρέπει να υποστηριχθεί από τον κοινωνικό ιστό στο σύνολό του: Από το κράτος, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, από το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Για κάθε πρόβλημα οι λύσεις ανασύρονται μέσα από έναν στενά πλεγμένο κοινωνικό ιστό, όπου οι κοινωνικές δυνάμεις αλληλοβοηθούνται και αλληλοϋποστηρίζονται. Η κοινωνία θα δώσει λύσεις για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και η κοινωνία θα δημιουργήσει τις καινούργιες ευκαιρίες. 23 Είναι πλέον δεδομένο ότι έχουμε εισέλθει σε μια παγκόσμια ύφεση, ίσως τη μεγαλύτερη των τελευταίων δεκαετιών. Η ύφεση είναι φυσικό να αλλάξει σημαντικά τον κόσμο μας σε σχέση με το πώς τον γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Όσο και αν φαίνεται περίεργο, οι επιχειρήσεις που κατορθώνουν να ξεπεράσουν με επιτυχία μια ύφεση δεν ακολουθούν «την πεπατημένη». 1.Κατανόηση πραγματικότητας. Εμπειρική έρευνα έχει καταδείξει ότι οι επιχειρήσεις στη μεγάλη τους πλειοψηφία δεν αντιλαμβάνονται έγκαιρα και δεν αντιδρούν αποτελεσματικά στις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον τους. Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί πολλές από τις κυρίαρχες επιχειρήσεις κάθε κλάδου αδυνατούν να ανταποκριθούν και αποτυγχάνουν σε μεγάλες αλλαγές. Σημαντικό μέρος του προβλήματος εντοπίζεται στους παγιωμένους τρόπους σκέψης, στα στερεότυπα που συχνά αναπτύσσουν οι επιχειρήσεις και τα οποία αδυνατούν να αμφισβητήσουν δημιουργικά και να αλλάξουν. Έτσι, οι επιχειρήσεις συχνά πιστεύουν ότι είναι άτρωτες, ότι τα όποια σημάδια κρίσης είναι παροδικά και δεν πρόκειται να τις αγγίξουν. Ως αποτέλεσμα αυτών, αντί να προσπαθούν να επινοήσουν τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης, ψάχνουν για στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την πεποίθησή τους ότι όλα είναι παροδικά. Η ελπίδα ότι η κρίση δε θα απειλήσει την ύπαρξη της εταιρείας δεν μπορεί να είναι βάσιμη. Πρέπει να εξεταστεί κριτικά η επιχείρησή και ο κλάδος και να απαντηθεί με ειλικρίνεια το ερώτημα: «Μπορούμε να επιβιώσουμε της κρίσης;». Θα πρέπει να γίνει έρευνα για πρώιμα σημάδια αναστροφής της τάσης στον κλάδο σας και στο ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, η κρίση στον τομέα των τηλεπικοινωνιών το 2001 ήταν αναμενόμενο να έχει αρνητικές επιδράσεις και 23 Άρθρο από την ιστοσελίδα «Γνώμη της Χαλκιδικής» 48

49 στις αλυσίδες λιανικής του κλάδου. Παρ' όλα αυτά, πολλές επιχειρήσεις σχεδίαζαν και υλοποιούσαν ταχύτατη ανάπτυξη δικτύων. Το ερώτημα που τίθεται είναι: «Δε διέβλεψαν την αναστροφή; Και όταν την είδαν, τι ενέργειες έκαναν για να την αντιμετωπίσουν;». Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει σήμερα. Στην αρχή μιας διαφαινόμενης μεγάλης παγκόσμιας ύφεσης πολλές επιχειρήσεις στην Ελλάδα ανταγωνίζονται για το ποια θα δημιουργήσει πρώτη άλλο ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο. 2. Μείωση κόστους και βελτίωση της παραγωγικότητας Οι επιχειρήσεις σχεδιάζουν τα λεγόμενα προγράμματα «σμίκρυνσης» (downsizing), τα οποία περικόπτουν κόστη σε κάθε τμήμα της αλυσίδας αξίας. Συχνά ο πρώτος στόχος είναι οι εργαζόμενοι της επιχείρησης και ιδιαίτερα τα μεσαία διοικητικά στελέχη, των οποίων ο αριθμός περιορίζεται μέσω απολύσεων ή/και πακέτων εθελούσιας εξόδου. Παράλληλα με τις μειώσεις προσωπικού, για να αντιμετωπίσουν τη μειωμένη ζήτηση, οι επιχειρήσεις επιχειρούν να αποσπάσουν μερίδια αγοράς από τους ανταγωνιστές. Η λύση της περικοπής κόστους όταν τα σημάδια της ύφεσης είναι πλέον εμφανή τις περισσότερες φορές δε φέρνει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι προδραστικές και όχι να αντιδρούν σπασμωδικά σε γεγονότα. Η προδραστική μείωση κόστους τους δίνει τη δυνατότητα να σχεδιάσουν τις συχνά επώδυνες αυτές κινήσεις με προσοχή και να μην έχουν να αντιμετωπίσουν την παθητική ή ενεργητική αντίδραση των ανθρώπων τους. Η μείωση του εργατικού κόστους δεν είναι πάντα ο καλύτερος τρόπος μείωσης κόστους. Πρέπει να αξιολογηθεί το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων και πρέπει να γίνει περικοπή από εκείνα τα οποία είναι ζημιογόνα ή/και οριακά και δεν αναμένεται να παρουσιάσουν ανάπτυξη στο μέλλον. Το ίδιο θα πρέπει να γίνει, χωρίς δισταγμό, με οριακούς πελάτες ή/και δίκτυα. Η λογική ότι κάθε πελάτης είναι ευπρόσδεκτος είναι συχνά ένα αβάσιμο στερεότυπο. Η περικοπή σε σημαντικά τα κόστη διαφήμισης και υποστήριξης των πωλήσεών δεν θα πρέπει να γίνει βιαστικά. Όσο και αν φαίνεται περίεργο, εμπειρική έρευνα καταδεικνύει ότι οι επιχειρήσεις που βγαίνουν κερδισμένες μετά από μια ύφεση είναι εκείνες οι οποίες κατά τη διάρκεια της ύφεσης ξοδεύουν περισσότερο από 49

50 τους ανταγωνιστές τους σε διαφήμιση και γενικότερη υποστήριξη των πωλήσεών τους. Βελτίωση της αποτελεσματικότητά. Η μείωση κόστους δεν είναι πανάκεια. Είναι γενική πεποίθηση ότι αυτή θα πρέπει να συνδυάζεται με βελτίωση της παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας. Η διαφαινόμενη ύφεση είναι μια ευκαιρία να επανεξεταστούν οι επιχειρηματικές διαδικασίες και να επανασχεδιαστούν ώστε να είναι πιο λειτουργικές. 3. Αναθεώρηση στρατηγικής - Αναζήτηση συνεργιών Η χρηματιστηριακή ευφορία της δεκαετίας του '90 δημιούργησε και στην Ελλάδα ποικίλους ομίλους επιχειρήσεων. Μέχρι τα τέλη του 1999 ήταν σύνηθες φαινόμενο η δημιουργία ομίλων με πολλές θυγατρικές. Στόχος ήταν η είσοδος των θυγατρικών στο χρηματιστήριο και η εκμετάλλευση υπεραξιών. Σήμερα αυτό έχει πλέον εγκαταλειφθεί ως στρατηγική επιλογή. Παρόλα αυτά, πολλοί όμιλοι επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν σκέφτονται με τα νοητικά μοντέλα του παρελθόντος. Αδυνατούν να κατανοήσουν ότι η ύπαρξη πολλών θυγατρικών, με επικαλυπτόμενες συχνά δραστηριότητες και με πολλές λειτουργίες που εύκολα θα μπορούσαν να ενοποιηθούν, συνεισφέρουν στην αύξηση του κόστους σε μια εποχή «ισχνών αγελάδων». Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναζητήσουν πραγματικές συνεργίες και δε θα πρέπει να διστάσουν να περικόψουν τα κόστη πριν είναι πολύ αργά. Αν οι ίδιες δεν το κάνουν σήμερα, πολύ σύντομα η οικονομική τους κατάσταση θα είναι τόσο εξασθενημένη, που θα γίνουν εύκολος στόχος εξαγοράς. Πρέπει να ξεκαθαριστεί ποιος είναι ο πυρήνας των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σας (core business). Θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά η απομάκρυνση κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας, η οποία δε βρίσκεται στον πυρήνα αυτό, ακόμα και αν είναι κερδοφόρα. Να γίνει προσεκτική εξέταση του ενδεχομένου να ενοποιηθούν οι θυγατρικές εκείνες οι οποίες είναι συσχετισμένες ως προς τα δίκτυα, την τεχνολογία, τις θεμελιώδεις τους ικανότητες και τις αγορές που απευθύνονται. Μείωση του κόστους που προκύπτει από δραστηριότητες οι οποίες επαναλαμβάνονται. Αναζήτηση και αξιοποίηση για κάθε συνεργία που προκύπτει στα πλαίσια των 50

51 ομίλων. Ώριμη σκέψη των εξαγορών των ανταγωνιστών. Εμπειρική έρευνα καταδεικνύει ότι οι επιχειρήσεις που βγαίνουν ενισχυμένες μετά από μια κρίση είναι εκείνες που δε διστάζουν να κάνουν περισσότερες εξαγορές απ' ό,τι σε περίοδο ανάπτυξης. Σε μια ύφεση οι μάνατζερ δε χρειάζεται να υιοθετούν συνεχώς αμυντικές τακτικές. Ίσως εδώ η «καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση». Όμως, οι εξαγορές πρέπει να είναι πολύ προσεκτικές και η έμφαση στην ενσωμάτωση των εξαγοραζόμενων εταιρειών ακόμα πιο μεγάλη. Ιδιαίτερη προτίμηση υπάρχει για τις εξαγορές μικρότερων αλλά αξιόλογων ανταγωνιστών, οι οποίοι θα απορροφηθούν πιο εύκολα και οι οποίοι θα μπορούν να ενισχύσουν τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της επιχείρησης ή να προσδοθούν νέα στην επιχείρηση. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει οι επιχειρηματίες να είναι προσεκτικοί. Δεν πρέπει να λησμονηθεί ότι τόσο η διεθνής όσο και η ελληνική έρευνα καταδεικνύουν ότι περισσότερες από τις μισές εξαγορές αποτυγχάνουν. Αν μέσω της ανάλυσης της μελλοντικής κατάστασης της αγοράς γίνει καταστάλαξη στο βάσιμο συμπέρασμα ότι οι πιθανότητες επιβίωσης της επιχείρησής είναι περιορισμένες, τότε οι επιχειρηματίες οφείλουν να σκεφτούν σοβαρά το ενδεχόμενο να πωλήσουν την επιχείρηση. Ίσως σήμερα η αξία της να είναι σημαντικά μεγαλύτερη από ό,τι 1-2 χρόνια μετά. 4. Αναζήτηση ριζοσπαστικών ιδεών ανάπτυξης Συχνά μια ύφεση κάνει τα περισσότερα στελέχη να παραλύουν. Η σκέψη τους είναι το πώς θα περικόψουν τα κόστη για να δείξουν ελκυστική κερδοφορία. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, όμως συχνά δεν είναι αρκετό. Σε μια ύφεση οι επιχειρήσεις θα πρέπει να σκέφτονται διαφορετικά, να υιοθετούν ριζοσπαστικές απόψεις. Ο περιορισμός του κόστους είναι αναγκαίο κακό, όμως μήπως θα πρέπει παράλληλα να αναζητηθούν και νέες πηγές εσόδων; Αυτό είναι αναμφισβήτητα ο πιο δύσκολος στόχος και συχνά τα στελέχη τον παρακάμπτουν. Δεν πρέπει να γίνει παύση της επικοινωνίας μεταξύ των στελεχών της επιχείρησης. Συνήθως σε μια ύφεση τα ανώτατα στελέχη κλείνονται στο γραφείο τους και απομονώνονται από τους υφισταμένους τους. Δεν υπάρχει χειρότερη αντίδραση. Σε αυτή τη δύσκολη χρονική στιγμή θα πρέπει να είναι μαζί άτομα της εμπιστοσύνης τους μιλώντας με ειλικρίνεια ακόμα και τα χειρότερα νέα. Θα πρέπει να τους εξηγήσουν τις αποφάσεις που παίρνουν. 51

52 i. Αναζήτηση νέων ιδεών. Η εμπειρική έρευνα δείχνει ότι σπάνια αυτές οι ριζοσπαστικές ιδέες προκύπτουν από τα ανώτατα διοικητικά επίπεδα. Συχνά η πιο αξιόπιστη πηγή νέων καινοτομικών ιδεών είναι τα μεσαία διοικητικά στελέχη. Αυτά βρίσκονται πιο κοντά στον πελάτη και κατά συνέπεια είναι σε θέση να γνωρίζουν περισσότερο από τα ανώτατα διοικητικά στελέχη τις ανάγκες του. Θα πρέπει να αντληθεί κάθε ιδέα που μπορεί να αξιοποιηθεί από τους εργαζόμενους αυτούς. Οι πιο πολλά υποσχόμενες θα πρέπει να υλοποιηθούν. Ακόμα και αν αποτύχουν κάποιες από αυτές τις ιδέες, οι άνθρωποι που τις εξέφρασαν θα πρέπει να επιβραβευθούν. Η ειρωνεία της κατάστασης που βιώνουμε είναι ότι η επιβίωση και η ανάπτυξη μιας επιχείρησης σε περιόδους ύφεσης πολλές φορές στηρίζεται στα μεσαία διοικητικά στελέχη, που αποτελούν τον πρώτο στόχο κάθε προσπάθειας μείωσης κόστους! ii. Αναζήτηση νέων πηγών ανάπτυξης πωλήσεων. Σε μια ύφεση η σκέψη των επιχειρήσεων είναι πολλές φορές εστιασμένη στο τι θα κάνουν για να αποσπάσουν μερίδιο αγοράς από τους ανταγωνιστές και άρα καταλήγουν σε πολέμους τιμών. Όμως, τα στελέχη πρέπει ταυτόχρονα να σκέφτονται διαφορετικά. Θα πρέπει να γίνει επένδυση σε έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων. Σε μια κρίση οι περισσότερες επιχειρήσεις βλέπουν τις δαπάνες ανάπτυξης νέων προϊόντων ως περιττό έξοδο. Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική! Οι δαπάνες αυτές είναι επενδύσεις στο μέλλον της επιχείρησης. Οι επενδύσεις αυτές πρέπει να βρίσκονται στο μελλοντικό πυρήνα των δραστηριοτήτων της επιχείρησης (core business) και όχι σε περιφερειακές δραστηριότητες (όπου σαφέστατα απαιτείται εξορθολογισμός). Καλό θα ήταν να γίνει σύσφιξη των σχέσεων με τους πελάτες και τους προμηθευτές. Συχνά οι επιχειρήσεις στη δίνη της ύφεσης προσπαθούν να επωφεληθούν εις βάρος των προμηθευτών τους και των πελατών τους. Ξεχνούν όμως ότι και αυτοί τις περισσότερες φορές σκέφτονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Γι' αυτό, αντί να υπάρχει εκμετάλλευση προς τους πελάτες και τους προμηθευτές, θα ήταν φρονιμότερο να γίνει μι περισσότερο συνεργατική προσπάθεια. Πρέπει να γίνουν καλύτερες οι σχέσεις με τους καλύτερους από αυτούς και να αναπτυχθούν ακόμα στενότερες σχέσεις, μέσα από τις οποίες να βελτιωθεί η ροή των προϊόντων και των 52

53 πληροφοριών. Άμεση επιδίωξη είναι αυτή η σχέση να εξελιχθεί σε αμοιβαίο όφελος, παρά σε αντιπαράθεση. Κατόπιν σκέψεως γίνεται πασιφανές ότι η ενίσχυση των σχέσεων με τους πελάτες και τους προμηθευτές μπορεί να λειτουργήσει ακόμα πιο θετικά αποδυναμώνοντας τους ανταγωνιστές της επιχείρησης. 5. Έμφαση στην ποιότητα και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα ο δυτικός κόσμος γνώρισε μια περίοδο παρατεταμένης ανάπτυξης. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον όλοι, ακόμα και οι πιο αναποτελεσματικοί μάνατζερ, δείχνουν καλοί. Όμως, τα πραγματικά αποτελεσματικά στελέχη φαίνονται σε περιόδους κρίσης ή/και ύφεσης στην αγορά τους. Μια ενδεχόμενη ύφεση θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως ευκαιρία επαναξιολόγησης των στελεχών της επιχείρησης, επιβράβευσης των καλύτερων και ανάπτυξης όλων. Δυστυχώς, οι επιχειρήσεις σπάνια ενεργούν με αυτόν τον τρόπο. Αντίθετα, οι περισσότερες από αυτές στην προσπάθειά τους να περικόψουν κόστη βρίσκουν ως πιο εύκολη λύση την περικοπή προγραμμάτων εκπαίδευσης και ανάπτυξης των ανθρώπων τους. i. Πρέπει να γίνει σαφές σε όλους τι περιμένετε από αυτούς. Δεν πρέπει να γίνονται «εκπτώσεις» στην εκπαίδευση και την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Όλοι μιλάνε για το ανθρώπινο δυναμικό ως το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεών. Αυτό μπορεί να γίνει πράξη. Ας επαναξιολόγηση στο πρόγραμμα εκπαίδευσης και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού, όμως να μην καταργηθεί όπως κάνουν οι περισσότερες επιχειρήσεις. Η εμπειρία έχει δείξει επανειλημμένα ότι οι επιχειρήσεις που: α) σχεδιάζουν πριν από μια κρίση β) γνωρίζουν καλά το πώς θα ενεργήσουν όταν και εάν αυτή έρθει και 53

54 γ) συχνά πηγαίνουν «κόντρα στο ρεύμα» στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων είναι και εκείνες που, όχι μόνο επιβιώνουν, αλλά συχνά εξέρχονται πιο ενισχυμένες από αυτή. 24 Αισιόδοξοι για το μέλλον δηλώνουν 7 στους 10, παρά την κρίση Τώρα είναι η περίοδος, που πρέπει να επιστρατευτούν όλες οι δυνάμεις για την ανάπτυξη της χώρας, δίνοντας κυρίως έμφαση στην επιχειρηματικότητα των νέων, που έχουν γνώσεις και όραμα. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν όλο και περισσότεροι παράγοντες της οικονομίας και της αγοράς το τελευταίο διάστημα, βλέποντας ότι με την κατάσταση στην χώρα σε οριακό σημείο, χρειάζεται περισσότερο από ποτέ να δοθεί ώθηση από την Πολιτεία στην ενίσχυση των επενδύσεων, με παράλληλη, όμως, εξάλειψη των έως τώρα εμποδίων, όπως η γραφειοκρατία. Είναι χαρακτηριστικό και ιδιαίτερα ενθαρρυντικό, ότι παρά την κρίση και τις δυσκολίες, σχεδόν 7 στους 10 Έλληνες νέοι επιχειρηματίες δηλώνουν αισιόδοξοι για το μέλλον! Αυτό προκύπτει από έρευνα που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της 24 Άρθρο του Βασίλη Παπαδάκη, Καθηγητή Στρατηγικής Διοίκησης Επιχειρήσεων και Πρόεδρος του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. 54

55 Διεθνούς Εβδομάδας Επιχειρηματικότητας, που πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη. Με αιχμή τις νέες τεχνολογίες, τις εξειδικευμένες γνώσεις, τη διάθεση και το όραμα για κάτι καλύτερο οι νέοι επιχειρηματίες μπορούν να αλλάξουν την εικόνα της χώρας και μάλιστα άμεσα. Οι βάσεις Οι βάσεις πάνω στις οποίες «χτίζουν» τη δική τους επιχείρηση οι νέοι ηλικιακάεπιχειρηματίες είναι το τρίπτυχο: καινοτομία, νέες τεχνολογίες και εξαγωγές. Χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει, ότι εάν μια επιχείρηση στοχεύει και στο ελληνικό κοινό δεν έχει καλά αποτελέσματα. Άλλωστε, όπως σημειώνουν νέοι Ηπειρώτες που τόλμησαν και ίδρυσαν τις δικές τους επιχειρήσεις, «πλέον, με την αξιοποίηση του διαδικτύου και όχι μόνο, δεν μπορείς να βασίζεσαι μόνο σε μια αγορά - χώρα». Καινοτομία και Έρευνα Όπως γίνεται αντιληπτό, αυτό που μπορεί να πάει μπροστά τη χώρα και βέβαια την περιοχή μας είναι η καινοτομία, πάνω σε ήδη υπάρχοντες τομείς. Για αυτό και βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι επιχειρήσεις που ασχολούνται με την αγροτική παραγωγή, τα παραδοσιακά προϊόντα, τον τουρισμό, τις υπηρεσίες, το ηλεκτρονικό εμπόριο κ.α. Για να αντιληφθεί κανείς την ανάγκη των νέων παιδιών στην Ελλάδα να δραστηριοποιηθούν επιχειρηματικά και να καινοτομήσουν, αρκεί να αναφερθεί ότι στην πρώτη φάση του διαγωνισμού «Η Ελλάδα Καινοτομεί!» της Eurobank, υποβλήθηκαν συνολικά 242 προτάσεις και συμμετείχαν κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα, Πανεπιστήμια (συμμετείχε αυτό των Ιωαννίνων) και ΤΕΙ, μεμονωμένοι ερευνητές και επιχειρήσεις από όλη την Ελλάδα. Σύμφωνα με την έρευνα που παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη (εκπονήθηκε από την Ομάδα Οικονομικών του Συνδέσμου Απόφοιτων Βρετανικών Πανεπιστημίων), το 68% των νέων επιχειρηματιών εμφανίζεται αισιόδοξο για το μέλλον της δικής του επιχείρησης στην Ελλάδα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 150 επιχειρηματιών από όλο το φάσμα της οικονομικής ζωής, οι οποίοι εισήλθαν στον επιχειρηματικό στίβο κατά μέσο όρο εδώ και πέντε χρόνια. Περισσότερο αισιόδοξοι εμφανίζονται οι νέοι ηλικιακά επιχειρηματίες, που επένδυσαν μικρό κεφάλαιο, βασίστηκαν στην καινοτομία και έχουν εξαγωγικό προσανατολισμό. Το 58% των νέων επιχειρήσεων έχει εγχώριο και εξαγωγικό προσανατολισμό, το 55

56 16% αποκλειστικά εξάγει και το 26% δραστηριοποιείται μόνο στην ελληνική αγορά, ενώ το 38% δήλωσε ως κίνητρο για να ξεκινήσει την επιχείρηση την επιθυμία του για ανεξαρτησία και το 34% την ανάγκη να υλοποιήσει μια ιδέα. Ποιο όμως είναι σήμερα το προφίλ των νέων επιχειρηματιών στην Ελλάδα; Η συντριπτική πλειοψηφία είναι ανώτατης μόρφωσης, με πολλές εξειδικεύσεις σε καινοτόμες πρακτικές, ενώ όλοι σχεδόν είναι εξοικειωμένοι με τα οφέλη των νέων τεχνολογιών. Πρόκειται άλλωστε για άκρως απαραίτητα στοιχεία, εάν κάποιος θέλει να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά, όχι μόνο στην Ήπειρο και την Ελλάδα, αλλά σε όλο τον κόσμο. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το γεγονός, ότι πάνω από 6 στους 10 νέους Έλληνες επιχειρηματίες ξεκίνησαν τη δουλειά τους επενδύοντας πολύ χαμηλό ποσό. Συγκεκριμένα το 32,6% είχε αρχικό κεφάλαιο κάτω από ευρώ (!) και το 28% από έως ευρώ! Επίσης ιδιαίτερη σημασία έχει το στοιχείο, ότι οι περισσότεροι (σχεδόν 9 στους 10), άντλησαν τα χρήματα, είτε από προσωπικές αποταμιεύσεις, είτε από την οικογένεια και φίλους. Μόνο το 7,4% πήρε λεφτά από τράπεζες, ακόμη και πριν από την κρίση, αφού και τότε οι τραπεζικές κάνουλες ήταν κλειστές για τις νέες επιχειρήσεις! Βέβαια, εκτός από όλα τα παραπάνω, κανείς δεν παραβλέπει το γεγονός, ότι υπάρχουν πολύ σημαντικές δυσκολίες σήμερα στην ίδρυση και στην εν γένει πορεία μιας επιχείρησης στην Ελλάδα. Πρώτη και καλύτερη είναι η γραφειοκρατία και ακολουθούν η συχνή αλλαγή των νόμων, ιδιαίτερα στο φορολογικό καθεστώς, καθώς και οι τρόποι χρηματοδότησης. Πάντως, όπως σημειώθηκε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, εν όψει της Παγκόσμιας Εβδομάδας Επιχειρηματικότητας, παρά την κρίση και τις τεράστιες δυσκολίες εξακολουθούν να υπάρχουν ευκαιρίες στην Ελλάδα σε τομείς όπως η ναυτιλία, ο τουρισμός και η γεωργία. Αυτό δεν σημαίνει όμως, ότι δεν πρέπει και μάλιστα άμεσα να αλλάξει το επιχειρηματικό κλίμα, το οποίο παραμένει από τα πλέον εχθρικά στον κόσμο, κάτι άλλωστε που έδειξε και έρευνας που διεξήγαγε η Ομοσπονδία Νέων Ελλήνων Επιχειρηματιών (ΟΕΣΝΕ) σε συνεργασία με το Kauffmann Foundation. Είναι επιβεβλημένο πλέον, η Πολιτεία να αντιληφθεί, ότι η ανάπτυξη θα έρθει μέσα από τη νέα γενιά επιχειρηματιών και να της ανοίξει το δρόμο, διευκολύνοντας τη δραστηριοποίησή τους. Άλλωστε, το ότι οι νέες αυτές επιχειρήσεις δημιουργούν και θέσεις εργασίας είναι κάτι που δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο. Οι νέοι επιχειρηματίες δεν πρέπει να εγκλωβιστούν στις συνήθεις παγίδες του 56

57 συστήματος. Σε διαφορετική περίπτωση θα απογοητευτούν και θα φύγουν για το εξωτερικό, όπως εδώ και χρόνια κάνουν πολλοί συνομήλικοι τους. 1.3 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΕΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η χρηματοπιστωτική κρίση προκάλεσε τη βαθύτερη ύφεση που έχουν γνωρίσει οι οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι λοιπές ανεπτυγμένες οικονομίες από την εποχή του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Για να μπορέσει να εξεταστεί καλύτερα το μέγεθος της καταστροφής που προκλήθηκε από την οικονομική κρίση στις εταιρίες, θα πρέπει να γίνει μια πιο γενική προσέγγιση του θέματος, εξετάζοντας το ΑΕΠ κάποιων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι τρεις χώρες της Βαλτικής είναι αυτές που δέχθηκαν το ισχυρότερο πλήγμα,με το ΑΕΠ τους να παραμένει κατά 15-25% χαμηλότερο από το προηγούμενο ανώτατο επίπεδό του, και ακολουθεί αμέσως μετά η Ιρλανδία. Θα ήταν καλό να διακρίνουμε τρεις ομάδες χωρών. 1 Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι χώρες που επλήγησαν σοβαρά από την κρίση και στις οποίες η οικονομική δραστηριότητα εξακολουθεί να υποφέρει. Ο λόγος είναι το ασθενές υπόβαθρο της οικονομίας (χαμηλή ανταγωνιστικότητα, υψηλό δημόσιο χρέος) και, ταυτόχρονα, οι σημαντικές μακροοικονομικές ανισορροπίες που είχαν συσσωρευτεί πριν από την κρίση, ή μια ιδιαίτερα σοβαρή κρίση στον τραπεζικό τομέα. Η Ελλάδα ανήκει σε αυτή την ομάδα χωρών. 2 Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από τις χώρες οι οποίες, λόγω του διεθνούς ανοίγματός τους, υπέστησαν σημαντικές απώλειες στο ΑΕΠ τους κατά το 2008 και το 2009, αλλά έχουν πλέον απομακρυνθεί από το κατώτατο σημείο και έχουν αναπληρώσει μεγάλο μέρος των απωλειών που υπέστη το ΑΕΠ τους ωφελούμενες από την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Στις χώρες αυτές περιλαμβάνονται π.χ. η Γερμανία, η Αυστρία και η Σουηδία. 3 Τέλος, υπάρχουν χώρες, όπως η Πολωνία, οι οποίες δεν επλήγησαν τόσο σοβαρά από την κρίση, και οι οποίες εξακολούθησαν να αναπτύσσονται δυναμικά. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα μεγέθη που φαίνονται στο διάγραμμα θα ήταν ακόμη πιο αρνητικά, εάν έδειχναν τη διαφορά ανάμεσα στο κατώτατο και στο ανώτατο σημείο του κύκλου. 57

58 Διάγραμμα 1: Πραγματικό ΑΕΠ σε σχέση με το προηγούμενο ανώτατο επίπεδο του. Πηγή: Eurostat Ωστόσο, το γεγονός ότι σχεδόν τρία χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης το ΑΕΠ παραμένει χαμηλότερο από το προηγούμενο ανώτατο επίπεδό του σχεδόν παντού, αποδεικνύει το βάθος και την έκταση αυτής της Μεγάλης Ύφεσης. Κατά την επόμενη διετία, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ στα 15 αρχαιότερα κράτη μέλη της ΕΕ αναμένεται να είναι 2%, όπως και το Πρόκειται για σχετικά βραδύ ρυθμό ανάκαμψης σε σύγκριση με τα ιστορικά δεδομένα. Στα νέα κράτη μέλη, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί σε σχέση με το περσινό επίπεδο -που μόλις υπερέβαινε το 2%- σε 3% εφέτος και σε περίπου 4% το Σε αυτό το σημείο θα περάσουμε από το γενικό οικονομικό τοπίο στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, διότι αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής οικονομίας, γεγονός που συνεπάγεται άμεσα με την υγεία του τομέα αυτού είναι κρίσιμης σημασίας για την ανάκαμψη. Αξίζει να σημειωθεί ότι, επί του συνόλου των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 90% είναι μικροεπιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερους από 10 εργαζομένους, και ότι επί του συνόλου των επιχειρήσεων οι 95% τουλάχιστον απασχολούν λιγότερους από 50 εργαζομένους. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις εξαρτώνται επίσης περισσότερο από ό,τι οι μεγάλες επιχειρήσεις από τραπεζικές πιστώσεις για την εξωτερική χρηματοδότησή τους. 58

59 Ένας ακόμη λόγος για να δοθεί βάρος στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι το γεγονός ότι η είσοδος και έξοδος επιχειρήσεων στην αγορά έχει μεγάλη σημασία για την εισαγωγή νέων προϊόντων και, κατά συνέπεια, για τη συνολική αύξηση της παραγωγικότητας. Η κρίση έπληξε σημαντικά τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Τέτοια ένδειξη προκύπτει από μια πρόσφατη ανάλυση στοιχείων των ισολογισμών επιχειρήσεων την οποία εκπόνησε η ΕΤΕπ. Θα γίνει αναφορά κυρίως στον μεταποιητικό τομέα της ΕΕ, ο οποίος δέχθηκε το μεγαλύτερο πλήγμα από την κρίση. Παραδείγματος χάρη, στον τομέα αυτόν οι επιπτώσεις στον κύκλο εργασιών ήταν σοβαρότερες. Τα έσοδα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μειώθηκαν το 2009 κατά 15%, δηλαδή περισσότερο από τα έσοδα των μεγάλων επιχειρήσεων, τα οποία μειώθηκαν κατά 10%, ενώ, κατά τα έτη πριν από την κρίση, οι δύο αυτές κατηγορίες επιχειρήσεων κατέγραφαν παρόμοιους ρυθμούς αύξησης των εσόδων τους. Τα έσοδα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων από εισαγωγές επηρεάστηκαν περισσότερο από ό,τι των μεγάλων επιχειρήσεων, διότι πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν είχαν πρόσβαση σε αγορές αναδυόμενων ή αναπτυσσόμενων χωρών στις οποίες θα μπορούσαν να διαθέσουν τα προϊόντα τους, ώστε να αντισταθμίσουν τη μείωση του κύκλου εργασιών τους στην ευρωπαϊκή αγορά. Από την άλλη πλευρά, όμως, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις προέβησαν σε μειώσεις προσωπικού με πιο ήπιους ρυθμούς από ό,τι οι μεγάλες επιχειρήσεις. Το 2009, μάλιστα, οι μικροεπιχειρήσεις αύξησαν κατά μέσον όρο το προσωπικό τους, ενώ οι επιχειρήσεις όλων των άλλων μεγεθών κατά μέσον όρο το μείωσαν. Η τάση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων να διατηρούν το εργατικό δυναμικό τους ακόμη και σε περιόδους ύφεσης επέδρασε σταθεροποιητικά στη συνολική απασχόληση, στα εισοδήματα και στην κατανάλωση, αλλά μείωσε ακόμη περισσότερο την κερδοφορία των επιχειρήσεων αυτών. Θα γίνει εστίαση και πάλι στις μεταποιητικές επιχειρήσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε σύγκριση με τα ανώτατα επίπεδα του 2007, ο εν λόγω δείκτης κερδών προ φόρων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μειώθηκε κατά 60% και των μεγάλων επιχειρήσεων κατά 50%. Σήμερα, ο μέσος λόγος κερδών προ φόρων προς σύνολο ενεργητικού των μικρομεσαίων επιχειρήσεων ανέρχεται σε λιγότερο από 2%, δηλαδή περίπου στο ήμισυ του αντίστοιχου ποσοστού των μεγάλων επιχειρήσεων. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις μείωσαν τις επενδύσεις τους σε πάγια και σε έρευνα και ανάπτυξη, πιο δραστικά από ό,τι οι μεγάλες επιχειρήσεις. Αυτό, όπως ήταν φυσικό, είχε επιπτώσεις στην άλλη πλευρά, δηλαδή στην πλευρά της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, στην οποία θα αναφερθώ τώρα. Λόγω της εξάρτησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων από τον τραπεζικό δανεισμό, η εξέλιξη των δανείων μικρού ύψους αποτελεί αξιόπιστο δείκτη των επιπτώσεων της κρίσης στις επιχειρήσεις αυτές στη ζώνη του ευρώ. Στο διάγραμμα, η έντονη γραμμή δείχνει τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής των νέων δανείων μέχρι 59

60 ύψους 1 δισ. ευρώ. Η λεπτή γραμμή δείχνει τον ρυθμό αύξησης των δανείων μεγαλύτερου ύψους. Ήδη στα μέσα του 2008 ο ρυθμός αύξησης των νέων δανείων μικρού ύψους έγινε αρνητικός, ενώ τα νέα δάνεια μεγάλου ύψους εξακολουθούσαν να κινούνται ανοδικά. Κατά τα πρώτα στάδια της κρίσης, τα δάνεια μικρού ύψους ακολούθησαν πορεία συρρίκνωσης με ρυθμούς πολύ ταχύτερους από ό,τι τα δάνεια μεγάλου ύψους. Όμως, από τα τέλη του 2009 η κατάσταση αντιστράφηκε, και τα μικρού ύψους δάνεια άρχισαν να εμφανίζουν σχετικά βραδύτερους ρυθμούς μείωσης. Από την Άνοιξη του 2010 τα δάνεια μικρού ύψους παραμένουν σε σταθερά επίπεδα, ενώ τα μεγάλα δάνεια εξακολουθούν να συρρικνώνονται, αν και με βραδύτερους ρυθμούς από ό,τι παλαιότερα. Διάγραμμα 2: Τραπεζικές χορηγήσεις προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πηγή: Μηνιαίο Δελτίο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Παρόλα αυτά, ο όγκος των χορηγούμενων νέων δανείων, τόσο μικρού όσο και μεγάλου ύψους, παραμένει σήμερα κατά περίπου 1/3 μικρότερος από τα προηγούμενα ανώτατα μεγέθη. Σε τι οφείλεται η ταχεία μείωση των τραπεζικών χρηματοδοτήσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης στην πτώση της προσφοράς ή στην πτώση της ζήτησης; Για να εξεταστεί αυτό το δύσκολο ερώτημα θα βασιστούμε σε στοιχεία από την τριμηνιαία έρευνα τραπεζικών χορηγήσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία καλύπτει τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ. 60

61 Καθώς κατά τη διάρκεια της κρίσης η φερεγγυότητα των δανειζομένων μειώθηκε, η συρρίκνωση των χρηματοδοτήσεων που παρατηρήθηκε προήλθε, αφενός, από το γεγονός ότι οι τράπεζες άρχισαν να εφαρμόζουν αυστηρότερα κριτήρια για τη χορήγηση πιστώσεων. Το διάγραμμα δείχνει την εξέλιξη των εφαρμοζόμενων πιστοδοτικών κριτηρίων ανά κατηγορία μεγέθους των επιχειρήσεων. Η «καθαρή εφαρμογή» αντιστοιχεί στη διαφορά μεταξύ του ποσοστού των τραπεζών που κατέστησαν αυστηρότερα τα πιστοδοτικά κριτήριά τους και του ποσοστού των τραπεζών που τα κατέστησαν πιο χαλαρά. Διάγραμμα 3: Ρυθμός αύξησης του υπολοίπου των δανείων προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις. Πηγή: Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Η μηδενική τιμή σημαίνει ότι ο αριθμός των τραπεζών που καθιστούν αυστηρότερα τα πιστοδοτικά κριτήριά τους είναι ίδιος με τον αριθμό των τραπεζών που τα καθιστούν πιο χαλαρά. H αύξηση των θετικών τιμών υποδηλώνει αύξηση της καθαρής εφαρμογής πιο αυστηρών κριτηρίων επί του συνόλου των τραπεζικών χορηγήσεων στη ζώνη του ευρώ. Ύστερα από χρόνια «εύκολου δανεισμού», με ελάχιστες μεταβολές στα κριτήρια χορήγησης πιστώσεων, τα κριτήρια αυτά άρχισαν να γίνονται αυστηρότερα, ήδη από το ξεκίνημα της κρίσης, στα τέλη του Η τάση αυτή αυξήθηκε πολύ σημαντικά κατά τη διάρκεια του 2008, και μάλιστα περισσότερο για τις μεγάλες από ό,τι για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Αξίζει να 61

62 σημειωθεί ότι η υιοθέτηση αυστηρότερων κριτηρίων δεν οφειλόταν μόνο στη γενικευμένη οικονομική ύφεση και τη επακόλουθη μείωση της φερεγγυότητας των δανειζομένων. Οφειλόταν επίσης, τουλάχιστον έως τα μέσα του 2009, στην επιδείνωση της θέσης ρευστότητας των τραπεζών, καθώς και στην κατακόρυφη άνοδο του κόστους κεφαλαίου των τραπεζών. Η καθαρή εφαρμογή πιο αυστηρών κριτηρίων συνεχίστηκε μετά το 2008,όπως φαίνεται από τις θετικές τιμές του διαγράμματος, αλλά με χαμηλότερους ρυθμούς τα δύο τελευταία χρόνια, και τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι σήμερα ο αριθμός των τραπεζών που καθιστούν αυστηρότερα τα πιστοδοτικά κριτήριά τους είναι ίδιος με τον αριθμό των τραπεζών που τα καθιστούν πιο χαλαρά. Ωστόσο, παράλληλα με αυτές τις εξελίξεις στην πλευρά της προσφοράς, σημειώθηκε πτώση της ζήτησης. Λόγω της κάμψης της οικονομικής δραστηριότητας, οι δανειολήπτες αναβάλλουν ή περιορίζουν τα επενδυτικά σχέδιά τους. Στο προηγούμενο διάγραμμα φαίνεται η ζήτηση για δάνεια σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσαν οι τράπεζες, σύμφωνα πάλι με βάση την έρευνα τραπεζικών χορηγήσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Από την άλλη πλευρά, η επίδραση της θέσης ρευστότητας των τραπεζών ήταν αμελητέα πριν από την κρίση, αλλά έγινε σημαντική κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αυτό είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο αν ληφθούν υπόψη τα έκτακτα μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας που έλαβε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Συνεπώς, η αναταραχή που προκάλεσε η χρηματοπιστωτική κρίση στον τραπεζικό τομέα μείωσε σημαντικά τη δανειοδοτική ικανότητα των τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Εν κατακλείδι, η εξέλιξη των δανείων επηρεάστηκε από παράγοντες που είχαν σχέση με τη ζήτηση, αλλά η παροχή πιστώσεων περιορίστηκε ακόμη περισσότερο λόγω παραγόντων που είχαν σχέση με την προσφορά. Συνοψίζοντας, αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης τα δάνεια προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις περιορίστηκαν νωρίτερα και εντονότερα, αλλά και σταθεροποιήθηκαν νωρίτερα από τα άλλα δάνεια. Ωστόσο, οι παράγοντες που επηρέασαν την προσφορά και τη ζήτηση, όπως για παράδειγμα τα πιστοδοτικά κριτήρια και οι αιτήσεις δανείων που υποβλήθηκαν στις τράπεζες, ήταν πολύ παρόμοιοι για όλες τις επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους. 62

63 Διάγραμμα 4: Διεθνείς απαιτήσεις των τραπεζών. Πηγή: Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Το διάγραμμα 4 δείχνει τις τραπεζικές χορηγήσεις προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις της ζώνης του ευρώ. Η έντονη γραμμή δείχνει το συνολικό υπόλοιπο των δανείων. Η ταχεία και συνεχής ανοδική πορεία του διακόπηκε απότομα στο τέλος του 2008, όταν οι μηνιαίες συναλλαγές μειώθηκαν, στην κυριολεξία, κατακόρυφα. Οι μηνιαίες συναλλαγές ισούνται με τα χορηγούμενα νέα δάνεια, μείον τις αποπληρωμές. Στις αρχές του 2009 πέρασαν σε αρνητικό πρόσημο, και παρέμειναν στην κατάσταση αυτή κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους, προκαλώντας συρρίκνωση του υπολοίπου των δανείων. Στα τέλη του 2009 το υπόλοιπο δανείων ήταν κατά 3% χαμηλότερο από το ανώτατο επίπεδό του ένα έτος νωρίτερα. Η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται το 2010, κατά τη διάρκεια του οποίου μήνες πιστωτικής επέκτασης προς την οικονομία εναλλάσσονταν με μήνες πιστωτικής συρρίκνωσης, και το συνολικό υπόλοιπο δανείων σταθεροποιήθηκε. Ωστόσο, η συρρίκνωση που παρατηρήθηκε στα τέλη του 2010 μας υπενθυμίζει ότι οι χορηγήσεις προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις παραμένουν υποτονικές και δεν αντικατοπτρίζουν ακόμη πλήρως τις θετικές εξελίξεις στην πραγματική οικονομία. Δεν εκπλήσσει, φυσικά, το γεγονός ότι οι τραπεζικές χορηγήσεις ακολούθησαν διαφορετική εξέλιξη από χώρα σε χώρα, όπως φαίνεται στο διάγραμμα 5. 63

64 1.3.1 Η ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Η πτώχευση είναι η νομική κατάσταση εκείνη στην οποία μεταπίπτει έμπορος, ή εμπορική εταιρεία όταν "μόνιμα και ολοσχερώς" αδυνατεί να ικανοποιήσει τους δανειστές ή άλλους οφειλέτες. Η πτώχευση κηρύσσεται μόνο με δικαστική απόφαση. Τόσο η διαδικασία όσο και οι επιπτώσεις εξ αυτής διέπονται από το Πτωχευτικό Δίκαιο που αποτελεί ιδιαίτερο κλάδο του Εμπορικού Δικαίου. Η πτώχευση αποσκοπεί στη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη με τη ρευστοποίηση της περιουσίας του ή με άλλο τρόπο που προβλέπεται από σχέδιο 25 αναδιοργάνωσης και ιδίως με τη διατήρηση της επιχείρησης του. Στη πράξη η πτώχευση αποτελεί «συλλογική διαδικασία», μια διαδικασία δηλαδή, που προβλέπεται σε περιπτώσεις αφερεγγυότητας επιχειρήσεων. Όταν κηρυχθεί η πτώχευση, οι δανειστές του οφειλέτη δεν μπορούν να ασκήσουν ατομικά καταδιωκτικά μέτρα εναντίον του, αλλά ενώνονται σε μια «ομάδα», τα δικαιώματα της οποίας ασκούνται από το «σύνδικο», με σκοπό τη συνολική εκποίηση της περιουσίας του οφειλέτη και την ίση μεταχείριση όλων των πιστωτών. Αποφεύγονται έτσι ο πανικός των πιστωτών, η σώρευση δικών, η σπουδή στην κατάσχεση των επιμέρους περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη και τελικά η καταστροφή της επιχείρησής του. Σύμφωνα με πληροφορίες η ιστορική εταιρεία επίπλων NEOSET κατέθεσε αίτηση υπαγωγής στο άρθρο 99 του Πτωχευτικού Κώδικα, λίγους μόνο μήνες μετά την αντίστοιχη ενέργεια που έκανε η εξίσου ιστορική εταιρεία Satο, κάτι που είναι ενδεικτικό της χαοτικής κατάστασης στο χώρο του επίπλου στην Ελλάδα. Η γνωστή εταιρεία οδηγήθηκε στην αίτηση πτώχευσης μιας και η αγορά επίπλου έχει κυριολεκτικά "γονατίσει", ενώ σε αυτό συνετέλεσε και το γεγονός ότι για το 2011 οι συνολικές υποχρεώσεις της εταιρείας έφτασαν τα 53,1 εκατομμύρια ευρώ. Μάλιστα, σύμφωνα με τα οικονομικά στοιχεία που έχουν δημοσιοποιηθεί, η NEOSET για το 2011 παρουσίασε ζημίες συνολικού ύψους 7,8 εκατομμυρίων ευρώ. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, τα κεφάλαια της NEOSET για το 2011 έφτασαν στα 25,5 εκατομμύρια ευρώ, πολύ χαμηλότερα δηλαδή από τις συνολικές της υποχρεώσεις, ενώ τα αντίστοιχα κεφάλαια το 2010 ήταν 33,4 εκατομμύρια ευρώ. Η NEOSET δραστηριοποιείται στην ελληνική αγορά τα τελευταία 30 χρόνια, ενώ ο αριθμός των καταστημάτων της αγγίζουν τα 100 σε ολόκληρη την ελληνική 25 Αλέξανδρος Ν. Ρόκας, Πτωχευτική Νομοθεσία, Πτωχευτικός Κώδικας Ν. 3588/2007, όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 4013/

65 επικράτεια. Τα εμπορικά σήματα της εταιρείας περιλαμβάνουν Neoset, Neoset Κουζίνα, Νεοκατοικείν, Skouropoulos και Neowood. Η εταιρεία είχε σοβαρά προβλήματα τα τελευταία τρία χρόνια και μάλιστα είχε προκληθεί ένα μεγάλο κύμα απολύσεων, αλλά και καθυστερήσεις στις αμοιβές. Η δραστηριοποίηση του ομίλου στο εξωτερικό ξεκίνησε το 1990 στον Καναδά και ο όμιλος εξήγαγε προϊόντα στις χώρες, Αιθιοπία, Βουλγαρία, Καναδά, Κύπρο, Ρουμανία, Εκουαδόρ. Το τελικό σύνολο των ανθρώπων που εργάζονται στον Όμιλο εταιρειών NEOSET ανέρχεται στα 1014 άτομα. Άλλο ένα παράδειγμα των αποτελεσμάτων της οικονομικής κρίσης αποτελεί η αίτηση πτώχευσης της εταιρείας Alex Pak, η οποία συζητείται στο Πρωτοδικείο Αθηνών. Tα καταστήματα Alex Pak έχουν περιοριστεί σε 17 σε όλη την Ελλάδα, από 33 που ήταν αρχικά, ενώ οι εργαζόμενοι που κινδυνεύουν να μείνουν στο δρόμο, είναι 137, από 870 που ήταν αρχικά. Η διοίκηση της ελληνικών συμφερόντων εταιρείας, αφού επί σχεδόν ένα χρόνο επέβαλε μονομερώς στους εργαζομένους της την εκ περιτροπής απασχόληση δύοτριών ημερών ανά εβδομάδα, αναγκάζοντας ουσιαστικά σε αποχώρηση τους 733 εξ αυτών (σε όλη την Ελλάδα), προχωρά σε μια αιφνιδιαστική κίνηση, μολονότι αρχικά αναμενόταν να υποβάλει, για τρίτη φορά, έπειτα από δύο αποτυχημένες προσπάθειες, αίτηση για υπαγωγή στο άρθρο 99. Τέλος, ένα ακόμη παράδειγμα. Πέφτουν, όπως όλα δείχνουν, οι «τίτλοι τέλους» για την Εδραση Χ. Ψαλλίδας, μία εταιρεία που ανέπτυξε σημαντική τεχνογνωσία τις τελευταίες δεκαετίες στο εξειδικευμένο αντικείμενο των θεμελιώσεων, τόσο για δημόσια όσο και για ιδιωτικά έργα. Η απόρριψη της έφεσης που είχε καταθέσει η διοίκηση της εισηγμένης, σε μια προσπάθεια να ανατρέψει την απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, βάσει της οποίας δεν είχε γίνει δεκτή η αίτηση υπαγωγής της Εδρασης στις ευεργετικές διατάξεις του άρθρου 99 του πτωχευτικού κώδικα, αποτελεί την τελευταία πράξη, καθώς δεν μένουν πλέον και πολλές εναλλακτικές, πέραν της πτώχευσης. Μάλιστα, το δικαστήριο απέρριψε και αίτημα χορήγησης μέτρων προσωρινής προστασίας από τους πιστωτές, με αποτέλεσμα να αναμένονται πλέον κινήσεις για την εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας, μέσω της διαδικασίας των πλειστηριασμών, προκειμένου να αποπληρωθεί μέρος των οφειλών προς πιστωτές, προμηθευτές και υπαλλήλους. Απώλειες θα εγγράψουν εκ των πραγμάτων και οι τράπεζες, καθώς οι δανειακές υποχρεώσεις της εταιρείας ξεπερνούν τα 120 εκατ. ευρώ και προσεγγίζουν τα 200 εκατ. ευρώ συνολικά. Η εταιρεία δεν έχει ανακοινώσει ακόμα τα αποτελέσματα εννεάμηνου, ωστόσο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2012 κατέγραψε καθαρές ζημίες της τάξεως των 11,6 εκατ. ευρώ και αρνητικά ίδια κεφάλαια ύψους άνω των 56 εκατ. ευρώ. 65

66 1.3.2 ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Κύριο συστατικό στοιχείο της ανάκαμψης είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και η βελτίωση της ρευστότητας στην οικονομία. Βεβαίως, η ρευστότητα και η εμπιστοσύνη είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, με την έννοια ότι δεν υπάρχει πρόβλημα ρευστότητας εάν αρχίσει να αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη στην οικονομία. Μπορεί να απαιτούνται διαπραγματεύσεις, αλλά θα ήταν σκόπιμο να καταβληθούν άμεσα όλες οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα ύψους άνω των 8 δισ. και να αποπληρωθεί άμεσα ένα μέρος από τα έντοκα γραμμάτια ελληνικού δημοσίου στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών ύψους άνω των 18,5 δισ. (εντός του 2012 λήγουν περίπου 7 δισ.), έτσι ώστε να μπορέσουν οι τράπεζες να διοχετεύσουν την αποδεσμευόμενη ρευστότητα στην οικονομία. Έχει, εν προκειμένω, μεγάλη σημασία να μπορέσουν οι επιχειρήσεις, είτε αυτές που έχουν συναλλαγές με το εξωτερικό (και κυρίως οι εξαγωγικές και αυτές που εισάγουν πρώτες ύλες) και αντιμετωπίζουν πιο έντονα προβλήματα, αλλά και όλες γενικά οι επιχειρήσεις που καθυστερούν πληρωμές στους προμηθευτές τους, να αποκτήσουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε ρευστότητα. Απαραίτητο συστατικό της ανάκαμψης είναι επίσης η άμεση και με εντονότερο ρυθμό προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων, και κυρίως στους τομείς της ενέργειας και των υδάτων, και της αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας, και κυρίως το Ελληνικό, η μητέρα όλων των μεγάλων έργων και οι παραχωρήσεις των λιμένων, αεροδρομίων κ.λπ. Οι πρώτες ιδιωτικοποιήσεις θα γίνουν ενδεχομένως με χαμηλότερο τίμημα από ότι θα γίνουν οι επόμενες, αλλά αυτό δεν θα πρέπει να δράσει αποτρεπτικά. Αυτό που έχει σημασία είναι να δημιουργηθεί μια δυναμική εισροής κεφαλαίων από το εξωτερικό και ανάληψης επενδυτικών πρωτοβουλιών, έτσι ώστε να δοθεί το σήμα για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και την επανεκκίνηση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Πέραν αυτών, η όλη διαδικασία θα υποβοηθηθεί σημαντικά εάν μπορέσουν να αξιοποιηθούν οι αδιάθετοι πόροι των 11 δισ. από τα 66

67 διαρθρωτικά ταμεία. Επειδή η απορρόφηση πόρων χωλαίνει, ενδεχομένως θα πρέπει να γίνει επαναδιαπραγμάτευση της χρήσης τους ώστε οι πόροι αυτοί να διοχετευθούν πιο γρήγορα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και στα μεγάλα έργα (όπως οδικοί άξονες και επενδυτικά σχέδια στον τομέα της ενέργειας). Προς τον σκοπό αυτό, απαιτείται στην ουσία να δοθούν εγγυήσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνοντας χρήση των πόρων που είναι κατανεμημένοι στην Ελλάδα. Έχει ήδη αποφασισθεί κάποιο σύστημα επιμερισμού του κινδύνου αλλά φαίνεται ότι θα πρέπει να ενεργοποιηθεί με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Κομβικής σημασίας είναι, επίσης, και η διαρκής συμμόρφωση με τα συμφωνηθέντα ώστε να διασφαλισθεί η ομαλή ροή της χρηματοδοτικής βοήθειας και να μην υπάρξει κάποια φάση αποσταθεροποίησης. Στο πλαίσιο αυτό, η επίτευξη βιώσιμων πρωτογενών πλεονασμάτων πρέπει να διασφαλισθεί ώστε να αποτραπεί τυχόν αναστροφή της πορείας προσαρμογής, που θα έχει καταλυτικές αρνητικές συνέπειες όσον αφορά στην πρόσβαση στις αγορές από το κράτος και τις τράπεζες. Λόγω της χαμηλής αξιοπιστίας της χώρας μας, προωθούνται σενάρια για την ελάφρυνση του προϋπολογισμού από τις δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους αλλά και πιο προωθημένα σενάρια (με μικρή πιθανότητα επιτυχίας) έτσι ώστε εάν η ελληνική πλευρά δεν τηρήσει τα υπεσχημένα για την επίτευξη και διατήρηση πρωτογενών πλεονασμάτων, να υπάρχει κάποια εναλλακτική λύση. Ταυτόχρονα, με τον τρόπο αυτό, και σε συνδυασμό με ρήτρες αυτόματης περικοπής δαπανών σε περίπτωση αποκλίσεων από τους στόχους, εικάζεται ότι θα πεισθούν τα κοινοβούλια των χωρών της Ευρωζώνης ότι η κατάσταση είναι πλέον πλήρως διαχειρίσιμη. Στην πραγματικότητα το μόνο που απαιτείται είναι να δουν οι αγορές ότι έχει επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασμα που είναι διατηρήσιμο, και τότε θα αρχίσουν να ανοίγουν οι κρουνοί της χρηματοδότησης. Ως αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω, θα αρχίσει και η επιστροφή των καταθέσεων στο τραπεζικό σύστημα, που είναι και ο μόνος, πραγματικά σημαντικός και σε μόνιμη βάση, μηχανισμός βελτίωσης της ρευστότητας και στήριξης της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και η έμπρακτη απόδειξη της αποκατάστασης της εμπιστοσύνης στην οικονομία και της καλής ψυχολογίας στην αγορά. Η ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την αύξηση της ρευστότητας. Απαιτείται η ελληνική οικονομία να μπει σε τροχιά ανάκαμψης ώστε να αρχίσουν οι τράπεζες να 67

68 παίζουν ξανά τον παραδοσιακό τους ρόλο χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Τέλος, πρέπει να τονισθεί ότι η ανάκαμψη είναι η μόνη διέξοδος διαφυγής από το ζοφερό τοπίο της κοινωνικής έντασης που έχει προκληθεί. Για να εξελιχθούν όλα ομαλά και να επανέλθει η χώρα σε τροχιά ανάπτυξης, θα πρέπει να υπάρξει ένα εθνικό σχέδιο-στόχος, κατανοητό από όλους για να διοχετευθούν οι παραγωγικές δυνάμεις στην επίτευξη του. 26 Πού δείχνουν να ποντάρουν για την ανάπτυξη και ανάκαμψη της οικονομίας οι επιχειρηματίες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη; Στις εξαγωγές, αλλά και σε εγχώριους κλάδους όπως ο τουρισμός, το ηλεκτρονικό εμπόριο και τα νέα μέσα ενημέρωσης βλέπουν μέλλον οι επιχειρηματίες σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα. Πιο συγκεκριμένα φαίνεται ότι αναπτύσσουν σταδιακά μια πρωτοφανή αποστροφή στις κρατικές επιχορηγήσεις, ως μέσο για την έξοδο από την κρίση. Χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ το 2009, το 27% των επιχειρηματιών στις δύο πόλεις δήλωνε ότι επιδιώκει τη λήψη επιχορηγήσεων για ν αντιμετωπίσει την κρίση, το αντίστοιχο ποσοστό έπεσε φέτος στο 16%. Ένας στους δύο αντιμετωπίζει την κρίση με μείωση προσωπικού Στην ερώτηση για το πώς αντιμετωπίζουν την κρίση, οι επιχειρηματίες ανέφεραν ως βασικά μέτρα τα εξής: 1. Περικοπή εξόδων, σε ποσοστό 88% 2. Νέα προϊόντα, σε ποσοστό 63% 3. Μείωση προσωπικού, το οποίο ανέρχεται στο διόλου ευκαταφρόνητο 49% 4. Μείωση των μισθών, σε ποσοστό 44% 5. Αποτελεσματικότερη παραγωγή, σε ποσοστό 35% 6. Εμπορική στροφή στις αγορές του εξωτερικού σε ποσοστό 33%, έναντι μόλις 16% το Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι οι επιχειρηματίες δείχνουν πλέον να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις (είτε εκούσια είτε αναγκαστικά λόγω περιορισμού χρηματοδοτήσεων από τις τράπεζες), αφού μείωση στο 21% παρουσίασε το ποσοστό όσων προχωρούν σε δανειοδοτήσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης. 26 Αποσπάσματα από το κείμενο του Μιχάλη Μασουράκης, Ανώτερος Διευθυντής Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank 68

69 Άσχετα με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι ίδιοι την κρίση, το 85% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι η μοναδική διέξοδος για το μέλλον είναι η καινοτομία στα προϊόντα και τις υπηρεσίες, το 70% ότι η λύση βρίσκεται στην αποτελεσματικότερη παραγωγή και το 68% στην εμπορική επέκταση στις ξένες αγορές ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Σε ποιους κλάδους ποντάρουν για το μέλλον 1. Επιστροφή στο Χωριό Τοπικά Προϊόντα Εάν σας έλκει η ζωή στο χωριό και δε φοβάστε τη χειρονακτική εργασία, μπορείτε να εφαρμόσετε τεχνογνωσία που έχετε και διασυνδέσεις, ώστε να δημιουργήσετε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις βασισμένες στα τοπικά προϊόντα αλλά και τις υπηρεσίες που τόσο έχει ανάγκη η ύπαιθρος. Η τάση για επιστροφή στα φυσικά προϊόντα, στις παραδοσιακές συνταγές της γιαγιάς και την αυξανόμενη μέριμνα για το περιβάλλον θα σταθούν σύμμαχοι στις νέες αυτές προσπάθειες. 2. Εκπτωτικά Καταστήματα Το 2012 προβλέπεται ότι η ευρωπαϊκή οικονομία θα συνεχίσει να βρίσκεται σε κρίση. Οι καταναλωτές θα συνεχίσουν να είναι πιο συντηρητικοί απ' ότι ήταν και 69

70 θα ψάχνουν για ευκαιρίες είτε σε λαϊκές αγορές είτε σε περιφερειακά καταστήματα ή σε αλυσίδες εκπτωτικών καταστημάτων & stock houses. Υπάρχουν και στην Ελλάδα εταιρίες franchising που διαθέτουν επώνυμα καταστήματα με εκπτωτικά ή φθηνά προϊόντα κάθε είδους, και θα γίνουν περισσότερες. 3. Υπηρεσίες καθαριότητας & επισκευής Ανεξάρτητα από την οικονομική κατάσταση του καθενός, όλα γύρω μας αργά ή γρήγορα λερώνουν, λεκιάζουν και χρειάζονται επαγγελματική φροντίδα. Και όσο τα χρήματα για εξόδους μειώνονται τόσο η ποιότητα ζωής μέσα στο σπίτι θα τραβάει μέρος του προϋπολογισμού μας. Το ίδιο ισχύει και για βιομηχανικά κτίρια ή χώρους γραφείων. Οι τσαγκάρηδες, μοδίστρες, μαραγκοί. ταπετσιέρηδες κλπ. θα ζήσουν μια νέα περίοδο άνθησης. Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί και ο μεγάλος ρόλος που παίζει η ανακύκλωση. Η ανακύκλωση είναι μια ευκαιρία, η οποία όταν αξιοποιείται σωστά έχει μεγάλα οφέλη, τόσο στο περιβάλλον, βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο το βιωτικό μας επίπεδο, όσο και στην οικονομία. Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα και δύσκολα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα μας, όπως και κάθε σύγχρονη κοινωνία. Με τα σημερινά δεδομένα, στη χώρα μας παράγουμε κάθε χρόνο περίπου 4.8 εκατομμύρια τόνους αστικών στερεών απορριμμάτων (απορρίμματα που προέρχονται από κατοικίες και εμπορικές δραστηριότητες), χωρίς να συμπεριλαμβάνονται στις 70

71 ποσότητες αυτές τα απόβλητα της γεωργίας, του οικοδομικού τομέα και της βιομηχανίας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κάτοικος αυτής της χώρας παράγει κατά μέσο όρο 480 κιλά αστικά απορρίμματα ετησίως. Επισημαίνεται ότι η Περιφέρεια Αττικής παράγει περίπου 39% της συνολικής ποσότητας, ακολουθούμενη από την Κ. Μακεδονία (16%), με το 9% να παράγεται μόνο στο Νομό Θεσσαλονίκης. Τα τελευταία χρόνια λόγω της ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κέντρων, της συνεχούς αύξησης του τουριστικού ρεύματος, της ανόδου του βιοτικού επιπέδου και κατ επέκταση της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών παρατηρείται μια τάση σημαντικής αύξησης της παραγωγής των αστικών απορριμμάτων, με ταυτόχρονη αλλαγή της ποιοτικής τους σύστασης (αύξηση των επικίνδυνων και τοξικών απορριμμάτων, εμφάνιση σύνθετων υλικών συσκευασίας, κλπ), ενώ παράλληλα παρατηρείται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα στην εξεύρεση και αποδοχή χώρων για τη διαχείρισή τους. Εκτός αυτού, μεγάλες ποσότητες χρήσιμων υλικών όπως χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικό, μέταλλα, ξύλο χάνονταν, ενώ θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν είτε με την επαναχρησιμοποίηση τους είτε με την ανακύκλωση και τη χρήση τους σε νέες εφαρμογές, εξοικονομώντας έτσι τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών και ενέργειας. Οι σύγχρονες αντιλήψεις και πρακτικές για τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων υπαγορεύουν πλέον σχεδιασμό και υλοποίηση ολοκληρωμένων συστημάτων, με βασικούς στόχους την αειφορία και την αποτελεσματική διαχείριση και εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας. Το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί καθαρά προς την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων, την ανακύκλωση και προς την μείωση των επικίνδυνων συστατικών των αποβλήτων. Σήμερα, οι βασικοί άξονες της πολιτικής διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων στη χώρα μας, διαμορφούμενες σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και τη σύγχρονη επιστημονική γνώση, προσδιορίζονται ιεραρχικά ως ακολούθως: 71

72 Πρόληψη της παραγωγής απορριμμάτων 1. Ανάλυση κύκλου ζωής προϊόντων (ΑΚΖ) 2. περιβαλλοντικός σχεδιασμός προϊόντος 3. νέοι τρόποι παραγωγής, 4. περιορισμός της χρήσης επικίνδυνων ουσιών, μείωση της κατανάλωσης, 5. επιλεκτική κατανάλωση με στόχο τη μείωση των απορριμμάτων που προορίζονται για τελική απόθεση. Επαναχρησιμοποίηση υλικών, όπου αυτό είναι εφικτό Ανακύκλωση υλικών (παραγωγή δευτερογενών υλικών) & αξιοποίηση αποβλήτων για παραγωγή ενέργειας Ασφαλής τελική διάθεση σε οργανωμένους χώρους υγειονομικής ταφής. Στη χώρα μας η διαδικασία της ανακύκλωσης μέχρι πριν από λίγο καιρό εφαρμόζονταν σε περιορισμένη κλίμακα, κυρίως στα πλαίσια επιχειρηματικής δραστηριότητας (με έμφαση στα βιομηχανικά υποπροϊόντα - scrap, χαρτί και γυαλί) και πρωτοβουλιών περιβαλλοντικών οργανώσεων και ευαισθητοποιημένων κοινωνικών ομάδων. Το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ διαμόρφωσε μια νέα πολιτική διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, σε συμφωνία με την ευρωπαϊκή Νομοθεσία και τη σύγχρονη επιστημονική γνώση. Τον Αύγουστο του 2001 ψηφίστηκε στη Βουλή ο Νόμος 2939 (ΦΕΚ 179 Α) που ρυθμίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από τις συσκευασίες και καθορίζει τους βασικούς άξονες για τη διαχείριση μιας σειράς άλλων προϊόντων μετά τη χρήση τους, όπως τα χρησιμοποιημένα ελαστικά αυτοκινήτων, τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής, τα απόβλητα ηλεκτρικών & ηλεκτρονικών συσκευών, τις χρησιμοποιημένες μπαταρίες & συσσωρευτές, τα χρησιμοποιημένα λιπαντικά έλαια, μπάζα κ.α., ενώ οι ειδικότερες προϋποθέσεις και οι όροι διαχείρισης τους προσδιορίζονται σε επί μέρους Π.Δ που έχουν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το

73 Με τη νέα νομοθεσία επιβάλλεται Η χωριστή συλλογή των παραπάνω απορριπτόμενων προϊόντων από τα λοιπά οικιακά απόβλητα και η επιστροφή τους σε ειδικά σημεία συλλογής που οργανώνονται για το σκοπό αυτό, χωρίς την οικονομική επιβάρυνση του καταναλωτή. Είναι επομένως ιδιαίτερα σημαντική η συμμετοχή του πολίτη στην επιτυχία της νέας προσπάθειας που θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος και στην προστασία της δημόσιας υγείας. Η ευθύνη του παραγωγού (συσκευαστή, εισαγωγέα, κατασκευαστή) των παραπάνω προϊόντων, για την οργάνωση και τη χρηματοδότηση των εργασιών εναλλακτικής διαχείρισης (οργάνωση σημείων συλλογής με τη συμμετοχή των ΟΤΑ, μεταφορά των αποβλήτων σε εγκεκριμένες εγκαταστάσεις διαλογής/επεξεργασίας, επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων, ανακύκλωση & αξιοποίηση και ασφαλής διάθεση των υπολειμμάτων σε οργανωμένους χώρους διάθεσης). Επιπλέον καθορίζονται ποσοτικοί στόχοι αξιοποίησης/ ανακύκλωσης για κάθε ρεύμα αποβλήτων που πρέπει να επιτευχθούν μέχρι το τέλος του 2006 Για την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας οι παραγωγοί των συσκευασιών και των «άλλων προϊόντων» έχουν οργανώσει συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, τα οποία λειτουργούν με έγκριση του Υπουργού. Η ανακύκλωση σήμερα Η ανακύκλωση των οικιακών απορριμμάτων, δηλαδή των συσκευασιών, του έντυπου υλικού, των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, του οργανικού κλάσματος από τα εργοστάσια διαλογής, καθώς και των ηλεκτρικών στηλών, ανέρχεται σήμερα στο 25%, έναντι 6% που ήταν το

74 Η ετήσια μείωση του όγκου των αποβλήτων συνολικά από την ανακύκλωση των οικιακών αλλά και άλλων ρευμάτων (ΟΤΚΖ, Λάστιχα, Λιπαντικά Έλαια, Συσσωρευτές), εκτιμάται σε 5,2 εκατ. κυβικά μέτρα. Επίσης, η εξοικονόμηση ενέργειας ανέρχεται σε GJ, ενώ η μείωση των εκπομπών και ιδιαίτερα του CO2 (φαινόμενο του θερμοκηπίου) είναι της τάξης των τόνων ανά έτος. 74

75 Τα οφέλη της ανακύκλωσης δεν είναι μόνο περιβαλλοντικά, αλλά και οικονομικά, τεχνικά και κοινωνικά. Ενδεικτικά σημειώνονται τα εξής: 1. Εξοικονόμηση χώρων ταφής απορριμμάτων 2. Εξοικονόμηση ενέργειας 3. Λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα νέες θέσεις εργασίας Με το Νόμο 2939/01 η πολιτική διαχείρισης των απορριμμάτων δεν αποτελεί μόνο αντικείμενο μιας τεχνικής διαδικασίας αλλά επιπλέον κοινωνικής και πολιτικής. Απαιτείται συνολική και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος. Απαιτούνται αλλαγές στις κοινωνικές συμπεριφορές και νοοτροπίες. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην οποία ανήκει η αρμοδιότητα της διαχείρισης των απορριμμάτων, οφείλει να προσαρμόσει την πολιτική της στις νέες μεθόδους διαχείρισης, να τηρήσει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας για την εφαρμογή της εναλλακτικής διαχείρισης, να συνεργασθεί με τα εγκεκριμένα συστήματα και να αναλάβει ενεργό ρόλο στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού στις νέες συνθήκες. 75