Επαγγελματικός Προσανατολισμός & λήψη επαγγελματικών αποφάσεων

Transcript

1 Επαγγελματικός Προσανατολισμός & λήψη επαγγελματικών αποφάσεων Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων: Θεωρητικές προσεγγίσεις, στρατηγικές & «προφίλ» λήψης επαγγελματικών αποφάσεων

2 Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων (1) Θεωρία λήψης αποφάσεων Η λήψη επαγγελματικών αποφάσεων θεωρείται μια λογική διαδικασία Περιλαμβάνει τόσο τη διαδικασία της επιλογής όσο και το αποτέλεσμα της επιλογής (περιεχόμενο) Στην κατάσταση λήψης απόφασης υπάρχει: το άτομο που πρόκειται να αποφασίσει η ανάγκη ή υποχρέωση λήψη απόφασης το πλαίσιο λήψης απόφασης ορισμένες πληροφορίες (εσωτερικές εξωτερικές) η νοητική επεξεργασία δύο ή περισσότερων εναλλακτικών λύσεων το ζύγισμα των πιθανών αποτελεσμάτων η επιλογή

3 Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων (2) Θεωρία λήψης αποφάσεων Η λήψη αποφάσεων μπορεί να αφορά εμάς τους ίδιους και τις ενέργειές μας ή να αφορά τους άλλους το παρόν ή το μέλλον το άτομο ή ομάδες ατόμων Ωστόσο, μια απόφαση, ακόμη και αν παίρνεται από ένα άτομο, εμπλέκει και άλλους ανθρώπους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, καθώς τόσο οι ατομικές όσο και οι ομαδικές αποφάσεις θεωρούνται κοινωνικές δραστηριότητες (Beach, 1997) Οι ατομικές αποφάσεις βασίζονται στις ιδιαίτερες πεποιθήσεις, στάσεις και αξίες μας που με τη σειρά τους, διαμορφώνονται από τα μηνύματα που δεχόμαστε και τις συμπεριφορές που παρατηρούμε στο οικογενειακό και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον (Σιδηροπούλου- Δημακάκου, 1993)

4 Λήψη επαγγελματικών αποφάσεων (3) Θεωρία λήψης αποφάσεων Τα αποτελέσματα των αποφάσεων μπορούν να μεταβάλλονται με τη λήψη νέων αποφάσεων νέες προοπτικές μία ηλικιακή περίοδο στην άλλη μεταβάσεις από τη Η ζωή είναι μια ατέλειωτη αλυσίδα λήψης αποφάσεων Μια απόφαση εξελίσσεται, πραγματοποιείται, εφαρμόζεται, γίνεται παρελθόν και τελικά, οδηγεί στη λήψη νέων αποφάσεων (Osipow, 1999) Η ποιότητα των αποφάσεων συνδέεται άμεσα με την πληροφόρηση (έλλειψη/απουσία) το πόσο αποτελεσματικό είναι το άτομο όταν παίρνει μια απόφαση, εξαρτάται από το πόσο καλά γνωρίζει τον εαυτό του και το περιβάλλον (Tiedeman & Ο Ηara 1963)

5 Η διαδικασία λήψης απόφασης στην επιλογή επαγγέλματος σημαίνει τυπικά να διαλέγει κανείς μεταξύ διαφόρων εκπαιδευτικών και επαγγελματικών λύσεων προκειμένου να λύσει ένα άμεσο πρόβλημα (επάγγελμα), ενώ ουσιαστικά εργάζεται προς ένα μακροπρόθεσμο επαγγελματικό αντικειμενικό σκοπό (σταδιοδρομία) (Σιδηροπούλου- Δημακάκου, 1993)

6 Στάδια λήψης απόφασης (1) γνώση, αξιολόγηση στόχου, εξερεύνηση, δέσμευση, εφαρμογή, επαναξιολόγηση (Guyrdham & Tyler, 1992)

7 Στάδια λήψης απόφασης (2) Πρόβλεψη (διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών & επιλογή αυτών που μου ταιριάζουν) Εκτέλεση και προσαρμογή (διαμόρφωση των επιλογών ανάλογα με το πόσο ικανοποιητικά ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα/ συνέχιση τη διαδικασίας

8 Στάδια λήψης απόφασης (3) Ανίχνευση (συγκέντρωση πληροφοριών) Ανάλυση (επεξεργασία πληροφοριών, αποσαφήνιση, κατανόηση ποικιλίας εναλλακτικών επιλογών που υπάρχουν σε κάθε περίπτωση) Επιλογή (δέσμευση) (Egan, 1994)

9 Χρήση του μοντέλου PIC (Gati & Asher, 2001) προέλεγχος (prescreening) αναζήτηση εις βάθος (in-depth exploration) επιλογή (choice) 9

10 ΠΡΟΕΛΕΓΧΟΣ εντοπισμός ενός μικρού αριθμού εναλλακτικών επιλογών (περίπου 7) για περαιτέρω διερεύνηση ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΕ ΒΑΘΟΣ διαδοχική εξάλειψη επιλογών/ συλλογή επιπρόσθετων πληροφοριών εντοπισμός και ιεράρχηση παραγόντων ανάπτυξη προτιμήσεων διαγραφή ασυμβίβαστων προτιμήσεων ΕΠΙΛΟΓΗ κατάλληλης εναλλακτικής επιλογής, όχι μόνο της πολλά υποσχόμενης 10

11 Τα μοντέλα λήψης αποφάσεων Τα μοντέλα λήψης αποφάσεων είναι πιο εστιασμένα στον τρόπο με τον οποίο το άτομο συμπεριφέρεται, όταν παίρνει αποφάσεις, και ταξινομούνται: στα περιγραφικά, τα οποία εστιάζουν στην περιγραφή του τρόπου με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις, και στα κανονιστικά, τα οποία εστιάζουν στο πώς πρέπει να λαμβάνονται οι αποφάσεις, ώστε να επιτυγχάνεται μεγιστοποίηση της ωφέλειας (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 1997)

12 Τα μοντέλα λήψης αποφάσεων Hilton έλεγχος δυσαρμονίας ανάμεσα στις πεποιθήσεις ενός ατόμου και στο περιβάλλον/ όγκος πληροφοριών/ κίνδυνος ανώριμης επιλογής προκειμένου να μειωθεί η βασανιστική πίεση αυτών/εκλογίκευση- συμβιβασμός- μείωση της δυσαρμονίας Gelatt αξιολογικό σύστημα πρόβλεψη & αξιολόγηση σύμφωνα με το προσωπικό Kaldor & Zytowsly εξέταση εισερχομένων (προτιμήσεις) εξερχομένων (διαθέσιμα μέσα) με στόχο την ικανοποίηση του ατόμου Katz επιλογή με βάση την αναμενόμενη αξία Vroom το μοντέλο του σθένους (πρόγνωση επαγγελματικής προτίμησης/ το μοντέλο της δύναμης (πρόγνωση επαγγελματικής επιλογής) (Κάντας, & Χαντζή, 1991)

13 Τα μοντέλα λήψης αποφάσεων Προϋποθέτουν αυστηρό ορθολογισμό και, συνεπώς, αναζήτηση, πρόσληψη και επεξεργασία πληροφοριών για όλες τις εναλλακτικές δυνατότητες δράσης. Δεν λαμβάνουν υπόψη τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες Παραβλέπουν τις συναισθηματικές προτιμήσεις Αγνοούν τη μεταβλητότητα των αξιών

14 Από τη θεωρία στην πρακτική εφαρμογή Ασκήσεις : Στάδια λήψης απόφασης Η περίπτωση του Πέτρου Η περίπτωση της Μαρίας

15 Η περίπτωση του Πέτρου (1) Κριτήρια επιλογής επαγγέλματος Κριτήρια Βαθμολογία (από 1 έως 10)

16 Η περίπτωση του Πέτρου (2) Αξία των εναλλακτικών επιλογών (βαθμολογία από 1 έως 10) Επιλογές / Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 Κριτήρια 1 η επιλ. 2 η επιλ. 3 η επιλ. 4 η επιλ.

17 Η περίπτωση του Πέτρου (3) Αξία των εναλλακτικών επιλογών [βαθμολογία κριτηρίων χ βαθμολογία πίνακα 2] Επιλογές / Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 Κριτήρια 1 η επιλ. 2 η επιλ. 3 η επιλ. 4 η επιλ.

18 Ασκήσεις λήψης απόφασης Αναγνώρισε την απόφαση που χρειάζεται να πάρεις Συγκέντρωσε πληροφορίες Σκέψου όλες τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις Αξιολόγησε τις θετικές και τις αρνητικές συνέπειες κάθε εναλλακτικής Πάρε την ευθύνη της απόφασής σου

19 Σκέψου όλες τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις Σχεδίασε 4 γραμμές χωρίς να αφήσεις το μολύβι σου από το χαρτί. Οι γραμμές πρέπει να περνούν μόνο μία φορά από κάθε τελεία.

20 Σκέψου όλες τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις

21 Αξιολόγησε τις εναλλακτικές Εναλλακτική 1 Εναλλακτική 2 Εναλλακτική 3 Εναλλακτική 4 Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Συνολικό σκορ

22 Πάρε την ευθύνη της απόφασής σου Πρόκειται για μια καλή απόφαση; ΝΑΙ ΟΧΙ Οι πηγές που πήρα πληροφορίες ΝΑΙ ΟΧΙ είναι αξιόπιστες; Έχω όλες τις πληροφορίες που ΝΑΙ ΟΧΙ χρειάζομαι; Θα είναι οι συνέπειες της απόφασής ΝΑΙ ΟΧΙ μου προς όφελός μου; Αν ήμουν εγώ στη θέση του κόσμου γύρω μου πώς θα αισθανόμουν γι αυτή την απόφαση; Σε μια άλλη περίσταση θα έπαιρνα την ίδια απόφαση;

23 ΤΑ «ΠΑΤΟΥΣΑΚΙΑ» Αν υποθέσουμε ότι τα παρακάτω πατουσάκια αντιπροσωπεύουν τα βήματα που κάνεις μέχρι να καταλήξεις στη λήψη απόφασης για την επαγγελματική σου σταδιοδρομία, ονόμασε το καθένα με την ενέργεια που κάνεις κάθε φορά ώστε να φτάσεις πιο κοντά στην επαγγελματική σου απόφαση. Θεώρησε καθεμία από τις τελικό σου στόχο! ενέργειές σου ένα βήμα προς τον 23

24 ΤΑ «ΠΑΤΟΥΣΑΚΙΑ» 24

25 Στην πραγματικότητα (1) η λήψη αποφάσεων δεν αποτελεί μια αμιγώς λογική διαδικασία αλλά φορτίζεται και συναισθηματικά. Στη συγκέντρωση πληροφοριών υπάρχει κίνδυνος συγκεχυμένων πληροφοριών (ανεπαρκείς συζητήσεις, αδυναμία κάλυψης κενών) Οι αξίες, τα κίνητρα, οι προκαταλήψεις του ατόμου επηρεάζουν την ανάλυση και επεξεργασία των πληροφοριών (Ταμπούρη, 2009)/ επικέντρωση σε ένα μέρος των πληροφοριών/ έλλειψη διάθεσης και υπομονής επεξεργασίας όλων των εναλλακτικών επιλογών. Επιλογή, ενέχει παγίδες καθώς δεν διευκολύνουν πάντα τη ζωή, αλλά τη δυσχεραίνουν, δεν είναι εύκολο κανείς να καταλήξει σε μια επιλογή Προσπαθούμε να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα και την αμφιβολία και να επωφεληθούμε από τη μη λογική πλευρά της σκέψης.

26 Στην πραγματικότητα (2) Οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν αποφάσεις με τον ίδιο τρόπο. Κάθε άτομο συνθέτει τα δικά του χαρακτηριστικά, όταν προβαίνει σε αποφάσεις Η λήψη αποφάσεων αναδεικνύει συναισθήματα ελπίδας και φόβου για το ποια είναι η καλύτερη δυνατή επιλογή ή συναισθηματικής φόρτισης για μια τυχόν λανθασμένη απόφαση. Το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον που διαβιώνει το άτομο μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις του. Οι περιβαλλοντικές συνθήκες δημιουργούν διλήμματα ή συμβιβασμό στη λήψη αποφάσεων 26

27 Στην πραγματικότητα (3) Τα αποτελέσματα των επιλογών, αναβλύζουν συναισθήματα χαράς, ευχαρίστησης, απογοήτευσης, μετάνοιας, τα οποία μπορεί να επηρεάσουν ακόμα, και την ποιότητα της ζωής μας. Οι κοινωνικές επιδράσεις (υποστηρικτικό δίκτυο ή συντηρητικά άτομα) επηρεάζουν τις αποφάσεις μας, συναισθήματα, όπως θυμός, ενοχή, αγάπη, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Zeelenberg, Nelissen, Breugelmans & Pieters, 2008). Τα πολλαπλά επαγγελματικά μονοπάτια και η μη γραμμική σταδιοδρομία προκαλούν ενθουσιασμό, αλλά και αβεβαιότητα στη διερεύνηση των επιλογών (Di Fabio et al., 2013). 27

28 Με άλλα λόγια Η λήψη αποφάσεων νοείται ως μια εξακολουθητική και συνεχόμενη διαδικασία όπου μια απόφαση μπορεί είτε να μετατραπεί είτε να αντικατασταθεί από μια άλλη. Η λήψη αποφάσεων σηματοδοτεί πλέον επανεκτίμηση κάποιων προηγούμενων επιλογών σταδιοδρομίας ή ακόμη, την προσαρμογή της συμπεριφοράς και των στόχων μας σε νέες επαγγελματικές ευκαιρίες και διεξόδους (Krumboltz, 2009) 28

29 Επαγγελματικός προσανατολισμός Οι μαθητές χρειάζεται να διερευνήσουν και να κατανοήσουν το πρόβλημα λήψης απόφασης Να συνδέσουν τις ανάγκες & τις αξίες τους με τις προτιμώμενες επαγγελματικές τους επιλογές Να εκφράσουν τις βαθύτερες πεποιθήσεις τους και πώς αυτές επηρεάζουν την προσέγγιση των αποφάσεών τους Να αναπτύξουν προσαρμόσιμη «ευέλικτη» συμπεριφορά σύμφωνα με τις βασικές τους πεποιθήσεις Να δεσμευτούν στη λήψη απόφασης & να αναπτύξουν σχέδιο για την εφαρμογή της απόφασης 29

30 Επαγγελματικός προσανατολισμός Κατευθυντική στην οργάνωση της διαδικασίας λήψης απόφασης Μη κατευθυντική στις τελικές επιλογές και τα αποτελέσματά της. Το σχέδιο δράσης και η ρεαλιστική δοκιμή ενεργοποιεί την αυτοαντίληψη Αυτό θα έχει άμεση επίδραση σε μακροπρόθεσμους προσωπικούς στόχους Επεξεργασία σκέψεων και συναισθημάτων Βελτίωση μιας καλύτερης ποιότητας στις μελλοντικές μας αποφάσεις 30

31 Προβολή video

32 Ατομικές διαφορές στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων Οι τρόποι (styles) ή οι στρατηγικές λήψης αποφάσεων αναφέρονται στο πώς σκέφτεται και λειτουργεί το άτομο στη διαδικασία της επιλογής. φανερώνουν τόσο το γνωστικό τομέα όσο και τη συναισθηματική πλευρά της συμπεριφοράς δείχνουν τη μεθοδολογία που ακολουθεί το άτομο προκειμένου η απόφασή του να έχει την καλύτερη δυνατή έκβαση.

33 ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ταξινομία του Gelatt ταξινομία του Jepsen ταξινομία του Johnson ταξινομία του Harren ενεργού σχεδίασης ατομικού μοιρολατρισμού ταξινομία της Arroba λογικός τρόπος διαισθητικός τρόπος εξαρτημένος τρόπος λογική αυθόρμητη διαισθητική μοιρολατρική εξάρτησης συμβιβαστική διστακτική (Δημητρόπουλος, 2003) 33

34 Προφίλ (ιδιαίτερα χαρακτηριστικά) λήψης απόφασης o σηματοδοτεί ένα συνδυασμό τρόπων λήψης απόφασης, ο οποίος περιλαμβάνει ένα πλαίσιο πολύπλευρων διαστάσεων που διαμορφώνουν μια απόφαση o ποικίλει ανάλογα με την περίσταση και την περίπτωση o παρέχει περισσότερες και ακριβέστερες πληροφορίες για τα πρότυπα συμπεριφοράς o δεν κατηγοριοποιεί τα άτομα σε μερικούς τύπους που βασίζονται στα επικρατέστερα χαρακτηριστικά τους o εστιάζεται τόσο στην προσωπικότητα του ατόμου όσο και σε επιδράσεις που έχουν σχέση με την ίδια την εργασία ή άλλες εξωτερικές καταστάσεις (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Αργυροπούλου, Δρόσος, 2011) o τα προσωπικά χαρακτηριστικά, το περιβάλλον, η οικογένεια, η κοινωνία και τα τυχαία συμβάντα αποτελούν τα συστατικά στοιχεία που επηρεάζουν την λήψη των εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων (Bright& Pryor, 2005).

35 Προφίλ (ιδιαίτερα χαρακτηριστικά) λήψης απόφασης Ταχύτητα λήψης της τελικής απόφασης: ο χρόνος που χρειάζεται το άτομο για να πάρει την τελική του απόφαση όταν υπάρχουν οι απαραίτητες πληροφορίες. Συλλογή και Επεξεργασία Πληροφοριών: ο βαθμός στον οποίο το άτομο είναι πολύ προσεκτικό κατά τη συλλογή πληροφοριών, τις αναλύει στα συστατικά τους και τις επεξεργάζεται σύμφωνα με τα συστατικά αυτά. Επιθυμία να ευχαριστήσεις τους άλλους - Εξάρτηση: ο βαθμός στον οποίο το άτομο επιδιώκει να ικανοποιήσει τους σημαντικούς άλλους (π.χ. γονείς, σύντροφος, φίλοι) και επιθυμεί να αποφύγει την πλήρη ευθύνη της λήψης αποφάσεων από τον ίδιο αναμένοντας να ληφθεί η απόφαση από τους άλλους 35

36 Αναζήτηση συμβουλής από άλλους: ο βαθμός στον οποίο το άτομο, καθώς διέρχεται τα διαφορετικά στάδια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, αναζητά τη συμβουλή των άλλων. Εσωτερική Έδρα Ελέγχου: ο βαθμός στον οποίο το οποίο πιστεύει ότι ελέγχει το επαγγελματικό του μέλλον και νιώθει ότι οι αποφάσεις που παίρνει επηρεάζουν τις μελλοντικές επαγγελματικές του ευκαιρίες. Επιδίωξη για το ιδανικό επάγγελμα: Η έκταση στην οποία το άτομο προσπαθεί να βρει ένα επάγγελμα που είναι τέλειο για τον εαυτό του Προθυμία για συμβιβασμό: ο βαθμός στον οποίο το άτομο είναι πρόθυμο να επιδείξει ελαστικότητα όταν αντιμετωπίζει δυσκολίες και εμπόδια στη πραγμάτωση της επιλογής του και να στραφεί σε άλλη εναλλακτική λύση 36

37 Ευέλικτο προφίλ λήψης επαγγελματικής απόφασης 37

38 Ευέλικτο προφίλ λήψης επαγγελματικής απόφασης η ολοκληρωμένη συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών, η ισχυρή έδρα εσωτερικού ελέγχου, η μεγαλύτερη ταχύτητα στην λήψη αποφάσεων, η λιγότερη αναβλητικότητα, η λιγότερη επιθυμία να ευχαριστήσεις τους άλλους, η επιδίωξη για το ιδανικό επάγγελμα και η χαμηλή προθυμία για συμβιβασμό θεωρούνται λειτουργικά στοιχεία για την όσο το δυνατό καλύτερη ευστοχία στις επαγγελματικές αποφάσεις 38

39 Στον επαγγελματικό προσανατολισμό Το Προφίλ (ιδιαίτερα χαρακτηριστικά) λήψης απόφασης δίνει τη δυνατότητα στον σύμβουλο επαγγελματικού προσανατολισμού να εκτιμήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον μαθητή κατά τη λήψη απόφασης, ώστε να: 1) προσαρμόσει την ατομική συμβουλευτική στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του μαθητή (π.χ. τι κάνεις με έναν μαθητή που χαρακτηρίζεται από αναβλητικότητα στη λήψη αποφάσεων;) 2) διευκολύνει το μαθητή να αποφασίζει με βάση τον τρόπο που ανταποκρίνεται στην προσωπικότητα και τις δυνατότητές του 3) βοηθήσει το μαθητή να διαχειρίζεται τους σύνθετους παράγοντες που αναδεικνύει το προσωπικό, εργασιακό, κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον 39

40 Στον επαγγελματικό προσανατολισμό 4) αντιμετωπίζει το μαθητή ολιστικά, ως μια συνολική συνάρτηση των παραγόντων εσωτερικών και εξωτερικών που προσδιορίζουν την επαγγελματική του ανάπτυξη και επιλογή 5) βοηθήσει το μαθητή και να ενδυναμώσει την ικανότητά του, στη λήψη εύστοχων και ευέλικτων αποφάσεων 40

41 Από τη θεωρία στην πρακτική εφαρμογή «6 καπέλα σκέψης - διερεύνηση εποικοδομητικών λύσεων και αναζήτηση πρωτότυπων ιδεών»