Το ευρωπαϊκό οικονοµικό και κοινωνικό µοντέλο

Transcript

1 SPEECH/04/224 Σταύρος δήµας Επίτροπος υπεύθυνος για θέµατα Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων Το ευρωπαϊκό οικονοµικό και κοινωνικό µοντέλο Ευρωπαϊκο κοινοβουλιο συνοδος Στρασβουργο, 4 µαïου 2004

2 Εισαγωγική δήλωση Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες και κύριοι βουλευτές, Είµαι ευτυχής για την ευκαιρία που µου δίνεται να συζητήσω µαζί σας - αυτήν την εβδοµάδα που έχει ιστορική σηµασία για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και για την Ευρώπη συνολικά- τα δύο βασικά θεµέλια στα οποία εδράζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ευρωπαϊκό οικονοµικό µοντέλο αφορά την ολοκλήρωση των αγορών και των οικονοµιών και το συντονισµό των οικονοµικών πολιτικών. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο έγκειται στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου κοινωνικής προστασίας, εκπαίδευσης και κοινωνικού διαλόγου, µε βάση τις καλές οικονοµικές επιδόσεις. Αυτά τα δύο µοντέλα αποτελούν τις δύο πλευρές του ίδιου νοµίσµατος. Αντιπροσωπεύουν τα δύο χαρακτηριστικά τα οποία διακρίνουν την Ευρώπη από άλλες περιοχές του κόσµου. Επιπλέον, συνέβαλαν όχι µόνο στην εξασφάλιση ολόκληρων δεκαετιών αυξανόµενης ευηµερίας για το σύνολο των πολιτών αλλά και στην εδραίωση της ειρήνης και της φιλίας µεταξύ των λαών της Ευρώπης. Όσον αφορά το «ευρωπαϊκό οικονοµικό µοντέλο», η Συνθήκη (άρθρο 4) προβλέπει την εφαρµογή µιας οικονοµικής πολιτικής που βασίζεται στο στενό συντονισµό των οικονοµικών πολιτικών των κρατών µελών. Αυτό το άρθρο της Συνθήκης συνοψίζει µε τον καλύτερο τρόπο τις αρχές στις οποίες στηρίζεται το ευρωπαϊκό οικονοµικό µοντέλο. ίνει τη σωστή έµφαση στο συντονισµό των οικονοµικών πολιτικών, που είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της. Οικονοµίες µε µεγάλο βαθµό ολοκλήρωσης και αλληλεξάρτησης, που µοιράζονται µια κοινή αγορά και ένα κοινό νόµισµα, χρειάζονται και µπορούν να επωφεληθούν από τον αποτελεσµατικό συντονισµό της οικονοµικής πολιτικής. Για το σκοπό αυτό, έχει καταρτιστεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση ένα λεπτοµερές πλαίσιο οικονοµικής πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό, η έκφραση «συντονισµός της οικονοµικής πολιτικής» χρησιµοποιείται ως γενικός όρος που καλύπτει ένα ολόκληρο φάσµα αλληλεπιδράσεων µεταξύ των αρµοδίων για τη χάραξη πολιτικής, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Μεταξύ των µεθόδων που χρησιµοποιούνται περιλαµβάνονται η ανταλλαγή πληροφοριών, η συζήτηση των βέλτιστων πρακτικών, ο πολιτικός διάλογος, η αξιολόγηση από οµοτίµους, η κατάρτιση κοινά συµφωνηθέντων κανόνων και στόχων πολιτικής και η ανάληψη ενεργειών που καθορίζονται από κοινού. Η µοναδικότητα του συντονιστικού πλαισίου στην ΟΝΕ έγκειται στο γεγονός ότι µια ανεξάρτητη, υπερεθνική Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναλαµβάνει την άσκηση µιας ενιαίας νοµισµατικής πολιτικής, ενώ η ευθύνη για τις οικονοµικές πολιτικές (δηµοσιονοµικές και διαρθρωτικές πολιτικές) παραµένει αποκεντρωµένη στα χέρια των εθνικών αρχών, υπόκειται όµως σε κοινούς κανόνες. Η ΕΚΤ χαράσσει τη νοµισµατική πολιτική µε βάση τις εξελίξεις που σηµειώνονται στην ευρωζώνη συνολικά και, κατά συνέπεια, έχει τη δυνατότητα να αντιµετωπίζει µε τον καλύτερο τρόπο τους όποιους συµµετρικούς κραδασµούς ενδέχεται να επηρεάσουν τη ζώνη του κοινού νοµίσµατος. Αντίθετα, οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν τη δυνατότητα να εφαρµόζουν η καθεµία τη δική τους οικονοµική πολιτική, µε βάση τα συγκεκριµένα προβλήµατα ή κραδασµούς που αντιµετωπίζει η κάθε επιµέρους χώρα, µέσα στα όρια των κοινών κανόνων. Όλα τα συστατικά στοιχεία του οικονοµικού συντονιστικού πλαισίου συνδέονται στενά µε τη γενική στρατηγική της Λισσαβώνας, µια στρατηγική διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων µε οικονοµικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. 2

3 Το πλαίσιο της οικονοµικής πολιτικής παρέχει στην εθνική πολιτική της κάθε χώρας έναν αξιοσηµείωτο βαθµό αυτονοµίας σε σηµαντικούς τοµείς και αντικατοπτρίζει την εφαρµογή της αρχής της επικουρικότητας, η οποία βασίζεται σε µια ισχυρή οικονοµική και πολιτική λογική. Σε ορισµένους συγκεκριµένους τοµείς, όπως η ενιαία αγορά, η πολιτική ανταγωνισµού και τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα, επιβάλλεται η εφαρµογή κοινών κανόνων και η πρόβλεψη αξιόπιστων µέτρων που να εξασφαλίζουν την τήρησή τους σε άλλους τοµείς, όπως το µέγεθος και η σύνθεση των κρατικών δαπανών, οι διαρθρωτικές πολιτικές και οι παροχές κοινωνικής πρόνοιας, δεν υπάρχουν ισχυρά επιχειρήµατα που θα επέβαλλαν τη µεταφορά της πολιτικής ευθύνης στο υπερεθνικό επίπεδο. Η αποκέντρωση του τρόπου λήψης των πολιτικών αποφάσεων παρέχει στις εθνικές αρχές τα αναγκαία περιθώρια ελιγµών που τους επιτρέπουν τόσο να εφαρµόζουν πολιτικές σύµφωνες µε τις εθνικές οικονοµικές δοµές και προτιµήσεις όσο και να προσαρµόζονται στις οικονοµικές εξελίξεις που σηµειώνονται σε κάθε επιµέρους χώρα. Παρέχει επίσης τη δυνατότητα εξασφάλισης των ευεργετικών αποτελεσµάτων της πολιτικής ανταγωνισµού. Ο µακροοικονοµικός συντονισµός στην ευρωζώνη βασίζεται γενικά στο διάλογο και τη συναίνεση. Στοχεύει στη διατήρηση ενός υγιούς και σταθερού µακροοικονοµικού πλαισίου καθώς και στη βελτιστοποίηση του «µείγµατος» πολιτικής σε βραχυπρόθεσµο επίπεδο για την αντιµετώπιση των κυκλικών εξελίξεων. Κύρια επιδίωξή του είναι να εξασφαλίσει ότι η οικονοµική ανάπτυξη δεν υπολείπεται των πραγµατικών δυνατοτήτων της. Οι συνέπειες των εθνικών διαρθρωτικών πολιτικών στις χώρες εταίρους και τα κοινά οφέλη που παρέχει η ΟΝΕ ενδέχεται να µη γίνονται αντιληπτά µε την ίδια ευκολία από ό,τι οι συνέπειες των µακροοικονοµικών πολιτικών και να χρειάζονται µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα για να γίνουν αισθητά. Ωστόσο, είναι σαφές ότι η ύπαρξη αποτελεσµατικών και ευέλικτων αγορών έχει αποφασιστική σηµασία για την αύξηση του αναπτυξιακού δυναµικού και την εξασφάλιση της εύρυθµης λειτουργίας της ΟΝΕ. Ο συντονισµός στο επίπεδο της διαρθρωτικής πολιτικής βασίζεται κυρίως στην ανταλλαγή πληροφοριών, τη συζήτηση βέλτιστων πρακτικών, τη χάραξη κατευθυντήριων γραµµών και την πραγµατοποίηση αξιολογήσεων από οµοτίµους. Ωστόσο, για την αποφυγή στρεβλώσεων και την εξασφάλιση της εύρυθµης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, οι διαρθρωτικές πολιτικές που έχουν άµεσο αντίκτυπο στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και στον ανταγωνισµό υπόκεινται σε ισχυρότερες µορφές συντονισµού. Ας δούµε τώρα σε τι συνίσταται το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο:τα συµπεράσµατα του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Βαρκελώνης το περιγράφουν ως ένα µοντέλο που βασίζεται στις «καλές οικονοµικές επιδόσεις, σε υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας και εκπαίδευσης και στον κοινωνικό διάλογο». Έτσι, το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο υποστηρίζει την παράλληλη ανάπτυξη της οικονοµικής και κοινωνικής ευηµερίας και στηρίζεται στην αλληλεξάρτηση µεταξύ οικονοµικής αποτελεσµατικότητας και κοινωνικής προόδου. Παρά τις διαφορές που υπάρχουν µεταξύ των επιµέρους εθνικών µας συστηµάτων, υπάρχει πράγµατι αυτό το ιδιαίτερο ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο, το οποίο ενισχύουν οι ευρωπαϊκές κοινωνικές πολιτικές µε στόχο την εδραίωση της οικονοµικής δύναµης της Ευρώπης. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο, στις διαφορετικές µορφές µε τις οποίες εµφανίζεται στην Ένωση, έχει διαδραµατίσει καίριο ρόλο, συµβάλλοντας στη συνεχή αύξηση της παραγωγικότητας και την αδιάλειπτη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου στο σύνολο της Ένωσης, εξασφαλίζοντας συγχρόνως την όσο το δυνατό ευρύτερη διάχυση των οφελών. 3

4 Ωστόσο, για να βελτιωθεί η αποτελεσµατικότητά του, το µοντέλο αυτό πρέπει να εκσυγχρονιστεί. Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραµατίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο από αυτή την άποψη. Η µεταρρύθµιση διευκολύνεται επίσης από τη συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πράγµα που συµβαίνει σήµερα µε ζητήµατα όπως η απασχόληση, η κοινωνική ενσωµάτωση και η µεταρρύθµιση των συνταξιοδοτικών συστηµάτων. Η ατζέντα κοινωνικής πολιτικής διαδραµατίζει σηµαντικότατο ρόλο για τον εκσυγχρονισµό του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Η εκσυγχρονιστική προσέγγιση βασίζεται στις αρχές ότι η κοινωνική πολιτική αποτελεί παραγωγικό παράγοντα η προαγωγή της ποιότητας στην εργασία είναι προϋπόθεση για τη βιώσιµη ανάπτυξη της απασχόλησης και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου µεγάλων στρωµάτων του πληθυσµού η απουσία κοινωνικής πολιτικής συνεπάγεται οικονοµικό και κοινωνικό κόστος. Η ατζέντα κοινωνικής πολιτικής έχει ως σηµείο αναφοράς το στόχο στρατηγικής της Λισσαβώνας σύµφωνα µε τον οποίο η Ευρώπη πρέπει να επιδιώξει: «να γίνει η πιο ανταγωνιστική και δυναµική οικονοµία της γνώσης, ικανή να εξασφαλίσει βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη µε περισσότερες και καλύτερες θέσεις απασχόλησης και µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή» - πράγµα που αντανακλά ξεκάθαρα την αντίληψη ότι ο στόχος της Λισσαβώνας είναι ένας ενιαίος στρατηγικός στόχος και όχι τρεις αντιτιθέµενες µεταξύ τους επιδιώξεις. Παραδείγµατος χάριν, είναι σαφές ότι η εξασφάλιση περισσότερων και καλύτερων θέσεων απασχόλησης και η προώθηση της κοινωνικής συνοχής αποτελούν στοιχεία τα οποία µπορούν να υποστηρίξουν την ανταγωνιστικότητα και τη βελτίωση των οικονοµικών επιδόσεων. Η κατάταξη ανταγωνιστικότητας του παγκόσµιου οικονοµικού φόρουµ, στο οποίο ευρωπαϊκές χώρες όπως η Φινλανδία, η Σουηδία ή η ανία κατέχουν σαφώς κορυφαίες θέσεις, υπογραµµίζει ξεκάθαρα την καίρια σηµασία της αλληλεπίδρασης αυτής. Μια σηµαντική καινοτοµία αφορά την εστίαση στο συνδυασµό των διαθέσιµων µέσων. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση και η ανοικτή µέθοδος συντονισµού στον τοµέα της κοινωνικής προστασίας διαδραµατίζουν καίριο ρόλο. Αυτοί οι µηχανισµοί συντονισµού µεταξύ των κρατών µελών, υποστηριζόµενοι από τη θέσπιση αποτελεσµατικής νοµοθεσίας, από έναν ποιοτικό κοινωνικό διάλογο και από την παροχή των κατάλληλων πόρων µέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου θα µας βοηθήσουν να επιτελέσουµε σηµαντική πρόοδο στην προσπάθεια πραγµατοποίησης των αναγκαίων αλλαγών. Η επιτυχία της ατζέντας κοινωνικής πολιτικής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Το γεγονός αυτό αποτελεί σηµαντικό πλεονέκτηµα, διότι διευρύνει το φάσµα των φορέων που εµπλέκονται στην υλοποίηση της ατζέντας και, µε τον τρόπο αυτό, ενισχύει τη δέσµευση για τον εκσυγχρονισµό του ευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου. Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραµατίζουν κρίσιµο ρόλο από αυτή την άποψη. Εποµένως, οι κοινωνικές πολιτικές δεν αποτελούν απλώς και µόνον αποτέλεσµα των καλών οικονοµικών επιδόσεων, αλλά είναι συγχρόνως ένας παράγοντας µε ουσιαστική συµβολή στην οικονοµική µεγέθυνση καθώς και ένα σηµαντικό πλαίσιο. Ο εκσυγχρονισµός του κοινωνικού µοντέλου σηµαίνει την ανάπτυξη και την προσαρµογή του, ούτως ώστε να ληφθούν υπόψη οι ταχύτατες αλλαγές που σηµειώνονται στην οικονοµία και την κοινωνία. Παραδείγµατος χάριν, το µεγαλύτερο µέρος των κοινωνικών δαπανών για την υγεία και την εκπαίδευση αποτελεί επένδυση στο ανθρώπινο δυναµικό, πράγµα που έχει θετικές οικονοµικές συνέπειες. Τελειώνοντας, θα ήθελα να υπογραµµίσω ότι η οικονοµική ευηµερία εξαρτάται από τον αποτελεσµατικό ανταγωνισµό µεταξύ των επιχειρήσεων. Η κοινωνική πρόοδος 4

5 εξαρτάται από την αλληλεγγύη µεταξύ των πολιτών. Και οι δύο αυτοί παράγοντες έχουν συµβάλει στην επιτυχία της Ευρώπης. Ανταγωνισµός χωρίς αλληλεγγύη θα µας οδηγούσε στο νόµο της ζούγκλας. Αλληλεγγύη χωρίς ανταγωνισµό θα ήταν ένας δρόµος που θα µας οδηγούσε στη στασιµότητα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το ευρωπαϊκό µοντέλο έγκειται σε µια οικονοµία της αγοράς η οποία αναγνωρίζει τα δικαιώµατα των εργαζοµένων και τον κοινωνικό διάλογο, σε συνδυασµό µε ανεπτυγµένα κοινωνικά συστήµατα και κοινωνικές σχέσεις, που µας έδωσαν τη δυνατότητα να πραγµατοποιούµε συνεχώς τις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές στις οικονοµίες και τις κοινωνίες µας, αποφεύγοντας συγχρόνως τις συγκρούσεις και δηµιουργώντας κοινωνική σταθερότητα. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Τελική δήλωση Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες και κύριοι βουλευτές, Παρακολούθησα µε µεγάλη προσοχή αυτή τη συζήτηση, από την οποία προέκυψε µε σαφήνεια ότι η οικονοµική και κοινωνική πολιτική δεν µπορούν να αποσυνδεθούν η µία από την άλλη. Ως εκ τούτου, η προσέγγιση την οποία υιοθετήσαµε πέρυσι αποφασίζοντας να εκσυγχρονίσουµε και να συνδυάσουµε αυτούς τους δύο τοµείς πολιτικής είναι σωστή. Επιτρέψτε µου, πέρα από αυτήν την πρώτη επισήµανση, να κάνω ορισµένες τελικές παρατηρήσεις. Η βραδεία οικονοµική ανάπτυξη που σηµειώθηκε κατά τα πρώτα έτη εφαρµογής της στρατηγικής της Λισσαβώνας, -και, εποµένως, και της ατζέντας κοινωνικής πολιτικής- ενδέχεται να δηµιουργήσει σε µερικούς κύκλους αµφιβολίες σχετικά µε τη βαθύτερη λογική στην οποία στηρίζεται η εκσυγχρονιστική προσέγγιση που υιοθετήθηκε το Το γεγονός ότι αρκετοί ενδιάµεσοι στόχοι δεν θα επιτευχθούν το 2005 (π.χ. όσον αφορά την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των εργαζοµένων µεγαλύτερης ηλικίας) µπορεί να τροφοδοτήσει αυτή την κριτική. Η στρατηγική επιλογή της οικονοµικής και κοινωνικής ευηµερίας είναι η σωστή επιλογή. Πρέπει όχι µόνο να παραµείνουµε πιστοί στις αρχές στις οποίες θεµελιώνεται το οικονοµικό και κοινωνικό µοντέλο της Ευρώπης και οι οποίες εξαίρονται στη στρατηγική της Λισσαβώνας. Πρέπει επίσης να είµαστε προσηλωµένοι στους συγκεκριµένους στόχους. Αυτό δεν αποκλείει ότι ενδέχεται να απαιτηθούν προσαρµογές όσον αφορά τα συγκεκριµένα µέτρα πολιτικής και τις µεθόδους υλοποίησής τους. Οικονοµίες µε µεγάλο βαθµό ολοκλήρωσης και αλληλεξάρτησης, οι οποίες µοιράζονται µια κοινή αγορά, χρειάζονται αποτελεσµατικό συντονισµό της οικονοµικής πολιτικής. Αυτός ο συντονισµός πρέπει να περιλαµβάνει τους αρµοδίους για τη χάραξη πολιτικής, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Όλα τα συστατικά στοιχεία του οικονοµικού συντονιστικού πλαισίου συνδέονται στενά µε αυτήν τη συνολική στρατηγική. Κατά την άποψή µου, ο µόνος τρόπος για την επιτάχυνση της προόδου είναι η πραγµατοποίηση και άλλων µεταρρυθµίσεων. Πρέπει να επεκτείνουµε το συντονισµό µας πέραν των δηµοσιονοµικών θεµάτων, καλύπτοντας ευρύτερα ζητήµατα οικονοµικής πολιτικής, και οφείλουµε να λαµβάνουµε υπόψη µας τόσο την κοινωνική όσο και την περιβαλλοντική διάσταση. Πρέπει να βρούµε την πολιτική βούληση που χρειάζεται για να επεκτείνουµε το συντονισµό µας σε όλους τους τοµείς που καλύπτονται από τη στρατηγική της Λισσαβώνας, ούτως ώστε να επιτύχουµε µεγαλύτερη ανάπτυξη και περισσότερη απασχόληση. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 5