ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ Ιούνιος 2006

Transcript

1 ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ Ιούνιος 2006 Υπεύθυνος καθηγητής : ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Α. Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο-ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα ΚΑΨΩΤΗ ΝΑΤΑΛΙΑ (Α.Μ ) Εθνικό Καπποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Τµήµα Νοµικής

2 Περίληψη The freedom of the press constitutes simultaneously a right and an institutional guarantee and it is consolidated in the Greek Constitution, as well as in other provisions of European level. The right s «meeting» with the right of personality ends to be sometimes harmonious and sometimes not. Whether it is a conflict or a co-existence between these two rights -the right of informing and being informed, as a fundamental aspect of the freedom of press, on the one hand, and the right of reveling in one s private life, as a part of their personality, on the other hand- it is judged according to the violation of the secrecy of private life by the press. The frontiers are so vague that every judgement on which right will exceed is controversial. Such a judgement should be based upon the pondering of the interests on clash and should always heed the victim s consent and the «legitimate interest» of the public opinion, as well. This happens, for example, when it comes to the «people of the moment», as they are called. The penetration of their privacy, in view of the extent of their publicity, is warranted by the readership s interest. At last, it needs to be mentioned that cases such as the Von Hannover against Germany case, the M. Papandreu against L. Kaneli case et al. outline lively the nub of the matter. Περιεχόµενα 2

3 Αντί προλόγου σελ. 1 Κεφάλαιο 1 ο : ΤΥΠΟΣ σελ Η έννοια σελ Ελευθερία του Τύπου σελ Ελευθερία της έκφρασης σελ Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και ελευθερία των ΜΜΕ στο πεδίο του αστικού δικαίου- Τριτενέργεια ατοµικών δικαιωµάτων σελ Ραδιοτηλεόραση σελ Γενικές Αρχές Εκποµπών σελ Ευθύνη από διακινδύνευση σελ Συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου σελ ηµοσιογραφική έρευνα σελ Η συνταγµατική εγγύηση της δηµοσιογραφικής έρευνας, η δεσµευτικότητα της αρχής της ελευθερίας της δηµοσιογραφικής έρευνας και η ελευθερία του Τύπου σελ. 30 Κεφάλαιο 2 ο : Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ σελ ικαίωµα της προσωπικότητας σελ Πρόσωπα της επικαιρότητας σελ Προστατευτέα αγαθά σελ Το δικαίωµα της προσωπικότητας και η προστασία προσωπικών δεδοµένων σελ Το δικαίωµα της προσωπικότητας ως όριο της ελευθερίας αναζητήσεως πληροφοριών σελ Κρίσιµες διατάξεις εσωτερικού, ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου σελ Συσχετισµός των σχετικών διατάξεων σελ Οι κίνδυνοι από την επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων σελ. 74 Κεφάλαιο 3 ο : Η ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΤΗΣ Ι ΙΩΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΠΟ σελ. 77 3

4 3.1 Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και ελευθερία του Τύπου στο πεδίο του αστικού δικαίου σελ Η προσβολή της ιδιωτικής ζωής από τον Τύπο σελ ικαιολογητικοί λόγοι ή λόγοι αίροντες τον παράνοµο χαρακτήρα της επεµβάσεως σελ Παροχή και χρήση πληροφοριών σελ Ευθύνη του προσβολέα σελ Προστασία του προσβληθέντος σελ. 105 Κεφάλαιο4 ο : ΑΛΛΟ ΑΠΗ ΚΑΙ ΗΜΕ ΑΠΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ - ΟΙ ΠΙΟ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ σελ Η απόφαση Peck κατά Ηνωµένου Βασιλείου (2003) σελ Η απόφαση Plon κατά Γαλλίας (2004) σελ Η απόφαση Von Hannover κατά Γερµανίας (2004) σελ Η απόφαση Campbell κατά MNG Ltd (2004) σελ Η απόφαση Μ. Παπανδρέου κατά Λ. Κανέλλη (2004) σελ. 121 Επίλογος σελ. 125 Βιβλιογραφία σελ

5 Αντί Προλόγου... Η προστασία της προσωπικότητας δεν συνιστά απλώς ένα όπλο άµυνας εναντίον των καταχρήσεων από την πλευρά της πολιτικής εξουσίας, αλλά αποτελεί µέσο διαφύλαξης της ακεραιότητας του ατόµου από τους πολυποίκιλους κινδύνους της κοινωνικής συµβίωσης. 1 Οι απειλές στις οποίες εκτίθεται στη σύγχρονη κοινωνία ο ιδιωτικός βίος είναι ιδιαίτερα αυξηµένες και έφεραν στην επικαιρότητα, τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη, την προστασία της προσωπικότητας. Οι κοινωνικές ανακατατάξεις και οι τεχνολογικές µεταβολές που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες έχουν βαρύνουσα σηµασία για το ζήτηµα των ορίων ανάµεσα στην προβολή του Τύπου και τη σφαίρα του ιδιωτικού απορρήτου. Η ποσοτική και, κυρίως, η ποιοτική επίταση των κινδύνων στους οποίους εκτίθεται ατοµικά κάθε άνθρωπος, η συσσώρευση ανθρώπων στα σύγχρονα βιοµηχανικά και αστικά κέντρα, η προϊούσα αποδυνάµωση των εξωδικαιικών κανόνων της ηθικής και των ηθών, σε συνδυασµό µε την επέκταση των ανταγωνιστικών τάσεων, επιβάλλουν τον εξοπλισµό του προσώπου µε ισχυρά µέσα άµυνας. 2 Οι µεταβολές αυτές είχαν αντίκτυπο στις σχέσεις ανάµεσα σε δύο συνταγµατικά κατοχυρωµένες αξίες : την ελευθερία του Τύπου και την αξία του ανθρώπου. Ενώ στις απαρχές της νεώτερης συνταγµατικής ιστορίας ο Τύπος συνιστούσε το κατ εξοχήν µέσο προστασίας της ανθρώπινης αξίας, σήµερα, εξοπλισµένος µε τα ποικίλα επιτεύγµατα της τεχνολογίας, ενδέχεται να έλθει σε σύγκρουση µε το έννοµο αγαθό της προσωπικότητας. Εδώ ακριβώς, λοιπόν, τίθεται το ερώτηµα αν τελικά Τύπος και προσωπικότητα του ατόµου συµβιώνουν ή συγκρούονται. Η κατά το άρθρο 14 παρ. 1 και 2 του Συντάγµατος ελευθερία του Τύπου αποτελεί ατοµικό δικαίωµα και συγχρόνως θεσµική εγγύηση. Το ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του Τύπου υπόκειται στους περιορισµούς του Συντάγµατος. Ωστόσο, είναι απαλλαγµένο από νοµικά καθήκοντα, ενώ η θεσµική εγγύηση του Τύπου συνδέεται µε καθήκοντα και κατευθύνεται προς ορισµένους σκοπούς. 3 Μέσω της θεσµικής εγγυήσεως παρέχεται συνταγµατική κατοχύρωση του Τύπου λόγω της αποστολής και των σκοπών του θεσµού που αποτελούν προστατευόµενο από το Σύνταγµα δηµόσιο συµφέρον. 4 Το ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του Τύπου θεµελιώνεται στην παρ.1, που ορίζει ότι «καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του Τύπου τους στοχασµούς του, τηρώντας τους νόµους του Κράτους». Η ενεργητική αυτή πλευρά του ατοµικού δικαιώµατος συµπληρώνεται από το δικαίωµα πληροφορήσεως του 1 Muller, Die Grundrechte der Verfassung und Personlichkeitsschutz des Privatrechts, σελ.5 2 Coing, Ehrenschutz und Presserecht, σελ.3 και επ. 3 αγτόγλου, Τύπος και Σύνταγµα 1989, σελ.32 4 αγτόγλου, Τύπος και Σύνταγµα 1989, σελ.31 1

6 Τύπου, το οποίο στερείται µεν ειδικής συνταγµατικής κατοχυρώσεως, πηγάζει όµως από τη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγµατος για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. 5 Η συνταγµατική διάταξη του άρθρου 14 παρ.2 που ορίζει ότι «ο Τύπος είναι ελεύθερος» εγκαθιδρύει τη θεσµική εγγύηση. Υποχρέωση του κράτους για λήψη µέτρων θετικού περιεχοµένου, µε τα οποία διασφαλίζεται η ελευθερία του Τύπου προκύπτει, όχι τόσο από τη γραµµατική τουλάχιστον ερµηνεία της διατάξεως, όσο από την έννοια και το περιεχόµενο του ατοµικού δικαιώµατος της ελευθερίας εκφράσεως, τον τρόπο ασκήσεως του οποίου καθορίζει η παρ.2 του άρθρου 14 σε συνδυασµό µε την παρ.1 του άρθρου 25 του Συντάγµατος. Η ελευθερία εκφράσεως προϋποθέτει την κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας, χωρίς την οποία θα ήταν κενό γράµµα. Συνεπώς, η αρνητική πλευρά του δικαιώµατος (status negativus) απαγορεύει τις κρατικές επεµβάσεις, και κυρίως την άσκηση λογοκρισίας (αποθετική υποχρέωση του κράτους), ενώ η θετική πλευρά του ατοµικού δικαιώµατος επιβάλλει την εξασφάλιση εκ µέρους του κράτους τόσο των υλικών προϋποθέσεων που θα επιτρέψουν την άσκηση ελεύθερης δηµοσιογραφίας (τρόπος κυκλοφορίας των εφηµερίδων, τρόπος διαθέσεως, ατέλεια χάρτου, τιµή φύλλου κ.ο.κ.), όσο και των µη υλικών προϋποθέσεων, οι οποίες συνίστανται στην εξασφάλιση της δυνατότητας προσβάσεως στις πηγές πληροφορήσεως και την παροχή πληροφοριών από το ίδιο το κράτος. Η εκ προοιµίου αναγνώριση υποχρεώσεως του κράτους για λήψη θετικών µέτρων υπέρ του Τύπου ενέχει κινδύνους για την αυτονοµία του, όπως αποδεικνύουν οι κατά το παρελθόν επεµβάσεις σε ευρύτατη κλίµακα δια της οδού της χορηγήσεως ατελούς δηµοσιογραφικού χάρτου. 6 Ακόµα και τα εκ πρώτης όψεως θετικού περιεχοµένου κρατικά µέτρα υπέρ του Τύπου θα πρέπει να εκληφθούν υπό την αρνητική τους πλευρά, δηλαδή ως µέτρα τα οποία αποσκοπούν να αποτρέψουν µελλοντικές κρατικές ή και ιδιωτικές επεµβάσεις που θα παραβίαζαν την αρχή της ελευθερίας του Τύπου. Συνιστούν τρόπον τινά «προληπτικά µέτρα», χάρη στα οποία µπορεί να αποτραπεί µελλοντική αµυντική θέση του Τύπου απέναντι στο κράτος, του οποίου η παράλειψη θα οδηγούσε ή θα συνέτεινε στην παραβίαση της ελευθερίας του Τύπου. Καθοριστική για την αρχή της ελευθερίας του Τύπου υπήρξε, στον ευρωπαϊκό χώρο, η απόφαση του γερµανικού Οµοσπονδιακού Συνταγµατικού ικαστηρίου στην υπόθεση Spiegel. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, εν προκειµένω, είναι η περικοπή της αποφάσεως, µε την οποία αναγνωρίζεται στο άρθρο 5 παρ.2 του γερµανικού Θεµελιώδους Νόµου εγγύηση της ελευθερίας του Τύπου, συνεπεία της οποίας «το 5 Φίλιας, Το συνταγµατικόν δικαίωµα της ελευθεροτυπίας και η κατ άρθρον 367 ΠΚ πρόσθετος προστασία, σελ.20 και επ. - Αλιβιζάτος, Κράτος και ραδιοτηλεόραση, σελ.47 και επ. - αγτόγλου, Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγµα, σελ Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου (γ έκδοση) σελ. 146 και επ. - ΕιρΒερ 50/1979, ΝοΒ 27, σελ ΟλΑΠ 812/1980, ΝοΒ 29, σελ.79 και επ. 6 αγτόγλου, Συνταγµατικό ίκαιο-ατοµικά ικαιώµατα, (τόµος α ),περιθ.αρ.705 και επ. 2

7 κράτος υποχρεούται απέναντι στη δικαιική τάξη, όταν το αντικείµενο µιας διατάξεως θίγει τον Τύπο, να εφαρµόζει την αρχή της ελευθερίας του Τύπου». 7 Με την ίδια απόφαση, το δικαστήριο δέχθηκε τη δυνατότητα αναγνωρίσεως υποχρεώσεως του κράτους να αποκρούει τους κινδύνους που θα µπορούσαν να απειλήσουν την ελευθερία του Τύπου λόγω της δηµιουργίας µονοπωλίων κοινής γνώµης. 8 Στο πεδίο του αστικού δικαίου, η συνάντηση του ατοµικού δικαιώµατος της ελευθερίας εκφράσεως και ειδικότερα της ελευθερίας του Τύπου µε το έννοµο αγαθό της προσωπικότητας είναι άλλοτε αρµονική και άλλοτε όχι. Στη δεύτερη περίπτωση, γεννάται θέµα συγκρούσεως δύο κατοχυρωµένων από το Σύνταγµα αγαθών, που επιβάλλει την ad hoc στάθµισή τους. Από µια τέτοια στάθµιση δύο είναι τα πιθανά αποτελέσµατα : είτε να επικρατήσει η ελευθερία του Τύπου στο χώρο του δικαίου της προσωπικότητας, είτε αντίθετα να περιοριστεί η ελευθερία του Τύπου υπέρ του δικαιώµατος της προσωπικότητας. Συνεπώς, εν προκειµένω, θα µελετηθεί µέσω ποιών διατάξεων εισχωρεί η ελευθερία του Τύπου στο πεδίο του δικαίου της προσωπικότητας και αντίστροφα, σε ποιες περιπτώσεις και υπό ποιες προϋποθέσεις το ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του Τύπου υποχωρεί µπροστά στην προστασία της προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις δηµιουργούν νέες δυνατότητες αλλά και κινδύνους για την προστασία των προσωπικών δεδοµένων, που επιβάλλουν τον επαναπροσδιορισµό των κλασικών νοµικών εννοιών. Ο νοµοθέτης οφείλει να παρακολουθεί την τεχνολογική εξέλιξη και για την αποτελεσµατική προστασία του πολίτη να παρεµβαίνει µε τη θέσπιση ειδικών και συγκεκριµένων ρυθµίσεων, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία του υποκειµένου των προσωπικών δεδοµένων, η οποία αποτελεί και καθοριστικό όρο για τη διαµόρφωση µιας ανοιχτής δηµοκρατικής κοινωνίας. Αφετηρία κάθε νοµοθετικής δραστηριότητας αποτελεί ο σεβασµός και η προστασία της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, στην οποία εντάσσονται η σωµατική, πνευµατική και ψυχική ακεραιότητα του προσώπου και η συνείδηση της ύπαρξής του. Όταν ο άνθρωπος προσβάλλεται στο βασικό του κύτταρο, κάθε άλλη αξία υποχωρεί. Οι αυξανόµενοι κίνδυνοι που προκύπτουν από την αλµατώδη εξέλιξη των σύγχρονων πληροφορικών συστηµάτων, καθώς και η µαζική διαµόρφωση της συνείδησης από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και η παρακολούθηση κάθε µορφής ανθρώπινης δραστηριότητας καθιστούν ακόµη πιο επίκαιρο το δικαίωµα του πληροφοριακού αυτοκαθορισµού, ως απαραίτητη προϋπόθεση της ελεύθερης αυτοδιαµόρφωσης του ατόµου και του δικαιώµατος της ανάπτυξης της προσωπικότητας. *** 7 BVerfGE20, σελ. 162 και επ. - Loffler-Ricker, Handbuch des Presserechts, (β έκδοση), σελ.37 και επ. 8 Loffler-Ricker, Handbuch des Presserechts, (β έκδοση), σελ.110 3

8 Κεφάλαιο 1 ο : ΤΥΠΟΣ 4

9 1.1 Η έννοια Στο άρθρο 1 του νόµου 1092/38 ορίζεται ότι στην έννοια του Τύπου εµπίπτει «παν ό,τι εκ τυπογραφίας ή οιουδήποτε άλλου µηχανικού ή χηµικού µέσου παράγεται εις όµοια αντίτυπα και χρησιµεύει εις πολλαπλασιασµό ή διάδοση χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων µετά ή άνευ σηµειώσεων ή µουσικών έργων µετά κειµένου ή επεξηγήσεων ή φωνογραφικών πλακών». Είναι, ωστόσο, πρόδηλο ότι το ως άνω άρθρο δεν καλύπτει σε καµία περίπτωση αυτό που στη σύγχρονη εποχή νοείται ως Τύπος. Πέραν, δηλαδή, της µαζικής αναπαραγωγής κειµένων µε τη χρήση µηχανικών ή ηλεκτροχηµικών µέσων, ως Τύπος νοείται αφενός, το σύνολο των εντύπων που εκδίδονται και κυκλοφορούν -κυρίως εφηµερίδες και περιοδικά- και αφετέρου, από άποψη τεχνικής και τεχνολογικών µέσων, ο ηλεκτρονικός Τύπος (ραδιόφωνο, τηλεόραση, δορυφορική µετάδοση, φαξ κ.α.) Ελευθερία του Τύπου 1.2.α. έννοια και περιεχόµενο Το άρθρο 14 του Συντάγµατος θεµελιώνει και προασπίζει το αναφαίρετο δικαίωµα κάθε πολίτη να εκφράζει ελεύθερα τη γνώµη του και τους στοχασµούς του. Η κατοχύρωση του δικαιώµατος αυτού αποτελεί εξειδίκευση του θεµελιώδους δικαιώµατος του άρθρου 5 παρ.1 του Συντάγµατος περί ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συµµετοχής στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας. Έκφραση της γνώµης είναι η µε οποιονδήποτε τρόπο εξωτερίκευσή της, ωστόσο το Σύνταγµα απαριθµεί ενδεικτικά την προφορική, τη γραπτή, και τη µέσω του Τύπου έκφραση γνώµης δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην τελευταία, αφού στην παρ. 2 του άρθρου 14 η ελευθερία του Τύπου κατοχυρώνεται και ως θεσµική εγγύηση. Εκτός, δηλαδή από το ατοµικό δικαίωµα της ελεύθερης έκφρασης µέσω του Τύπου(Σ14 παρ.1), κατοχυρώνεται η ελευθεροτυπία ως θεσµός, µε αποτέλεσµα να προστατεύονται συνταγµατικά όχι µόνο οι συγκεκριµένοι σε δεδοµένο χρόνο φορείς αλλά οι σκοποί και εν γένει η αποστολή του θεσµού αυτού που µε αυτόν τον τρόπο αναγορεύονται σε συνταγµατικά προστατευόµενο δηµόσιο συµφέρον. Η παράλληλη αυτή ισχύς του ατοµικού δικαιώµατος και της θεσµικής εγγυήσεως έχει ως αποτέλεσµα τη διαφοροποίηση της έννοιας του Τύπου στις εν λόγω διατάξεις. Τύπος, δηλαδή, κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ.1 σηµαίνει κάθε µορφής αποτύπωµα εκφράσεως γνώµης ή λόγου, ανεξαρτήτως του σκοπού 9 ιαµαντόπουλος, Σύγχρονο λεξικό των βασικών εννοιών του υλικού-τεχνικού, πνευµατικού και ηθικού πολιτισµού, σελ.714,715 5

10 διαδόσεως, ενώ αντίθετα, στο άρθρο 14 παρ.2, η έννοια του Τύπου περιλαµβάνει όλα τα έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισµένα για διάδοση. Συνεπώς, µε την ελευθερία του Τύπου εννοούµε: 1.την ελευθερία συλλογής, επιλογής και επεξεργασίας πληροφοριών και πάσης φύσεως στοιχείων. 2.την ελευθερία συντάξεως, εκτυπώσεως, κυκλοφορίας και διανοµής εντύπων σε εσωτερικό και εξωτερικό. 3.την ελευθερία της µε κάθε µέσο δηµοσιεύσεως ειδήσεων, σχολίων, πληροφοριών, διαφηµίσεων κλπ και τις συναφείς ελευθερίες ιδρύσεως και λειτουργίας επιχειρήσεων Τύπου, επιλογής και ασκήσεως του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος και άλλων συναφών επαγγελµάτων, καθώς και την ελευθερία ιδρύσεως και λειτουργίας δηµοσιογραφικών και συναφών οργανώσεων. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο της ελευθεροτυπίας κατοχυρώνονται και όλες εκείνες οι δραστηριότητες που είναι αναγκαίες ή χρήσιµες για την εξυπηρέτηση του σκοπού της συνταγµατικής ρυθµίσεως. 10 Ειδικότερα για την ελευθερία πληροφόρησης, στην οποία εντάσσονται η συλλογή, επιλογή και επεξεργασία των πληροφοριών, δεδοµένου ότι η συνταγµατική κατοχύρωση της ελευθερίας του Τύπου καλύπτει όλα τα στάδια τα οποία διανύει η είδηση µέχρι να δει το φως της δηµοσιότητας, ελευθερία δηµοσίευσης χωρίς αντίστοιχη ελευθερία προσβάσεως στις πηγές πληροφόρησης δεν νοείται. 11 Πηγή πληροφοριών για το δηµοσιογράφο µπορεί να είναι το ίδιο το κράτος. Σύµφωνα µε το άρθρο 16 του νόµου 1599/86, το κράτος οφείλει να παράσχει στους πολίτες πληροφορίες για κάθε θέµα, εφόσον δεν εµπίπτει σε εκείνα που ρητώς εξαιρούνται από το νόµο. Θα πρέπει ίσως να σηµειωθεί ότι το δικαίωµα προσβάσεως περιορίζεται επίσης όταν η αιτηθείσα πληροφορία αφορά τρίτο πρόσωπο και δεν µπορεί να χορηγηθεί παρά µόνο κατόπιν δικής του συναινέσεως. Η ελευθερία συντάξεως, από την άλλη, περιλαµβάνει το δικαίωµα συγκεντρώσεως και επεξεργασίας της υπό δηµοσίευση ύλης. Οι εφηµερίδες, και γενικότερα τα ΜΜΕ, δεν µπορούν να αξιώσουν από το κράτος την παροχή προσωπικών πληροφοριών, αφού σύµφωνα µε το άρθρο 16 του νόµου 1599/86 το δικαίωµα αυτό έχουν τα πρόσωπα για τις πληροφορίες που τα αφορούν. Ωστόσο, τα ΜΜΕ υπόκεινται συχνά σε ελαστικότερες ρυθµίσεις αναφορικά µε τη συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών που αφορούν τρίτους. Ως εκ τούτου, η επεξεργασία ευαίσθητων δεδοµένων (κατά την έννοια του άρθρου 2 εδ. Β και του νόµου 2472/1997 περί προστασίας προσωπικών δεδοµένων) που αφορούν δηµόσια πρόσωπα επιτρέπεται κατ εξαίρεση, -κατόπιν αδείας της αρχής προσωπικών δεδοµένων- «εφόσον αυτά συνδέονται µε την άσκηση δηµόσιου λειτουργήµατος ή τη διαχείριση συµφερόντων τρίτων και πραγµατοποιείται αποκλειστικά για την 10 Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ.26,27 11 αγτόγλου, Τύπος και Σύνταγµα, σελ 61 και επ. - Παραράς, Corpus, άρθρο 14, αρ.7 6

11 άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος» (άρθρο 7 παρ. 4 του νόµου 2472/97). 12 Η θεσµοθέτηση και οριοθέτηση περιορισµών της ελευθερίας του Τύπου δικαιολογείται από την ανάγκη προστασίας άλλων έννοµων αγαθών που επίσης κατοχυρώνονται στο Σύνταγµα. Στο πλαίσιο, λοιπόν, του άρθρου 14 επιτρέπονται γενικοί και ειδικοί περιορισµοί στο βαθµό και στο µέτρο προστασίας άλλων έννοµων αγαθών χωρίς όµως να θίγεται ο πυρήνας της προστασίας του Τύπου. Όσον αφορά τον γενικό περιορισµό που απορρέει από την επιφύλαξη νόµου, ο συνταγµατικός νοµοθέτης εννοεί προφανώς νόµο µε τον οποίο κατά τρόπο γενικό, αντικειµενικό και απρόσωπο, µε βάση την αρχή της αναλογικότητας και χωρίς να θίγεται ο απαραβίαστος πυρήνας της ελευθερίας του Τύπου, προστατεύονται ή κατοχυρώνονται άλλα συνταγµατικώς προστατευόµενα αγαθά, όπως λόγου χάριν εκφάνσεις ή εκδηλώσεις της προσωπικότητας του ατόµου, ο ιδιωτικός βίος, η εικόνα, η φήµη κ.ο.κ. Πλην του γενικού περιορισµού εκ του νόµου, το ισχύον Σύνταγµα περιέχει και έναν µακρύ κατάλογο ειδικών περιορισµών που αφορούν αποκλειστικά τον Τύπο. 1.2.β. φορείς δικαιώµατος Φορείς ή υποκείµενα της ελευθερίας του Τύπου είναι φυσικά ή νοµικά πρόσωπα που ασκούν κατ επάγγελµα ή ευκαιριακά οποιαδήποτε δραστηριότητα ή έργο συσχετιζόµενο ή συναρτώµενο µε τον Τύπο Ελευθερία της εκφράσεως 1.3.α. ΕΣ Α άρθρο 10 Η ελευθερία της εκφράσεως κατοχυρώνεται και στο πλαίσιο του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Συµβάσεως ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α) και υπό την έννοια αναζητήσεως, λήψεως, συλλογής και µεταδόσεως πληροφοριών, ειδήσεων και ιδεών. Η διάταξη αυτή, όπως οριοθετείται από σηµαντικούς περιορισµούς, που κρίνονται όµως εξαιρέσεις σε σχέση µε τη βασική κατευθυντήρια λειτουργία της, αποτελεί σηµαντική νοµοθετική βάση και συνιστά πρόσθετη εξασφάλιση της ελευθερίας γνώµης και διακίνησης πληροφοριών και ιδεών. Έχει επισηµανθεί ότι η κατοχύρωση της ελευθερίας της εκφράσεως «καλύπτει τον Τύπο αποκλείοντας την παρέµβαση διεθνών ή εθνικών αρχών ή οργάνων και εξασφαλίζει την προστασία σε διασυνοριακό επίπεδο -στο πλαίσιο του πεδίου εφαρµογής της ΕΣ Α- ως θετικό δίκαιο -µε υπερνοµοθετική τυπική ισχύ στην ελληνική έννοµη τάξη- αλλά και ως θεµελιώδης διεθνής αρχή των ανθρωπίνων δικαιωµάτων». Τα όργανα εφαρµογής της ως άνω Συµβάσεως (Επιτροπή και ικαστήριο) έχουν επανειληµµένως ασχοληθεί µε τη ρύθµιση του άρθρου 10 και έχουν από µακρού θέσει τις βάσεις της ερµηνείας των σχετικών διατάξεων, κυρίως µε την ευκαιρία 12 Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ. 38,39 7

12 αµφισβητήσεων, που συνδέονται µε τα όρια ελευθερίας του Τύπου, την υπαγωγή των επιχειρήσεων ραδιοφωνίας, κινηµατογράφου, και τηλεοράσεως σε καθεστώς εκδόσεως αδειών λειτουργίας, διατηρήσεως σχετικών κρατικών µονοπωλίων κ.α. 13 Η σχετική νοµολογία αποτελεί χρήσιµο οδηγό και για τον έλληνα δικαστή και για το ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ( ΕΚ) στο πλαίσιο διαµορφώσεως των γενικών αρχών του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού ικαίου. 1.3.β. ΣΑΠ άρθρο 19 Πλην της ΕΣ Α, κατοχύρωση της ίδιας ελευθερίας υπάρχει και στο ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα ( ΣΑΠ ) που έχει κυρωθεί και ισχύει µε το Ν. 2462/1997. Η διάταξη του άρθρου 19 παρ. 2 ορίζει ότι «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία της έκφρασης. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ελευθερία της αναζήτησης, της λήψης και της µετάδοσης πληροφοριών και απόψεων κάθε είδους, ανεξαρτήτως συνόρων, προφορικά, γραπτά σε έντυπα, σε κάθε µορφή τέχνης ή µε κάθε άλλο µέσο της επιλογής του». Με τη ρύθµιση αυτή -όπως µε το άρθρο 10 της ΕΣ Α- εισάγεται στην ελληνική έννοµη τάξη κανόνας δικαίου αυξηµένης τυπικής ισχύος (άρθρο 28 παρ.1 του Συντάγµατος) που ενισχύει την ελευθερία του λόγου σε όλες της τις µορφές, θωρακίζει την ελευθερία του Τύπου σε όλα τα στάδια και εµπεδώνει σε διεθνές επίπεδο την ελεύθερη διακίνηση της πληροφόρησης Ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας και ελευθερία των ΜΜΕ στο πεδίο του αστικού δικαίου - Τριτενέργεια ατοµικών δικαιωµάτων Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και το δικαίωµα του «πληροφορείν» και «πληροφορείσθαι» µέσω των ΜΜΕ εισχωρούν στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου µέσω «πυλών εισόδου» ή «σηµείων εισβολής», όπως είναι κυρίως οι γενικές ρήτρες και οι αόριστες νοµικές έννοιες του ιδιωτικού δικαίου, οι οποίες είναι επιδεκτικές ερµηνείας και έχουν ανάγκη πληρώσεως από τις αρχές που καθιερώνουν τα ατοµικά δικαιώµατα. 15 Η κατ αρχήν δυνατότητα τριτενέργειας του ανθρώπου γενικά ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου προβλέπεται ήδη στο άρθρο 25 παρ.1 εδ. Γ του αναθεωρηµένου Συντάγµατος 1975/1986/ Κατόπιν της ερµηνείας και εφαρµογής των διατάξεων του 13 Ρούκουνας, ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, σελ 183 και επ. - Παραράς, Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου, σελ.350 και επ Ταγαράς, Μηχανισµοί διεθνούς προστασίας δικαιωµάτων του ανθρώπου - Ρούκουνας, ιεθνής Προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. 15 Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, (β έκδοση)2002, σελ. 61 και επ. 8

13 Συντάγµατος και των άρθρων ΕΣ Α και ΣΑΠ, τα ατοµικά δικαιώµατα µεταλλάσσονται σε έννοµα αγαθά του ιδιωτικού δικαίου και εντάσσονται µε αυξηµένη τυπική ισχύ στις συγκεκριµένες διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου(έµµεση τριτενέργεια). 17 Πιο συγκεκριµένα, η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (Σύνταγµα, άρθρο 5παρ.1), όπως και οι συνταγµατικές αρχές των άρθρων 2παρ.1 (σεβασµός και προστασία της αξίας του ανθρώπου), 7παρ.2 (απαγόρευση προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας), 9 παρ.1 (προστασία του ασύλου και της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής), και 19 (απαραβίαστο του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας) επενεργούν έµµεσα στις σχέσεις ιδιωτικού δικαίου µέσω του πλέγµατος των διατάξεων για την προστασία της προσωπικότητας και κυρίως µέσω της ΑΚ 57, κατοχυρώνοντας µε συνταγµατική ισχύ την προστασία των αγαθών της προσωπικότητας. Κατά τρόπο έµµεσο τριτενεργεί στο ιδιωτικό δίκαιο και το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του «πληροφορείν» και «πληροφορείσθαι» µέσω των ΜΜΕ, το οποίο εισέρχεται στο πεδίο του αστικού δικαίου µέσω της έννοιας του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος (άρθρο 367παρ1. ΠΚ), της ενασκήσεως δικαιώµατος ή εκπληρώσεως καθήκοντος που επιβάλλεται από το νόµο (άρθρο 20 ΠΚ) και των διατάξεων περί καταστάσεως ανάγκης (άρθρο 25 ΠΚ) και θεµελιώνει λόγο αποκλεισµού του παράνοµου χαρακτήρα της προσβολής της προσωπικότητας. Με τον τρόπο αυτό, το δικαίωµα του «πληροφορείσθαι» επηρεάζει, στο χώρο του αστικού δικαίου, την εφαρµογή των διατάξεων για την προστασία της προσωπικότητας, υπό το πρίσµα του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος ή συµφέροντος που οδηγεί σε περιορισµό της προστασίας του προσώπου, όπου και όταν το ως άνω δικαίωµα, µετά από ad hoc στάθµιση συµφερόντων, επιβάλλει την υποχώρηση του αγαθού της προσωπικότητας χάριν εξυπηρετήσεως των σκοπών και της αποστολής των ΜΜΕ. Από τη σύνθετη αποστολή που αναγνωρίζεται στα ΜΜΕ απορρέει η ανάθεση σε αυτά του καθήκοντος διαφυλάξεως ξένων συµφερόντων, αυτών του κοινωνικού συνόλου. 18 Η ενηµέρωση των πολιτών, η συµβολή στο σχηµατισµό πολιτικής βουλήσεως και γνώµης, ο έλεγχος και η κριτική των πολιτικών αρχών καθώς και η πολιτιστική και ηθική επιµόρφωση των πολιτών συνιστούν διαφύλαξη ξένων συµφερόντων µε την οποία είναι επιφορτισµένα τα ΜΜΕ. 1.5 Ραδιοτηλεόραση Το άρθρο 15 παρ.1 του Συντάγµατος ορίζει ότι οι προστατευτικές περί Τύπου διατάξεις του άρθρου 14 δεν εφαρµόζονται στη ραδιοφωνία και την τηλεόραση. 17 Ipsen, Gleicheit, σε Neumann-Nipperdey-Scheuner, Die Grundrechte, II, σελ.11 και επ. - Schwabe, Die sogenannte Drittwirkung der Grundrechte, passim. - ηµητρόπουλος, Η συνταγµατική προστασία του ανθρώπου από την ιδιωτική εξουσία. Συµβολή στο πρόβληµα της τριτενέργειας, σελ. 131 και επ. 18 Φιλιππίδης, Η προστασία δεδικαιολογηµένων συµφερόντων, 1965, σελ

14 Στην παρ. 2, όπως αναθεωρήθηκε µε το Ψήφισµα της 6 ης Απριλίου 2001 της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άµεσο έλεγχο του κράτους ώστε να διασφαλίζεται η αντικειµενική και µε ίσους όρους µετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, η ποιοτική στάθµη των προγραµµάτων που απαιτεί η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, ο σεβασµός της αξίας του ανθρώπου και η προστασία της παιδικής ηλικίας και νεότητας. Κατά την κρατούσα στη θεωρία και νοµολογία άποψη, το άρθρο 15 του Συντάγµατος δεν θεσπίζει ατοµικό δικαίωµα ιδρύσεως ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθµού. 19 εν παρακωλύει, όµως, την ελεύθερη έκφραση της γνώµης µέσω της ραδιοτηλεοράσεως -κρατικής ή ιδιωτικής- η οποία θεµελιώνεται από τη διάταξη του άρθρου 14 παρ.1 του Συντάγµατος. Η έννοια του «άµεσου ελέγχου» αν και υπερβαίνει «κατά πολύ την έννοια της κρατικής εποπτείας», έχει κριθεί ότι δεν ταυτίζεται µε εκείνη του κρατικού µονοπωλίου επί ραδιοτηλεοράσεως, χωρίς ωστόσο να το απαγορεύει. Σηµειώνεται, βέβαια, ότι εν όψει της προόδου της τεχνολογίας και της ανάπτυξης της δορυφορικής και της καλωδιακής τηλεόρασης, έχει κριθεί από το Ευρωπαϊκό ικαστήριο Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, ότι το κρατικό µονοπώλιο αντίκειται στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου. 20 Το κράτος µε τον άµεσο έλεγχο που ασκεί επί της ραδιοτηλεοράσεως, οφείλει να διασφαλίζει την εκπλήρωση του σκοπού της, δηλαδή την αντικειµενική και επί ίσοις όροις παροχή καλής ποιότητας υπηρεσιών, µε τον πλέον πρόσφορο τρόπο. Αντικειµενική είναι η αµερόληπτη και πλήρης (όχι εξαντλητική) παρουσίαση των πληροφοριών και των ειδήσεων. 21 Η «επί ίσοις όροις» µετάδοση ειδήσεων και πληροφοριών δεν ταυτίζεται µε την αυστηρή τήρηση της αρχής της ισότητας, αλλά είναι συγγενής προς την έννοια της ίσης µεταχείρισης και περιέχει διττή απαγόρευση προνοµιακής και δυσµενούς µεταχείρισης υπέρ και αντιστοίχως εις βάρος ορισµένων κοινωνικών και πολιτικών οµάδων ή µεµονωµένων ατόµων. 22 Η διαπίστωση ότι το ισχύον Σύνταγµα δεν καθιερώνει «ελευθερία της ραδιοτηλεοράσεως» ανάλογη µε την ελευθερία του Τύπου, ισχύει για την ενεργό πλευρά της ραδιοτηλεοράσεως, δηλαδή για την εκποµπή προγράµµατος, και όχι για την παθητική, δηλαδή για το δικαίωµα λήψεως ραδιοτηλεοπτικού σήµατος και πληροφόρησης µέσω της ραδιοτηλεοράσεως. 23 Στο µέτρο που η ακώλυτη πληροφόρηση µέσω της ραδιοτηλεοράσεως αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση της 19 αγτόγλου, Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγµα, σελ.49 - Αναγνώστου, Το συνταγµατικό Καθεστώς της Ραδιοτηλεοπτικής Εκποµπής, ΝοΒ 35 (1987), σελ. 630 και επ. 20 Απόφαση Ευρωπαϊκού ικαστηρίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων της ΤοΣ 1996, αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, (τόµος α ), σελ. 564 και επ. 22 αγτόγλου, Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγµα, σελ αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, (τόµος α ), σελ. 631 και επ. 10

15 ελεύθερης διαµορφώσεως της γνώµης και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, το δικαίωµα του πληροφορείσθαι δια της ραδιοτηλεοράσεως και της λήψεως ραδιοτηλεοπτικών εκποµπών και προγραµµάτων θα µπορούσε να θεµελιωθεί στο άρθρο 14 παρ. 1 σε συνδυασµό µε το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγµατος. Ήδη, µετά την συνταγµατική αναθεώρηση του 2001, το δικαίωµα στην πληροφόρηση κατοχυρώνεται στο νέο άρθρο 5 Α του Συντάγµατος. Παράλληλα, το ίδιο δικαίωµα θεµελιώνεται και στο άρθρο 10 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Συµβάσεως των ικαιωµάτων του Ανθρώπου του 1950/1952, κατά το οποίο το δικαίωµα του να εκφράζεται κανείς ελεύθερα περιλαµβάνει και την ελευθερία λήψεως και µεταδόσεως πληροφοριών. Στο πλαίσιο της ασκήσεως του άµεσου ελέγχου επί της ραδιοφωνίας και τηλεόρασης από το κράτος συνεστήθη το Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεοράσεως, 24 προκειµένου να εξασφαλίσει την τήρηση των αρχών του άρθρου 15 παρ.2 του Συντάγµατος τόσο από τους κρατικούς όσο και από τους ιδιωτικούς σταθµούς. Με την αναθεώρηση του Συντάγµατος του 2001, η σύσταση του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεοράσεως ως ανεξάρτητης αρχής και η υπαγωγή του ελέγχου και της επιβολής διοικητικών κυρώσεων στην αποκλειστική αρµοδιότητά του προβλέπονται από το ίδιο το Σύνταγµα στο άρθρο 15 παρ Γενικές Αρχές Εκποµπών Ο Ν.1730/87 στην παρ.2 του άρθρου 3 ορίζει ότι «οι ραδιοτηλεοπτικές εκποµπές διέπονται από τις αρχές : α) της αντικειµενικότητας, πληρότητας και επικαιρότητας της πληροφόρησης β) της πολυφωνίας, γ) της καλής ποιότητας των εκποµπών δ) της διαφύλαξης της ποιότητας της ελληνικής γλώσσας ε) του σεβασµού της προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου του ανθρώπου στ) της διαφύλαξης, προαγωγής και διάδοσης του ελληνικού πολιτισµού και της ελληνικής παράδοσης». Η ποιότητα των παρεχόµενων από την κρατική τηλεόραση υπηρεσιών, πρέπει να συνδυάζεται µε τη δυνατότητα πρόσβασης σε αυτήν όσο το δυνατόν µεγαλύτερου αριθµού κοινωνικών οµάδων και την κάλυψη περισσότερων τοµέων ενδιαφέροντος. Σε αντίθεση µε την ιδιωτική τηλεόραση, η δηµόσια έχει τη δυνατότητα να διαµορφώνει το πρόγραµµα κατά τρόπο που να καλύπτει περισσότερους τοµείς ενδιαφέροντος, λόγου χάριν της ενηµέρωσης, της ψυχαγωγίας και της επιµόρφωσης, αφού δεν έχει σκοπό την µεγιστοποίηση των κερδών της, αλλά την ικανοποίηση του δηµοσίου συµφέροντος Σύσταση του ΕΣΡ µε το Ν. 1866/89 (άρθρο3) 25 Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ

16 Με το άρθρο 3 παρ.11 του Ν.2328/95 τροποποιήθηκαν οι διατάξεις του άρθρου 3 παρ του Ν.1730/87 που αφορούσαν στο δικαίωµα επανόρθωσης προσώπου του οποίου η προσωπικότητα προσεβλήθη µέσω ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής εκποµπής. Ήδη το άρθρο 3 παρ.11 του Ν. 2328/95 καταργήθηκε µε το άρθρο 11 παρ.4 Π.. 100/2000 και ισχύουν και για την κρατική τηλεόραση οι διατάξεις για το δικαίωµα επανόρθωσης του άρθρου 9 Π.. 100/2000. Με τα άρθρα 4 παρ.10 και 8παρ.5 του νόµου 2328/95 υπήχθησαν στις διατάξεις του Ν.1178/81 (περί αστικής ευθύνης του Τύπου) οι τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθµοί. Θεσπίστηκε, λοιπόν, αντικειµενική ευθύνη του νόµιµου εκπροσώπου τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού σταθµού για κάθε ζηµία που υφίσταται τρίτος (νοµικό ή φυσικό πρόσωπο) από προσβλητική τηλεοπτική ή ραδιοφωνική εκποµπή Ευθύνη από διακινδύνευση Η ευθύνη από διακινδύνευση, η οποία στο χώρο των αδικοπραξιών ταυτίζεται, κατά κανόνα, στο ελληνικό δίκαιο, µε την αντικειµενική ή την µη πταισµατική ευθύνη δικαιολογείται από το ότι εκείνος που δηµιουργεί ή εξουσιάζει πηγές από τις οποίες προσκοµίζει οφέλη και οι οποίες είναι δυνατόν να προκαλέσουν ζηµίες σε έννοµα αγαθά τρίτων, πρέπει να ευθύνεται για την αποκατάσταση των ζηµιών ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή µη πταίσµατος. 28 Πηγή διακινδυνεύσεως µπορεί να είναι και ο Τύπος, δεδοµένης της δυνατότητας πρόσβασης σε πηγές πληροφόρησης µη προσιτές στον καθένα και της δηµοσίευσης των ειδήσεων και των πληροφοριών στο ευρύ κοινό. Στο στάδιο, µάλιστα της δηµοσιεύσεως, παρά τις δυνατότητες που παρέχονται από το νόµο στους ιδιώτες, όπως λόγου χάριν το δικαίωµα απαντήσεως, η θέση του Τύπου εξακολουθεί να είναι εξουσιαστική. Από τα όργανα του Τύπου προέρχεται ο λόγος, ενώ από τους θιγόµενους ιδιώτες ο αντίλογος, ο οποίος έπεται χρονικά και περιορίζεται ουσιαστικά στην ανασκευή της ήδη διαµορφωµένης κοινής γνώµης, µε αποτέλεσµα, ο ρόλος των έµψυχων αντικειµένων της δηµοσιογραφίας να είναι, αν όχι µειονεκτικός, τουλάχιστον περιορισµένος και παθητικός. Η κυριαρχική αυτή θέση του Τύπου σε σχέση µε το αναγνωστικό κοινό συνεπάγεται και το χαρακτηρισµό της δραστηριότητας του ως πηγής ενδεχόµενου κινδύνου για την προσωπικότητα, ο οποίος και δικαιολογεί την αυξηµένη ευθύνη του. Η αναγνώριση όµως αντικειµενικής ευθύνης του Τύπου σε περιπτώσεις προσβολών της προσωπικότητας θα αποτελούσε αναµφισβήτητα τροχοπέδη στη δραστηριότητά του, πλήττοντας µε τον τρόπο αυτό την ελευθερία πληροφόρησης και τη διαµόρφωση της κοινής γνώµης. Η αναγνώριση γνήσιας αντικειµενικής ευθύνης του Τύπου θα προσέκρουε στη διάταξη του άρθρου 14 παρ.1 του 27 Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ. 107, Κορνηλάκης, Ευθύνη από διακινδύνευση, passim - Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ.39,40 12

17 Συντάγµατος, εφόσον η διάδοση η διάδοση των στοχασµών δια του Τύπου θα βρισκόταν, σε σχέση µε την προφορική ή µε άλλα γραπτά µέσα διάδοση σε µειονεκτική θέση λόγω της αυξηµένης ευθύνης του φορέως του δικαιώµατος. Πλην τούτου, θα προσέκρουε και στην αρχή της παρ.2 του άρθρου 14, συνιστώντας περιορισµό της ελευθερίας του Τύπου. 29 Στο αµερικάνικο δίκαιο, µέχρι το 1964,η ευθύνη του Τύπου για προσβολές της προσωπικότητας ήταν συµπαγής, γνήσια αντικειµενική, βασιζόµενη στις αρχές της διακινδυνεύσεως. Αρκούσε να αποδείξει ο ενάγων τη δηµοσίευση προσβλητικών για το πρόσωπό του ισχυρισµών, χωρίς να απαιτείται υπαιτιότητα του συντάκτη, ούτε καν απόδειξη ηθικής ή υλικής ζηµίας. Ο εναγόµενος είχε την δυνατότητα να απαλλαγεί της ευθύνης του µόνο εάν αποδείκνυε την αλήθεια των ισχυρισµών του ή κάποιον ειδικό λόγο που να άρει τον παράνοµο χαρακτήρα της πράξεως. Το 1964, αποτέλεσε νέα αφετηρία για την ευθύνη του Τύπου, τόσο σε θεωρία όσο και σε νοµολογία. Το Ανώτατο ικαστήριο έκρινε, για πρώτη φορά, ότι η γνήσια αντικειµενική ευθύνη που προέβλεπε το common law προσέκρουε στη συνταγµατική ελευθερία του λόγου σε περίπτωση που η αγωγή εγείρεται από ασκούντα δηµόσιο λειτούργηµα (public official) και αφορά κριτική για τον τρόπο ασκήσεως των καθηκόντων του. Ο ασκών δηµόσιο λειτούργηµα οφείλει να ανέχεται κριτική για τον τρόπο ασκήσεως των καθηκόντων του εκτός αν ο συντάκτης του δηµοσιεύµατος ενήργησε γνωρίζοντας το αναληθές των ισχυρισµών ή αδιαφορώντας αν είναι αληθείς ή όχι. Το 1967, η έννοια του public official επεκτείνεται σε όλα τα πρόσωπα που λόγω της θέσεώς τους ή λόγω συγκεκριµένων συµβάντων βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος (public figures). Η µεταστροφή αυτή της αµερικανικής νοµολογίας υπέρ των ΜΜΕ κορυφώθηκε λίγο αργότερα αλλά στα τέλη της δεκαετίας του 70, συνειδητοποιώντας ότι η θέση της προσωπικότητας έναντι των ΜΜΕ µειονεκτούσε και απαιτούσε αυξηµένη προστασία,οι προϋποθέσεις δικαστικής διώξεως του Τύπου έγιναν λιγότερο αυστηρές Συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου 1.8.α. Η αναγνώριση του Τύπου ως πηγή ενδεχόµενου κινδύνου για την προσωπικότητα δικαιολογεί και επιβάλλει την καθιέρωση συναλλακτικών υποχρεώσεων προστασίας του προσώπου. Εν γένει, κρίνεται ως επιτακτική η καθιέρωση συναλλακτικών υποχρεώσεων ασφαλείας σε περιπτώσεις όπου συγκεκριµένες κοινωνικοηθικές επιταγές, όπως αυτές εκφράζονται στην ισχύουσα έννοµη τάξη ή συνάγονται από τις διατάξεις του ισχύοντος δικαίου, επιβάλλουν τη λήψη ειδικών µέτρων επιµελείας χάριν των τρίτων. Οι προϋποθέσεις της καθιέρωσης αυτών των συναλλακτικών υποχρεώσεων ασφαλείας συνίστανται στις εξής : 29 Καράκωστας, Προσωπικότητα και Τύπος, σελ Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ. 41,42 13

18 κυριαρχία ενός συγκεκριµένου πεδίου δράσεως από το οποίο ενδέχεται να προέλθουν κίνδυνοι για τρίτα πρόσωπα. θέση σε κυκλοφορία προϊόντων που ενδέχεται να εγκυµονούν κινδύνους για τρίτους. δηµιουργία ή η κατοχή µιας πηγής ιδιαίτερου κινδύνου άσκηση επαγγέλµατος ή λειτουργήµατος ή η κατοχή θέσεως που εγκυµονεί κινδύνους για το κοινωνικό σύνολο. Οι δραστηριότητες του Τύπου συνεπάγονται αναµφισβήτητα την άσκηση κυριαρχίας ενός πεδίου δράσεως, αυτού της δηµοσιότητας. Ανάλογα µε το σκοπό, τον τρόπο και την έκταση µε την οποία γίνεται η προσβολή ενός προσώπου, η δηµοσιότητα µπορεί να έχει ευνοϊκές ή αντίθετα καταστροφικές συνέπειες για την κοινωνική, ηθική και επαγγελµατική εικόνα του. Συνεπώς, ο ενυπάρχων στη δηµοσιογραφική δραστηριότητα αυξηµένος κίνδυνος προσβολής του έννοµου αγαθού της προσωπικότητας, συνεπάγεται την εκ µέρους του Τύπου ανάγκη λήψεως µέτρων µε τα οποία θα περιορίζονται οι πιθανότητες επελεύσεως των κινδύνων. Από το βαθµό της επικινδυνότητας των σχολίων ή ειδήσεων που περιλαµβάνει το προς δηµοσίευση κείµενο, εξαρτάται και ο βαθµός επιµελείας που υποχρεούνται να καταβάλουν οι υπεύθυνοι για την τήρηση των συναλλακτικών υποχρεώσεων του Τύπου. Οι τελευταίες συνιστούν τα όρια της ελευθεροτυπίας, τα οποία είτε προέρχονται από το ίδιο το Σύνταγµα είτε εκφράζονται από το συνταγµατικό νοµοθέτη στην επιφύλαξη «τηρώντας τους νόµους του Κράτους». Εξάλλου, στο άρθρο 10 εδ. Β της Συµβάσεως της Ρώµης ορίζεται ότι η ελευθερία εκφράσεως «συνεπαγόµενη καθήκοντα και ευθύνας, δύναται να υπαχθή σε ωρισµένας διατυπώσεις, όρους, περιορισµούς ή κυρώσεις, προβλεπόµενους υπό του νόµου και αποτελούντας αναγκαία µέτρα εν δηµοκρατία δια την εθνικήν ασφάλειαν, την εδαφικήν ακεραιότητα ή δηµοσίαν ασφάλειαν την προάσπισιν της τάξεως και πρόληψιν του εγκλήµατος, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής, την προστασίαν της υπολήψεως ή των δικαιωµάτων τρίτων, την παρεµπόδισιν της κοινολογήσεως εµπιστευτικών πληροφοριών ή την διασφάλισιν του κύρους και αµεροληψίας της δικαστικής εξουσίας». 31 Το δικαίωµα στην ελευθερία της έκφρασης κατοχυρώνεται επίσης, όπως έχει ήδη επισηµανθεί, στο άρθρο 19 παρ.2 του ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα ( ΣΑΠ ) (Ν.2462/1997). Η άσκηση όµως του δικαιώµατος συνεπάγεται, σύµφωνα µε την παρ.3 του ίδιου ως άνω άρθρου, «ειδικά καθήκοντα και ευθύνες. Μπορεί, εποµένως, να υπόκειται σε ορισµένους περιορισµούς, οι οποίοι όµως πρέπει να προβλέπονται µε σαφήνεια από το νόµο και να είναι απαραίτητοι : για το σεβασµό των δικαιωµάτων ή της υπόληψης των άλλων για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, της δηµόσιας τάξης, της δηµόσιας υγείας ή των χρηστών ηθών.» 31 Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ. 42,43 14

19 Ο καθορισµός των υποχρεώσεων του Τύπου γίνεται µε κριτήριο αντικειµενικό, λαµβανοµένου υπόψη του µέσου, ανώνυµου µέλους του κοινωνικού συνόλου. Υποκειµενική είναι, αντίθετα, η εφαρµογή στην πράξη των αρχών αυτών καθώς ενδέχεται η θέση του συγκεκριµένου προσώπου στην επικαιρότητα ή αυτοπροσδιορισµός του ίδιου του θιγέντος να δικαιολογούν την παρέκκλιση από τις υποχρεώσεις του Τύπου και να αίρουν τον κατ αρχήν παράνοµο χαρακτήρα της δηµοσιογραφικής ενέργειας. 32 Οι αρχές ορίζονται ή συνάγονται από το σύνολο της έννοµης τάξης και ειδικότερα από : τις συνταγµατικές, ποινικές και ιδιωτικού δικαίου διατάξεις που αναφέρονται άµεσα στον Τύπο τις συνταγµατικές, ποινικές και ιδιωτικού δικαίου διατάξεις που σε συγκεκριµένη περίπτωση εφαρµόζονται και στον Τύπο και, τις γενικές ρήτρες και αρχές του δικαίου, όπως η αρχή της καλής πίστεως, των χρηστών ηθών, τα συναλλακτικά ήθη, η αρχή της υπέρµετρης βλάβης (lesio enormis), η αρχή της εκατέρωθεν ακροάσεως (audiatur et altera pars), κ.ο.κ. Η άποψη αυτή βρίσκει έρεισµα στην απόφαση του Εφετείου Αθηνών, σύµφωνα µε την οποία προκειµένου περί προσώπων του δηµοσίου βίου δικαιολογείται άσκηση οξείας κριτικής του Τύπου και αίρεται, εν προκειµένω, ο παράνοµος χαρακτήρας της πράξεως. Μη αρκούµενη όµως στην ύπαρξη λόγου αίροντος τον παράνοµο χαρακτήρα της προσβολής, η απόφαση ελέγχει περαιτέρω εάν και κατά πόσο το δηµοσίευµα εµπίπτει στο πραγµατικό της ΑΚ 281. Κρίνοντας ότι η άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος δεν πρέπει να υπερβαίνει προφανώς τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη, τα χρηστά ήθη ή ο κοινωνικός σκοπός της ελεύθερης πληροφόρησης του κοινού, η παραπάνω απόφαση του Εφετείου Αθηνών εισάγει εµµέσως την υποχρέωση τηρήσεως των συναλλακτικών υποχρεώσεων του Τύπου. Η µη τήρηση των αρχών που µετουσιώνονται σε συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου χάριν προστασίας της προσωπικότητας, συνιστά παράλειψη οφειλόµενης ενέργειας και θεµελιώνει το παράνοµο της συµπεριφοράς υπό την έννοια της ΑΚ 914. Η παράλειψη τηρήσεως των συναλλακτικών υποχρεώσεων του Τύπου που συνιστά, εκτός του παρανόµου, και, κατ αρχήν, υπαίτια (αµελή) συµπεριφορά των προσώπων, τα οποία βαρύνονται µε την επιµέλεια τηρήσεως των υποχρεώσεων αυτών. Οι συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου προσδιορίζουν τη συµπεριφορά την οποία οφείλει να δείξει ένας µέσος, συνετός δηµοσιογράφος ως ο µέσος, συνετός εκπρόσωπος του κύκλου του, και η παραβίασή τους συνιστά αµέλεια σύµφωνα µε την ΑΚ 330 εδ. Β («η εν ταις συναλλαγαίς απαιτούµενη επιµέλεια»). Το ότι ο δηµοσιογράφος όφειλε να τηρήσει τις συναλλακτικές 32 Καράκωστας, Προσωπικότητα και Τύπος, σελ

20 υποχρεώσεις και να αποφύγει την προσβολή της προσωπικότητας, σηµαίνει ότι η συµπεριφορά του είναι παράνοµη, ενώ το ότι µπορούσε να αποφύγει και να προβλέψει την προσβολή της προσωπικότητας, τηρώντας και πάλι τις συναλλακτικές του υποχρεώσεις (σύµφωνα µε τα µέτρα ενός συνετού εκπροσώπου του επαγγέλµατος), σηµαίνει ότι η συµπεριφορά του δικαιολογεί την προσωπική µοµφή, ότι υπάρχει, δηλαδή, υπαιτιότητα.. Η ίδια συµπεριφορά (η αµελής συναλλακτική συµπεριφορά) πληροί και το στοιχείο του παρανόµου και της υπαιτιότητας. 33 Ο προσβληθείς θα φέρει το βάρος της αποδείξεως της αντισυναλλακτικής συµπεριφοράς του εκπροσώπου του Τύπου, αποδεικνύοντας απλώς τα πραγµατικά περιστατικά βάσει των οποίων προκύπτει η παράλειψη τηρήσεως οφειλόµενων υποχρεώσεων του Τύπου και συνεπώς, ο παράνοµος και υπαίτιος χαρακτήρας της συµπεριφοράς. Υπεύθυνος έναντι των τρίτων για την τήρηση των συναλλακτικών υποχρεώσεων του Τύπου είναι, κατά πρώτο λόγο, ο ιδιοκτήτης του εντύπου, ο οποίος κατά το άρθρο µόνο του Ν.1178/1981, υπέχει αδικοπρακτική ευθύνη έστω και αν δεν τον βαρύνει υπαιτιότητα (πρόθεση σύµφωνα µε την ΑΚ 919 ή γνώση σύµφωνα µε την ΑΚ 920). Ως προς την ευθύνη του ιδιοκτήτη ο ως άνω νόµος διεύρυνε, σε σχέση µε το νόµο 1092/1938, την αστική ευθύνη, καθιστώντας υπεύθυνο παράλληλα µε τον εκδότη και τον διευθυντή και τον ιδιοκτήτη του εντύπου. Η ευθύνη του ιδιοκτήτη θεµελιώνεται στη δικαιοπολιτική αρχή βάσει της οποίας ο ιδιοκτήτης οφείλει να ορίσει έναν υπεύθυνο για τον έλεγχο της εναρµονίσεως ή όχι των προς δηµοσίευση κειµένων µε τις αρχές που διέπουν τις συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου. Ο ιδιοκτήτης ευθύνεται, κατά τον Ν.1178/1981, ανεξαρτήτως πταίσµατος, το οποίο όµως απαιτείται να συντρέχει στο πρόσωπο του εκδότη ή του διευθυντή του εντύπου. 34 Ευθύνη για την τήρηση των συναλλακτικών υποχρεώσεων του Τύπου υπέχουν, επιπροσθέτως, ο εκδότης και ο διευθυντής του εντύπου, οι οποίοι ευθύνονται και αυτοί για τον έλεγχο του «θεµιτού» των δηµοσιεύσεων που υπάγονται στον κύκλο της αρµοδιότητας τους. Η υποχρέωση τηρήσεως των συναλλακτικών υποχρεώσεων βαρύνει τον ίδιο τον συντάκτη του άρθρου που εγκυµονεί κινδύνους για την προσωπικότητα, και κατ επέκταση για την ιδιωτική ζωή τρίτων. 1.8.β. δηµοσιογραφική δεοντολογία Πέρα από το νοµικό πλαίσιο που συνοδεύει την άσκηση του ατοµικού δικαιώµατος της ελευθερίας εκφράσεως, οι συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου όπως αυτές συνάγονται από τις διατάξεις θετικού δικαίου -κυρίως από τις συνταγµατικές, ποινικές και ιδιωτικού δικαίου- συµπίπτουν σε γενικές γραµµές µε τις αρχές και τους κανόνες που εκφράζονται στα διεθνή και εγχώρια δεοντολογικά κείµενα, όπως διακηρύξεις και κώδικες δηµοσιογραφικής δεοντολογίας, που 33 Σταθόπουλος, Γενικό Ενοχικό ίκαιο,(γ έκδοση), σελ. 115 και επ. - Loffler-Ricker, Handbuch des Presserechts, (β έκδοση), σελ. 264 και επ. 34 Καράκωστας, ίκαιο των ΜΜΕ, σελ. 44,45 16

21 συνέταξαν εκπρόσωποι του δηµοσιογραφικού κλάδου. Οι συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου, δηλαδή, συγκαθορίζονται από τις αρχές δηµοσιογραφικής δεοντολογίας, οι οποίες είναι : υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον σεβασµού της προσωπικότητας και της ιδιωτικής σφαίρας υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον αλήθειας υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον σεβασµού απόψεων υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον διαµορφώσεως της κοινής γνώµης και ορισµένες από τις οποίες θα αναλυθούν παρακάτω. Ένα από τα φλέγοντα θέµατα των δηµοσιογραφικών κύκλων της χώρας µας είναι η εκπόνηση ενός κώδικα δηµοσιογραφικής δεοντολογίας ή κώδικα τιµής των δηµοσιογράφων. Το ζήτηµα έχει τις ρίζες του στο 1916, όπου δηµιουργείται στη Σουηδία ένα ικαστήριο Τιµής, αρµόδιο να εξετάζει τα παράπονα του κοινού έναντι του Τύπου, σε διεθνές επίπεδο. Το 1918, οι Γάλλοι δηµοσιογράφοι αποκτούν µία χάρτα, ισχύουσα ως σήµερα αλλά µη αναγνωριζόµενη από τους εργοδότες, ενώ το 1926, υιοθετείται από την παναµερικανική συνδιάσκεψη Τύπου ένας κώδικας δηµοσιογραφικής ηθικής. Το ιεθνές Γραφείο Εργασίας (B.I.J.) εκδίδει, το 1928, ψήφισµα µε το οποίο εκφράζεται, µεταξύ άλλων, η επιθυµία του δηµοσιογραφικού κλάδου για τη δηµιουργία ειδικών επαγγελµατικών δικαστηρίων. Μετά το εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο και τις κρίσεις που έπληξαν τον Τύπο, το δεοντολογικό κίνηµα ενισχύεται τόσο γεωγραφικά όσο και από πλευράς ουσίας. Ο δηµοσιογραφικός κλάδος απαιτεί, σε διεθνές πλέον επίπεδο, την ίδρυση ενός Συµβουλίου του Τύπου ή των ΜΜΕ, ικαστηρίων Τιµής και την εκπόνηση ενός εοντολογικού Κώδικα. Η ιεθνής Οµοσπονδία των δηµοσιογράφων η οποία περιλαµβάνει το σύνολο των ευρωπαϊκών και αµερικανικών επαγγελµατικών οργανώσεων του Τύπου εκδίδει το 1954 διακήρυξη ( Μπορντό) των υποχρεώσεων των δηµοσιογράφων στην οποία περιλαµβάνονται τα βασικά καθήκοντα των δηµοσιογράφων στο πεδίο της έρευνας, της συντάξεως και του σχολιασµού των γεγονότων. Η διακήρυξη επιβάλλει το σεβασµό της αλήθειας, την ελευθερία της πληροφόρησης, των σχολίων και της κριτικής, τη δηµοσίευση µόνο των πληροφοριών εκείνων των οποίων είναι γνωστή η προέλευση και απαγορεύει την απόκρυψη σηµαντικών πληροφοριών, την πλαστογράφηση εγγράφων και στοιχείων, τη χρησιµοποίηση παράνοµων µεθόδων προς απόκτηση πληροφοριών, φωτογραφιών και εγγράφων. Παράλληλα, επιβάλλει την επανόρθωση κάθε πληροφορίας όταν αποδειχθεί λανθασµένη, τη διαφύλαξη του επαγγελµατικού απορρήτου και των πηγών εµπιστευτικών πληροφοριών ενώ απαγορεύει τη λογοκλοπή, τη συκοφαντία, το λίβελο, την κακολογία χωρίς επιχειρήµατα και τη δωροδοκία για τη δηµοσίευση ή την απόκρυψη µιας πληροφορίας. ύο δεκαετίες σχεδόν αργότερα, το 1971, δηµοσιογραφικές ενώσεις έξι χωρών-µελών της ΕΟΚ εκδίδουν διακήρυξη (Μόναχο) στην οποία απαριθµούνται οι υποχρεώσεις και τα δικαιώµατα των δηµοσιογράφων. Το 17

22 προοίµιο της διακηρύξεως ορίζει πως «το δικαίωµα της πληροφόρησης, της ελεύθερης έκφρασης και της κριτικής ανήκει στις θεµελιώδεις ελευθερίες του ανθρώπου. Το σύνολο, λοιπόν, των καθηκόντων και των δικαιωµάτων των δηµοσιογράφων πηγάζει από το δικαίωµα του κοινού να γνωρίζει τα γεγονότα και τις απόψεις...». Τα βασικά καθήκοντα των δηµοσιογράφων έχουν ως κυρίαρχο προσανατολισµό το σεβασµό της αλήθειας και τόσο στη διακήρυξη του Μπορντό όσο και σε αυτή στο Μόναχο, είναι παρεµφερή στο µεγαλύτερο βαθµό. Μέχρι σήµερα, στον ευρωπαϊκό χώρο, τουλάχιστον 25 κράτη και στις ΗΠΑ περί τις 10 Πολιτείες έχουν εκδώσει δεοντολογικούς κώδικες, γεγονός που καθιστά προφανές ότι το δεοντολογικό κίνηµα συνδέεται άµεσο µε τις εξελίξεις του Τύπου και της επικοινωνίας και η ανάπτυξή του εξαρτάται από το βαθµό εκδηµοκρατισµού των πολιτειακών και κοινωνικών δοµών. 35 Στην Ελλάδα, οι εξελίξεις πήραν διαφορετική τροπή. Το 1989, το Πρωτοβάθµιο Συµβούλιο (ΠΠΣ) της ΕΣΗΕΑ εξέφρασε την άποψη ότι ένας Κώδικας εοντολογίας είναι περιττός διότι : «1) Το Καταστατικό της ΕΣΗΕΑ, διµερείς συµβάσεις και ο Εσωτερικός Κανονισµός των Πειθαρχικών Συµβουλίων περιέχουν επαρκείς όρους και κανόνες άσκησης του δηµοσιογραφικού λειτουργήµατος. 2) Το δηµοσιογραφικό σώµα έχει τη δυνατότητα να δραστηριοποιηθεί και να εφαρµόσει τους ισχύοντες κανόνες». Αντ αυτού, το ΠΠΣ πρότεινε στο.σ. ένα σχέδιο αρχών αποτελούµενο από 12 άρθρα, από τα οποία το τελευταίο επιβάλλει την τήρηση των κανόνων της δηµοσιογραφικής δεοντολογίας οι οποίοι όµως δεν προκύπτουν σαφώς από τα προηγούµενα άρθρα του κειµένου. Το σχέδιο διαπνέεται από τις γενικές αρχές προστασίας των ατοµικών δικαιωµάτων, χωρίς να προβλέπει ειδικότερη προστασία του προσώπου από τα ΜΜΕ. Παράλληλα, η Ένωση Ιδιοκτητών Ηµερησίων Εφηµερίδων (ΕΙΗΕ) επεξεργάσθηκε κείµενο «αρχών δηµοσιογραφικής δεοντολογίας», προοριζόµενο να αποτελέσει βάση για έναν κώδικα δεοντολογίας. Οι αρχές που θέτει το σχέδιο της ΕΙΗΕ είναι οι εξής : 1. Η ελευθερία του Τύπου. Η ελευθερία του Τύπου είναι θεµελιώδης προϋπόθεση για τη διαφύλαξη της ελευθερίας της έκφρασης, χωρίς την οποία δεν εξασφαλίζεται η προστασία των άλλων βασικών πολιτικών ελευθεριών. Ο Τύπος πρέπει να έχει το δικαίωµα να δηµοσιεύει ανεµπόδιστα πληροφορίες και σχόλια για να εξασφαλίσει τη δηµιουργία της κοινής γνώµης. 2. Τα γεγονότα. Τα γεγονότα πρέπει να συλλέγονται και να µεταφέρονται µε αντικειµενικότητα. Η αλήθεια και η παρουσίασή της αποτελούν το κύριο µέληµα του δηµοσιογράφου. 3. ιάκριση µεταξύ ειδήσεως και σχολίων. Η διάκριση ανάµεσα στην περιγραφή των γεγονότων και τα σχόλια πρέπει να είναι σαφής. Η αρχή αυτή 35 Καράκωστας, Προσωπικότητα και Τύπος, σελ

23 δεν πρέπει να περιορίζει το δικαίωµα της εφηµερίδας να παρουσιάζει τη γνώµη της καθώς και τις απόψεις των άλλων Σεβασµός της αξιοπρέπειας του ατόµου. Οι λειτουργοί του Τύπου οφείλουν να σέβονται την αξιοπρέπεια και την ιδιωτική ζωή του ατόµου, εκτός αν η παραβίαση της επιβάλλεται από λόγους γενικού συµφέροντος ιόρθωση των λανθασµένων πληροφοριών. Τα γεγονότα και οι πληροφορίες που αποδεικνύονται λανθασµένα, αφού έχουν δηµοσιευθεί, πρέπει να διορθώνονται. 8. Προστασία των πηγών της πληροφόρησης. Οι πηγές των εµπιστευτικών πληροφοριών δεν πρέπει να διαδίδονται. Το όνοµα των πληροφοριοδοτών δεν πρέπει να ανακοινώνεται χωρίς τη ρητή άδειά τους. Η τήρηση της υποχρεώσεως αυτής ανάγεται στην αποκλειστική ευθύνη του εκδότη και διευθυντή της εφηµερίδας. 9. ιατήρηση της µυστικότητας. Η διατήρηση της µυστικότητας των δηµόσιων ή ιδιωτικών υποθέσεων, όπως αυτή καθορίζεται από το νόµο, δεν πρέπει να θέτει περιορισµούς στο καθήκον της πληροφόρησης σχετικά µε τα σηµαντικά γεγονότα. Στην περίπτωση αυτή το γενικό συµφέρον προέχει. 10. ικαίωµα του ατόµου. Αν η ελευθερία της έκφρασης έλθει σε σύγκρουση µε άλλα ουσιαστικά δικαιώµατα, πρέπει οι εκδότες και οι διευθυντές των εφηµερίδων να αποφασίζουν έχοντας µόνο εκείνοι την ευθύνη, σε ποιο δικαίωµα δίνουν προτεραιότητα Η ΕΣΗΕΑ, διαφοροποιούµενη από την παλαιά της στάση, κατέληξε στη διατύπωση Αρχών εοντολογίας του ηµοσιογραφικού Επαγγέλµατος που εγκρίθηκαν στη γενική συνέλευση των µελών της το Μάιο του 1998 και έχουν ως εξής : Προοίµιο Ο Κώδικας Επαγγελµατικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δηµοσιογράφων-µελών της Ε.Σ.Ε.Α. έχει στόχο : να επαναβεβαιώσει και διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο του δηµοσιογράφου στις νέες συνθήκες, που διαµορφώνουν ο γιγαντισµός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς,, η αυξηµένη εµβέλεια και επιρροή των ΜΜΕ και η παγκοσµιοποίηση της επικοινωνίας, να αποθαρρύνει και να αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα κρατικού ή άλλου επηρεασµού µε τον αυτοκαθορισµό κανόνων υπεύθυνης επαγγελµατικής λειτουργίας, 19