ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80

Transcript

1 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 νά επιβάλουν μέ αυτό τόν τρόπο μία διαφορά μεταχειρίσεως μεταξύ τοῦ εσωτερικού εμπορίου Κράτους μέλους καί τοῦ εξαγωγικοί) του εμπορίου, οὕτως ώστε νά διασφαλίσουν ιδιαίτερο πλεονέκτημα στην εθνική παραγωγή ἡ στην εσωτερική ἀγορά τοῦ ενδιαφερομένου κράτους. Αυτή δέν εἶναι προδήλως ἡ περίπτωση κανονιστικής ρυθμίσεως ὅπως ἡ προκειμένη, ἡ ὁποία ἀνάγεται στην οικονομική καί κοινωνική πολιτική καί πού εφαρμόζεται σέ συνάρτηση μέ ἀντικειμενικά κριτήρια στό σύνολο τῶν επιχειρήσεων ὁρισμένου τομέως, οἱ ὁποιες εἶναι εγκατεστημένες στό εθνικό έδαφος, χωρίς νά δημιουργεί μία οιαδήποτε διαφορά μεταχειρίσεως λόγω τῆς ιθαγενείας τῶν επιχειρηματιών καί χωρίς νά εισάγει διάκριση μεταξύ τοῦ ἐμπορίου στό εσωτερικό τοῦ ἐνδιαφερομένου κράτους καί τοῦ ἐξαγωγικοῦ εμπορίου. 3. Τά άρθρα 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ δέν αντιτίθενται σέ μία ἐθνική κανονιστική ρύθμιση, ἡ ὁποία ἀπαγορεύει τήν παραγωγή καί τήν νύκτα πρίν ἀπό ὁρισμένη πρωινή ώρα τῶν προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής καθώς καί τήν μεταφορά καί διανομή των προϊόντων αυτών στους ἀτομικούς καταναλωτές καί στά σημεία λιανικής πωλήσεως. Στην υπόθεση 155/80 πού έχει ὡς ἀντικείμενο αίτηση πρός τό Δικαστήριο, τον) Amtsgericht τοῦ Wiesbaden, κατ' εφαρμογή τοῦ ἄρθρου 177 τῆς συνθήκης ΕΟΚ μέ τήν ὁποία ζητείται στό πλαίσιο διαδικασίας πού εκκρεμεί ενώπιον τοῦ αιτούντος δικαστηρίου, σχετικής μέ χρηματικές ποινές κατά SERGIUS OEBEL, ή έκδοση προδικαστικής ἀποφάσεως ὡς πρός τήν ερμηνεία τῶν άρθρων 7, 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ συγκείμενο ἀπό τους J. Mertens de Wilmars, πρόεδρο, Mackenzie Stuart, T. Koopmans, προέδρους τμήματος, A. O'Keeffe, G. Bosco, A. Touffait, O. Due, U. Ever ling, Ά. Χλωρό, δικαστές, γενικός εἰσαγγελεύς: F. Capotorti γραμματεύς: A. Van Houtte εκδίδει τήν ἀκόλουθη 1994

2 Τά πραγματικά περιστατικά τῆς υποθέσεως, ἡ εξέλιξη τῆς διαδικασίας καί οι παρατηρήσεις πού κατετέθησαν δυνάμει τοῦ ἄρθρου 20 τοῦ πρωτοκόλλου περί οργανισμοῦ τοῦ Δικαστηρίου τῆς ΕΟΚ έχουν συνοπτικῶς ὡς έξης: Ι Περιστατικά καί έγγραφη διαδικασία OEBEL ΑΠΟΦΑΣΗ Περιστατικά 1. Στην κυρία δίκη πού έχει ὡς ἀντικείμενο ἀστυνομική παράβαση («Ordnungswidrigkeit»), ὁ Sergius Oebel, διαχειριστής εταιρίας κατηγορείται γιά παράβαση τοῦ άρθρου 5 τοῦ νόμου περί διαρκείας της εργασίας στά ἀρτοπωλεῖα καί ζαχαροπλαστεία (Gesetz über die Arbeitszeit in Bäckereien und Konditoreien). Ό κατηγορούμενος επέτρεψε, στίς 21 'Ιουλίου 1978, κατά τίς 2 τό πρωί, νά ἀπασχοληθούν, στό εργαστήριο τῆς εταιρίας Bockenheimer Brot GmbH στό Wiesbaden, 15 εργάτες γιά τήν παραγωγή προϊόντων ἀρτοποιίας. Τό κείμενο τοῦ ἄρθρου 5 τοῦ νόμου περί διαρκείας τῆς εργασίας στά ἀρτοπωλεῖα καί τά ζαχαροπλαστεία, σύμφωνα μέ τήν έκδοση του τῆς 23ης 'Ιουλίου 1969 (Bundesgesetzblatt Ι, σ. 937), εἶναι τό ἀκόλουθο: «"Αρθρο 5 Ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας καί ἀπαγόρευση διανομῆς προϊόντων (1) 'Απαγορεύεται σέ οἱονδήποτε, κατά τίς εργάσιμες ἡμερες, νά εργάζεται τήν νύκτα, στους χώρους πού χρησιμεύουν γιά τήν παραγωγή προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής, κατά τίς ἀκόλουθες ὧρες: 1. ἀπό τήν Δευτέρα μέχρι τήν Παρασκευή, μεταξύ 0 καί 4ης ώρας καί μεταξύ 22ας καί 24ης ώρας, 2. τό Σάββατο, μεταξύ 22ας καί 24ης ώρας. (2) Κατά παρέκκλιση ἀπό τήν ἀνωτέρω παράγραφο 1 σημείο 1, επιτρέπεται ή εργασία, κατά τίς εργάσιμες ήμερες, μεταξύ 0 καί 4ης ώρας, ἄν ἡ επιχείρηση δέν έχει ἐργασθεί τό Σάββατο μεταξύ 0 καί 4ης ώρας, ἐφ' ὅσον ἡ ἐν λόγω εργάσιμη ήμερα έχει δηλωθεί στην ἁρμοδία ἀρχή σύμφωνα μέ τό δίκαιο τοῦ Land, ή εγγράφως καί τουλάχιστον έναν μῆνα πρίν. Αυτή ἡ εργάσιμη ήμερα δύναται ν' ἀντικατασταθεί ἀπό μίαν άλλη, τό ἐνω ρίτερο μετά τήν πάροδο ημερολογιακού έτους ἡ δήλωση πρέπει νά γίνει ὅπως προβλέπεται στό πρώτο εδάφιο τῆς παρούσης παραγράφου. (3) 'Εάν μία επίσημη ήμερα ἀργίας συμπίπτει μέ εργάσιμη ήμερα, επιτρέπεται, κατά παρέκκλιση ἀπό τήν παράγραφο 1 σημείο 1, ἡ εργασία μεταξύ 0 καί 4ης ώρας εἴτε τήν προηγουμένη εἴτε τήν επομένη ήμερα μετά ἐκείνην τῆς ἐπισήμου ἀργίας. Ό εργοδότης πού ἐπιθυμεῖ νά εργασθεί τήν ἑπομένη ήμερα μετά ἐκείνην τῆς επισήμου ἀργίας πρέπει νά ειδοποιήσει τήν ἁρμοδία ἀρχή, σύμφωνα μέ τό δίκαιο τοῦ Land, εγγράφως καί τουλάχιστον έναν μήνα πρίν. (4) Κατά παρέκκλιση ἀπό τήν παράγραφο 1, δύνανται ν' ἀρχίσουν προπαρασκευαστικές εργασίες ἀπό τήν 3η ώρα: ένα άτομο ἡλικίας μεγαλυτέρας των 18 ετών στίς εκμεταλλεύσεις πού ἀπασχολούν, ἀπ' ευθείας στην παραγωγή, περισσότερα ἀπό 10 άτομα, δύο άτομα ηλικίας μεγαλυτέρας των 18 ετῶν στίς εκμεταλλεύσεις πού ἀπασχολούν, ἀπ' ευθείας στην παραγωγή, περισσότερα ἀπό 20 άτομα, καί τρία άτομα ἡλικίας μεγαλυτέρας των 18 ετών στίς εκμεταλλεύσεις πού ἀπασχολούν, ἀπ' ευθείας στην παραγωγή, περισσότερα ἀπό 20 άτομα, στά όποῖα επιτρέπεται νά ἐργασθούν ἀπό τήν 4η ώρα. Θεωροῦνται προπαρασκευαστικές εργασίες εκείνες ἀπό τίς όποιες ἐξαρτάται τεχνικώς ἡ ἐπανάληψη, ἀπό τῆς 4ης ώρας τῆς άρτιας καί γενικής παραγωγής, ἀνάμεσα στίς όποιες εἶναι καί ἡ ἑτοιμασία τῆς ζύμης. 1995

3 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 (5) 'Απαγορεύεται σέ οιονδήποτε νά μεταφέρει κατά την νύκτα, μεταξύ 22ας καί 5.45 ώρας, προϊόντα ἀρτοποιίας ἤ ζαχαροπλαστικής, στά σημεία πωλήσεως ή γιά παράδοση στους καταναλωτές. Ή παροῦσα διάταξη δέν τροποποιεί τίς διατάξεις τίς σχετικές μέ τήν παράδοση σέ σημεία πωλήσεως, τίς όποιες προβλέπει ὁ νόμος περί ὡρῶν κλεισίματος τῶν καταστημάτων («Gesetz über den Ladenschluß»), τῆς 28ης Νοεμβρίου 1956 (Bundesgesetzblatt Ι, σ. 875) πού ἐτροποποιήθη τελικά μέ τόν εισαγωγικό νόμο τοῦ νόμου περί ἀστυνομικών παραβάσεων («Einführungsgesetz zum Gesetz über Ordnungswidrigkeiten»), τῆς 24ης Μαΐου 1968 (Bundesgesetzblatt I, σ. 503).» Τó Amtsgericht τοῦ Wiesbaden, κρίνοντας, ὅτι τό ἀνωτέρω άρθρο 5 τοῦ νόμου περί τῆς διαρκείας τοῦ χρόνου εργασίας στά ἀρτοποιεία καί ζαχαροπλαστεία, δυνατόν νά εἶναι ἀσυμβίβαστο μέ τά άρθρα 7, 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, ἀφοῦ ἡ νομοθεσία αυτή δημιουργεί, στό πλαίσιο τῆς Κοινότητος, στρέβλωση τοῦ ἀνταγωνισμοί), λόγω τοῦ ὅτι ἡ 'Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας εἶναι τό μόνο Κράτος μέλος πού διατηρεί τήν ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας στόν τομέα γιά τόν ὁποίο πρόκειται καί ἀφοῦ ἡ νομοθεσία αυτή ἀποκλείει, στην πραγματικότητα, τήν διανομή νωπών προϊόντων στά άλλα Κράτη μέλη, πού συνορεύουν μέ τήν Γερμανία, σέ χρόνο κατάλληλο ώστε νά δυνηθοῦν νά πωληθοῦν ἐκεῖ ενωρίς τό πρωί, ἀνέβαλε τήν έκδοση τῆς ὁριστικής του ἀποφάσεως καί υπέβαλε στό Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή τοῦ άρθρου 117 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, τά ἀκόλουθα ερωτήματα: «1. Τό άρθρο 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ λαμβάνεται επίσης ὑπό τήν έννοια ὅτι ὑπάρχει παράβαση τῆς ἀπαγορεύσεως διακρίσεως ὅταν ἕνα Κράτος μέλος τῆς Κοινότητος δημιουργεί, μέ νομοθετική διάταξη, μία κατάσταση πού θίγει σημαντικά τήν ἀνταγωνιστική ικανότητα τῶν ιδίων υπηκόων του, ἐν σχέσει μέ τους υπηκόους τῶν άλλων Κρατών μελών, στόν ἴδιο επαγγελματικό τομέα; Τά άρθρα 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ λαμβάνονται ὑπό τήν έννοια ὅτι τά ἀποτελέσματα, πού προκύπτουν ἀπό τήν παράγραφο 5 τοῦ γερμανικού νόμου περί διαρκείας τῆς εργασίας στά ἀρτοποιεία καί ζαχαροπλαστεία, μέσα στό πλαίσιο τῆς εξαγωγής καί εἰσαγωγῆς νωπών προϊόντων τοῦ τομέως, πρέπει νά θεωρηθοῦν ὡς μέτρα ισοδύναμα πρός ποσοτικό περιορισμό ἐπί τῶν εισαγωγών ἡ τῶν εξαγωγών;» 2. Ἡ διάταξη περί παραπομπής κατεχωρήθη στην γραμματεία τοῦ Δικαστηρίου στίς 2 'Ιουλίου Σύμφωνα μέ τό άρθρο 20 τοῦ πρωτοκόλλου περί ὀργανισμοί) τοῦ Δικαστηρίου τῆς ΕΟΚ, κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις ὁ Sergius Oebel, ἐκπροσωπούμενος ἀπό τους δικηγόρους Gleiss, Lutz, Hootz, Hirsch καί Σία τοῦ δικηγορικοῦ συλλόγου Stuttgart, ή γερμανική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη ἀπό τόν Martin Seidel, Ministerialrat στό ὁμοσπονδιακό υπουργείο οικονομίας καί τόν Arved Deringer, τοῦ δικηγορικοί) συλλόγου Κολωνίας, ἡ γαλλική κυβέρνηση εκπροσωπουμενη ἀπό τόν Thierry Le Roy ἐνεργούντα ἐν ὀνόματι τοῦ γενικοῦ γραμματέως τῆς διυπουργικής επιτροπής γιά θέματα ευρωπαϊκῆς οικονομικής συνεργασίας καί ἡ Ἐπιτροπή τῶν Ευρωπαϊκῶν Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη ἀπό τόν νομικό της σύμβουλο Rolf Wägenbaur. Τό Δικαστήριο, κατόπιν εκθέσεως τοῦ εἰσηγητοῦ δικαστού καί μετ ἀκρόαση τοῦ γενικοί) εισαγγελέως, ἀπεφάσισε τήν έναρξη τῆς προσωρινής διαδικασίας χωρίς νά προβεί σέ προηγουμένη διεξαγωγή ἀποδείξεων. II Γραπτές παρατηρήσεις Περιστατικά καί σκοπός τῆς γερμανικῆς νομοθεσίας α) Ό κατηγορούμενος στην κυρία δίκη, Sergius Oebel, παρατηρεί κατ' ἀρχάς ὅτι ή ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής ἐργασίας περιορίζεται μόνο στίς εμπορικές επιχειρήσεις ἀρτοποιίας. Τέτοια ἀπαγόρευση δέν ισχύει στίς άλλες χώρες τῆς Κοινότητος.

4 OEBEL Κατά τόν Oebel, ὁ όποιος γιά νά στηρίξει την ἄποψη του επισυνάπτει ἔκθεση περί ὀρθολογικῆς ὀργανώσεως τῆς ἐργασίας πού συνετάχθη ἀπό εμπειρογνώμονα ιατρόἐπί θεμάτων ἐργασίας, ἡ ἐν λόγω κανονιστική ρύθμιση, ἀντιθέτως πρός τίς αἰτιολογίες πού προβάλλει ὁ γερμανός νομοθέτης, δέν ευρίσκει έρεισμα στην προστασία τῆς ὑγείας τῶν εργαζομένων, οἱ ὁποῖοι ἀπασχολούνται στη βιομηχανία προϊόντων ἀρτοποιίας, γιά τους ἀκόλουθους λόγους: Ή ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας υποχρεώνει τόν ἐργάτη νά εργάζεται σέ ἀκατάλληλη ώρα ἀπό φυσιολογικῆς ἀπόψεως. Τά συμφέροντα τῆς υγείας των ἀρτεργατῶν θα ἐπροστατεύοντο στην πραγματικότητα καλύτερα μέ μιά κανονική νυχτερινή εργασία, παρά μέ αυτήν τήν ἀπαγόρευση, πού υποχρεώνει τόν ἐργάτη νά σηκώνεται μεταξύ 2 καί 3 τό πρωί καί νά κάνει τήν διαδρομή πρός τόν τόπο τῆς ἐργασίας μέσα στην νύκτα γιά νά ἀρχίσει τήν εργασία του στίς 4. Ἐξ άλλου, ἀπό Ιατρικῆς ἀπόψεωςἐπί θεμάτων εργασίας δέν υπάρχει κανένας λόγος πού νά ἐπιβάλλει στους εργάτες, ὡς πρός τήν ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής ἐργασίας, ἀπαιτήσεις αυστηρότερες ἀπό τίς επιβαλλόμενες στους άλλους βιομηχανικούς τομείς. Ὁ Oebel υποστηρίζει, ὡς πρός τά πρακτικά ἀποτελέσματα τῆς ἐν λόγω νομοθεσίας, μέ παραδείγματα καί στατιστικά δεδομένα, ὅτι οἱ γερμανοί παραγωγοί προϊόντων ἀρτοποιίας πιέζονται καί ευρίσκονται σέ δυσμενέστερη θέση ἀπό τό σύνολο των εὐρωπαίων ἀνταγωνιστῶν τους, λόγω τῆς ἀπαγορεύσεως τῆς νυκτερινής εργασίας. Ὅσον ἀφορᾶ τά νωπά προϊόντα ἀρτοποιίας, ἡ γερμανική νομοθεσία ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα, ἀφ' ενός τόν περιορισμό των ἐξαγωγῶν σέ άλλες χῶρες τῆς Κοινότητος, ἰδίως στίς περιοχές τῶν συνόρων. Ό Oebel υπογραμμίζει σχετικά ὅτι ὁ λιανοπωλητής, ενώπιον τῆς επιθυμίας τοῦ καταναλωτοῦ νά έχει νωπά προϊόντα τό πρωί, ἀναγκάζεται νά ἀπαιτήσει παράδοση μεταξύ 6ης καί 7.30 ώρας καί νά επιλέξει ἀναλόγως τους προμηθευτές του. 'Εξ άλλου, ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής ἐργασίας ἀσκεῖ στά γερμανικά ἀρτοποιεία μιά πίεση εισαγωγών στην εγχώρια ἀγορά, μέ ἀποτέλεσμα ἡ παραγωγή πολλών νωπών προϊόντων, ὁπως οἱ «baguettes», τά «croissants» καί τό φρέσκο άσπρο ψωμί, νά μή εἶναι ἀνταγωνιστικά σέ σημείο πού νά διακοπεί ἡ παραγωγή τῶν προϊόντων αυτών. Ὅσον ἀφορᾶ τά προϊόντα ἀρτοποιίας πού δύνανται νά διατηρηθοῦν, ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας προκαλεί ἐπίσης ἐμπόδια στίς εξαγωγές. Πράγματι, δυνάμει τῆς γερμανικής ρυθμίσεως, τά προϊόντα ἀρτοποιίας, πού δύνανται νά διατηρηθούν, δέν θίγονται ἀπό τήν ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας, μόνον ἄν παράγονται σέ χώρους πού χρησιμοποιούνται ἀποκλειστικά στην παραγωγή τέτοιων προϊόντων, ἐνῶ τά γερμανικά βιομηχανικά ἀρτοποιεῖα παράγουν γενικά στους ἴδιους χώρους τόσο τά νωπά προϊόντα ἀρτοποιίας ὅσο καί τά δυνάμενα νά διατηρηθούν. Αὐτό ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα ὅτι, ἀκόμη καί γιά τά προϊόντα ἀρτοποιίας πού δύνανται νά διατηρηθοῦν, οἱ περισσότεροι γερμανοί παραγωγοί ἀδυνατοῦν τελείως ἡ δύνανται ὀλίγο νά συναγωνισθούν, στίς ἐθνικές ἀγορές, τους εὐρωπαίους ἀνταγωνιστές τους. Ή στρέβλωση αυτή τοῦ ἀνταγωνισμοῦ γίνεται ἐμφανεστέρα ἀπό τό γεγονός ὅτι ή ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής ἐργασίας εμποδίζει τους γερμανούς παραγωγούς προϊόντων ἀρτοποιίας νά ἐφαρμόσουν τό σύστημα τριών ὁμάδων εργασίας καί ἀποκλείει, γι' αυτό τόν λόγο, τήν μεγαλύτερα δυνατή, ἡ ἀκόμη καί τήν ἁπλῶς ἀπό οικονομικής ἀπόψεως ὀρθολογική εκμετάλλευση τῶν εγκαταστάσεων παραγωγῆς. Ή κατάσταση αὐτή έχει ὡς συνέπεια ὅτι ή ποσοτική παραγωγή τῶν γερμανών παραγωγών πρέπει ἀναγκαστικά νά παραμένει μικρότερα ἀπό τήν παραγωγή τῶν ξένων ἀνταγωνιστῶν, οἱ όποιοι δύνανται νά διατηροῦν σέ λειτουργία τίς εγκαταστάσεις τους μέ τρεις ὁμάδες εργασίας χωρίς ἐξαίρεση καί δύνανται, γι' αυτό τόν λόγο, νά επιτύχουν μεγαλύτερο ὕψος ἀποδόσεως καί ἐκμεταλλεύσεως καί, μέ αυτό τόν τρόπο, κόστος παραγωγής καί τιμή πωλήσεως χαμηλότερα. Ό Oebel, γιά νά στηρίξει τήν άποψη του, ἀναφέρει δύο ἀποφάσεις τοῦ Bundesverfassungsgericht τῆς 23ης 'Ιανουαρίου 1968 καί τῆς 25ης Φεβρουαρίου 1976, τό όποιο, παρ' 1997

5 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 ὅλον ὅτι δέχεται ὅτι ἡ ἐν λόγω ρύθμιση, ὑπό τίς παροῦσες προϋποθέσεις, δέν συμβιβάζεται μέ τόν θεμελιώδη γερμανικό νόμο, ἀναγνωρίζει παρ' ὅλα αυτά στην πιό πρόσφατη ἀπό τίς ἀποφάσεις αυτές, ὅτι λόγω τῆς ἀπαγορεύσεως τῆς νυκτερινῆς εργασίας «ὁρισμένες επιχειρήσεις τῶν μεθορίων περιοχῶν ἴσως ευρεθούν σέ δύσκολη θέση ἀπό ἀπόψεως ἀνταγωνισμοί)». ἀποφάσεις του αυτές, ἐχαρακτήρισε βέβαια Ή γερμανική κυβέρνηση, ἀφοῦ ἀνέπτυξε τό τήν ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας ιστορικό τῆς επίμαχης νομοθεσίας, εκθέτει στά ἀρτοποιεία ὡς σοβαρή προσβολή κατά ὅτι ἡ νομοθεσία αύτη έχει γιά πρωταρχικό τῆς ελευθερίας τῆς ἐπαγγελματικής δραστηριότητος καί κατά τῶν δυνατοτήτων σκοπό την προστασία τῶν εργαζομένων, στον τομέα τῆς ἀρτοποιίας καί τῆς ζαχαροπλαστικῆς, ἀπό συνεχή νυκτερινή εργασία ἀρτοποιείων καί τῶν επιχειρήσεων βιομη οικονομικής ἀναπτύξεως τῶν μεγάλων πού δύναται νά βλάψει τήν υγεία τους. χανίας άρτου καί τῶν προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής, εδέχθη ὅμως, Πράγματι, μελέτες ὀρθολογικῆς ὀργανώσεως τῆς εργασίας έχουν καταλήξει στό ἰδίως γιά λόγους κοινωνικής πολιτικής, ὅτι συμπέρασμα ὅτι ἡ περίοδος πού περιλαμβάνεται μεταξύ 24ης καί 3ης ώρας (= νυχτεγέλματος δύναται νά δικαιολογηθεί γιά ή ρύθμιση αυτή τῆς εξασκήσεως ἑνός ἐπαγρινή ἀποδραστηριοποίηση) εἶναι ιδιαίτερα λόγους γενικοῦ συμφέροντος ἀνωτέρου επιπέδου. Τό Bundesverfassungsgericht ἀνεγνώ ἀκατάλληλη γιά εργασία καί ὅτι ἡ επαγγελματική εργασία, σ αυτή τήν περίοδο, ρισε στον γερμανό νομοθέτη τό δικαίωμα είναι πιό κοπιαστική καί ἀπαιτεί μέχρι νά διατηρήσει τήν ἀπαγόρευση καί στίς εξαντλήσεως διάθεση τῶν ἀποθεμάτων επιχειρήσεις, ὅπού ὁ σκοπός τῆς κοινωνικῆς πολιτικής θά ἠδύνατο νά πραγ ενεργείας. Ἐπίσης, ἡ επαγγελματική εργασία μεταξύ 20ῆς καί 3ης ώρας εἶναι πιό ματωθεί μέ λιγότερο δραστικά μέσα, ὅπως κοπιαστική καί πιό επικίνδυνη ἀπό τήν πχ. μέ υποχρέωση εναλλαγής θέσεων, προβάλλοντας σχετικά τό επιχείρημα ὅτι δια επαγγελματική δραστηριότητα πού ἀρχίζει μόνο τήν 4η ώρα. Κατά συνέπεια, ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας στά ἀρτο ἀξιόλογο πλεονέκτημα στό πεδίο τοῦ ἀνταφορετικά οἱ επιχειρήσεις αυτές θά ἀπέκτων ποιεία πρέπει νά θεωρείται μέτρο προλήψεως κατά τῶν κινδύνων τῆς υγείας μέ τήν μέσου μεγέθους. γωνισμοί) έναντι τῶν ἀρτοποιείων μικροῦ ή έννοια καλώς εννοουμένου εξανθρωπισμοί) της εργασίας. Ή ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινῆς εργασίας 'έχει ὡς πρόσθετο σκοπό τήν ουδετερότητα στό πεδίο τοῦ ἀνταγωνισμοί) καί εξυπηρετεί τήν προστασία τῶν μεσαίων τάξεων ἀφοῦ, διαφορετικά, ἡ ύπαρξη πολλῶν βιοτεχνικών επιχειρήσεων θά ἠδύνατο νά τεθεῖ σέ κίνδυνο ἀπό τόν ἀνταγωνισμό εργοστασίων άρτου, τά όποια θά ἠδύναντο νά χρησιμοποιοῦν τίς εγκαταστάσεις παραγωγής τους χωρίς διακοπή καί θά ήσαν σέ θέση γι' αυτό τόν λόγο, νά παράγουν μέ κόστος σαφῶς χαμηλότερο ἀπό τό κόστος τῶν βιοτεχνικών ἐπιχειρήσεων, οἱ ὁποῖες εργάζονται μέ μία ὁμάδα τήν ήμερα. Μέ αυτό τόν τρόπο ἡ διατήρηση τῆς ἀπαγορεύσεως τῆς νυκτερινῆς εργασίας καί 1998 στίς μεγάλες επιχειρήσεις συμβάλλει έμμεσα στην προστασία τῶν εργατών τῶν μικρών ἐπιχειρήσεων. Όπως καί ὁ Oebel, ἡ γερμανική κυβέρνηση επισύρει τήν προσοχή στίς δύο ἀποφάσεις τοῦ Bundesverfassungsgericht τῆς 23ης 'Ιανουαρίου 1968 καί τῆς 25ης Φεβρουαρίου Τό Bundesverfassungsgericht, μέ τίς Ή γερμανική κυβέρνηση επισημαίνει ὁμοίως ὅτι, ἀντίθετα ἀπό ὅ,τι σκέπτεται τό παραπέμπον δικαστήριο, σέ ὅλα τά άλλα Κράτη μέλη τῆς Κοινότητος, μέ εξαίρεση τήν Δανία καί τίς Κάτω Χώρες υπάρχει παρόμοια ἡ ἀνάλογη ρύθμιση μέ αυτήν γιά τήν ὁποία πρόκειται. Σέ διεθνές επίπεδο, ή ἰδέα τῆς προστασίας τῶν προσώπων πού ἀπασχολούνται στίς επιχειρήσεις ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής ευρίσκει τήν έκφραση τῆς στην σύμβαση ἀριθμός 20 τῆς Διεθνοῦς 'Οργανώσεως 'Εργασίας στην Γενεύη, πού άφορᾶ τήν νυκτερινή εργασία στά ἀρτοποιεία. β) Ή 'Επιτροπή τῶν Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων επισημαίνει κατά κύριο λόγο ὅτι ὁ ἐν λόγω γερμανικός νόμος, μολονότι

6 θεωρείται «βάση τῆς κοινωνικῆς προστασίας» στό πλαίσιο τοῦ επαγγέλματος γιά τό όποιο πρόκειται, ἀμφισβητείται σοβαρά στην 'Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας. Είναι ἀντίθετες πρός αυτόν οἱ ἀντιλήψεις τῆς βιομηχανίας καί τοῦ βιοτεχνικοί) τομέως τῆς ἀρτοποιίας. OEBEL Ἡ γερμανική κυβέρνηση προτείνει, κατά συνέπεια, νά δοθεί ἡ ἀκόλουθη ἀπάντηση Ἐπί τον ἄν ἡ γερμανική νομοθεσία συμβιβά στό πρώτο ἐρώτημα, πού έθεσε τό παρα ζεται μέτό κοινοτικό δίκαιο πέμπον δικαστήριο: 1. Ἐπί τῆς ἑρμηνείας τοῦ ἄρθρου 7 της συνθήκης ΕΟΚ α) Ὁ Oebelτονίζει την ἑρμηνεία πού πρέπει νά δοθεί στά άρθρα 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. 'Ως πρός τό ἄν τό άρθρο 7 της συνθήκης ΕΟΚ πρέπει νά ερμηνευθεί μέ τήν έννοια ὅτι ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινῆς εργασίας καί ἡ ἀπαγόρευση διανομῆς κατά τήν νύκτα προσβάλλουν τόν κανόνα πού θέτει, ἐπαφίεται στην κρίση τοῦ Δικαστηρίου. β) Ἡ γερμανική κυδέρνηση υποστηρίζει ὅτι ούτε ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινῆς εργασίας οὔτε ἡ ἀπαγόρευση διανομῆς κατά τήν νύκτα ἀποτελούν διάκριση, πού ἀσκείται λόγω ιθαγενείας ὑπό τήν έννοια τοῦ ἄρθρου 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. "Αν ἀληθεύει ὅτι τό Δικαστήριο εδέχθη, σέ μερικές περιπτώσεις, ὅτι ἀκόμη καί μέτρα, τά όποια φαίνονται ουδέτερα καί πού εφαρμόζονται μέ τόν 'ίδιο τρόπο τόσο στους εθνικούς υπηκόους ὅσο καί στους υπηκόους των άλλων Κρατῶν μελῶν, δύνανται νά ἀποτελούν παράνομη διάκριση, κατά τήν έννοια τοῦ ἄρθρου 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ ὅταν λόγω διαφορών στά πραγματικά δεδομένα προκαλούν διαφορετικά ἀποτελέσματα, αυτό δέν ισχύει παρά γιά τήν διάκριση έναντι υπηκόων άλλων Κρατών μελών, ή ὁποία γίνεται λόγω τῆς Ιθαγενείας τους. 'Αντιθέτως, σύμφωνα μέ τήν νομολογία τοῦ Δικαστηρίου, δέν υπάρχει διάκριση ὅταν εθνική ρύθμιση εἶναι δυσμενής γιά τους υπηκόους τοῦ Κράτους μέλους, γιά τό όποιο πρόκειται, ἐν σχέσει μέ τους υπηκόους άλλων Κρατών μελών, ἀρκεῖ νά ἐφαρμόζεται ὁμοιόμορφα σέ ὅλους τους υπηκόους τοῦ Κράτους μέλους αυτού καί νά ἐφαρμόζεται τόσο στά διατιθέμενα στην εσωτερική ἀγορά προϊόντα, ὅσο καί στά εξαγόμενα προϊόντα. «Δέν υφίσταται παράβαση τοῦ ἄρθρου 7 της συνθήκης ΕΟΚ πού ἀπαγορεύει τίς διακρίσεις ὅταν Κράτος μέλος τῆς Κοινότητος δημιουργεί, μέ νομοθετική διάταξη, κατάσταση, ἡ ὁποία θίγει σέ σημαντικό βαθμό τήν ἀνταγωνιστικότητα τῶν υπηκόων του έναντι τῶν υπηκόων τῶν άλλων Κρατών μελών, πού ἀπασχολοῦνται στον 'ίδιο ἐπαγγελματικό τομέα.» γ) Κατά τήν γαλλική κυβέρνηση, δέν είναι δυνατό νά γίνει ἀποτελεσματική ἐπίκληση τοῦ ἄρθρου 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ στην διαφορά, τῆς ὁποίας έχει επιληφθεί τό παρα πέμπον δικαστήριο. Τό ἀντικείμενο της διατάξεως αὐτῆς εἶναι νά θεσπίσει έναν ὅρο ἐθνικῆς μεταχειρίσεως γιά όλους τους υπηκόους τῶν Κρατών μελών, οἱ ὁποῖοι ἀπολαύουν τῆς ελευθέρας κυκλοφορίας ή της ελευθερίας ἐγκαταστάσεως. Ὅμως αυτός ὁ κανόνας τῆς μή διακρίσεως δέν ισχύει παρά ἐντός τοῦ ἐδάφους κάθε Κράτους μέλους, λαμβανομένου χωριστά. Μολαταύτα, ὁ κανόνας αυτός δέν σημαίνει ὅτι γερμανική ἡ γαλλική επιχείρηση, πού είναι εγκατεστημένη στην 'Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας, δύναται νά ἐπικαλεσθεί ὅτι υπάρχει διάκριση ἀπό τό γεγονός ὅτι ἡ γερμανική νομοθεσία ἐμφανίζεται αυστηρότερη γιά τήν επιχείρηση καί πιό προστατευτική γιά τους εργάτες ἀπό τήν νομοθεσία άλλων Κρατών μελών στόν τομέα γιά τόν όποιο πρόκειται. 'Εν πάση περιπτώσει, δέν εἶναι βέβαιο ἄν οἱ ἴδιοι υπήκοοι τοῦ κράτους δύνανται νά ἐπικαλεσθούν τήν ἀρχή τῆς μή διακρίσεως, ζήτημα πού δέν φαίνεται νά έχει λυθεί ἀπό τήν νομολογία τοῦ Δικαστηρίου. 1999

7 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 Ἐξ άλλου, οἱ περιπτώσεις στρεβλώσεως τῶν ὅρών ἀνταγωνισμοῦ, οἱ ὁποίες προκύπτουν ἀπό διαφορές πού διαπιστώνονται μεταξύ των εθνικῶν νομοθεσιών δέν δύνανται νά λυθούν μέ τήν ἁπλή άμεση εφαρμογή τοῦ άρθρου 7, άλλά καλύπτονται ἀπό τίς διαδικασίες εναρμονίσεως πού προβλέπονται, πρός τόν σκοπό αυτό, ἀπό τό άρθρο 101. Ἡ εναρμόνιση αυτή, στόν τομέα τῆς κοινωνικῆς πολιτικής, στον όποιο περιλαμβάνεται καί ἡ ρύθμιση τῆς διαρκείας τῆς εργασίας, υπόκειταιἐπί πλέον σέ ειδικούς κανόνες καί ἀρχές. Έτσι, τό προοίμιο τῆς συνθήκης σκοπεύει «τήν σταθερή βελτίωση τῶν ὅρών διαβιώσεως καί εργασίας» των λαών τῶν Κρατών μελών (τρίτη αιτιολογική σκέψη) καί τό άρθρο 117 διευκρινίζει ὅτι «τά Κράτη μέλη συμφωνούν περί τῆς ἀνάγκης νά προαγάγουν τήν βελτίωση τῶν ὅρων διαβιώσεως καί εργασίας τοῦ εργατικού δυναμικοί) κατά τρόπο πού νά επιτρέπει τήν εναρμόνιση τους μέ στόχο τήν πρόοδο». Τό άρθρο 118 περιλαμβάνει ρητώς τήν ρύθμιση τῶν ὅρων εργασίας μεταξύ τῶν τομέων στους ὁποίους πρέπει νά προωθηθεί ἡ συνεργασία τῶν Κρατών μελών (πρβλ. ἀπόφαση τοῦ Συμβουλίου τῆς 18ης Δεκεμβρίου 1979 περί τῆς προσαρμογής τοῦ χρόνου εργασίας). Κατά τήν γαλλική κυβέρνηση, ἡ γερμανική νομοθεσία γιά τήν ὁποία πρόκειται, ὄχι μόνο δέν προσβάλλει τίς ἀρχές καί τους κανόνες τῆς συνθήκης, άλλά, ἀντιθέτως, συμβάλλει στην πραγμάτωση τῶν σκοπών τῆς συνθήκης. εθνικές διατάξεις, οἱ όποιες, εννοείται, δέν πρέπει νά εἶναι ἀντίθετες πρός τίς ἀναγκαστικές διατάξεις τῆς συνθήκης. Κατά συνέπεια, δέν υπάρχει παράβαση τῆς ἀπαγορεύσεως διακρίσεων ἀπό τό γεγονός ὅτι Κράτος μέλος χρησιμοποιεί τό δικαίωμά του νά ρυθμίζει ἀντικειμενικά μιά συγκεκριμένη κατάσταση. Οὔτε υπάρχει παράβαση τῆς ἀπαγορεύσεως αυτής ἀπό τό γεγονός ὅτι μιά εθνική ρύθμιση ἔχει περιεχόμενο διαφορετικό ἀπό εκείνο τῆς ρυθμίσεως πού ἐφαρμόζεται σέ άλλα Κράτη μέλη, ἀκόμα καί ἄν προκύπτουν ἀπό αυτό ὁρισμένες στρεβλώσεις τοῦ ἀνταγωνισμού. Σέ περίπτωση δυσκολιών θά έπρεπε μάλλον νά τεθεί ερώτημα περί τῆς ἀνάγκης εναρμονίσεως. Σύμφωνα μέ τήν νομολογία τοῦ Δικαστηρίου καί ἰδίως μέ τήν ἀπόφαση του τῆς 30ής Νοεμβρίου 1978 (Bussone, 31/78, Rec. 1978, σ. 2429), τό άρθρο 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ δέν άφορᾶ «εθνική ρύθμιση, ἡ ὁποία δέν εφαρμόζεται σέ συνάρτηση μέ τήν ιθαγένεια τῶν επιχειρηματιών καί δέν λαμβάνει ὑπ ὄψη παρά τόν τόπο εγκαταστάσεως τῶν οἰκονομικῶν δραστηριοτήτων». Ή Ἐπιτροπή προτείνει, κατά συνέπεια, νά δοθεί στό πρώτο ερώτημα ἡ ἀπάντηση ὅτι τό άρθρο 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ πρέπει νά ἑρμηνευθεί κατά τήν έννοια ὅτι δέν υπάρχει παράβαση τῆς διατάξεως αυτής ὅταν ένα Κράτος μέλος θεσπίζει στό έδαφος του κανονιστική ρύθμιση υποχρεωτική γενικώς περί τοῦ χρόνου εργασίας στόν τομέα τῆς παραγωγής καί παραδόσεως προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής. δ) Κατά τήν 'Επιτροπή τῶν Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ἡ ἐν λόγω γερμανική νομοθεσία δέν θίγει τήν ἀπαγόρευση διακρίσεων, ἡ ὁποία ἀναφέρεται στό άρθρο 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. "Εχει ἀντικειμενικό χαρακτήρα καί δέν συνδέεται μέ τήν ιθαγένεια τῶν ἐπαγγελματικών κύκλων στους οποίους άφορᾶ. Ἀφοῦ δέν υπάρχει κοινοτική νομοθεσία σέ αυτόν τόν τομέα, τά Κράτη μέλη εἶναι ελεύθερα νά θεσπίζουν 2. Ἐπί τῆς ἑρμηνείας τῶν άρθρων 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ α) Ό Oebel υποστηρίζει ὅτι τόσο ἡ ἀπαγόρευση νυκτερινῆς εργασίας ὅσο καί ἡ ἀπαγόρευση παραδόσεως κατά τήν νύκτα ή 2000

8 OEBEL τελευταία τουλάχιστο ὡς πρός τό σημείο πού ερμηνεύεται μέ τήν ἔννοια ὅτι τά προϊόντα ἀρτοποιίας δέν δύνανται νά παραδοθούν στους πελάτες ἤ στά σημεία πωλήσεως πρίν ἀπό τίς 5.45 ἀποτελούν μέτρα ισοδυνάμου ἀποτελέσματος πρός ποσοτικό περιορισμό, ὁ όποιος ἀπαγορεύεται ἀπό τό άρθρο 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, γιατί ἀνταποκρίνονται στό διπλό κριτήριο πού έχει ὁρισθεί ἀπό τήν νομολογία τοῦ Δικαστηρίου, δηλαδή ἀποτελοῦν μέτρα κρατικά καί Ικανά νά θέσουν ἐμπόδια στό εμπόριο. Πράγματι, οἱ γερμανοί παραγωγοί δέν δύνανται νά εξαγάγουν τά προϊόντα τους ή δέν δύνανται παρά νά τά εξαγάγουν σέ πολύ περιορισμένη ποσότητα, ἀποκλειστικῶς λόγω τῆς κρατικής αὐτής ρυθμίσεως στό στάδιο τῆς παραγωγής. Καί ὁ ορισμός τοῦ μέτρου ἰσοδυνάμου ἀποτελέσματος πού εδόθη ἀπό τό Δικαστήριο άφορᾶ ολα τά κρατικά μέτρα, τά όποια παρεμβάλλουν εμπόδια στό εμπόριο. Κατά συνέπεια, ἀφορᾶ επίσης ρύθμιση πού εφαρμόζεται στό στάδιο τῆς παραγωγής. Αυτό άλλωστε έγινε δεκτό ρητώς μέ τήν ἀπόφαση τῆς 30ής 'Οκτωβρίου 1974 (van Haaster, 190/73, Rec. 1974, σ. 1123), ὅπου τό Δικαστήριο έκρινε ὅτι ένα κρατικό μέτρο πού περιορίζει τήν παραγωγή θίγει «τουλάχιστο δυνάμει» τίς ἐμπορικές συναλλαγές καί πρέπει, κατά συνέπεια, νά θεωρηθεί μέτρο Ισοδυνάμου ἀποτελέσματος. Ἡ ἀπόφαση τοῦ Δικαστηρίου τῆς 8ης Νοεμβρίου 1979 (Groenveld, 15/79, Rec. 1979, σ. 3409) δέν εἶναι ἀντίθετη πρός τόν χαρακτηρισμό αὐτό, διότι δέν ἀφεώρα παρά τήν εξαιρετική καί σπάνια περίπτωση εὐρυτάτης ἀπαγορεύσεως παραγωγής, διαφορετικής ἀπό αυτήν γιά τήν ὁποία πρόκειται. Καί στην προκειμένη περίπτωση δέν πρόκειται περί γενικής ἀπαγορεύσεως παραγωγής ὁρισμένου προϊόντος, άλλά περί τῆς εξαγωγής προϊόντος γενικῶς διαθεσίμου στην εθνική ἀγορά, ἡ ὁποία στην πραγματικότητα κατέστη ἀδύνατη. Ούτε ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας ούτε ἡ απαγόρευση παραδόσεως κατά τήν νύκτα δύνανται νά δικαιολογηθοῦν μέ τό άρθρο 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, διότι τό άρθρο αυτό εἶναι διάταξη εξαιρετική στενής ερμηνείας ἡ ὁποία δέν επιτρέπει παρέκκλιση ἀπό τους βασικούς κανόνες των άρθρων 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ παρά ὑπό ὁρισμένες προϋποθέσεις σαφῶς προσδιορισμένες. Σύμφωνα ἐν τούτοις μέ τήν παγία νομολογία τοῦ Δικαστηρίου, οἱ περιορισμοί, πού ἀποτελοῦν παρέκκλιση ἀπό τήν θεμελιώδη ἀρχή τῆς ελευθέρας κυκλοφορίας τῶν εμπορευμάτων, δέν συμβιβάζονται μέ τήν συνθήκη παρά ἐφ' ὅσον εἶναι αιτιολογημένοι, δηλαδή ἀναγκαίοι Ιδίως γιά νά διασφαλίσουν τήν προστασία τῆς υγείας καί τῆς ζωής τῶν προσώπων. Μολαταύτα, ἡ εξαίρεση τοῦ ἄρθρου 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ δέν ἰσχύει ὅταν ἡ υγεία των προσώπων δύναται νά προστατευθεί κατά τρόπο ἐξ ἴσου ἀποτελεσματικό μέ μέτρα λιγότερο περιοριστικά τῶν ενδοκοινοτικών συναλλαγών. Ἐξ άλλου, σύμφωνα μέ τήν νομολογία τοῦ Δικαστηρίου ένα εμπόδιο στό εμπόριο μεταξύ τῶν κρατών δέν θά ἠδύνατο νά δικαιολογηθεί ἀπό σκοπούς οικονομικής πολιτικής. Τέλος, ὑπό τό φῶς πάντοτε τῆς νομολογίας τοῦ Δικαστηρίου, υπάρχει τεκμήριο ὅτι ένα μέτρο δέν εἶναι ἀναγκαίο γιά νά προστατεύσει τίς νομικές ἀξίες πού ἀναφέρονται στό άρθρο 36 ὅταν, ὅπως στην προκειμένη περίπτωση, δέν υπάρχει ἀνάλογη ρύθμιση στά άλλα Κράτη μέλη. Αυτό δύναται νά προκύψει ἀπό τίς σκέψεις ἀρχής πού τό Δικαστήριο έχει εκφράσει στίς ἀποφάσεις «cassis de Dijon» καί «παρασκευάσματα κρέατος» (υπόθεση 120/78, Rec. 1979, σ. 649 καί υπόθεση 153/78, Rec. 1979, σ. 2555). Σύμφωνα μέ αυτές τίς ἀρχές, ἡ ἐν λόγω ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας δέν 2001

9 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 δύναται νά δικαιολογηθεί μέ βάση τό άρθρο 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. Προκύπτει ἀπό την έκθεση ορθολογικής ὀργανώσεως τῆς εργασίας, ἡ ὁποία κατετέθη στην δικογραφία ὅτι ή ἀπαγόρευση αύτη δέν εἶναι ικανή νά προστατεύει τήν υγεία τῶν εργαζομένων πού ἀπασχολούνται στόν τομέα τῆς αρτοποιίας. Ή εργασία στά ἀρτοποιεία πρέπει νά θεωρείται ὡς εύκολη καί μετρίως κοπιαστική εργασία ώστε δέν δικαιολογείται, ἀπό τήν πλευρά τῆς ιατρικήςἐπί θεμάτων εργασίας καί τῆς ὀρθολογικής ὀργανώσεως τῆς εργασίας, νά υποβάλλονται οἱ εργάτες τοῦ τομέως αὐτοῦ σέ ειδική ρύθμιση. 'Αντιθέτως, μάλλον ἡ νυκτερινή εργασία, μέ κανονική εναλλαγή θέσεων, θά ἠδύνατο νά προστατεύσει ἀποτελεσματικά τήν υγεία τῶν εργαζομένων. Ἐν πάση περιπτώσει, ἀκόμη καί ἄν χαρακτηρισθεί ἡ επίμαχη ρύθμιση ὡς μέσο κατάλληλο καί ἀναγκαίο γιά τήν προστασία τῆς υγείας τῶν εργαζομένων στά μικρά αρτοποιεία, τό επιχείρημα αυτό δέν δικαιολογεί τήν ἐφαρμογή τῆς σ ὅ,τι άφορᾶ γενικά ὅλους τους εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένων καί τῶν ἀπασχολουμένων σέ επιχειρήσεις, οἱ όποιες εἶναι ικανές νά εργασθοῦν μέ εναλλαγή θέσεων. Παρόμοια επέκταση παραβιάζει τίς ἀρχές ἀναγκαιότητος καί ἀναλογικότητος πού έχουν γίνει δεκτές ἀπό τήν παγία νομολογία τοῦ Δικαστηρίου. 'Επίσης, υπάρχει παραβίαση τῆς γενικής ἀρχής τῆς ἰσότητος, θεμελιώδους ἀρχής τοῦ κοινοτικού δικαίου, διότι ἡ ἀφηρημένη καί ρητή 'ίση μεταχείριση ὅλων τῶν επιχειρήσεων ἀρτοποιίας περιέχει πραγματική διάκριση τῶν επιχειρήσεων, πού εἶναι ικανές νά εργασθούν μέ εναλλαγές θέσεων καί δημιουργεί μ' αυτό τόν τρόπο στρέβλωση τῆς ανταγωνιστικότητος τῶν βιομηχανικών επιχειρήσεων ἀρτοποιίας. β) Ή γερμανική κυβέρνηση υποστηρίζει ὅτι οὔτε ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας ούτε ἡ ἀπαγόρευση διανομής κατά τήν νύκτα ἀποτελεί εμπόδιο γιά τίς εισαγωγές κατά τήν έννοια τοῦ ἄρθρου 30 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. Πράγματι, ἡ απαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας δέν παρακωλύει τίς εἰσαγωγές ἀφοῦ δέν ισχύει παρά γιά τά ἀρτοποιεία πού είναι εγκατεστημένα στό έδαφος τῆς 'Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας τῆς Γερμανίας. Ὡς πρός τήν ἀπαγόρευση παραδόσεως, ή γερμανική κυβέρνηση κάνει διάκριση μεταξύ προϊόντων διατηρήσιμων ἐπί μεγάλο χρονικό διάστημα καί προϊόντων ζαχαροπλαστικής γιά τό πρωινό. Γιά τά διατηρήσιμα ἐπί μεγάλο διάστημα προϊόντα δέν υπάρχει εμπόδιο στίς εἰσαγωγές γιατί δέν πρέπει νά παραδοθούν στον προορισμό τους ἀναγκαστικῶς τήν 'ίδια νύκτα. Ἐξ άλλου, γιά τά εἴδη ζαχαροπλαστικής τοῦ πρωινού, ὁ ἀρτοπώλης πού εἶναι εγκατεστημένος σέ ένα Κράτος μέλος, ὅπου ἡ ἀπαγόρευση διανομής δέν υφίσταται ἡ εἶναι λιγότερο αυστηρή, δέν ευρίσκεται λόγω τοῦ γερμανικού δικαίου σέ θέση λιγότερη ευνοϊκή ἀπό τήν θέση των γερμανών ἀρτοποιών, ἀφοῦ ἡ ἐν λόγω νομοθεσία τοῦ επιτρέπει, ὅπως καί στους γερμανούς ἀρτοπῶλες, νά παραδώσει τά προϊόντα του ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής στην Ὁμοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας καί νά τά μεταφέρει ἐν ὄψει τῆς διανομής τους στους καταναλωτές ή στά σημεία πωλήσεως ἀπό τίς Κατά τήν γερμανική κυβέρνηση, ούτε ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας καί τῆς παραδόσεως κατά τήν νύκτα ἀποτελεί ἐμπόδιο στίς εξαγωγές κατά τήν έννοια τοῦ άρθρου 34 τῆςσυνθήκηςεοκ. Καθ' ὅσον άφορᾶ τήν ρύθμιση στό επίπεδο τῆς παραγωγής, οἱ γερμανικές επιχειρήσεις ἀρτοποιίας δύνανται κατά τήν περίοδο παραγωγής νά παρασκευάσουν ἀρκετά, ἀπό ἀπόψεως ποσότητος καί ποιότητος, προϊόντα γιά εξαγωγή. Πράγματι, τά διατηρήσιμαἐπί μεγάλο διάστημα προϊόντα δέν εξαρτώνται ἀπό τίς νυκτερινές ώρες ἀμέσως πρίν ἀπό τήν ήμερα πωλήσεως, άλλά δύνανται νά παρασκευασθούν σέ άλλες περιόδους έκτός ἀπό τίς περιόδους πού καλύπτονται ἀπό τήν ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας. "Ετσι, ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής παραγωγής τό πολύ επηρεάζει τό κόστος, στό μέτρο πού οἱ ἀνταγωνιστικές επιχειρήσεις στά άλλα Κράτη μέλη, ἀντίθετα ἀπό ὅ,τι συμβαίνει μέ τίς επιχειρήσεις ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής τῆς 'Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας τῆς Γερμανίας, δύνανται νά χρησιμοποιοῦν τίς πολυδάπανες σύγχρονες εγκαταστάσεις τους χωρίς διακοπή 24 ώρες τήν ήμερα. Όσον άφορᾶ τά εἴδη ζαχαροπλαστικής τοῦ πρωινοῦ, πού χάνουν γρήγορα τή νωπότητά τους καί, κατά συνέπεια, δέν εἶναι δυνατή ἡ μακρόχρονη εναποθήκευση τους καί τά όποια πρέπει νά παρασκευασθούν σέ σχετικά λίγο χρόνο 2002

10 OEBEL πρίν ἀπό τήν κατανάλωση, ἡ γερμανική κυβέρνηση επισημαίνει ὅτι οἱ ώρες πού έχουν ὁρισθεί γιά την ἔναρξη της παραγωγης (4 ἡ ώρα τό πρωί) καί γιά τίς προπαρασκευαστικές εργασίες (3 ἡ ώρα τό πρωί) επιτρέπουν στίς επιχειρήσεις γιά τίς ὁποῖες πρόκειται νά παρασκευάσουν νωπά προϊόντα σέ ἀρκετή ποσότητα καί έγκαιρα. Ὅσον άφορᾶ τήν ἀπαγόρευση παραδόσεως, αυτή δέν ἀποτελεί εμπόδιο στίς ἐξαγωγές κατά τήν έννοια τοῦ ἄρθρου 34 ἐφ' ὅσον, ἀφ' ενός, τά διατηρήσιμα γιά μεγάλο διάστημα προϊόντα δέν δύνανται μέ κανένα τρόπο νά παραδοθούν «βγαίνοντας ἀπό τό φούρνο» καί, ἀφ' έτερου, τά εἴδη ζαχαροπλαστικής τοῦ πρωινού πού ὁ καταναλωτής θά ἐπεθύμει νά έχει στό τραπέζι «βγαίνοντας ἀπό τό φούρνο» δέν δύνανται γι' αυτό τόν λόγο, μέ κανένα τρόπο νά παραδοθούν παρά σέ μικρή ἀπόσταση. Μολαταύτα, ἀκόμη καί ἄν γίνει δεκτό ὅτι ή ἀπαγόρευση παραδόσεως κατά τήν νύκτα εμποδίζει τά γερμανικά ἀρτοποιεία νά ἀ νταγωνισθούν, στίς μεθόριες ζώνες πού ἐκτείνονται στά γειτονικά Κράτη μέλη, τά ἀρτοποιεία τῶν χωρών αυτῶν, ἡ κατάσταση αυτή δέν καλύπτεται γι' αυτό ἀπό τήν ἀπαγόρευση τοῦ ἄρθρου 34, τό όποῖο, σύμφωνα μέ τήν ἀπόφαση τοῦ Δικαστηρίου τῆς 8ης Νοεμβρίου 1979 (Groenveld, 15/79, Rec. 1979, σ. 3409) άφορᾶ ἀποκλειστικά «τά εθνικά μέτρα πού έχουν ὡς ἀντικείμενο ἡ ὡς ἀποτέλεσμα νά περιορίσουν ειδικά τά ρεύματα εξαγωγής καί νά επιβάλλουν μέ αυτό τόν τρόπο διαφορά μεταχειρίσεως μεταξύ ἐσωτερικοῦ καί ἐξωτερικοί) εμπορίου ενός Κράτους μέλους... εἰς βάρος τῆς παραγωγής ἡ τοῦ εμπορίου άλλων Κρατῶν μελών». Προκύπτει ἀπό τά ἀνωτέρω ὅτι τό άρθρο 34 δέν ἀπευθύνεται κατά τῶν περιορισμών στίς εξαγωγές πού είναι δυσμενείς μόνο γιά τους ιθαγενείς. Ἡγερμανική κυβέρνηση προσθέτει ὅτι, ἐν πάση περιπτώσει, ἡ επίμαχη ρύθμιση δικαιολογείται ἀπό λόγους κοινωνικής καί υγειονομικής πολιτικής ἀνωτέρου επιπέδου διότι ἡ φύση τῆς υπηρετεί τήν προστασία τῆς υγείας τῶν ἀρτοποιών πού εργάζονται στά βιοτεχνικά ἀρτοποιεία. Είναι επίσης ἀναγκαία καί ἀνάλογη μέ τόν σκοπό τόν όποιο ἐπιδιώκει στό μέτρο τῆς εφαρμογής της στά εργοστάσια προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής, γιατί διαφορετικά τά τελευταία θά ἀπέκτων ἀξιόλογο ἀνταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι τῶν βιοτεχνικών ἀρτοποιείων. Καί, ὑπό τίς συνθήκες αυτές, ούτε ἡ τήρηση τῆς ἀπαγορεύσεως τῆς νυκτερινής εργασίας στά βιοτεχνικά ἀρτοποιεία θά ήταν διασφαλισμένη λόγω τῆς αυξανομένης ἀνταγωνιστικής πιέσεως, ή ὁποία θά ωθούσε τίς βιοτεχνικές επιχειρήσεις σέ περισσότερη νυκτερινή εργασία. Τέλος, πρέπει νά ληφθεί ὑπ' ὅψη ὅτι ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας καί ή ἀπαγόρευση τῆς παραδόσεως φέρουνἐπί τό πλείστο σέ μειονεκτική θέση περιορισμένο ἀριθμό ἀρτοποιείων, τά όποια ἀνταγωνίζονται τά ἀρτοποιεία πού βρίσκονται στην μεθοριακή ζώνη τῶν γειτονικών Κρατών μελών, ἐνῶ ἡ άρση τῆς θά ἐστέρει ἀπό προστασία τά πρόσωπα περίπου, πού ἀπασχολοῦνται στίς περίπου βιοτεχνικές επιχειρήσεις τοῦ τομέως τῆς ἀρτοποιίας καί τῆς ζαχαροπλαστικής στην 'Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας. Ἡγερμανική κυβέρνηση προτείνει, κατά συνέπεια, νά δοθεί ἡ ἀκόλουθη ἀπάντηση στό δεύτερο προδικαστικό ερώτημα: «Τά ἀποτελέσματα πού προκύπτουν ἀπό τό άρθρο 5 τοῦ γερμανικοί) νόμου περί τοῦ χρόνου ἐργασίας στά ἀρτοποιεία μέσα στό πλαίσιο τῆς εξαγωγής καί τῆς εἰσαγωγῆς νωπών προϊόντων τοῦ τομέως δέν πρέπει νά θεωρηθούν ὡς μέτρα ισοδύναμα προς ποσοτικό περιορισμόἐπί τῶν εισαγωγών ή τῶν ἐξαγωγών κατά τήν έννοια τῶν άρθρων 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ». γ) Κατά τήν γαλλική κυβέρνηοη, δέν εἶναι δυνατόν προφανώς νά γίνει επίκληση τοῦ άρθρου 30 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, ἐφ' ὅσον, ἀκόμη καί ἄν υποτεθεί ὅτι υπάγονται σ' αυτό οἱ ενδιαφερόμενες γερμανικές επιχειρήσεις, ἡ ἐν λόγω νομοθεσία έχει ὡς ἀποτέλεσμα νά βοηθεῖ καί ὅχι νά περιορίζει τίς εισαγωγές, ἰδίως στίς μεθόριες περιοχές. Δέν εἶναι δυνατή ούτε ἡ επίκληση τοῦ άρθρου 34, διότι ἡ ιδία ἡ έννοια τῶν 2003

11 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 μέτρων ισοδυνάμου ἀποτελέσματος πρός ποσοτικό περιορισμό δέν δύναται ἐν πάση περιπτώσει νά περιλάβει νομοθετικές διατάξεις σχετικές μέ τους ὅρούς παραγωγής καί εργασίας, δεδομένου ὅτι πρόκειται ὄχι γιά μέτρο άλλα γιά κατάσταση πού προκύπτει ἀπό ἀνισότητες τῶν εθνικῶν νομοθεσιῶν, ή ὁποια,ἐπί πλέον, δέν 'έχειπαρά εξαιρετικά συγκεχυμένη καί έμμεση επίπτωσηἐπί τῶν ενδοκοινοτικών συναλλαγών. Αυτό τό είδος καταστάσεως ἀνήκει στην σφαίρα της εναρμονίσεως τῶν νομοθεσιών σύμφωνα μέ τους ὅρους πού προβλέπονται ἀπό τά κεφάλαια τῆς συνθήκης τά ἀφιερωμένα στην κοινωνική πολιτική. Οἱ σχετικοί μέ τήν ελευθέρα κυκλοφορία τῶν προϊόντων κανόνες, δεν δύνανται νά έχουν ως ἀποτέλεσμα τήν άμεση ἡ έμμεση διακινδύνευση της πραγματώσεως τῶν κοινωνικών στόχων τῆς συνθήκης, ὅπως θά συνέβαινε ἄν μιά εργατική ρύθμιση πού προστατεύει τους μισθωτούς θά ἠδύνατο νά κηρυχθεί ἀνεφάρμοστη ἐν ὀνόματι τῶν διατάξεων τῶν άρθρων 30 ἑπ. τῆς συνθήκης. δ) Ή 'Επιτροπή τῶν Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων υποστηρίζει καί ἐκείνη ὅτι ρύθμιση, ὁπως αυτή τοῦ ἐν λόγω γερμανικού νόμου, δέν προσβάλλει τά άρθρα 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. Όσον άφορᾶ τό άρθρο 30, ἡ 'Επιτροπή παρατηρεί ὅτι ἡ ἀπαγόρευση τῆς νυκτερινής εργασίας, δέν δημιουργεί εμπόδια στίς εισαγωγές, δύναται μάλιστα νά τίς ευνοήσει. Είναι παρ' ὅλα αυτά δυνατόν νά τεθεί τό ερώτημα μήπως ἡ ἐν λόγω ρύθμιση ὅσον άφορα τήν παράδοση, δύναται νά έχει ἀποτελέσματα ισοδύναμα πρός ποσοτικό περιορισμόἐπί τῶν εισαγωγών. Ή ἀπαγόρευση μεταφοράς τῶν προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής, κατά τήν νύκτα μεταξύ 22ας καί 5.45 ώρας, ἀποτελεί εμπόδιο ὄχι μόνο στην διάθεση τῆς εσωτερικής παραγωγής, άλλά ἐπίσης καί στίς εἰσαγωγές προελεύσεως ἀπό τά άλλα Κράτη μέλη τῆς ΕΟΚ. Πράγματι, ἡ ἀπαγόρευση διαβάσεως τῶν συνόρων πρίν ἀπό τίς 5.45 δυνατόν νά έχει ὡς ἀποτέλεσμα τόν περιορισμό τοῦ πεδίου δράσεως ξένων επιχειρήσεων ἀρτοποιίας στην 'Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας. Πρέπει παρ' ὅλα αὐτά νά ληφθείὑπ ὄψη ὅτι κάθε ρύθμιση τοῦ χρόνου εργασίας περιορίζει ἤ ἀπό τήν φύση τῆς εἶναι ικανή νά περιορίζει τήν οἰκονομική δραστηριότητα. Καί, ὅπως ή 'Επιτροπή υπεστήριξε στην οδηγία της 70/50 τῆς 22ας Δεκεμβρίου 1969 (JO 1970 L 13, σ. 29), μέτρα, πού εφαρμόζονται χωρίς διάκριση καί στα εθνικά καί στά εισαγόμενα προϊόντα, δέν δύνανται νά χαρακτηρισθούν ὡς μέτρα ισοδυνάμου ἀποτελέσματος παρά ἄν επιφέρουν «ἀποτελέσματα περιοριστικά ἐπί τῆς ελευθέρας κυκλοφορίας τῶν ἐμπορευμάτων, τά όποια υπερβαίνουν τό πλαίσιο τῶν Ιδίων ἀποτελεσμάτων τῶν ρυθμίσεων αυτών» (ένάτη αιτιολογική σκέψη). Στην προκειμένη περίπτωση, ἡ ρύθμιση τοῦ χρόνου εργασίας, πού άφορᾶ τήν διανομή ὁρισμένων προϊόντων καί ἡ ὁποία εἶναι ἐφαρμοστέα χωρίς διάκριση καί στά εθνικά καί στά εισαγόμενα προϊόντα, δέν υπερβαίνει τά «ἴδια ἀποτελέσματα» μιᾶς τέτοιας ρυθμίσεως. Ὡς πρός τήν ερμηνεία τοῦ ἄρθρου 34, ή Ἐπιτροπή επισημαίνει ὅτι ἡ ρύθμιση τοῦ χρόνου εργασίας, πού περιλαμβάνεται στην γερμανική νομοθεσία, έχει ἀποτελέσματα ἀνάλογα μέ αυτά τῆς ρυθμίσεως τῆς παραγωγής, δεδομένου ὅτι προϊόντα, πού πρέπει νά εὕρουν ἀγοραστή μόλις τοῦτο γίνει δυνατό μετά τήν έξοδο ἀπό τό φούρνο, δέν δύνανται νά πωληθούν ενωρίς τό πρωί παρά μόνο ἄν ἡ παρασκευή τους δύναται νά γίνει τήν προηγουμένη νύκτα. 'Εν τούτοις ἡ 'Επιτροπή, στηριζομένη στην προαναφερθείσα ἀπόφαση τῆς 8ης Νοεμβρίου 1979 συμπεραίνει ὅτι ἡ ἐν λόγω νομοθεσία δέν πρέπει νά θεωρηθεί ἀσυμβίβαστη πρός τό άρθρο 34, διότι έχει ἀντικειμενικό χαρακτήρα καί δέν έχει οὔτε ὡς ἀντικείμενο οὔτε ὡς ἀποτέλεσμα τόν περιορισμό, ειδικώς, τῶν ρευμάτων εξαγωγής, 2004

12 ούτε εισάγει καμμία διαφορά μεταχειρίσεως μεταξύ τοῦ ἐσωτερικοῦ καί τοῦ ἐξαγωγικοῦ εμπορίου Κράτους μέλους. OEBEL Ή 'Επιτροπή, λαμβάνοντας ὑπ' ὄψη τά συμπεράσματα, στά όποια καταλήγει ὡς πρός τήν ἑρμηνεία τῶν άρθρων 30 καί 34, δέν θεωρεί ἀναγκαίο νά ἀσχοληθεί μέ τήν εξέταση ενδεχομένων δικαιολογητικών στοιχείων δυνάμει τοῦ ἄρθρου 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. Ἐπιφυλάσσεται, ὅμως, νά τό πράξει σέ επόμενο στάδιο τῆς διαδικασίας μέ βάση τίς παρατηρήσεις, πού θά ὑποβάλει ή γερμανική κυβέρνηση γιά νά δικαιολογήσει τήν ἐν λόγω νομοθεσία. Συνοπτικῶς, ἡ 'Επιτροπή προτείνει στό Δικαστήριο νά δοθεῖ στό δεύτερο ερώτημα τοῦ παραπέμποντος δικαστηρίου ἡ ιδία ἀπάντηση, πού δίδεται καί στό πρῶτο ερώτημα: «Στά άρθρα καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ πρέπει νά δοθεί ἡ ερμηνεία ὅτι δέν υφίσταται παράβαση τῶν διατάξεων αυτών ὅταν τό Κράτος μέλος θεσπίζει στό έδαφος του ὑποχρεωτική γενικώς ρύθμιση τοῦ χρόνου ἐργασίας στον τομέα τῆς παραγωγής καί τῆς διανομής προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής.» III Προφορική διαδικασία Ὁ Oebel, κατηγορούμενος στην κυρία δίκη, εκπροσωπούμενος ἀπό τους δικηγόρους Rainer Bechthold καί Christoph Moench τοῦ δικηγορικοῦ συλλόγου Στουτγάρδης, ἡ γερμανική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη ἀπό τόν δικηγόρο Arved Deringer τοῦ δικηγορικοί) συλλόγου Κολωνίας καί ἡ 'Επιτροπή εκπροσωπουμενη ἀπό τόν νομικό τῆς σύμβουλο Rolf Wägenbaur, ἀνέπτυξαν προφορικώς τίς παρατηρήσεις τους καί ἀπήντησαν σέ ερωτήματα πού ἔθεσε τό Δικαστήριο, στην συνεδρίαση τῆς 18ης Μαρτίου Ὁ γενικός εἰσαγγελεύς ἀνέπτυξε τίς προτάσεις του στην συνεδρίαση τῆς 27ης Μαΐου Σκεπτικό 1 Μέ διάταξη τῆς 22ας 'Απριλίου 1980, πού περιῆλθε στό Δικαστήριο στίς 2 'Ιουλίου 1980, τό Amtsgericht τοῦ Wiesbaden ὑπέβαλε, δυνάμει τοῦ ἄρθρου 177 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, δύο προδικαστικά ερωτήματα ὡς πρός τήν ερμηνεία των άρθρων 7, 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, γιά νά δυνηθεί νά εγκρίνει ἄν μία εθνική κανονιστική ρύθμιση πού άφορᾶ τήν νυκτερινή εργασία στά ἀρτοποιεία καί ζαχαροπλαστεία συμβιβάζεται μέ τό κοινοτικό δίκαιο. 2 Τά ερωτήματα αυτά ἀνέκυψαν μέσα στό πλαίσιο διώξεως γιά παράβαση τοῦ άρθρου 5 τοῦ γερμανικοί) νόμου περί διαρκείας τοῦ χρόνου εργασίας στά ἀρτοποιεία καί ζαχαροπλαστεία (Gesetz über die Arbeitszeit in Bäckereien und Konditoreien), ὅπως 'ίσχυε στίς 23 Ἰουλίου Τό άρθρο 5 παράγραφος 1 τοῦ ἀνωτέρω νόμου προβλέπει κυρίως ὅτι ἀπαγορεύεται, έκτός ὁρισμένων εξαιρέσεων, κατά τίς εργάσιμες ἡμερες ἡ νυκτερινή εργασία γιά τήν παραγωγή προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής μεταξύ 22ας καί 4ης ώρας. Τό άρθρο 5 παράγραφος 5 ἀπαγορεύει τήν μεταφορά 2005

13 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 προϊόντων ἀρτοποιίας ἡ ζαχαροπλαστικῆς γιά διανομή στους καταναλωτές ἤ στά σημεία πωλήσεως, μεταξύ 22ας καί 5.45 ώρας. Κατά τήν γερμανική κυβέρνηση, ἡ ἐν λόγω ἀπαγόρευση δέν ἀφορᾶ τήν μεταφορά καί τήν παράδοση σέ χονδρεμπόρους, σέ μεσάζοντες, ὅπως λχ. σέ έμπορους άρτου, σέ διανομείς προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής ἡ σέ ἀποθήκες πού ἀνήκουν στην επιχείρηση. Σύμφωνα μέ τίς παρατηρήσεις τῶν διαδίκων στην δίκη, ιδίως τῆς γερμανικής κυβερνήσεως, ἡ επίδικη νομοθεσία έχει γιά πρωταρχικό σκοπό τήν προστασία των εργαζομένων σέ μικρές καί μεσαίες επιχειρήσεις ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής, οἱ όποιες δέν διαθέτουν Ικανό προσωπικό γιά νά δυνηθούν νά ὀργανώσουν τήν εργασία ἀνά ὁμάδες, ἀπό τήν συνεχή νυκτερινή εργασία πού δύναται νά βλάψει τήν υγεία τους. Ή επέκταση τῆς ἀπαγορεύσεως στίς μεγάλες επιχειρήσεις τοῦ τομέως, οἱ όποιες εἶναι ικανές νά ὀργανώσουν τήν εργασία ἀνά ὁμάδες, ἔχει ὡς ἀντικείμενο τήν προστασία τῶν βιοτεχνικῶν επιχειρήσεων ἀπό τόν βιομηχανικό ἀνταγωνισμό. Θεωρώντας ὅτι ἡ ἐν λόγω νομοθεσία δυνατόν νά εἶναι ἀσυμβίβαστη πρός τό κοινοτικό δίκαιο κατά τό ὅτι έχει ὡς ἀποτέλεσμα ν' ἀποκλείει τήν έγκαιρη διανομή νωπῶν προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής στά ὅμορα τῆς 'Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας τῆς Γερμανίας Κράτη μέλη καί νά δημιουργεί έτσι στρέβλωση τοῦ ἀνταγωνισμοῦ μέσα στό πλαίσιο τῆς Κοινότητος, τό Amtsgericht τοῦ Wiesbaden υπέβαλε τ' ἀκόλουθα ερωτήματα: «1. Τό άρθρο 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ πρέπει επίσης νά ληφθεί ὑπό τήν έννοια ὅτι υφίσταται παράβαση τῆς ἀπαγορεύσεως διακρίσεως ὅταν ἕνα Κράτος μέλος της Κοινότητος δημιουργεί, μέ νομοθετική διάταξη, μία κατάσταση πού θίγει σημαντικά τήν ἀνταγωνιστική ἱκανότητα τῶν ιδίων του υπηκόων, ἐν σχέσει μέ τους υπηκόους τῶν άλλων Κρατῶν μελών, στον ἴδιο επαγγελματικό τομέα; 2. Τά άρθρα 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ πρέπει νά ληφθοῦν ὑπό τήν ἔννοια ὅτι τά αποτελέσματα, πού προκύπτουν ἀπό τήν παράγραφο 5 τοῦ γερμανικοί) νόμου περί διαρκείας τῆς εργασίας στά ἀρτοποιεῖα καί ζαχαροπλαστεία, μέσα στό πλαίσιο τῆς εξαγωγής καί εισαγωγής νωπών προϊόντων τοῦ τομέως, πρέπει νά θεωρηθοῦν ὡς μέτρα ισοδύναμα πρός ποσοτικό περιορισμό ἐπί τῶν εισαγωγών ἡ τῶν εξαγωγών;» 2006

14 OEBEL 'Επί τοῦ πρώτου ερωτήματος 6 Όπως προκύπτει ἀπό τίς σκέψεις τῆς διατάξεως περί παραπομπῆς, τό πρῶτο ερώτημα ἀποβλέπει στό νά κριθεί ἄν μία κανονιστική ρύθμιση Κράτους μέλους ή ὁποία, σέ ὁρισμένες περιοχές ὅμορες ἄλλων Κρατῶν μελών στά ὁποια δέν υπάρχει παρόμοια κανονιστική ρύθμιση, συνεπάγεται στρεβλώσεις τοῦ ἀνταγωνισμοῦ εις βάρος τῶν επιχειρηματιών πού εἶναι εγκατεστημένοι στό έδαφος τοῦ πρώτου κράτους, πρέπει νά θεωρηθεί ὅτι εισάγει διακρίσεις κατά τήν έννοια τοῦ άρθρου 7 τῆς συνθήκης. 7 Όπως έχει δεχθεί επανειλημμένως τό Δικαστήριο, τελευταία δέ μέ τήν ἀπόφαση του τῆς 30ῆς Νοεμβρίου 1978 (Bussone, 31/78, Rec. 1978, σ. 2446) ἡ ἀρχή τῆς ἀπαγορεύσεως τῶν διακρίσεων πού ἀναφέρεται στό άρθρο 7 δέν παραβιάζεται ἀπό μιά κανονιστική ρύθμιση, ἡ ὁποία δέν εφαρμόζεται ἀναλόγως μέ τήν ιθαγένεια τῶν επιχειρηματιών, ἀλλά σέ συνάρτηση μέ τόν τόπο τῆς εγκαταστάσεως τους. 8 Ἀπό τά ἀνωτέρω έπεται ὅτι μία εθνική κανονιστική ρύθμιση, ἡ ὁποία δέν εισάγει διακρίσεις μεταξύ τῶν υποκειμένων σ αυτήν, μέ άμεσο ἡ έμμεσο τρόπο λόγω τῆς ιθαγενείας, δέν εἶναι ἀντίθετη πρός τό άρθρο 7 ἀκόμα καί όταν θίγει τήν ἀνταγωνιστική ικανότητα τῶν επιχειρηματιών, οἱ όποιοι υπόκεινται σ αυτήν. 9 Ἐξ άλλου, ὅπως έχει δεχθεί τό Δικαστήριο μέ τήν ἀπόφαση του τῆς 3ης 'Ιουλίου 1979 (van Dam, 185 έως 204/78, Rec. 1979, σ. 2361) δέν δύναται νά λογισθεί ὡς ἀντίθετη πρός τήν ἀρχή τῆς ἀπαγορεύσεως τῶν διακρίσεων ἡ ἐφαρμογή εθνικής νομοθεσίας ἐκ μόνου τοῦ λόγου ὅτι, δήθεν, άλλα Κράτη μέλη εφαρμόζουν διατάξεις λιγότερο αυστηρές. 10 Συνεπώς στό πρώτο ερώτημα προσήκει ἡ ἀπάντηση ὅτι τό άρθρο 7 τῆς συνθήκης ΕΟΚ πρέπει νά ληφθεί ὑπό τήν έννοια ὅτι δέν ἀπαγορεύει παρά μόνο τίς διακρίσεις λόγω ιθαγενείας τῶν επιχειρηματιών. Ἑπομένως, δέν υφίσταται παράβαση τοῦ ἄρθρου 7 ακόμα καί ὅταν ένα Κράτος μέλος δημιουργεί, μέ νομοθετική διάταξη πού δέν εισάγει διακρίσεις λόγω ιθαγενείας, μέ άμεσο ἡ έμμεσο τρόπο, κατάσταση θίγουσα τήν ἀνταγωνιστική ικανότητα τῶν επιχειρηματιών, οἱ όποιοι εἶναι εγκατεστημένοι στό έδαφός του ἐν σχέσει μέ επιχειρηματίες εγκατεστημένους σ άλλα Κράτη μέλη. 2007

15 Ἐπί τοῦ δευτέρου ερωτήματος ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 11 Μέ τό δεύτερο ερώτημα, ὁ εθνικός δικαστής ἐπιθυμεί νά πληροφορηθεί ἄν τ' ἀποτελέσματα πού συνεπάγεται μία εθνική νομοθεσία περί τῶν ὡρῶν παραγωγής στά ἀρτοποιεία καί ζαχαροπλαστεία, ὅπως ἡ επίμαχη γερμανική νομοθεσία, ἐν σχέσει μέ τήν εξαγωγή καί εισαγωγή νωπών προϊόντων τοῦ τομέως, πρέπει νά θεωρηθοῦν ὡς μέτρα ισοδυνάμου ἀποτελέσματος πρός ποσοτικό περιορισμό ἐπί τῶν εισαγωγών ἡ τῶν εξαγωγῶν, κατά τήν ἔννοιατῶν άρθρων 30 καί 34 τῆς συνθήκης. Ὅσον άφορᾶ τόν περιορισμό παραγωγής 12 Δέν εἶναι δυνατόν ν' ἀμφισβητηθεῖ ὅτι ἡ ἀπαγόρευση παραγωγής πρίν ἀπό τήν 4η πρωινή ώρα στόν τομέα τῆς ἀρτοποιίας καί τῆς ζαχαροπλαστικής, συνιστᾶ θεμιτή επιλογή οικονομικῆς καί κοινωνικής πολιτικῆς, σύμφωνη πρός τους επιδιωκομένους ἀπό τήν συνθήκη στόχους γενικοῦ συμφέροντος. Πράγματι, ἡ ἀπαγόρευση αὐτή ἀποσκοπεί στην βελτίωση τῶν ὅρων εργασίας σέ έναν τομέα προδήλως ευαίσθητο πού χαρακτηρίζεται, ἐξ ἐπόψεως διαδικασίας παραγωγής, ἀπό ιδιαιτερότητες, οἱ όποιες συνδέονται τόσο μέ τήν ποιότητα τῶν προϊόντων, ὅσο καί μέ τίς συνήθειες τῶν καταναλωτών. 13 Οἱ περιστάσεις αυτές εξηγούν τό ὅτι πολλά Κράτη μέλη τῆς Κοινότητος, καθώς καί ὁρισμένος ἀριθμός τρίτων κρατών ἔχουν υποβάλει τήν νυκτερινή παραγωγή σ' αυτό τόν τομέα σέ παρόμοιες ρυθμίσεις. Πρέπει σχετικά μ' αυτό νά ἐπισημανθεί ιδίως ἡ σύμβαση ἀριθ. 20 τῆς Διεθνοῦς 'Οργανώσεως 'Εργασίας, τῆς 8ης 'Ιουνίου 1925, πού άφορᾶ τήν νυκτερινή εργασία στά ἀρτοποιεία καί ἡ ὁποία ἀπαγορεύει, ὑπό τήν επιφύλαξη ὁρισμένων εξαιρέσεων, τήν νυκτερινή παραγωγή άρτου, προϊόντων ζαχαροπλαστικής καί παρομοίων προϊόντων. 1 4 Ό κατηγορούμενος τῆς κυρίας δίκης υπεστήριξε ὅτι ἡ ἀπαγόρευση παραγωγής προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής πρό τῆς 4ης πρωινής ώρας συνιστά εμπόδιο γιά τίς εξαγωγές, πού ἀπαγορεύεται ἀπό τό άρθρο 34 τῆς συνθήκης. Αυτό ισχύει ἰδίως γιά τα προϊόντα, τά όποια πρέπει νά διανεμηθούν νωπά εγκαίρως γιά τό πρωινό καί πού πρέπει επομένως νά παραχθούν κατά τήν νύκτα τήν ἀμέσως προηγουμένη τῆς ημέρας πωλήσεως. 2008

16 OEBEL 15 Πάντως, ὅπως έχει ἤδη δεχθεί τό Δικαστήριο μέ τήν ἀπόφαση του τῆς 8ης Νοεμβρίου 1979 (Groenveld, 15/79, Rec. 1979, σ. 3409) τό άρθρο 34 άφορᾶ τά εθνικά μέτρα πού έχουν ὡς ἀντικείμενο ἡ ἀποτέλεσμα νά περιορίσουν ειδικώς τά ρεύματα τῶν εξαγωγῶν καί νά επιβάλουν μ' αυτό τόν τρόπο μία διαφορά μεταχειρίσεως μεταξύ τοῦ ἐσωτερικοῦ εμπορίου Κράτους μέλους καί τοῦ εξαγωγικοί) του εμπορίου, κατά τρόπο ώστε νά διασφαλίσουν ιδιαίτερο πλεονέκτημα στην εθνική παραγωγή ἡ στην εσωτερική ἀγορά τοῦ ενδιαφερομένου κράτους. 16 Αυτή δέν εἶναι προφανώς ἡ περίπτωση κανονιστικής ρυθμίσεως ὅπως ἡ προκειμένη, ἡ ὁποία ἀνάγεται στην οικονομική καί κοινωνική πολιτική καί πού εφαρμόζεται σέ συνάρτηση μέ ἀντικειμενικά κριτήρια στό σύνολο τῶν επιχειρήσεων ὁρισμένου τομέως, οἱ όποιες εἶναι εγκατεστημένες στό εθνικό έδαφος, χωρίς νά δημιουργεί μιά οιαδήποτε διαφορά μεταχειρίσεως λόγω τῆς ἰθαγενείας τῶν επιχειρηματιών καί χωρίς νά εισάγει διάκριση μεταξύ τοῦ εσωτερικοῦ καί τοῦ ἐξαγωγικοῦ εμπορίου τοῦ ενδιαφερομένου κράτους. 'Όσον άφορᾶ τόν περιορισμό μεταφορᾶς καί διανομής 17 Ό κατηγορούμενος τῆς κυρίας δίκης ἀμφισβητεί επίσης τήν ἀπαγόρευση μεταφορᾶς καί παραδόσεως τῶν προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής στους καταναλωτές καί στά σημεία πωλήσεως πρίν ἀπό τίς 5.45 τό πρωί, ἡ ὁποία συνάπτεται μέ τήν κανονιστική ρύθμιση τῆς νυκτερινής παραγωγής, καί ἡ ὁποία ἀμφισβητήθη ενώπιον τοῦ ἐθνικοῦ δικαστοῦ. 'Ισχυρίζεται ὅτι ἡ ἀπαγόρευση αυτή περιλαμβάνει μέτρα ισοδυνάμου ἀποτελέσματος πρός περιορισμούς ταυτοχρόνως ἐπί τῶν εισαγωγών καί τῶν εξαγωγών ἐξ αιτίας τοῦ γεγονότος ὅτι εμποδίζει, ἀφ' ενός, τους κατασκευαστές, οἱ όποιοι εἶναι εγκατεστημένοι στά άλλα Κράτη μέλη, νά παραδίδουν εγκαίρως προϊόντα ζαχαροπλαστικής στους καταναλωτές καί στά σημεία πωλήσεως στην 'Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας καί, ἀφ' έτερου, τους κατασκευαστές πού εἶναι εγκατεστημένοι στην 'Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας νά προβαίνουν σέ έγκαιρη παράδοση στά άλλα Κράτη μέλη. 18 Κατά τήν γερμανική κυβέρνηση, ἡ ἀπαγόρευση μεταφορᾶς καί παραδόσεως πρίν ἀπό τίς 5.45 έχει ὡς μόνο σκοπό τήν διασφάλιση τῆς τηρήσεως τῆς απαγορεύσεως τῆς νυκτερινής παραγωγής ἡ ὁποία, διαφορετικά, θά διέφευγε τήν ἀποτελεσματική επιτήρηση τῶν ἁρμοδίων ἀρχων. Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ επέκταση τῆς ἀπαγορεύσεως αυτής καί στά προϊόντα προελεύσεως τῶν άλλων Κρατών μελών διότι σέ ἀντίθετη περίπτωση οἱ παραγωγοί πού εἶναι εγκατεστημένοι στό γερμανικό έδαφος θά μειονεκτοῦσαν έναντι τοῦ ξένου ἀνταγωνισμοί), πρᾶγμα πού θά 2009

17 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 155/80 ἦταν ἀντίθετο πρός την ἀρχή τῆς ἴσης μεταχειρίσεως. Κατά συνέπεια, ἡ εξαίρεση τῶν προϊόντων προελεύσεως ἄλλων Κρατών μελῶν ἀπό τήν ἀπαγόρευση αυτή θά εμπόδιζε όχι μόνο τήν διατήρηση τῆς ὡς πρός τά εθνικά προϊόντα άλλα επίσης καί τήν διατήρηση τῆς κανονιστικής ρυθμίσεως τοῦ χρόνου παραγωγής. 19 Ἐν προκειμένω πρέπει νά διευκρινισθεί ὅτι τό περιοριστικό ἀποτέλεσμα μιᾶς κανονιστικής ρυθμίσεως ὡς πρός τόν χρόνο μεταφοράς καί παραδόσεως των προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικής, πού συμπληρώνει τήν κανονιστική ρύθμιση τοῦ χρόνου παραγωγής τῶν προϊόντων αὐτών, πρέπει νά εκτιμηθεί λαμβανομένου ὑπ' όψη τοῦ πεδίου εφαρμογής της. 20 "Αν μιά τέτοια κανονιστική ρύθμιση περιορίζεται στην μεταφορά ἐν ὄψει της παραδόσεως σέ μεμονωμένους καταναλωτές καί σέ σημεία λιανικῆς πωλήσεως, χωρίς αυτό νά θίγει τήν μεταφορά καί τήν παράδοση σέ ἀποθήκες ἡ σέ μεσάζοντες, δέν δύναται νά επιφέρει τόν περιορισμό τῶν εισαγωγών ἡ τῶν εξαγωγών μεταξύ Κρατών μελών. Σ' αύτη τήν περίπτωση, οἱ ενδοκοινοτικές συναλλαγές παραμένουν πράγματι δυνατές, ἀνά πᾶσα στιγμή, ὑπό τήν μόνη επιφύλαξη ὅτι ή παράδοση στους καταναλωτές καί στό λιανικό εμπόριο περιορίζεται μέ τόν ἴδιο τρόπο γιά ὅλους τους παραγωγούς ἀνεξαρτήτως τοῦ τόπου εγκαταστάσεως τους. Ὑπό τίς περιστάσεις αυτές, μιά τέτοια κανονιστική ρύθμιση δέν εἶναι ἀντίθετη πρός τά ἄρθρα 30 καί 34 τῆς συνθήκης. 21 Στό δεύτερο ερώτημα πρέπει επομένως νά δοθεῖ ἡ ἀπάντηση ὅτι τά άρθρα 30 καί 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ δέν ἀντιτίθενται σέ μιά εθνική κανονιστική ρύθμιση, ή ὁποία ἀπαγορεύει τήν παραγωγή κατά τήν νύκτα, πρίν ἀπό ὁρισμένη πρωινή ὥρα, προϊόντων ἀρτοποιίας καί ζαχαροπλαστικῆς, καθώς καί τήν μεταφορά καί παράδοση τῶν προϊόντων αὐτών σέ μεμονωμένους καταναλωτές καί σέ σημεία λιανικῆς πωλήσεως. Ἐπί τῶν δικαστικών εξόδων 22 Τά έξοδα στά όποια υπεβλήθησαν ἡ γερμανική κυβέρνηση, ἡ γαλλική κυβέρνηση καί ἡ Ἐπιτροπή, οἱ όποιες κατέθεσαν παρατηρήσεις στό Δικαστήριο, δέν ἀποδίδονται. Δοθέντος ὅτι ἡ διαδικασία, ὡς πρός τους διαδίκους τῆς κυρίας δίκης, ἔχει τόν χαρακτήρα παρεμπίπτοντος πού ἀνέκυψε ενώπιον τοῦ ἐθνικοῦ δικαστηρίου, σ' αὐτό εναπόκειται νά ἀποφανθεί ἐπί τῶν δικαστικών εξόδων. 2010