Ντοπαμίνη Εθισμός Σχιζοφρένεια Άγχος Κατάθλιψη Επιληψία Γλώσσα. Παρασκευή, 5 Απριλίου 13

Transcript

1 Ντοπαμίνη Εθισμός Σχιζοφρένεια Άγχος Κατάθλιψη Επιληψία Γλώσσα 1

2 Ντοπαμίνη Νευροδιαβιβαστής της ευφορίας Συμμετέχει και στην κίνηση Νόσος του Πάρκινσον Εθισμός Σχιζοφρένεια

3 Περιοχές που εμπλέκονται στο σύστημα της ντοπαμίνης PFC Sub VTA NAC Amy PFC: προμετωπιαίος φλοιός NAC: επικληνής πυρήνας Sub: υπόθεμα του ιπποκάμπου Amy: αμυγδαλή VTA: κοιλιακή καλυπτρική περιοχή SN: μέλαινα ουσία Str: ραβδωτό

4 Περιοχές που εμπλέκονται στο σύστημα της ντοπαμίνης PFC NAC Str Sub SN VTA Amy PFC: προμετωπιαίος φλοιός NAC: επικληνής πυρήνας Sub: υπόθεμα του ιπποκάμπου Amy: αμυγδαλή VTA: κοιλιακή καλυπτρική περιοχή SN: μέλαινα ουσία Str: ραβδωτό

5 Νευρωνικό κύκλωμα ευχαρίστησης Κοιλιακή καλυπτρική περιοχη (ventral tegmental area, VTA) Επικληνής πυρήνας Προμετωπιαίος φλοιός Νευρωνικό κύκλωμα κίνησης/ κινητοποίησης Μέλαινα περιοχή Ραχιαίο ραβδωτό

6 Παράγοντες ευχαρίστησης Αυτοερεθισμός (υποθάλαμος, μεσεγκέφαλος (κύτταρα ντοπαμίνης) Ναρκωτικές ουσίες 5

7 Εθισμός σε ναρκωτικές ουσίες Αμφεταμίνη, κοκαΐνη, ηρωΐνη Αύξηση των επιπέδων ντοπαμίνης (άμεσα ή έμμεσα) Μακροχρόνιες αλλαγές στα βασικά γάγγλια και στον προμετωπιαίο φλοιό

8 Νευρωνικό κύκλωμα ευχαρίστησης

9 Σχιζοφρένεια «Διχασμένος νους» Επηρεάζει 1% του πληθυσμού Επηρεάζει το ίδιο τους άνδρες και τις γυναίκες Η διάγνωση γίνεται νωρίτερα στους άνδρες (15-25 ετών) από τις γυναίκες (25-35 ετών) Γενετική προδιάθεση Μεγαλύτερη πιθανότητα (15%) να εμφανίσει κάποιος σχιζοφρένεια αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό 45% πιθανότητα να εμφανίσουν δυο μονοζυγωτικά δίδυμα σχιζοφρένεια 15% πιθανότητα να εμφανίσουν δυο διζυγωτικά δίδυμα σχιζοφρένεια

10 Συμπτώματα DSM IV Θετικά συμπτώματα (Ψυχωτικά επεισόδια) Παραισθήσεις Ψευδαισθήσεις Formal thought disorder (διαταραχή σκέψης) Ακατάλληλη συμπεριφορά / συναισθήματα Αρνητικά συμπτώματα Μη έκφραση συναισθημάτων Πρόβλημα στο λόγο/σκέψη Απάθεια, απώλεια αίσθησης ευχαρίστησης Κοινωνική απομόνωση

11 Βιολογικό υπόβαθρο Βιοχημικό Ντοπαμίνη/Σεροτονίνη/Νοραδρεναλίνη Γλουταμινικό οξύ Αναπτυξιακό Αύξηση του όγκου του κοιλιακού συστήματος Μείωση του μεγέθους του φλοιού Δομικές αλλαγές στον ιππόκαμπο

12 Βιοχημικό υπόβαθρο Υπόθεση της Ντοπαμίνης Η σχιζοφρένεια είναι αποτέλεσμα υπερδιέγερσης του ντοπαμινεργικού συστήματος Φάρμακα που επάγουν την απελευθέρωση της ντοπαμίνης (αμφεταμίνη, κοκαΐνη) προκαλούν σχιζοτυπική συμπεριφορά Τα περισσότερα αντιψυχωσικά φάρμακα είναι ανταγωνιστές των D2 υποδοχέων της ντοπαμίνης Κλασσικά αντιψυχωσικά - Αλοπεριδόλη Άτυπα αντιψυχωσικά - Κλοζαπίνη

13 Αντιψυχωσικά φάρμακα Κλασσικά (Αλοπεριδόλη) Ανταγωνιστές των D2 υποδοχέων Κακοήθες νευροληπτικό σύνδρομο Άτυπα (Κλοζαπίνη) Ανταγωνιστές νοραδρενεργικών και σεροτονεργικών υποδοχέων Πιο δραστικά έναντι των αρνητικών συμπτωμάτων Αντίθετα, τα κλασσικά αντιψυχωσικά είναι πιο δραστικά έναντι των θετικών συμπτωμάτων Δεν παρουσιάζουν το κακοήθες νευροληπτικό σύνδρομο

14 Παρενέργειες των κλασσικών αντιψυχωσικών φαρμάκων Κακοήθες νευροληπτικό σύνδρομο (Tardive dyskinesia) Εξωπυραμιδικό σύνδρομο Δυσκαμψία, πυρετός, αστάθεια του αυτόνομου νευρικού συστήματος 20% θανατηφόρα Απαιτεί άμεση διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής Πιο πιθανό να εμφανιστεί σε ψηλές δόσεις

15 Αύξηση του όγκου του κοιλιακού συστήματος n Όσο µεγαλύτερη είναι η αύξηση του όγκου της κοιλίας τόσο µικρότερη είναι η ανταπόκριση στη θεραπεία µε αντιψυχωσικά

16 Μείωση της φαιάς ουσίας

17 Δομικές αλλαγές στον ιππόκαμπο

18 Συναίσθημα Ο εγκέφαλος συμμετέχει ενεργά στην έκφραση των συναισθημάτων Το σύστημα των συναισθημάτων είναι άμεσα συνδεδεμένο με το σύστημα της ανταμοιβής 65

19 Εγκεφαλικά κέντρα Στεφανιαίο σύστημα Αμυγδαλή Προμετωπιαίος φλοιός έλικα του προσαγωγίου Ιππόκαμπος Πυρήνας του ραβδωτού (βασικά γάγγλια) Υποθάλαμος 66

20 Ομοιοστατικοί μηχανισμοί Υποθάλαμος Λήψη τροφής Θερμοκρασία Δίψα Κιρκάδιος ρυθμός Υπόφυση Αυτόνομο Νευρικό σύστημα 67

21 Υποθάλαμος Ο ερεθισμός νευρώνων του υποθαλάμου προκαλεί πολλές αντιδράσεις που έχουν σχέση με συναισθήματα και το αυτόνομο νευρικό σύστημα Όγκο νερού και ηλεκτρολύτες του αίματος (δίψα) Θερμοκρασία Μεταβολισμό (Πείνα/Θυρεοειδής) Αναπαραγωγή Απόκριση στο άγχος 20

22 Ρύθμιση λήψης τροφής Έξω πυρήνας Κέντρο λήψης τροφής Κοιλιακός έσω πυρήνας Κέντρο κορεσµού 21

23 Υπερφαγία - Παχυσαρκία 22

24 Αφαγία 23

25 Ρύθμιση λήψης τροφής από πεπτίδια/ νευροδιαβιβαστές Νευροπεπτίδιο Υ Πιο ισχυρό διεγερτικό λήψης τροφής Αυξάνεται κατά τη διάρκεια στέρησης τροφής Διεγείρει τη λήψη υδατανθράκων Γαλανίνη Διεγείρει τη λήψη λιπών 24

26 Λεπτίνη Πρωτεΐνη που παράγεται από το λιπώδη ιστό Δρα στον υποθάλαμο Υποδοχείς: κινάση τυροσίνης Ομοιοστατικός μηχανισμός για τη διατήρηση του βάρους Αναστέλλει τη σύνθεση και έκλυση του νευροπεπτιδίου Υ 25

27 Κιρκάδιοι ρυθμοί Ρυθμίζονται από τον υπερχιασματικό πυρήνα του υποθαλάμου Κορτιζόλη - - > αυξάνεται τις πολύ πρωινές ώρες έως λίγο πριν το μεσημέρι, εγρήγορση Γονιδιακός έλεγχος: clock, per 26

28 Κινητοποίηση και Υποθάλαμος Οικολογικοί περιορισμοί π.χ. γρήγορη κατανάλωση τροφής Προληπτικοί μηχανισμοί Κιρκάδιοι ρυθμοί Παράγοντες ευχαρίστησης ντοπαμίνη 27

29 Άξονας υποθαλάμου- υπόφυσης- επινεφριδίων Υποθάλαµος: εκλυτική ορµόνης της κορτικοτροπίνης (CRF) Υπόφυση: κορτικοτροπίνη (ACTH) Επινεφρίδια: κορτιζόλη 28

30 Κατάθλιψη 68

31 Συμπτώματα Γενική δυσφορία καθημερινά Ανικανότητα αίσθησης ευχαρίστησης, ικανοποίησης, ανταμοιβής Μειωμένη όρεξη για φαγητό Αδιαφορία για τα καθημερινά γεγονότα Κόπωση Αϋπνία 69

32 Είδη κατάθλιψης Μείζωνα κατάθλιψη Μελαγχολική κατάθλιψη Άτυπη κατάθλιψη Δυσθυμική κατάθλιψη Ψυχωτική κατάθλιψη Διπολική διαταραχή Γενική διαταραχή άγχους 70

33 Χημικές διαταραχές στην κατάθλιψη Μειωμένη σύνθεση και/ή δράση σεροτονίνης, ντοπαμίνης, νορεπινεφρίνης Αυξημένη δράση των ενζύμων διάσπασης ή των μεταφορέων επαναπρόσληψης 71

34 Φαρμακολογική θεραπεία Αναστολείς της μονοαμινικής οξειδάσης Φαινυλεζίνη Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά ιμιπραμίνη Επιλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης Φλουοξετίνη (Πρόζακ) Ηλεκτρο- σπασμωδική θεραπεία 72

35 Γενική διαταραχή άγχους Βενζοδιαζεπίνες Αγωνιστής GABA Αυξάνουν τη δράση των ανασταλτικών κυττάρων 73

36 35

37 Επιληψία o Μία από της πιο συχνές και σοβαρές νευρολογικές διαταραχές - 50 εκατοµµύρια ασθενών ανά τον κόσµο o Χρόνια παθολογική κατάσταση o Συµπτώµατα : επιληπτικές κρίσεις Εστιακές :κροταφικές, µετωπιαίες, βρεγµατικές, ηνιακές, κ.α. Γενικευµένες : κρίσεις Absence, τονικές, κλονικές, µυοκλονικές, ατονικές και τονικές-κλονικές κρίσεις

38 Στάδια έντασης επιληψίας/racine s scale 1 ο : απότοµη διακοπή της συµπεριφοράς, ακινησία βλέµµατος 2 ο : κινήσεις του στόµατος και του προσώπου 3 ο : Επαναλαµβανόµενες κινήσεις της κεφαλής, κάµψη και χορεία του αυχένα 4 ο : Νευρικά τικ στα µπροστινά άκρα και παραµονή συνήθως σε καθιστή στάση 5 ο : Έντονες συσπάσεις, αυξανόµενης έντασης (clonic and/or tonic-clonic seizures), τα πειραµατόζωα στηρίζονται στα πίσω τους άκρα (rearing) 6 ο : Πολύ έντονες συσπάσεις, αναπήδηση και πτώση (Racine et al.,1972; Lüttjohann et al.,2009)

39 Επιληπτικές κρίσεις 38

40 Αίτια oπεριβαλλοντικά 1. Εγκεφαλικοί τραυµατισµοί 2. Βλάβες στα πρώτα αναπτυξιακά στάδια 3. Εγκεφαλικά επεισόδια, εµφράγµατα και καταστάσεις υποξίας 4. Λοιµώδεις νόσοι 5. Έκθεση σε χηµικές ενώσεις / υπερβολικές δόσεις φαρµακευτικών σκευασµάτων oγενετικά 1. Μεταλλάξεις γονιδίων βασικών ή βοηθητικών υποµονάδων ιοντικών καναλιών 2. Μεταλλάξεις γονιδίων που εµπλέκεται στην πλαστικότητα, την ανάπτυξη των νευρικών δικτύων, στις οδούς µεταβολισµού των νευρώνων ή που κωδικοποιούν µόρια σε πιο πρόωρα µονοπάτια

41 Κατηγοριοποίηση Με βάση τα αίτια: Γενετικές (Ιδιοπαθείς) Δοµικές/Μεταβολικές Αγνώστου Αιτίας Με βάση το είδος των επιληπτικών κρίσεων: Εστιακές (ιδιοπαθείς ή συµπτωµατικές) Γενικευµένες (ιδιοπαθείς ή συµπτωµατικές)

42 Παθοφυσιολογία o Διατάραξη φυσιολογικής ισορροπίας µεταξύ αναστολής και διέγερσης αυξηµένα επίπεδα διεγερτικών διαβιβαστών ή µειωµένα επίπεδα ανασταλτικών διαβιβαστών o Εστιακές κρίσεις: συγχρονισµένες εκπολώσεις (µεγάλη συχνότητα πυροδότησης των κυττάρων) σε συγκεκριµένη περιοχή του φλοιού που εξαπλώνονται σε γειτονικές περιοχές o Γενικευµένες κρίσεις : ο βασικός µηχανισµός φαίνεται να στηρίζεται σε ανωµαλίες στη λειτουργία και επικοινωνία θαλαµοφλοιικών συνδέσεων

43 Ιδιοπαθείς επιληψίες oτασεο-εξαρτώµενα κανάλια : Να +, Κ +, Ca 2+ oυποδοχείς GABA A oνικοτινικοί υποδοχείς ακετυλοχολίνης oγονίδια πρωτεϊνών που δεν είναι δίαυλοι ιόντων : LGI1 Οικογενής επιληψία πλάγιου κροταφικού λοβού

44 Επιληψία κροταφικού λοβού oπιο κοινή µορφή εστιακών επιληψιών oεγγύς και νεοφλοιική oσυµπτώµατα oαιτιολογία: Γονίδια (LGI1, υποµονάδα GABA B ) Περιβάλλον

45 Ζωικά µοντέλα επιληψίας oπροσοµοίωση επιληπτικών κρίσεων oγενετικά µοντέλα: Μεταλλάξεις σε κανάλια Na + και Ca 2+ Απώλεια GABAεργικών ενδονευρώνων oεπαγόµενα µοντέλα: oηλεκτρικώς ή Χηµικώς oοξέα ή Χρόνια

46 Γλώσσα Κεφάλαιο 34

47 Γλωσσικές περιοχές του εγκεφάλου Περιοχή Broca Κινητική περιοχή του λόγου Κοντά στον κινητικό φλοιό Περιοχή Wernicke Κέντρο ακουστική κατανόησης Κοντά στον πρωτοταγή ακουστικό φλοιό Τοξοειδής δεσμίδα

48 Απλή χρήση της γλώσσας 180 λέξεις το λεπτό Λεξιλόγιο λέξεις Παραγωγή γλώσσας ß à κατανόηση γλώσσας Σωστή χρήση απαιτεί: Γνώση της βασικής δομής Γραμματική Γνώση των ηχητικών μορφών

49 Στοιχεία της γλώσσας ως μέσο επικοινωνίας Δημιουργικότητα Δεν είναι μια απλή μίμηση Δημιουργία εννοιών Μορφή Φωνήματα Γραμματική Απεριόριστη χρήση περιορισμένων μέσων Περιεχόμενο Αφηρημένες έννοιες Συναισθηματική διάσταση Χρήση Μέσο επικοινωνίας, αλλά όχι ουδέτερο

50 Διαταραχές της γλώσσας Δυσαρθρία παθήσεις της παρεγκεφαλίδας Αφασία Broca Αφασία Wernicke Αφασία αγωγής Σχιζοφρένεια

51 Ζωικά μοντέλα Μη ικανοποιητικά Απλές ή και πιο σύνθετες (κελάηδισμα) μορφές επικοινωνίας Η επικοινωνία δεν χαρακτηρίζεται από διαπροσωπικές σχέσεις και η μορφή, το περιεχόμενο και η χρήση τους είναι στερεότυπες

52 Ζωικά μοντέλα - Πίθηκος William & Lorna Kellogg Gua (χιμπατζής) μεγάλωσε μαζί με το παιδί τους Απέκτησε πολλές ανθρώπινες συμπεριφορές, δεν έμαθε όμως να μιλά Allen & Beatrice Gardner Washoe, έμαθε την αμερικάνικη νοηματική γλώσσα Απέκτησε λεξιλόγιο 160 λέξεων Πολύ μικρότερο από το λεξιλόγιο ενός παιδιού 4 ετών Susan Savage- Rumbaugh Μελέτησε την κατανόηση της γλώσσας σε νήπιο bonobo Συγκρίσιμη ανάπτυξη στην κατανόηση της γλώσσας έως την ηλικία των 2,5 ετών Σε μεγαλύτερες ηλικίες, το ανθρώπινο νήπιο παρουσίασε πολύ μεγαλύτερη ανάπτυξη

53 Έμφυτη Έμφυτη ή επίκτητη διαδικασία; Η λειτουργία της φυσικής διαδικασίας αντιπροσωπεύεται στο αριστερό ημισφαίριο Η εντόπιση της γλώσσας σχετίζεται με την ασυμμετρία του εγκεφάλου: ο κροταφικός λοβός στο αριστερό ημισφαίριο είναι μεγαλύτερος (από την 31 η εβδομάδα της κύησης) Ευαισθησία στο διαχωρισμό ενός μεγάλου φάσματος ήχων Με την εκμάθηση της γλώσσας αυτό χάνεται/μειώνεται Ιάπωνες: δεν διαχωρίζουν μεταξύ r και l Άγγλοι: δεν διαχωρίζουν μεταξύ σκληρού και μαλακού l της ρωσικής γλώσσας

54 Έμφυτη ή επίκτητη διαδικασία; Έμφυτη Καθολικοί κανόνες εκμάθησης γλώσσας σε όλους τους πολιτισμούς Επίκτητη Απαιτείται εκμάθηση

55 Κρίσιμη περίοδος εκμάθησης γλώσσας 2 ετών εφηβεία Μετά την εφηβεία είναι πολύ δύσκολο να μάθουμε μια δεύτερη γλώσσα προφορά «Άγρια» παιδιά έχουν μειωμένη επίδοση στην εκμάθηση γλώσσας μετά την εφηβεία

56 Γλωσσικές περιοχές του εγκεφάλου Περιοχή Broca Κινητική περιοχή του λόγου Κοντά στον κινητικό φλοιό Περιοχή Wernicke Κέντρο ακουστική κατανόησης Κοντά στον πρωτοταγή ακουστικό φλοιό Τοξοειδής δεσμίδα

57 Διαταραχές της γλώσσας Κινητικές διαταραχές Δυσαρθρία Δυσφωνία Αφασίες Broca Wernicke αγωγής

58 Διαταραχές της γλώσσας - Αφασίες

59 Μοντέλο Wernicke Geschwind Επανάληψη λέξης

60 Μοντέλο Wernicke Geschwind Ακοή λέξης Ακουστικό νεύρο έσω γονατώδη πυρήνα του θαλάμου πρωτοταγής ακουστικός φλοιός ακουστικός φλοιός ανώτερης τάξης βρεγματο- κροταφο- ινιακο συνειρμικός φλοιός (γωνιώδης έλικα) περιοχή Wernicke περιοχή Broca

61 Αφασία Broca Κάκωση στον κινητικό συνειρμικό φλοιό και σε βαριές καταστάσεις περιλαμβάνονται η προκινητική και προμετωπιαία περιοχή Αργή ομιλία έως πλήρη αφωνία Χρήση απλών λεξικών μορφών (ενικός, παράλειψη άρθρων) Έχουν επίγνωση των λαθών Η κατανόηση γραπτού και προφορικού λόγου δεν επηρεάζεται Συνήθως συνοδεύεται από μερική παράλυση της δεξιάς πλευράς

62 Αφασία Broca

63 Αφασία Wernicke Σημαντική ελάττωση της κατανόησης Δεν προκαλείται διαταραχή στην ομιλία Διαταραχή στην παραγωγή γλώσσας Δυσκολία στην εύρεση της σωστής λέξης Εσφαλμένοι συνδυασμοί λέξεων (παραφασία) Δημιουργία νέων λέξεων (νεολογισμός) Δυσκολία στη μετάδοση των σκέψεών τους (κενός λόγος) Μείωση της ικανότητας επανάληψης λεξεων (ακουστικά ή οπτικά à διάβασμα) Λογόρροια

64 Αφασία Wernicke

65 Αφασία αγωγής Κάκωση στην τοξοειδή δεσμίδα Μικρότερη ευχέρεια στην παραγωγή γλώσσας από τους ασθενείς με αφασία Wernicke Παραφασικά λάθη Μείωση της ικανότητας επανάληψης Μπορούν να διαβάζουν χαμηλόφωνα αλλά όχι μεγαλοφώνα Μικρή μείωση στην ικανότητα γραψίματος Μείωση των εκούσιων κινήσεων

66 Συναισθηματικά στοιχεία στη γλώσσα Μουσικά στοιχεία τονισμού, ύψους, ρυθμού Προσωδία Διαταραχές αυτών των στοιχείων: απροσωδίες Κακώσεις στο δεξιό ημισφαίριο Κακώσεις στο δεξιό μετωπιαίο λοβό: Αδιαφοροποίητο τόνο φωνής Κάκωση

67 Διαταραχές ανάγνωσης και γραφής Συγγενείς Δυσλεξία Επίκτητες Αλεξία Επίκτητες δυσλεξίες

68 Αλεξία - Αγραφία 1) Διαταραχή ανάγνωσης μόνο Μείωση της ικανότητας διαβάσματος Παραμένει η ικανότητα κατανόησης και αναγνώρισης Βλάβη στον αριστερό ινιακό φλοιό και στην οπίσθια μοίρα του μεσολοβίου (σπλήνιο) Μείωση της οπτικής αντίληψης Η αριστερή οπτική γωνία δεν έχει πρόσβαση στα γλωσσικά κέντρα

69 Αλεξία - Αγραφία Βλάβες της γωνιώδους έλικας (βρεγματο- κροταφικό- ινιακός συνειρμικός φλοιός) Μείωση ικανότητας τόσο στο διάβασμα όσο και στο γράψιμο Ανικανότητα σύνδεσης των οπτικών συμβόλων (γράμματα) με τους ηχητικούς φθόγγους

70 Δυσλεξία Επίκτητη: μετά από κάκωση στον εγκέφαλο Αναπτυξιακή à συγγενής

71 Αναπτυξιακή δυσλεξία Η εξελικτική διαδικασία για την ανάγνωση και γραφή βρίσκεται ακόμη σε αρχικά στάδια Είδη δυσλεξίας Βελτίωση κατανόησης όταν λέξεις αντικαθίστανται με σύμβολα Τάση να διαβάζουν τις λέξεις ανάποδα Ανατομικές αλλαγές Ελάττωμα της κυριαρχίας του αριστερού ημισφαιρίου Οι περισσότεροι δυσλεξικοί είναι αριστερόχειρες Μείωση της ασυμμετρίας του κροταφικού λοβού Επιβράδυνση της μετακίνησης νευρώνων στην αριστερή πλευρά του φλοιού

72 Αναπτυξιακή δυσλεξία Μνήµη µιας σειράς γραµµάτων (φωνητική επανάληψη) Αναγνώριση οµοιοκαταληξίας

73