Νεοελληνική λογοτεχνία

Transcript

1 Λογοτεχνία Χρήσιµοι όροι Χρήσιµοι όροι Ανάγνωση - αναγνώριση Αφήγηση 1. ιστορία σε πεζό η έµµετρο λόγο 2.η γραπτή παρουσίαση της ιστορίας, µιας σειράς γεγονότων που συνιστούν την υπόθεση(περιεχόµενο, µύθος), µε ορισµένη σειρά και τεχνική Χρονική (χρονολογική) σειρά: Αναχρονίες: αναδροµική αφήγηση ή ανάληψη (flashback) Πρόδροµη αφήγηση ή πρόληψη (flash forward) Χρήσιµοι όροι Εγκιβωτισµός, in medias res, γραµµική Χρονική διάρκεια: Χρόνος της αφήγησης και χρόνος της ιστορίας (έλλειψη, συµπύκνωση, επιβράδυνση) Αφηγητής το πλαστό πρόσωπο που αφηγείται την ιστορία Σχέση αφηγητή - συγγραφέα Χρήσιµοι όροι Αµέτοχος στην ιστορία και αφηγείται σε γ γραµµατικό πρόσωπο, διαµεσολαβεί ανάµεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη -Παντογνώστης αφηγητής -Αντικειµενικός παρατηρητής ραµατοποιηµένος αφηγητής σε α πρόσωπο, συµµετέχει στα δρώµενα Χρήσιµοι όροι ιήγηµα-πεζό λογοτεχνικό αφηγηµατικό έργο µε µικρή έκταση και ολοκληρωµένη υπόθεση, πλαστή ή βασισµένη σε πραγµατικά γεγονότα ιήγηση Εγκιβωτισµός τοποθέτηση ή παρεµβολή µιας αφήγησης στο εσωτερικό άλλης, ευρύτερης (embedded story) Νουβέλα, µυθιστόρηµα (αφηγηµατική πεζογραφία) Χρήσιµοι όροι In medias res η έναρξη της αφήγησης από τη «µέση», από ένα σηµείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον Ποίηση Στίχος µια γραµµή ενός ποιητικού κειµένου, µε ορισµένο αριθµό συλλαβών και ορισµένο µέτρο Ιαµβικός, δεκαπεντασύλλαβος Στροφή σύνολο από δύο η περισσότερους στίχους, µε ρυθµική και νοηµατική ενότητα 1

2 Χρήσιµοι όροι Ρυθµός το άκουσµα που προκαλεί ο τρόπος µε τον οποίο συνδυάζονται οι τονισµένες µε τις άτονες συλλαβές Οµοιοκαταληξία - ζευγαρωτή ααββ - πλεχτή αβαβ - σταυρωτή αββα - ζευγαροπλεχτή ααβγγβ - µεικτή ή ελεύθερη Χρήσιµοι όροι ιασκελισµός- το νόηµα δεν ολοκληρώνεται σε ένα στίχο 2

3 Σκοπός του µαθήµατος Νεοελληνική λογοτεχνία Εισαγωγή Ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων του φοιτητή πάνω σε λογοτεχνικά θέµατα Ικανότητα ανάπτυξης προφορικού και γραπτού λόγου (discourse) Ανασκόπηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας µε ερµηνευτικές αναλύσεις των πιο αντιπροσωπευτικών λογοτεχνικών κειµένων Νεοελληνική φιλολογία Γραµµατολογία (Κωνσταντίνος Ασώπιος 1844) = Literaturewissenschaft επιστήµη που µελετά τα γραπτά µνηµεία ενός πολιτισµού στην ιστορική τους πορεία, γραµµατεία και λογοτεχνία Γραµµατεία «το σύνολον των γραπτών µνηµείων ενός έθνους, όσα είτε κατά την µορφήν είτε κατά το περιεχόµενον είτε κατά την έκτασιν αντιπροσωπεύουν ανωτέρας εκδηλώσεις του πνευµατικού αυτού πολιτισµού και δεν αποβλέπουν εις ικανοποίησιν πρακτικών µόνο αναγκών, περιορισµένων κατ έκτασιν και χρονική διάρκειαν.» Νεοελληνική λογοτεχνία Αρχαία ελληνική, µεσαιωνική ή βυζαντινή και νεοελληνική γραµµατεία «Υπάρχουν τόσαι γραµµατίαι, όσαι και γλώσσαι γραπταί.» (Ι. Συκουτρής Μελέται και άρθρα, 1956) Αναγνώριση της νεοελληνικής φιλολογίας ως επιστήµης ( ) Νεοελληνική λογοτεχνία Ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας γενικές και τοπικές Ι. Ρ. Νερουλός Course de litterature grecque moderne (Γενεύη 1827) Κωνσταντίνος ηµαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή µας, Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μάριο Βίτι (Mario Vitti), Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ρόντερικ Μπίτον (Roderick Beaton), Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία. Ποίηση και πεζογραφία , Νεοελληνική λογοτεχνία Κωνσταντίνος ηµαράς Νεοελληνικός ιαφωτισµός, Ελληνικός ροµαντισµός, Μάριο Βίτι Ιδεολογική λειτουργία της ελληνικής ηθογραφίας, Η Γενιά του 30. Ιδεολογία και µορφή,

4 Οι περίοδοι της νεοελληνικής λογοτεχνίας Κριτήρια της περιοδοποίησης: διάφορα πολιτικά, κοινωνικά ή πολιτισµικά γεγονότα, έκδοση κάποιου σηµαντικού έργου, κτλ. 6 περίοδοι: Α : Πριν από την Άλωση (από τον 10 ο αιώνα ως την πτώση της Κωνσταντινούπολης) Β : ωδεκάνησα, Κύπρος, Κρήτη Γ : Νεοελληνικός ιαφωτισµός (18 ος 19 ος αιώνας) Οι περίοδοι της νεοελληνικής λογοτεχνίας : Επτανησιακή Σχολή ( ) Αθηναϊκή (Ροµαντική) Σχολή Ε : Γενιά του 1880 (Νέα Αθηναϊκή Σχολή) Γενιά του 1920 ΣΤ : Γενιά του 1930 Μεταπολεµική λογοτεχνία Σύγχρονη λογοτεχνία Απαρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας ος αιώνας γλωσσικό κριτήριο Πρωτονεοελληνικά Ε. Κριαράς και Π.. Μαστροδηµήτρης Στυλιανός Αλεξίου βυζαντινή λογοτεχνία σε δηµώδη γλώσσα (Η ορολογία των περιόδων της λογοτεχνίας µας) Κυπριακή ποίηση, έπεται η κρητική ποίηση Γ. Π. Σαββίδης το πρωιµότερο έντυπο της νεότερης λογοτεχνίας - 7 έργα (16 ος αιώνας) 2

5 Βασίλειος ιγενής Ακρίτης Αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας Από τον ιγενή Ακρίτη και πέρα... βυζαντινή προφορική ηρωική ποίηση σε δηµώδη γλώσσα (Του Αρµούρη 10 ος αιώνας, Του υιού του Ανδρονίκου) Πρώτη έκδοση- Παρίσι, 1875 (Κ. Σάθας και E. Legrand) Escorial και Grottaferata (χειρόγραφα) 12 ος αιώνας Η ζωή και τα κατορθώµατα του ιγενή Έξι παραλλαγές Βασίλειος ιγενής Ακρίτης Επίδραση από τα ακριτικά τραγούδια Πόντος, Καππαδοκία, Κύπρος, Κρήτη Επίδραση πάνω στα κλέφτικα τραγούδια Έπος ή µυθιστόρηµα; Εθνικό σύµβολο Ηρωικό αρχέτυπο (Βίτι) Το πρώτο γραπτό µνηµείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Πολίτης) ιγενής Ακρίτης Ο ιγενής ψυχοµαχεί κι η γη τονε τροµάσσει βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέτ' ο απάνω κόσµος κι ο κάτω κόσµος άνοιξε και τρίζουν τα θεµέλια, κι η πλάκα τον ανατριχιά πώς θα τόνε σκεπάσει, πώς θα σκεπάσει τον αητό, στη σης τον αντρειωµένο. Σπίτι δεν τον εσκέπαζε, σπήλιο δεν τον εχώρει, τα όρη εδιασκέλιζε, βουνού κορφές επήδα... ιγενής και άλλα κείµενα Στη νεοελληνική προφορική παράδοση ο ιγενής ηττάται µόνο από τον Χάρο Επιδράσεις: Κωστής Παλαµάς «Ο ιγενής και ο Χάροντας» (Ιάµβοι και ανάπαιστοι) Άγγελος Σικελιανός «Ο θάνατος του ιγενή» Καζαντζάκης «Ακρίτας» (σχέδιο) Ο ιγενής και ο Χάροντας Καβάλα πάει ο Χάροντας τον ιγενή στον Άδη, κι άλλους µαζί... Κλαίει δέρνεται τ' ανθρώπινο κοπάδι. Και τους κρατεί στου αλόγου του δεµένους τα καπούλια, της λεβεντιάς τον άνεµο, της οµορφιάς την πούλια. Και σα να µην τον πάτησε του Χάρου το ποδάρι ο Ακρίτας µόνο ατάραχα κοιτάει τον καβαλάρη «Ο Ακρίτας είµαι, Χάροντα δεν περνώ µε τα χρόνια. Μ' άγγιξες και δε µ' ένοιωσες στα µαρµαρένια αλώνια; Εγώ είµαι η ακατάλυτη ψυχή των Σαλαµίνων, στην Εφτάλοφην έφερα το σπαθί των Ελλήνων. ε χάνοµαι στα Τάρταρα, µονάχα ξαποσταίνω, στη ζωή ξαναφαίνοµαι και λαούς ανασταίνω!». 1

6 Πτωχοπροδροµικά Πτωχοπροδροµικά (4 σατιρικά ποιήµατα) 12 ος αιώνας (Θεόδωρος Πρόδροµος) 1 ο ζήτηση οικονοµικής βοήθειας από τον Ι. Κοµνηνό λόγω της συζύγου γκρινιάρας 2 ο ζήτηση βοήθειας από τον αδερφό του αυτοκράτορα 3 ο απελπισία και απογοήτευση από τη ζωή του, ζήλια για τους πλούσιους 4 ο σάτιρα της µοναστικής ζωής Πτωχοπροδροµισµός η εξιστόρηση της υλικής ανέχειας µε σκοπό την επαιτεία Πτωχοπροδροµικά «Ανάθεµαν τα γράµµατα, Χριστέ, και οπού τα θέλει, Ανάθεµαν και τον καιρόν και εκείνην την ηµέραν Καθ ην µε παρεδώκασιν εις το διδασκαλείον, Προς το να µάθω γράµµατα, τάχα να ζω απ εκείνα...» (3 ο ποίηµα) Άλλα κείµενα Μιχαήλ Γλυκάς 12 ος αιώνας (Προς τον Μανουήλ Α Κοµνηνό) Στίχοι γραµµατικοί Μιχαήλ του Γλυκά, ους έγραψε καθ ον κατεσχέθη καιρόν εκ προσαγγελίας χαιρεκάκου τινός Σπανέας ή ιδασκαλία παραινετική 12 ος αιώνας (οδηγός για τη σωστή συµπεριφορά, πρότυπο: Προς ηµόνικον, ψευδο-ισοκράτειος λόγος) Χρονικόν του Μορέως ανθελληνικό πνεύµα (ανοµοιοκατάληκτος δεκαπεντασύλλαβος), 14 ος αιώνας Άλλα κείµενα Αυθέντης του Μορέως (1850) Α. Ρ. Ραγκαβής Ιπποτικά µυθιστορήµατα και διηγήσεις (αλληγορικές, µε ζώα και φυτά) Λίβιστρος και Ροδάµνη [Το πιο διαδεδοµένο], 14 ος αιώνας Συναξάρι του τιµηµένου γαδάρου 15 ος αιώνας Κρητική παράδοση (14 ος 17 ος ) Απόκοπος του Μπεργαδή [όραµα του Κάτω Κόσµου], Βενετία 1509 «Μιαν από κόπου ενύσταξα...» «Η Φυλλάδα του Γαϊδάρου» «Κρητική Αναγέννηση» - δηλώνει την πολιτισµική άνθηση στη Κρήτη τον 16 ο και τον 17 ο αιώνα Χρυσή περίοδος στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Πολίτης) Κατάλληλες κοινωνικές συνθήκες Κρητική Αναγέννηση Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη, τραγωδία (ιταλική κλασικιστική τραγωδία) Orbeche (G. Batista Giraldi) Εξύµνηση της αρετής και καταγγελία της αµαρτίας Ερωφίλη, Φιλόγονος, Πανάρετος Κατζούρµπος κωµωδία Πανώρια ποιµενικό δράµα Βοσκοπούλα,

7 Κρητική αναγέννηση Κυπριακή παράδοση Θυσία του Αβραάµ - Θρησκευτικό δράµα (Lo Isach Luigi Groto) Απουσία της κανονικής δοµής Vićentije Rakić µετάφραση ( ), 8 επανειληµµένες εκδόσεις Βιτσέντος Κορνάρος Ερωτόκριτος (1590, ποίηµα ερωτικόν) Ερωτόκριτος και Αρετούσα, Ηρακλής Paris et Vienne (Ο Παρίσης και η Βιέννα) Θυµίζει το δηµοτικό τραγούδι Ασ(σ)ίζες, 13 ος -14 ος αιώνας, νοµικός κώδικας του Μεσαιωνικού Βασιλείου της Κύπρου, το παλαιότερο πεζό γραπτό κείµενο στην κυπριακή διάλεκτο «είναι το αρχαιότερο γραπτό κείµενο από τη διάσπαση της βυζαντινής µεσαιωνικής γλώσσας σε διαλέκτους» Πλήρης διαµόρφωση της κυπριακής διαλέκτου - 15 ος αιώνας Λεόντιος Μαχαιράς, Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου, 15 ος αιώνας (λογοτεχνικότητα) Κυπριακή παράδοση Τρία χειρόγραφα Κριτική έκδοση του Χρονικού Κ. Σάθας (1873) Σεφέρης «Ο αίµων της Πορνείας» «Τραγούδι της Αροδαφνούσας» Γεώργιος Βουστρώνιος, ιήγησις κρονικάς Κύπρου, 15 ος αιώνας Κυπριακή παράδοση Κυπριακά ερωτικά ποιήµατα (Ρίµες αγάπης), πετραρχισµός (µανιερισµός - Βίτι) 156 ποιήµατα, ιδιωµατική γλώσσα, 16 ος αιώνας Ιταλικές στιχουργικές µορφές (ιαµβικός εντεκασύλλαβος) Μεταφράσεις πετραρχικών και άλλων ιταλικών ποιηµάτων «Από τα ωραιότερα λυρικά δείγµατα της πρωιµότερης νεοελληνικής λογοτεχνίας» (Πολίτης) Κυπριακά ερωτικά ποιήµατα Aνίσως, ω κυρά µου, κι όµορφη σαι τόσον οπού τινάς δε να µπορήση τα κάλλη σου ποτέ να τα µετρήση µηδέ να πη µπορεί πόσα µορφή σαι, δεν εν θαύµα, αν είσαι αξ αύτου µου περίτου αγαπηµένη παρά που σαι γλυκιά και, Χρυσταλλένη (87, στ ) 3

8 Δημοτικό τραγούδι Η ποιητική του δηµοτικού τραγουδιού και οι συλλογές ηµοτικό τραγούδι «ηµοτικά τραγούδια είναι έµµετρα κείµενα (αφηγηµατικά ή λυρικά) που τα έχουν συνθέσει άγνωστοι λαϊκοί ποιητές µόνοι τους ή µε συνεργασία, και µε συµπληρώµατα από την παράδοση. Τα θέµατα και η µουσική τους συγκίνησαν τις ελληνικές γενεές επί αιώνες» (. Σ. Λουκάτος, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, 1977) ηµοτικό τραγούδι «Ποίηση οµαδική, που δηµιουργείται από ένα σύνολο ατόµων δεν µπορεί να υπάρξει» (Ν. Πολίτης) Αφετηρία δηµιουργός (άτοµο) Προϊόν συλλογικής συνείδησης Προφορικός λόγος (µουσική, χορός) Λαογραφία (Νικόλαος Πολίτης) Τραγουδιστής ποιητάρης (Κύπρος) Γεωγραφικός χώρος (κλειστή αγροτική κοινωνία, νησιωτικές οµάδες) Νικόλαος Πολίτης ( ) Εισηγητής του όρου λαογραφία (φολκλόρ, Volkskunde) Ελληνική λαογραφική εταιρεία (1909) Παραδόσεις Ι και ΙΙ (1904) Περιοδικό Λαογραφία (1909) Λαογραφικό αρχείο (1918) Συλλογές ελληνικών δηµοτικών τραγουδιών Ξένες: 1. Claude Fauriel, Chants populaires de la Grece Moderne, Παρίσι Arnold Passow, Ρωµαϊκά τραγούδια, Λειψία Emil Legrand, Chants populaires de la Grece Moderne, Παρίσι Verner Haksthauzen, [100 ελληνικά δηµοτικά τραγούδια], Συλλογές ελληνικών δηµοτικών τραγουδιών Σερβικές µεταφράσεις: 1. Antologija poezije balkanskih naroda, Prosveta Antologija grčkog narodnog pesništva, Miodrag Stojanović, Beograd Antologija grčke narodne poezije, Beograd

9 Συλλογές ελληνικών δηµοτικών τραγουδιών Ελληνικές: Γενικές και τοπικές 1. ηµοτικά τραγούδια, Ακαδηµία Αθηνών, Αθήνα Ν. Πολίτης, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, ηµήτριος Πετρόπουλος, Ελληνικά δηµοτικά τραγούδια, Βασική βιβλιοθήκη, Αθήνα Αντώνης Γιάνναρης, Άσµατα κρητικά µετά διστίχων και παροιµιών, Λειψία Γ. Χασιώτης, Τραγούδια της Ηπείρου, 1866 Κατηγορίες των τραγουδιών Ακριτικά τραγούδια τα κατορθώµατα των ακριτών (επική ποίηση) ιγενής > ιονής > Γιαννακής > Γιαννής > Γιάννης Παραλογές- διηγηµατικό ή αφηγηµατικό τραγούδι (µπαλάντες), µε έντονο το µυθικό στοιχείο, συσχετίζεται µε την τραγωδία Κλέφτικα τραγούδια (Τουρκοκρατία, Στερεά Ελλάδα) Κατηγορίες των τραγουδιών Ερωτικά τραγούδια ή τραγούδια της αγάπης (δίστιχα κρητικές µαντινάδες) Τραγούδια του γάµου ή νυφιάτικα Θρησκευτικά λατρευτικά τραγούδια (διάφορα έθιµα και γιορτές) - Το έθιµο της περπερούνας ή περπερίτσας Ιστορικά τραγούδια (σηµαντικά ιστορικά γεγονότα) Κατηγορίες των τραγουδιών Νανουρίσµατα (από το Βυζάντιο) ταχταρίσµατα Κάλαντα µε την ευκαιρία διάφορων εορτών Της ξενιτιάς (το µοτίβο του θανάτου) Μοιρολόγια (Μάνη, Πελοπόννησος) 8σύλλαβο µε οµοιοκαταληξία Κατηγορίες των τραγουδιών Του Κάτω Κόσµου (η κατάβαση και η προσωποποίηση του θανάτου Χάρος, Χάροντας) Γνωµικά µικρά τραγούδια µε διδακτικό χαρακτήρα Εργατικά λυρικά τραγούδια Περιγελαστικά σατιρικά τραγούδια ή δίστιχα µε σκωπτικό περιεχόµενο Ποιητική Σταθερή δοµή Αρχή (νόµος) της ισοµετρίας (Σ. Κυριακίδης) ένας στίχος αποτελεί µέρος του λόγου µε ολοκληρωµένο νόηµα, αντιστοιχία ανάµεσα στη µορφή και περιεχόµενο Απουσία του διασκελισµού Στίχος ανοµοιοκατάληκτος ιαµβικός δεκαπεντασύλλαβος µε µικρή παύση στην όγδοη συλλαβή Φόρµουλα- ηµιστίχιο (κοινός τόπος ή στερεότυπη φράση) > επανάληψη 2

10 Ποιητική Χνάρι (Γ. Σηφάκης) Η αντίθεση σε διάφορες µορφές Υπερβολές Χρήση του διαλόγου (πρόσωπο συµβατικό) Λόγος απλός και λιτός Φόρµουλα Είδα τα φίδια σταυρωτά και τις οχιές κουβάρια Που ταν τα φίδια σταυρωτά και οι οχιές πλεγµένες Ήβρα τα φίδια πλεχταριά και τις οχιές γαϊτάνι Θα βρεις τα φίδι αγκαλιαστά, οχιές περιπλεγµένες Φόρµουλα Ισορροπία αρχιτεκτονική Τα ηµιστίχια επαναλαµβάνουν το γενικό νόηµα Το 2 ο ηµιστίχιο συµπληρωµατικό, αντιθετικό ή φέρει µια καινούργια πληροφορία Ο νόµος των τριών (Κ. Ρωµαίος) τριαδικό ρητορικό σχήµα, συνήθως µέσα σε ένα ή σε δύο στίχους - Σχήµα της τριαδικής κλιµάκωσης µε κορύφωση του νοήµατος (Σηφάκης) Παράδειγµα Σαράντα πέντε µάστοροι κι εξήντα µαθητάδες Τρεις χρόνους εδουλεύανε της Άρτας το γιοφύρι. Οληµερίς εχτίζανε και από βραδί γκρεµιέται. Μοιρολογούν οι µάστορες και κλαίν οι µαθητάδες: - Αλίµονο στους κόπους µας, κρίµα στες δούλεψές µας, Οληµερίς να χτίζωµε, το βράδυ να γκρεµιέται. Και το στοιχειό ποκρίθηκεν απ τη δεξιά καµάρα: - Αν δε στοιχειώσετ άνθρωπο, τοίχος δε θεµελιώνει Αν δε στοιχειώσετ ορφανό, µη ξένο, µη διαβάτη, Παρά του πρωτοµάστορα την ώρια τη γυναίκα, Πόρχετ αργά τ αποταχιά, πόρχεται αργά στο γιόµα.. Αρχιτεκτονική του τραγουδιού Σαράντα πέντε µάστοροι κι εξήντα µαθητάδες Μοιρολογούν οι µάστορες και κλαίν οι µαθητάδες Αλίµονο στους κόπους µας, κρίµα στες δούλεψές µας (το νόηµα επαναλαµβάνεται και στα δύο ηµιστίχια) Οληµερίς εχτίζανε και από βραδί γκρεµιέται Οληµερίς να χτίζωµε, το βράδυ να γκρεµιέται (αντίθεση στο νόηµα) Πόρχετ αργά τ αποταχιά, πόρχεται αργά στο γιόµα (τα ηµιστίχια αρχίζουν µε την ίδια λέξη, αλλά στο 2 ο έχουµε µια πρόσθετη πληροφορία) Αρχιτεκτονική του τραγουδιού Αν δε στοιχειώσετ άνθρωπο, τοίχος δε θεµελιώνει Αν δε στοιχειώσετ ορφανό, µη ξένο, µη διαβάτη, Παρά του πρωτοµάστορα την ώρια τη γυναίκα, Πόρχετ αργά τ αποταχιά, πόρχεται αργά στο γιόµα > ιατύπωση ανάγκη για την ανθρώπινη θυσία > Αποκλεισµός ορισµένων προσώπων (3) > εστίαση σε ένα συγκεκριµένο πρόσωπο 3

11 Αρχιτεκτονική του τραγουδιού Σαρανταπέντε Κυριακές και εξηνταδυό ευτέρες Με τετρακόσια δυό φλουριά, µε ξηνταδυό ρουµπιέδες Πόχει τριακόσια δυό φλωριά και πεντακόσια γρόσια Σαρανταπέντε λεµονιές στον άµµο φυτεµένες Τρακόσι αρκούδια σκότωσα και εξηνταδυό λεοντάρια Φόρµουλα και οι νόµοι Παραγωγικό στοιχείο - µοτίβα, εικόνες, επίθετα, εκφράσεις (Milman Perry) Ποιητικό κείµενο ή όχι; Το ζήτηµα της καταγραφής και έκδοσης Το ζήτηµα των παραλλαγών Γνώµες Το ελληνικό δηµοτικό τραγούδι είναι «το πιο έξοχο που ξέρουµε από την πλευρά της λυρικής δραµατικής επικής ποίησης» (Γκαίτε) 4

12 ιαφωτισµός Νεοελληνικός διαφωτισµός (1774)-1821 Αγγλία και Γαλλία 17 ος και 18 ος αιώνας Αγγλικός εµπειρισµός Γαλλικός διαφωτισµός Εγκυκλοπαιδεία, ή Λεξικόν συστηµατικόν των επιστηµών, των τεχνών και των επαγγελµάτων, ιαφωτισµός «Στόχος της εγκυκλοπαιδείας είναι να ενώσει τις σκορπισµένες πάνω στη γη γνώσεις, να διατυπώσει το γενικό σύστηµα στους συγχρόνους µας και να τα µεταδώσει στους ανθρώπους που θα έλθουν ύστερα από µας...» 1669 Ποιητική ερηµία (αντιποιητικός αιώνας) Νεοελληνικός διαφωτισµός Η περίοδος της προετοιµασίας ( ) Η περίοδος της ακµής ( ) «...στον 15 ο αιώνα πήγαιναν στη ύση να διδάξουν, τώρα πηγαίνουν για να διδαχτούν...» (Πολίτης) Ιταλία (Πάντοβα) Ερωτόκριτος Βενετία, 1713 Κωνσταντινούπολη (Φαναριώτες) Νεοελληνικός διαφωτισµός Νεοελληνικός διαφωτισµός Παραδουνάβιες (Παρίστριες) Ηγεµονίες Στη Γαλλία κοινωνικός αγώνας Στην Ελλάδα εθνικός αγώνας για την απελευθέρωση από τους Τούρκους Η κατάσταση στην Οθωµανική αυτοκρατορία (ξεπερασµένο διοικητικό σύστηµα) Άνοδος της εµπορικής τάξης µε τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) Παντού σχεδόν οι τόποι της [Ελλάδος] είναι εύφοροι εις κάθε λογής γεννήµατα, εις σιτάρια, κριθάρια [...] και θρέφουν διάφορα ζώα, άλογα, βόδια, πρόβατα [...] Μα µ όλα αυτά οι κάτοικοι είναι δυστυχείς, επειδή εις ευζωία συµβάλλει πρώτα η ευνοµία... 1

13 Νεοελληνικός διαφωτισµός...η Ελλάδα έχωντας έναν τέτοιο τόπο δεν ήθελε δοκιµάζη καµµιά φορά πείνα, ή ακρίβεια, η διοίκηση όµως την κάµνει να πέφτη και εις αυτό το κακό πολλαίς φοραίς (Γρηγόριος Κωνσταντάς, ανιήλ Φιλιππίδης, Γεωγραφία νεωτερική, 1791) Νεοελληνικός διαφωτισµός Αποδέσµευση της σκέψης και της πνευµατικής δηµιουργίας από τη θρησκευτική αυθεντία (η δύναµη του ορθού λόγου) ηµαράς Βολταίρος (Ευγένιος Βούλγαρης, Ιώσηπος Μοισιόδακας) Εγκυκλοπαιδεία (Ρήγας Φεραίος, ηµήτριος Καταρτζής) Ιδεολόγοι (Αδαµάντιος Κοραής) Νεοελληνικός διαφωτισµός «Έχει χρείαν η Ελλάς από της Ευρώπης, διότι ενώ η Ελλάς υστερείται από πάντων, η Ευρώπη πλουτεί από πάντων» (Ι. Μοισιόδακας) «Αθεΐζουσιν όσοι σπουδάζουσιν εις την Φραγγία, και µετά την επιστροφήν αυτών συναθεΐζουσιν και ετέρους» (Ιερόθεος ενδρίνος) Νεοελληνικός διαφωτισµός Εκδοτική παραγωγή (τυπογραφεία στο εξωτερικό Βιέννη, Λειψία, Παρίσι) Συνδροµητές (1749) Γεώργιος Βεντότης 1784 Αδέρφια Μαρκίδες - Πούλιου Η πρώτη γνωστή ελληνική εφηµερίδα Εφηµερίς ( ), τύπωσαν και τα έργα του Ρήγα Serbske Novine Λογοκρισία Νεοελληνικός διαφωτισµός «...Καθώς πρέπει να αποβάλλοµεν τα Αιρετικά βιβλία, έτζι πρέπει να αποβάλλωµεν και τα Ερωτικά [...] και όσοι γράφουν ή τυπώνουν, ή αγοράζουν, ή διαβάζουν ή ακούουν αυτά, βαρέως αµαρτάνουσιν, και πρέπει να διορθωθούν...» Ιταλία Άνθη ευλαβείας (Βενετία, 1718) σχολικό λεύκωµα Νεοελληνικός διαφωτισµός Εκκλησιαστική ρητορική («ιδάσκαλοι του Γένους») Φραγκίσκος Σκούφος Τέχνη ρητορικής (1681) Ευγένιος Βούλγαρης Αθωνιάδα Σχολή (Άγιον Όρος) Λογική (1766) Έφερε στην ελληνική γλώσσα: οκίµιο, ανεξιθρησκεία Σχεδίασµα περί της ανεξιθρησκείας ή περί της ανοχής των ετεροθρήσκων 2

14 Νεοελληνικός διαφωτισµός Ιώσηπος Μοισιόδακας Μαθητής του Βούλγαρη Απολογία (Βιέννη, 1780) «Απλούν ύφος» «Το πρώτον µου έγκληµα το λοιπόν ήτον, ότι τα µαθήµατά µου ήσαν µπακάλικα...» «Και µήτε ας µου ειπή τινάς, ότι τάχα ο ζυγός της δουλείας τους αφαιρεί την ευκαιρία της φροντίδος. Εγώ εδιέτριψα εις πολλοτάτους τόπους της Ελλάδος, και ηξεύρω τι οµιλώ...» Νεοελληνικός διαφωτισµός Φαναριώτες Οικογένεια Μαυροκορδάτοι Νικόλαος Μαυροκορδάτος Φιλοθέου πάρεργα (ηµιτελές,1718, εκδόθηκε το 1800) Το πρώτο νεοελληνικό µυθιστόρηµα Henry Tonnet, Κωνσταντίνος ηµαράς Προσπάθεια σύνθεσης ενός µυθιστορηµατικού κειµένου- Μάριο Βίτι Νεοελληνικός διαφωτισµός Αν ήταν εραστής γνήσιος της ελληνικής ελευθερίας, όφειλε να εκδυθή τον τίτλον [του πρίγκιπα] ως µολυσµένον τούρκικον φόρεµα...(κοραής για τον Α. Μαυροκορδάτο) Ένας εχθρός της Ελλάδος, ένας βρωµοάρχων του Φαναρίου...(Ελληνική νοµαρχία) Νεοελληνικός διαφωτισµός Λέγουν έχοµεν βιβλία και ροµάντζα γαλλικά, όλα τ άλλα τα βιβλία είναι µελαγχολικά. Είµεθα πεφωτισµένοι, φιλοσόφων µαθηταί, και οι συγγραφείς οι πρώην ήτον ολ υποκριταί... Όθεν µε αυτά τα φώτα, µε φραντσέζικα χαρτιά, αναιδώς οι νέοι βάζουν εις τα σπίτια των φωτιά... Οι ροµαντζολόγοι νέοι, φωτισµένοι ευγενείς Ούτε πίστην εις τα θεία, ούτε σέβας εις γονείς... (Ηθική στιχουργία, 1794) Φαναριωτική ποίηση Μισµαγιές ή κατάστιχα Ανθολογία και γενικά, συλλογή χειρόγραφων (έµµετρων) κειµένων της εποχής (στιχουργήµατα πρωτότυπα ή µεταφρασµένα, λυρικά τραγούδια ή αποσπάσµατα από θεατρικά κείµενα) ιάφορα ηθικά και αστεία στιχουργήµατα (Βιέννη, 1818) Ζήσης αούτης Φαναριωτική ποίηση Εις τον τρέχοντα αιώνα Πάσχουν όλοι µε αγώνα Να τους λέγουν ευγενείς. Πλην η λέξις τι σηµαίνει, Πάντες αγνοούν εν γένει, δεν το εννοεί κανείς. Είµαι, λέγεις, πατριώτης, Άρχων τάξεως της πρώτης, εν µε βλέπεις τι φορώ; 3

15 Φαναριωτική ποίηση Πάντα είµαι στολισµένος, Και χρυσά ενδεδυµένος, στον αρχόντων τον χορό. Ευγενής ειµ εκ προγόνων, Γένος παλαιόν προ χρόνων, Κατά πάντα θαυµαστός... [4. Εις τον τρέχοντα αιώνα] Νεοελληνικός διαφωτισµός Ριζοσπαστικά κείµενα: «Ο Ανώνυµος του 1789» - αποσπασµατικό πεζό κείµενο Γελοιοποίηση της φαναριώτικης τάξης Πιθανώς εναντίον του Ε. Βούλγαρη («περί ανεξιθρησκείας») Ρωσαγγλογάλλος ( ) έµµετρη σάτιρα Ελληνική νοµαρχία ήτοι Λόγος περί ελευθερίας (1806) αφιερωµένο στον Ρήγα Βελεστινλή (στρατευµένη λογοτεχνία) Γλωσσικό ζήτηµα Με ποιο γλωσσικό όργανο θα γίνει ο «φωτισµός του γένους»; Αντιπαράθεση δηµοτικής-καθαρεύουσας («διγλωσσία») Πρώιµη µεταχριστιανική εποχή αττικισµός ιαφορά ανάµεσα στην καθηµερινή γλώσσα και γλώσσα της παιδείας ιόρθωση των γλωσσικών τύπων των Ευαγγελίων Γλωσσικό ζήτηµα Βυζαντινή λόγια και δηµώδης γλώσσα αρχαΐζουσα λαϊκή γλώσσα Ζωντανή γλώσσα (εθνικό ιδίωµα) ή νεκρή γλώσσα δηµοτικιστές (χυδαϊστές) και αρχαΐστές Κοραής - µέση οδός Γλωσσικό ζήτηµα Καθαρισµός και καλλωπισµός της γλώσσας και µορφολογική διόρθωση των βαρβαρικών στοιχείων Συντηρητικοί (αρχαΐζουσα), µετριοπαθείς προοδευτικοί (µέση οδός), ριζοσπάστες προοδευτικοί (προφορική ως εθνική γλώσσα) 4

16 Του γιοφυριού της Άρτας Του γιοφυριού της Άρτας Παραλογή - «µοιάζουν σαν µια τεχνικά καµωµένη περίληψη ενός παραµυθιού, συχνά δραµατικού, βαλµένη σε στίχους» (Κ. ηµαράς) Παλιά δοξασία - Θυσία ανθρώπου - Σχέση µε την αρχαία τραγωδία Στοιχειό στοιχειώνω στοιχείωσις Αδιάκοπη προσπάθεια στη θεµελίωση του γεφυριού Μαντατοφόρος (υπερφυσικό στοιχείο) - Φωνή, στοιχειό του ποταµού ή πουλί Το µοτίβο της «παρακοής» (αργά γοργά) αχτυλίδι (πολύτιµο αντικείµενο) Αποφασιστικότητα της συζύγου και απόδειξη της αγάπης Τραγικότητα της µοίρας της (αδερφές) Το µοτίβο της κατάρας και η αλλαγή της ραµατικός χαρακτήρας του έργου Του γιοφυριού της Άρτας Το µοτίβο της ξενιτιάς Λογοτεχνικά έργα: Της Άρτας το γεφύρι - Ηλίας Βουτιερίδης (1905) Πρωτοµάστορας (θεατρικό έργο) Νίκος Καζαντζάκης, ψευδώνυµο «Πέτρος Ψηλορείτης» (1910) Το Γεφύρι της Άρτας (θεατρικό έργο) Γιώργος Θεοτοκάς (1944) Του νεκρού αδερφού Ελληνική καταγωγή του τραγουδιού (Ν. Πολίτης), Μικρά Ασία, περίπου στον 9 ο αιώνα ιαδεδοµένο στο βαλκανικό χώρο Ο πυρήνας του τραγουδιού - Μύθος της ήµητρας και της Περσεφόνης Αρετή (µονάκριβη) Απόφαση για γάµο (προσωπικό συµφέρον) Ο όρκος του Κωνσταντίνου Αφηγηµατικό κενό > µεγάλη συµφορά Η κατάρα της µάνας στον τάφο Του νεκρού αδερφού Η νεκρανάσταση (βρικολάκιασµα) του Κωνσταντίνου Αναζήτηση της αδερφής (νύχτα) Ανακάλυψη της Αρετούλας και η απορία της Επιστροφή (πουλιά) και η εξαφάνιση του πεθαµένου Οπτικοακουστικές εικόνες Του νεκρού αδερφού βασικά θέµατα Συνάντηση µε τη µητέρα και η αναγνώριση (δεισιδαιµονία) Η δύναµη του αρσενικού παιδιού Η δοξασία για την ανάσταση των νεκρών βρικόλακας Ανακάλεµα του νεκρού θρήνος πάνω στον τάφο του νεκρού προσώπου και κάλεσµα για να σηκωθεί 1

17 Υφολογικά Λογοτεχνικά έργα Προσφώνηση προς τη µάνα Αντίθεση Επανάληψη Ο νόµος των τριών Προσωποποίηση Παροµοίωση Επιβράδυνση Οµοιοτέλευτο σχήµα G. A. Burger Λενόρα (1773) Α. Εφταλιώτης, Βουρκόλακας (1894) Ζ. Παπαντωνίου, Ο όρκος του πεθαµένου (1929) 2

18 Αδαµάντιος Κοραής Αδαµάντιος Κοραής Σµύρνη (Ιερόθεος ενδρίνος) Άµστερνταµ (εµπόριο) Μονπελλιέ (σπουδές) Αδελφική διδασκαλία (1798), απάντηση στην Πατρική διδασκαλία Σάλπισµα πολεµιστήριον (1803) επαναστατικό φυλλάδιο Ερµής ο Λόγιος Αδαµάντιος Κοραής Ερµής ο Λόγιος ή Φιλολογικαί αγγελίαι ( ) Βιέννη Η παρούσα φιλολογική Εφηµερίς, της οποίας ο σκοπός είναι να δίδη ειδήσεις φιλολογικάς, αναφεροµένας κυρίως εις [...] την παραλληλίαν των φράσεων και ιδιωµάτων της νεωτέρας [γλώσσας] µετά της παλαιάς και εις τον καθαρισµόν αυτής της νεοτέρας... Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου (1804) Θεωρητική πραγµατεία περί µυθιστορήµατος (εισάγει τον όρο «µυθιστορία») Απόδοση του αγγλικού όρου romance - ροµάντζο ή γαλλικού roman- ρωµανόν (ερωτικό/περιπετειώδες αφήγηµα µε φανταστικό περιεχόµενο) Βυζαντινά ιπποτικά µυθιστορήµατα Αδαµάντιος Κοραής Αδαµάντιος Κοραής Ελληνική βιβλιοθήκη (1805) Πρόλογος της Ιλιάδας (4 ραψωδίες) σε µορφή επιστολών Ο Παπατρέχας ( ) «σοφός πρόλογος, έτοιµος να µεταµορφωθεί σε διασκεδαστικό διήγηµα» (Κ. Παλαµάς) Βουκάσιν Ράντισιτς Ουρανία (Уранија) και Περιστέρα (Голубица), µέση οδός Άρτος ψωµί ψωµίον Οίνος κρασί κρασίον Ιχθύς ψάρι ψαρίον Όµµα µάτι οµµάτιον Χρήση του απαρεµφάτου θέλω καταντήσειν Κοραΐσµός η στάση του Κοραή πάνω στο γλωσσικό και στο εκπαιδευτικό ζήτηµα 1

19 Αδαµάντιος Κοραής Αρνητική στάση της κοινωνίας απέναντι στην ιδέα του Κοραή για την «µετακένωση» του γαλλικού πρότυπου στην Ελλάδα Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός, Κορακιστικά ή ιόρθωσις της ρωµαίικης γλώσσας, 1813 Ελαδιοξυδιοαλατολαχανοκαρύκευµα Βλάνταν Τζόρτζεβιτς Σερβική και ελληνική παιδεία,1896 Μυθιστορία «Πλαστήν, αλλά πιθανήν ιστορίαν ερωτικών παθηµάτων, γραµµένην εντέχνως και δραµατικώς, ως επί το πλείστον εις πεζόν λόγον» 2

20 Ρήγας Βελεστινλής Ρήγας Βελεστινλής Βελεστίνο - Θεσσαλία Αντώνιος Κυριαζής ή Ρήγας Κυρίτσης Οικονοµάς Κωνσταντινούπολη Αλέξανδρος Υψηλάντης Βουκουρέστι Νικόλαος Μαυρογένης Βιέννη Βαρόνος De Langefeld (1790) Το σχολείον των ντελικάτων εραστών Βιέννη, 1790 (Restif de la Breton, Σύγχρονες) 6 αφηγήµατα/διηγήµατα Ρήγας Βελεστινλής Πρότυπο ίσως: Mozart (Έτσι κάνουν όλες, ήτοι Το σχολείον των εραστών) Ερωτικά και κοινωνικά αφηγήµατα Πρόσθεση (παρέµβαση) 13 φαναριώτικων στιχουργηµάτων Αντίθετες απόψεις για τη σηµασία του έργου - «ελαφρά» φιλολογία («νεανικό αµάρτηµα») ή κείµενα µε κοινωνική απόβλεψη Φυσικής απάνθισµα (1790) εκλαΐκευση της επιστήµης Ρήγας Βελεστινλής Νέα πολιτική διοίκησις (Βιέννη, 1797) «Θούριος» - τραγούδια ή εµβατήρια µε πατριωτικό περιεχόµενο (θούρος = ορµητικός, πολεµικός, βίαιος Άρης) Στρατιωτικόν Εγκόλπιον (δεν σώζεται) Σειρά από χάρτες του βαλκανικού χώρου Νέος Αναχάρσις (1897) Πέρασµα από το χώρο της ιστορίας στο χώρο του θρύλου Ο Ρήγας στη Σερβία Ιακώβ Ιλίγιν Γιόβαν Στέριγια Πόποβιτς Ωδαί και ύµνοι του Ριγός προς τους Έλληνας, 1821 Επτάκλωνο ανθοκλάδι αφιερωµένο στους αγωνιζόµενους Έλληνες Βόγιεσλαβ Ίλιτς «Ο αγγελιαφόρος της Ελευθερίας», Σβέτοµιρ Νικολάγιεβιτς «Ο Ρήγας Φεραίος, ποιητής και πατριώτης»,1889 Ο Ρήγας στη Σερβία Πέρα Τοντόροβιτς, Τα µυστήρια του Βελιγραδίου, 1889 Ίβο Άντριτς «Η παράδοση», Λογοτεχνικές εφηµερίδες (1948) Ντούσαν Πάντελιτς Η εκτέλεση του Ρήγα Φεραίου, Αδελφότητα, 1931 Σβέτλανα Βέλµαρ Γιάνκοβιτς «Η οδός Ρήγα Φεραίου», στο Ντόρτσολ, 1981 Τα επαναστατικά, µτφ. Μίροσλαβ Βούκελιτς 1

21 Σβέτοµιρ Νικολάγιεβιτς Υπήρξαν χρόνια, και αυτό ήταν πρόσφατα, κατά τα οποία πολλοί στο Βελιγράδι ήξεραν το όνοµα του Ρήγα Φεραίου. Μιλούσαν συχνά στα σερβικά σπίτια για έναν παράξενο νέο Έλληνα, που εκεί στις επάλξεις της πόλεως ή στην όχθη του ούναβη δίπλα στον πύργο του Νεµπόισα, πέθανε µαρτυρικά για την απελευθέρωση των χριστιανών των Βαλκανίων. Ακόµη µπορούσε να ακουστεί και κάποιος στίχος από τα επαναστατικά του ή κάποια πατριωτική ρήση ως ψίθυρος από τους µεγάλους στους νέους. Σήµερα κανείς πια δε θυµάται τον Ρήγα και τον θάνατό του Σβέτοµιρ Νικολάγιεβιτς Το 1861 έδειχναν οι γέροι του Βελιγραδίου στον Έλληνα Κόσσο κάποιους σιδερένιους πασσάλους πάνω στους οποίους βασανίστηκε ο Ρήγας. Στα παιδικά µου χρόνια, ακόµη και στο εσωτερικό της Σερβίας είχα ακούσει να λένε πως πριόνισαν τον Ρήγα στην Πάνω Πόλη, και στη δεκαετία του 40 του δικού µας αιώνα λεγόταν πως το πτώµα του Ρήγα, αφού τον είχαν σκοτώσει, το πέταξαν στην πύλη του Καλεµέγκνταν, απ όπου οι Τσιγγάνοι το πήραν στον ούναβη [...] Σβέτοµιρ Νικολάγιεβιτς Η συµπαράσταση του δικού µας λαού στη σκέψη και το µαρτύριο του Ρήγα δηµιούργησε και µια προσθήκη στις ιστορίες αυτές. Ότι το πτώµα του Ρήγα βγήκε στις όχθες του ούναβη στα προάστια του Βελιγραδίου και ότι θάφτηκε εκεί σε ένα χωριό. Από αυτή την τελευταία παράδοση έµαθα ότι και ο µακάριος Ηλίας Γκαράσανιν κατά τη θητεία του το 1850 έψαχνε τον τάφο του Ρήγα. Σβέτοµιρ Νικολάγιεβιτς Η κυβέρνηση τότε ήθελε να στήσει ένα άγαλµα στον τάφο ως δείγµα σεβασµού προς την συνεργασία ανάµεσα στους Σέρβους και τους Έλληνες. Αλλά, όλες οι έρευνες αποδείχτηκαν µάταιες 2

22 Βουκουρέστι παραδουνάβιες ηγεμονίες Πάντοβα ιατρική, νομικά, φιλολογία Έλαβε το αξίωμα του μεγάλου λογοθέτη Γραμματική της Αιολοδωρικής διαλέκτου 1805 (η ελληνική γλώσσα προέρχεται από αρχαίες διαλέκτους, την Αιολική και την Δωρική) μαζί με αρχαίο δράμα Αχιλλεύς Λυρικά Βιέννη 1811 (Ερωτικά και Βακχικά), 11 επανειλημμένες εκδόσεις Κομψότητα, χάρη και απλότητα της έκφρασης «ποίηση του γραφείου και του φαναριώτικου σαλονιού» που δεν ξεπερνά την τυποποίηση Πρώτα δείγματα λυρικής ποίησης στη νεότερη Ελλάδα Επηρέασε την ποίηση της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής και άλλους ποιητές (π.χ. Καβάφη) «Νέος Ανακρέων» Ανακρέων 6 ος αιώνας π.χ. Ανακρεοντικά ανακρεόντεια ποιήματα (μιμητές του Ανακρέοντα από το 200 π.χ. 500 μ.χ.) Το κρασί και η ξέγνοιαστη ζωή Χαρές και λύπες του έρωτα, μελαγχολική διάθεση Ύμνοι στα νιάτα και θρήνοι για τα γηρατειά Παλατινή ανθολογία - 10 ος αιώνας (60 ποιήματα) Πρώτη δημοσίευση Λυρικά ποιήματα για τον κρασί, τον έρωτα και το τραγούδι, εύκολα και ελαφρά Μοτίβα: δύναμη του έρωτα, έπαινος της αγαπημένης, ηδονισμός - χαρά της ζωής, συμπόσιο Γνωρίσματα: μυθολογικές αναφορές, κάποτε με ποιμενική «επένδυση», ονόματα και καταστάσεις από την αρχαία μυθολογία (Έρως, Αφροδίτη ) Τοπογραφία: λιβάδια, δάση, πηγές, σπηλιές Νέα επεξεργασία της γλώσσας - τάση προς το δημωδέστερο λεξιλόγιο Επειδή έψαλλα τον Έρωτα και το Βάκχο, μήπως πιστεύετε ότι δε φλέγομαι και εγώ από την εθνική αυτή φλόγα που λάμπει στους θουρίους μας; Α. Χριστόπουλος Εις την ωραία Βόσπορον, εις της τρυφής τα στήθη, Η Ποίησις της νέας μας Ελλάδος εγεννήθη Εκεί ο Αθανάσιος, ο νέος Ανακρέων, Ωραία πρώτος έψαλλε τα κάλλη των ωραίων Αλέξανδρος Σούτσος 1

23 Ιωάννης Βηλαράς Ιωάννης Βηλαράς Κύθηρα Πάντοβα ιατρικές σπουδές μαζί με επαναστατική δράση Υπηρέτης στην αυλή του Αλή Πασά, προσωπικός γιατρός του γιου του Παράλληλα, ασχολείται με το ποιητικό του έργο Προσπάθεια συστηματικότερης εφαρμογής της δημοτικής γλώσσας Η ρομεηκη γλοσα Κέρκυρα, 1814 (αφιερωμένο στον Αθανάσιο Ψαλίδα) Ιωάννης Βηλαράς Εφαρμογή της απλής ελληνικής και στην ιατρική (επιγραφές και συνταγές) Γλώσσα: Εναντίον της ιστορικής ορθογραφίας Πρότεινε φωνητική απόδοση της γλώσσας Καθιέρωση αλφάβητου με 23 γράμματα (αποβολή του υ και του ω) Ατονικό σύστημα Καταργεί τα διπλά σύμφωνα Ιωάννης Βηλαράς Ποίηση: Ερωτικά - επίδραση από τον αρκαδισμό, συστηματική χρήση της ομοιοκαταληξίας Σατιρικά κρίνει πρόσωπα και ήθη της εποχής (διδακτικές προθέσεις) Έμμετροι μύθοι (παράδοση του Αισώπου) και διάφορα σατιρικά και διδακτικά πεζά Μεταφραστής αρχαίων ελληνικών κειμένων (Πλάτωνας, Βατραχομυομαχία) Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, μαζί με τον Αθανάσιο Ψαλίδα Ιωάννης Βηλαράς Γραφη ενος απο τη Ελαδα προς έναν φηλο του στην Ολανδα δηα τη ρομεηκη γλοσα ή Γραφη Ρομεου προς Ρομεο γηα τη γλοσα μας (έπρεπε να εκδοθεί το 1821 στο Άμστερνταμ) Ποιήματα και πεζά τινά, Κέρκυρα 1827 Ανήκει στον κύκλο του προεπαναστατικού ελληνικού δημοτικισμού Αρκαδισμός Προέλευση: Ιταλία (Accademia dell Arcadia) Ρώμη Στόχος: εξορισμός του κακού γούστου [στη λογοτεχνία] και των μη κλασικιστικών τάσεων Γνωρίσματα: αφέλεια, ειλικρίνεια, τάση για απλούστευση της ποιητικής γλώσσας/ Κίνδυνοι: περιορισμός των θεμάτων, υπεραπλούστευση, κτλ. Είδη: λυρική ποίηση, τραγούδι, μελόδραμα, ποιμενική ποίηση /Υπερβολές: υιοθέτηση ονομάτων αρχαίων βοσκών λογοτεχνικών προσώπων της αρχαιότητας Πρότυπα: Θεόκριτος, Βιργίλιος 1

24 Ιωάννης Βηλαράς Ι. Βηλαράς Α. Χριστόπουλος Πρόδρομοι του Σολωμού Ανανέωση της νεοελληνικής ποίησης και σημαντική επίδραση στους ποιητές της Επτανησιακής Σχολής 2

25 Ορισµός Ροµαντισµός Ευρώπη και Ελλάδα Ο ροµαντισµός είναι αρρώστια (Γκαίτε) Μεθυστικό όνειρο (Λούκατς) Πιο πολύ συγκίνηση παρά λογική (Γεωργία Σάνδη) Φιλελευθερισµός στη λογοτεχνία Συνδυασµός του αλλόκοτου µε το τραγικό και έξοχο (Ουγκώ) Τέχνη του σήµερα (Στεντάλ) Ροµαντικό είναι αυτό που απεικονίζει µε φανταστική µορφή κάποιο στοιχείο συγκίνησης (Σλέγκελ) Ορισµός Από τα αγγλικά ροµάντζο (τα διηγήµατα για ιππότες, περιπέτειες και έρωτες) Το απίθανο, υπερβολικό και µη πραγµατικό (17 ος αιώνας) Στη συνέχεια (18 ος αιώνας) η λέξη συνδέεται µε τη φύση και τη φαντασία (δάση, βουνά, αγριότοποι) «Οι όχθες της λίµνης της Bienne είναι πιο άγριες και ροµαντικές από τις όχθες της λίµνης της Γενεύης» (Ρουσσώ) Οι πρόδροµοι Μπαλάντες του Όσιαν (ιρλανδική λογοτεχνία) Samuel Richardson Πάµελα Ann Radcliffe Τα µυστήρια του Ουντόλφο Walter Scott Αϊβανχόης Sturm und Drang (Θύελλα και Ορµή) Οι πρόδροµοι Προ-ροµαντισµός (έµφαση στο φυσικό, ελεύθερο και αυθόρµητο «εποχή της ευαισθησίας») «Ποίηση της νύχτας και των τάφων» και η µελαγχολική διάθεση Στοχασµοί της νύχτας E. Young «Γιατί θρηνούµε τον χαµό αυτών που δεν πεθαίνουν; Γιατί οι σκέψεις µου οι άµοιρες πλανιούνται µες στους τάφους µ άπιστη δυστυχία;» Χαρακτηριστικά Αισθητικό επίπεδο: α) Αντίθεση προς τον (νεο)κλασικισµό Η διάλυση της µορφής και η κατάργηση του κανόνα β) αντίθεση προς το ρεαλισµό φυγή από την πραγµατικότητα (έµφαση στο ρόλο της δηµιουργικής δύναµης της φαντασίας) 1

26 Χαρακτηριστικά Φιλοσοφικό επίπεδο: α) αντίδραση στον ορθό λόγο β) αντίδραση στο ιαφωτισµό Κοινωνικό επίπεδο: µετάβαση από την φεουδαρχική στην καπιταλιστική κοινωνία Προ-ροµαντικές τάσεις «πέρασµα από µια µηχανιστική σε µια οργανική άποψη» «Μπορούµε να πούµε πως κάθε τι το πρωτότυπο έχει «φυτικό» χαρακτήρα, πηγάζει αυθόρµητα από τις ζωτικές ρίζες της ιδιοφυΐας αναφύεται, δεν κατασκευάζεται. Ενώ η αποµίµηση είναι, τις πιο πολλές φορές, ένα είδος παραγωγής που προέρχεται από δύο µηχανές την τέχνη και την εργασία και χρησιµοποιεί υλικό που προϋπάρχει, που δεν είναι δικό τους» (Young, 1759) Μεγάλα πρότυπα Βύρωνας, Σέλεϊ Αδέλφια Σλέγκελ, Φρίντριχ Σίλερ, Γκαίτε Λαµαρτίνος, Βίκτωρ Ουγκώ Αλεσάνδρο Μανζόνι, Ούγκο Φώσκολο Χαρακτηριστικά Ανησυχία του πνεύµατος Το έργο τέχνης αποτελεί ένα οργανικό σύνολο Πρωτοτυπία Ιδιοφυΐα του οραµατιστή ποιητή Τονίζεται η σηµασία της λαϊκής παράδοσης (γλώσσα, τραγούδι) ηµιουργική φαντασία Ροµαντισµός στην Ελλάδα Ροµαντισµός στην Ελλάδα Κατακοµµατιασµένος και καθυστερηµένος ακατάλληλες κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες «Αυτόχθονες» και «ετερόχθονες» Αθηναϊκός ( ) και επτανησιακός ροµαντισµός Κάλβος και Σολωµός Ροµαντικός κλασικισµός απέναντι στο ροµαντικό ιδανισµό Π. Αθηναϊκή Σχολή τα αδέρφια Σούτσοι Ανάµεσα στη λατρεία του αρχαίου κόσµου και τα κηρύγµατα του Ευρωπαϊκού ροµαντισµού Σχεδόν άγονη ποιητική έκφραση στην Αθήνα «Σκορδαλιά χωρίς σκόρδο, όπως και ο κύριος Π. Σούτσος ποιήµατα άνευ ποιήσεως» (Ε. Ροΐδης) 2

27 Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση από το (Παναγιώτης Σούτσος Αχιλέας Παράσχος) Ορισµός σε σχέση µε άλλες γενιές Αντιφάσεις στη λογοτεχνική παραγωγή Ποιητικοί διαγωνισµοί σηµαντικοί για την ανάπτυξη της εθνικής ιδεολογίας Ράλειος ( ) (Αµβρόσιος Ράλλης) Βουτσιναίος ( ) (Ιωάννης Βουτσινάς) Αρχαιολατρία, πατριδολατρία, ρητορισµός, αναβίωση αρχαίων µέτρων Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή Μοτίβα: Τάφοι, νεκροταφεία, φαντάσµατα, θρήνοι, περιπλάνηση «Περιρρέουσα ατµόσφαιρα» (Ροΐδης) Hippolyte Taine Θεωρία του κοινωνικού περιβάλλοντος (Ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας, 1864) Έργο: φυλή, περιβάλλον, ιστορική στιγµή Οδοιπόρος Παναγιώτης Σούτσος (1831) Ρ: Βλέπεις, βλέπεις και ακούεις...δυστυχή, κ εµέ ιδές µε. Να µε λαλήσεις θέλησε και παρηγόρησέ µε.. Ο: Η Ελλάς ελευθερώθη και παρθένοι σοβαρά πανταχού περιπατούσιν ως οι κύκνοι στα νερά... Η φαιδρότης βασιλεύει Αντηχεί γλυκός αυλός. Τον ακούει και χορεύει Ο ελεύθερος βοσκός... Ροµαντική ιστοριογραφία 1830 Σπυρίδων Ζαµπέλιος Σλαβικό ζήτηµα (Φαλλµεράυερ) Περί της καταγωγής των σηµερινών Ελλήνων, 1835 Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (1860) Αποκατάσταση του Βυζαντίου Τρίσηµη διαίρεση του Ελληνισµού Ροµαντική ιστοριογραφία «Το γένος των Ελλήνων έχει εξαφανιστεί από την Ευρώπη, γιατί στις φλέβες του χριστιανικού πληθυσµού της Ελλάδας δε ρέει ούτε µια σταγόνα γνήσιου και καθαρού αίµατος Ελλήνων...» Κ. Παπαρρηγόπουλος - Περί της εποικήσεως σλαβικών τινων φυλών εις την Πελοπόνησσον 1843 Αχιλλέας Παράσχος «Την θέλω ασθενή εγώ την φίλη µου, ταχείαν Ωχράν τη θέλω και λευκήν ως νεκρικήν σιντόνην» 3

28 Ιστορικό µυθιστόρηµα Ανάπλαση µιας παλιάς εποχής που δεν έχει ζήσει ο συγγραφέας Πρωταγωνιστής- πλαστό ή δευτερεύον ιστορικό πρόσωπο ύο ιστορίες Πιστότητα στην ιστορική αλήθεια Ιδιαιτερότητες του παρελθόντος (λόγος, χαρακτήρες) Walter Scott (Waverley ) Ιστορικό µυθιστόρηµα στην Ελλάδα Σοφία Ντενίση 14 ιστορικά µυθιστορήµατα Α. Ρ. Ραγκαβής Αυθέντης του Μορέως (1850) Ε. Ροίδης Πάπισσα Ιωάννα, Βικέλας Λουκής Λάρας,

29 Τα Επτάνησα Επτανησιακή Σχολή Γ Ε Ν Ι Κ Α Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Α Η κυριαρχία των Βενετών από το 1204 έως το 1797 Η κατάληψη από τον ρωσοτουρκικό στόλο ( ) Η εξουσία των Γάλλων ως το 1814 Υπό την «προστασία» των Άγγλων ως το 1864 (Ηνωµένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων) Τάξεις: Ευγενείς (κληρονοµικό δικαίωµα στους τίτλους αριστοκρατίας) Αστοί (ιδιωτική περιουσία) Ποπολάροι (χωρίς περιουσία) Τα Επτάνησα Τα Επτάνησα Πολιτικοί σχηµατισµοί: «Καταχθόνιοι», µεταρρυθµιστές, ριζοσπάστες Πνευµατικές συνθήκες: Κρητική παράδοση στα Ιόνια νησιά Έντονη επίδραση της ύσης, ιδιαίτερα της Ιταλίας Ιόνιος Ακαδηµία στην Κέρκυρα (1824) (µεγάλος ευεργέτης - κόµης Frederick North Guilford), χρησιµοποιείται η ελληνική γλώσσα ιγλωσσία των µορφωµένων (ιταλικά και ελληνικά) Ανάπτυξη του τοπικού Τύπου (κυρίως λογοτεχνικού) Ίδρυση τοπικών τυπογραφείων (το πρώτο κρατικό τυπογραφείο ιδρύθηκε το 1805 στην Κέρκυρα) Όρος «Επτανησιακή Σχολή» προέρχεται από τον Κωνσταντίνο Ασώπιο και τον Εµµανουήλ Ροΐδη 1. Σύνολο των αξιόλογων ποιητών από τα Επτάνησα 2. Λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα από τις τελευταίες δεκαετίες του 18 ου ως το τέλος του 19 ου αιώνα (και σήµερα ισχύει) Εναλλακτικοί χαρακτηρισµοί: σολωµική, κερκυραϊκή σχολή Επτανησιακή Σχολή Επτανησιακή Σχολή (παραγωγή) Όλα τα είδη της λογοτεχνικής παραγωγής (πεζογραφία, ποίηση (λυρική και επικολυρική), θέατρο, κριτική) Έντονη επίδραση από την Ιταλία Κέντρα πνευµατικής δραστηριότητας: Κέρκυρα και Ζάκυνθος Προσολωµικοί (Ζάκυνθος), σολωµικοί, µετασολωµικοί (Κέρκυρα) και εξωσολωµικοί Ροµαντικά και κλασικιστικά στοιχεία Γαλλικός διαφωτισµός και γερµανικός ιδανισµός ηµοτική γλώσσα (τοπικά ιδιώµατα) ηµοτικό τραγούδι και κρητική λογοτεχνία Σατιρική ποίηση Πεζογραφία: Γυναίκα της Ζάκυθος (Σολωµός), Αυτοβιογραφία, 1831 (Ελισάβετ Μουτζάν- Μαρτινένγκου), πρώτο ελληνικό γυναικείο πεζογράφηµα Θέατρο: κρητική παράδοση, Ιταλία Ο Βασιλικός Αντώνιος Μάτεσης (1830), πρώτο σύγχρονο κοινωνικό δράµα στην Ελλάδα «οµιλίες» (µιλιές) -λαικές παραστάσεις στα Επτάνησα, κατά την περίοδο του καρναβαλιού (επίδραση από την commedia dell arte) 1

30 Επτανησιακή Σχολή (εκπρόσωποι) Επτανησιακή Σχολή (θέµατα και µοτίβα) Προσολωµικοί ποιητές (Ζάκυνθος) Στέφανος Ξανθόπουλος, Αντώνιος Μαρτελάος (πατριωτικά θούρια, πολεµιστήρια άσµατα, αρκαδική ποίηση) Σολωµικοί Αντώνιος Μάτεσης, Ιούλιος Τυπάλδος («ποιητής του φεγγαρόφωτου»), Ιάκωβος Πολυλάς Μετασολωµικοί Γεώργιος Καλοσγούρος Εξωσολωµικοί Ανδρέας Λασκαράτος, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (διαµεσολαβητής ανάµεσα στη Επτανησιακή και τη Ροµαντική Σχολή της Αθήνας) Ανδρέας Κάλβος Αγάπη για την πατρίδα: επανάσταση του 21 (ύµνοι και ωδές) Αγάπη για τη γυναίκα: θεϊκή παρουσία, αγγελική ύπαρξη, ιδανικός έρωτας Αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία: Παναγία, άγγελοι, µοναχοί Λατρεία της φύσης Επτανησιακή Σχολή Επτανησιακή vs Α Αθηναϊκή Σχολή ( ) Ο ιδεαλισµός και η εξιδανίκευση της τέχνης Ο σχηµατισµός λογοτεχνικών οµάδων Η στροφή προς τη µελέτη και την αξιολόγηση του λαϊκού πολιτισµού Η στροφή προς τη δηµοτική γλώσσα Η σύζευξη της ποίησης µε τη µουσική και τη φιλοσοφία Η αποσπασµατικότητα (µε παραδειγµατική περίπτωση του Σολωµού) Ταυτόχρονη ανάπτυξη Επτανήσιοι Φαναριώτες Λαϊκός πολιτισµός αρχαίος πολιτισµός Συµβολή της Π. Α. Σχολής στην ανάπτυξη της εθνικής ιδεολογίας Οι Επτανήσιοι δεν είχαν τέτοιες ιδεολογικές θέσεις 2

31 ΕΡΩΤΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΒΙΕΝΝΗ 1792 Γεώργιος Βεντότης Ανώνυµη συλλογή τριών ερωτικών αφηγηµάτων Ι. Κ. Ιωάννης Καρατζάς ο Κύϖριος Σύντροφος του Ρήγα ϖου θανατώθηκε µαζί του στο Βελιγράδι Πρώτα δείγµατα ϖρωτότυϖων νεοελληνικών ερωτικών διηγηµάτων Σύγχρονο ελληνικό κοινωνικό ϖεριβάλλον Φαναριώτικα τραγούδια οργανικό µέρος των διηγηµάτων, όχι όϖως στον Ρήγα ΕΡΩΤΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Εκεί λέγω όϖου εσολατσάριζεν άνω κάτω αναγινώσκωντας ένα φραντσέζικον βιβλίον ϖερί έρωτος (εϖειδή οι ευγενείς της Κωνσταντινούϖολης συνηθίζουν ως εϖί το ϖλείστον την γαλλικήν γλώσσαν να µανθάνουν καλύτερα αϖό την ελληνικήν δια να ηδύνονται µε διάφορα ροµάντζα οϖού έχει), και ήτον σχεδόν εϖάνω εις µίαν ϖεριγραφήν ενός υϖοκειµένου τόσον ωραίου οϖού του ϖροξενούσε µεγάλην ηδονήν, ωσάν να το έβλεϖε ζωντανόν, όθεν και το ανεγίνωσκε ϖολλάκις. ΕΡΩΤΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...Εκεί λοιϖόν ϖου την ανεγίνωσκε, να και εµβαίνει ένα ϖαρόµοιον ϖρόσωϖον µε εκείνην την ϖεριγραφήν και σχεδόν και ανώτερον αυτήν. Ρίϖτοντας λοιϖόν αυτός τα µάτια του εϖάνω εις τα εδικά της, και κατά τυχην και εκείνη, ελαβώθη τόσον δυνατά αϖό εκείνα τα ερωτικά οµµάτια ώστε οϖού σφάλλοντας το βιβλίον του ετραβήχθη εις ένα µέρος δια να ηµϖορέσει να ϖεριεργασθεί και την συντροφίαν της, να µάθει ϖρος τούτοις και ϖώς καλείται εκείνη η φαµελία, ωσαύτως και το όνοµα εκείνης της εϖιγείου Αφροδίτης... 1

32 Ζάκυνθος (νόθο παιδί του Κόντε Νικολάου Σολωµού και της Αγγελικής Νίκλη) Ιταλία - σπουδές και µελέτη της ιταλικής ποιητικής παράδοσης Επιστροφή στην πατρίδα (1818) Συνάντηση µε τον Σπυρίδωνα Τρικούπη «Η Ελλάδα περιµένει τον άντη της» Το ζήτηµα της διγλωσσίας Ζακυνθινή ( ) και κερκυρα κή ( ) περίοδος της δηµιουργίας Ελευθερία φύση Θρησκεία θάνατος Νεανικά ποιήµατα ( ) Ποιήµατα στα ιταλικά (Rime Improvvisate, 1822) - σονέτα «Αγνώριστη», «Ξανθούλα» (κυριαρχεί η γυναικεία µορφή) Αρκαδικά ποιήµατα ηµιουργική δεκαετία ( ) Ύµνος εις την Ελευθερίαν (1823) 158 τετράστιχες στροφές (για πρώτη φορά εκδόθηκε στο εξωτερικό, στη συλλογή δηµοτικών τραγουδιών του Φωριέλ, 2 ος τόµος, 1825) Εθνικός ύµνος από το 1865, µελοποιήθηκε από το Νικόλαο Μάντζαρο «Η καταστροφή των Ψαρών» (1825) Η γυναίκα της Ζάκυνθος ( ), τρία διαδοχικά στάδια επεξεργασίας, «εφιαλτική σάτιρα σε πεζό», «ιδιόρρυθµη πρόζα µε στοιχεία ποιητικού λόγου» ιάλογος ( ) «µήγαρις έχω άλλο στο νου µου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα; Εκείνη άρχισε να πατεί τα κεφάλια τα τούρκικα, τούτη θέλει πατήση ογλήγορα τα σοφολογιατιστικά, και έπειτα αγκαλιασµένες και οι δύο θέλει προχωρήσουν εις το δρόµο της δόξας...» Το µόνο κείµενο που δηµοσιεύτηκε για όσο ζούσε στην Κέρκυρα ήταν το απόσπασµα του «Λάµπρου» στην Ιόνιο Ανθολογία (1834) Οικογενειακή δίκη για την πατρική περιουσία ( ) Ωριµότητα ( ) στροφή προς την ελληνική πολιτισµική παράδοση και καλλιέργεια του δεκαπεντασύλλαβου Κρητικός ( ) - έξι στάδια επεξεργασίας Ελεύθεροι πολιορκηµένοι (τρία σχεδιάσµατα) (1826 µέχρι τον θάνατο) 1

33 «Σκέψου δυνατά, ώστε αυτό να γίνει ροµαντικά, ή κλασικά, αν είναι δυνατό, ή µε τρόπο µεικτό γνήσιο» Πόρφυρας ( ) Εκδοτικό ζήτηµα ανολοκλήρωτο και ακατάστατο έργο, δύσκολο για προσέγγιση ή το ζήτηµα της αποσπασµατικότητας «Λυρικές ενότητες» ή «επεισόδια» Όµως κοντά στην κορασία, που µ έσφιξε κι εχάρη, Εσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει, Κι οµπρός µου ιδού που βρέθηκε µία φεγγαροντυµένη. Έτρεµε το δροσάτο φως στη θε κιά θωριά της, Στα µάτια της τα ολόµαυρα και στα χρυσά µαλλιά της. Ιάκωβος Πολυλάς Τα Ευρισκόµενα (1859) Λίνος Πολίτης Άπαντα του Σολωµού (1948 κ.ε.) Αυτόγραφα έργα (1964) διπλωµατική έκδοση Ποιήµατα και πεζά (1994) Εθνικός ποιητής γενάρχης της νεότερης ελληνικής ποίησης Τα περισσότερα θέµατα αντλούνται από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα 2

34 Ανδρέας Κάλβος Αν δύσκολη ποίηση σημαίνει ποίηση που δυσκολευόμαστε να την προσεγγίσουμε «ως ποίηση», και όχι ποίηση που δεν καταλαβαίνουμε το θέμα της, τότε ο Κάλβος είναι ποιητής δύσκολος, όπως, καθώς μου φαίνεται, δύσκολος ποιητής είναι και ο Καβάφης (Γ. Σεφέρης, Δοκιμές, 1944, σ. 50) «Ο ποιητής της Ιδέας» Ανδρέας Κάλβος Ζάκυνθος Ιταλία (γνωριμία με τον Ούγκο Φόσκολο) Λύρα Γενεύη, 1824 (στο τέλος του βιβλίου πρόσθεσε την «Επισημείωσιν», θεωρητικό κείμενο στο οποίο εξέθεσε τις απόψεις του περί μετρικής και αρμονίας) «Πολύτροπος αρμονία» Λυρικά - Παρίσι, 1826 Επιστροφή στην Ελλάδα (Ναύπλιο 1826, Κέρκυρα 1828) Ανδρέας Κάλβος Διδάσκαλος φιλοσοφίας στην Ιόνιο Ακαδημία Δεν γνώρισε ποτέ τον Σολωμό στην Κέρκυρα Πατριωτικά-επαναστατικά ποιήματα (πατρίδα, ελευθερία, δόξα, αρετή, ποίηση) Υιοθετεί την ιταλική νεοκλασικιστική παράδοση (ηρωικός στίχος παροξύτονος επτασύλλαβος) Οπαδός της μέτριας καθαρεύουσας (Κοραής) («αντιποιητική» γλώσσα προσωπικό γλωσσικό ποιητικό ιδίωμα) Η γλώσσα του Κάλβου «Από τις δύο χιλιάδες λέξεις - τόσος είναι ο πλούτος του λεξιλογίου των ωδών οι χίλιες οκτακόσιες (κάπου το 85%) είναι στην καταγωγή τους τυπικά αρχαίες, με τη σημασία και τη χρήση τους να συνεχίζονται και σήμερα» Γ. Δάλλας, Κάλβος, 1997, σ. 62 Καλβική στροφή Πεντάστιχη στροφή, χωρίς ομοιοκαταληξία, οι πρώτοι τέσσερις στίχοι οκτασύλλαβοι, εφτασύλλαβοι ή εκτασύλλαβοι, πέμπτος στίχος πάντα πεντασύλλαβος παροξύτονος Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχωσι θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία. («Εις Σάμον») 1

35 Ανδρέας Κάλβος (Νεο)κλασικιστικά και ρομαντικά στοιχεία Κωστής Παλαμάς διάλεξη με τον τίτλο «Κάλβος ο Ζακύνθιος» (1889) Έγραψε μόνο 20 ποιήματα (ωδές) στα ελληνικά Δύο τραγωδίες και μία ωδή στα ιταλικά «Ο Φιλόπατρις» ύμνος στη Ζάκυνθο «Εις Θάνατον» στη μητέρα 2

36 Ελεύθεροι πολιορκηµένοι Το Χρέος ή Το Μεσολόγγι ( ) Ελεύθεροι πολιορκηµένοι Αποσπασµατικό έργο 3 σχεδιάσµατα Στοχασµοί του ποιητή χρήσιµοι για την κατανόηση του έργου Πηγή έµπνευσης: η 2 η πολιορκία του Μεσολογγίου ( ) Σχεδίασµα Α Αρχή Κεφάλαιο 5 ο από τη Γυναίκα της Ζάκυθος Πρώτο απόσπασµα: παρουσία του Ποιητή και η οπτασία µαυροφορεµένη γυναικεία µορφή «Η λύρα η δίκαιη» σκοπός της ποιητικής τέχνης Σχεδίασµα Α - «Και απ όπου χαράζει ως όπου βυθά» η αίσθηση της οικουµενικότητας - «Τούτο το αλωνάκι» Περιορισµένος και µικρός κυκλικός χώρος - Σωµατική εξάντληση όλων των αγωνιστών (η πείνα) Σχεδίασµα Α «Και το πουλάκι φθονεί» Η ζήλια της µητέρας για την εφεύρεση τροφίµων από το πουλί Η σάλπιγγα - επίδειξη της δύναµης από τον Τούρκο, µε καταφρόνηση Ατµόσφαιρα τρόµου Σχεδίασµα Β ( ) Επεξεργασία του Σχεδιάσµατος Α ιαφορετικό µετρικό σχήµα Τα πεζά µέρη σχέδια του ποιητή στα ιταλικά που τα µετέφρασε ο Πολυλάς ή τα έγραψε ο Πολυλάς ως οδηγίες για τον αναγνώστη Πιο σύνθετες και ολοκληρωµένες εικόνες Μαγική και συναρπαστική ιδιότητα της φύσης - εν δυνάµει απειλή 1

37 Σχεδίασµα Β Το ξύπνηµα, το σάλπισµα και ο χλευασµός από τον Τούρκο Ο πόλεµος των σαλπίγγων επιβεβαιώνεται η εχθρική υπεροχή πλησίασµα απειλής «Η αρχή της ελευθερίας δεν αναγνωρίζεται µέσα µας, παρά από την αντίστασή της στη βία των συναισθηµάτων» (Φ. Σίλερ Για την αισθητική παιδεία του ανθρώπου) Στιχουργία Σχεδίασµα Α πεζός και ποιητικός λόγος Πλεχτή οµοιοκαταληξία (εξασύλλαβος στίχος) Σχεδίασµα Β δεκαπεντασύλλαβος στίχος, εµπλουτισµένος µε σχόλια του ποιητή Ζευγαρωτή οµοιοκαταληξία Κοντά στην ποιητική του δηµοτικού τραγουδιού 2

38 Ανδρέας Λασκαράτος ( ) Τα µυστήρια της Κεφαλλονιάς ή σκέψες απάνου στην οικογένεια, στη θρησκεία και στην πολιτική εις την Κεφαλλονιά Ανδρέας Λασκαράτος Ληξούρι Κεφαλλονιά Σπουδές στο εξωτερικό (Ιταλία, Γαλλία) Μαθητής του Ανδρέα Κάλβου στην Ιόνιο Ακαδηµία Γνωριµία µε τον. Σολωµό ικηγόρος Τα µυστήρια της Κεφαλονιάς (1856) κατά της Εκκλησίας και των Ριζοσπαστών Αφορισµός από την Εκκλησία «Ο Λύχνος» (1859) Ανδρέας Λασκαράτος Απόκριση εις τον Αφορεσµόν του Κλήρου της Κεφαλλονιάς των 1856 (1868) Στιχουργήµατα διάφορα (1872) Ιδού ο άνθρωπος. Ανθρώπινοι χαρακτήρες ή Ο άνθρωπος (1886) Ακύρωση του αφορισµού Ήθη, έθιµα και δοξασίες της Κεφαλονιάς (1924) Ανδρέας Λασκαράτος Καταγγέλλει τη διαφθορά, τη γραφειοκρατία, σατιρίζει τη θρησκοληψία και την επίσηµη χριστιανική θεολογία ελέγχει την αµάθεια του κόσµου, που οδηγεί σε προλήψεις και δεισιδαιµονίες «Ταξίδι στον πλανήτη ία», «Όνειρο» Ανδρέας Λασκαράτος...Αλλά το µεγαλύτερο όφελος που µου προσπόρισε ο αφορισµός ήταν η σωτηρία γενικά όλης της οικογένειάς µου, και ιδιαίτερα του πρωτότοκού µου γιου, από την ηθική διαφθορά του τόπου. Για πολλά χρόνια κανείς δε µας πλησίαζε, ζούσαµε χωριστά από την κοινωνία και τα παιδιά, έξω, διώχνανε µε τις πέτρες τον γιο µου που, χάρη σε αυτή την αποµόνωση, έµεινε τίµιος και αγνός... (Αυτοβιογραφία) Τα µυστήρια της Κεφαλονιάς Οικογενειακά, Θρησκευτικά, Πολιτικά Κοινωνική απόβλεψη του έργου Πρόθεση για κοινωνική κριτική Γάµος Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία Ηθικολόγος «ο ηθικός εισαγγελέας της κοινωνίας του» Γλώσσα ακανόνιστη και ιδιωµατική 1

39 Απομνημονεύματα Απομνημονεύματα Κολοκοτρώνης και Μακρυγιάννης Πεζογραφικό (λογοτεχνικό) είδος εξαρτάται από τις ικανότητες του συγγραφέα Αφήγηση (χρονογραφία, χρονικό, αυτοβιογραφία, βιογραφία, ημερολόγιο) Ανάμνηση, ανάπλαση και καταγραφή εμπειριών και γεγονότων που αναφέρονται στη ζωή και την εποχή του αφηγητή Πρωταγωνιστής ή αυτόπτης μάρτυρας το κύριο χαρακτηριστικό είναι η υποκειμενικότητα «Απολογισμός ζωής» Απομνημονεύματα Ελλάδα η Επανάσταση του 21 και μετά α) ιστορικά, πολεμικά και πολιτικά β) φιλολογικά και καλλιτεχνικά Εμμανουήλ Ξάνθος, Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας, 1845 Γ. Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα, 1907 Θ. Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836, (καταγραφή , έκδοση ) Α. Ρ. Ραγκαβής, Απομνημονεύματα, 4τ. ( ) Απομνημονεύματα Γ. Μακρυγιάννης ( ) Αγράμματος, έμαθε να γράφει τα στοιχειώδη σε ένα μήνα Στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα ( ) Άγνωστο το κείμενο κατά τη διάρκεια της ζωής του διαχρονική αξία του κειμένου για τους Έλληνες Γιάννης Βλαχογιάννης (υπό τον τίτλο Αρχείο του Στρατηγού, 1907) Γ. Σεφέρης «Αγράμματος δάσκαλος και σπουδαίος πεζογράφος» (τον ανακάλυψε η Γενιά του 30) Θ. Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836 «Γέρος του Μοριά» Ο Γιώργος Τερτσέτης τα κατέγραψε καθ υπαγόρευση του Κολοκοτρώνη Δίκη (1834) Η γλώσσα των απομνημονευμάτων εξαρτάται από το μορφωτικό επίπεδο του καθενός Γιάννης Μακρυγιάννης «Κι όσα σημειώνω τα σημειώνω γιατί δεν υποφέρνω το άδικον να πνίγει το δίκιον. Δια κείνο έμαθα γράμματα εις τα γεράματα και κάνω αυτό το γράψιμο απελέκητο, ότι δεν είχα τον τρόπον όντας παιδί να σπουδάξω [ ] ένα πράμα μόνο με παρακίνησε και μένα να γράψω, ότι τούτην την πατρίδα, ότι τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσωμεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμε όλοι μαζί, να την φυλάμεν και όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός εγώ, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φτειάσει ή χαλάσει, να λέγει «εγώ», όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν, τότε να λέμε «εμείς». Είμαστε εις το «εμείς» και όχι στο «εγώ». 1