έν ἔχω ἐγκαρτέρησι καµιά. Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρµακα νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιµές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ.

Transcript

1 Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 25 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟ Κωνσταντῖνος Καβάφης Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κοµµαγηνῇ 595 µ.χ. Τό γήρασµα τοῦ σώµατος καί τῆς µορφῆς µου εἶναι πληγή ἀπό φρικτό µαχαῖρι. έν ἔχω ἐγκαρτέρησι καµιά. Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρµακα νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιµές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ. Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό µαχαῖρι. Τά φάρµακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάµνουνε - για λίγο - νά µή νοιώθεται ἡ πληγή. (1921) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α1. Τρία από τα βασικά γνωρίσµατα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι η πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και η χρήση συµβόλων. Για το κάθε ένα από τα παραπάνω γνωρίσµατα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγµα από το ποίηµα που σας δόθηκε. Μονάδες 15 Β1. Στο ποίηµα, σύµφωνα µε τον Στέφανο ιαλησµά, «έχουµε ένα δυσανάλογα µεγάλο τίτλο (µε προσεκτικά τοποθετηµένη στίξη, ώστε να προβάλλει τα µέρη από τα οποία απαρτίζεται) που υποστηρίζει και συµπληρώνει ποικιλοτρόπως το ποίηµα». Να τεκµηριώσετε την παραπάνω άποψη αιτιολογώντας τη συγκεκριµένη επιλογή του τίτλου από τον ποιητή. Β2. Να επισηµάνετε στο ποίηµα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά µέσα (µονάδες 8) και να ερµηνεύσετε τη λειτουργία τους (µονάδες 12). 1

2 Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείµενο λέξεων: Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρµακα νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιµές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ. Μονάδες Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόµενο το ποίηµα του Κ. Καβάφη Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κοµµαγηνῇ 595 µ.χ. µε το παρακάτω ποίηµα του Τ. Λειβαδίτη Αυτοβιογραφία, εντοπίζοντας (µονάδες 5) και σχολιάζοντας (µονάδες 15) τρεις οµοιότητες και δύο διαφορές µεταξύ των δύο ποιηµάτων. Τάσος Λειβαδίτης Αυτοβιογραφία Ἄνθρωποι ποὺ δὲ γνώρισα ποτὲ µοῦ δώσαν τὸ αἷµα µου καὶ τ ὄνοµά µου, στὴν ἡλικία µου χιονίζει, χιονίζει ἀδιάκοπα µιὰ κίνηση πάντα σὰ νἄθελα νὰ προφυλαχτῶ ἀπὄνα χτύπηµα δίψασα γιὰ ὅλη τὴ ζωή, κι ὅµως τὴν ἄφησα γιὰ ν ἁρπαχτῶ ἀπ τὰ πελώρια ἀγκάθια τῆς αἰωνότητας, ἡ σάρκα µου ἕνας ἐπίδεσµος γύρω ἀπ τὸ αὐριανό µου τίποτα κανεὶς δὲν µπορεῖ νὰ µὲ βοηθήσει στὸν πόνο µου ἐκτὸς ἀπ τὸν ἴδιο µου τὸν πόνο εἶµαι ἐδῶ, ἀνάµεσά σας, κι ὁλοµόναχος, κ ἡ ποίηση σὰ µιὰ µεγάλη ἀλήθεια, ποὺ τὴν ἀνακαλύπτεις ὕστερ ἀπὸ χρόνια, ὅταν δὲν µπορεῖ να σοῦ χρησιµέψει πιὰ σὲ τίποτα. Ἐπάγγελµά µου: τὸ ἀκατόρθωτο. Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 2003, σ

3 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Τρία από τα βασικά γνωρίσµατα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι η πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και η χρήση συµβόλων. Για το κάθε ένα από τα παραπάνω γνωρίσµατα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγµα από το ποίηµα που σας δόθηκε. Μονάδες 15 Το ποίηµα «Μελαγχολία Ιάσονος Κλεάνδρου» είναι, παρά τη συντοµία του, ένα χαρακτηριστικό δείγµα της καβαφικής τέχνης. Η λιτή διατύπωση και η πεζολογία επιτυγχάνονται µε το καθηµερινό λεξιλόγιο, τους στιχουργικούς νεωτερισµούς (ανισοσυλλαβία στίχων, στροφές µε άνισο αριθµό στίχων, απουσία οµοιοκαταληξίας. Ενδεικτικός είναι ο 5 ος στ. «που κάπως ξέρεις από φάρµακα» Ιδιότυπη είναι και η γλώσσα του Καβάφη που ζώντας στην Αλεξάνδρεια έµεινε µακριά από τους γλωσσικούς αγώνες του καιρού του. Ένα µείγµα δηµοτικής, καθαρεύουσας, λόγιων και αρχαϊκών τύπων και κων/πολίτικων αλεξανδρινών ιδιωµατισµών. Παραδείγµατα: κάπως ξέρεις, εν Φαντασία και Λόγω, κάµνουνε Με τα σύµβολα, τέλος, αποδίδει καταστάσεις. Η πληγή είναι τα γηρατειά, το µαχαίρι ο χρόνος, κα Β1. Στο ποίηµα, σύµφωνα µε τον Στέφανο ιαλησµά, «έχουµε ένα δυσανάλογα µεγάλο τίτλο (µε προσεκτικά τοποθετηµένη στίξη, ώστε να προβάλλει τα µέρη από τα οποία απαρτίζεται) που υποστηρίζει και συµπληρώνει ποικιλοτρόπως το ποίηµα». Να τεκµηριώσετε την παραπάνω άποψη αιτιολογώντας τη συγκεκριµένη επιλογή του τίτλου από τον ποιητή. Ο τίτλος στο ποίηµα «Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κοµµαγηνῇ 595 µ.χ.» είναι ένας από τους εκτενέστερους τίτλους στα ποιήµατα του Κ. Π. Καβάφη και µάλιστα σε ένα τόσο σύντοµο ποίηµα έτσι ώστε θα µπορούσε να διαβαστεί σαν τρίτη στροφή. Συνιστά στην ουσία το ιστορικό άλλοθι αυτού του εσωτερικού µονολόγου. Με την άνω τελεία χωρίζεται σε δύο µέρη. Στο πρώτο δίνει το πρόσωπο (Ιάσων Κλέανδρος), την ιδιότητα (ποιητού), τα συναισθήµατα/ ψυχική διάθεση (µελαγχολία), τον τόπο Κοµµαγηνή). Στο δεύτερο συντοµότερο τµήµα του- το χρόνο (595 µ.χ) Πρόκειται για το (δραµατικό) µονόλογο ενός φανταστικού ποιητή, του Ιάσονα Κλεάνδρου που νιώθει τη µελαγχολία της επελαύνουσας φθοράς και ζει στην Κοµµαγηνή, ένα βραχύβιο κρατίδιο στην άκρη του ελληνιστικού κόσµου, σύµβολο κι αυτό της φθοράς και της παρακµής. Ο χρόνος, τυχαίος από ιστορική άποψη, χωρίς να δηλώνει κάποιο αξιόλογο ιστορικό γεγονός υπογραµµίζει µε τη σειρά του ένα κόσµο που βρίσκεται στο ιστορικό µεταίχµιο, στη δύση του ελληνιστικού κόσµου και στην αυγή του µεσαίωνα. Με την υποβλητική ατµόσφαιρα που δηµιουργεί είναι συστατικό στοιχείο του ίδιου του ποιήµατος αν έλειπε το ποίηµα θα έχανε Ο τίτλος: καλύπτει /προσφέρει το προσωπείο του φανταστικού ποιητή διευκολύνει την εξοµολόγηση συντελεί στην αποστασιοποίηση του Καβάφη από τον ήρωά του επιτυγχάνει την αναγκαία έστω και ψευδοϊστορική- σκηνοθεσία µεταφέρει στο παρελθόν (σκηνοθεσία σε ιστορικό πλαίσιο) σε τόπο παρακµής (ίσως αντίστοιχης µε τη φθορά του ανθρώπου) και σε χρόνο µεταβατικό, ανατροπών εξασφαλίζει έτσι τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα. γενικεύει, εφόσον στη θέση του Ιάσονα Κλεάνδρου θα µπορούσε να είναι οποιοσδήποτε 3

4 να προστατεύσει από τη ροµαντική κοινοτοπία της «κάθετης» ανάγνωσης «Μελαγχολία ποιητού» Β2. Να επισηµάνετε στο ποίηµα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά µέσα (µονάδες 8) και να ερµηνεύσετε τη λειτουργία τους (µονάδες 12). Παρά την εκφραστική του λιτότητα το ποίηµα αξιοποιεί µία ποικιλία εκφραστικών τρόπων και σχηµάτων λόγου Το α πρόσωπο συµβάλλει στον εξοµολογητικό τόνο ενώ σε συνδυασµό µε το β πρόσωπο εξασφαλίζει τη δραµατικότητα / θεατρικότητα. Η εξαιρετική υπαλλαγή στο στ. 2 «είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι» -φρικτή είναι η πληγή όχι το µαχαίρι- δείχνει την αγωνία και την ένταση της πίκρας από τα γηρατειά (πληγή) που είναι το αποτέλεσµα της επίδρασης του ανελέητου χρόνου «φρικτό µαχαίρι» Η προσωποποίηση της ποίησης και µάλιστα µε κεφαλαίο Π οδηγεί στη θεοποίηση της τέχνης και προκαλεί το συνειρµό µε την αρχαία µούσα Η επανάληψη του στίχου 2 στο στίχο 7 καταδεικνύει το κεντρικό νόηµα την αγωνία για τη φθορά, όχι για το θάνατο- και λειτουργεί ως συνδετικός αρµός στις δύο ενότητες του ποιήµατος. (Άλλα σχήµατα: πλεονασµός στο στ.1 / µεταφορές: πληγή, µαχαίρι φάρµακα/ υπερβατό και αναστροφή «δοκιµές νάρκης του άλγους» κλπ) Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείµενο λέξεων: Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρµακα νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιµές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ. Μονάδες 25 Το ποίηµα σκηνοθετείται ως (θεατρικός) µονόλογος ενός φανταστικού ποιητή που ζει, µεσόκοπος, σ ένα κράτος που συµβολίζει τη φθορά και το πρόσκαιρο / το εφήµερο, σε χρόνια µεταβατικά. Ο φανταστικός ποιητής επικαλείται την ποίηση, την Τέχνη της Ποιήσεως σε µία αποστροφή που θυµίζει τις αντίστοιχες από την αρχαιότητα επικλήσεις των ποιητών προς τη Μούσα, ποίηση. Την ικετεύει να τον ανακουφίσει µε τα φάρµακά της, τη Φαντασία και το Λόγο.. Με µία θαυµαστή ακρίβεια ζητά την πρόσκαιρη ανακούφιση που η ποιητική δηµιουργία µπορεί να προσφέρει, αντιλαµβάνεται το ρόλο της ως αναλγητικό (νάρκης του άλγους δοκιµές) και όχι ως θεραπευτικό. Με τη φαντασία (ποιητική έµπνευση/ αναπαράσταση της µνήµης) και το Λόγο (ποιητική πράξη) καταπραΰνεται έστω και για λίγο-ο πόνος, η πληγή των γηρατειών και ανακουφίζεται ο πόνος, η νοσταλγία για τη χαµένη νεότητα. Το δίπολο Φαντασία και Λόγος ανακαλεί το σολωµικό «µε λογισµό και µ όνειρο» είναι το ποιητικό χάρισµα και µαζί η οδύνη (φαρµάκι). Η φαντασία, η δηµιουργικότητα µε τη µορφή της ποιητικής πράξης, η ενεργητική δράση του καλλιτέχνη, η αφοσίωση στο έργο, η απόλαυση της ολοκλήρωσης, το αίσθηµα της ανακούφισης όλα αυτά κάνουν τον καλλιτέχνη να αποδεσµεύεται από την υλική του υπόσταση, τα πρακτικά προβλήµατα, να µπαίνει στο µυστηριακό χώρο της δηµιουργίας όπου άλλα κριτήρια παίζουν ρόλο 1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόµενο το ποίηµα του Κ. Καβάφη Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κοµµαγηνῇ 595 µ.χ. µε το παρακάτω ποίηµα του Τ. Λειβαδίτη Αυτοβιογραφία, εντοπίζοντας (µονάδες 5) και σχολιάζοντας 4

5 (µονάδες 15) τρεις οµοιότητες και δύο διαφορές µεταξύ των δύο ποιηµάτων. Τάσος Λειβαδίτης Αυτοβιογραφία Ἄνθρωποι ποὺ δὲ γνώρισα ποτὲ µοῦ δώσαν τὸ αἷµα µου καὶ τ ὄνοµά µου, στὴν ἡλικία µου χιονίζει, χιονίζει ἀδιάκοπα µιὰ κίνηση πάντα σὰ νἄθελα νὰ προφυλαχτῶ ἀπὄνα χτύπηµα δίψασα γιὰ ὅλη τὴ ζωή, κι ὅµως τὴν ἄφησα γιὰ ν ἁρπαχτῶ ἀπ τὰ πελώρια ἀγκάθια τῆς αἰωνότητας, ἡ σάρκα µου ἕνας ἐπίδεσµος γύρω ἀπ τὸ αὐριανό µου τίποτα κανεὶς δὲν µπορεῖ νὰ µὲ βοηθήσει στὸν πόνο µου ἐκτὸς ἀπ τὸν ἴδιο µου τὸν πόνο εἶµαι ἐδῶ, ἀνάµεσά σας, κι ὁλοµόναχος, κ ἡ ποίηση σὰ µιὰ µεγάλη ἀλήθεια, ποὺ τὴν ἀνακαλύπτεις ὕστερ ἀπὸ χρόνια, ὅταν δὲν µπορεῖ να σοῦ χρησιµέψει πιὰ σὲ τίποτα. Ἐπάγγελµά µου: τὸ ἀκατόρθωτο. Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 2003, σ Τα δύο ποιήµατα «Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κοµµαγηνῇ 595 µ.χ.» του Κ. Π. Καβάφη και «Αυτοβιογραφία» του Τάσου Λειβαδίτη αν και ανήκουν σε διαφορετικές εποχές και σε άλλη ποιητική αντίληψη τεχνοτροπία συναντιούνται στο διάλογο που ανοίγουν οι ποιητές µε την ποίηση ώστε παρά τις διαφορές τους στη µορφή και στο περιεχόµενο- να έχουν και σαφείς οµοιότητες. α) Οµοιότητες Είναι δύο ποιήµατα ποιητικής µε θέµα τους την ποίηση και το ρόλο της: «Τέχνη της Ποιήσεως» / «κι η ποίηση σα µια µεγάλη αλήθεια». Και στα δύο κυριαρχεί η οδύνη του γήρατος, ο «πόνος» από τη φθορά και την ανηµποριά: «το γήρασµα είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι» / «στην ηλικία µου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα». Χαρακτηριστική είναι η απόδοση της φθοράς µε την έννοια του τραύµατος πληγής «πληγή» και «η σάρκα µου ένας επίδεσµος». Η βίωση της φθοράς µε σωµατικό πόνο: «πληγή από φρικτό µαχαίρι», «κανείς δεν µπορεί να µε βοηθήσει στον πόνο µου». β) διαφορές Αν η ποιητική είναι το κοινό πλαίσιο των δύο ποιηµάτων είναι και η µεγάλη τους διαφορά. Πιο ορθολογιστής ο Καβάφης αναζητά στην ποιητική δηµιουργία την πρόσκαιρη έστω- ανακούφιση, την αναλγησία και καταπράυνση, τελικά την παρηγοριά. Αντίθετα ο Λειβαδίτης µε µία «λογική αλλά όχι ποιητική αντίφαση» θεωρεί την ποίηση «σα µια µεγάλη αλήθεια» που ωστόσο δεν «µπορεί να σου χρησιµέψει πια σε τίποτα». Μία επίσης διαφορά είναι ότι ο Καβάφης εστιάζει αποκλειστικά στην οδύνη του γήρατος και στον παυσίπονο ρόλο της δηµιουργίας ενώ ο Λειβαδίτης κάνει έναν συνολικότερο απολογισµό του βίου. (επιπλέον οµοιότητες:) εξοµολογητικός χαρακτήρας βιωµατικότητα ιατρικοί όροι (φάρµακα, επίδεσµοι) 5

6 η άµυνα απέναντι στη φθορά (επιπλέον διαφορές) προσωπείο / ο ίδιος ο ποιητής ο ποιητής µε την ποίηση / ο ποιητής µέσα στον κοινωνικό του χώρο η δίψα για νεότητα και ζωή / η παραίτηση η στωικότητα και ο ορθολογισµός / οι λογικές αντιφάσεις και η εξύψωση της ποιητικής ιδιότητας 6