ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗΣ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΟ. Α.Τσίπης, Α.Μ. Αθανασιάδου, Π. Αθανασιάδου

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗΣ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΟ. Α.Τσίπης, Α.Μ. Αθανασιάδου, Π. Αθανασιάδου"

Transcript

1 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗΣ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΟ Α.Τσίπης, Α.Μ. Αθανασιάδου, Π. Αθανασιάδου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η τελομεράση είναι ριβονουκλεϊνικό πρωτεϊνικό ένζυμο που πολυμερίζει και συνεπώς αυξάνει τις επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες που βρίσκονται στα άκρα του γραμμικού χρωμοσώματος, οι οποίες είναι πλούσιες σε εξανουκλεοτίδιο (TTAGGG), με αποτέλεσμα να σταθεροποιεί τα τελομερίδια. Τα τελομερίδια συμμετέχουν στη διατήρηση του μήκους των χρωμοσωμάτων και συνεπώς στη σταθερότητά τους. Η δραστηριότητα της τελομεράσης είναι φυσιολογικό φαινόμενο των κυττάρων της αρχέγονου σειράς, αλλά και των περισσοτέρων ιστών κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους. Η τελομεράση εκφράζεται στα εμβρυϊκά κύτταρα, σε βλαστικές σειρές κυττάρων αρρένων και θηλέων, σε αναπαραγόμενα κύτταρα ιστών με αυξημένες αναγεννητικές δυνατότητες, όπως κύτταρα αιμοποιητικού, ενεργοποιημένα λεμφοκύτταρα, βασικά κύτταρα της επιδερμίδας και κύτταρα των εντερικών κρυπτών. Η δραστηριότητα της τελομεράσης έχει παρατηρηθεί επίσης στο 66-97% των κακοήθων νεοπλασμάτων. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι το 90% των γυναικολογικών καρκίνων εκφράζουν θετικά την τελομεράση και πιο συγκεκριμένα η δραστηριότητά της ανιχνεύτηκε σε μεγάλο ποσοστό σε καρκίνους των ωοθηκών, του τραχήλου της μήτρας, του ενδομητρίου και του μαστού. Οι προνεοπλασματικές αλλοιώσεις και τα καλοήθη νεοπλάσματα παρουσιάζουν χαμηλή δραστηριότητα τελομεράσης. Οι παραπάνω παρατηρήσεις οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η ενεργοποίηση της τελομεράσης είναι κοινή στα κακοήθη νεοπλάσματα του γυναικολογικού συστήματος και παίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένειά τους. Η παρούσα ανασκόπηση έχει ως σκοπό την εκτενή αναφορά στη δραστηριότητας της τελομεράσης στο γυναικολογικό καρκίνο. Όροι ευρετηρίου: Τελομεράση, τελομερίδια, γυναικολογικός καρκίνος. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υπόθεση της γήρανσης που σχετίζεται με το σύμπλεγμα τελομερίδιο - τελομεράση αποτέλεσε τα τελευταία χρόνια σημαντικό πρότυπο για τη μελέτη της καρκινογένεσης. Η υπόθεση βασίζεται στις παρατηρήσεις, ότι τα περισσότερα φυσιολογικά ανθρώπινα σωματικά κύτταρα δεν παρουσιάζουν δραστηριότητα της τελομεράσης, σε αντίθεση με τα ανθρώπινα νεοπλασματικά κύτταρα που έχουν βραχύτερα τελομερίδια και εκφράζουν τη δραστηριότητα αυτή 1. Η τελομεράση είναι ένζυμο που αυξάνει τις επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες (TTAGGG), που βρίσκονται στα άκρα του γραμμικού χρωμοσώματος, με αποτέλεσμα να σταθεροποιεί τα τελομερίδια 1,2. Τελομερίδια ονομάζονται οι αλληλουχίες που βρίσκονται στα άκρα του γραμμικού χρωμοσώματος και συμβάλλουν στη διατήρηση του μήκους των χρωμοσωμάτων και συνεπώς στη σταθερότητά τους 1,2. Η δραστηριότητα της τελομεράσης είναι φυσιολογικό φαινόμενο των κυττάρων της αρχεγόνου σειράς, αλλά και των περισσοτέρων ιστών κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους. Ειδικότερα, το ένζυμο εκφράζεται στα εμβρυϊκά κύτταρα, σε βλαστικές σειρές κυττάρων αρρένων και θηλέων, σε αναπαραγόμενα κύτταρα ιστών με αυξημένες αναγεννητικές δυνατότητες, όπως κύτταρα αιμοποιητικού, ενεργοποιημένα λεμφοκύτταρα, βασικά κύτταρα της επιδερμίδας και κύτταρα των εντερικών κρυπτών 2. Ο προσδιορισμός της δραστηριότητας της τελομεράσης είναι χρήσιμος για τη διάγνωση και την πρόγνωση του 126

2 Πίνακας 1. Δραστηριότητα της τελομεράσης σε κακοήθεις νεοπλασματικές νόσους Κακοήθεις νεοπλασματικές νόσοι Ποσοστό (%) Καρκίνος του μαστού 93 Πρωτοπαθής καρκίνος του πνεύμονα 80 Καρκίνος του παχέος εντέρου Ηπατοκυτταρικός καρκίνος 85 Γαστρικός καρκίνος 85 Καρκίνος του προστάτη Καρκίνος του εγκεφάλου Κακοήθεις νεοπλασματικές νόσοι του αιμοποιητικού Καρκίνος του ενδομητρίου 95 Νευροβλάστωμα 94 Βασικοκυτταρικός καρκίνος 100 Καρκίνος του παγκρέατος 72 Καρκίνος θυρεοειδούς 63 πρωτοπαθούς καρκίνου. Η δραστηριότητα αυτή σύμφωνα με μελέτες έχει παρατηρηθεί στο 66-97% των κακοήθων νεοπλασμάτων 3. Στην παρούσα ανασκόπηση γίνεται εκτενής αναφορά σε ό,τι αφορά στη δραστηριότητα της τελομεράσης στο γυναικολογικό καρκίνο. ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗ Το 1985 οι Grieder και Blackburn έδειξαν ότι η επιμήκυνση των τελομεριδίων του πρωτόζωου Tetrahymena επιτυγχάνεται ενζυμικώς με τη δράση μιας ανάστροφης μεταγραφικής υποομάδας (Htrt) την οποία ονόμασαν τελομεράση 4. Η τελομεράση είναι ένα ριβονουκλεϊνικό πρωτεϊνικό ένζυμο που πολυμερίζει και συνεπώς αυξάνει τις επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες που βρίσκονται στα άκρα του γραμμικού χρωμοσώματος, οι οποίες είναι πλούσιες σε εξανουκλεοτίδιο (TTAGGG) με αποτέλεσμα να σταθεροποιεί τα τελομερίδια. Τελομερίδια ονομάζονται τα φυσικά άκρα των χρωμοσωμάτων. Η ονομασία τους προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «Τέλος» και «Μέρος». Για πρώτη φορά εμφανίζονται στη βιβλιογραφία το 1938 από τον πρωτοπόρο της γενετικής Η.Muller 5. Tα τελομερίδια είναι εξειδικευμένες κατασκευές, το DNA των οποίων αποτελείται από εκατοντάδες επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες του εξανουκλεοτιδίου 5 - TTAGGG - 3. Συμμετέχουν στη διατήρηση του μήκους των χρωμοσωμάτων και συνεπώς στη σταθερότητά τους, βρίσκονται στα άκρα των ευκαρυωτικών χρωμοσωμάτων, συνδεδεμένα με ειδικές πρωτεΐνες και προστατεύουν τα χρωμοσώματα από ανεπιθύμητους ανασυνδυασμούς και μεταλλάξεις του μορίου του DNA. Θεωρούνται το εγγενές βιολογικό ρολόι των σωματικών κυττάρων, που έχει τη δυνατότητα να ρυθμίζει τον αριθμό των κυτταρικών διαιρέσεων. Συμμετέχουν στην κυτταρική γήρανση και τέλος στη διεργασία του καρκίνου με την παρουσία του ειδικού ενζύμου, της τελομεράσης 5. Η τελομεράση είναι ριβονουκλεοπρωτεϊνικό σύμπλεγμα αποτελούμενο από δύο υποομάδες: α) την ανάστροφη τρανσκριπτάση (TERT), η οποία χρησιμοποιεί το RNA του συμπλέγματος τελομεράσης (htr) ως εκμαγείο για τη προσθήκη αλληλουχίας TTAGGG στην τελική περιοχή του χρωμοσώματος 6 και β) το RNA ανθρώπινης τελομεράσης (htr ή TERC) που αποτελείται από 451 νουκλεοτίδια και περιέχει σειρά από 11 νουκλεοτίδια (CUAACCCUAAC) που λειτουργούν ως εκμαγείο για την κωδικοποίηση της τελομερικής αλληλουχίας (TTAGGG)n. Το υπεύθυνο γονίδιο εντοπίζεται στο μακρύ σκέλος του χρωμοσώματος 3 7. Η ανάστροφη τρανσκριπτάση της τελομεράσης είναι πολυπεπτίδιο 127 KDa και κωδικοποιείται από γονίδιο του χρωμοσώματος 5. Ανήκει στη γενικότερη κατηγορία των πολυμερασών DNA, τις ανάστροφες μεταγραφάσες, που περιγράφηκαν για πρώτη φορά στους καρκινικούς ιούς RNA (ρετροϊοί). Έρευνες ανασύνθεσης της δραστηριότητας της τελομεράσης in vitro έδειξαν ότι η TERT και η htr αποτελούν τις βασικές δομές της ενεργούς τελομεράσης 8. Η συνδεδεμένη πρωτεΐνη της τελομεράσης (TEP1) είναι πρωτεΐνη 240 KDa και φέρει την περιοχή σύνδεσης του RNA. Η TEP1 φαίνεται ότι είναι υπεύθυνη για το συντονισμό της ολοενζυμικής μορφής της τελομεράσης και για τον έλεγχο του ενζύμου, συνδέοντας σοβαρούς ρυθμιστικούς παράγοντες 7. Η έκφραση της ανάστροφης τρανσκριπτάσης είναι στενά συνδεδεμένη με την εμφάνιση ενεργούς τελομεράσης, σε αντίθεση με τη ΤΕΡ 1 που παρατηρήθηκε ακόμη και σε ιστούς που δε παρουσίαζαν ενεργό τελομεράση 9. Διάφορες μελέτες έδειξαν ότι η εισαγωγή DNA, υπεύθυνου για την κωδικοποίηση ανάστροφης τρανσκριπτάσης σε κύτταρα που δεν εκφράζουν τελομεράση, είναι ικανή να τα μετατρέψει σε θετικά εκφραζόμενα κύτταρα για τη τελομεράση 9. Σύμφωνα με την τελομεριδιακή θεωρία της γηράνσεως που διετυπώθη το 1991 από τον Harley 10, ύστερα από ένα αριθμό κυτταρικών διαιρέσεων, το κύτταρο χάνει μεγάλο μέρος της τελομεριδιακής του αλληλουχίας και τα άκρα των χρωμοσωμάτων παραμένουν ακάλυπτα. Όταν τα τελομερίδια φτάσουν σε ένα κρίσιμο μήκος βραχύνσεως, τα κύτταρα σταματούν να διαιρούνται και γηράσκουν, υφίστανται δηλαδή μαρασμό (senescence). Με τον όρο «κυτταρικός μαρασμός» αναφέρεται η κατάσταση εκείνη, κατά την οποία τα κύτταρα όταν παύσουν 127

3 να διαιρούνται δεν πεθαίνουν, αλλά περνούν σε φάση ηρεμίας, όπου και συνεχίζουν να επιτελούν τις φυσιολογικές τους λειτουργίες μέχρι να πεθάνουν. 10,11 Φαίνεται ότι υπάρχουν δύο μηχανισμοί υπεύθυνοι για την απώλεια πολλαπλασιασμού των φυσιολογικών κυττάρων. Ο πρώτος μηχανισμός [Μ1] (στάδιο 1 θνησιμότητας) ρυθμίζει την είσοδο των φυσιολογικών κυττάρων στη φάση του μαρασμού, κατά τη διάρκεια του οποίου τα φυσιολογικά ανθρώπινα διπλοειδή κύτταρα δεν μπορούν περαιτέρω να διαιρεθούν. Με τη μεσολάβηση, όμως, των ογκοκατασταλτικών γονιδίων p53 και prb ή των πρωτεϊνών Ε6/Ε7, οι οποίες θεωρούνται υψηλού κινδύνου όσον αφορά στο κονδύλωμα, τα κύτταρα μπορεί να συνεχίσουν να διαιρούνται μέχρις ότου επηρεασθούν από το δεύτερο μηχανισμό [Μ2] (στάδιο 2 θνησιμότητας, «κρίση»). Ο μηχανισμός αυτός αντιπροσωπεύει το φυσιολογικό αποτέλεσμα βράχυνσης του τελομεριδίου, όταν τα κύτταρα δεν είναι πλέον ικανά να προστατεύσουν επί μακρόν το τελικό τμήμα του χρωμοσώματος, με συνέπεια τη σταδιακή βράχυνση του τελομεριδίου, τη γονιδιακή αστάθεια και τον κυτταρικό θάνατο. Εκείνα τα κύτταρα που θα επιζήσουν αυτής της κρίσης θανάτου είναι ικανά για έπ αόριστον πολλαπλασιασμό (αθανασία), πιθανώς δια επαναδραστηριοποιήσεως του ενζύμου τελομεράση 1,12. To 1994 η ζωτική δράση της τελομεράσης πιστοποιήθηκε και στον άνθρωπο. Ο Morrison και συν. μελέτησαν και περιέγραψαν τη δραστηριότητα της τελομεράσης σε φυσιολογικά σωματικά κύτταρα. Η δραστηριότητα της τελομεράσης είναι φυσιολογικό φαινόμενο των κυττάρων της αρχέγονου σειράς, αλλά και των αναπαραγόμενων κυττάρων με αυξημένες αναγεννητικές ικανότητες. Αντίθετα, η δραστηριότητα αυτή δεν παρατηρείται στα φυσιολογικά σωματικά κύτταρα, όπου τα τελομερίδια σταδιακά βραχύνονται, λόγω του προβλήματος της αντιγραφής του άκρου της αλυσίδας του DNA 13,14. Στον άνθρωπο τα γαμετικά κύτταρα θεωρούνται ότι διαθέτουν το μέγιστο τελομεριδιακό μήκος. Κατά την ανάπτυξη του οργανισμού με τις αλλεπάλληλες κυτταρικές διαιρέσεις, το κύτταρο χάνει μεγάλο μέρος της τελομεριδιακής του αλληλουχίας και τα άκρα των χρωμοσωμάτων παραμένουν ακάλυπτα. Αν τα κύτταρα ξεφύγουν από τους μηχανισμούς ελέγχου, τότε παρουσιάζουν παθολογική κυτταρική διαίρεση και συχνά εμφανίζουν τελομεριδιακές συνδέσεις και δικεντρικά χρωμοσώματα 13,14. Διάφοροι παράγοντες, όπως τα ογκογονίδια των καρκινικών κυττάρων, παρατείνουν την κυτταρική ζωή, διότι έχουν την ικανότητα να παρακάμπτουν το σήμα της γήρανσης του κυττάρου. Το γεγονός αυτό επιτυγχάνεται και στα καρκινικά κύτταρα, τα οποία παρουσιάζουν ικανότητες συνεχούς πολλαπλασιασμού και στα οποία επιδρούν μηχανισμοί που διατηρούν το τελομεριδιακό μήκος σταθερό και συντηρούν την ικανότητα της κυτταρικής διαίρεσης 15. Στους μηχανισμούς αυτούς σημαντικό ρόλο παίζει η παρουσία της τελομεράσης. Από παρατηρήσεις έχει διαπιστωθεί ότι οι κυτταρικές σειρές που περιέχουν κύτταρα με βραχέα τελομερίδια υπόκεινται σε κρίση που οδηγεί πολλά από αυτά στο θάνατο. Ως εκ τούτου, τα κύτταρα που επιβιώνουν είναι εκείνα που έχουν ενεργοποιήσει την τελομεράση τους 16. Η τελομεράση λοιπόν, είναι σημαντική για την ευστάθεια και μακροχρόνια βιωσιμότητα, καθώς και την καθυστέρηση της γήρανσης των τελομεριδίων των σωματικών κυττάρων. Σε κύτταρα που απουσιάζει η τελομεράση, οι τελομεριδιακές επαναλήψεις χάνονται στις κυτταρικές διαιρέσεις και όταν ο αριθμός των επαναλήψεων μειωθεί σε ένα συγκεκριμένο ποσοστό αρχίζει το πρόγραμμα της κυτταρικής γήρανσης. Αντιθέτως, κύτταρα που ωθούνται στο να παράγουν τελομεράση διατηρούν το μήκος των τελομεριδίων τους και δεν εισέρχονται στη διαδικασία της κυτταρικής γήρανσης 16. Επιπλέον των όσων προηγουμένως αναφέρθησαν, η δραστηριότητα της τελομεράσης έχει καταδειχθεί σε in situ καρκινώματα του μαστού και του πνεύμονα, δυσπλαστικές αλλοιώσεις της κεφαλής και του τραχήλου, δυσπλαστικές αλλοιώσεις του δέρματος από επίδραση ακτινοβολίας και σε πρώιμα στάδια ηπατοκυτταρικού καρκινώματος, καρκίνου του παγκρέατος και του παχέος εντέρου 2,17,18,19. Η δραστηριότητα της τελομεράσης έχει παρατηρηθεί επίσης στο 66-97% των κακόηθων νεοπλασμάτων (Πίνακας 1) 3,20. Μελέτες που έγιναν σε δείγματα βρογχικού επιθηλίου που ελήφθησαν από εν ενεργεία ή παλαιούς καπνιστές με ή χωρίς καρκίνο, ανέδειξαν δραστηριότητα της τελομεράσης σε ποσοστό 15% στο φυσιολογικό επιθήλιο. Μεγάλο ποσοστό δειγμάτων με υπερπλαστική, μεταπλαστική και δυσπλαστική εξεργασία, παρουσίαζε επίσης ανιχνεύσιμη δραστηριότητα της τελομεράσης 2,21. Ο ρόλος της τελομεράσης στη διάγνωση του καρκίνου Η διάγνωση του καρκίνου με ανίχνευση ενεργούς τελομεράσης είναι σημαντική όταν συνδυάζεται με άλλες διαγνωστικές μεθόδους, όπως FNA, PAP-test σε ασαφείς και αδιευκρίνιστες περιπτώσεις 7. Η μέθοδος προσδιορισμού της δραστηριότητας της τελομεράσης παρουσιάζει 85% διαγνωστική ευαισθησία και 91% διαγνωστική ακρίβεια

4 Πίνακας 2. Μέθοδοι αξιολόγησης της δραστηριότητας τελομεράσης Ωστόσο, η σημασία της διάγνωσης μέσω τελομεράσης φαίνεται από το γεγονός ότι μπορεί να Methods Source ανιχνευθεί σε καλοήθεις και προνεοπλασματικές αλλοιώσεις, όπου είναι πιθανή η κακοήθης Original TRAP assay Kim et al Fluorescent TRAP Aldous et al Stretch PCR Tatematsu et al. μετάλλαξη και κατ αυτό το τρόπο να συμβάλει 1996 στην πρώιμη διάγνωση του καρκίνου 22. Stretch PCR and PicoGreen Gelmini et al Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι είναι πιο ευαίσθητη, ακόμα και στις μικροδιηθήσεις των In situ TRAP Ohyashiki et al TMA/HPA Hirose et al RT-PCR Kyo et al καρκινικών κυττάρων. Τέλος, είναι λιγότερο Real-time PCR Yajima et al παρεμβατική μέθοδος, αφού μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε σωματικά υγρά και εκπλύσεις, όπου Telomerase in intact nuclei Fletcher et al Telomere length measurement Lin et al η συλλογή υγρού είναι πιο εύκολη σε σχέση με Microarreys Heller et al τις βιοψίες. Μειονέκτημα της μεθόδου αποτελεί η ανεπαρκής και λανθασμένη συλλογή υλικού, καθώς και η διήθηση από λεμφοκύτταρα, όπου σε περιπτώσεις καρκίνου των ωοθηκών και των όρχεων είναι δυνατό να δώσει εσφαλμένα θετικά αποτελέσματα 7. Δείγματα στα οποία είναι δυνατό να ανιχνευθεί η δραστηριότητα της τελομεράσης Η ανίχνευση της δραστηριότητας της τελομεράσης είναι δυνατό να καταδειχθεί σε κυτταρικά δείγματα και τεμάχια βιοψίας. Πιο αναλυτικά είναι δυνατό να ανιχνευθεί σε: Α. Κυτταρολογικά δείγματα που περιέχουν αποφολιδούμενα κύτταρα μετά από αυτόματη ή μηχανική παρέμβαση και που ανευρίσκονται στο: ΕΝΥ Ούρα Υγρά σωματικών κοιλοτήτων (πλευριτικά, ασκιτικά) Πτύελα Υλικά εκπλύσεως και ψήκτρας που λαμβάνονται κατά τη διάρκεια γαστροσκοπήσεως, βρογχοσκοπήσεως, κολονοσκοπήσεως Υλικά από τον τράχηλο της μήτρας και το ενδομήτριο Υλικά αναρροφήσεως με λεπτή βελόνα (FNA) από μαστό, ήπαρ, προστάτη, πνεύμονα κ.λπ. Β. Ιστοτεμάχια βιοψίας, ειδικότερα από: Τομές ψυκτικού Τομές παραφίνης Μέθοδοι ανίχνευσης της τελομεράσης Τα τελευταία χρόνια ανεπτύχθησαν διάφορες διαγνωστικές μέθοδοι για την ανίχνευση της δραστηριότητας της τελομεράσης (πίνακας 2). Η χρήση της συμβατικής μεθόδου για την ανίχνευση της τελομεράσης απαιτεί μεγάλο αριθμό κυττάρων ή ιστών, με αποτέλεσμα να αντικατασταθεί από τη μέθοδο, πρωτόκολλο ενίσχυσης τελομεριδιακών επαναλήψεων TRAP (telomeric repeat amplification protocol), η οποία περιγράφεται από τον Kim και συν Η μέθοδος TRAP περιλαμβάνει την αντίδραση της τελομεράσης, που αποσπάται με κυτταρική λύση και την προσθήκη των εκκινητών και των δεοξυριβονουκλεοτιδίων (dntps). Στην περίπτωση όπου η αποσπώμενη τελομεράση είναι ενεργός, επιχειρείται επιμήκυνση του προστιθέμενου εκκινητή και το προϊόν αντίδρασης (εκμαγείο) ενισχύεται με PCR. Η τεχνική αυτή παρουσιάζει υψηλή ευαισθησία, αλλά επιτυγχάνει μόνο ποιοτική ανάλυση ανίχνευσης της τελομεράσης (παρουσία - απουσία). Η ποσοτική ανάλυση επιτυγχάνεται με τη χρήση φωτογραφικού φίλμ και του προσδιορισμού των μεταβολών της πυκνότητας μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ωστόσο, η ποσοτική ακτινογράφηση με καταγραφή σε φωτογραφική πλάκα της ακτινοβολίας που εκπέμπεται από ραδιενεργό υλικό (αυτοραδιογραφία) έχει μειονεκτήματα, αφού δεν παρουσιάζει γραμμικότητα και εύκολη δυνατότητα αναπαραγωγής του αποτελέσματος 24,25. α) Ο Aldous και συν. πρότειναν τη μέθοδο φθορισμού για την ανίχνευση της τελομεράσης (F-TRAP), με σκοπό να επιλύσουν τα προβλήματα της ενσωμάτωσης των ραδιενεργών νουκλεοτιδίων που αναδεικνύονται με την ακτινογράφηση και του χρόνου που απαιτείται για να περατωθεί η μέθοδος 26. β) Η μέθοδος της αλυσιδωτής αντίδρασης της DNA πολυμεράσης (PCR) αποτελεί τροποποίηση της TRAP και αναπτύχθηκε για τη ποσοτική ανάλυση της δραστηριότητας της τελομεράσης. Η εισαγωγή βημάτων για την κάθαρση των προϊόντων της τελομεράσης, πριν την αντίδραση PCR και η χρήση ειδικών σχεδιασμένων εκκινητών, που περιέχουν 129

5 ανεξάρτητες εσωτερικές αλληλουχίες του εκμαγείου, συμβάλει σημαντικά στην ποσοτική ακρίβεια της μεθόδου 27. Η χρήση των εκκινητών (TAG-U, CTA-R) εκμηδενίζει την πιθανότητα εσφαλμένων αρνητικών αποτελεσμάτων που μπορούν να προκύψουν από τη παρουσία αναστολέων του PCR στο δείγμα 27. γ) O Gelmini και συν. παρουσίασαν μια τροποποιημένη μέθοδο TRAP, η οποία προβλέπει την ποσοτική ανάλυση χωρίς τις χρονοβόρες μετά PCR διαδικασίες, όπως την ηλεκτροφόριση σε γέλη με ραδιενεργές ουσίες και την αυτοραδιογραφία. Η χρήση της φθορίζουσας χρωστικής PicoGreen δεσμεύει εκλεκτικά το δίκλωνο DNA που δημιουργείται από την αντίδραση της τελομεράσης και την ενίσχυση του PCR 28. Τροποποίηση της μεθόδου TRAP αποτελεί και η εξειδικευμένη μέθοδος in situ PCR για την ανίχνευση της τελομεράσης σε κυτταρικό επίπεδο Ο Hirose και συν. περιέγραψαν μια νέα ποσοτική μη - ραδιενεργό μέθοδο, την ενίσχυση μέσω μεταγραφής (TMA transcription mediated amplification) με το συνδυασμό της μεθόδου προστατευμένου υβριδισμού (HPA hybrization protection assay), για την ανίχνευση της τελομεράσης. Η μέθοδος TMA δε βασίζεται σε μεθοδολογία PCR, αλλά στη χρήση ενός συστήματος ισοθερμικής ενίσχυσης. Στο πρωτόκολλο TMA τα ενισχυμένα προϊόντα τελομεράσης είναι αλληλουχίες RNA και ανιχνεύονται με το μη - ισοτοπικό υβριδισμό HPA 30. Η μέθοδος TMΑ/HPA είναι ταχύτερη της TRAP, παρουσιάζει ανάλογη ευαισθησία διάγνωσης και επιπλέον επηρεάζεται ελάχιστα από τους αναστολείς TRAP Πρόσφατες μελέτες επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στην ανάλυση των επιπέδων έκφρασης των συστατικών της τελομεράσης, μετά από κλωνοποίηση των υπεύθυνων γονιδίων: πρωτεΐνης με δραστηριότητα αντίστροφης μεταγραφάσης (htert), της συνδεδεμένης πρωτεΐνης τελομεράσης (TEP1) και του RNA συστατικού 31. Η μέθοδος της αντίστροφης μεταγραφής PCR (RT - PCR) επιτρέπει την ανάλυση της έκφρασης mrna. Η έκφραση του mrna της htert (htert - mrna) είναι στενά συνδεδεμένη με τη δραστηριότητα της τελομεράσης και αποτελεί εναλλακτικό τρόπο εκτίμησής της 31. Ο Yajima και συν. προσάρμοσαν το Taq Man φθορίζον σύστημα ανίχνευσης στην ποσοτική μέθοδο PCR (real time PCR) και εκμηδένισαν κατ αυτό τον τρόπο το χρόνο διαδικασίας του PCR Τέλος, το 1999 ο Fletcher και συν. χρησιμοποίησαν νέα μέθοδο, κατά την οποία η τελομεράση, σε άθικτους πυρήνες, καταλύει την επέκταση των εκκινητών, δίνοντας έτσι νέες πληροφορίες για τη λειτουργία της τελομεράσης και παρέχοντας σημαντικό σύστημα αξιολόγησης των αναστολέων τελομεράσης Εκτός από τη δραστηριότητα της τελομεράσης έχουν προσδιοριστεί: α) Το μήκος του τελομεριδίου (ως τελικά κλάσματα περιορισμού με Southern υβριδισμό ή in situ με FISH σε μεταφασικά χρωμοσώματα ή μεταφασικούς πυρήνες), β) Η έκφραση του RNA συστατικού της τελομεράσης (TR) ή της καταλυτικής υποομάδας με δραστηριότητα αντίστροφης μεταγραφάσης (TERT) με μεθόδους in situ υβριδισμού FISH ή CISH και με Real Time RT PCR 34,35, Τεχνολογία των μικροσυστοιχίων (microarrey). Το πρωτόκολλο TRAP (telomeric repeat amplification protocol) βασιζόμενο στην τεχνολογία PCR, είναι ευαίσθητη μέθοδος ανίχνευσης της δραστηριότητας της τελομεράσης και βοήθησε σημαντικά στην κατανόηση του ρόλου της τελομεράσης στην διατήρηση των τελομερών, στον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την ανάπτυξη του καρκίνου. Ωστόσο, ένα από τα μειονεκτήματά του, είναι η έλλειψη ποσοτικής ανάλυσης της δραστηριότητας της τελομεράσης 37. Η τεχνολογία των μικροσυστοιχίων εφαρμόζεται, τόσο στη μελέτη της γενετικής έκφρασης, όσο και στην ανίχνευση μεταλλάξεων και πολυμορφισμών. Επιτρέπει ταυτόχρονα τη συγκριτική μελέτη των επιπέδων γενετικής έκφρασης ενός μεγάλου αριθμού γονιδίων μεταξύ παθολογικών και φυσιολογικών κυττάρων. Βασίζεται στον υβριδισμό του RNA σημασμένου με φθορίζουσες ουσίες, όπου τοποθετείται σε στερεή επιφάνεια. Λόγω της συμπληρωματικότητας, παρατηρείται εκλεκτική σύνδεση με το νουκλεϊκό οξύ του συγκεκριμένου υλικού μελέτης και σύμφωνα με την παρουσία του δείκτη, είναι δυνατό να υπολογισθεί η ποσοτική έκφραση του γονιδίου 38,39. Αναστολείς της δραστηριότητας της τελομεράσης σε σχέση με τη θεραπευτική αντιμετώπιση των κακοήθων νεοπλασμάτων Δεδομένου ότι η τελομεράση εκφράζεται στους περισσότερους προχωρημένους καρκίνους, στρατηγικός ερευνητικός στόχος είναι η αναχαίτιση της δραστηριότητας αυτής με την εκτροπή των αθάνατων κυττάρων, ώστε ν ακολουθήσουν τη φυσιολογική διαδικασία της γήρανσης και του θανάτου. Στα πλαίσια αυτά, μετά τη χρήση των συμβατικών θεραπευτικών σχημάτων, εάν χορηγηθούν αναστολείς της τελομεράσης είναι δυνατό να εμποδιστεί η υποτροπή της νόσου. Διάφοροι ερευνητές υποστηρίζουν δε, ότι η θεραπευτική αυτή παρέμβαση πρέπει να είναι πολύ επιλεκτική και να επηρεάζει μόνο τα κύτταρα που έχουν ενεργοποιημένη τελομεράση, δηλ. τα νεοπλασματικά κύτταρα, τα κύτταρα αναπαραγωγής και τα αρχέγονα κύτταρα αναγεννημένου ιστού, όπως και τα κύτταρα που βρίσκονται στις κρύπτες του γαστρεντερικού συστήματος, τα βασικά κύτταρα της επιδερμίδας και τα κύτταρα του αιμοποιητικού συστήματος 7,40. Οι αναστολείς της τελομεράσης είναι τροποποιημένα ολιγονουκλεοτίδια και πυρηνικά πεπτίδια νουκλεϊνικών οξέων, πιστεύεται δε ότι ο συνδυασμός τους με αντιαγγειογενετικούς παράγοντες θα φέρει καλύτερα αποτελέσματα. 130

6 Τα μικρά αυτά μόρια, δηλαδή τα τροποποιημένα ολιγονουκλεοτίδια, καθώς και τα πυρηνικά πεπτίδια, δρουν ενάντια στην τελομεράση του ανθρώπινου RNA. Αναστολείς της τελομεράσης Οι αναστολείς της τελομεράσης ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: α) αναστολείς με επίδραση στην τελομεράση, β) αναστολείς με επίδραση στα τελομερίδια. 7 Α. Αναστολείς με επίδραση στην τελομεράση. 1. Αντιπληροφοριακά (antisense) ολιγονουκλεοτίδια: Πρόκειται για τροποποιημένα ολιγονουκλεοτίδια δεσοξυριβόζης (deoxyribose), τα οποία μιμούνται την αλληλουχία των τελομεριδίων και επιδρούν στην περιοχή του RNA (htr) που λειτουργεί ως εκμαγείο 7,41. Αντιπροσωπευτικό μέλος της κατηγορίας αυτής είναι η φωσφοροθιοάτη (phosphorothioate). 2. Πεπτίδια νουκλεϊκών οξέων (PNAs): Αποτελούν τροποποιημένα ολιγονουκλεοτίδια, τα οποία περιέχουν μη ιονική αλυσίδα. Η δράση τους αφορά στην εμπλοκή της επεξεργασίας του RNA της τελομεράσης, στη κυτταροπλασματική μεταφορά και στη μετάφραση. Παρουσιάζουν μεγαλύτερη ικανότητα στο να παρεμποδίσουν τη τελομεράση και δρουν σε μικρότερες συγκεντρώσεις Μόρια 2-Ο-Μεθύλ-RNA: Είναι ίσως οι πιο δυνατοί αναστολείς της τελομεράσης. Η χημική τους μορφή είναι παρόμοια του DNA με αποτέλεσμα να αναγνωρίζονται από τη τελομεράση Αντιβιοτικά: Αμινογλυκοσίδες, όπως η νεομυκίνη και κινολόνες σε μεγάλες συγκεντρώσεις εμποδίζουν την ανάπτυξη και μειώνουν τη δράση της τελομεράσης σε κυτταρικές σειρές μεταβατικού τύπου καρκινώματος Πρωτεΐνες: αρκετές πρωτεΐνες όπως HIV gp120, TGF-β1, prb, καθώς και η προσταγλανδίνη Α 1 έχει παρατηρηθεί ότι παρεμποδίζουν τη τελομεράση Ρυθμιστές γονιδίων: Κατά την εισαγωγή μεταλλαγμένου RNA στο εσωτερικό του κυττάρου είναι δυνατό να παρατηρηθεί αντιμαχία με το φυσιολογικό RNA για την αλληλοεπίδραση με τις πρωτεΐνες και τελικώς το σχηματισμό συμπλέγματος τελομεράσης. Οι τροποποιημένες τελομεράσες στη συνέχεια φέρουν λανθασμένα νουκλεοτίδια στα τελικά μέρη του χρωμοσώματος, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ασταθή τελομερίδια 40. Ανάλογη τεχνική είναι εκείνη η οποία χρησιμοποιεί επικρατές γονίδιο, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη κωδικοποίηση της μεταλλαγμένης και ανενεργούς ανάστροφης μεταγραφάσης 42. Β. Επίδραση στα τελομερίδια. 1. Παράγοντες που επιδρούν στα G-guadruplex. Η τελομεράση για να δράσει στα τελομερίδια είναι απαραίτητο να υπάρξει αποσύνδεση των G-guadruplex. Διάφοροι παράγοντες είναι ικανοί να σταθεροποιήσουν τα G-guadruplex ή να συνδυαστούν μαζί τους, με αποτέλεσμα να μην είναι αναγνωρίσιμα από τη τελομεράση Αναστολείς ανάστροφης μεταγραφάσης: Πρόκειται για παράγοντες που επιδρούν στο ενεργό τμήμα της τελομεράσης, την πολυμεράση, είναι δε γνωστοί για την αποτελεσματικότητά τους έναντι του HIV. Διάφορες έρευνες που αφορούν στη δράση του AZT και του ddg σε μακράς διάρκειας καλλιέργειες κυττάρων Β και Τ έδειξαν ότι και τα δύο προκάλεσαν εμπλοκή της τελομεράσης, αλλά δεν παρουσιάστηκε κανένα φαινόμενο γήρανσης, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η υποψία ότι υπάρχει κάποιος ρυθμιστικός παράγοντας που προφυλάσσει από τη περαιτέρω απώλεια του DNA των τελομεριδίων 7,41. Υπάρχουν δυνητικοί κίνδυνοι, κατά τη θεραπεία με τη χρήση των αναστολέων της τελομεράσης, ιδίως όσον αφορά στη δράση τους στα αρχέγονα κύτταρα. Ωστόσο, είναι πιθανό ότι αυτή η προσέγγιση στη θεραπεία του καρκίνου θα είναι λιγότερο τοξική από τη συμβατική χημειοθεραπευτική αγωγή με τις γνωστές βαριές παρενέργειές της, όπως θρομβοπενία, λευκοπενία, ναυτία, αλωπεκία, που οφείλονται στο θάνατο των κυττάρων. Οι αναστολείς της τελομεράσης μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό ή να έπονται των συμβατικών θεραπευτικών σχημάτων ή μπορεί να χρησιμοποιηθούν μόνο σε πρώιμα στάδια καρκίνου για ν αποτρέψουν την μεταστατική δυναμική των καρκινικών κυττάρων. ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι το 88% των καρκίνων του γυναικολογικού συστήματος εκφράζουν θετικά την τελομεράση και πιο συγκεκριμένα, η δραστηριότητά της ανιχνεύτηκε σε μεγάλο ποσοστό σε καρκίνο των ωοθηκών, του τραχήλου της μήτρας και του ενδομητρίου 43. Οι προνεοπλασματικές αλλοιώσεις, όπως ενδοεπιθηλιακές νεοπλασίες του τραχήλου μήτρας, καθώς και τα καλοήθη νεοπλάσματα, παρουσιάζουν αμελητέα δραστηριότητα της τελομεράσης. Οι παραπάνω παρατηρήσεις οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η ενεργοποίηση της τελομεράσης είναι κοινή στα κακοήθη νεοπλάσματα του γυναικολογικού συστήματος και παίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένειά τους. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτες το 10% των κακοήθων νεοπλασμάτων αναπτύσσεται ανεξάρτητα της δραστηριότητας της τελομεράσης, γεγονός που υποδηλώνει ότι η τελομεράση δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που ελέγχει τη σταθερότητα των τελομεριδίων Καρκίνος ωοθηκών Ο καρκίνος των ωοθηκών βρίσκεται στην έκτη θέση μεταξύ των καρκίνων που αφορούν στις γυναίκες και αποτελεί 131

7 το 5% όλων των μορφών καρκίνου 45. Στην Ευρώπη αναφέρονται νέες περιπτώσεις καρκίνου των ωοθηκών ετησίως, ενώ υπολογίζονται περίπου θάνατοι που συνδέονται με αυτή τη μορφή καρκίνου 46. H πενταετής επιβίωση είναι περίπου 37% 47. Τα επιθηλιακά καρκινώματα αποτελούν το 80-90% των ωοθηκικών νεοπλασιών, ενώ το 10-20% αποτελείται κυρίως από όγκους των αρχέγονων γεννητικών κυττάρων. Ο Counter και συν. 48 ήταν οι πρώτοι που παρατήρησαν τη δραστηριότητα της τελομεράσης στον καρκίνο των ωοθηκών χρησιμοποιώντας δείγματα ασκιτικού υγρού. Σύμφωνα με παρατηρήσεις τους, τα καρκινικά κύτταρα που απομονώθηκαν στο ασκιτικό υγρό, που ελήφθη κατά τη διάρκεια διαγνωστικής λαπαροτομίας ή μετά από παρακέντηση της περιτοναϊκής κοιλότητας, παρουσίασαν δραστηριότητα τελομεράσης, σε αντίθεση με τα φυσιολογικά επιθηλιακά κύτταρα που ελήφθησαν από την επιφάνεια των ωοθηκών 48. Σε μελέτες που ακολούθησαν, η τελομεράση ανιχνεύτηκε στο 86% - 93% των καρκινωμάτων των ωοθηκών, ενώ δεν εντοπίστηκε σε δείγματα φυσιολογικού ιστού 43,49. Περιπτώσεις καλοήθων νεοπλασμάτων, όπως βλεννώδες κυσταδένωμα και δερμοειδής κύστη, παρουσίασαν χαμηλή δραστηριότητα τελομεράσης, γεγονός που μπορεί να εξηγηθεί λόγω της παρουσίας αρχέγονων κυττάρων στις ωοθήκες, τα οποία εκφράζουν τη τελομεράση 43. Επιπλέον, η έκφραση της τελομεράσης σε καλοήθη νεοπλάσματα είναι πιθανό να παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και εξέλιξη αυτών των αλλοιώσεων. Οι όγκοι οριακής κακοήθειας εμφάνισαν χαμηλή δραστηριότητα της τελομεράσης, η οποία μπορεί να οφείλεται στην ύπαρξη αθάνατων κυτταρικών πληθυσμών, οι οποίοι είναι ικανοί στη συνέχεια να εκτραπούν προς κακοήθη νεοπλάσματα. 43 Σε καρκινώματα του μαστού διαπιστώθηκε συσχετισμός μεταξύ σταδίου της νόσου και δραστηριότητας της τελομεράσης 50. Σύμφωνα με τους Kyo και συν. ανάλογος συσχετισμός παρατηρήθηκε και στο καρκίνο των ωοθηκών 43. Σύμφωνα με μελέτες, κακοήθη νεοπλάσματα σταδίου Iα παρουσίασαν χαμηλή δραστηριότητα τελομεράσης σε αντίθεση με αντίστοιχα προχωρημένου σταδίου, δημιουργώντας έτσι την υπόθεση συσχετισμού μεταξύ έκφρασης της τελομεράσης και του βαθμού διήθησης 43. Όσον αφορά στην υποψία καρκίνου των ωοθηκών, θα ήταν μεγάλο πλεονέκτημα εάν μπορούσε να διαγνωσθεί μέσω εξέτασης ασκιτικού υγρού, του οποίου η λήψη γίνεται με παρακέντηση και απαιτεί ελάχιστη παρεμβατικότητα 49. Ωστόσο, διάφορες έρευνες σε ασκιτικό υγρό έδειξαν ότι δεν υπάρχει ικανοποιητικός συσχετισμός μεταξύ της παρουσίας καρκινικών κυττάρων και αύξησης της δραστηριότητας της τελομεράσης. Η δραστηριότητα της τελομεράσης των περιεχομένων στο ασκιτικό υγρό καρκινικών κυττάρων μπορεί να επικαλυφθεί από την παρουσία άφθονων μη νεοπλασματικών μεσοθηλιακών κύττάρων 49. Η δραστηριότητα της τελομεράσης και η έκφραση του γονιδίου της (htert) μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως δείκτες στην ανταπόκριση σε χημειοθεραπευτική αγωγή ασθενών με καρκίνο των ωοθηκών 51. Έχει παρατηρηθεί μείωση της έκφρασης αυτών των δεικτών μετά από θεραπεία με cisplatin, η οποία είναι δόσο-εξαρτώμενη και χρόνο-εξαρτώμενη της αγωγής Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος στο γυναικείο πληθυσμό παγκοσμίως. Στην Ευρώπη καταγράφονται νέες περιπτώσεις και περίπου θάνατοι κάθε χρόνο 46. Ο συχνός έλεγχος με το τεστ Παπανικολάου έχει οδηγήσει στην αύξηση του ποσοστού διάγνωσης των προκαρκινικών αλλοιώσεων, με αποτέλεσμα ο δείκτης θνησιμότητας να μειωθεί σημαντικά. Σύμφωνα με μελέτες, η δραστηριότητα της τελομεράσης ανιχνεύθηκε στο 96% των καρκίνων του τραχήλου, ενώ η δραστηριότητα αυτή απουσίαζε σε υλικό φυσιολογικού ιστού 52. Ωστόσο, ο ρόλος της τελομεράσης στις προνεοπλασματικές αλλοιώσεις (CIN) και στην εξέλιξη της νόσου παραμένει αδιευκρίνιστος. Ο Wisman και συν. συνέκριναν τη δραστηριότητα της τελομεράσης σε υλικό απόξεσης τραχήλου και ψυκτικών τομών που ελήφθη από την ίδια ασθενή. Στο υλικό απόξεσης η τελομεράση ανιχνεύτηκε με βάση το πρωτόκολλο TRAP, όπου η δραστηριότητά της παρουσίασε χαμηλή ευαισθησία διάγνωσης για ενδοεπιθηλιακές αλλοιώσεις CIN II, CIN III και διηθητικό καρκίνο του τραχήλου, με αποτέλεσμα να μη θεωρείται αξιόπιστος δείκτης για πρώιμη διάγνωση. Σε τομές ψυκτικού όμως, η δραστηριότητα της τελομεράσης ήταν ανάλογη του βαθμού της ενδοεπιθηλιακής αλλοίωσης (CIN) και της διήθησης του καρκίνου, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι μπορεί να αποτελέσει πιθανό δείκτη εξέλιξης της νόσου 53. Σύμφωνα με άλλες μελέτες που χρησιμοποίησαν τη μέθοδο TRAP σε υλικό απόξεσης, είναι πιθανή η εμφάνιση ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων εξαιτίας της παρουσίας μη δυσπλαστικών κυττάρων, θετικών στη τελομεράση, όπως κύτταρα με πλακώδη μετάπλαση και φλεγμονώδη κύτταρα 54. O Bravaccini και συν. με τη μέθοδο TRAP δεν παρατήρησαν διαφορές της έκφρασης της τελομεράσης μεταξύ των διάφορων βαθμών δυσπλαστικών αλλοιώσεων 54. Η χρήση νέων μονοκλωνικών αντισωμάτων με την εφαρμογή ανοσοϊστοχημικών μεθόδων για την ανίχνευση της τελομεράσης, ανέδειξε υψηλότερο ποσοστό έκφρασης της τελομεράσης σε αλλοιώσεις CIN II και CIN III σε σχέση με CIN I και επιπλέον η έκφραση της τελομεράσης δεν ήταν μόνο πυρηνική αλλά και κυτταροπλασματική

8 Στην παθογένεια της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας και του διηθητικού καρκίνου εμπλέκεται η λοίμωξη με HPV και κυρίως οι τύποι 16, 18, 31, 33, 35 του ιού. Ο Jarboe και συν. μελέτησαν το ρόλο του DNA του ιού HPV 16/18 σε σχέση με τη δραστηριότητα της τελομεράσης ως δείκτες ενδοεπιθηλιακών αλλοιώσεων σε κυτταρολογικά επιχρίσματα. Η κατάδειξη της δραστηριότητας της τελομεράσης παρουσίασε διαγνωστική ευαισθησία 29,9% και διαγνωστική ακρίβεια 94% στις ενδοεπιθηλιακές νεοπλασίες CIN II/III, οι οποίες και επιβεβαιώθηκαν με βιοψία. Οι υψηλού κινδύνου HPV 16/18 ανιχνεύθηκαν στο 70,1% των περιπτώσεων CIN II/III και παρουσίασαν διαγνωστική ακρίβεια 62,5% 55. Σε ανάλογη έρευνα ο προσδιορισμός της δραστηριότητας της τελομεράσης παρουσίασε διαγνωστική ακρίβεια 95,8% σε ιστολογικές τομές και 79,1% σε υλικό απόξεσης, σε αλλοιώσεις καρκίνου του τραχήλου 56. Σε ιστολογικές τομές η ανίχνευση του HPV 16/18 παρουσίασε διαγνωστική ακρίβεια 89,5% και 70,5% σε υλικό απόξεσης. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, υπήρξε συμφωνία 71% μεταξύ της δραστηριότητας της τελομεράσης και της λοίμωξης HPV 16/18. Η απουσία έκφρασης της τελομεράσης σε υλικό απόξεσης υγιών γυναικών ενισχύει την άποψη ότι μπορεί ν αποτελέσει πιθανό δείκτη πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου του τραχήλου Καρκίνος του ενδομητρίου Ο καρκίνος του ενδομητρίου είναι τέταρτος σε σειρά συχνότητας μετά τον καρκίνο του μαστού, του πνεύμονα και του παχέος εντέρου 46. Το 2002 αναφέρθηκαν περίπου νέες περιπτώσεις καρκίνου του ενδομητρίου παγκοσμίως 46. Αποτελεί το συχνότερο καρκίνο του γεννητικού συστήματος των γυναικών και το 6% όλων των καρκίνων στο γυναικείο πληθυσμό. Τα τελευταία χρόνια η αναλογία μεταξύ καρκίνου του τραχήλου και του ενδομητρίου είναι 1/1 46. Το ενδομήτριο, κατά τη διάρκεια του εμμηνορυσιακού κύκλου, περνάει από την παραγωγική στην εκκριτική φάση και τέλος εισέρχεται στην εμμηνορυσιακή φάση. Μετά την εμμηνόπαυση ο αριθμός των αδένων ελαττώνεται, με αποτέλεσμα το ατροφικό ενδομήτριο. Ο Yokoyama και συν. ανίχνευσαν δραστηριότητα τελομεράσης στο 88% των παρασκευασμάτων ενδομητρίου παραγωγικής φάσης και μόνο στο 19% σε ενδομήτριο εκκριτικής φάσης. Σε ενδομήτριο μετά την εμμηνόπαυση δεν παρατηρήθηκε δραστηριότητα της τελομεράσης 57. Κατά την παραγωγική φάση το ενδομήτριο βρίσκεται υπό την επίδραση των οιστρογόνων. Τα οιστρογόνα επιδρούν σε πυρηνικούς υποδοχείς, είναι ικανά να προκαλέσουν την έκφραση ορισμένων γονιδίων και να οδηγήσουν στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων - στόχων. Η τελομεράση φαίνεται ότι συσχετίζεται με τον πολλαπλασιασμό των ενδοθηλιακών κυττάρων και βρίσκεται υπό οιστρογονικό έλεγχο 57. Αντίθετα, το 90% των καρκινικών κυττάρων εμφανίζει δραστηριότητα τελομεράσης με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η υπόθεση ότι η έκθεση για μεγάλο χρονικό διάστημα σε οιστρογόνα παίζει σημαντικό ρόλο στην καρκινογένεση, όχι μόνο προκαλώντας τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, αλλά ενεργοποιώντας και την τελομεράση 57. Ο Kyo και συν. παρατήρησαν υψηλά επίπεδα τελομεράσης στο τέλος της παραγωγικής φάσης και σημαντική μείωση κατά τη διάρκεια της εκκριτικής φάσης 58. Ωστόσο, σε μελέτη του Lehner και συν. η δραστηριότητα της τελομεράσης σε αδενοκαρκίνωμα ενδομητρίου ήταν υψηλότερη εκείνης που παρατηρήθηκε στο τέλος της παραγωγικής φάσης 59. Η ποσοτική ανάλυση της δραστηριότητας της τελομεράσης και του htert mrna μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση και πρόγνωση του καρκίνου του ενδομητρίου, τόσο κατά τη διάρκεια του εμμηνορυσιακού κύκλου, όσο και κατά την εμμηνόπαυση 59. Επιπλέον, δείγματα ενδομητρίου από ασθενείς με ενδομητρίωση παρουσίασαν υψηλά επίπεδα τελομεράσης και htert mrna 60. Τα ευρήματα αυτά οδηγούν στην υπόθεση ότι ο πολλαπλασιασμός των ενδομητριακών κυττάρων μπορεί να σχετίζεται με την παθογένεια της ενδομητρίωσης Καρκίνος του μαστού Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου στις γυναίκες ηλικίας έως 55 ετών, ενώ για μεγαλύτερες ηλικίες αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου, δεδομένου ότι προηγούνται οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Ευθύνεται για το 31% νέων περιπτώσεων καρκίνου στις Η.Π.Α το 2002 και χαρακτηρίζεται ως η κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες από 15 έως 55 ετών 61. Στην Ευρώπη καταγράφονται νέες περιπτώσεις και περίπου θάνατοι ετησίως 46. Έρευνες έδειξαν ότι το 88% των καρκίνων του μαστού είναι θετικοί στο πρωτόκολλο TRAP ανίχνευσης τελομεράσης, ενώ λεπτομερείς μελέτες των αρνητικών δειγμάτων για τελομεράση έδειξαν ότι το ποσοστό μπορεί να αγγίξει ακόμα και το 95% των περιπτώσεων 62. Σύμφωνα με τους Shay και Baccheti το 75% των καρκινωμάτων in situ (μη διηθητικό καρκίνωμα), το 88% των πορογενών και λοβιακών καρκινωμάτων και το 5% των παράπλευρων ιστών ανέδειξαν θετική δραστηριότητα της τελομεράσης με τη μέθοδο TRAP, ενώ οι φυσιολογικοί ιστοί δεν παρουσίασαν θετική δραστηριότητα 63. Ο Yashima και συν. παρατήρησαν προοδευτική αύξηση της έκφρασης της τελομεράσης ανάλογα με τη βαρύτητα των ιστοπαθολογικών αλλοιώσεων 64. Το 14% των καλοήθων όγκων, το 92% των καρκινωμάτων in situ και το 94% των διηθητικών καρκίνων του μαστού ανέδειξε θετική έκφραση για την τελομεράση 64. Επιπλέον, μελέτες σε κυττα- 133

9 ρολογικό υλικό FNA από καρκίνο του μαστού, έδειξαν θετική έκφραση για τελομεράση στο 92% των περιπτώσεων και αρνητική έκφραση στο 94% των καλοήθων αλλοιώσεων 65. Όλες οι περιπτώσεις επιχρισμάτων FNA που ανέδειξαν χαρακτήρες ατυπίας και θετική δραστηριότητα τελομεράσης, μετά από χειρουργική εξαίρεση της αλλοίωσης και ιστολογική εξέταση διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για καρκινώματα, ενώ 6/7 περιπτώσεις με αρνητική έκφραση τελομεράσης διαγνώσθηκαν ως καλοήθεις 66. Σύμφωνα με τον Hoos και συν. υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ της έκφρασης της τελομεράσης και του μεγέθους του καρκινώματος, της διήθησης των λεμφαδένων, το στάδιο της νόσου, ενώ θεωρεί την τελομεράση σαν ισχυρό προγνωστικό δείκτη 67. Υψηλή δραστηριότητα της τελομεράσης στον καρκίνο του μαστού συνδέθηκε και με γενετικές μεταλλάξεις στα γονίδια htr (3q), c-myc (8q), p53(17p), τα οποία εμπλέκονται στην καρκινογένεση και συμμετέχουν επιπλέον, στον έλεγχο της τελομεράσης 68. Το επιστημονικό ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια έχει επικεντρωθεί στους αναστολείς της τελομεράσης. Η παρεμπόδιση της τελομεράσης in vitro επιφέρει προοδευτική βράχυνση των τελομεριδίων, με αποτέλεσμα την εμπλοκή της κυτταρικής ανάπτυξης ή τον κυτταρικό θάνατο, επειδή τα βραχέα τελομερίδια δημιουργούν βλάβες στο DNA 62. Καρκινικά κύτταρα του μαστού με υψηλό ρυθμό κυτταρικής διαίρεσης και ήδη βραχέα τελομερίδια είναι πιο επιρρεπή στους αναστολείς της τελομεράσης, ενώ τα φυσιολογικά κύτταρα με μακρύτερα τελομερίδια είναι πιο ανθεκτικά. Το αποτέλεσμα των αναστολέων της τελομεράσης εξαρτάται από το αρχικό μήκος των τελομεριδίων, το ρυθμό της κυτταρικής διαίρεσης και μπορεί να μεσολαβήσουν εβδομάδες και μήνες για να φανούν αλλαγές στο μέγεθος του καρκίνου 62. Η θεραπεία με αναστολείς της τελομεράσης είναι πιθανό να μην έχει τοξικότητα ανάλογη των υπολοίπων χημειοθεραπευτικών σκευασμάτων, λόγω της έλλειψης τελομεράσης στα περισσότερα σωματικά κύτταρα. Τα φυσιολογικά αρχέγονα κύτταρα, τα οποία είναι θετικά στην τελομεράση, περιέχουν τελομερίδια με ικανοποιητικό μήκος και προστατεύονται με αυτό τον τρόπο από βλάβες στο DNA και εμπλοκή της κυτταρικής αύξησης. Επιπλέον, τα περισσότερα αρχέγονα κύτταρα βρίσκονται σε κατάσταση ηρεμίας και η βράχυνση των τελομεριδίων επέρχεται μόνο με τη κυτταρική διαίρεση 62. Ο συνδυασμός αναστολέων της τελομεράσης με τις παρούσες θεραπείες μπορεί να αποτελέσει ικανοποιητικό τρόπο αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού. SUMMARY Telomeres are specialized structures present at the distal end of chromosomes which have a function in chromosome protection, positioning and replication. The DNA component of telomeres is generally characterized by a G - rich strand composed of a simple tandemly repeated sequence (TTAGGG). Telomerase is a ribonucleoprotein enzyme that uses an internal RNA template to specifically direct telomere synthesis. Telomerase plays an essential role in the dynamic process of telomere length regulation in vivo by restoring telomeric sequences that are lost during semiconservative DNA replication. The enzyme is expressed in embryonic cells and in adult male germline cells, but is undetectable in normal somatic cells, except for proliferative cells of renewal tissues (hematopoietic stem cells, activated lymphocytes, basal cells of the epidermis, intestinal crypt cells). In normal somatic cells, progressive telomere shortening is observed, eventually leading to greatly shortened telomeres and to a limited replicative capacity. It has been proposed that telomere shortening may be a molecular clock that counts the number of times a cell has divided and determines when cellular senescence occurs. Telomerase activity is also demonstrable in the vast majority of human cancer (66% - 97%). The progressive telomere shortening is halted in cancer cells by the presence of the enzyme telomerase, which maintains and stabilizes the telomeres, allowing cells to divide indefinitely. Recent studies suggest that about 90% of gynecological tumors, including cervical cancers, endometrial cancers, ovarian cancers and breast cancers, were positive for telomerase activity, whereas telomerase expression was weak and less common in premalignant and benign lesions. This review describes the telomerase activity in human gynecological malignancies and evaluate whether increased telomerase activity can be clinically useful for detecting malignant cells in a variety of gynecological specimens. Key words: telomere, telomerase, ovarian cancer, cervical cancer, endometrial cancer, breast cancer. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Shay J, Wright W. Hallmarks in ageing research. J Pathol 2007; 211(2): Shay J, Wright W. Telomeres, telomerase and tumors. Educational Book, 33th ASCO, Denver 1997; Newbold RF. The significance of telomerase activation and cellular immortalization in human cancer. Mutagenesis 2002; 17(6): Greider CW, Blackburn EH. Identification of a specific telomere terminal transferase activity in Tetrahymena extracts. Cell 1985; 43: Blackburn E. Telomeres and telomerase in health and disease. Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences. Heineken Lecture 2004;

10 6. Herbert BS, Wright WE, Shay JW. Telomerase and breast cancer. Breast Cancer Res 2001; 3(3): Chatziantoniou VD. Telomerase: Biological function and potential role in cancer management. Pathol Oncol Res 2001; 7(3): Beattie TL, Zhou W, Robinson MO et al. Polymerization defects within human telomerase are distinct from telomerase RNA and TEP1 binding. Mol Biol Cell 2000; 11(10): Pollard T, Earnshaw WC. Cell biology. Elsevier, Philadelphia. 2004; Harley CB. Telomere loss: mitotic clock or genetic time bomb? Mutat Res 1991; 256(2-6): Oshimura M, Barrett JC. Multiple pathways to cellular senescence: role of telomerase repressors. Eur J Cancer 1997; 33(5): Counter CM. The role of telomeres and telomerase in cell life span. Mutat Res 1996; 366(1): Allsop RC, Morin GB, Horner JW et al. Telomerase is required to slow telomere shortening and extend replicative lifespan of HSCs during serial transplantation. Blood 2003; 102(2): Morrison SJ, Prowse KR, Ho P, Weissman IL. Telomerase activity in hematopoietic cells is associated with self-renewal potential. Immunity. 1996; 5: Shay JW, Peirera-Smith O, Wright WE. A role for both Rb and p53 in the regulation of cellular senescence. Exp Cell Res. 1991; 196: Counter CM, Avilion AA, LeFeuvre CE et al. Telomere shortening associated with chromosome instability is arrested in immortal cells which express telomerase activity. EMBO J. 1992; 11: Hiyama E, Hiyama K, Tatsumoto N et al. Telomerase activity in human intestine. Int J Oncol 1996; 9: Taylor RS, Ramirez RD, Ogoshi M et al. Telomerase activity in malignant and non malignant skin conditions. J Invest Dermatol 1996; 106: Piatyszek MA, Kim NW, Weinrich SL et al. Detection of telomerase activity in human cells and tumors. Mehods Cell Sci 1995; 17: Shay JW, Bacchetti S. A survey of telomerase activity in human cancer. Eur J Cancer 1997; 33(5): Yim HW, Slebos RJ, Randell SH et al. Smoking is associated with increased telomerase activity in short-term cultures of human bronchial epithelial cells. Cancer Lett 2007; 246(1-2): Shay JW, Wright WE. Telomerase activity in human cancer. Curr Opin Oncol 1996; 8: Kim NW, Piatyszek MA, Powse KR, Harley CB, West MD, Ho PLC, Coviello GM, Wright WE, Weinrich SL, Shay JW. Specific association of human telomerase activity with immortal cells and cancer. Science 1994; 266: Durusoy M, Ozturk K. Methods used in evaluating telomerase activity. Turk J Med Sci 2001; 31: Hirose M, Hashimoto JA, Ogura K, Tahara H, Ide T, Yoshimura T. A rapid useful and quantitative method to measure telomerase activity by hybridization protection assay connected with a telomeric repeat amplification protocol. J Cancer Res Clin Oncol 1997; 123: Aldous WK, Grabill NR. A fluorescent method for detection of telomerase activity. Diagnostic Molecular Pathology. 1997; 6(2): Tatematsu K, Nakayama J, Danbara M, Shionoya S, Sato H, Omine M, Ishikawa F. A novel quantitative stretch PCR assay that detect a dramatic increase in telomerase activity during the progression of myeloid leukaemia. Oncogene 1996; 13: Gelmini S, Caldini A, Becherini L, Capaccioli S, Pazzagli M, Orlando C. Rapid, quantitative non-isotopic assay for telomerase activity in human tumors. Clinical Chemistry 1998; 44(10): Ohyashiki K, Ohyashiki JH, Nishimaki J, Toyama K, Elbihara Y, Kato H, Wright WE, Shay JW. Cytological detection of telomerase activity using an in situ telomeric repeat amplification protocol assay. Cancer Res 1997; 57: Hirose M, Hashimoto JA, Tahara H, Ide T, Yoshimura T. New method to measure telomerase activity by transcription-mediated amplification and hybridization protection assay. Clinical Chemistry 1998; 44(12): Kyo S, Kanaya T, Takakura M, Tanaka M, Inoue M. Human telomerase reverse transcriptase as a critical determinant of telomerase activity in normal and malignant endometrial tissues. Int J Cancer 1999; 80: Yajima T, Yagihashi A, Kameshima H, Kobayashi D, Furuya D, Hirata K, Watanabe N. Quantitative reverse transcription-pcr assay of the RNA component of human telomerase using the TaqMan fluorogenic detection system. Clinical Chemistry 1998; 44(12): Fletcher TM, Trevino A, Woynarowski JM. Enzymatic activity of endogenous telomerase associated with intact nuclei from human leukaemia CEM cells. Biochem Biophys Res Commun 1999; 265(1): Uhlmann V, Prasad M, Silva I et al. Improved in situ detection method for telomeric tandem repeats in metaphase spreads and interphase nuclei. Mol Pathol 2000; 53(1): Chen XQ, Bonnefoi H, Pelte MF, Lyautey J, Lederrey C, Movarekhi S, Schaeffer P, Mulcahy HE, Meyer P, Stroun M, Anker P. Telomerase RNA as a detection marker in the serum of breast cancer patients. Clin Cancer Res 2000; 6(10): Lin KW, Yan J. The telomere length dynamic and methods of its assessment. J Cell Mol Med 2005; 9(4): Review. 37. Fajkus J. Detection of telomerase activity by the TRAP assay and its variants and alternatives. Clin Chim Acta 2006; 371(1-2): Heller-Uszynska K, Kilian A. Microarray TRAP a high throughput assay to quantitate telomerase activity. Biochem Biophys Res Commun 2004 Oct 15; 323(2): Schena M, Shalon D, Davis RW, Brown PO. Quantitative monitoring of gene expression patterns with a complementary DNA microarray. Science 1995; 270(5235): Lichtsteiner SP, Lebkowski JS, Vasserot AP. Telomerase: A target for anticancer therapy. Ann NY Acad Sci 1999; 886: Davis AJ, Siu LL. Telomerase: therapeutic potential in cancer. Cancer Invest 2000; 18: Hahn WC, Stewart WC, Brooks MW et al. Inhibition of telomerase limits the growth of human cancer cells. Nature Med 1999; 5: Kyo S, Kanaya T, Ishikawa H, Ueno H, Inoue M. Telomerase activity in gynecological tumors. Clin Cancer Res 1996; 2(12): Bryan TM, Englezou A, Gupta J, Bacchetti S, Reddel RR. Telomere elongation in immortal human cells without detectable telomerase activity. EMBO J 1995; 14(17): Ferlay J, Bray F, Sankila R, Parkin DM. EUCAN: Cancer incidence, mortality and prevalence in the European Union 1995, version 2.0. IARC CancerBase No. 4. Lyon, IARC Press, IARC. GLOBOCAN Cancer incidence, mortality and prevalence worldwide (2002 estimates) Berrino F, Capocaccia R, Coleman MP, Esteve J, Gatta G, Hakulimen T, et al. Survival of cancer patients in Europe: the EUROCARE-3 135

11 study. Ann Oncol 2003; 14 Suppl Counter CM, Hirte HW, Bacchetti S, Harley CB. Telomerase activity in human ovarian carcinoma. Proc Natl Acad Sci USA 1994; 91: Gorham H, Yoshida K, Sugino T, Manek S, Charnock M, Tarin D, Goodison S. Telomerase activity in human gynaecological malignancies. J Clin Pathol 1997; 50: Hiyama E, Gollahon L, Kataoka T, Kuroi K, Yokoyama T, Gazdar AF, Hiyama K, Piatyszek MA. Telomerase activity in human breast tumors. J Natl Cancer Inst 1996; 88(2): Sun PM, Wei LH, Luo MY, Liu G, Wang JL, Mustea A, Konsgen D, Lichtenegger W, Sehouli J. The telomerase activity and expression of htert gene can serve as indicators in the anti-cancer treatment of human ovarian cancer. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2007; 130(2): Reddy VG, Khanna N, Jain SK, Das BC, Singh N. Telomerase. A molecular marker for cervical cancer screening. Int J Gynecol Cancer 2001; 11(2): Wisman GB, Hollema H, de Jong S, ter Scheggest J, Tjong-A-Hung SP, Ruiters MH, Krans M, de Vries EG, van der Zee AG. Telomerase activity as a biomarker for (pre)neoplastic cervical disease in scrapings and frozen sections from patients with abnormal cervical smear. J Clin Oncol 1998; 16(6): Bravaccini S, Sanchini MA, Amadori A, Medri L, Saragoni L, Calistri D, Monti F, Volpi A, Amadori D. Potential of telomerase expression and activity in cervical specimens as a diagnostic tool. J Clin Pathol 2005; 58(9): Jarboe EA, Thompson LC, Heinz D, McGregor JA, Shroyer KR. Telomerase and human papillomavirus as diagnostic adjuncts for cervical dysplasia and carcinoma. Hum Pathol 2004; 35(4): Reddy VG, Khanna N, Jain SK, Das BC, Singh N. Telomerase - A molecular marker for cervical cancer screening. Int J Gynecol Cancer 2001; 11(2): Yokoyama Y, Takahashi Y, Morishita S, Hashimoto M, Niwa K, Tamaya T. Telomerase activity in the human endometrium throughout the menstrual cycle. Mol Hum Reprod 1998; 4(2): Kyo S, Takakura M, Kohana T, Inoue M. Telomerase activity in human endometrium. Cancer Res 1997; 57(4): Lehner R, Enomoto T, McGregor JA, Shroyer AL, Haugen BR, Pugazhenthi U, Shroyer KR. Quantitative analysis of telomerase htert mrna and telomerase activity in endometroid adenocarcinoma and in normal endometrium. Gynecol Oncol 2002; 84(1): Kim CM, Oh YZ, Cho SH, Chung DJ, Hwang JY, Park KH, Cho DJ, Choi YM, Lee BS. Increased telomerase activity and human telomerase reverse transcriptase mrna expression in the endometrium of patients with endometriosis. Hum Reprod 2006 Oct 31; [Epub ahead of print]. 61. Jemal A, Thomas A, Murray T, Thun M. Cancer Statics, CA Cancer J Clin 2002; 52(1): Herbert BS, Wright WE, Shay JW. Telomerase and breast cancer. Breast Cancer Res 2001; 3(3): Shay JW, Bacchetti S. A survey of telomerase activity in human cancer. Eur J Cancer 1997; 33: Yashima K, Milchgrub S, Gollahon LS, Maitra A, Saboorian MH, Shay JW, Gazdar AF. Telomerase enzyme activity and RNA expression during the multistage pathogenesis of breast carcinoma. Clin Cancer Res 1998; 4: Poremba C, Shroyer KR, Frost M, Diallo R, Fogt F, Schafer KL, Burger H, Shroyer AL, Dockhom-Dwomiczak B. Boecker W. Telomerase is a highly sensitive and specific molecular marker in fine-needle aspirates of breast lesions. J Clin Oncol 1999; 17: Hiyama E, Saeki T, Hiyama K, Takashima S, Shay JW, Matsuura Y, Yokoyama T. Telomerase activity as a marker of breast carcinoma in fine-needle aspirated samples. Cancer Cytopathol 2000; 90: Hoos A, Hepp HH, Kaul S, Ahlert T, Bastert G, Wallweiner D. Telomerase activity correlates with tumor aggressiveness and reflects therapy effect in breast cancer. Int J Cancer 1998; 79: Loveday RL, Greenman J, Drew PJ, Monson JRT, Kerin MJ. Genetic changes associated with telomerase activity in breast cancer. Int J Cancer 1999; 84: Α. Τσίπης, Α.Μ. Αθανασιάδου, Π. Αθανασιάδου Κυτταρολογική Μονάδα Παθολογικού Ανατομείου Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών 136

Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών το Π.Δ 152/2013, του Γιώργου Καλημερίδη

Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών το Π.Δ 152/2013, του Γιώργου Καλημερίδη Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών το Π.Δ 152/2013, του Γιώργου Καλημερίδη Η εισήγηση μου χωρίζεται σε δύο μέρη. Θα κάνω μια μικρή εισαγωγή για την αξιολόγηση γενικά στη σημερινή συγκυρία και με βάση αυτό

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ www.rsijournal.eu,www.ladias-chra.gr,www.panteion.gr/topa

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ www.rsijournal.eu,www.ladias-chra.gr,www.panteion.gr/topa 39. Επενδυτικές ενισχύσεις για την προώθηση της παράγωγης ενεργείας από ανανεώσιμες πηγές 40. Ενισχύσεις λειτουργιάς για την προώθηση της παράγωγης ηλεκτρικής ενεργείας από ανανεώσιμες πηγές 41. Επενδυτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΔΥΟ ΝΕΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΔΥΟ ΝΕΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ για τη διδασκαλία της Βιολογίας στο Γυμνάσιο

ΔΥΟ ΝΕΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΔΥΟ ΝΕΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ για τη διδασκαλία της Βιολογίας στο Γυμνάσιο ΔΥΟ ΝΕΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΔΥΟ ΝΕΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ για τη διδασκαλία της Βιολογίας στο Γυμνάσιο ΖΑΡΦΤΖΙΑΝ ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ANATOMIA ΨΑΡΙΟΥ Α γυμνασίου Υλικά για ανατομία Λιμνίσια

Διαβάστε περισσότερα

Σοφία Γιουρούκου, Ψυχολόγος Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια

Σοφία Γιουρούκου, Ψυχολόγος Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια Σοφία Γιουρούκου, Ψυχολόγος Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια Η αντίδραση στο άγχος είναι μία φυσιολογική, ζωτική αντίδραση στην απειλή. Το άγχος είναι ένα συναίσθημα δυσθυμίας που προέρχεται από την υποκειμενική

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΜΙΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΜΙΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ- ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΡΕΒΕΖΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΜΙΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφιοι Σχολικοί Σύμβουλοι 1986 2005

Υποψήφιοι Σχολικοί Σύμβουλοι 1986 2005 Υποψήφιοι Σχολικοί Σύμβουλοι 1986 25 Για τους /τις εκπαιδευτικούς που υπέβαλαν αίτηση υποψηφιότητας για τη θέση Σχολικού Συμβούλου υπάρχουν μας διατέθηκαν από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΠΘ, για τα έτη

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΟΡΓΑΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Α. ΟΡΓΑΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Α. ΟΡΓΑΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Με την υπαγωγή του τομέα και της πολιτικής για την Έρευνα και την Τεχνολογία στο Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (ΥΠΔΒΜΘ), το Υπουργείο ανέλαβε

Διαβάστε περισσότερα

Πρακτικό εργαλείο. για την ταυτοποίηση πρώτου επιπέδου των θυμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας. τη σεξουαλική εκμετάλλευση

Πρακτικό εργαλείο. για την ταυτοποίηση πρώτου επιπέδου των θυμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας. τη σεξουαλική εκμετάλλευση Πρακτικό εργαλείο για την ταυτοποίηση πρώτου επιπέδου των θυμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση Ιούνιος 2013 Στα πλαίσια της επαγγελματικής σας ιδιότητας ενδέχεται

Διαβάστε περισσότερα

Σκοπός του παιχνιδιού. Περιεχόμενα

Σκοπός του παιχνιδιού. Περιεχόμενα Ένα συνεργατικό παιχνίδι μνήμης για 3 έως 6 παίκτες, 7 ετών και άνω. Ο Τομ σκαρφάλωσε στην κορυφή ενός δέντρου, για να δεί αν μπορούσε να ανακαλύψει κάτι. Κοιτάζοντας προς κάθε μεριά, είδε τουλάχιστον

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΝΕΡΓΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΟΑΕΔ ΑΘΗΝΑ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΟΥ

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Γεωγραφίας ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΟΥ Δημητράκη Αικατερίνη Μυτιλήνη 2012 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 3 Μεθοδολογία..6 Συμπεράσματα 13 Βιβλιογραφία 20 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ Εφαρμογή του Κανονισμού 1.Η εφαρμογή του παρόντος Κανονισμού είναι υπευθυνότητα του Δήμου Διονύσου και τα επιμέρους τμήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 1 ο Λύκειο Καισαριανής ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Κείμενα Προβληματισμού

ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 1 ο Λύκειο Καισαριανής ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Κείμενα Προβληματισμού Τι θα πρέπει να λάβει υπόψη του ο νέος, πριν τελικά επιλέξει το επάγγελμα που θα ασκήσει Το επάγγελμα, είτε είναι λειτούργημα είτε όχι, έχει ζωτική σημασία για τον άνθρωπο. Συντελεί στην προσωπική του

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ 2015 1 Το επιστημονικό περιεχόμενο του παρόντος βιβλίου έχει υποβληθεί σε κριτική ανάγνωση και εγκριθεί με το σύστημα των κριτών. Η κριτική ανάγνωση πραγματοποιήθηκε από

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΠΑΡΕΚΛΗΣΣΙΑΣ (ΚΥΠΡΟΣ)

ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΠΑΡΕΚΛΗΣΣΙΑΣ (ΚΥΠΡΟΣ) ΑΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΠΑΡΕΚΛΗΣΣΙΑΣ (ΚΥΠΡΟΣ) ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΝΑΤΑΛΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Τα χρώματα και η σχέση τους με τα συναισθήματα μας

Τα χρώματα και η σχέση τους με τα συναισθήματα μας Τα χρώματα και η σχέση τους με τα συναισθήματα μας ΒΡ5 Υπεύθυνη καθηγήτρια:μιχαηλίδου Χαρούλα Χρώμα είναι μια ιδιότητα των αντικειμένων που δημιουργεί το μυαλό μας, μια ερμηνεία του κόσμου γύρω μας μοναδική

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΥΠΟΥ. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση θα εφαρμοστεί με τα παρακάτω Εργαλεία

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΥΠΟΥ. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση θα εφαρμοστεί με τα παρακάτω Εργαλεία ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΥΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κρίση υπερχρέωσης και οι πολιτικές δημοσιονομικής προσαρμογής ανέδειξαν τις διαρθρωτικές αδυναμίες της περιφερειακής οικονομίας και προκάλεσαν επιπτώσεις σε σχέση με την οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Καλωσόρισμα επισήμων. Κυρίες και κύριοι,

Καλωσόρισμα επισήμων. Κυρίες και κύριοι, 1 Καλωσόρισμα επισήμων Κυρίες και κύριοι, Εκ μέρους των μελών του Διοικητικού μας συμβουλίου, σας καλωσορίσω στο 17 ο Ετήσιο Συνέδριο της Συνομοσπονδίας μας, μέσα από τις εργασίες του οποίου αισιοδοξούμε

Διαβάστε περισσότερα

Εσωτερικοί Κανονισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Εσωτερικοί Κανονισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Εσωτερικοί Κανονισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Καταστατικές Πρόνοιες και Εσωτερικοί Κανονισμοί που αφορούν τη Διεύθυνση Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τις εκλογές Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Σχολικών Εφορειών, τη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΠΑΙΔΕΙΑ Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Ο ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ 11.1 Από τον αντιπραγματισμό στην οικονομία του χρήματος 11.1 ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΙΑΚΙΝΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΙΑΚΙΝΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΙΑΚΙΝΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ηµοσιοποιείται από το Γραφείο Παρακολούθησης και Καταπολέµησης της Παράνοµης ιακίνησης Ανθρώπων 12 Ιουνίου 2007 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι καταθέσεις των θυµάτων που περιλαµβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου Κέρκυρας.

στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου Κέρκυρας. Η ένταξη στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου Κέρκυρας. Δευτέρα, 06 Φεβρουαρίου 2012 Ο Περιφερειάρχης Ιονίων Νήσων, Σπύρος Σπύρου, υπέγραψε την ένταξη στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου

Διαβάστε περισσότερα

Από το ξεκίνημά του ο ΤΙΤΑΝ εκφράζει

Από το ξεκίνημά του ο ΤΙΤΑΝ εκφράζει Ένας Τιτανικός θεσμός επιβράβευσης επιτυχιών νέων ανθρώπων Από το ξεκίνημά του ο ΤΙΤΑΝ εκφράζει έμπρακτα και πολύπλευρα το ενδιαφέρον του για τους νέους ανθρώπους, ιδιαίτερα δε για τα παιδιά, κάθε ηλικίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Αγγελική Περιστέρη Α 2

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Αγγελική Περιστέρη Α 2 ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Αγγελική Περιστέρη Α 2 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Ιρλανδία: Τη νύκτα της παραμονής των Χριστουγέννων όλα τα παράθυρα των σπιτιών που βλέπουν προς το δρόμο, φωτίζονται από ένα αναμμένο κερί, το οποίο

Διαβάστε περισσότερα

KATATAΞH APΘPΩN. 6. Αρχές της προσφοράς και προμήθειας, ανθρώπινων ιστών και/ ή κυττάρων

KATATAΞH APΘPΩN. 6. Αρχές της προσφοράς και προμήθειας, ανθρώπινων ιστών και/ ή κυττάρων Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΔΩΡΕΑ, ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ, ΕΛΕΓΧΟΣ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΜΗ) ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ, ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 2007 ---------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ Φυσική Β' Γυμνασίου. Επιμέλεια: Ιωάννης Γιαμνιαδάκης

ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ Φυσική Β' Γυμνασίου. Επιμέλεια: Ιωάννης Γιαμνιαδάκης ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ Φυσική Β' Γυμνασίου Επιμέλεια: Ιωάννης Γιαμνιαδάκης Σύνδεση με προηγούμενο Μάθημα Στο κεφάλαιο Θερμότητα έχουμε μάθει: Τι είναι θερμότητα & θερμοκρασία μακροσκοπικά & μικροσκοπικά Μέτρηση

Διαβάστε περισσότερα

109(Ι)/2014 ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΝΟΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΕΓΓΥΗΜΕΝΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΤΟΥ 2014 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ

109(Ι)/2014 ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΝΟΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΕΓΓΥΗΜΕΝΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΤΟΥ 2014 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ 109(Ι)/2014 ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΝΟΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΕΓΓΥΗΜΕΝΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΤΟΥ 2014 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ 1. Συνοπτικός τίτλος. 2. Ερμηνεία. 3. Μητρώο. 4. Υποβολή αίτησης. 5. Προϋποθέσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ «ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΖΩΑ»

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ «ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΖΩΑ» ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ «ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΖΩΑ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ : Ποιο είναι το αγαπημένο ζώο των εφήβων? ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι ανέπτυξαν μια ιδιαίτερη σχέση με τα ζώα. Τα χρησιμοποιούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Για να αρχίσει η λειτουργία του κινητήρα, θα πρέπει με εξωτερική παροχή ισχύος να προκαλέσουμε την αρχική περιστροφή του.

Για να αρχίσει η λειτουργία του κινητήρα, θα πρέπει με εξωτερική παροχή ισχύος να προκαλέσουμε την αρχική περιστροφή του. Α. ΘΕΡΜΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ 2) ΜΗΧΑΝΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΚΑΥΣΗΣ ΑΕΡΙΟΣΤΡΟΒΙΛΟΣ ΑΕΡΙΟΣΤΡΟΒΙΛΟΣ Μία μάζα αέρα οδηγείται από το τμήμα εισαγωγής στο συμπιεστή. Εκεί συμπιέζεται και οδηγείται στο θάλαμο καύσης, όπου αναμιγνύεται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σύμφωνα με τα όσα αναλυτικά έχουν περιγραφεί στα προηγούμενα κεφάλαια της παρούσας μελέτης η κατασκευή του τμήματος «Βρύσες Ατσιπόπουλο», του Βόρειου Οδικού

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Α ΤΑΞΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Α ΤΑΞΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Α ΤΑΞΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Σημειώνεται ότι για την ετοιμασία και εφαρμογή της ενότητας συνέδραμαν και οι συνάδελφοι Μαρία Ανθίμου και Χριστίνα Κκαΐλη (Δημοτικό Σχολείο Μενεού) ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 183 «για την αναθεώρηση της (αναθεωρηµένης) σύµβασης για την προστασία της µητρότητας,»

ΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 183 «για την αναθεώρηση της (αναθεωρηµένης) σύµβασης για την προστασία της µητρότητας,» ΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 183 «για την αναθεώρηση της (αναθεωρηµένης) σύµβασης για την προστασία της µητρότητας,» Η γενική Συνδιάσκεψη της ιεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, που συγκλήθηκε στη Γενεύη από το ιοικητικό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΛΟΣ ΠΑΠΠΑ. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της πράξης «Πολιτιστικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες στον Δήμο Λαρισαίων με διαδραστικό χαρακτήρα» (MIS 453635)

ΜΥΛΟΣ ΠΑΠΠΑ. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της πράξης «Πολιτιστικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες στον Δήμο Λαρισαίων με διαδραστικό χαρακτήρα» (MIS 453635) ΜΥΛΟΣ ΠΑΠΠΑ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της πράξης «Πολιτιστικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες στον Δήμο Λαρισαίων με διαδραστικό χαρακτήρα» (MIS 453635) Ταξίδι στον χρόνο περίπου 100 χρόνια πριν Λάρισα τέλη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΚΡΟΒΑΤΗΣ-ΧΑΪΝΗΔΕΣ Οι Χαΐνηδες Ο Δημήτρης Αποστολάκης

ΑΚΡΟΒΑΤΗΣ-ΧΑΪΝΗΔΕΣ Οι Χαΐνηδες Ο Δημήτρης Αποστολάκης ΑΚΡΟΒΑΤΗΣ-ΧΑΪΝΗΔΕΣ 1. Έχω επιλέξει ένα τραγούδι τον που είναι μια δημιουργία των Χαΐνηδων. Οι Χαΐνηδες είναι ένα συγκρότημα από την Κρήτη που παίζουν έντεχνη και παραδοσιακή μουσική. Οι μουσική

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ - ΡΟΣΙΣΜΟΣ

ΦΥΣΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ - ΡΟΣΙΣΜΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ νέες κατασκευές αναδιαµόρφωση καινούριων κτιρίων ανακαίνιση και µετασκευή ιστορικών κτιρίων έργα "εκ του µηδενός" σε ιστορικά πλαίσια 2 Με τη χρήση συστηµάτων δροσισµού ο στόχος είναι να µειωθεί

Διαβάστε περισσότερα

στο σχέδιο νόµου «Διαχείριση των µη εξυπηρετούµενων δανείων, µισθολογικές ρυθµίσεις και άλλες επείγουσες στόχων και διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων»

στο σχέδιο νόµου «Διαχείριση των µη εξυπηρετούµενων δανείων, µισθολογικές ρυθµίσεις και άλλες επείγουσες στόχων και διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων» ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ στο σχέδιο νόµου «Διαχείριση των µη εξυπηρετούµενων δανείων, µισθολογικές ρυθµίσεις και άλλες επείγουσες διατάξεις εφαρµογής της συµφωνίας δηµοσιονοµικών στόχων και διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων»

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ: ΘΕΜΑ: Ενηµερωτικό σηµείωµα για το πρόβληµα της παράνοµης υλοτοµίας και ειδικά αυτό της καυσοξύλευσης

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ: ΘΕΜΑ: Ενηµερωτικό σηµείωµα για το πρόβληµα της παράνοµης υλοτοµίας και ειδικά αυτό της καυσοξύλευσης 1 Ιωάννης Κέκερης ασοπόνος Επίτιµος Πρόεδρος Ένωσης ασοπόνων Μακεδονίας Θράκης Μέλος.Σ. Πανελλήνιας Ένωσης ασοπόνων και ιαχειριστών Φυσικού Περιβάλλοντος ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ: Αρναία 16/12/2012 Κα Πρόεδρο Ειδικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΑΣΗ 34750/2006 (Αριθμός καταθέσεως πράξεως 43170/2006) ΤΟ ΠΟΛΥΜΕΛΕΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΟΥΣΙΑΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ από

ΑΠΟΦΑΣΗ 34750/2006 (Αριθμός καταθέσεως πράξεως 43170/2006) ΤΟ ΠΟΛΥΜΕΛΕΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΟΥΣΙΑΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ από ΑΠΟΦΑΣΗ 34750/2006 (Αριθμός καταθέσεως πράξεως 43170/2006) ΤΟ ΠΟΛΥΜΕΛΕΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΟΥΣΙΑΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ από τους Δικαστές Κυριάκο Μπαμπαλίδη, Πρόεδρο Πρωτοδικών,

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Ενότητα: 20. Παρουσίαση των ευριπίδειων τραγωδιών Ὀρέστης - Ἰφιγένεια ἐν Αὐλίδι Μενέλαος Χριστόπουλος Τμήμα Φιλολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Πρόταση για μια Προοδευτική Διέξοδο Από την Κρίση

Πολιτική Πρόταση για μια Προοδευτική Διέξοδο Από την Κρίση Πολιτική Πρόταση για μια Προοδευτική Διέξοδο Από την Κρίση ΑΘΗΝΑ, 09/04/12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χώρα διανύει την κρισιμότερη περίοδο μετά τη μεταπολίτευση. Δεν πρέπει να ζήσει σε καθεστώς χρεοκρατίας, ούτε όμως

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΧΩΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ 20 Ο ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ

ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΧΩΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ 20 Ο ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2005 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1 ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΧΩΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ 20 Ο ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ Α. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΚΔΟΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ ΤΟΥ ΤΟΜΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗ Καθηγητή Ε.Μ.Π., Σχολή Αρχιτεκτόνων ΔΗΜΗΤΡΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΝΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΗ ΟΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΙΝΑΚΑ (για 35 γνωστικά αντικείμενα) ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

03-00: Βιομάζα για παραγωγή ενέργειας Γενικά ζητήματα εφοδιαστικών αλυσίδων

03-00: Βιομάζα για παραγωγή ενέργειας Γενικά ζητήματα εφοδιαστικών αλυσίδων Κεφάλαιο 03-00 σελ. 1 03-00: Βιομάζα για παραγωγή ενέργειας Γενικά ζητήματα εφοδιαστικών αλυσίδων Μια από τις κύριες διαφορές μεταξύ της βιομάζας και των ορυκτών καυσίμων είναι ότι η βιομάζα παραμένει

Διαβάστε περισσότερα

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Νομοθετικές πράξεις) ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Νομοθετικές πράξεις) ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ 9.10.2015 L 264/1 I (Νομοθετικές πράξεις) ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΑΠΟΦΑΣΗ (ΕΕ) 2015/1814 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 6ης Οκτωβρίου 2015 σχετικά με τη θέσπιση και τη λειτουργία αποθεματικού για

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πρόσφατη οικονομική κρίση έχει δείξει ότι οι χώρες οι οποίες δεν έχουν προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, επηρεάστηκαν περισσότερο. Παράλληλα,

Διαβάστε περισσότερα

Η παρακμή του εργατικού κινήματος είναι μια διαδικασία που έχει ήδη διαρκέσει. πολλά χρόνια, τώρα ζούμε τα επεισόδια του τέλους της.

Η παρακμή του εργατικού κινήματος είναι μια διαδικασία που έχει ήδη διαρκέσει. πολλά χρόνια, τώρα ζούμε τα επεισόδια του τέλους της. Η παρακμή του εργατικού κινήματος είναι μια διαδικασία που έχει ήδη διαρκέσει πολλά χρόνια, τώρα ζούμε τα επεισόδια του τέλους της. 1 / 7 Αυτή η διαδικασία, φυσικά, δεν ήταν μια ευθεία πορεία από την ακμή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΜΗΜΑ Α1 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 Τα ψάθινα καπέλα, Μαργαρίτα Λυμπεράκη (απόσπασμα) Ερώτηση 1 η Περίληψη -(Κατερίνα Ζουρλαδάνη) Το κείμενο μας, αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 12.11.2014 COM(2014) 704 final 2014/0332 (CNS) Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ, Ευρατόμ) αριθ. 1150/2000 σχετικά με την εφαρμογή της

Διαβάστε περισσότερα

Πόθεν Έσχες των Δημοσίων Λειτουργών και Προστασία Προσωπικών Δεδομένων. «Πόθεν έσχες των δημοσίων λειτουργών και προστασία προσωπικών δεδομένων.

Πόθεν Έσχες των Δημοσίων Λειτουργών και Προστασία Προσωπικών Δεδομένων. «Πόθεν έσχες των δημοσίων λειτουργών και προστασία προσωπικών δεδομένων. Προπτυχιακή Εργασία Κλαδιά Ελεωνόρα Πόθεν Έσχες των Δημοσίων Λειτουργών και Προστασία Προσωπικών Δεδομένων «Πόθεν έσχες των δημοσίων λειτουργών και προστασία προσωπικών δεδομένων.» Ονοματεπώνυμο: Κλαδιά

Διαβάστε περισσότερα

Φιλολογικό Φροντιστήριο http://www.filologikofrontistirio.gr

Φιλολογικό Φροντιστήριο http://www.filologikofrontistirio.gr Φιλολογικό Φροντιστήριο http://www.filologikofrontistirio.gr Πανελλήνιες 2014 Ενδεικτικές απαντήσεις στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Α1 Είναι γνωστό ότι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ πεζογραφίας και δραματικού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 13 Α' ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897 ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 13 Α' ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897 ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 13 Α' ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897 ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ Του Βασίλη Γούναρη 19 1. Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥ 1897 21 η ηττα και η συνθηκολογηση οι συνεπειες της ηττας εξελιξεις και

Διαβάστε περισσότερα

O ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

O ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ Διαγώνισμα Έκφρασης Έκθεσης Α Λυκείου Όνομα: Επώνυμο: Τμήμα: Ημερομηνία: 13.04.2014 Κείμενο Α O ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ Ανησυχώντας για την απειρία των παιδιών τους, που μπαίνουν στον κόσμο των

Διαβάστε περισσότερα

Σε ποιες κατηγορίες μειώνεται η σύνταξη από 1/1/2009 (σε εφαρμογή του Ν.3655/2008)

Σε ποιες κατηγορίες μειώνεται η σύνταξη από 1/1/2009 (σε εφαρμογή του Ν.3655/2008) Σε ποιες κατηγορίες μειώνεται η σύνταξη από 1/1/2009 (σε εφαρμογή του Ν.3655/2008) Μείωση μέχρι 10% θα έχουμε στις νέες συντάξεις από 1/1/2009 στις περιπτώσεις που χορηγείται από τα Ταμεία μειωμένη σύνταξη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΑΧΙΛΛΕΩΣ Β`2 Καθηγήτρια: Μαρία Πουλιάου Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική εισαγωγή...σελ.3 Ιστορική διαδρομή...σελ.4 Οικία Ευστόλιου...σελ.5 Θέατρο Κουρείου...σελ.6-7 Σεισμόπληκτη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ A1. Ο συγγραφέας ορίζει το φαινόμενο του ανθρωπισμού στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά προσδιορίζει την

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ A1. Ο συγγραφέας ορίζει το φαινόμενο του ανθρωπισμού στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά προσδιορίζει την ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ A1. Ο συγγραφέας ορίζει το φαινόμενο του ανθρωπισμού στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά προσδιορίζει την έννοια της ανθρωπιάς ως συμμετοχής στα προβλήματα των

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Η ανάγκη να μειωθεί το περίφημο δημοκρατικό έλλειμμα, να υπάρξει μεγαλύτερη διαφάνεια και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κυριακή 4 Μαρτίου 2012 Α. α) η απάντηση βρίσκεται στη σχολικό βιβλίο: Εισαγωγή των «Ποιημάτων για την Ποίηση», σελίδες

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΔΟΜΙΚΗ ΤΕΒ

ΟΜΙΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΔΟΜΙΚΗ ΤΕΒ ΟΜΙΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΔΟΜΙΚΗ ΤΕΒ Ετήσιες Οικονομικές Καταστάσεις σύμφωνα με τα Διεθνή ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΔΟΜΙΚΗ ΤΕΒ Α.Ε. ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΛΟΥΪΖΗΣ ΡΙΑΝΚΟΥΡ 78 Α ΑΘΗΝΑ 115 23 Α.Φ.Μ.:

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ Τις ερωτήσεις επιμελήθηκε η εξιδικευμένη ομάδα εισηγητών των Πανεπιστημιακών Φροντιστηρίων ΚΟΛ- ΛΙΝΤΖΑ. Στις ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών για την ειδικότητα των νηπιαγωγών των

Διαβάστε περισσότερα

Όταν το μάθημα της πληροφορικής γίνεται ανθρωποκεντρικό μπορεί να αφορά και την εφηβεία.

Όταν το μάθημα της πληροφορικής γίνεται ανθρωποκεντρικό μπορεί να αφορά και την εφηβεία. Όταν το μάθημα της πληροφορικής γίνεται ανθρωποκεντρικό μπορεί να αφορά και την εφηβεία. Στόχος μας : να χρησιμοποιήσουμε τον υπολογιστή και το διαδίκτυο για να αντλήσουμε σωστές πληροφορίες, να τις επεξεργαστούμε

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ''ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΤΟΥΣ'' ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΤΑΛΑΟΥΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ ΕΘΝΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ

ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ ΕΘΝΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ολυμπία Καμινιώτη

Διαβάστε περισσότερα

Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη. για τεχνικό πρόγραμμα 2010

Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη. για τεχνικό πρόγραμμα 2010 Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη για τεχνικό πρόγραμμα 2010 Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι Η διοίκηση του Δήμου φέρνει σήμερα προς ψήφιση στο Δημοτικό Συμβούλιο το τεχνικό πρόγραμμα του Δήμου Αμαρουσίου για

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΙΣΜΟΣ: Μεταλλευτική είναι η ανθρώπινη

ΟΡΙΣΜΟΣ: Μεταλλευτική είναι η ανθρώπινη ΟΡΙΣΜΟΣ: Μεταλλευτική είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα της εξόρυξης ορυκτών και πετρωμάτων για χρήση στην οικοδομή, την εξαγωγή μετάλλων και την παραγωγή αντικειμένων γενικότερα. Η μεταλλευτική είναι μία

Διαβάστε περισσότερα

Επίσης, η μελέτη αξιολογήθηκε από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και τα ευρήματά της επικυρώθηκαν.

Επίσης, η μελέτη αξιολογήθηκε από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και τα ευρήματά της επικυρώθηκαν. Ημερομηνία: 11 Νοεμβρίου 2013 Ταχύτητα: 60 λ. τ. λ. Ώρα: 4.15 μ.μ. Διάρκεια Υπαγόρευσης/Αποστενογράφησης: 4 / 40 Αισιόδοξα είναι τα οικονομικά αποτελέσματα σχετικά με τη βιωσιμότητα του Ταμείου Κοινωνικών

Διαβάστε περισσότερα

Δαλιάνη Δήμητρα Λίζας Δημήτρης Μπακομήτρου Ελευθερία Ντουφεξιάδης Βαγγέλης

Δαλιάνη Δήμητρα Λίζας Δημήτρης Μπακομήτρου Ελευθερία Ντουφεξιάδης Βαγγέλης Δαλιάνη Δήμητρα Λίζας Δημήτρης Μπακομήτρου Ελευθερία Ντουφεξιάδης Βαγγέλης Αισθηματικές ταινίες Bιογραφικές ταινίες Βωβές ταινίες Δραματικές ταινίες Επιστημονικής φαντασίας Μικρού μήκους Πολιτικές Πολεμικές

Διαβάστε περισσότερα

Ε&A: Μεταρρύθµιση όσον αφορά το προσωπικό

Ε&A: Μεταρρύθµιση όσον αφορά το προσωπικό MEMO/11/907 Βρυξέλλες, 13 εκεµβρίου 2011 Ε&A: Μεταρρύθµιση όσον αφορά το προσωπικό Γιατί προτείνετε τις µεταρρυθµίσεις αυτές; Τρεις λόγοι: Πρώτος και κυριότερος: Σε οικονοµικά δύσκολους καιρούς πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Κατερίνα Παναγοπούλου: Δημιουργώντας κοινωνικό κεφάλαιο την εποχή της κρίσης

Κατερίνα Παναγοπούλου: Δημιουργώντας κοινωνικό κεφάλαιο την εποχή της κρίσης Κατερίνα Παναγοπούλου Πρέσβυς της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, πρόεδρος του σωματείου γυναικών «Καλλιπάτειρα». Πρώτο βραβείο «Γυναίκα και Αθλητισμός» 2012 για την Ευρώπη. Δημιουργώντας κοινωνικό

Διαβάστε περισσότερα

Ασυντήρητες και επικίνδυνες οικοδομές

Ασυντήρητες και επικίνδυνες οικοδομές Ασυντήρητες και επικίνδυνες οικοδομές Στα τελευταία πέντε χρόνια έχουν καταγραφεί αρκετά περιστατικά πτώσης τμημάτων οικοδομών, κυρίως μπαλκονιών από πολυώροφες οικοδομές και είναι πραγματικά θαύμα το

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ελλείψεις στο φορολογικό νομοσχέδιο. Σοβαρές ελλείψεις στη νέα μορφή του φορολογικού νομοσχεδίου

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ελλείψεις στο φορολογικό νομοσχέδιο. Σοβαρές ελλείψεις στη νέα μορφή του φορολογικού νομοσχεδίου Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης Γραφείο Τύπου Θεσσαλονίκη, 12 Απριλίου 2010 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ελλείψεις στο φορολογικό νομοσχέδιο Σοβαρές ελλείψεις στη νέα μορφή του φορολογικού νομοσχεδίου διαπιστώνει

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΖΩΤΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ-ΣΟΦΙΑ ΠΛΑΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΣΑΡΑ

ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΖΩΤΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ-ΣΟΦΙΑ ΠΛΑΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΣΑΡΑ ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΖΩΤΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ-ΣΟΦΙΑ ΠΛΑΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΣΑΡΑ ΜΑΚΙΓΙΑΖ Ιατρικές ιδιότητες Χρησιμοποιούσαν καθρέφτες για το μακιγιάζ και το χτένισμα Φύλαγαν τα εργαλεία τους σε κασετίνες ΜΑΤΙΑ : Χρησιμοποιούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Ακίνητα: Προϋπόθεση μεταβίβασης ο ενιαίος φόρος Υποχρέωση «επόπτη» σε συμβολαιογράφους, φύλακες μεταγραφών και προϊσταμένους κτηματολογικών γραφείων

Ακίνητα: Προϋπόθεση μεταβίβασης ο ενιαίος φόρος Υποχρέωση «επόπτη» σε συμβολαιογράφους, φύλακες μεταγραφών και προϊσταμένους κτηματολογικών γραφείων Ακίνητα: Προϋπόθεση μεταβίβασης ο ενιαίος φόρος Υποχρέωση «επόπτη» σε συμβολαιογράφους, φύλακες μεταγραφών και προϊσταμένους κτηματολογικών γραφείων Σφίγγει ο κλοιός για τους ιδιοκτήτες ακινήτων, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΡΓΑΝΣΙΜΩΝ ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΙΣΤΟΙ 2 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΡΓΑΝΣΙΜΩΝ ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΙΣΤΟΙ 2 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΡΓΑΝΣΙΜΩΝ ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΙΣΤΟΙ 2 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΣΑΣ:.. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 η Οι ιστοί των οργάνων του πεπτικού συστήματος Α) Ένα σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΣΥΝΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ ΕΙΔΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΣΥΝΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ ΕΙΔΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΣΥΝΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ ΕΙΔΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής θα αντιμετωπίσει βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες οικονομικές, δημοσιονομικές και διαρθρωτικές προκλήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Α. Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Α. Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις) 16/01/2011 Γ ΕΠΑΛ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α. Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις) Επιχειρηματολογία με την οποία καταβάλλεται προσπάθεια να αντικρουστούν εισηγήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΟΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΟΡΟΙ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΑ ΟΧΟΥ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΝ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ

ΗΜΟΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΟΡΟΙ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΑ ΟΧΟΥ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΝ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΗΜΟΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΟΡΟΙ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΑ ΟΧΟΥ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΝ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ «ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΤΡΟΦΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΦΟ ΟΣΙΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Αρ. Μελέτης : 14/2015 ΙΑΚΗΡΥΞΗ

Αρ. Μελέτης : 14/2015 ΙΑΚΗΡΥΞΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΗΜΟΣ ΑΛΙΜΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΥΛΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ ΧΩΡΩΝ Αρ. Μελέτης : 14/2015 ΙΑΚΗΡΥΞΗ Ο ήµαρχος Αλίµου προκηρύσσει Πρόχειρο Μειοδοτικό ιαγωνισµό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ (Τ.Ε.Ι.Κ.) ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ (ΣΤΕΓ) ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (Φ.Π.) ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ (Τ.Ε.Ι.Κ.) ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ (ΣΤΕΓ) ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (Φ.Π.) ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ (Τ.Ε.Ι.Κ.) ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ (ΣΤΕΓ) ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (Φ.Π.) ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Συγκριτική αξιολόγηση μεθόδων συλλογής ελαιοκάρπου και

Διαβάστε περισσότερα

www.kapalearn.gr e-mail: info@kapalearn.gr ΚΟΡΙΝΘΟΥ 255, ΚΑΝΑΚΑΡΗ 101 ΤΗΛ. 2610 625.360, 2610 624.009, FAX 2610 625.366

www.kapalearn.gr e-mail: info@kapalearn.gr ΚΟΡΙΝΘΟΥ 255, ΚΑΝΑΚΑΡΗ 101 ΤΗΛ. 2610 625.360, 2610 624.009, FAX 2610 625.366 Α. Ο άνθρωπος, όπως υπογραμμίζει ο συγγραφέας, δεν είναι ρυθμιστής του κόσμου, παρά διαχειριστής του. Αυτή την παρεξήγηση, που ίσχυε για αιώνες, θέλησε να διαλύσει ο πανεπιστήμων άνθρωπος της Αναγέννησης,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΘΗΚΗ SCHENGEN (ΣΕΝΓΚΕΝ)

ΣΥΝΘΗΚΗ SCHENGEN (ΣΕΝΓΚΕΝ) ΣΥΝΘΗΚΗ SCHENGEN (ΣΕΝΓΚΕΝ) ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΣΕΝΓΚΕΝ της 14ης Ιουνίου 1985 μεταξύ των κυβερνήσεων των κρατών της Οικονομικής Ένωσης Μπενελούξ, της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας

Διαβάστε περισσότερα

Δράση 1.2. Υλοτομία και προσδιορισμός ποσοτήτων υπολειμμάτων.

Δράση 1.2. Υλοτομία και προσδιορισμός ποσοτήτων υπολειμμάτων. 1 η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΟΥ 1 η φάση έργου (Περίοδος 25 Μαϊου έως 30 Σεπτεμβρίου 2014) Στη πρώτη φάση του έργου υλοποιήθηκαν τα παρακάτω: 1 ο Πακέτο εργασίας (Προσδιορισμός είδους και ποσοτήτων υπολειμμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Συνοπτική Παρουσίαση. Ελλάδα

Συνοπτική Παρουσίαση. Ελλάδα Ελλάδα Συνοπτική Παρουσίαση Η θρησκευτική ελευθερία προστατεύεται από το Σύνταγμα και άλλους νόμους και πολιτικές, με κάποιους περιορισμούς. Γενικώς, η κυβέρνηση σεβάστηκε εμπράκτως τη θρησκευτική ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Π.Μ.Σ. «ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΥΛΑ: ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Π.Μ.Σ. «ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΥΛΑ: ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Π.Μ.Σ. «ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΥΛΑ: ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Γυναικείοι Συνεταιρισμοί: εκδοχή ή εργασιακή

Διαβάστε περισσότερα

Οι 99 θέσεις του Ποταμιού

Οι 99 θέσεις του Ποταμιού Οι 99 θέσεις του Ποταμιού 1. Πνεύμα αλλαγών Οι κοινωνίες μπορούν και πρέπει να εξελίσσουν τους θεσμούς τους. Μέσα από αυτή την αλλαγή αλλάζουν οι άνθρωποι, ο κόσμος και η εικόνα των ανθρώπων για τον κόσμο.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. 3.1 Εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. 3.1 Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 3.1 Εισαγωγή Η Ελληνική Προεδρία πραγµατοποιείται σε µια κρίσιµη, για την Ευρωπαϊκή Ένωση, περίοδο. Μια Ένωση που προετοιµάζει την µεγαλύτερη διεύρυνση στην

Διαβάστε περισσότερα

Ελλάδα: Μνημόνιο Συνεννόησης στις. ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 3 Μαΐου 2010

Ελλάδα: Μνημόνιο Συνεννόησης στις. ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 3 Μαΐου 2010 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV Ελλάδα: Μνημόνιο Συνεννόησης στις ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 3 Μαΐου 2010 Οι τριμηνιαίες εκταμιεύσεις της διμερούς οικονομικής βοήθειας από τα Κράτη-Μέλη της Ευρωζώνης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΒΕΑ. Το Ασφαλιστικό του 21ο αιώνα; Ανάγκη αναστοχασμού για μια νέα αρχή

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΒΕΑ. Το Ασφαλιστικό του 21ο αιώνα; Ανάγκη αναστοχασμού για μια νέα αρχή ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΒΕΑ Το Ασφαλιστικό του 21ο αιώνα; Ανάγκη αναστοχασμού για μια νέα αρχή 1 Ιανουάριος 2016 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ... 6 1. Ένας κώδωνας κινδύνου... 8 2. Προσανατολισμός:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασία της οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, ο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΗ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΗ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: «ΠΑΡΑΝΟΜΑ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΨΑΡΡΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΨΑΡΡΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ-ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΣΤΙΜΑ ΚΑΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ. ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ- ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ-ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: 2007-2008 ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Η αρετή αναφέρεται στα συναισθήματα και στις πράξεις στα οποία η υπερβολή θεωρείται σφάλμα και κατακρίνεται, το ίδιο και η έλλειψη, ενώ το μέσον επαινείται και είναι το σωστό και τα δύο

Διαβάστε περισσότερα

Το«Δέντρο της Ελευθερίας» μέσα από τη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του

Το«Δέντρο της Ελευθερίας» μέσα από τη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του Το«Δέντρο της Ελευθερίας» μέσα από τη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του ΟΡήγας,επονομαζόμενοςΦεραίοςήΒελεστινλής, υπήρξεπρόδρομοςτηςελληνικήςεπανάστασηςτου1821. Ένας από εκείνους

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ» ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2005

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ» ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2005 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ» ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2005 Στη βάση του περίτεχνου ανδριάντα του Στρατηλάτη Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Τρίπολη, υπάρχει το εξής έμμετρο επίγραμμα: «Σε άτι γοργό καβαλάρης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διεύθυνση Ελέγχου Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων Ημερομηνία: 31 Ιουλίου 2008 ΠΡΟΣ: Γενικό Διευθυντή, Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΙΚΟΝΑ: ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ. Βλαχοπούλου Εβίτα Κωστελένου Ιωάννα Λαμπίρη Νικολέττα Μπόλλα Βασιλική

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΙΚΟΝΑ: ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ. Βλαχοπούλου Εβίτα Κωστελένου Ιωάννα Λαμπίρη Νικολέττα Μπόλλα Βασιλική ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΙΚΟΝΑ: ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ Βλαχοπούλου Εβίτα Κωστελένου Ιωάννα Λαμπίρη Νικολέττα Μπόλλα Βασιλική ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ: Η βυζαντινή τέχνη

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Κοινωνικών Δεξιοτήτων Δεκεμβρίου

Πρόγραμμα Κοινωνικών Δεξιοτήτων Δεκεμβρίου Πρόγραμμα Κοινωνικών Δεξιοτήτων Δεκεμβρίου www.asteria.edu.gr info@asteria.edu.gr www.facebook.com/omades.asteria Αγίου Δημητρίου 177 Άγιος Δημήτριος τηλ.: 6979651231-6986795031 Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 2014

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός και υλοποίηση εκπαιδευτικού σεναρίου για τις έννοιες: ροπή κάμψης και τέμνουσα δύναμη, με την αξιοποίηση της υπολογιστικής τεχνολογίας

Σχεδιασμός και υλοποίηση εκπαιδευτικού σεναρίου για τις έννοιες: ροπή κάμψης και τέμνουσα δύναμη, με την αξιοποίηση της υπολογιστικής τεχνολογίας Έρκυνα, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Επιστημονικών Θεμάτων, Τεύχος 1ο, 81-99, 2014 Σχεδιασμός και υλοποίηση εκπαιδευτικού σεναρίου για τις έννοιες: ροπή κάμψης και τέμνουσα δύναμη, με την αξιοποίηση της υπολογιστικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ υπ' αριθμ. ΣΜΕ 1/2013 για τη σύναψη ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΕΡΓΟΥ. Το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ υπ' αριθμ. ΣΜΕ 1/2013 για τη σύναψη ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΕΡΓΟΥ. Το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ν.Ε.Ο. Πατρών-Αθηνών 32 & Αμερικής 26441 Πάτρα Τηλ.: 2613 613650 Φαξ: 2613 461126 Πάτρα 10/9/2013 Αριθμ. Πρωτ.: 2145 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ A1. Με αυτά λοιπόν τα μέσα εφοδιασμένοι οι άνθρωποι κατοικούσαν στην αρχή διασκορπισμένοι, πόλεις όμως δεν υπήρχαν κατασπαράσσονταν λοιπόν από τα θηρία, γιατί ήταν από

Διαβάστε περισσότερα