Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΤΕΙ ΣΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ

Transcript

1 Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΤΕΙ ΣΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα, μια σειρά από γεγονότα, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί με σαφήνεια ο ρόλος των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Στα γεγονότα αυτά περιλαμβάνονται: η πολυσυζητημένη προσπάθεια αναγνώρισης των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων των Εργαστηρίων Ελευθέρων Σπουδών, που λειτουργούν στη χώρα μας ως «παραρτήματα» Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων, η συνεχιζόμενη άμεση ή έμμεση αμφισβήτηση του ρόλου των ΤΕΙ τόσο από την ίδια την πολιτεία όσο και από τους επαγγελματικούς φορείς και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. η δισυπόστατη πολιτική του ΥΠΕΠΘ, το οποίο ενώ από τη μία μιλά για την ανάγκη χωροταξικού ανασχεδιασμού, του τεχνολογικού κυρίως τομέα, της Ανώτατης Εκπαίδευσης από την άλλη προχωρά συνεχώς στην ίδρυση νέων τμημάτων, η πρόταση από το ΤΕΕ και τα Πολυτεχνεία για ενσωμάτωση ορισμένων τμημάτων των ΤΕΙ στα Πανεπιστήμια και τη μετατροπή κάποιων άλλων σε τμήματα ανώτερης εκπαίδευσης. Είναι σήμερα επιτακτική ανάγκη, τα ΤΕΙ να μετεξελιχθούν άμεσα σε Πανεπιστήμια. Η μετεξέλιξη αυτή είναι προς όφελος τόσο των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων όσο και της Δημόσιας Ανώτατης Εκπαίδευσης συνολικότερα Το κείμενο αυτό έχει σα στόχο να θέσει όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την μετεξέλιξη αυτή, να εξηγήσει την αναγκαιότητα της και να αποτελέσει ένα κείμενο στρατηγικής προς αυτήν την κατεύθυνση. ΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΤΕΙ Το 1983, με το νόμο Ν.1404/83 πραγματοποιήθηκε μία σημαντική μεταρρύθμιση στην Τεχνολογική Εκπαίδευση, η οποία οδήγησε στην ίδρυση των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΤΕΙ). Η μεταρρύθμιση αυτή έγινε την ίδια χρονική περίοδο (ένα χρόνο μετά) με την ψήφιση του νόμου πλαισίου Ν.1268/82 για την μεταρρύθμιση της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. Οι βασικοί άξονες αυτής της μεταρρύθμισης ήταν από τη μία η προσπάθεια καθορισμού ενός ενιαίου χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που να 1

2 αποτελείται από δύο συμπληρωματικές συνιστώσες και από την άλλη η προσπάθεια περιγραφής δύο διακριτών ρόλων για τις συνιστώσες αυτές: Ιδρύονται Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.), τα οποία ανήκουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (άρθρο 1, παρ. 1) Τα Τ.Ε.Ι. διακρίνονται σαφώς ως προς το ρόλο και την κατεύθυνση των ίδιων και των αποφοίτων τους και ως προς το περιεχόμενο και τους τίτλους σπουδών από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.) και έχουν ειδικότερα ως αποστολή: α) Να παρέχουν θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση, επαρκή για την εφαρμογή επιστημονικών, τεχνολογικών καλλιτεχνικών ή άλλων γνώσεων και δεξιοτήτων στο επάγγελμα. β) Να συμβάλλουν στη δημιουργία υπεύθυνων πολιτών, ικανών να συνεισφέρουν ως στελέχη εφαρμογής στα πλαίσια του δημοκρατικού προγραμματισμού, στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας.... στ) Συντονίζουν τις επιδιώξεις τους με εκείνες των Α.Ε.Ι., όπως προβλέπονται με το Ν. 1268/1982, στην κοινή προσπάθεια για μια αυτοδύναμη οικονομική ανάπτυξη του τόπου. (άρθρο 1, παρ. 2) Συνεπώς, τα ΤΕΙ δεν ανήκουν στην Ανώτερη Εκπαίδευση αλλά θεωρούνται ανεξάρτητα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και εντάσσονται στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση μαζί με τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ). Τα ΤΕΙ δεν ανήκουν στην ανώτερη βαθμίδα της εκπαίδευσης αφενός γιατί δεν αναφέρονται σαν τέτοια στον ιδρυτικό τους νόμο (όπως αυτό συνέβαινε με τα ΚΑΤΕ-ΚΑΤΕΕ) και αφετέρου έχουν αποκτήσει, σε επίπεδο δομής και λειτουργίας, χαρακτηριστικά της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Είναι ΝΠΔΔ, είναι αυτοδιοικούμενα και η διάρκεια των σπουδών τους είναι 3,5 έως 4 χρόνια. Αρα δεν σχετίζονται πλέον με την παράγραφο 7 του Άρθρου 16 του Συντάγματος που αναφέρεται σε σχολές ανώτερης εκπαίδευσης. Η αναφορά στον άτυπο όρο «τριτοβάθμια εκπαίδευση» για πολλά χρόνια δημιούργησε τεράστια προβλήματα στα ιδρύματά μας. Παρόλο που ο Ν.1044/83 δεν αμφισβητήθηκε ποτέ ευθέως σαν αντισυνταγματικός ετίθετο συνεχώς το θέμα σε επιμέρους ζητήματα επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων και διάρκειας σπουδών (π.χ. προσφυγές ΤΕΕ, ΓΕΩΤΕΕ σε σχέση με τα επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων ορισμένων τμημάτων της ΣΤΕΦ και σε σχέση με τη διάρκεια των σπουδών τους). Με βάση τον ειδικό χαρακτήρα που προέβλεπε ο Ν. 1404/83 τα περισσότερα τμήματα των Τεχνολογικών Ιδρυμάτων που λειτουργούν έχουν έντονα εφαρμοσμένο χαρακτήρα. Παρ όλες τις δυσκολίες (αναλύονται παρακάτω) που συνεχώς αντιμετώπιζαν, στα 25 χρόνια λειτουργίας τους τα ΤΕΙ ακολούθησαν μία εξελικτική πορεία: Εκμεταλλεύτηκαν τα κονδύλια που τους διατέθηκαν με τον 2

3 καλύτερο δυνατό τρόπο, οργάνωσαν τις υποδομές τους και τον εργαστηριακό τους εξοπλισμό, απέκτησαν αξιόλογα Προγράμματα Σπουδών που συνδυάζουν υψηλού επιπέδου θεωρητικές γνώσεις με την εφαρμογή τους στην πράξη, και άρχισαν να μετέχουν σε κοινές ερευνητικές και αναπτυξιακές δράσεις με πανεπιστημιακά και τεχνολογικά ιδρύματα, κυρίως του εξωτερικού. Με μία σειρά από νομοθετήματα έγινε προσπάθεια να επιλυθούν επιμέρους ζητήματα που σχετίζονταν με το θεσμικό χαρακτήρα των ΤΕΙ. Τα πιο σημαντικά από αυτά (βλέπε και Παράρτημα 1) είναι: Η αναβάθμιση των προσόντων του Εκπαιδευτικού Προσωπικού H καθιέρωση τετραετούς διάρκειας σπουδών για όλα ανεξαιρέτως τα Τμήματα των ΤΕΙ Η δυνατότητα των αποφοίτων των Ίδρυμάτων να εγγράφονται σε Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις με τους αποφοίτους των Πανεπιστημίων. Η δυνατότητα αυτή σε συνδυασμό με τη χορήγηση υποτροφιών εσωτερικού και εξωτερικού από το ΙΚΥ και την αναγνώριση των Μεταπτυχιακών Τίτλων από το ΔΙΚΑΤΣΑ (ΔΟΑΤΑΠ) τεκμηριώνει την ακαδημαϊκότητα του 1 ου Βασικού Τίτλου που χορηγούν τα ΤΕΙ. Ο νόμος Ν.2916/2001 ήρθε με σχετική καθυστέρηση σε σχέση με αντίστοιχα νομοθετήματα άλλων Ευρωπαϊκών χώρων να επιβεβαιώσει αυτήν την πορεία με θεσμικό τρόπο εντάσσοντας πλέον τα ΤΕΙ στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Στη συνέχεια ο νόμος Ν. 3549/2007 επανέλαβε τον χαρακτηρισμό Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα για τα ΤΕΙ με παράλληλη ρητή αναφορά στο άρθρο 16 του Συντάγματος: Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.), κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 5 του Συντάγματος, είναι τα ιδρύματα της ανώτατης εκπαίδευσης, η οποία αποτελείται από δύο παράλληλους τομείς: αα) τον πανεπιστημιακό τομέα, ο οποίος περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία και την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και ββ) τον τεχνολογικό τομέα, ο οποίος περιλαμβάνει τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.) και την Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης. Πρόσφατα ο νόμος Ν. 3685/2008 έδωσε το δικαίωμα στα ΤΕΙ να οργανώνουν αυτόνομα Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών, θέτοντας σαν προϋπόθεση την υποβολή έκθεσης αξιολόγησης. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΤΟΥΝ Ολη η σειρά των νομοθετικών ρυθμίσεων, που αναφέρθηκαν προηγουμένως, αντιμετωπίζει τα ΤΕΙ ως Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Παρόλα αυτά έχει αφήσει μία σειρά άλυτα ζητήματα δημιουργώντας συνεχώς προβλήματα στα ιδρύματα. Επίσης οι ρυθμίσεις αυτές δεν συνοδεύτηκαν από την ανάλογη χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων, με αποτέλεσμα να μην στηρίζεται επί της ουσίας 3

4 ο ανώτατος χαρακτήρας τους. Τα σημαντικότερα από αυτά τα ζητήματα είναι τα εξής: ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΑ: Διεθνώς, ένα Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα έχει υποχρέωση προς την κοινωνία: α) την παραγωγή νέας γνώσης και β) την μεταφορά της νέας και υπάρχουσας γνώσης στους εκπαιδευόμενους. Είναι, λοιπόν, αυταπόδεικτο ότι ένα Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα πρέπει να διεξάγει έρευνα για την παραγωγή νέας γνώσης. Στα ΤΕΙ έχει Θεσμοθετηθεί η έρευνα ως αναπόσπαστο στοιχείο του προσανατολισμού τους και λειτουργούν Επιτροπές Ερευνών όπως και στα Πανεπιστήμια. Υπάρχουν, επίσης, πολλά παραδείγματα αποφοίτων τους οι οποίοι έχουν ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές τους σπουδές, έχουν λάβει το Διδακτορικό τους δίπλωμα και δραστηριοποιούνται στο χώρο της έρευνας και της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Παρόλα αυτά, σήμερα, στα ΤΕΙ η έρευνα, ενώ αποτελεί προϋπόθεση για την κατάληψη θέσης και την εξέλιξη τους, επί της ουσίας απαγορεύεται στα μέλη του ακαδημαϊκού τους προσωπικού. Από τη μία πλευρά ο νόμος ζητάει υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα για την εκλογή μελών ΕΠ, όπως επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά με κριτές, ομότιμες αναφορές στο έργο των υποψηφίων από άλλους ερευνητές και διεθνή αναγνώριση, συμμετοχή με αμοιβή σε ερευνητικά έργα. Από την άλλη πλευρά, όταν αυτά τα μέλη εκλεγούν και καταλάβουν θέση μέλους ΕΠ στην ουσία τους απαγορεύει την έρευνα, καθώς ο θεσμός του ερευνητικού εργαστηρίου δεν υπάρχει για τα ΤΕΙ όπως υπάρχει για τα πανεπιστήμια και δεν επιτρέπεται η καθοδήγηση διδακτορικής έρευνας, που είναι η επιτομή της έρευνας για τη δημιουργία νέας γνώσης. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι τα ΤΕΙ να εξαιρούνται από μία σειρά χρηματοδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων (π.χ. πρόγραμμα «Ηράκλειτος»). Όσες προσπάθειες και εάν έχουν γίνει στα πλαίσια νομοθετημάτων (π.χ. συνεργασία για μεταπτυχιακά προγράμματα (Ν. 2916/2001), συμμετοχή μελών Ε.Π. σε τριμελείς επιτροπές διδακτορικών (Ν. 3685/2008) κ.α.), για την συνεργασία των ΤΕΙ με τα Πανεπιστήμια προς την κατεύθυνση αυτή έχουν συναντήσει σοβαρά προβλήματα και σίγουρα όχι με υπευθυνότητα των ΤΕΙ!. Είναι προφανές ότι το παράδοξο αυτό φαινόμενο πρέπει, επιτέλους, να αρθεί και να δοθεί η δυνατότητα στο ακαδημαϊκό προσωπικό των ΤΕΙ να συνεχίσει την έρευνά του, όπως μπορούν τα μέλη ΔΕΠ των Πανεπιστημίων. Η δημιουργία προϋποθέσεων για Έρευνα συνεπάγεται αναγκαστικά τη δυνατότητα, οργάνωσης ολοκληρωμένου κύκλου μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών καθώς και τη δυνατότητα λειτουργίας ερευνητικών εργαστηρίων στα τμήματα ή τις σχολές. Πρέπει να σημειωθεί ότι, από θεσμική άποψη, η δυνατότητα διεξαγωγής έρευνας είναι η βασική διαφοροποίηση ανάμεσα στον Πανεπιστημιακό και τον Τεχνολογικό τομέα της Ανώτατης Εκπαίδευσης. 4

5 ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΤΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ ΥΠΟΔΟΜΕΣ - ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ενώ ο φοιτητικός πληθυσμός των ΤΕΙ τα τελευταία χρόνια έχει φτάσει να είναι ίσος σε αριθμό με αυτόν των Πανεπιστημίων, ο αριθμός των μόνιμων μελών ΕΠ και ΔΠ παραμένει στάσιμος και συγκρινόμενος με τα Πανεπιστήμια εξαιρετικά μικρός. Αντίστοιχο πρόβλημα παρουσιάζεται λόγω υποχρηματοδότησης και στην ανάπτυξη των υποδομών των Ιδρυμάτων. Επιτακτική ανάγκη για τα παραπάνω είναι η αύξηση των κρατικών δαπανών, η κάλυψη και ο πολλαπλασιασμός των οργανικών θέσεων διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού των ΤΕΙ. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ: Παρά το γεγονός ότι οι απόφοιτοι των ΤΕΙ είναι απόφοιτοι Ανώτατης Εκπαίδευσης, η πολιτεία εξακολουθεί να τους αντιμετωπίζει ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, με διαφορές από τους άλλους στα μισθολογικά, ασφαλιστικά κλπ δικαιώματα τους. Επιπλέον είναι χαρακτηριστικό ότι για μια σειρά από τμήματα δεν έχουν εκδοθεί τα Π.Δ. που προέβλεπε ο ιδρυτικός νόμος των ΤΕΙ για τον καθορισμό των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων τους. Είναι τραγικό να διαπιστώνει κανείς ότι έχουν συμπληρωθεί 25 ολόκληρα χρόνια που διατηρείται αυτή η εκκρεμότητα. (κάποιοι από αυτούς τους απόφοιτους βρίσκονται στα πρόθυρα της συνταξιοδότησης!). Είναι προφανές, πλέον, ότι η λύση του προβλήματος θα προκύψει, όταν η πολιτεία αναγνωρίσει ουσιαστικά τους αποφοίτους των ΤΕΙ, ως απόφοιτους Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και δεχτεί ότι πρέπει να ισχύει ό,τι και για τους αποφοίτους της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ: Την τελευταία δεκαετία τα ΤΕΙ γνώρισαν µια ραγδαία ποσοτική ανάπτυξη. Πολλά νέα Τµήµατα ιδρύθηκαν είτε στον ίδιο το χώρο λειτουργίας των Ιδρυμάτων είτε με τη μορφή παραρτημάτων. Στη συνέχεια μερικά από τα παραρτήματα αυτά, όταν συγκέντρωσαν έναν ελάχιστο αριθμό τμημάτων μετεξελίχθηκαν σε αυτόνομα Ιδρύματα. Η διαδικασία αυτή εντάθηκε και καθορίστηκε με την ώθηση των επιχειρησιακών προγραµµάτων (ΕΠΕΑΕΚ Ι&ΙΙ). Επιπρόσθετα, κομµατικές/πελατειακές προτεραιότητες και προτεραιότητες παραγόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης που δεν είχαν σχέση πάντοτε με ακαδημαϊκά κριτήρια σχεδιασμού οδήγησαν στη διασπορά πολλών από τα νέα Τµήµατα σε διάφορες πόλεις και κωµοπόλεις ανά την Ελλάδα. Επιβάλλεται σήμερα να σταματήσει άμεσα η ίδρυση νέων τμημάτων και να ακολουθηθεί μία σοβαρή διαδικασία (με επιστημονικές μελέτες σκοπιμότητας) αναθεώρησης των γνωστικών αντικειμένων που καλύπτουν τα διάφορα τμήματα, ώστε αυτά να αναφέρονται σε πραγματικά επιστημονικά αντικείμενα ή σε τεχνολογικές κατευθύνσεις ή σε σύγχρονα διεπιστημονικά πεδία. Πρέπει να σημειωθεί ότι το παραπάνω πρόβλημα αφορά και στα ιδρύματα του Πανεπιστημιακού τομέα, στα οποία δημιουργήθηκαν, επίσης, πολλά τμήματα με αυστηρή εξειδίκευση και περιορισμένο γνωστικό αντικείμενο. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα Πανεπιστήμια τα τελευταία χρόνια 5

6 δημιουργήθηκαν πολλά Τμήματα με γνωστικά αντικείμενα Τμημάτων που λειτουργούσαν μέχρι πρότινος αποκλειστικά στα ΤΕΙ. Επιπλέον, πρέπει να τονιστεί η ετερόκλητη πολιτική του ΥΠΕΠΘ, το οποίο ενώ από τη μία συνεχώς αναφέρεται, άμεσα ή έμμεσα, στη συγχώνευση και στο κλείσιμο τμημάτων και ιδρυμάτων, από την άλλη προωθεί συνεχώς τη δημιουργία νέων τμημάτων. [βλέπε και παράρτημα Ιδρυμάτων και Τμημάτων]. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΞΙΩΣΗ ΤΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ: Ισως το βασικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα ΤΕΙ, ακόμα και σήμερα, είναι η καταξίωσή τους στην ελληνική κοινωνία. Το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για το γεγονός αυτό έχει η πολιτεία. Ο θεσμός των ΤΕΙ έχει δεχθεί συνεχή πολεμική κυρίως από ισχυρές επαγγελματικές ενώσεις όπως είναι το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος (ΤΕΕ) και οι εκάστοτε ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας απεύφευγαν να δώσουν θεσμική λύση σε μιά σειρά από ζητήματα που κυρίως σχετίζονται με τον σαφή ορισμό των επαγγελματικών δικαιωμάτων για μία σειρά από τμήματα. Μερίδιο ευθύνης έχει και η ίδια η εκπαιδευτική κοινότητα των ΤΕΙ που απο τη μία μεριά δεν είχε ενιαία άποψη για το σύγχρονο ρόλο του θεσμού της Τεχνολογικής Ανώτατης Εκπαίδευσης που έπρεπε να διεκδικηθεί και από την άλλη δεν κατάφερε να καταδείξει στην κοινωνία το σημαντικό έργο που επιτελείται στα Ιδρύματα, καθώς και τις δυνατότητες που έχουν οι απόφοιτοι των ΤΕΙ σε επαγγελματικό και ακαδημαϊκό επίπεδο. Ετσι, η εικόνα των ΤΕΙ στην ελληνική κοινωνία δεν ήταν και εξακολουθεί να μην είναι η καλύτερη, με αποτέλεσμα αφενός μεν να έχουν τη δεύτερη προτίμηση στις επιλογές των υποψήφιων φοιτητών μετά από την προτίμησή τους προς κάποιο πανεπιστημιακό τμήμα, αφετέρου δε να υφίστανται (τα ΤΕΙ) και μια αιμορραγία του διδακτικού τους προσωπικού προς τα Πανεπιστήμια. Από όλα τα παραπάνω προκύπτει, λοιπόν, ένα σημαντικότατο πρόβλημα για τα ΤΕΙ που αναφέρεται στη διαφορά αυτού που ουσιαστικά και τυπικά είναι τα ΤΕΙ, δηλαδή ΑΕΙ και της άνισης και απαξιωτικής μεταχείρισής τους από την πολιτεία και την κοινωνία, οι οποίες τα θεωρούν κατώτερα ιδρύματα από τα Πανεπιστήμια. Η γνωστή σε όλους φράση ΑΕΙ και ΤΕΙ, που έχει πλέον σχεδόν απολύτως υιοθετηθεί από τα ΜΜΕ αλλά σε πολλές περιπτώσεις και από το ίδιο το ΥΠΕΠΘ, τα λέει όλα. Είναι έτσι επιτακτικό να εξαλειφθεί αυτή η ανισορροπία, να λυθεί το πρόβλημα. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε την παραδοξότητα στη συμπεριφορά της πολιτείας, η οποία αντιμετωπίζει τα ΤΕΙ ως Πανεπιστήμια στις απαιτήσεις που έχει από αυτά, όπως για παράδειγμα στο θέμα της αξιολόγησης, ενώ στις υποχρεώσεις της προς τα ΤΕΙ τα μεταχειρίζεται σαν κάτι κατώτερο. Πέραν των παραπάνω, μια άλλη παραδοξότητα έως σκοπιμότητα από πλευράς ελληνικής πολιτείας είναι ότι αυτή την περίοδο, με πολύ μεγάλη ευκολία, επιδιώκει να αναγνωρίσει τα λεγόμενα κολέγια, ως Πανεπιστημιακά Ίδρύματα, κάτι που αποτελεί πρόκληση για τα ΑΕΙ 6

7 δεδομένου ότι αφενός ισοπεδώνεται αβασάνιστα και ανερυθρίαστα η Ανώτατη Εκπαίδευση και αφετέρου αμφισβητείται ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της. Πίνακας 1: Ισχυρά σημεία και αδυναμίες των ΤΕΙ σε σχέση με τις ευκαιρίες και απειλές του περιβάλλοντος Ισχυρά σημεία των ΤΕΙ Ευκαιρίες στο περιβάλλον Τετραετής διάρκεια σπουδών 1 ος Ακαδημαϊκός Τίτλος Συμμετοχή των αποφοίτων σε μεταπτυχιακά (ΜΤΧ) Πρ. Σπουδών Υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα εκπαιδευτικού προσωπικού Ερευνητικές και εκπαιδευτικές συνεργασίες με ξένα πανεπιστήμια σε ισότιμη βάση Συνεργασίες με πανεπιστήμια για οργάνωση ΜΤΧ Διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων και έκδοση επιστημονικών περιοδικών Αδυναμίες των ΤΕΙ Έλλειψη προϋποθέσεων για έρευνα ( μη εκπόνηση διδακτορικών ) Ελλειψη Επαγγελματικών Δικαιωμάτων σε διάφορες ειδικότητες. Πολύ μικρή χρηματοδότηση Συνεχής αμφισβήτηση του ρόλου των ΤΕΙ - Υποβαθμισμένη εικόνα τους στην κοινωνία Άκρατη εξειδίκευση και συνεχής ίδρυση τμημάτων Γεωγραφική κατανομή των ιδρυμάτων που δεν βασίζεται σε ακαδημαϊκά κριτήρια. Αλλαγή του περιβάλλοντος στην Ανώτατη Εκπαίδευση στην Ελλάδα και διεθνώς Ώριμες συνθήκες για πανεπιστημιοποίηση των ΤΕΙ Αυξημένη ζήτηση για πανεπιστημιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια Ενιαίος Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ευρωπαϊκή Ενωση Απειλές στο περιβάλλον Δεύτερη (μετά τα πανεπιστήμια) και σε λίγο καιρό ίσως και τρίτη (μετά τα κολέγια) επιλογή των νέων Αδυναμία αποδοχής της ανωτατοποίησης των ΤΕΙ από τα ΜΜΕ και την κοινωνία Άνιση μεταχείριση από την πολιτεία. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι τα ΤΕΙ διαθέτουν πάρα πολλά πλεονεκτήματα και ισχυρά σημεία, αλλά, βεβαίως, παρουσιάζουν και αρκετές αδυναμίες ως Ιδρύματα (Πίνακας 1). Επιπλέον, λειτουργούν σε ένα περιβάλλον (το περιβάλλον της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον της Ελλάδας, το διεθνές εκπαιδευτικό περιβάλλον κ.λπ.), στο οποίο παρουσιάζονται αρκετές ευκαιρίες τις οποίες μπορούν να αξιοποιήσουν, για να εξελιχθούν και να αποκτήσουν τυπικά και ουσιαστικά την πραγματική τους υπόσταση, αλλά βεβαίως και απειλές, κίνδυνοι, οι οποίοι θα πρέπει να αντιμετωπισθούν. 7

8 Από τα παραπάνω συνάγεται ότι τα ΤΕΙ διαθέτουν πολλά θετικά και ισχυρά σημεία και πλεονεκτήματα τα οποία μπορούν να αποτελέσουν το μοχλό για να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στο περιβάλλον τους, έτσι ώστε να θεραπεύσουν κατά το δυνατόν τις αδυναμίες τους και γενικώς να κάνουν το ποιοτικό άλμα. Η εξάλειψη των απειλών θα επιτευχθεί αν βεβαίως η πολιτεία δρομολογήσει τις εξελίξεις και αποφασίσει να μεταχειρισθεί τα ΤΕΙ ισότιμα με τα Πανεπιστήμια. Τα ΤΕΙ και δικαιούνται και είναι επιτακτικό να βελτιωθούν και να εξελιχθούν. Οι δύο συνιστώσες της Ανώτατης Εκπαίδευσης πρέπει να ενοποιηθούν: Ο δυϊσµός "καθαρής ακαδημαϊκής" και επαγγελµατικής εκπαίδευσης συνεχίζει να υπάρχει και σε όλους τους νέους νόμους που έχουν ψηφιστεί για τα ΤΕΙ και τα Πανεπιστήμια, παρά του ότι η όλη πρόοδος της επιστηµονικής γνώσης τείνει να επιβεβαιώσει τον ενιαίο χαρακτήρα της επιστήµης και της τεχνολογίας και την κυριαρχία της επιστηµονικής γνώσης έναντι της εµπειρικής τεχνικής και επαγγελματικής γνώσης. Είναι προφανές, κυρίως από τα περισσότερα Προγράμματα Σπουδών των τμημάτων των ΤΕΙ ότι η τεχνολογική γνώση και οι εφαρμογές της βασίζονται και συνδυάζονται με το θεωρητικό επιστημονικό τους υπόβαθρο. Από την άλλη πλευρά και τα ίδια τα Πανεπιστήµια έχουν εγκαταλείψει προ πολλού το χώρο της "καθαρής" επιστήµης κι ενδιαφέρονται άµεσα για τις εφαρμογές της στην οικονοµία και την παραγωγή. Είναι σήμερα επιτακτικό να κλείσει αυτός ο κύκλος της διαφοροποίησης. ΣΤΟΧΟΣ-ΠΡΟΤΑΣΗ Με βάση όλα όσα αναλύθηκαν παραπάνω η πρόταση δεν μπορεί παρά να είναι μία: Η Μετεξέλιξη των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η υλοποίηση της συγκεκριμένης πρότασης θα πρέπει να βασιστεί στους εξής πυλώνες: Ολα τα ΤΕΙ με όλες τις Σχολές και τα Τμήματά τους πρέπει να μετεξελιχθούν άμεσα σε πανεπιστήμια. Σε θεσμικό επίπεδο σήμερα, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης ότι τα ΤΕΙ είναι ΑΕΙ. Με τη λογική αυτή και με βάση το γεγονός ότι είναι αυτοδιοικούμενα ιδρύματα πρέπει, κατ αρχήν, αυτόνομα να εξελιχθούν σε πανεπιστήμια. Πρέπει, δηλαδή, άμεσα, να υπάρξει νομοθετική διαδικασία η οποία θα οδηγήσει θεσμικά στην ολοκλήρωση του Ανώτατου χαρακτήρα των Ιδρυμάτων, που σημαίνει κυρίως νομοθέτημα που θα δίνει την ουσιαστική δυνατότητα για οργάνωση Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών, παρακολούθηση Εκπόνησης Διδακτορικών από τα μέλη ΕΠ και διεξαγωγή έρευνας. Η θεσμική αυτή ολοκλήρωση συνεπάγεται την μετεξέλιξη των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια και αντίστροφα. Η άποψη που εκφράζεται κατά καιρούς για απλή μετονομασία των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια είναι μάλλον ατυχής. Τα ΤΕΙ δεν πρέπει να δεχτούν καμία συζήτηση για ενσωμάτωσή τους στα Πανεπιστήμια. Μία τέτοια διαδικασία είναι όχι μόνο άδικη και 8

9 επικίνδυνη για τον ανώτατο χαρακτήρα των ιδρυμάτων, για τους φοιτητές και το Εκπαιδευτικό Προσωπικό τους, αλλά είναι και ανέφικτη με βάση τη νομοθεσία που διέπει σήμερα τη λειτουργία των Πανεπιστημίων. Ακόμα και άν κάποιο νομοθέτημα θα μπορούσε να «υποχρεώσει» τα Πανεπιστήμια να ενσωματώσουν τα ΤΕΙ, πρακτικά αυτό θα οδηγούσε σε εξαιρετικά μακροχρόνιες αν όχι ατέρμονες διαδικασίες. Είναι προφανές ότι απαιτείται ένας συνολικός ανασχεδιασμός τόσο της χωροθέτησης των ιδρυμάτων όσο και των επιστημονικών και τεχνολογικών πεδίων των Τμημάτων που λειτουργούν. Ο ανασχεδιασμός, όμως, αυτός πρέπει να βασιστεί σε ολοκληρωμένες μελέτες σκοπιμότητας σε εθνικό επίπεδο, και σε επιστημονικές μελέτες ανά επιστημονικό/τεχνολογικό γνωστικό πεδίο. Οι πιθανές διαδικασίες για μετεξελίξεις ή συγχωνεύσεις τμημάτων πρέπει να γίνουν δημοκρατικά ανάμεσα σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ίσης θεσμικής αξίας και πάντοτε με φροντίδα του τι θα γίνει με τους φοιτητές, τους αποφοίτους και τα επαγγελματικά τους δικαιώματα. Σε δεύτερο χρόνο θα πρέπει να δρομολογηθεί η διαδικασία ενοποίησης όλων των νομοθετημάτων που αφορούν στη δομή και λειτουργία των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Αποτελεί πιο δύσκολο αλλά αναγκαίο στόχο η ενοποίηση όλων των μέχρι τώρα νόμων που αφορούν στη δομή και λειτουργία των ΤΕΙ και των Πανεπιστημίων. Η αναγκαιότητα αυτή δεν προκύπτει μόνο από τη διαδικασία μετεξέλιξης των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια αλλά και από την μεγάλη πολυπλοκότητα των δεκάδων νόμων που ισχύουν σήμερα για τους δύο τομείς της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Η διαδικασία αυτή πρέπει να οδηγήσει σε ένα ΝΕΟ-ΕΝΙΑΙΟ- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ του ΥΠΕΠΘ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ. ΟΦΕΛΗ ΓΙΑ ΤΑ ΤΕΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Βελτίωση της εικόνας των Ίδρυμάτων Δημιουργία προϋποθέσεων για επίλυση του χρονίζοντος προβλήματος των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων τους. Αύξηση της χρηματοδότησης των Ιδρυμάτων Μεγαλύτερη παρακίνηση του εκπαιδευτικού προσωπικού των ΤΕΙ Δημιουργία ουσιαστικών προϋποθέσεων για έρευνα στα ΤΕΙ και ένταξη των μελών ΕΠ στο ερευνητικό δυναμικό της χώρας. Ικανοποίηση της ζήτησης για πανεπιστημιακή εκπαίδευση Ελλήνων και ξένων υποψήφιων φοιτητών Διέξοδος σε υποψήφιους φοιτητές οι οποίοι θα προτιμούσαν το εξωτερικό ή ακόμα και τα κολέγια Αντίβαρο στην πανεπιστημιοποίηση των κολεγίων Δημιουργία προϋποθέσεων για έναν ουσιαστικό ολοκληρωμένο μετασχηματισμό της Ενιαίας Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. 9

10 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Τα παρακάτω σημεία θεωρούνται σημαντικές και διαρκείς προϋποθέσεις και μέσα για την υλοποίηση του Στόχου που προσδιορίσθηκε προηγουμένως και υπό αυτήν την έννοια θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως στρατηγική: Να γίνουν έντονες προσπάθειες να χαρακτηρισθεί το ζήτημα της πανεπιστημιοποίησης των ΤΕΙ ως άμεσης προτεραιότητας και ζωτικής σημασίας για την επιβίωση και εξέλιξη των Ιδρυμάτων και να πιστέψουν σ αυτό όσο γίνεται περισσότεροι εκπαιδευτικοί των Ιδρυμάτων. Προς τούτο θα πρέπει να υπάρχουν συνεχείς συζητήσεις και ζυμώσεις μέσα στα ΤΕΙ και αποφάσεις διοικητικών οργάνων (Συμβούλια ΤΕΙ, Συνελεύσεις των ΤΕΙ) και τοποθετήσεις των συνδικαλιστικών τους οργάνων επί του θέματος. Να γίνει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα υλοποίησης της πρότασης Η Σύνοδος των Προέδρων των ΤΕΙ θα πρέπει να αναγορεύσει το ζήτημα ως το πρώτιστο θέμα συζήτησης/διεκδίκησης, και να ορίσει έκτακτη σύνοδο με μοναδικό θέμα την μετεξέλιξη/θεσμική ολοκλήρωση των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια. Αίτημα άμεσης συνάντησης των Προέδρων των ΤΕΙ με τον Υπουργό με μοναδικό θέμα συζήτησης την πανεπιστημιοποίηση των ΤΕΙ και με στόχο την άμεση έναρξη από το ΥΠΕΠΘ των διαδικασιών για την μετεξέλιξη/θεσμική ολοκλήρωση των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια Το ζήτημα πανεπιστημιοποίησης θα πρέπει να επικοινωνηθεί ακόμα περισσότερο στην κοινωνία από τα ΜΜΕ. Τα µέλη της Επιτροπής Στρατηγικού Σχεδιασµού του ΑΤΕΙΘ: - Ζώτος Αναστάσιος, ΣΤΕΤΡΟΔ (zotos@food.teithe.gr) - Οικονοµίδης Γιώργος, ΣΕΥΠ (geoiko@it.teithe.gr) - Σαρµανιώτης Χρήστος, ΣΔΟ (xsarman@mkt.teithe.gr) - Σταµάτης Δηµοσθένης, ΣΤΕΦ (demos@it.teithe.gr) - Χατζηπλής Δηµήτρης, ΣΤΕΓ (chatz@ap.teithe.gr) 10

11 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Νόμοι που αφορούν στη δομή και λειτουργία των ΤΕΙ Ν.1268/82 (1982) Νόμος Πλάισιο της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. Ν.1404/83 (ΦΕΚ 173 Α' / ) Ιδρυτικός Νόμος ων Τ.Ε.Ι. Π.Δ. 227/95 (ΦΕΚ 130/Α / ) Προσθήκη ενός εξαμήνου σπουδών σε σειρά από ειδικότητες των ΤΕΙ Ν.2397/95 (ΦΕΚ 156 Α / ) Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας ρύθμιση θεμάτων έρευνας, παιδείας και μετεκπαίδεύσης Εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις οι πτυχιούχοι ΤΕΙ μπορούν να μεταφέρουν πιστωτικές μονάδες ή να παραπεμφθούν σε εξέταση μαθημάτων προκειμένου να μετάσχουν στις διαδικασίες επιλογής για συμμετοχή σε προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών. Μετά την επιλογή τους, συμμετέχουν ισότιμα με τους πτυχιούχους ΑΕΙ σε αυτά τα μεταπτυχιακά προγράμματα Ν. 2413/96 (ΦΕΚ 124/Α / ) Ρυθμίζει διάφορα θέματα των ΤΕΙ με επίκεντρο την ουσιαστική και τυπική αύξηση των προσόντων του εκπαιδευτικού τους προσωπικού (Ε.Π.) το Εκπαιδευτικό Προσωπικό (Ε.Π.) των ΤΕΙ έχει πλέον ως έργο απασχόλησής του όχι μόνο τη διδασκαλία αλλά και την έρευνα, όπως αρμόζει σε τμήματα ανώτατης εκπαίδευσης. Ν. 2530/97 (ΦΕΚ 218/τ.Α/ ) Τα μέλη ΕΠ των ΤΕΙ είναι δημόσιοι λειτουργοί και απολαμβάνουν λειτουργικής ανεξαρτησίας κατά την άσκηση των διδακτικών και ερευνητικών καθηκόντων τους. Τα µέλη ΕΠ έχουν υποχρέωση να παρέχουν διδακτικό, ερευνητικό-επιστηµονικό και διοικητικό έργο, όπως ακριβώς τα µέλη ΕΠ των ΑΕΙ. Ν.2621/98 (ΦΕΚ 136 Α' / ) Ρύθμιση θεμάτων Οργάνωσης και λειτουργίας των Τ.Ε.Ι. Καθορίζονται µε το νόµο αυτό τα αναβαθµισµένα προσόντα διορισµού του ΕΠ των ΤΕΙ. Ν. 2817/00 (2000) Τα ΤΕΙ εντάσσονται στον τεχνολογικό τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και λειτουργούν παράλληλα και συμπληρωματικά με τα ιδρύματα του πανεπιστημιακού τομέα. Η διάρκεια σπουδών ορίζεται σε 4 χρόνια. 11

12 Π.Δ. 165/00( ΦΕΚ 149 Α'/ ) 'Προσαρμογή της οδηγίας 89/48 της ΕΕ για την ελεύθερη διακίνηση αποφοίτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στα κράτη-μέλη' Ν.2916/01 (ΦΕΚ 114 Α'/ ) Η ανώτατη εκπαίδευση αποτελείται πλέον από δύο παράλληλους τομείς : τον πανεπιστημιακό τομέα, και τον τεχνολογικό τομέα, Ν. 2919/01 (ΦΕΚ 128/ ) Σύνδεση Έρευνας και Τεχνολογίας με την Παραγωγή και άλλες διατάξεις Ν. 3255/04 (ΦΕΚ Α 138/2004), Ρυθμίσεις θεμάτων όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Ν. 3404/05 (ΦΕΚ Α 260/2005) Ρύθµιση θεµάτων του Πανεπιστηµιακού και Τεχνολογικού Τοµέα της Ανώτατης Εκπαίδευσης και λοιπές διατάξεις. Ν.3549/07 ( ) Μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου για την δομή και λειτουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων Ν. 3685/08 (2008) Τα ΤΕΙ μπορούν να οργανώνουν αυτόνομα Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών, με προϋπόθεση την υποβολή έκθεσης αξιολόγησης. 12