ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΡΙΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΟ31 ΘΕΜΑ Η

Transcript

1 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΡΙΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΟ31 ΘΕΜΑ Η έννοια της «μεθόδου» βρίσκεται στο επίκεντρο τόσο της ρασιοναλιστικής όσο και της εμπειριστικής επιστημολογίας που απετέλεσαν τα στηρίγματα της επιστημονικής επανάστασης. Εξηγείστε. [Επικεντρώστε την ανάλυσή σας στους F. Bacon, R. Descartes και J. Locke]. Επαναδιατύπωση θέματος Στόχοι Η παρούσα εργασία θα πρέπει να εστιαστεί στον προσδιορισμό της έννοιας της μεθόδου, τη θέση της και το ρόλο της μέσα στα πλαίσια της ρασιοναλιστικής και της εμπειριστικής επιστημολογίας. Ιδιαίτερα θα επικεντρώσουμε την ανάλυσή μας στους Μπέικον, Ντεκαρτ και Λοκ.. Στόχος της εργασίας αποτελεί ο προσδιορισμός της θέσης που έχει η έννοια της μεθόδου στην επιστημολογική σκέψη των Μπέικον, Ντεκαρτ και Λοκ. Θα γίνει λόγος για το ποιος είναι ο στόχος του κάθε στοχαστή, για ποια μέθοδο επιλέγει για την επίτευξη αυτού του στόχου, ποια προτεραιότητα δίνει, ποια η θέση τους για το πείραμα. Τέλος θα επιχειρηθεί συγκριτική προσέγγιση μεταξύ των παραπάνω στοχαστών. Διευκρινήσεις: Οι παραπομπές τοποθετούνται στο τέλος της σελίδας, ή μέσα στο κείμενο, ανάλογα με τις οδηγίες του καθηγητή της ενότητας. Σχετικά με το δεύτερο κεφαλαίο πάντα σε συνεννόηση με τον καθηγητή της ενότητας σας μπορείτε να αναφερθείτε σε έναν από τους δύο εμπειριστές (Λοκ, Μπέικον) ή και με τους δύο. Δομή εργασίας Εισαγωγή Κυρίως μέρος 1 Η έννοια, η θέση και ο ρόλος της μεθόδου στον ρασιοναλισμό του Ντεκαρτ 2 Η έννοια, η θέση και ο ρόλος της μεθόδου στον εμπειρισμό. 2.1 Η έννοια της μεθόδου στον Μπέικον. 2.2 Η έννοια της μεθόδου στον Λοκ 3Συμπεράσματα Λεξεις- Κλειδιά Επιστημολογία αντικείμενο της η διαίρεση και η ταξινόμηση των επιστημών, η μεθοδολογία και οι σχέσεις ανάμεσα τους.τον 17 ο αιώνα η επιστήμη γίνεται η μοναδική φιλοσοφία, ενώ η φιλοσοφία μετατρέπεται σε επιστημολογική έρευνα. Εμπειρισμός: Η γνώση προέρχεται από την εμπειρία και όχι από την ανθρώπινη νόηση. Το ανθρώπινο πνεύμα πριν έρθει σε επαφή με την πραγματικότητα είναι ένας άγραφος πίνακας.(tabula rasa) Έμφυτες έννοιες δεν υπάρχουν στην ανθρώπινη διάνοια. Αξίωμα είναι η αληθής ιδέα την οποία ο νους συλλαμβάνει αμέσως, επειδή είναι απόλυτα καθαρή και διακριτή από όλες τις υπόλοιπες. 1

2 Αξιωματική μέθοδος Αναζήτηση των πρωταρχικών αληθειών ή αξιωμάτων που συγκροτούν την επιστήμη. Από αυτές συνεπάγονται λογικά οι υπόλοιπες προτάσεις. (Θεωρήματα) Ορθολογισμός- ρασιοναλισμός: γνωσιολογική θεωρία κατά την οποία πηγή και κριτήριο της γνώσης είναι η ανθρώπινη σκέψη και όχι η εμπειρία. Η νόηση έχει έμφυτες έννοιες και κατηγορίες, έμφυτες λογικές αρχές που οργανώνει το άτακτο υλικό της εμπειρίας. Ιδέες είναι οι πληροφορίες για τον εξωτερικό κόσμο που δεν μπορούν να αναλυθούν περαιτέρω και σαφώς οφείλονται στην εμπειρία. Σύνθετες ιδέες προέρχονται από τις απλές, άρα τα μέρη τους αποτελούνται με τη σειρά τους από την εμπειρία. Εμπειρισμός: Η γνωσιολογική θεώρηση που επεξεργάζεται συστηματικά τις μεθόδους με τις οποίες εξάγεται η γνώση από την αισθητηριακή αντίληψη. Μηχανιστική αντίληψη της φύσης. Σύμφωνα με αυτήν την αντίληψη η ποικιλία των φαινομένων είναι αποτέλεσμα μηχανικής και εξωτερικής αλληλεπίδρασης των σωμάτων που προκαλεί ποσοτικές και ποιοτικές μεταβολές,ο κόσμος αποτέλεσμα εξισορρόπησης δυνάμεων, των οποίων φορείς είναι τα διάφορα υλικά σώματα. Πρωτεύουσες ιδιότητες-ποιότητες των σωμάτων όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά των σωμάτων που υπόκεινται σε ποσοτικές μετρήσεις (βάρος, σχήμα, μέγεθος, ταχύτητα). Δευτερεύουσες ιδιότητες των σωμάτων οι ιδιότητες των σωμάτων που εξαρτώνται πλήρως από τις αισθήσεις(χρώμα, ήχος, γεύση, οσμή) Ορθολογισμός:γνωσιολογική θεωρία κατά την οποία πηγή και κριτήριο της γνώσης είναι η ανθρώπινη σκέψη και όχι η εμπειρία. Η νόηση έχει έμφυτες έννοιες και κατηγορίες, έμφυτες λογικές αρχές που οργανώνει το άτακτο υλικό της εμπειρίας. Επαγωγική μέθοδος, είναι η πορεία από τα επιμέρους στα γενικά. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για την εκπόνηση της εργασίας αφετηρία των σκέψεων μας θα πρέπει να είναι το γενικότερο γνωσιολογικό πρόβλημα για τη δυνατότητα του ανθρώπου ή όχι, για τα προβλήματα της ουσίας της γνώσης, της πηγής, των ορίων και του κύρους της. Η επιστημολογία των νεότερων χρόνων θέτει με σαφήνεια τις γνωσιολογικές θέσεις, επιχειρεί μια ταξινόμηση και καταπιάνεται με τη μεθοδολογία και τις μεθοδολογικές αλληλεπιδράσεις. Στη συνέχεια διατυπώνουμε τους στόχους της εργασίας. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ 2

3 1 Η έννοια, η θέση και ο ρόλος της μεθόδου στον ρασιοναλισμό του Ντεκαρτ Ξεκινώντας αυτό το κεφάλαιο μπορούμε να αναφερθούμε στον ορισμό του ορθολογισμού. Ο ορθολογισμός είναι το φιλοσοφικό ρεύμα, το οποίο αναπτύχθηκε κυρίως τον 18 ο αιώνα και έδινε εμπιστοσύνη στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου, υποβαθμίζοντας το ρόλο της εμπειρίας. Η νόηση έχει έμφυτες έννοιες και κατηγορίες, έμφυτες λογικές αρχές που οργανώνει το άτακτο υλικό της εμπειρίας. Στη συνέχεια εξετάζουμε την επιστημονική σκέψη του Ντεκαρτ. Αναφερόμαστε στη μέθοδο της αμφιβολίας, από την οποία ξεκινά ο Ντεκαρτ και στις βεβαιότητες στις οποίες οδηγείται. Στο Λόγο περί της Μεθόδου ο Ντεκαρτ έχει ως αφετηρία την αμφιβολία, την οποία αξιοποιεί ως μέθοδο για να οδηγηθεί στις ακλόνητες βεβαιότητες. Αμφιβάλλουμε για όλα, για ένα μόνο δεν αμφιβάλλουμε για ότι αμφιβάλλουμε και αφού αμφιβάλλουμε υπάρχουμε. (Ντεκαρτ Λόγος περί μεθόδου 19,32,33) Cottingham σελ69-73) Ο Ντεκαρτ στη συνέχεια κάνει λόγο για μια δεύτερη βεβαιότητα, αυτή της ύπαρξης του Θεού. Οδηγείται ο Ντεκαρτ και σε μια τρίτη βεβαιότητα, στην ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου. (Cottingham σελ ) Παραθέτουμε τη θέση του Ντεκαρτ για την εμπειρία και τις αισθήσεις ως πηγή γνώσης. Θεωρεί ότι τα αισθητήρια όργανα είναι αναξιόπιστοι μάρτυρες. Μέσω των αισθήσεων ο άνθρωπος έχει μια καθαρά υποκειμενική αντίληψη των πραγμάτων που δεν έχει σχέση με την καθαυτή πραγματικότητα. Βασιζόμενος στις αισθήσεις αδυνατεί να ξεπεράσει την αμφιβολία για το πώς είναι πράγματι ο κόσμος. Με την εμπειρία οδηγείται σε μια πιθανολογική περιγραφή των όντων και των φαινομένων. (Βαλλιάνος σελ 99). Επισημαίνουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Ντεκαρτ θέτει το επιστημολογικό πλαίσιο για όλη τη νεότερη επιστήμη. Διακρίνει τις πρωταρχικές από τις δευτερογενείς ιδιότητες των φυσικών σωμάτων. Οδηγείται στον χωρισμό ανάμεσα στη φαινομενικότητα και στην πραγματικότητα Στόχος του επιστήμονα πρέπει να είναι να οδηγηθεί από τις υποκειμενικές κρίσεις και προτιμήσεις στην αντικειμενική θεώρηση του κόσμου, στην περιγραφή των φυσικών όντων όπως είναι καθαυτά, να οδηγηθεί δηλαδή στον επιστημολογικό ρεαλισμό...(βαλλιάνος σελ 100) Επισημαίνουμε την ιδιαίτερη βαρύτητα που έδινε ο Ντεκαρτ στα μαθηματικά.. Θεωρούσε ότι μόνο τα μαθηματικά έδιναν την απόλυτη βεβαιότητα, διότι ακλόνητες είναι μόνο οι μαθηματικές αποδείξεις. Επιχείρησε να προσδιορίσει τα βασικά γνωρίσματα των μαθηματικών αποδείξεων. (Ντεκαρτ Λόγος περί μεθόδου, σελ Ιθ) Ο Ντεκαρτ θεωρεί ότι μπορούμε να γνωρίσουμε την πραγματική δομή του κόσμου μέσω των μαθηματικών και μέσω των εννοιών της γεωμετρίας. Επιχειρεί να συναγάγει απαγωγικά το σύμπαν και τους νόμους του, με την μαθηματικά εμπνευσμένη μέθοδο. (Debus σελ 160) Βασική μέθοδος είναι η λογική παραγωγή, η αξιωματική μέθοδος, η οποία θεωρεί ως πρότυπο τη λειτουργία του νου στην περιοχή των μαθηματικών.. Μέσω του αξιώματος αναγνωρίζουμε το αληθινό, το πραγματικό. Οι αξιωματικές προφάνειες είναι έμφυτες στο νου. (Βαλλιάνος σελ101, 102 ) (Cottingham σελ66-69,76-81). Ο Ντεκαρτ διατύπωσε τους ακόλουθους κύριους κανόνες. 1 Δεν θα πρέπει να δεχόμαστε ως αληθινό αυτό που δεν παρουσιάζεται στο μυαλό μας με καθαρό και διακριτό τρόπο. Θα πρέπει να αποφεύγουμε κάθε βιασύνη και προκατάληψη. 2 Είναι αναγκαία η διαίρεση κάθε προβλήματος στα απαραίτητα τμήματα για να λυθεί καλύτερα. 3

4 3 Είναι αναγκαία η διεύθυνση των σκέψεων με τάξη, αρχίζοντας από τα απλούστερα και ανεβαίνοντας προς τα συνθετότερα.. Θα πρέπει να υποθέτουμε ότι υπάρχει πάντα μια τάξη ανάμεσα και σε εκείνα ακόμα που δεν προπορεύονται φυσικά το ένα από το άλλο. 4 Χρειάζεται να κάνουμε απαριθμήσεις τόσο πλήρεις και ανασκοπήσεις τόσο γενικές, ώστε να είναι βέβαιος ότι δεν παραλείπει τίποτα. (Ντεκαρτ ξδ, ξε, σελ 19) Τέλος αναφερόμαστε στη θέση που έχει το πείραμα στην επιστημολογία του Ντεκαρτ. Ο Ντεκαρτ έδωσε στο πείραμα δευτερεύοντα και βοηθητικό ρόλο. Χρησιμεύει για να δώσει εκ των υστέρων εμπειρικό περιεχόμενο στη θεωρία και για να επιβεβαιωθεί η μία ή η άλλη από δύο εναλλακτικές λογικές συνεπαγωγές. ( Βαλλιάνος σελ 104,Σαπίν σελ 135) 2 1 Η έννοια, η θέση και ο ρόλος της μεθόδου στον εμπειρισμό Η έννοια της μεθόδου στον Μπέικον. Στο δεύτερο κεφάλαιο καταγράφουμε αρχικά τις βασικές θέσεις του εμπειρισμού. Σύμφωνα με τον εμπειρισμό η γνώση προέρχεται από την εμπειρία και όχι από την ανθρώπινη νόηση. Το ανθρώπινο πνεύμα πριν έρθει σε επαφή με την πραγματικότητα είναι ένας άγραφος πίνακας.(tabula rasa) Έμφυτες έννοιες δεν υπάρχουν στην ανθρώπινη διάνοια.τα όρια της γνώσης είναι τα όρια της εμπειρίας. Ο Μπέικον εφαρμόζει την επαγωγική μέθοδο, με πορεία από τα επιμέρους στα γενικά. (Βαλλιάνος σελ 94) Με την εφαρμογή της επαγωγικής μεθόδου ο Βacon επιχείρησε να δημιουργήσει μια γενική φυσική ιστορία και να οργανώσει με βάση κάποιες αρχές την επιστήμη. (Γκιλιπσε77-78). Για την έρευνα της φύσης δεν αρκούν μόνο οι λογικές μέθοδοι, αλλά θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα επίκαιρα προβλήματα πάνω στα οποία θα εφαρμοστούν αυτές οι μέθοδοι, οι υποθέσεις και το είδος των εξηγήσεων που ακολουθούν χρονικά. (Crombie σελ 283, Βαλλιάνος σελ 95) Μέσα από τη διαδικασία της επαγωγής η φύση θα μας διδάξει όλα τα μυστικά της, τις αιτιώδεις σχέσεις των πραγμάτων, με την εξέταση των εμπειρικών δεδομένων. (Βαλιάνος σελ 97 Woolhouse σελ41,42, 44,47)(Σαπίν σελ 117,118) Ο Βacon στράφηκε ενάντια στον αριστοτελισμό και στις κλασικές αντιλήψεις για την επιστήμη. Η αριστοτελική λογική έχει αδυναμίες, γιατί δε στηρίζεται στην απτή εμπειρία. Σύμφωνα με τον Βacon ο Αριστοτέλης δεν κατανόησε ορθά τον τρόπο με τον οποίο οι γενικές έννοιες προκύπτουν από τα δεδομένα της εμπειρίας. Ο νους αποκόπτεται από τη φύση και οδηγείται στην κενολογία. (Βαλλιάνος σελ 94)Είχε καθυποτάξει την επιστήμη στη λογική και χρησιμοποιούσε τα πειράματα για να υποστηρίξει τα ήδη διατυπωμένα συμπεράσματα. (Debus σελ 155)... Σύμφωνα με τον Βacon η διανοητική δραστηριότητα πρέπει να στρέφεται προς τον έλεγχο της φύσης. Η γνώση θα πρέπει να συνδέεται με τη δύναμη. Για να αποτελέσει η γνώση δύναμη, θα πρέπει ο επιστημονικός στοχασμός να αποδεσμευτεί από τις προκαταλήψεις. Η υιοθέτηση των προκαταλήψεων είναι αποτέλεσμα της λογικής μεθόδου, όταν αγνοεί τα δεδομένα της εμπειρίας. Πηγές σφαλμάτων και προκαταλήψεων αποτελούν τα είδωλα του νου, τα είδωλα του σπηλαίου και της φύσης, αυθεντίες του 4

5 παρελθόντος (Βαλλιάνος σελ 95 Giliespie σελ75-76 ) Αποδεσμευμένη η ανθρώπινη σκέψη από τις δοξασίες του παρελθόντος είναι έτοιμη να εφαρμόσει την επαγωγική μέθοδο, η οποία θα οδηγήσει την κοινωνία στο φωτισμό και στην πρόοδο. (Woolhouseσελ 30,31, Βαλλιάνος σελ 95) Κεντρική θέση στην επιστημονική σκέψη του Βacon κατέχει η εξέταση των πραγματικών «φυσικών μορφών» (natural forms), η καταγραφή δηλαδή των βασικών ιδιοτήτων των υλικών σωμάτων και των αιτιακών διασυνδέσεων ανάμεσα τους.. (Crombie σελ 287.) Σύμφωνα με τον Μπέικον οι μορφές θα ανακαλυφτούν με την επαγωγική μέθοδο. Στην έννοια της μορφής δίνει χαρακτήρα ειδικό. Συνδέει τη μορφή με τη γεωμετρική δομή και κίνηση. (Crombie σελ 285). (Woolhouse σελ 38 Βαλλιάνος σελ 96) Για τον Βacon είναι αναγκαίο να γίνει αντιπαραβολή των παρατηρησιακών δεδομένων. Αυτό θα επιτευχθεί με τη χρησιμοποίηση των συγκριτικών πινάκων που θα οργανώσουν τα στοιχεία της παρατήρησης. ( Βαλλιάνος σελ 96). Ο Μπέικον μέσα από το πείραμα, όπως το αντιλαμβάνεται, διαμόρφωσε πραγματικά τη φυσιογνωμία της επιστήμης. Ουσιαστικά εισήγαγε τον όρο πειραματική επιστήμη που αποτελεί βασικό όρο για την σύγχρονη επιστήμη. Μέσα από τη διαδικασία του πειράματος αποκλείονται τα άσχετα στοιχεία και ελέγχεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η ερευνητική διαδικασία. Με αυτόν τον τρόπο αποκαλύπτονται στον επιστήμονα οι εσωτερικές συγκρούσεις της φύσης.( Giliespie σελ78) 2.2 Η έννοια της μεθόδου στον Λοκ Καταγράφουμε τις βασικές θέσεις του Λοκ πάνω στο ζήτημα της μεθόδου. Αφετηρία της ανάλυσης μας σχετικά με την επιστημολογία του Λοκ είναι η θέση του για το tabula rasa.. Η μέθοδος που χρησιμοποιεί ο Λοκ ήταν να ανακαλύπτει τα όρια ανάμεσα στη γνώμη και τη γνώση. Ως εμπειριστής απορρίπτει την ύπαρξη των έμφυτων ιδεών. Οι έμφυτες ιδέες θα πρέπει να αποκλειστούν ως αρχή και ως μεθοδολογική προϋπόθεση.(giliespie σελ 152) Η ψυχή του ανθρώπου, όταν γεννιέται, είναι «άγραφο χαρτί» (tabula rasa) και η γνώση είναι επίκτητη, δηλαδή πηγή της είναι η εμπειρία. Τα όρια της γνώσης συμπίπτουν με τα όρια της εμπειρίας. Τα δεδομένα των αισθήσεων αποτελούν θεμέλιο για την επιστημονική γνώση του εξωτερικού κόσμου. Η εμπειρία διορθώνει την εμπειρία.(βαλλιάνος σελ 112,113) Woolhouse σελ 127 Στη συνέχεια αναφερόμαστε στο περιεχόμενο των ιδεών σύμφωνα με τον Λοκ και για τα είδη τους. Οι ιδέες, είναι τα αντικείμενα της νόησης του ανθρώπου και αντιπροσωπεύουν τα πράγματα του εξωτερικού κόσμου. Ο Λοκ κάνει λόγο για δύο είδη ιδεών, οι απλές και οι σύνθετες. Οι απλές ιδέες προκύπτουν άμεσα από την εμπειρία, ενώ οι σύνθετες δημιουργούνται από τις απλές, με το συνδυασμό τους. Τα πράγματα της καθημερινότητας είναι σύνθετες ιδέες..(βαλλιάνος σελ 112) Ένα άλλο ερώτημα που επιχειρεί να απαντήσει ο Λοκ είναι αυτό που αφορά τα όρια της γνώσης. Οι ιδέες που πηγάζουν από την εμπειρία μας πληροφορούν για τις ποιότητες, τις ιδιότητες των πραγμάτων, τα συστατικά χαρακτηριστικά των πραγμάτων 5

6 του υλικού κόσμου. Δεν μπορούμε όμως να γνωρίσουμε τον πραγματικό κόσμο. Διότι ο Λοκ θεωρεί ότι οι ιδέες μας πληροφορούν για τις ποιότητες των πραγμάτων την ονομαστική ουσία των υποστάσεων, όχι όμως για την πραγματική ουσία των υποστάσεων, τη φύση των πραγμάτων, η οποία δεν αφορά τις ιδέες μας. Η γεωμετρία αποτελείται από βέβαιη γνώση σε αντίθεση με τη φυσική φιλοσοφία.( Woolhouse, σελ137,147,148, 149,.. Βαλλιάνος σελ 113,125, Giliespie σελ 152) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο Ντεκαρτ έδωσε έμφαση στην απαγωγική μέθοδο, θεωρώντας τη μαθηματική διαπραγμάτευση των ζητημάτων της φύσης την καλύτερη δυνατή. Ωστόσο η άρνηση του να εξηγήσει τους φυσικούς νόμους με την εμπειρία και το πείραμα συνετέλεσε στην αποτυχία του καρτεσιανισμού να καθιερωθεί ως φυσική θεωρία. Η αποτυχία της επιστήμης του Καρτέσιου οφείλεται στην έμφαση στην απαγωγική μέθοδο (Βαλλιάνος σελ 104 Debus σελ 163) Ο Βacon δεν ήταν ο ίδιος επιστήμονας με τη στενή έννοια που δίνουμε στην εποχή μας, αλλά ένας ποιητής της επιστημονικότητας..( Βαλλιάνος σελ 94).. Ο Μπέικον στην αναζήτηση της αιτιώδους σχέσης των πραγμάτων δεν ακολουθεί την επιστημονική πρακτική ούτε της εποχής του, ούτε τη σημερινή. Δεν εξετάζει τα πράγματα ως επιστήμονας αλλά αντιμετωπίζει την επιστημονικότητα ως ένα φιλοσοφικό ιδεώδες μια πολιτιστική στάση. Είναι περισσότερο φιλόσοφος της επιστήμης. (Βαλλιάνος σελ 97) Η άποψη του Μπέικον για την επιστημονική μέθοδο ήταν πειραματική, ποιοτική και επαγωγικής φύσεως. Δεν εμπιστευόταν τα μαθηματικά. Γι αυτό έδωσε υπερβολικά μεγάλη έμφαση στο πείραμα και πολύ μικρή στα μαθηματικά. (Debus σελ156) Ο Λοκ δίνει εμπιστοσύνη στην εμπειρία. Με τη μέθοδο του δεν οδηγείται στη βεβαιότητα της γνώσης των φυσικών φαινομένων. Με τη φυσική φιλοσοφία δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τις πραγματικές ουσίες των υποστάσεων, αλλά μόνο τις ιδιότητες των πραγμάτων.. (Woolhouse, σελ 149) 6

7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βαλλιάνος Π. (2001), Οι Επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου στην Ευρώπη (Τόμος Β ), Πάτρα: ΕΑΠ. Cottingham, J. (2003) Φιλοσοφία της Επιστήμης Α : Οι ορθολογιστές, μετάφραση Σ. Τσούρτη, Αθήνα: Πολύτροπον. Woolhouse, R.S. (2004) Φιλοσοφία της Επιστήμης Β : Οι Εμπειριστές, μετάφραση Σ. Τσούρτη, Αθήνα: Πολύτροπον.. Descartes, R (1976) Λόγος Περί της Μεθόδου, μετάφραση Χ. Χρηστίδης, Αθήνα: Παπαζήσης. Gillispie, C.C. (1986) Στην Κόψη της Αλήθειας: Η εξέλιξη των επιστημονικών ιδεών από το Γαλιλαίο ως τον Einstein, μετάφραση Δ. Κούρτοβικ, Αθήνα: ΜΙΕΤ. Crombie, A.C. (1992), Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, τόμος Β (μτφρ. Μ. Ιατρίδου και Δ. Κούρτοβικ), Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ). Shapin St Η επιστημονική Επανάσταση μετ Καρκάνης Κάτοπτρο 2003 Debus 1997 Άνθρωπος και φύση στην Αναγέννηση μετ Τσιαντούλας, Ηράκλειο. 7

8 8