ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΆ ΧΡΟΝΙΚΆ

Transcript

1

2 ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΆ ΧΡΟΝΙΚΆ Cyprus Nursing Chronicles Τετραμηνιαία έκδοση του Παγκυπριου Συνδέσμου Νοσηλευτών και Μαιών ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος Λεοντίου Ιωάννης Γ. Ν. Λευκωσίας Αντιπρόεδρος Αθηνή Ευδοκία ΤΕΠΑΚ Γραμματέας Ανδρέου Χρίστος ΤΕΠΑΚ Ταμίας Ερμογένους Ανδρέας Νοσοκομείο Κυπερούντας Μέλος Γεωργίου Γεωργία Νοσηλευτική και Μαιευτική Σχολή Μέλος Χωραττά Αριστείδης Νοσηλευτική και Μαιευτική Σχολή Μέλος Κασίνη Αφροδίτη Υπουργείο Υγείας Μέλος Παναγιώτου Μαρία Γ. Ν. Λεμεσού Μέλος Σάββα Νίκος NAM III Λάρνακας ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Πρόεδρος Ανδρέου Χρίστος ΤΕΠΑΚ Αντιπρόεδρος Δρ. Παπασταύρου Ευρυδίκη ΤΕΠΑΚ Γραμματέας Αθηνή Ευδοκία ΤΕΠΑΚ Ταμίας Σάββα Νίκος NAM III Λάρνακας Μέλος Δρ. Λαμπρινού Αικατερίνη ΤΕΠΑΚ Μέλος Δρ. Ραφτόπουλος Βασίλειος ΤΕΠΑΚ Μέλος Φαρμακάς Αντώνης Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Μέλος Ιωαννίδου Ευσταθίου Χριστίνα NAM III Λευκωσίας Μέλος Δρακομαθιουλάκης Μιχαήλ Αρεταίειο Νοσοκομείο ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Νοσηλευτές/τριες ανά τεύχος * 4.00 Σπουδαστές/τριες ανά τεύχος * 3.00 Οργανισμοί-Βιβλιοθήκες ανά τεύχος * 3.00 Ετήσια Συνδρομή Εξωτερικού * Ετήσια συνδρομή για Νοσηλευτές/τριες * Ετήσια συνδρομή για Σπουδαστές/τριες * 9.00 συμπεριλαμβανομένων ταχυδρομικών τελών ISSN Εγγεγραμμένο με βάση του περί τύπου Νόμο αρ. 145 του 1989 από τις 26/4/2000 ΠΑ.ΣΥ.Ν.Μ Ταγματάρχου Πουλίου, 1 Διαμ. 101, 1101 Λευκωσία Τ.Θ , 1700 Λευκωσία Τηλ.: Φαξ: cy.n.a@cytanet.com.cy Internet: CY.N.M.A. 1, Tagmatarchou Pouliou street Appartment 101, 1101 Nicosia P.O.Box 24015, 1700 Nicosia Tel: Fax: cy.n.a@cytanet.com.cy Internet: Απαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση χωρίς γραπτή άδεια των εκδοτών Τα έντυπα άρθρα δεν εκφράζουν απαραίτητα και τις απόψεις του ΠΑ.ΣΥ.Ν.Μ

3 Περιεχόμενα ΣΕΛΙΔΑ Από το Διοικητικό Συμβούλιο 4 Από τη Σύνταξη 5 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ - Παράγοντες που συμβάλλουν στη συστηματική χρήση του 5 προφυλακτικού στην πρόληψη ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων Δρ Χαραλάμπους Ανδρέας, Τσίτση Θεολογία - Τραχειοστομία και Νοσηλευτική φροντίδα 18 Ευαγγέλου Έφη, Δρ Ααμτιρινού Αικατερίνη - Έγκαιρη διάγνωση του Σακχαρώδη διαβήτη με τον ανιχνευτικό 30 έλεγχο γλυκόζης στις εβδομάδες κύησης Χατζηιωνά Βασιλική ΑΝΤΑΠΟΚΡΊΣΕΙΣ - 63η Γενική Συνέλευση Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας 37 Ανδρέου Χρίστος - Συνάντηση εθνικών αντιπροσώπων 42 Διεθνούς Συμβουλίου Νοσηλευτών Σάββα Νίκος - 37ον Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο 45 Κασίνη Αφροδίτη - Εκδηλώσεις 5ης και 12ης Μαίου Γεωργίου Γεωργία - Οδηγίες για Συγγραφείς 48 - Συνοδευτικό δελτίο υποβολής εργασίας 52 3 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

4 Από το Διοικητικό Συμβούλιο Αγαπητοί αναγνώστες, Η Κύπρος, παρ' όλα τα πολιτικά και κοινωνικό-οικονομικά της προβλήματα, έχει να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις όσον αφορά στην ανάπτυξη της Νοσηλευτικής και την παροχή φροντίδας υγείας. Το ρεύμα μεταρρυθμίσεων που κυριαρχεί στα συστήματα υγείας εστιάζει στον έλεγχο της οικονομικής απόδοσης, τη διασφάλιση της ποιότητας και τη βελτίωση της κλινικής αποτελεσματικότητας. Στη βάση δημογραφικών μελετών και συλλογής στατιστικών πληροφοριών θα πρέπει να επανεξετάζονται οι κοινωνικό-οικονομικές εξελίξεις, όπως για παράδειγμα, η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και η αναγκαιότητα για μακροχρόνια φροντίδα, η υπογεννητικότητα και η δυνητική μείωση του ενεργού εργατικού δυναμικού. Οι μελέτες και οι σχεδιασμοί εστιάζουν στη δυνατότητα του ατόμου να εργαστεί περισσότερα χρόνια, στον τρόπο συμμετοχής των ηλικιωμένων στην κοινωνία, στο πως επιδρά η γήρανση του πληθυσμού στην οικογένεια και τα επίπεδα υγείας των γυναικών, ως ουσιώδη συστατικά της αναπαραγωγικής διαδικασίας. Ωστόσο, το ευρύ φάσμα αναγκών στην παροχή φροντίδας υγείας και η παγκόσμια οικονομική κρίση περιορίζουν τη δυνατότητα των υπηρεσιών να ενισχύσουν τις δομές και το ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο αποτελεί βασικό παράγοντα στην παραγωγή και διανομή υπηρεσιών υγείας. Τα σημαντικά ζητήματα και οι σύγχρονες προκλήσεις που εντοπίζονται σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο αφορούν μεταξύ άλλων: Τις μελλοντικές ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό. Το μείγμα ικανοτήτων και τη μετατόπιση καθηκόντων (Skill Mix - Task Shifting). Τη νοσηλευτική εκπαίδευση, τη δια βίου μάθηση και τη Συνεχή Επαγγελματική Ανάπτυξη. Τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, την υποκίνηση του ανθρώπινου δυναμικού, τους όρους εργοδότησης και τη μισθοδοσία. Την ελεύθερη (αυτόνομη) άσκηση του επαγγέλματος (αυτοεργοδότηση). Η οικονομική κρίση έχει επιφέρει σημαντικές μειώσεις στους προϋπολογισμούς υγείας των χωρών της EE με αποκοπές στους μισθούς, απολύσεις, κλείσιμο μονάδων περίθαλψης, περιορισμό στις υπηρεσίες φροντίδας, κλείσιμο ολόκληρων νοσοκομείων, μείωση αριθμού εισδοχής φοιτητών νοσηλευτικής και σημαντικές αλλαγές στα συνταξιοδοτικά σχέδια. Συγκεκριμένα, οι Νοσηλευτικοί Οργανισμοί της Ευρώπης αναφέρουν μείωση στις δαπάνες για την υγεία μέχρι 6% (π.χ Ισλανδία, Ιρλανδία, Λιθουανία) με συνεπακόλουθο τη μείωση νοσηλευτικού προσωπικού και αναστολή προσλήψεων (π.χ Ιταλία, Σλοβενία, Σουηδία). Ταυτόχρονα εντοπίζεται σημαντική αύξηση στο φόρτο εργασίας ένεκα της κοινωνικής ανισοκατανομής του πλούτου και της προσφυγής των πολιτών στις παρεχόμενες από το κράτος δωρεάν υπηρεσίες υγείας (π.χ Κροατία, Τσεχία, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία). Η Κύπρος εξαιρείται σε μεγάλο βαθμό από τα πιο πάνω, ένεκα κυρίως της κυβερνητικής πολιτικής. Πιστεύω ότι στο αρμόδιο Υπουργείο κυριαρχεί η αντίληψη ότι δεν πρέπει να θυματοποιείται η υγεία με προσπάθειες εξεύρεσης βραχυπρόθεσμων λύσεων για αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Για αξιολόγηση των υφισταμένων συνθηκών με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας πιστεύουμε ότι η πολιτεία οφείλει να διευκολύνει το έργο των Νοσηλευτών, μέσα από τη διασφάλιση και εφαρμογή των απαραίτητων νομικών και ρυθμιστικών πλαισίων του συστήματος υγείας, έτσι ώστε να μπορούν να παρέχουν ποιοτική, αποτελεσματική και οικονομικά αποδοτική φροντίδα υγείας. Θα πρέπει επίσης, να αναπτυχθούν μηχανισμοί διάχυσης της γνώσης για όλα τα θέματα που σχετίζονται με την κοινωνικό-οικονομική αξιολόγηση της τεχνολογίας και της φροντίδας προκειμένου η συμμετοχή των νοσηλευτών στη λήψη αποφάσεων να είναι τεκμηριωμένη και οικονομικά αποδοτική. Ιωάννης Λεοντίου Πρόεδρος ΠΑΣΥΝΜ 4 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

5 Απο τη Σύνταξη Αγαπητοί συνάδελφοι, Εκ μέρους της Εκδοτικής και Επιστημονικής Επιτροπής σας καλωσορίζω στο δέκατο τόμο του περιοδικού με τον οποίο ουσιαστικά συμπληρώνονται 10 χρόνια ζωής και εκδόσεων στα «Κυπριακά Νοσηλευτικά Χρονικά». Από το 2000 μέχρι σήμερα, στις στήλες του περιοδικού έχουν δημοσιευτεί πέραν των 120 επιστημονικών άρθρων, ερευνητικών εργασιών και βιβλιογραφικών ανασκοπήσεων και περισσότερες από 150 ανταποκρίσεις σχετικά με τις εκπαιδευτικές και άλλες εκδηλώσεις του Συνδέσμου σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Τα «Κυπριακά Νοσηλευτικά Χρονικά» διαχρονικά αποτελούν το εκφραστικό όργανο του Συνδέσμου με θεμελιώδεις στόχους που εστιάζονται κυρίως στην προαγωγή των επιστημών της Νοσηλευτικής και της Μαιευτικής, στην προάσπιση του κύρους τους ως επαγγέλματα, καθώς και στην επιστημονικά τεκμηριωμένη αναδίφηση θεμάτων που αφορούν την υγεία και την παροχή υπηρεσιών υγείας, σε όλες τις πτυχές και διαστάσεις τους στον τόπο μας. Κατά την τελευταία δεκαετία και σύμφωνα με τους πιο πάνω στόχους, η πορεία των δραστηριοτήτων της Εκδοτικής Επιτροπής και των συνακόλουθων εκδόσεων του περιοδικού έχει στοιχειοθετηθεί με σημαντικά επιτεύγματα και συνεχείς προκλήσεις. Το περιοδικό είναι νομικά κατοχυρωμένο με βάση τον περί τύπου Νόμο αρ. 145 και εγγεγραμμένο στη Διεθνή Τράπεζα Κυπριακών και Κυπρολογικών Εκδόσεων Μ AM, καθώς και στη διεθνή τυπολογική σήμανση ISSN. Η ποιότητα των επιστημονικών άρθρων που δημοσιεύονται ανά τεύχος συστηματικά βελτιώνεται και η ποσότητα τους αυξάνει βαθμιαία. Τα κριτήρια αξιολόγησης των επιστημονικών άρθρων προς δημοσίευση εκσυγχρονίζονται σε τακτική βάση σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα. Το περιοδικό σταδιακά έχει καταστεί μια έγκριτη και αναγνωρισμένη βιβλιογραφική πηγή από αρκετά ακαδημαϊκά ιδρύματα στην Κύπρο και την Ελλάδα. Πρόσφατα, το περιοδικό έτυχε αξιολόγησης και ενεκρίθη για εγγραφή στη διεθνή ηλεκτρονική βάση δεδομένων EBSCO Publishing. Στο παρόν στάδιο όλα τα τεύχη έχουν ήδη αποσταλεί στον εν λόγω παροχέα και αναμένεται πολύ σύντομα να είναι πλήρως προσβάσιμα. Το περιοδικό αποστέλλεται σε περισσότερους από 1000 τακτικούς συνδρομητές KOL φιλοφρονητικά σε περιορισμένο αριθμό κυβερνητικών υπηρεσιών, επαγγελματικών συνδέσμων και οργανισμών. CEi συνδρομητές εξακολουθούν να αυξάνονται. Η Εκδοτική και Επιστημονική Επιτροπή καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες για προσέλκυση και εξασφάλιση εργασιών, σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Ωστόσο, το φαινόμενο της δυστοκίας στην προσέλευση εργασιών εξακολουθεί να παρατηρείται και αυτό δυσχεραίνει τις περιοδικές εκδόσεις στα καθορισμένα χρονοδιαγράμματα. Η Επιτροπή εκφράζει την πεποίθηση ότι κάθε μέλος του Συνδέσμου διαθέτει ένα αξιόλογο επιστημονικό υλικό από πληροφορίες και γνώσεις, η αντικειμενική αξία του οποίου μπορεί να αναγνωριστεί μόνο μέσα από τη δημοσίευση, τη διάχυση και την κατάλληλη αξιοποίηση του στις στήλες του περιοδικού. Συναδελφικά Ανδρέου Χρίστος Πρόεδρος Εκδοτικής Επιτροπής 5 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

6 Παράγοντες που συμβάλλουν στη συστηματική χρήση Του προφυλακτικού, στην πρόληψη ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων Δρ Χαραλάμπους, Ανδρέας, Τσίτση Θεολογία Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) Dr Charalambous Andreas, Tsitsi Theologia School of health sciences, Nursing Department, Cyprus University of Technology Περίληψη Σημαντικότερο ρόλο από την πρόοδο της ιατρικής και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στον περιορισμό των προβλημάτων υγείας και τη μείωση των πρόωρων θανάτων, διαδραματίζει η ανθρώπινη συμπεριφορά, που η αλλαγή της είναι η συνισταμένη πολλών παραγόντων. Ο νοσογόνος τρόπος συμπεριφοράς και οι αντιλήψεις για την υγεία των ατόμων επαυξάνει τους κινδύνους εμφάνισης ασθενειών. Κάθε παρέμβαση για πρόληψη πρέπει να επικεντρώνεται στους γνωστικούς παράγοντες που προσδιορίζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Για τον εντοπισμό των παραγόντων που επιδρούν σε μια προληπτική συμπεριφορά όπως η χρήση του προφυλακτικού, χρησιμοποιήθηκε το Μοντέλο Πεποιθήσεων για την Υγεία (ΜΠΥ), που αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την πρόβλεψη συμπεριφορών σχετικών με την υγεία και που θεωρεί ότι η υιοθέτηση συγκεκριμένης συμπεριφοράς είναι συνάρτηση της προσδοκίας και αξίας των συνεπειών που αυτή συνεπάγεται. Το ΜΠΥ ελέγχεται ότι αγνοεί παράγοντες όπως η συνήθεια, κάποιες κοινωνικού κυρίως ενδιαφέροντος ενασχολήσεις, το περιβάλλον, η αδιαφορία πολλών ατόμων για θέματα υγείας και ότι δεν υπάρχει λειτουργικότητα στους όρους, ώστε να υπάρχει η απαραίτητη σύνδεση των έξη συστατικών στοιχείων του μοντέλου. Η κριτική επεκτείνεται και εξαιτίας των αντιφατικών απόψεων αναφορικά με τη σχέση του ΜΠΥ με την σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό και στο ότι στο μοντέλο δεν περιλαμβάνονται οι συναισθηματικές πτυχές της σεξουαλικής επαφής. Abstract The human behavior plays more important role than the development of medical science and the improvement of the living conditions in the constriction of the health problems and the premature deaths. However, changes in the human behavior can occur as the result of many contributing factors. The ill-behavior and the health perceptions increase the likelihood of diseases. Every intervention aiming at prevention should be focused on the knowledge factors that define peoples' behavior. In order to uncover the factors that are generated in a preventing behavior such as the use of condom, we have used the Health Belief Model (HBM), which is a valuable tool in predicting health behaviors. Based on this model, the adoption of specific behaviors is the result of the expectations and value of the positive consequences that this behavior will produce. The HBM however comes with some limitations such as the fact that it fails to take into consideration factors such as habits, social activities, the environment, the apathy demonstrated by many people for health issues, and that there is a lack of appropriate function which will 6 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

7 contribute to the necessary linkage between the six constituents of the model. The criticism expands to include the controversial opinions in terms of the association between the model and the unprotected sexual intercourse and that the model does not includes the emotional dimensions of the sexual intercourse Εισαγωγή Κατά τη διάρκεια του αιώνα που διανύουμε η ιατρική πέτυχε σημαντικές κατακτήσεις, οι οποίες αναμφισβήτητα συνέβαλαν οτη σημαντική αύξηση του μέσου όρου ζωής από 46 σε 76 χαρόνια και στην εξαφάνιση ορισμένων προβλημάτων υγείας, ενώ ταυτόχρονα είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της περιγεννητικής και της βρεφικής θνησιμότητας. Μία έκθεση του 1994 εκτιμά ότι μόνο τα πέντε χρόνια ζωής που κερδήθηκαν οφείλονται στην εξέλιξη της ιατρικής. Τα υπόλοιπα 25 χρόνια μάλλον οφείλονται στη βελτίωση της διατροφής και των συνθηκών διαβίωσης, της υγιεινής και της ασφάλειας στους χώρους εργασίας(κουλιεράκης, 2000). Η ανθρώπινη συμπεριφορά διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας και στην πρόληψη των ασθενειών (Baban, 2007) και η μελέτη της αναφορικά με αυτά τα θέματα αποτελεί μια νέα πρόκληση στα θέματα υγείας(κουλιεράκης, 2000). Είναι δηλαδή σημαντικό να κατανοήσουμε πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι είτε για την πρόληψη προβλημάτων υγείας είτε για την αντιμετώπιση τους. Είναι επίσης σημαντικό να κατανοηθούν οι παράγοντες που εμπλέκονται στην επιλογή της μιας ή της άλλης πρακτικής για την διαχείριση αυτών των προβλημάτων. Για τη προαγωγή της υγείας απαιτείται πολλές φορές η τροποποίηση ενός ήδη εγκαθιδρυμένου προτύπου συμπεριφοράς και η υιοθέτηση νέου, καθώς και η διαμόρφωση νέων στάσεων απέναντι στην υγεία και την αρρώστια. Αυτό προϋποθέτει την κατανόηση και τον προσδιορισμό της επιρροής των ψυχολογικών, των κοινωνικών και των πολιτισμικών παραγόντων στη συμπεριφορά των ατόμων (Κουλιερά- κης, 2000), που δεν επιδρούν πάντα αυτόνομα στην υγεία, αλλά αντίθετα υφίστανται σημαντική επίδραση από το περι βάλλον. Προκειμένου να τροποποιηθεί ή να υιοθετηθεί μια συμπεριφορά στα πλαίσια ενός προγράμματος προαγωγής υγείας, είναι απαραίτητο να συνοδεύεται το πρόγραμμα αυτό από ανάλογη δράση για την ύπαρξη ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος, το οποίο θα διευκολύνει την τροποποίηση, την αλλαγή, ή την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς (Δαρβίρη, 2007). Οι συμπεριφορές κινδύνου για την υγεία (health risk behavior) είναι οι συμπεριφορές που σύμφωνα με τις επιδημιολογικές μελέτες έχουν αναδειχθεί ως παράγοντες αύξησης του κινδύνου είτε για τη γενική κατάσταση της υγείας του ατόμου είτε για την εμφάνιση συγκεκριμένων ασθενειών ή τραυματισμών (Steptoe, Waardle, 2004). Οι συμπεριφορές αυτές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα επικίνδυνο για την υγεία τρόπο ζωής. Πολλοί θάνατοι και παθολογικές ασθένειες οφείλονται σε ιδιαίτερα ατομικά πρότυπα συμπεριφοράς, το μολυσμένο περιβάλλον ή τη φτώχια. Οι στατιστικές δείχνουν ότι οι μισοί πρόωροι θάνατοι εξαιτίας των 10 κυρίων αιτιών στις ανεπτυγμένες χώρες, προκαλούνται από παράγοντες που μπορούσαν να προληφθούν, όπως το κάπνισμα, η χρήση αλκοόλ, οι περιστασιακές σεξουαλικές δραστηριότητες χωρίς προφύλαξη για τυχόν προσβολή από λοιμώδη νοσήματα, η φυσική ανικανότητα, οι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες (Gray, 1993). Ο Κοορ έχει περιγράψει το σημαντικό ρόλο που παίζουν τα νοσογόνα είδη συμπεριφοράς και ο αντίστοιχος τρόπος ζωής στην εμφάνιση τόσο των ασθενειών όσο και των πρόωρων θανάτων (Κουλιεράκης, 2000). Οι συμπεριφορές κινδύνου για την υγεία επηρεάζουν επίσης τις γνωστικές λειτουργίες γύρω από την υγεία και την αρρώστια. Συγκεκριμένα οι γνωστικές λειτουργίες περιλαμβάνουν τις πεποιθήσεις (beliefs), τις αντιλήψεις (perceptions) και 7 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

8 τα παραγωγικά αίτια (attributions) που έχουν οι άνθρωποι σχετικά με την υγεία και την αρρώστια και σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν τη συμπεριφορά τους. Άρα, εάν θελήσουμε να περάσουμε στο επίπεδο της πρόληψης, για να είναι αποτελεσματική οποιαδήποτε παρέμβαση, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στο χειρισμό των γνωστικών παραγόντων, οι οποίοι φαίνεται να προσδιορίζουν τις συμπεριφορές των ατόμων σε σχέση με την υγεία. Αυτοί οι παράγοντες είναι περισσότερο ανοιχτοί σε αλλαγή από κάποιους άλλους, ψυχολογικής κυρίως υφής, όπως είναι για παράδειγμα η προσωπικότητα. Οι γνωστικές λειτουργίες έχουν σχηματοποιηθεί σε θεωρίες, οι οποίες αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη των κοινωνικογνωστικών μοντέλων (Κουλιεράκης, 2000). Τα κοινωνικογνωστικά μοντέλα προέρχονται από τον κλάδο της ψυχολογίας της υγείας και βοηθούν στην πρόβλεψη της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε θέματα υγείας και αρρώστιας. Επιπλέον, καθορί ζουν τις παρεμβάσεις, ώστε να προκαλούνται αλλαγές στις πεποιθήσεις, στις στάσεις, στην παρακίνηση και στην αυτοπεποίθηση που χρειάζονται τα άτομα για την αλλαγή και τη διατήρηση της συμπεριφοράς (Armitage, Conner, 2000). Στο παρόν άρθρο έχει χρησιμοποιηθεί ένα από τα κοινωνικογνωστικά μοντέλα, το Μοντέλο Πεποιθήσεων για την Υγεία. (Διάγραμμα 1). Σκοπός του άρθρου είναι ο προσδιορισμός των παραγόντων που επιδρούν στην υιοθέτηση της προληπτικής συμπεριφοράς, της συστηματικής χρήσης του προφυλακτικού, για την πρόληψη ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων και μολυσματικών ασθενειών από το γυναικείο πληθυσμό. Αυτό επιτυγχάνεται χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο σαν εργαλείο πρόβλεψης της πιο πάνω συμπεριφοράς, βασισμένο στο μοντέλο αυτό, έτσι ώστε να εφαρμοστεί με επιτυχία ένα πρόγραμμα πρόληψης. Η μελέτη της σεξουαλικής συμπεριφοράς δεν είναι εύκολη. Εάν οι ερευνητές θέλουν να προχωρήσουν πέρα από μια περιγραφική προσέγγιση και να επιδιώξουν να περιγράψουν τους προσδιοριστικούς παράγοντες της συμπεριφοράς, έχουν να αντιμετωπίσουν ένα σύνθετο φαινόμενο, που χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από παρορμητικότητα και συναισθηματικότητα, παρά από μια λογική διαδικασία λήψης αποφάσεων (Ferrand, Snijders, 1997). Σύμφωνα με τον Κουλιεράκη (2000), αυτό απαιτεί τη χρήση ευαίσθητων μετρήσεων και προσεγγίσεων, αλλά και τη χρήση θεωριών. 8 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

9 Η βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι το ΜΠΥ είναι χρήσιμο για την πρόβλεψη συμπεριφορών σχετικών με την υγεία, όπως ο έλεγχος του καρκίνου του στήθους, ο έλεγχος της γονιμότητας και οι σεξουαλικές συμπεριφορές και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (Calnan, 1984; Calna & Rutter, 1986; Chalmers & Luker, 1996; Glanz et al., 2002; Montgomery et al., 1989). To ΜΠΥ αποτελεί θεωρία λήψης αποφάσεων που στηρίζεται στη «θεωρία πεδίου» του γερμανού ψυχολόγου Kurt Lewin ( ) και στη κοινωνικογνωστική θεωρία του Albert Bandura (Παράρτημα I). Η θεωρία του Lewin, που έχει σαν βάση τον Αριστοτέλη, υποστηρίζει ότι το άτομο δεν είναι απομονωμένο, αλλά κοινωνικό ον, που δέχεται τις επιδράσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με το μοντέλο πεποιθήσεων για την υγεία, το άτομο παίρνει αποφάσεις σε ζητήματα υγείας μόνο όταν είναι ψυχολογικά προετοιμασμένο να δράσει αναφορικά με κάποια απειλή που νοιώθει για την υγεία του (Τούντας, 2000). Το μοντέλο ανήκει στην γενική κατηγορία των θεωριών προσδοκίας-αξίας. Σύμφωνα με αυτή, η υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς είναι συνάρτηση της προσδοκίας ότι τη συμπεριφορά θα ακολουθήσουν συγκεκριμένες συνέπειες και της αξίας αυτών των συνεπειών (Κουλιεράκης, 2000). Το ΜΠΥ (Glanz et al., 2002; Rosenstock, 1974) υποθέτει ότι η πιθανότητα εμπλοκής ενός προσώπου σε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά υγείας είναι μια λειτουργία πολλών πεποιθήσεων: 1. Η υποκειμενική αίσθηση τρωτότητας είναι ο βαθμός που ένα άτομο πιστεύει ότι είναι επιρρεπής σε μια συγκεκριμένη ασθένεια. Δηλαδή η αντίληψη που έχει κάποιος για την πιθανότητα να προσβληθεί από μια αρρώστια (Κουλιεράκης, 2000) και πόσο σοβαρή πιστεύει ότι θα είναι η κατάσταση του αν η νόσος εμφανιστεί (DiMatteo, 2004). Αυτό μπορεί να μετρηθεί με την ερώτηση: «Έχοντας υπόψη όλους τους παράγοντες, ποιες νομίζεις είναι οι πιθανότητες να μολυνθείς με σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα (ΣΜΝ)» (Glanz et al., 2002). Σύμφωνα με τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου (Παράρτημα I) μετριέται με τις ακόλουθες δηλώσεις: «Οι πιθανότητες να μου προκύψει κάτι ανεπιθύμητο είναι μηδαμινές, αφού έχω μόνιμη σχέση και δεν αλλάζω ερωτικούς συντρόφους και είμαστε προσεκτικοί κατά την διάρκεια των σεξουαλικών επαφών» ή «Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιώ συστηματικά το προφυλακτικό, αφού δεν έχω συχνές σεξουαλικές επαφές με τον μόνιμο σύντροφο μου λόγω απόστασης και δεν έχω εναλλαγές συντρόφων στα μεσοδιαστήματα». 2. Η υποκειμενική αίσθηση της σοβαρότητας από τις συνέπειες μιας αρρώστιας στον τρόπο ζωής του ατόμου (Κουλιερά- κης, 2000; Becker, 1974). Αφορά το βαθμό σοβαρότητας που αποδίδει ένα άτομο σε μια κατάσταση στην οποία μπορεί δυνητικά να βρεθεί. Αυτό μπορεί να μετρηθεί με την ερώτηση: «Εάν αρρωστήσεις με ΣΜΝ, πόσο σοβαρό θα ήταν;» και σύμφωνα με τις δηλώσεις του ερωτηματολογίου (Παράρτημα II) «ανησυχώ πολύ μήπως μου προκύψει κάτι ανεπιθύμητο διότι δεν χρησιμοποιώ πάντα το προφυλακτικό» ή «αν μου συνέβαινε κάτι ανεπιθύμητο θα καταστρεφόταν η σοβαρότητα της σχέσης μου». Ο συνδυασμός της υποκειμενικής τρωτότητας, και της σοβαρότητας είναι παράγοντες αντιληπτής απειλής (Becker, 1974, Hochbaum, 1956). Η κατανόηση της απειλής της υγείας φαίνεται να είναι το πιο φανερό προαπαιτούμενο κίνητρο για τερματισμό μιας επικίνδυνης για την υγεία συμπεριφοράς. Τα άτομα που δεν αντιλαμβάνονται καθόλου την επικινδυνότητα των πράξεων τους, δεν θα αναπτύξουν κίνητρα για να τις αλλάξουν (Glanz et al., 2002; Schwarzer, 2001). Σύμφωνα με τον Hochbaum (1956), η αντιληπτή απειλή έχει ένα γνωστικό στοιχείο (cognitive component) το οποίο επηρεάζεται από την πληροφόρηση. Ωστόσο, ο εκφοβισμός του ατόμου σχετικά με τη συμπεριφορά υγείας δεν αποδείχτηκε αποτελεσματική. Γενικά, η εξατομίκευση της αντιληπτικότητας του κινδύνου φαίνεται να θέτει τα άτομα στο δρόμο της ανάπτυξης κινήτρων για αλλαγή, αλλά δεν καθορίζουν τον τρόπο που το άτομο θα δράσει. Αυτό επηρεάζεται από το ισοζύγιο μεταξύ της υποκειμενικής αίσθησης για τα οφέλη και των εμποδίων που υπάρχουν. 9 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

10 3. Η υποκειμενική αίσθηση για τα οφέλη από την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς με στόχο την υγεία. Αφορά στα οφέλη που πιστεύει το άτομο ότι θα έχει, εάν αναπτύξει μια προτεινόμενη συμπεριφορά υγείας. Τέτοια οφέλη μπορούν να αφορούν άμεσα την υγεία του, όπως η μείωση του κινδύνου ανάπτυξης κάποιας διαταραχής, αλλά και στα μη σχετιζόμενα με την υγεία οφέλη, όπως η εξοικονόμηση χρημάτων. Επαναλαμβάνοντας, μεγαλύτερη επιρροή έχουν τα πιστεύω του ατόμου παρά οι αντικειμενικές ενδείξεις. Οι πεποιθήσεις μπορεί να αντανακλούν κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές (Becker, 1974; Schwarzer, 2001). Η υποκειμενική αίσθηση για τα οφέλη αξιολογείται (Παράρτημα II) με το βαθμό στον οποίο το άτομο συμφωνεί με τις δηλώσεις ότι «η χρήση προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή μπορεί να προφυλάξει από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη», «η χρήση προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή μπορεί να προφυλάξει από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή λοιμώδεις ασθένειες (Ηπατίτιδες Β, C, & Aids)» και «η συστηματική χρήση προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή με καθησυχάζει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης ή σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα». 4. Η υποκειμενική αίσθηση για τα εμπόδια/κόστος από την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς. Δηλαδή η αξιολόγηση των πιθανών αρνητικών συνεπειών που σχετίζονται με την συμπεριφορά πρόληψης (Κου- λιεράκης, 2000). Τα εμπόδια αυτά είναι το αποτέλεσμα μιας αξιολόγησης, ενός «ζυγίσματος» που πραγματοποιεί το άτομο μεταξύ των δυνητικών ωφελειών και προβλημάτων που θα προκύψουν εάν υιοθετήσει μια προτεινόμενη συμπεριφορά υγείας. Μια ερώτηση που αξιολογεί την υποκειμενική αίσθηση για τα εμπόδια/κόστος είναι «Ποιες δυσκολίες βλέπεις από την ανάληψη αυτών των ενεργειών;» Σύμφωνα με τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου (Παράρτημα II) μετριέται με τις ακόλουθες δηλώσεις: «η χρήση του προφυλακτικού, επηρεάζετε από το αίσθημα της προκατάληψης κατά την αγορά», «φοβάμαι να ζητήσω από τον σύντροφο μου να χρησιμοποιούμε προφυλακτικό μήπως διαταραχθεί η σχέση μας», «η χρήση του προφυλακτικού σε κάθε 5. σεξουαλική επαφή, μειώνει την σεξουαλική ικανοποίηση» και «η χρήση του προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή, επηρεάζει την ρομαντική ατμόσφαιρα». Το ισοζύγιο μεταξύ της αίσθησης για τα οφέλη και το κόστος μπορεί να προτείνει μια πιθανότητα του ατόμου για δράση και την προτίμηση του στον τρόπο της δράσης, αλλά βέβαια δεν πείθει ότι το άτομο θα δράσει. Πράγματι, αν τα οφέλη ισο- σταθμίζονται περίπου με το κόστος, το άτομο αμφιταλαντεύεται και πιθανότατα περνά περίοδο άγχους (Becker, 1974; Schwarzer, 2001). Παρόλο που το απειλούμενο άτομο ενεργοποιείται, συχνά επισυμβαίνουν αλλαγές όταν κάποιες εξωτερικές ή εσωτερικές ενδείξεις προκαλούν τη δράση (Becker, 1974). Καθώς οι ενδείξεις για δράση μπορεί να είναι φευγαλέα γεγονότα είναι δύσκολο να καταγραφούν (Janz et al., 2002). Η σπουδαιότητα των ενδείξεων που απαιτείται για την πρόκληση δράσης (cue to action) θα εξαρτηθεί από το κίνητρο της αλλαγής και το αναμενόμενο κέρδος σε αναλογία προς το κόστος (Rosenstock, 1974). Παρόλο που έχει παρατηρηθεί ότι οι ενδείξεις για δράση είναι υψίστης σημασίας, σπάνια αυτές έχουν μελετηθεί εμπειρικά (Becker, 1974; Schwarzer, 2001). Επιπρόσθετα, τρείς ακόμα ομάδες μεταβλητών ασκούν έμμεση επίδραση στην υιοθέτηση συμπεριφορών πρόληψης, επηρεάζοντας ένα ή περισσότερα συστατικά του μοντέλου: οι δημογραφικές, οι κοινωνικο-ψυχολογικές και οι δομικές συνθήκες (Κουλιεράκης, 2000). Σε μια προσπάθεια βελτίωσης της προβλεπτικής ικανότητας, οι ερευνητές επέκτειναν το ΜΠΥ ώστε να περιλαμβάνει και την έννοια της αυτο-αποτελεσματκότητας (Janz & Becker, 1984). Η αυτο-αποτελε- σματικότητα είναι η πεποίθηση ενός προσώπου στο κατά πόσο είναι ικανό να υιοθετήσει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά (Bandura, 1997). Επιπρόσθετα, η έρευνα έχει αποδείξει ότι ο χειρισμός της αυτοαποτελεσματικότητας είναι μια επιτυχής στρατηγική για τη μείωση συμπεριφορών επικίνδυνων για την υγεία (Lin, et al., 2005). Κάποιοι εγκλωβίζονται σε αμφιβολίες και 10 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

11 δεν παρακινούν τους εαυτούς τους. Αυτοί βλέπουν ελάχιστο όφελος ακόμα και στην επίτευξη ενός σοβαρού στόχου, εφόσον πιστεύουν ότι δεν έχουν ότι χρειάζεται για να πετύχουν. Παρόλα αυτά, η πρόθεση της αλλαγής μιας συνήθειας που επηρεάζει την υγεία, εξαρτάται σε κάποιο βαθμό στην ικανότητα του ατόμου να ελέγχει αυτή τη συνήθεια (Schwarzer, 2001). Οι παρεμβάσεις σε θέματα υγείας που εστιάζονται στον εκφοβισμό για την εμφάνιση ασθενειών, η πληροφόρηση για συνήθειες συμβατές με την υγεία, ή η αύξηση της αντίληψης της προσωπικής τρωτότη- τας είναι λιγότερο αποτελεσματικές από τις παρεμβάσεις για αναβάθμιση της πεποίθησης για προσωπική αποτελεσματικότητα (Meyerowitz & Chaiken, 1987). Η αντί ληψη της αυτο-αποτελεσματικότητας δραστηριοποιεί σε συνεργασία με την πρόβλεψη κινδύνου, προσδοκίες και άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την παρακίνηση για αλλαγή. Υπάρχει πλούσιο αποδεικτικό υλικό που δέχεται τον επηρεασμό των τριών αυτών παραγόντων, για την ανάπτυξη μιας πρόθεσης αλλαγής της συμπεριφοράς (Schwarzer, 2001). Ειδικά, σε σχέση με επικίνδυνες για την υγεία συνήθειες, όπως οι σεξουαλικές συνήθειες, η αυτο-αποτελεματικότητα φαίνεται να έχει σταθερή συσχέτιση με τις συγχρονικές μελέτες και ένα σημαντικό μηχανισμό επίδρασης στις επεμβατικές δοκιμές (Cohen & Fromme, 2002; Kang et al., 2004; Van den Ven & McCormick, 2004). (Διάγραμμα 2) Διάγραμμα 2: Μοντέλο πεποιθήσεων για την υγεία και συμπεριφορά υγείας. 11 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

12 Ανάλυση του ερωτηματολογίου Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα εργασία είναι βασισμένο στο ΜΠΥ, με σκοπό να προβλέψει τη χρήση του προφυλακτικού από τις γυναίκες (Παράρτημα II). Σύμφωνα με τον Fishbein (2000), όσον αφορά τα ΣΜΝ και τα λοιμώδη νοσήματα, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι παρόλο που η χρήση του ανδρικού προφυλακτικού είναι συμπεριφορά των ανδρών, για τις γυναίκες είναι σκοπός (επιδίωξη). Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει ερωτήσεις από τις πέντε διαστάσεις του μοντέλου: αναφορικά με «την τρωτότητα», «τη σοβαρότητα» «τα οφέλη», «τα εμπόδια» και «την αυτο-αποτελεσματικότητα». Σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο η γυναίκα αυτή έχει ελάχιστες πιθανότητες να υιοθετήσει συμπεριφορά πρόληψης, συγκεκριμένα να χρησιμοποιήσει προφυλακτικό. Και αυτό διότι αισθάνεται πως «δεν ανησυχεί πολύ μήπως της προκύψει κάτι ανεπιθύμητο επειδή δεν χρησιμοποιεί πάντα το προφυλακτικό» και ότι «οι πιθανότητες να της προκύψει κάτι ανεπιθύμητο είναι μηδαμινές, αφού έχει μόνιμη σχέση και δεν αλλάζει ερωτικούς συντρόφους. Εξάλλου είναι προσεκτικοί κατά την διάρκεια των σεξουαλικών επαφών τους». Αυτά τα πιστεύω που εκφράζονται από τη συ- γκριμένη γυναίκα υποδηλώνουν χαμηλή αίσθηση τρωτότητας. Όσον αφορά την σοβαρότητα της κατάστασης εάν «της παρουσιαστεί κάτι ανεπιθύμητο, για παράδειγμα ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα ή λοιμώδης ασθένεια ή μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη», διαφωνεί με την πιθανότητα να καταστραφεί η σοβαρότητα της σχέσης της. Επίσης διαφωνεί ριζικά «να αρνηθεί σεξουαλική επαφή με το σύντροφο της λόγω απουσίας του προφυλακτικού», δηλαδή ακόμη μια φορά φαίνεται ότι δεν αντιλαμβάνεται ότι κινδυνεύει και ότι χρησιμοποιώντας το προφυλακτικό θα μπορέσει να μειώσει τους κινδύνους που καραδοκούν. Σύμφωνα με το ΜΠΥ, με την πιο πάνω δήλωση φαίνεται ότι εκτός από χαμηλή αίσθηση τρωτότητας, υπάρχει και χαμηλή αίσθηση σοβαρότητας. Επιπλέον, θεωρεί ότι τα εμπόδια από τη χρήση του προφυλακτικού είναι σαφώς περισσότερα από τα οφέλη και αυτό φαίνεται από τις απαντήσεις που έδωσε στο ερωτηματολόγιο. Συγκεκριμένα, συμφωνεί ότι «η χρήση προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή μπορεί να προφυλάξει από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή λοιμώδεις ασθένειες» και ότι «δεν είναι σίγουρη ότι η συστηματική χρήση του προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή μπορεί να προφυλάξει από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή λοιμώδεις ασθένειες». Οι πεποιθήσεις αυτές καταδεικνύουν ότι δεν αξιολογεί ορθά τα οφέλη. Σε αντίθεση με τα πιο πάνω η γυναίκα αυτή φαίνεται ότι έχει ανεπτυγμένη αίσθηση της αυτο-αποτελεσματικότητας, διότι πιστεύει ότι έχει την ικανότητα να «επηρεάσει εύκολα τον σύντροφο της να χρησιμοποιήσει προφυλακτικό». Σύμφωνα όμως με τη θεωρία της αυτο-αποτελεσματικότητας η υιοθέτηση μιας προληπτικής συμπεριφοράς υγείας, στην περίπτωση αυτή της χρήση του προφυλακτικού, εξαρτάται από τρείς παράγοντες: τη συνειδητοποίηση ότι το άτομο βρίσκεται σε κίνδυνο, την προσδοκία ότι η αλλαγή στη συμπεριφορά του θα μειώσει αυτό τον κίνδυνο και την προσδοκία ότι το άτομο είναι αρκετά ικανό να υιοθετήσει τη συμπεριφορά πρόληψης ή να απέχει από την επικίνδυνη για την υγεία συμπεριφορά (Κου- λιεράκης, 2000). Ωστόσο, ο Kaneko (2007), αναφέρει ότι τα άτομα που αισθάνονται άνετοι στη σωστή χρήση του προφυλακτικού καθ' όλη τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής έχουν περισσότερες πιθανότητες στην υιοθέτηση συστηματικής χρήσης του, στην περίπτωση που ο ένας εκ των δύο συντρόφων έχει διαθέσιμα προφυλακτικά.. Μια αποτελεσματική προσέγγιση που προωθεί τη συνεπή χρήση προφυλακτικού, αποτελεί η μετάδοση μηνυμάτων που υπογραμμίζουν τη σημαντικότητα της σωστής χρήσης του προφυλακτικού καθ' όλη τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής για την πρόληψη σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων όπως Ηπατίτιδας Β και AIDS, παράλληλα με την συμπερίληψη στα εκπαιδευτικά προγράμματα Κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τομος 11, τεύχος 1 Vol

13 για σεξουαλική αγωγή της ενδυνάμωσης και ενίσχυσης δεξιοτήτων άρνησης σεξουαλικής επαφής στην απουσία προφυλακτικού (Rosenthal et al., 1992; Hiltabiddle, 2006). Κριτική ανάλυση του ΜΠΥ Παρά τα εντυπωσιακά ευρήματα της βιβλιογραφίας στη διασύνδεση των διαστάσεων του ΜΠΥ με ενέργειες σχετικές με την υγεία, είναι σημαντικό να θυμάται κάποιος ότι το ΜΠΥ είναι ένα ψυχοκοινωνιο- λογικό μοντέλο. Σαν τέτοιο περιορίζεται, λαμβάνοντας υπόψη τη μεγάλη ποικιλία των ατομικών συμπεριφορών, σε θέματα υγείας όπως αυτά μπορούν να ερμηνευθούν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις τους (Rosenstock, 1974). Αγνοεί το ευρύτερο πλαίσιο δράσης του ατόμου να υιοθετήσει αλλαγές στη συμπεριφορά και δίνει έμφαση μόνο στις ατομικές γνωστικές διαδικασίες όπως είναι η αίσθηση της «τρωτότητας», «σοβαρότητας», «τα οφέλη» και «το κόστος» (Κουλιεράκης, 2000). Είναι φανερό ότι η ύπαρξη και άλλων παραγόντων, πέρα από τις γνωστικές διεργασίες που συμβαίνουν στο ίδιο το άτομο, μπορούν επίσης να επηρεάσουν την υιοθέτηση συμπεριφορών με στόχο την υγεία. Για παράδειγμα: (α) αρκετές συμπεριφορές εμπεριέχουν σε μεγάλο βαθμό το στοιχείο της συνήθειας το οποίο μπορεί να προηγείται της ορθολογικής διεργασίας λήψης μιας απόφασης (π.χ βούρτσισμα δοντιών, κάπνισμα), (β) πολλές συμπεριφορές υιοθετούνται χωρίς να έχουν στόχο την υγεία (π.χ δίαιτα για να γίνει κομψότερος ή τρέξιμο για κοινωνική επιδοκιμασία) και (γ) οικονομικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες εμποδίζουν το άτομο να υιοθετήσει την πορεία των ενεργειών που προτιμά (π.χ ο εργαζόμενος σε επιβλαβές για την υγεία περιβάλλον, ο κάτοικος πόλης με ψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση) (Janz & Becker, 1984). Τέλος μπορεί να υπάρχουν και εξωτερικοί παράγοντες που να εμποδίζουν την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς με στόχο την υγεία (Κουλιεράκης, 2000). Περαιτέρω, το μοντέλο ελέγχεται ως προς τη θεώρηση οτι η «υγεία» αξιολογείται πολύ ψηλά στη γνώμη ή τους στόχους των περισσοτέρων ατόμων και επίσης ότι οι «ενδείξεις για δράση» είναι αρκετά διαδεδομένες. Όπου αυτές οι συνθήκες δεν ικανοποιούνται, το μοντέλο δεν φαίνεται να είναι χρήσιμο ή σχετικό με την ερμηνεία της συμπεριφοράς (Janz & Becker, 1984; Becker & Rosenstock, 1984). Μια μεταβλητή που λείπει από το μοντέλο και που φαίνεται να έχει επίδραση στην συμπεριφορά είναι η «αυτο-αποτελσματικότητα», έννοια που περιέγραψε ο Bandura (1994). Αναφέρει ότι για να επιτύχει η αυτό-αποτελεσματικότητα ή πιο απλά για να επιτύχει το άτομο μόνο του μια αλλαγή, πρέπει να στηριχθεί όχι μόνο στους λόγους που επιβάλλουν να αλλάξει τις επικίνδυνες συμπεριφορές, αλλά παράλληλα και στην κατανόηση των επιπτώσεων των συμπεριφορών, στους πόρους που διαθέτει, και στην κοινωνική υποστήριξη που θα έχει. Επιπρόσθετα απαιτούνται δεξιότητες αυτο-κινητοποίησης και αυτο-καθοδήγησης (Melkote et al., 2000). Οι Sheeran και Abraham (1996) εύστοχα επισημαίνουν, ότι το μοντέλο από την κατασκευή του δίνει την αίσθηση ότι αποτελείται από μια σειρά από έξι ξεχωριστές και ανεξάρτητες μεταβλητές, που απλώς παρατίθενται η μια δίπλα στην άλλη. Αναφέρουν ότι δεν τεκμηριώνεται με σαφήνεια η λειτουργικότητα των συστατικών στοιχείων, με τρόπο ώστε να συνδέονται η «τρωτότητα» και η «σοβαρότητα» με την «απειλή» και τη «δράση». Επίσης προσθέτουν ότι, ενώ διατυπώνεται ότι τα οφέλη συνεκτιμώνται με τα εμπόδια, δεν έχει αναπτυχθεί κανένας τύπος για μια συνολική αξιολόγηση της συμπεριφοράς (Sheeran & Abraham, 1996). Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας διατυπώνει κάποιες αντιφάσεις όσον αφορά την πρόβλεψη σεξουαλικών συμπεριφορών υψηλού κινδύνου. Συγκεκριμένα, μερικές μελέτες καταγράφουν μια σχέση μεταξύ του ΜΠΥ και της σεξουαλικής επαφής χωρίς προστασία (Dorr et al., 1999; Buunk et al., 1998; Newcomb et al., 1998; 13 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

14 Sands et al., 1998), ενώ άλλες όχι (Allard, 1989; Lollis et al., 1997; Mahoney at al., 1995). Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα διαφέρουν στο ποια μεταβλητή του ΜΠΥ συνδέεται περισσότερο με τη σεξουαλική συμπεριφορά υψηλού κινδύνου. Για παράδειγμα, οι Sands Τ. και άλλοι (1998) διαπίστωσαν ότι η χωρίς προστασία σεξουαλική επαφή μεταξύ των φοιτητών προβλέφθηκε από τη μεταβλητή της υποκειμενικής αίσθησης των εμποδίων (perceived barriers) για πρόληψη του ΜΠΥ και όχι από τις υπόλοιπες μεταβλητές του μοντέλου. Σε αντίθεση οι Scandell και Wlazelek (2002) ανάφεραν ότι ο αριθμός των σεξουαλικών συντρόφων και η συζήτηση που αφορά την ασφαλή σεξουαλική συμπεριφορά μεταξύ των ερωτικών συντρόφων είχαν προβλεφθεί από την «τρωτότητα» και όχι άλλες μεταβλητές του ΜΠΥ. Στην έρευνα τους που διεξήγαγαν για τη στάθμιση της εγκυρότητας της κλίμακας πεποιθήσεων για το AIDS (Aids Health Belief Scale/AHBS), εντόπισαν ότι ένα πρόβλημα με το ΜΠΥ, όπως απεικονίζεται στα στοιχεία της AHBS είναι ότι οι συναισθηματικές πτυχές της σεξουαλικής συμπεριφοράς δε συμπεριλαμβάνονται. Συναισθήματα όπως η αγάπη και η επιθυμία μπορεί να επηρεάσουν τη γνωστική επεξεργασία στη διαδικασία λήψης απόφασης και να συμμετέχουν σε σεξουαλική επαφή χωρίς προστασία. Επιπρόσθετα, το μοντέλο θεωρεί ότι τα άτομα παίρνουν λογικές αποφάσεις όταν συμμετέχουν σε μια σεξουαλική δραστηριότητα. Αντίθετα, η σεξουαλική συμπεριφορά δεν είναι μόνο αυθόρμητη αλλά καθοδηγείται από φυσιολογικές ανάγκες: ένα καλά διατυπωμένο σχέδιο δράσης που είναι προϊόν ενός προσεκτικού ζυγίσματος των πιθανών ζημιών και των ωφελειών μπορεί να απομακρυνθεί στα πλαίσια μιας παθιασμένης σεξουαλικής αναμέτρησης όταν ανταγωνίζονται κεντρικοί στόχοι (σεξουαλική ικανοποίηση) αντισταθμίζουν τις καλά πληροφορημένες εντάσεις (δηλ. για να χρησιμοποιήσουν το προφυλακτικό) (Scandell & Wlazelek, 2002; Auerbach et al., 1994). Ένα άλλο ζήτημα που καθιστά δύσκολη την ερμηνεία των συμπερασμάτων της έρευνας του ΜΠΥ που εφαρμόζεται στη σεξουαλική συμπεριφορά αφορά την ποικιλία των τρόπων όπου η κάθε μεταβλητή του μοντέλου πεποιθήσεων για την υγεία αξιολογείται. Παρ' όλο που μερικές έρευνες εισηγούνται ότι το μοντέλο πεποιθήσεων για την υγεία συμβάλλει στην κατανόηση της σεξουαλικής συμπεριφοράς υψηλού κινδύνου, η πιθανή συνεισφορά αυτού του μοντέλου περιορίζεται από την έλλειψη αξιόπιστων και έγκυρων μέτρων αξιολόγησης μεταξύ των μελετών (Scandell & Wlazelek, 2002). Το ΜΠΥ αγνοεί την κοινωνική επιρροή και συγκεκριμένα δεν περιλαμβάνει αρκετές μεταβλητές όπως είναι οι κοινωνικο- δημογραφικές, και οι κοινωνικο-πολιτιστι- κές μεταβλητές όπως για παράδειγμα το φύλο, η φυλή, η κουλτούρα, οι οποίες επιδρούν στην διαμόρφωση προληπτικής συμπεριφορά υγείας. Σύμφωνα με τους Jemmot και Jemmot (1994), «το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των γονιών, άτομα που διαμένουν σε μητριαρχικές οικογένειες, άτομα που διαμένουν σε οικογένεια με μεγάλο αριθμό παιδιών δεν συμπεριλαμβάνονται στην θεωρία (μοντέλο), αλλά φαίνεται να υπάρχει σύνδεση με αυξημένη σεξουαλική δραστηριότητα». Επιπρόσθετα, οι ρόλοι των γονέων, οι πολιτιστικές αξίες και οι κανόνες της κοινωνίας επηρεάζουν τη συμπεριφορά των γυναικών και των ανδρών, καθώς και τη φύση των σχέσεων τους κατά τη σεξουαλική δραστηριότητα. Οι σεξουαλικές πρακτικές χωρίς προφύλαξη δεν είναι αποτέλεσμα έλλειψης γνώσεων, κινήτρων ή ικανότητας, αλλά είναι αποτέλεσμα του προσωπικού και κοινωνικό-πολι- τιστικού πλαισίου (Auerbach et al., 1994). Συμπεράσματα Τα ψυχολογικά μοντέλα και οι θεωρίες για την υγεία παρέχουν τη βασική υποστήριξη στα προγράμματα για προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των ασθενειών σε όλα τα επίπεδα των παρεμβάσεων: σε άτομα, σε ομάδες, στην κοινότητα. Ακολουθώντας τη δήλωση ότι «δεν υπάρχει τίποτε πιο πρακτικό από μια καλή θεωρία», Κυπριακό Νοσηλευτικά Χρονικά τόμος 11, τεύχος 1 Vol

15 ανακαλύπτοντας και ολοκληρώνοντας βασισμένες σε θεωρίες στρατηγικές που έχουν σκοπό την ανάπτυξη κινήτρων και περιβαλλοντικών συνθηκών που προκαλούν πρόθεση και αλλαγή συμπεριφοράς, είναι μια σπουδαία συνεισφορά στην ανάπτυξη μιας θεωρίας και μιας τεκμηριωμένης πρακτικής στον τομέα της ψυχολογίας της υγείας. Με την βοήθεια του ΜΠΥ και παρόλες τις αδυναμίες που αυτό παρουσιάζει, μπορεί ο ερευνητής να εντοπίσει τις σημαντικότερες αιτίες για τις οποίες άτομα μιας κοινωνικής ομάδας και κυρίως γυναίκες, ενίστανται ή αδιαφορούν στη χρήση προφυλακτικού κατά την σεξουαλική επαφή. Ωστόσο τίποτα δεν περιορίζει τον συνδυασμό περισσότερων από μια θεωρία και μοντέλα που πολλές φορές μπορεί να είναι και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος. Σκοπός βέβαια δεν είναι άλλος από την ανάπτυξη κατάλληλων προγραμμάτων αλλαγής αυτής της επιζήμιας για την υγεία συμπεριφοράς και απαλλαγής του πληθυσμού από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και μολυσματικές ασθένειες. Βιβλιογραφικές Παραπομπές Ελληνική Δαρβίρη χ. Προαγωγή Υγείας. Ιατρικές Εκδόσεις Π.χ. Πασχαλίδης: Αθήνα, 2007 Κουλιεράκης Γ. Κοινωνιολογική και ψυχολογική προσέγγιση των νοσοκομείων/υπηρεσιών υγείας. Τόμος Β. Συμπεριφορές υγείας. Πρότυπα και μεταβολές. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2000: Τούντας Γ. Κοινωνία και Υγεία. Αθήνα: Εκδόσεις (ΙΕδυσσέας/Νέα Υγεία, Ξενόγλωσση Armitage CJ, Conner Μ. Social cognition models and health behavior: a structured review. Psychol Health 2000, 15: Auerbach J, Wypijewska C, Brodie K. AIDS and behavior: An integrated approach. Washington, DC: Institute of Medicine, 1994: Allard R. Beliefs about AIDS as determinants of preventive practices and of support for coercive measures. Am J Public Health (4): Baban A, Craciun C. Changing health - risk behaviors: a review of theory and evidence - based interventions in health psychology. Journal of Cognitive and Behavioral Psychotherapies 2007, 7(1): Becker M. The health belief model and personal health behavior. Thorofare, NJ: Slack, 1974: Bandura Α.. Self-efficacy and health behaviour. In: Baum A, Newman S,. Wienman J, West R., McManus, C.editors, Cambridge handbook of psychology, health and medicine. Cambridge: Cambridge University Press, 1997: Becker M, Rosenstock IM. Compliance with medical advice. In: Steptoe, A, Matthews, A, editors. Health care and human behavior. London: Academic Press, 1984: Bandura A. Social cognitive theory and exercise of control over HIV infection. In: DiClemente RJ, Peterson JL. editors. Preventing AIDS: Theories and methods of behavioral interventions. New York: Plenum, 1994: Buunk BP, Bakker AB, Siero FW, van den Eijnden RJ, Yzer MC. Predictors of AIDS-preventive behavioral intentions among adult heterosexuals at risk for HIV - infection: Extending current models and measures. AIDS Educ Prev 1998, 10: Calnan M. The health belief model and participation in programmes for the early detection of breast cancer: A comparative analysis. Soc Sci Med 1984, 19, Calnan M, Rutter DR. Do health beliefs predict health behavior? An analysis of breast self-examination. Soc Sci Med 1986, 22: τόμος 11, τεύχος 1 Vol

16 Chalmers ΚΙ, Luker ΚΑ. Breast self-care practices in women with primary relatives with breast cancer. J Adv Nurs 1996, 23: Cohen ES., Fromme K. Differential determinants of young adult substance use and high-risk sexual behavior. J Appl Soc Psychol 2002, 32(6): DiMatteo MR. Variations in patients' adherence to medical recommendations: a quantitative review of 50 years of research. Med Care 2004, 42: Dorr N., Krueckeberg S, Stratham A, Woods MD. (1999) Psychosocial correlates of voluntary HIV antibody testing in college students. AIDS Educ Prev 1999, 11: Ferrand A, Snijders TA. Social networks and Normative Tension. In: Van Compenhoudt L, Cohen M, Guizzardi G, Hausser M, editors. Sexual Interactions and HIV Risks. New Conceptual Perspectives in European Research. London: Taylor and Francis, 1997: Fishbein, M. The role of theory in HIV prevention. AIDS care 2000, 12(3): Gray A. World Health and Disease. Buckingham: Open University Press, Glanz K, Rimer BK, Lewis FM. Health Behavior and Health Education. Theory, Research and Practice. San Fransisco: Wiley & Sons, 2002: Hochbaum GM. Why people seek diagnostic x-rays. Publ Health Rep 1956, 71: Hiltabiddle SJ. Adolescent Condom Use, the Health Belief Model, and the Prevention of Sexually Transmitted Disease. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs, 2006, 25(1): Janz KF, Levy SM, Burns TL., Torner, J. C., Willing MC, Warren JJ. (2002). Fatness, physical activity, and television viewing in children during the adiposity rebound period: The Iowa Bone Development Study. Am J Prev Med 2002, 35: Janz NK, Becker MH. The Health Belief Model: A Decade Later. Health Educ Q 1984, 11(1): Jemmott III, J, Jemmott L. (1994). Interventions for adolescents in community settings. In: DiClemente R, Peterson J editors. Preventing AIDS: Theories and methods of behavioral interventions. New York : Plenum, 1994: Kang SY, Deren S, Andia J, Colon HM., Robles R. Effects of changes in perceived self-efficacy on HIV risk behaviors over time. Addict Behav 2004, 29(3), Kaneko N. Association between condom use and perceived barriers to and self-efficacy of safe sex among young women in Japan. Nurs Health Sci 2007, 9: Lin P, Simoni JM, Zemon V. The health belief model, sexual behaviors, and hiv risk among taiwanese immigrants. AIDS Educ Prev 2005, 17(5): Lollis C, Johnson EH, Antoni MH. The efficacy of the health belief model for predicting condom usage and risky sexual practices in university students. AIDS Educ Prev. 1997, 9: Montgomery SB, Joseph JG, Becker MH, Ostrow DG, Kessler RC, Kirscht JP. The Health Belief Model in understanding compliance with preventive recommendations for AIDS: how useful? AIDS Educ Prev 1989, 1(4): Meyerowitz, B.E., & Chaiken, S. (1987) The effect of message framing on breast self-examination attitudes, intention, and behavior. J. Pers. Soc. Psychol, 1987, 52: Melkote SR, Muppidi SR, Goswami D. Social and Economic Factors in an Integrated Behavioral and Societal Approach to Communications in HIV/AIDS J Health Comm, 2000, 5(Supplement): 17-27(11). Mahoney CA, Thombs, DL, Ford, OJ. Health belief and self-efficacy models: Their utility in explaining college student condom use. AIDS Educ Prev 1995, 7: Newcomb MD, Romero G J, Wyatt GE, Tucker MB, Wayment HA, Vargas-Carmona J, Solis B, Mitchell- Kernan C. (1998). Acculturation, sexual risk taking, and health promotion among Latinas. J Counsel Psychol 1998, 45: Κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τόμος 11, τεύχος 1 Vol

17 Rosenstock IM. Historical origins of the health belief model. Health Educ Monogr 1974, 2: Rosenthal DA Hall C, Moore MS. AIDS, adolescents, and sexual risk taking: A test of the health belief model. Aust Psychol 1992, 27(3): Steptoe, Α., Wardle, J.Health-related behavior: prevalence and links with disease. In: A. Kaptein, J. Weinmen, editors. Health Psychology. BPS: Blackwell, 2004: Schwarzer, R. Social-Cognitive Factors in Changing Health-Related Behaviors. Am Psych Soc 2001,10(2): Schwarzer R. Self-efficacy in the adoption and maintenance of health behaviors: theoretical approaches and a new model. In Schwarzer R, editor. Self-efficacy: Thought control of action. London: Hemisphere, 1992: Sheeran P, Abraham C. The health belief model. In: Conner M, Norman P, editors. Predicting health behavior. Buckingham: Open University Press, 1996: Sands T, Archer JJr, Puleo S. Prevention of health risk behaviors in college students: Evaluating seven variables. J Coll Stud 1998, 29: Scandell DJ, Wlazelek B. A validation study of the Aids Health Belief Scale. Can J Hum Sex 2002, 11 (1): Van den Ven & McCormick, D. In Lin, P., Simoni, J.Μ and Zemon, V. The health belief model, sexual behaviors, and hiv risk among taiwanese immigrants. AIDS Educ Prev 2004, 17(5): Κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τομος 11, τεύχος 1 Vol

18 Τραχειοστομία και Νοσηλευτική Φροντίδα Ευαγγέλου Έφη RN, BSc, MSc, PhDc Ερευνητικός συνεργάτης Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής. Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Δρ. Λαμπρινού Αικατερίνη RN, BSc, MSc, PhD Λέκτορας Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Evangelou Efi RN, BSc, MSc, PhDc. Research Associate School of Health Sciences Nursing Faculty Cyprus University of Technology. Dr. Lambrinou Ekaterini RN, BSc, MSc, PhD. Lecturer School of Health Sciences Nursing Faculty Cyprus University of Technology Περίληψη Η τραχειοτομία αποτελεί μια από τις πιο παλιές μεθόδους οι οποίες έχουν περιγραφεί, και μέχρι και σήμερα είναι μια από τις πιο συχνά εκτελούμενες επεμβάσεις. Η τραχειοστομία σε αρκετές περιπτώσεις έχει αποδεικτεί σωτήρια επέμβαση για τη διαχείριση των βαριά πασχόντων ασθενών. Ασθενείς οι οποίοι νοσηλεύονται στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) είναι δυνατό κατά τη διάρκεια παραμονής τους, κάποιες καταστάσεις απειλητικές για τη ζωή να κρίνουν απαραίτητη τη διεξαγωγή της τραχειοστομίας. Η τραχειοστομία γίνεται, είτε με τη χειρουργική μέθοδο στο χειρουργείο, είτε με την τυφλή διαδερμική μέθοδο επί της κλίνης του ασθενή. Μέσα από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας έχουν εντοπιστεί σε ποιες περιπτώσεις προτιμάται η κάθε τεχνική. Η νοσηλευτική φροντίδα της τραχειοστομίας η οποία αφορά στην αλλαγή του σωλήνα και στην περιποίηση του τραχειοστόματος πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά από έμπειρο προσωπικό. Η τραχειοστομία είναι μια επέμβαση η οποία χρειάζεται προσοχή έτσι ώστε να γίνεται μόνο όταν κρίνεται απόλυτα απαραίτητη, με βάση τις ενδείξεις στο σωστό ασθενή και στο σωστό χρόνο. Οι ιδιαιτερότητες και ανάγκες του κάθε ασθενή ξεχωριστά, καθώς και η εμπειρία του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού είναι καθοριστικοί παράγοντες για την επιλογή της μεθόδου, την ομαλή διεξαγωγή της διαδικασίας και την έκβαση του ασθενή. Abstract Tracheostomy is one of the oldest described techniques and one of today's most frequently procedures. In many cases tracheostomy has been proved a life-saving procedure for critically ill patients' management. Some life threatening cases for hospitalized patients in Intensive Care Unit (ICU), may demand the need for tracheostomy. Tracheostomy can be done either by surgical method in the surgery or with percutaneous dilatational technique in patient's bed. Through the literature review it has been identified, in which particular cases the two techniques, are preferable. Tracheostomy nursing care which refers to the tracheostomy tube change and tracheostoma care, must be done very carefully by experienced nursing staff. 18 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

19 Tracheostomy is a procedure which needs attention in order to be done only when it is necessary according to the indications, to the right patient at the right time. Particularities and needs of each patient as well as doctors' and nurses' experience are decisive factors for the decision of the technique, the evolution of the procedure and patient's outcome. Εισαγωγή Τραχειοστομία είναι η εγχειρητική διάνοιξη του πρόσθιου τοιχώματος της τραχείας ώστε να υπάρχει πλήρης επικοινωνία με το περιβάλλον και η τοποθέτηση ειδικού σωλήνα εντός αυτής με σκοπό τον αερισμό του ασθενή, παρακάμπτοντας την ανώτερη αναπνευστική οδό (Ρούσσος 1991, Sicard 1994, Καλοφυσούδης 2000, Lindman 2006). Η τραχειοστομία είναι επίσης γνωστή ως χειρουργικός αεραγωγός (Κάτσας 1973, Byhahn et al 2000, Freeman et al 2000). Πολύ συχνά υπάρχει σύγχυση με τον όρο τραχειοτομή. Τραχειοτομή, είναι η διάνοιξη της τραχείας διαμέσου του δέρματος και των μυών του τραχήλου (Montgomery 1973, Dorland's 1997). Ιστορική Αναδρομή Παρά το γεγονός ότι, η τραχειοστομία αποτελεί μια από τις πιο παλιές χειρουργικές επεμβάσεις οι οποίες έχουν περιγραφεί, αποτελεί ακόμη και σήμερα μια μέθοδο η οποία εκτελείται πολύ συχνά στις ΜΕΘ (Montgomery 1973, Sicard 1994). Η τραχειοστομία γίνεται εδώ και χρόνια. Εάν και δεν είναι γνωστό το πότε ακριβώς πραγματοποιήθηκε η πρώτη τραχειοστομία, πιθανολογείται να πραγματοποιήθηκε από τους αρχαίους Αιγύπτιους (Leyn et al 2007). Η διαδικασία της τραχειοτομίας συζητήθηκε και αναφέρθηκε αρχικά από τους Γαληνό και Αρεταίο το 2ο και 3ο αιώνα μ.χ. Σύμφωνα με το Γαληνό, ο Ασκλη- πιάδης ήταν αυτός ο οποίος πρότεινε τη διαδικασία το 2ο αιώνα (Heffner et al 1986, Heffner et al 1986, Heffner 1995, Lindman 2006, Leyn etal 2007). Μεγάλο ενδιαφέρον για την τραχειοστομία αναπτύχθηκε το 19ο αιώνα, μετά το θάνατο του ανιψιού του Ναπολέοντα από διφθερείτιδατο1807. Μετά το θάνατο του, αναγνωρίστηκε η χρησιμότητα της τραχειοστομίας σε ασθενείς με απόφραξη της αναπνευστικής οδού λόγω της διφθε- ρείτιδας (Heffner et al 1986, Heffner et al 1986, Heffner 1995, Leyn et al 2007). Καταστάσεις οι οποίες χρήζουν εκτέλεση τηςτραχειοστομίας στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Η τραχειοστομία είναι δυνατό να εκτελεστεί το χειρουργείο, στη μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) ή ακόμη και στους απλούς θαλάμους νοσηλείας, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν ο απαραίτητος εξοπλισμός και εξειδικευμένο προσωπικό. Σε ασθενείς οι οποίοι νοσηλεύονται στη ΜΕΘ είναι δυνατό κατά τη διάρκεια παραμονής τους σε κάποιες καταστάσεις απειλητικές για τη ζωή, να κριθεί απαραίτητη η διεξαγωγή τραχειοστομίας. Η τραχειοστομία σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται λόγω κινδύνου απόφραξης των άνω αναπνευστικών οδών, κατακράτησης των εκκρίσεων και ανεπαρκούς καθαρισμού του αεραγωγού ή λόγω αναπνευστικής ανεπάρκειας (Van Heurn 2000, Καλοφυσούδης 2000, Μπαλ- τόπουλος 2005, Lindman 2006). Στον πίνακα 1 αναφέρονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες κρίνεται απαραίτητη η διεξαγωγή τραχειοστομίας. Είδη Τραχειοστομίας Η τραχειοστομία γίνεται είτε με την ανοικτή ή χειρουργική μέθοδο στο χειρουργείο, είτε με την τυφλή διαδερμική μέθοδο επί της κλίνης του ασθενή (Leyn et al 2007). Η διαδερμική τραχειοστομία έγινε δημοφιλής τα τελευταία χρόνια και οι διάφοροι υποστηρικτές της ανέπτυξαν κάποιες παραλλαγές της τεχνικής (Μπαλτόπουλος 2005). Πολλές, όμως από αυτές δε χρησιμοποιούνται πλέον (Ciaglia et al 1985, Toye & Weinstein 1986, Hazard etal 1991, Ciaglia & Graniero 1992, Lindman 2006). 19 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

20 Η αποτυχία αποσωλήνωσης Οι νεύρο μυϊκές παθήσεις και οι πνευμονοπάθειες οι οποίες οφείλονται σε κα,κοήθεια (Polderrnan et al 2001, Rothaar & Epstein 2003, Mpe & Mphahlele 2005) Η ανάγκη για αναπνευστική υποστήριξη μέσα σε ώρες μετά από την αφαίρεση του ενδοτραχειακού σωλήνα (Rao et al 2003, Deeren et al 2006) Τα χαμηλά επίπεδα στην κλίμακα Γλασκώβης (Lawrence et. al 2000) Το χειρουργείο καρδιάς (Dollner et al 2002, Bnggs et al 2007) To κάρδιο θωρακικό χειρουργίο (Klaus et al 1999, Dollner et al 2002, Gatti et al 2004, Pelosi & Severgmni 2004) Η οξεία αναπνευστική ανεπάρκειανευρομυϊκής αιτιολογίας (Vianello et al 2000) Η ανεπάρκεια πνευμονική ς αρτηρίας (deb ο isbl an c et al 2000) Οι νευρομυικές παθήσεις ή νευρολογικές παθήσεις όπως ο τραυματισμός του νωτιαίου μυελοΰ ή το σύνδρομο Guillain-Barre (Narayanaswami et al 2000, Pol derm an et al 2003) Η οξεία παθολογική κατάσταση (Ballenger & Snow 1998, Francois et al 2003) Οι μετεγχειρητικές επιπλοκές (Ballenger & Snow 1998, Francois et al 2003) Οι πολυτραυματίες και εγκαυματίες (Ballenger & Snow 1998, Francois et al 2003) Ο τραυματισμό ς του εγκεφάλου (Ballenger & Snow 1998, Francois et al 2003) Η σήψη (Ballenger & Snow 1998, Francois et al 2003) Η απόφραξη του αεραγωγού (Ballenger & Snow 1998, Francois et al 2003) Πίνακας 1: Καταστάσεις οι οποίες χρήζουν τραχειοστομία στη ΜΕΘ. 1. Ανοικτή τραχειοστομία: Η ανοικτή ή χειρουργική τραχειοστομία όπως αλλιώς ονομάζεται, γίνεται στο χειρουργείο υπό γενική αναισθησία σε ασθενείς οι οποίοι είναι ήδη διασωληνωμένοι. Παράλληλα, χορηγείται τοπική αναισθησία η οποία επιτυγχάνεται με την έγχυση ενδοφλέβιου ηρεμιστικού και ναρκωτικής αναλγησίας. Ο ασθενής τοποθετείται σε ύπτια θέση και τοποθετείται ένα μαξιλάρι ανάμεσα στις ωμοπλάτες του, ώτε να γίνεται εφικτή η υπερέκταση της κεφαλής (εκτός και αν αντενδείκνυται), επεκτείνοντας έτσι το μήκος της τραχείας. Ο τράχηλος πλένεται και καλύπτεται με άσηπτη τεχνική. Στη συνέχεια, αναγνωρίζονται οι σημαντικές περιοχές και τα οδηγά σημεία, όπως ο κρικοειδής χόνδρος και η εντομή του Κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τομος 11, τεύχος 1 Vol

21 στέρνου (Griffen & Kearney 1999, Καλοφυσούδης 2000, Μπαλτόπουλος 2005, Leyn et al 2007) Η τραχειοτομή παραμένει ανοικτή προκαλώντας ήπια έλξη των ραφών και χρησιμοποιώντας ένα ειδικό άγκιστρο με το οποίο ανυψώνεται το τοίχωμα της τραχείας. Τότε, ο ενδοτραχειακός σωλήνας ο οποίος ήταν ήδη τοποθετημένος αποσύρεται, τοποθετείται ο σωλήνας τραχειο- στομίας και φουσκώνεται ο αεροθάλαμος. Ο σωλήνας στερεώνεται στο δέρμα με ραφές και καθηλώνεται γύρω από το λαιμό με ειδική ταινία ώστε να μη μετακινηθεί (Chew & Cantrell 1972, Καλοφυσούδης 2000, Leyn et al 2007). Η θέση του σωλήνα τραχειοστομίας είναι δυνατό να επιβεβαιωθεί με τους αναπνευστικούς ήχους, τους όγκους εκπνοής του αναπνευστήρα (tidal volumes) και/ή το τελοεκπνευστικό διοξείδιο (end-tidal C02). Μετά την επέμβαση, γίνεται στενή παρακολούθηση του ασθενή με συσκευή παρακολούθησης (μόνιτορ). Πιο συγκεκριμένα ελέγχονται η παλμική οξυμετρία, το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ), και ο κα- πνογράφος, έτσι ώστε να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται έγκαιρα οι πιθανές μετεγχειρητικές επιπλοκές (Montgomery 1973, Μπαλτόπουλος 2005, Leyn et al 2007). 2. Διαδερμική Τραχειοστομία: Η διαδερμική ή διαδερματική τραχειοστομία, εκτελείται παρακλίνια στη ΜΕΘ με μεγάλη ασφάλεια υπό γενική αναισθησία (Pogue & Pecaro 1995, Wease et al 1996, Kiotz & Hengerer 2001). Μετά την αναισθησία, τοποθετείται ο ενδοτραχειακός σωλήνας ώστε, ο αεροθάλαμος να φουσκώσει ακριβώς κάτω από τις φωνητικές χορδές. Αφού ψηλαφηθεί η θέση της επέμβασης, γίνεται μια κάθετη τομή στο δέρμα μήκους cm. Στη συνέχεια, εισάγεται ένας καθετήρας με προσαρμοσμένη κενή σύριγγα ανάμεσα στο 1ο και 2ο ή 2ο και 3ο ημικρίκιο της τραχείας. Η είσοδος του καθετήρα στην τραχεία ελέγχεται με την αναρρόφηση αέρα. Το πλαστικό μέρος του καθετήρα προωθείται στην τραχεία και δια- μέσου αυτού, ο συρμάτινος οδηγός (Toursarkissian et al 1994, Winkler et al 1994, Friedman etal 1996, Fantoni & Ripamonti 1997, Walz et al 1998, Leyn et al 2007). Έπειτα, ακολουθούνται κυρίως δυο τεχνικές για την εισαγωγή του τραχειοσωλήνα (Μπαλτόπουλος 2005): α. Τυφλή Διαδερμική Μέθοδος (Percutaneous Dilational Tracheostomy, PDT) Αυτή η μέθοδος έχει περιγραφεί από τον Ciaglia το Έχει τρία βασικά στοιχεία: 1. Διαδερμική παρακέντηση της τραχείας και τοποθέτηση ευλίγιστου συρμάτινου οδηγού, 2. Τοποθέτηση οδηγού καθετήρα πάνω από το συρμάτινο οδηγο για να προληφθεί η κάμψη του σύρματος και η διαστολή πριν την τραχεία (pretracheal dilation), 3. Προοδευτική διαστολή της τραχείας μέχρι να γίνει η επιλογή του κατάλληλου μεγέθους σωλήνα (Waydhas 1999, Heikkinen et al 2000, Lovell et al 2001, Beckmann et al 2004, Μυριανθεύς & Μπαλτόπουλος 2005, Leyn et al 2007). Η θέση του σωλήνα επιβεβαιώνεται με την ακρόαση των αναπνευστικών ήχων, τον εισπνεόμενο όγκο του αναπνευστήρα, και το τελοεκπνευστικό διοξείδιο του άνθρακα (end tidal CO). Ο σωλήνας της τραχειο- στομίας καθηλώνεται στο δέρμα με ραφές και ταινία τραχειοστομίας (Kearney et al 2000). Η μέθοδος της τραχειοστομίας είναι δυνατό να ενδυναμωθεί με τη χρήση βρογχοσκόπησης, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις είναι πιθανό να κριθεί αναγκαία. Η βρογχοσκόπηση ενδείκνυται σε ασθενείς με δύσκολη ανατομία. Επίσης, θεωρείται αναγκαία σε περιπτώσεις κατά τις οποίες τα οδηγά σημεία δεν είναι ψηλαφητά, όταν η υπερέκταση του αυχένα αποτελεί αντένδειξη ακόμα και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες εμφανίζονται προβλήματα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας (Paul et al 1989, Marelli et al 1990, Barba et al 1997, Oberwalser et al 2004). 21 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

22 Εξίσου βοηθητική θεωρείται η χρήση του υπερηχογραφήματος. Το υπερηχογράφημα είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί για τον εντοπισμό επιφανειακών αγγείων στο πεδίο της τραχειοτομής, καθώς και για τον υπολογισμό της κλίσης της τραχείας, της θέσης του κρικοειδή χόνδρου και των τραχειακών ημικρικίων (Sustic et al 2000, Kollig et al 2000, Polderman et al 2001). β. Μέθοδος με συρμάτινο οδηγό (Guidewire Dilating Forceps, GWDF) Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, εισάγεται ένας μεταλλικός διαστολέας διαμέσου του συρμάτινου οδηγού. Μετά την έξοδο του διαστολέα γίνεται διάνοιξη του υμένα ανάμεσα στα δυο ημικρίκια με τη βοήθεια μίας ειδικής λαβίδας. Στη συνέχεια, γίνεται η εισαγωγή του τραχειοσωλήνα διαμέσου του συρμάτινου οδηγού (Μπαλτόπουλος 2005, Leyn et al 2007). Σύγκριση Χειρουργικής και διαδερμικής μεθόδου Πολύ λίγες μελέτες με σχετικά μικρό μέγεθος δείγματος έχουνε γίνει όσον αφορά στις διάφορες τεχνικές της διαδερμικής μεθόδου και στη μεταξύ τους σύγκριση. Γενικά, δε φαίνεται κάποια από τις παραλλαγές της διαδερμικής μεθόδου να είναι καλύτερη από τις άλλες. Επίσης, δεν υπάρχουν δεδομένα τα οποία να υποστηρίζουν την υπεροχή της χειρουργικής μεθόδου έναντι των άλλων τεχνικών. Το γεγονός ότι ο κάθε ασθενής είναι διαφορετικός, καθώς και η εμπειρία του χειρούργου είναι καθοριστικοί παράγοντες για την επιλογή της μεθόδου, την ομαλή διεξαγωγή της διαδικασίας και την έκβαση του ασθενή (Nates et al 2000, Heikkinen et al 2000, Van Heurn 2000, Freeman et al 2001, Ambesh 2002, Cantais et al 2002, Silvester et al 2006). Όταν χρησιμοποιείται κάποια τεχνική της διαδερματικής μεθόδου, η αλλαγή του σωλήνα τραχειοστομίας είναι πιο δύσκολη, τουλάχιστον αρχικά, συγκριτικά με τη χειρουργική μέθοδο. Μετά τη διεξαγωγή της PDT και της διαλαρυγγικής προσέγγισης (translaryngeal tracheostomy, TLT), ο σω λήνας πρέπει να παραμένει στη θέση του για τουλάχιστο 7 ημέρες επειδή ακόμη και κατά τις πρώτες ημέρες, το τραχειόστομα διατείνεται (Ciaglia & Graniero 1998). Σε περίπτωση που ο σωλήνας αφαιρεθεί, ο ιστός θα συσπαστεί και το τραχειόστομα θα κλείσει. Υπο τέτοιες συνθήκες, η άμεση επανατοποθέτηση του σωλήνα είναι σχεδόν αδύνατη, ενώ στη βιβλιογραφία αναφέρονται σημαντικές και κάποιες φορές θανατηφόρες επιπλοκές (Bause et al 1995, Walz & Eigler 1996). Σε κάποιες περιπτώσεις προτιμάται η εκτέλεση της χειρουργικής τραχειοστο- μίας. Τέτοιες περιπτώσεις αναφέρονται σε καταστάσεις κατά τις οποίες ο αυχένας δεν μπορεί να υπερεκταθεί ικανοποιητικά, ο θυρεοειδής αδένας είναι πολύ μεγάλος και όταν υπάρχουν ψηλαφητά αγγεία στο εγχειρητικό πεδίο και έτσι δεν υπάρχει αρκετός χώρος για την εκτέλεση της διαδερματικής μεθόδου (Mpe & Mphahlele 2005, Silvester et al 2006, Leyn et al 2007). Η γνώση του λαιμού και της ανατομίας του τραχήλου είναι ουσιαστική για την κατανόηση των διαφόρων προσεγγίσεων για τη διεξαγωγή της τραχειοστομίας. Η εμπειρία του χειρούργου καθώς και όλες οι ατομικές, ανατομικές ανάγκες και τα παθο- φυσιολογικά χαρακτηριστικά του ασθενή είναι καθοριστικοί παράγοντες για την ομαλή διεξαγωγή της μεθόδου (Pelosi & Severgnini 2004, Silvester et al 2006, Leyn etal 2007). Νοσηλευτική Φροντίδα Αλλαγή σωλήνα: Μέσα από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας φαίνεται ότι, οι κατευθυντήριες οδηγίες οι οποίες να αφορούν στην αλλαγή ρουτίνας του σωλήνα ποικίλουν ανάλογα με το νοσοκομείο στο οποίο εφαρμόζονται. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο διαθέσιμο εξοπλισμό που υπάρχει στο κάθε νοσοκομείο (ST James's Hospital 2000, Economou & Economou 2001, Hope et al 2003, Carpen 2005, Radcliffe 2005). 22 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

23 Γενικά, ο σωλήνας τραχειοστομίας χρειάζεται να αντικατασταθεί όταν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στη λειτουργία του. Πιο συγκεκριμένα, ο σωλήνας αντικαθιστάται όταν παρατηρείται διαφυγή αέρα στον αεροθάλαμο, απόφραξη του αυλού του σωλήνα λόγω κρούστας (εκκρίσεων που έχουν ξηρανθεί), ή στην περίπτωση μείωσης του μεγέθους του σωλήνα πριν την αποσωλή- νωση. Ο σωλήνας τραχειοστομίας πρέπει να αντικατασταθεί, ειδικά σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο αεροθάλαμος σπάσει ή αν χρειαστεί διαφορετικός τύπος σωλήνα. Η νοσηλευτική φροντίδα της τραχειοστο- μίας η οποία αφορά στην αλλαγή του σωλήνα σε ασθενείς με πρόσφατη τραχειοστομία πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά (ST James's Hospital 2000, Economou & Economou 2001, Hope et al 2003, Radcliffe 2005). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας έρευνας, μετά την υιοθέτηση της τακτικής κατά την οποία γινόταν αλλαγή των σωλήνων τραχειοστομίας κάθε δύο εβδομάδες, παρατηρήθηκαν λιγότερες επιπλοκές οι οποίες σχετίζονταν με την παραγωγή κοκκιώδους ιστού (Troke 2004). Ο σωλήνας τραχειοστομίας μπορεί να αντικατασταθεί κατά την 4η μετεγχειρητική ημέρα. Η αλλαγή του σωλήνα πριν από αυτή τη μέρα, είναι δυνατό να δυσχεραίνει την επανεισαγωγή του. Εφόσον το τρα- χειόστομα έχει σχηματιστεί καλά, η αλλαγή του σωλήνα είναι συνήθως απλή διαδικασία,. Η αλλαγή του σωλήνα είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί 7-10 ημέρες μετά τη διεξαγωγή της τραχειοστομίας. Εάν κριθεί απαραίτητο να αντικατασταθεί ο σωλήνας προτού σχηματιστεί καλά το τραχειόστομα, είναι προτιμότερο να κάνει την αλλαγή ο ιατρός ο οποίος ανέλαβε την αρχική τοποθέτηση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να υπάρχει κάποιο εξειδικευμένο άτομο στην ενδοτραχειακή διασωλήνωση, έτσι ώστε σε περίπτωση που ο σωλήνας τραχειοστομίας δε μπορεί να αντικατασταθεί, να δράσει άμεσα. Όσον αφορά στην αντικατάσταση του σωλήνα με άλλο σωλήνα, μικρότερης εξωτερικής διαμέτρου, η διαδικασία αυτή είναι σχε τικά πολύ πιο εύκολη (Yaremchuk 2003, Skandalakis 2004, Troke 2004, Leyn et al 2007). Οι καινούργιοι σωλήνες τραχειοστομίας μπορούν να τοποθετηθούν χρησιμοποιώντας τον οδηγό ο οποίος είναι στη συσκευασία του σωλήνα. Εάν παρουσιαστεί δυσκολία κατά την αλλαγή του σωλήνα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας βοηθητικός σωλήνας ο οποίος υπάρχει στη συσκευασία, για να διεξαχθεί η διαδικασία πιο εύκολα. Ο βοηθητικός σωλήνας περνά διαμέσου του παλιού σωλήνα και κατευθείαν μέσα στην τραχεία. Στη συνέχεια, ο παλιός σωλήνας αποσύρεται, ενώ ο βοηθητικός σωλήνας παραμένει στην τραχεία (ST James's Hospital 2000, Economou & Economou 2001, Hope et al 2003, Radcliffe 2005, Leyn etal 2007). Όταν χρησιμοποιείται τραχειοστομία διπλού αυλού, ο εσωτερικός σωλήνας πρέπει να αλλάζεται κάθε 4 ώρες, ή πιο συχνά, εάν οι εκκρίσεις είναι παχύρευστες και αποφράσουν το σωλήνα. Ο νοσηλευτής ο οποίος αναλαμβάνει αυτή τη διαδικασία πρέπει να συμμορφώνεται με τις πιο κάτω κατευθυντήριες οδηγίες (ST James's Hospital 2000, Economou & Economou 2001, Hope et al 2003, Radcliffe 2005): Πλύσιμο των χεριών. Συγκέντρωση και οργάνωση του απαραίτητου εξοπλισμού. Επεξήγηση της διαδικασίας στον ασθενή. Εξασφάλιση οξυγόνωσης στον ασθενή, κορεσμός οξυγόνου > 95%. Κρατώντας σταθερά με το ένα χέρι τα πτερύγια του σωλήνα τραχειο- στομίας (flange), με το άλλο χέρι αφαιρείται απαλά ο εσωτερικός σωλήνας (inner tube), ο οποίος τοποθετείται σε νεφροειδές (kidney dish). Πλύσιμο χεριών και χρήση αποστειρωμένων γαντιών. Καθαρισμός του σωλήνα με άφθονο αποστειρωμένο νερό. Για τον καθαρισμό του εσωτερικού σωλήνα Είναι Κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τομος 11, τεύχος 1 Vol

24 δυνατό να χρησιμοποιηθεί βαμβακερός στυλεός (swab). Η χρήση βούρτσας για τον καθαρισμό του εσωτερικού σωλήνα πρέπει να αποφεύγεται, έτσι ώστε να μη γδέρνεται. Επιβεβαίωση ότι ο σωλήνας έχει στεγνώσει εντελώς πριν την επανατο- ποθέτησή του. Επιβεβαίωση ότι ο εσωτερικός σωλήνας είναι στη θέση του. 'Ελεγχος ζωτικών σημείων του ασθενή. Καταγραφή της διαδικασίας στη νοσηλευτική αναφορά. Επίσης, ο νοσηλευτής πρέπει να έχει εις γνώση του τα πιο κάτω σημαντικά σημεία: Ο εσωτερικός σωλήνας να είναι πιο μακρύς από τον εξωτερικό σωλήνα κατά 2-3 mm, έτσι ώστε οι εκκρίσεις να παραμένουν εντός του εσωτερικού σωλήνα. Η εμβάπτιση σε υπεροξείδιο του υδρογόνου 5% (Hydrogen peroxide) για 15 λεπτά απαιτείται μόνο στην περίπτωση που ο σωλήνας είναι πολύ βρώμικος. Δε συνιστάται η παραμονή του σωλήνα στο υπεροξείδιο του υδρογόνου για περισσότερο από 15 λεπτά. Όλοι οι σωλήνες (εσωτερικοί με οπές ή χωρίς) να διατηρούνται σε στεγνό καθαρό κάλυμμα (Clarke 1995, ST GEORGE'S healthcare 2000, Καλοφυσούδης 2000, Radcliffe NHS Hospitals trust 2005, Leyn et al 2007). Φροντίδα Τραχειοστόματος: Συγκριτικά με άλλους μηχανισμούς διαχείρισης του ασθενή με τραχειοστομία, λίγοι ερευνητές έχουν κοινοποιήσει στην επιστημονική κοινότητα, υλικό το οποίο να αφορά στη φροντίδα του τραχειοστόμα- τος. Συνήθως, για τη φροντίδα του τρα- χειοστόματος χρησιμοποιούνται υπεροξείδιο του υδρογόνου, αραιωμένο οξεικό οξύ, ιατρικά απολυμαντικά και απλό σαπούνι και νερό. Τα διάφορα μέσα τα οποία χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό του στόματος, εξαρτώνται κυρίως από τη διαθεσιμότητα τους στο νοσοκομείο (ST James's Hospital 2000, Καλοφυσούδης 2000, Hope et al 2003, Carpen 2005, Joseph & Lewarski 2005, Leyn et al 2007). Κατά τη νοσηλευτική φροντίδα του τραχειοστόματος ο νοσηλευτής πρέπει να έχει εις γνώση του τα πιο κάτω σημαντικά σημεία: Παρατήρηση της περιοχής του στόματος κάθε 2 ώρες για σημεία μόλυνσης και οιδήματος όπως ερυθρότητα, αύξηση της θερμοκρασίας, πρήξιμο, πόνο και εξίδρωμα. Σε περίπτωση που χρειάζεται, λαμβάνεται δείγμα με ταμπόν και τηρούνται οι κανόνες ασηψίας. Σε περίπτωση που παρατηρηθούν σημεία μόλυνσης, αναφέρεται στο ιατρό και σύμφωνα με τις ιατρικές οδηγίες χορηγείται αντιβιοτική αγωγή (ενδοφλέβια ή τοπική). Έλεγχος ακεραιότητας δέρματος κάθε 2 ώρες. Εάν το δέρμα έχει εκδορές, πρέπει να χρησιμοποιείται ειδική τοπική κρέμα. Η επικάλυψη με επιθέματα (dressing) παρέχει πρόσθετη προστασία. Αλλαγή του προστατευτικού επιθέματος κάθε 4 ώρες ή πιο συχνά εάν απαιτείται. Χρήση ειδικών καλυμμάτων τραχειοστομίας τα οποία απορροφούν τη βλέννα που παραμένει, ενώ προστατεύουν το δέρμα χωρίς να κολλάνε πάνω σε αυτό. Αφαίρεση των εκκρίσεων και κρούστων με τη χρήση άσηπτης τεχνικής και αποστειρωμένου φυσιολογικού ορού. Αλλαγή των ταινιών περίδεσης κάθε 24 ώρες ή πιο συχνά εάν απαιτείται. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την αλλαγή της ταινίας περίδεσης, είναι δυνατό χρειάζονται δυο νοσηλευτές (ή ένας νοσηλευτής και ένας βοηθός νοσηλευτή). Απαιτείται μεγάλη προσοχή γιατί υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να αφαιρεθεί ο σωλήνας. Η ταινία δεν πρέπει να είναι πολύ σφικτή. Αφήνεται περιθώριο 1 δάκτυλο μεταξύ της ταινίας και του λαιμού του ασθενή (Mapp 1988, ST James's Hospital 2000, Hope et al 2003, Carpen 2005, Joseph & Lewarski 2005, Leyn etal 2007). κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τομος 11, τεύχος 1 Vol

25 Συμπεράσματα Η τραχειοστομία είναι μια επέμβαση η οποία χρειάζεται προσοχή, έτσι ώστε να γίνεται μόνο όταν κρίνεται απόλυτα απαραίτητη, με βάση τις ενδείξεις στο σωστό ασθενή, τη σωστή στιγμή (Freeman et al 2001, Griffiths et al 2005). Οι ιδιαιτερότητες του κάθε ασθενή, καθώς και η εμπειρία του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού είναι καθοριστικοί παράγοντες για την επιλογή της μεθόδου, την ομαλή διεξαγωγή της διαδικασίας και την έκβαση του ασθενή (Van Heurn 2000, Leyn et al 2007, Silva et al 2009). Η τραχειοστομία, παρά το γεγονός ότι αποτελεί σωστική επέμβαση, δεν είναι απαλλαγμένη από κινδύνους και σοβαρές επιπλοκές οι οποίες μπορεί να απειλήσουν ακόμη και τη ζωή του ασθενή. Το ιατρικό και το νοσηλευτικό προσωπικό πρέπει να έχει εις γνώση του την πιθανότητα επιπλοκών, καθώς και την πρόληψη και αντι- μετώπισή τους. Η φροντίδα από εξειδι κευμένο προσωπικό με εμπειρία στη φροντίδα τραχειοστο μίας που αφορά στην αλλαγή του σωλήνα και τη φροντίδα τραχει- οστόματος, είναι δυνατό να βοηθήσει στην ελαχιστοποίηση των επιπλοκών (Καλοφυσούδης 2000, Carpen 2005, Griffiths et al 2005, Lindman 2006, Μπαλτόπουλος 2005, Leyn et al 2007, Silva et al 2009). Η κατανόηση των αναγκών του ασθενή βοηθά στην καλύτερη ποιότητα της παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας. Αρκετές νοσηλευτκές διαδικασίες έχουν άμεσο αποτέλεσμα στην κλινική πορεία του ασθενή και στην έκβαση των αποτελεσμάτων του ασθενή. Η ποιότητα της παρεχόμενης στον ασθενή νοσηλευτικής φροντίδας, εξαρτάται από το επίπεδο γνώσης του νοσηλευτή. Όλοι οι ασθενείς έχουν το δικαίωμα να αναμένουν τον υψηλότερο βαθμό φροντίδας (ST GEORGE'S healthcare 2000, ST James's Hospital 2000, Καλοφυσούδης 2000, Silva et al 2009). Βιβλιογραφικές Παραπομπές Ελληνική Καλοφυσούδης, I. (2000) Μονάδες εντατικής θεραπείας. Νοσηλευτικά πρωτόκολλα και διαδικασίες. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. Κάτσας, Α. (1973) Βασική χειρουργική. Αθήνα: Εκδ. Βοσκάνη. Μπαλτόπουλος, Γ.Ι. (επιμ. Έκδ.) (2005) Εντατική Θεραπεία και Επείγουσα Ιατρική: Τραύμα. Κλινική Εντατική Νοσηλείας Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών, ΓΝΑ, ΚΑΤ. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Π.χ. Πασχαλίδης. Μυριανθεύς, Π. & Μπαλτόπουλος, Γ. (2005) Μηχανική υποστήριξη της αναπνοής στην επείγουσα ιατρική και εντατική θεραπεία. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Πχ. Πασχαλίδης. Ρούσσος, χ. (επιμ. Έκδ.) (2000) Εντατική θεραπεία. 2η έκδοση. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις ΠΧ Πασχαλίδης. Ξενόγλωσση Ambesh, S.P., Pandey, C.K., Srivastava, S., Agarwal, Α., & Singh, D.K. (2002) Percutaneous tracheostomy with single dilatation technique: a prospective, randomized comparison of Ciaglia Blue Rhino versus Grigg's guidewire dilation forceps. Anesth. Analg., Ballenger, J.J., & Snow, J.R. (1998) ΩΡΑ. χειρουργική κεφαλής και τραχήλου. (Επιμ. Εκδ. Αδαμόπουλος Γ, Μετάφρ: Τουσίμης Δ). Τόμος II, 15η έκδοση. Αθήνα: Ιατρ. Εκδόσεις Π.χ. Πασχαλίδης. Barba, C.A., Angood, Ρ.Β., Kauder, D.R., Latenser, L., Martin, K., McGonigal, M.D., Phillips, G.R., Rotondo, M.F., & Schwab, C.W. (1997) Bronchoscopic guidance makes percutaneous tracheostomy a safe, costeffective and easy-to-teach procedure. Surgery, 118(5), τόμος 11, τεύχος 1 Vol

26 Bause, Η., Prause, Α., & Schulte, J. (1995) Indications and technique of percutaneous dilatation tracheostomy for intensive care patients. Anaesthesiol. Intensivmed. Notfallmed Schmerzther, Beckmann, U., Gillies, D.M., Berenholtz, S.M., Wu, A.W., & Pronovost, P. (2004) Incidents relating to the intra-hospital transfer of critically ill patients. An analysis of the reports submitted to the Australian Incident Monitoring Study in Intensive Care. Intensive Care Med., Briggs, S., Ambler, J., & Smith, D. (2007) A survey of tracheostomy practice in a cardiothoracic intensive care unit. J Cardiothorac. Vase. Anesth., 21(1), Byhahn, C., Wilke, H. J., Halbig, S., Lische, V., & Westphal, K. (2000) Percutaneous tracheostomy: Ciaglia Blue Rhino versus the basic Ciaglia technique percutaneous dilatational tracheostomy. Anesth Analg, Cantais, E., Kaiser, E., Le-goff, Y., & Palmier, B. (2002) Percutaneous tracheostomy. A prospective comparison of the translaryngeal technique versus guidewire dilator forceps dilational technique in 100 critically ill patients. Crit. Care Med., Carpen, H. (2005). Tracheostomy care guidelines. Nepean Hospital. Sydney West, Area Health Service, Chew, J.Y., Cantrell, R.W. (1972) Tracheostomy: complications and management. Arch. Otolaryngol., Ciaglia, P., Firsching, R., & Syniec, C. (1985) Elective percutaneous dilatational tracheostomy: a new simple bedside procedure; preliminary report. Chest, Ciaglia, P., & Graniero, K.D. (1992) Percutaneous dilatational tracheostomy: results and long-term followup. Chest, Ciaglia, P., & Graniero, K.D. (1998). Early and long-term results of percutaneous dilatational tracheostomy (PDT Ciaglia) in 195 intensive care patients. Anaesthesiol. Intensivmed. Notfallmed Schmerzther, Clarke, L. (1995) A critical event in tracheostomy care. British journal of nursing, 4(12), deboisblanc, M.W., Goldman, R.K., Mayberry, J.C., Brand, D.M., Pangburn, P.D., Soifer, B.E., & Mullins, R.J. (2000) Weaning injured patients with prolonged pulmonary failure from mechanical ventilation in a non-intensive care unit setting. Journal Trauma, 49(2), Deeren, D., Verbeken, E., Vanderschueren, S., Wilmer, Α., Bobbaers, H., & Meersseman, W. (2006) Acta. Clin. Belg., 61(1), Dollner, R., Verch, M., Schweiger, P., Deluigi, C., Graf, B., & Wallner, F. (2002) Laryngotracheoscopic findings in long-term follow-up after Griggs tracheostomy. Chest, 122(1), Dorland's pocket (1997) Medical Dictionary. (Μετάφραση-επιμέλεια Ιωάννης Δ. Στρατηγός). 24η εκδ. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ.Πασχαλίδη. Economou, S.G., & Economou, S.T. (2001) Άτλας χειρουργικών τεχνικών. (Επιμ. Ανδρουλάκης Γ). Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδη. Fantoni, Α., & Ripamonti, D. (1997). A non derivative, non surgical tracheostomy and the laryngeal method. Intensive Care Med, Francois, B., Clavel, M., Desachy, Α., Puyraud, S., Roustan, J., & Vignon, P. (2003) Complications of tracheostomy performed in the ICU: Subthyroid Tracheostomy vs Surgical Cricothyroidotomy. Chest, τόμος 11, τεύχος 1 Vol

27 Freeman, B.D., Isabella, K Cobb, J.P., Boyle, W.A. 3rd, Schmieg, R.E. J, Kolleff, M.H., Lin, N., Saak, T., Thompson, E.C., & Buohman, T.G. (2001) A prospective, randomized study comparing percutaneous with surgical tracheostomy in critically ill patients. Crit. Care Med. 29, Freeman, B.D., Isabella, K., Lin, N., & Buchman, T.G. (2000) A meta-analysis of prospective trials comparing percutaneous and surgical tracheostomy in critically ill patients. Chest, Friedman, Y., Fildes, J., Mizock, B., Samuel, J., Patel, S., Appavu, S., & Roberts, R. (1996) Comparison of percutaneous and surgical tracheostomies. Chest, Gatti, C., Cardu, C., Bentini, C., Pacilli, P., & Pugliese, P. (2004) Weaning from ventilation after cardiac operation using the Ciaglia percutaneous tracheostomy. Eur J Cardiothorac Surg, 25, Griffen, M.M., & Kearney, P.A. (1999) Tracheostomy. In: Endean ED. General Hospital. Turner White Communications Inc. Wayne PA, Griffiths, J., Barber, V.S., Morgan, L., & Young, J.D. (2005) Systematic review and meta-analysis of studies of the timing of tracheostomy in adult patients undergoing artificial ventilation. B.M.J., Hazard, P., Jones, C., & Benitone, J. (1991) Comparative clinical trial of standard operative tracheostomy with percutaneous tracheostomy. Crit. Care Med., Heffner, J.E., Miller, K.S., & Sahn, S.A. (1986a) Tracheostomy in the intensive care unit. Chest, 90, Heffner, J.E., Miller, K.S., & Sahn, S.A. (1986b). Tracheostomy in the intensive care unit. Chest, 90, Heffner, J.E. (1995) The technique of weaning from tracheostomy: criteria for weaning; practical measures to prevent failure. J Crit llin, 10(10), Heikkinen, M., Aarnio, P., & Hannukainen, J. (2000) Percutaneous dilatational tracheostomy or conventional surgical tracheostomy? Crit. Care Med., Hope, D., Crussell, J., Extence, H., Hodder, S., James, B., Osborne, S., & Whittet, H. (2003) Tracheostomy guidelines. Swansea NHS trust, Joseph, S., Lewarski, R.R.T. (2005) Long-Term Care of the patient with a tracheostomy. Respir. Care, 50(4), Kearney, P.A., Griffen, M.M., Ochoa, J.B., Boulanger, B.R., Tseui, B.J., & Mentzer, R.M.J. (2000) A singlecenter 8-year experience with percutaneous dilational tracheostomy. Ann. Surg., Kiotz, D.A., & Hengerer, A.S. (2001) Safety of pediatric bedside tracheostomy in the intensive care unit. Arch. Otolaryngol. Head Neck Surg., 127(8), Klaus, W., Christian, B., Hans-Joachim, W., & Volker, L. (1999) Percutaneous Tracheostomy: A Clinical Comparison of Dilatational (Ciaglia) and Translaryngeal (Fantoni) Technigues. Anesth Analg, 89, Kollig, E., Heydenreich, U., Roetman, B., Hopf, F., & Muhr, G. (2000) Ultrasound and bronchoscopic controlled percutaneous tracheostomy on trauma ICU. Injury, 31 (9), Lawrence, D.R., Valencia, O., Smith, E.E., Murday, Α., & Trasure, T. (2000) Parsonnet score is a good predictor of the duration of Intensive care unit following cardiac surgery. Heart, 83(4), Leyn, P.D., Bedert, L., Delcroix, M., Depuydt, P., Lauwers, G., Sokolov, Y., Meerhaeghe, A.V., Schil, P.V. (2007) Tracheotomy: clinical review and guidelines. European Journal of cardio-thoracic surgery, Lindman, J.P. (2006) Tracheostomy. Department of Otolaryngology/ Head and neck surgery, τόμος 11, τεύχος 1 Vol

28 Lovell, M.A., Mudaliar, M.Y., & Klineberg, P.L. (2001) Intrahospital transport of critically ill patients: complications and difficulties. Anaesth. Intensive Care, Marelli, D., Paul, A., Manolidis, S., Walsh, G., Odim, J.N., Burdon, T.A., Shennib, H., Vestweber, K.H., Fleiszer, D.M., & Mulder, D.S. (1990) Endoscopic guided percutaneous tracheostomy: early results of a consecutive trial. J. Trauma, 30(4), Mapp, C. (1988) Trachcare. Nursing, 18(7), Montgomery, W.W. (1973) Surgery of the Upper Respiratory System. Volume 2. 2nd edition Philadelphia: Lea & Febiger. Mpe, M.J., & Mphahlele, B. V. (2005) In-hospital outcome of patients discharged from the ICU with tracheostomies. S. Afr. Med. J., Narayanaswami, P., Bertorini, T.E., Pourmand, R., & Horner. L.H. (2000) Long-term tracheostomy ventilastion in neuromuscular diseases: patient acceptance and quality of life. Neurorehabil Neural Repair, 14(2), Nates, N.L., Cooper, D.J., Myles, P.S., Scheinkestel, C.D., &Tuxen, D.V. (2000) Percutaneous tracheostomy in critically ill patients: a prospective, randomized comparison of two techniques. Crit. Care Med., Oberwalser, M., Weis, H., Nehoda, H., Kafka-Ritsch, R., Monatti, H., Prommed, A.F., & Profanter, C. (2004) Videobronchoscopic guidance makes percutaneous dilational tracheostomy safer. Surg. Endosc., Paul, A., Marelli, D., Chiu, R.C.J, Vestweber, K., & Mulder, D. (1989) Percutaneous endoscopic tracheostomy. Ann Thorac Surg, Pelosi, P., & Severgnini, P. (2004) Tracheostomy must be individualized! Crit Care, Pogue, M.D., & Pecaro, B.C. (1995) Safety and efficacy of elective tracheostomy performed in the intensive care unit. J Oral. Maxillofac. Surg., Polderman, K.H., Spijkstra, J.J., de Bree, R., Christiaans. H.M., Gelissen, H.P., Wester, J.P., & Girbes, A.R. (2003) Percutaneous Dilatational Tracheostomy in the ICU: optimal organization, low complication rates, and description of a new complication. Chest, Polderman, K.H., Spijkstra, J.J., debree, R., Wester, J.P., Christiaans, H.M., Boon, E.S., & Girbes, A.R. (2001) Percutaneous tracheostomy in the intensive care unit: which safety precautions? Crit. Care Med., Radcliffe NSH Hospitals trust (2005) Tracheostomy Management- Guidelines for best practice. Oxford: Rao, A.S., Mansor, L., & Inbasegaran, K. (2003) Audit on tracheostomies performed at the General Intensive Care Unit, Kuala Lumpur Hospital. Med. J. Malaysia, 58, 2, Rothaar, R.C., & Epstein, S.K. (2003) Extubation failure: magnitude of the problem, impact on outcomes, and prevention. Curr. Opin. Critical Care, 9(1), Sicard, M. (1994) Complications of tracheotomy. The Bobby R. Alford Department of Otolaryngology-Head and Neck Surgery, 1, Silva, B.N.G., Andriolo, R.B., Saconato, H., & Atallah, A.N. (2009) Early versus late tracheostomy for critically ill patients (protocol). The Cochrane collaboration. Wiley, Silvester, W., Goldsmith, D., Uchino, S., Bellomo, R., Knight, S., Seevanayagam, S., Brazzale, D., McMahon, M., Buckmaster, J., Hart, G., Opdam, H., Pierce, R.J., & Gutteridge, G.A. (2006) Percutaneous versus surgical tracheostomy: a randomized controlled study with long-term follow-up. Crit. Care Med., 34(8), Κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τόμος 11, τεύχος 1 Vol

29 Skandalakis, J.Ε. (2004) Surgical anatomy, the morphologic and anatomic basis of modern surgery. Volume I. Athens: Pashalides medical publication. ST GEORGE'S healthcare. NHS TRUST. (2000) Care of Patients with tracheostomy tubes. London: SIMS PortexLtd., ST James's Hospital. (2000) Tracheostomy care guidelines. Tracheostomy care working group of ST James's Hospital/ Royal Victoria Eye and ear hospital. Sustic, Α., Kovac, D., Zgaljardic, Z., Zupan, Z., & Krstulovic, B. (2000) Ultrasound-guided percutaneous dilatational tracheostomy: a safe method to avoid cranial misplacement of the tracheostomy tube. Intensive Care Med., Toursarkissian, B., Zweng, T.N., Kearney, P.A., Pofahl, W.E., Johnson, S.B., & Barker D.E. (1994) Percutaneous dilatational tracheostomy: report of 141 cases. Ann Thorac Surg, Toye, F.J., &Weinstein, J.D. (1986) Clinical experience with percutaneous tracheostomy and cricothyroidotomy in 100 patients. J. Trauma, Troke, C. (2004) Evidence based guidelines for nursing a patient with a tracheostomy. POOLE HOSPITAL NHS TRUST: Van Heurn, L.W. (2000) When and how should we do a tracheostomy? Curr. Opin. Crit. Care, 6(4), Vianello, Α., Bevilacqua, M., Arcaro, G., Gallan, F., & Serra, E. (2000) Non-invasive ventilatory approach to treatment of acute respiratory failure in neuromuscular disorders. A comparison with endotracheal intubation. Intensive Care Med., 26(4), Walz, M.K., & Eigler, F.W. (1996) Percutaneous dilatational tracheostomy: operative technigue. Chirurg., Walz, M.K., Peitgen, K., Thurauf, N., Trost, H.A., Wolfhard, U., Sander, Α., Ahmadi, C., & Eigler, F.W. (1998) Percutaneous dilatational tracheostomy: early results and long-term outcome of 326 critically ill patients. Intensive Care Med., 24(7), Waydhas, C. (1999) Intrahospital transport of critically ill patients. Crit. Care, Wease, G.L., Frikker, M., Villalba, M., & Glover, J. (1996) Bedside tracheostomy in the intensive care unit. Arch. Surg., Winkler, W.B., Karnik, R., Seelmann, O., & Havecik, J. (1994) Bedside percutaneous dilational tracheostomy with endoscopic guidance: experience with 71 ICU patients. Intensive Care Med., Yaremchuk, K. (2003) Regular tracheostomy tube changes to prevent formation of granulation tissue. Laryngoscope, 113(1), τόμος 11, τεύχος 1 Vol

30 Εγκαιρη διάγνωση ίου Σακχαρώδη διαβήτη με tov ανιχνευτικό έλεγχο γλυκόζης στις εβδομάδες κύησης Χατζηιωνά Βασιλική RN, RM, BSC (Hons) Ανώτερη Νοσηλευτικός Λειτουργός, Κλινική Προγεννητικής Φροντίδας Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος III Λευκωσίας Chatziona Vasiliki RN, RM, BSc (Hons) Senior Nursing Officer Arch. Makarios III Hospital, Nicosia Περίληψη Ο ανιχνευτικός έλεγχος της γλυκόζης έχει εισαχθεί στις ανεπτυγμένες χώρες, κατά τη 24-28η εβδομάδα της εγκυμοσύνης, για πρόληψη των επιπλοκών του Σακχαρώδη Διαβήτη στην κύηση και στο νεογνό. Στην Κλινική Προγεννητικής Φροντίδας (ΚΠΦ) του Νοσοκομείου «Αρχιεπίσκοπος Μακάριος III» Λευκωσίας, παρόλο που προσφέρεται υψηλού επιπέδου φροντίδα στις έγκυες, εντούτοις δεν υπήρχε καθορισμένη εξέταση για να ανιχνεύει τον διαβήτη. Η διάγνωση του διαβήτη κύησης βασιζόταν κυρίως στη κλινική εικόνα, στα εργαστηριακά αποτελέσματα και στις επιπλοκές που παρουσιάζονταν στην έγκυο ή στο έμβρυο. Το δείγμα αποτέλεσαν 1258 έγκυες, στις οποίες προγραμματίστηκε ο ανιχνευτικός έλεγχος γλυκόζης. Η συλλογή δεδομένων έγινε από τα βιβλία καταχώρησης που κρατούνται στην ΚΠΦ. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι από τους 944 ελέγχους που έγιναν (οι 314 δεν έγιναν ή δεν καταγράφηκαν), το 47.4% ήταν φυσιολογικοί δηλαδή η τιμή σακχάρου ήταν μικρότερη από 130 mg/dl, ενώ το 52.5% ήταν παθολογικοί με τιμή σακχάρου μεγαλύτερη ή ίση με 130 mg/dl. Στις έγκυες που παρουσίασαν παθολογικό αποτέλεσμα έγινε διερεύνηση με καμπύλη γλυκόζης. Τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του ανιχνευτικού ελέγχου γλυκόζης έδειξαν ότι το 5.9% του δείγματος (56 έγκυες) διαγνώστηκαν με Διαβήτη Κύησης! Η τεκμηρίωση της αναγκαιότητας εφαρμογής ανίχνευσης του Σακχαρώδη Διαβήτη στις έγκυες, για πρόληψη των πολύ επιβλαβών επιπλοκών τόσο στη μητέρα όσο και στο έμβρυο. Η εφαρμογή ανίχνευσης του Σακχαρώδη διαβήτη με τον ανιχνευτικό έλεγχο γλυκόζης, σε όλες τις έγκυες (Δημόσιο και ιδιωτικό τομέα) στις εβδομάδες κύησης. Abstract In all developed countries the screening test of glucose is recommended at weeks of pregnancy because the effects of the pregnancy hormones are mainly seen at this period of pregnancy. Although the Antenatal clinic of Makarios Hospital of Nicosia is highly organised and well resourced, offering quality care to pregnant women, there wasn't any assessed test for the diagnosis of Gestational Diabetes. So the diagnosis was mainly based on complications that occurred during pregnancy. The Nursing Services of the Ministry of Health detected the need of education to the topic of Diabetes. So with the cooperation of Warwick University, they trained midwives and nurses last year from January to October During the course the participants should present a change that was achieved at their work place for the prevention of Diabetes and its complications. 30 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

31 The present work's aim is to present the change that was adopted and implemented in our work place (Antenatal Clinic), from April 2008 that is the screening test of mini glucose tolerance to all pregnant women at weeks of pregnancy. The results of this implementation are already very encouraging. The purpose of this presentation is the sensitization of all midwives on the topic of the early diagnosis of gestational diabetes and the implementation of the screening test to pregnant women in all antenatal clinics. The complications of Gestational Diabetes are very harmful to both, the pregnant woman and the fetus, so their prevention is very important. Εισαγωγή Σύμφωνα με την Π.Ο.Υ. υπολογίζεται πως μέχρι το 2025,300 εκατομμύρια άνθρωποι θα προσβληθούν από τον σακχαρώδη Διαβήτη. Σήμερα το 7% του Αμερικάνικου πληθυσμού, νοσεί με Διαβήτη, ενώ στην Ευρώπη οι διαβητικοί αποτελούν το 7,5% του πληθυσμού (Diabetes Information Hub 2009). Ο τόπος μας δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Ο Παγκύπριος Διαβητικός Σύνδεσμος (Π.Δ.Σ.) αναφέρει τα αποτελέσματα έρευνας που έδειξαν πως το ποσοστό των διαβητικών στην Κύπρο είναι 10,3%, ένα από τα ψηλότερα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι το γεγονός ότι το 1/3 των ατόμων με διαβήτη δεν το γνωρίζουν, γιατί η διάγνωση του γίνεται 4-7 χρόνια μετά την εμφάνιση του (Π.Δ.Σ. 2006). Αυτό ασφαλώς επηρεάζει και τις γυναίκες που παρουσιάζουν τον Διαβήτη στην εγκυμοσύνη. Στην Ελλάδα το 4-8% των εγκύων γυναικών παρουσιάζει Διαβήτη Κύησης (ΔΚ), ενώ στις Η ΠΑ εμφανίζονται περίπου περιστατικά ετησίως, αγγίζοντας το 15%, όπως δημοσιεύθηκε στον τύπο τον Νοέμβριο του 2008 (Λεγάκης 2008). Για την Κύπρο δεν υπάρχουν ως τώρα δημοσιευμένα στατιστικά στοιχεία για τον Διαβήτη στις έγκυες. Διαβήτης Κύησης ορίζεται σαν οποιοσδήποτε βαθμός διαταραχής ανοχής γλυκόζης ή υδατανθράκων, με την εμφάνιση ή την αναγνώριση του κατά τη διάρκεια της κύησης, και ο οποίος συνήθως υπο χωρεί μετάτοντοκετό (NICE 2008c, A.D.A. 2008). Ο ορισμός αυτός εφαρμόζεται, είτε χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή με ινσουλίνη είτε όχι, είτε υποχωρεί μετάτοντοκετό είτε όχι. Ο Δ. Κ. μπορεί να κάνει την εμφάνιση του με κάποια συμπτώματα όπως αύξηση της δίψας και της συχνότητας στην ούρηση, κόπωση, αδυναμία, διαταραχές στην όραση -θολότητα, καθώς και λοιμώξεις στην ουροδόχο κύστη, στον κόλπο ή στο δέρμα. Όμως η πλειονότητα των γυναικών με διαβήτη της κύησης δεν παρουσιάζει κάποια συμπτωματολογία. Λόγω της συχνής απουσίας συμπτωμάτων το NICE (National Institute for health and Clinical Excellence) και άλλοι μελετητές, συνιστούν όπως οι έγκυες να ελέγχονται για την εμφάνιση διαβήτη κατά την 24η με 28η εβδομάδα της εγκυμοσύνης (Λεγάκης 2008, NICE 2008b, A.D.A. 2008, Mayo clinic staff 2008). Ο έλεγχος αυτός γίνεται εδώ και χρόνια στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά στην Κύπρο δεν υπήρχε καθορισμένη εξέταση για να ανιχνεύει τον ΔΚ. Η διάγνωση του, βασιζόταν κυρίως στην κλινική εικόνα της εγκύου, στα εργαστηριακά αποτελέσματα, αλλά και στην παρουσία επιπλοκών στη μητέρα ή στο έμβρυο. Στην ΚΠΦ στο NAM III Λευκωσίας, άρχισε να γίνεται ο ανιχνευτικός έλεγχος της γλυκόζης σ'όλες τις έγκυες από τον Απρίλιο του Το έναυσμα για αυτή την αλλαγή έδωσαν οι Νοσηλευτικές Υπηρεσίες του Υπουργείου της Υγείας, που εντόπισαν τις εκπαιδευτικές ανάγκες στο θέμα της πρόληψης 31 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

32 του Διαβήτη. Γι' αυτό οργανώθηκε σεμινάριο με σχετικό θέμα σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Warwick του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο σεμινάριο το οποίο κράτησε από τον Ιανουάριο μέχρι τον Οκτώβρη του 2008, συμμετείχαν 25 νοσηλευτές και μαίες παγκύπρια. Μια από τις εργασίες του σεμιναρίου αυτού ήταν η ετοιμασία ενός project διάρκειας έξι μηνών. Σ' αυτό θα έπρεπε οι συμμετέχοντες να προσπαθήσουν να κάνουν μια αλλαγή στο χώρο εργασίας τους για την πρόληψη του διαβήτη. Στην Κ.Π.Φ. η εργασία εστιάστηκε στην ανίχνευση του ΔΚ και με το τέλος του project φάνηκε ότι η αλλαγή μπόρεσε να εφαρμοστεί και μάλιστα με επιτυχία. Σκοπός: Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να παρουσιάσει τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του ανιχνευτικού ελέγχου της γλυκόζης, στην ΚΠΦ - NAM III Λευκωσίας, από τον Απρίλιο του 2008 μέχρι τον Ιούνιο του Στόχοι: Η άμεση εφαρμογή ανιχνευτικού ελέγχου γλυκόζης στις εβδομάδες κύησης. Η πρόληψη των επιπλοκών τόσο στη μητέρα όσο και στο έμβρυο. Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Η εγκυμοσύνη ασκεί διαβητογόνο δράση. Αυτό συμβαίνει γιατί κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, ο πλακούντας, που περικλείει το έμβρυο, εκκρίνει ένα σύνολο ορμονών, όπως κορτιζόνη, οιστρογόνα, προγεστερόνη, προλακτίνη, εμβρυϊκό πλακου- ντιακό γαλακτογόνο κλπ, οι οποίες ανταγωνίζονται την δράση της ινσουλίνης. Για τις περισσότερες έγκυες αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα, διότι, εφ' όσον αυξάνονται οι ανάγκες σε ινσουλίνη, το πάγκρεας εκκρίνει περισσότερη (Πετρογιάννης 2008). 'Οταν όμως το πάγκρεας δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του οργανισμού της εγκύου σε ινσουλίνη, αυτή μειώνεται, ενώ η γλυκόζη στο αίμα αυξάνεται κατά πολύ. Σαν αποτέλεσμα υπάρχει υπεργλυ- καιμία και παθολογικός μεταβολισμός των υδατανθράκων, πρωτεϊνών και λιπιδίων - έτσι εκδηλώνεται ο σακχαρώδης διαβήτης (Baby Center Medical Advisory Board, 2005, Πετρογιάννης 2008). Ο διαβήτης της εγκυμοσύνης έχει όλες τις κλινικές και παθολογικές εκδηλώσεις του κλινικού διαβήτη. Επίσης με την αύξηση της γλυκόζης στην μητέρα, προκαλείται υπεργλυκαιμία στο έμβρυο μέσω της πλακουντιακής κυκλοφορίας (Κούλας 2007). Οι επιδράσεις των ορμονών γίνονται πιο έντονες γύρω στις εβδομάδες και γι' αυτό το λόγο συστήνεται ο έλεγχος για τον Διαβήτη σ' αυτό το στάδιο της εγκυμοσύνης (NICE 2008a, Mayo clinic staff 2008). Μετά τον τοκετό η καμπύλη σακχάρου επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα και μόνο σε μικρό αριθμό περιστατικών ο σακχαρώδης διαβήτης παραμένει μόνιμα. Σε ποσοστό 50% ο σακχαρώδης διαβήτης εμφανίζεται μετά τα 10 χρόνια (Πετρο- γιάννης 2008). Σύμφωνα με πολλούς μελετητές κάποιες έγκυες επιβαρύνονται από ορισμένους προϋποθετικούς παράγοντες για να παρουσιάσουν Διαβήτη Κύησης (NICE 2008c, ADA 2008, Mayo clinic staff 2008): Οικογενειακό ιστορικό (συγγενείς πρώτου βαθμού) Ιστορικό με Δ Κ Παχυσαρκία πριν την εγκυμοσύνη ή ταχεία αύξηση βάρους κατά την εγκυμοσύνη Ηλικία μεγαλύτερη των 30 ετών (κατ' άλλους 25 ετών) Φτωχό Μαιευτικό ιστορικό: αυτόματες αποβολές ενδομήτριος θάνατος μακροσωμία μωρού (βάρος γέννησης 4 κιλά ή περισσότερα) Περισσότερες από τέσσερεις εγκυμοσύνες 32 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

33 Γλυκοζουρία ( + + και πλέον στη γενική ούρων) Υπέρταση Δυσλιπιδαιμία Φυλή ιδιαίτερα επιρρεπής στην εμφάνιση διαβήτη όπως η Κίτρινη και η Μαύρη φυλή. Αναφέρεται πως αν μια έγκυος παρουσιάσει έστω και ένα από τους προϋποθε- τικούς παράγοντες, θα πρέπει να διερευνηθεί για την πιθανότητα προΰπαρξης του Διαβήτη. Έτσι από το πρώτο τρίμηνο (περίπου στις 15 εβδομάδες) της εγκυμοσύνης γίνεται ο ανιχνευτικός έλεγχος γλυκόζης, ο οποίος αν είναι φυσιολογικός, τότε επαναλαμβάνεται στις εβδομάδες κύησης (Evert and Vande 2006, NICE 2008a). Στην περίπτωση που ο Διαβήτης στην Εγκυμοσύνη καθυστερήσει να διαγνωστεί, τότε μπορεί να προκαλέσει διάφορες επιπλοκές τόσο στη μητέρα όσο και στο έμβρυο (Baby Center Medical Advisory Board, 2005, Λεγάκης 2008, NICE 2008a), (πίνακας 1). Για τη μητέρα: 1) Η διαβητική κετοξέωση, η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, για να αποφευχθεί ο εμβρυϊκός θάνατος ή ακόμα και ο μητρικός. 2) Η προεκλαμψία, η οποία παρουσιάζεται σε 4πλάσια συχνότητα. 3) Το υδράμνιο, το οποίο οφείλεται στην αυξημένη παραγωγή του αμνιακού υγρού λόγω της αυξημένης εμβρυϊκής οσμωτι- κής διούρησης που προκαλεί η γλυκόζη και αφορά τις έγκυες με κακή ρύθμιση του ζαχάρου. 4) Η αμφιβληστροειδοπάθεια, η εμφάνιση της οποίας εξαρτάται από τη διάρκεια και τη βαρύτητα του διαβήτη πριν από τη εγκυμοσύνη. 5) Η αυξημένη θνησιμότητα. 6) Η ασυμπτωματική βακτηριουρία, η οποία παρουσιάζεται με τριπλάσια συχνότητα στις διαβητικές γυναίκες. Για το έμβρυο: 1) Η μακροσωμία, η οποία εμφανίζεται σε ποσοστό 40-50% των περιπτώσεων με βάρος 4kg ή περισσότερο. 2) Οι ανωμαλίες της διάπλασης, όπως οι ανωμαλίες του κεντρικού νευρικού συστήματος (ανεγκεφαλία, δισχιδής ράχη), οι καρδιακές ανωμαλίες (μετάθεση των μεγάλων αγγείων) και η αγενεσία του ιερού οστού. Οι ανωμαλίες της διάπλασης έχουν τριπλάσια μέχρι τετραπλάσια πιθανότητα εμφάνισης σε νεογνά από μητέρες με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1. 3) Οι τραυματικές κακώσεις κατά τον τοκετό παρουσιάζονται σε ποσοστό 15% περίπου λόγω της μακροσωμίας. Η κεφα- λοπυελική δυσαναλογία έχει σαν αποτέλεσμα την πρόκληση βλαβών του βραχιονίου πλέγματος και σε ποσοστό 10% μόνιμων αναπηριών των άνω άκρων από τις βλάβες αυτές. Λόγω αυτών των κινδύνων όταν διαγνωστεί μακροσωμία εμβρύου συστήνεται η καισαρική τομή (Baby Center Medical Advisory Board, 2005). 4) Η εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη στη μετέπειτα ζωή του μωρού. 5) Ο ενδομήτριος θάνατος του εμβρύου που κυμαίνεται σε 2-5%. Μερικοί μελετητές σημειώνουν ότι αν ο έλεγχος ζαχάρου της μητέρας είναι ανεπαρκής τότε μπορεί να επηρεαστεί η καρδιά του εμβρύου, με αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο του ενδομήτριου θανάτου ιδιαίτερα στους τελευταίους 2 μήνες της εγκυμοσύνης (Baby Center Medical Advisory Board, 2005). 6) Η αύξηση της θνησιμότητας και της νοσηρότητας του νεογνού. Για τη μητέρα Διαβητική κετοξέωση Προεκλαμψία (σε τετραπλάσια συχνότητα) Πολυδράμνιο στον τοκετό Αμφιβληστροειδοπάθεια Για το έμβρυο Μακροσωμία εμβρύου (40-50%) Δυσπλαστικές ανωμαλίες Τραυματισμός ανωμαλίες 2 μωρού/ παρουσία Διαβήτη αργότερα στη ζωή του 33 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

34 ασυμπτωματική βακτηριουρία Ενδομήτριος θάνατος (2-5%) Τραυματισμός στον τοκετό, πρόκληση τοκετού ή καισαρική τομή Νεογνική νοσηρότητα Αυξημένη θνησιμότητα Νεογνική θνησιμότητα Όμως τη σημερινή εποχή της Μαιευτικής και της Νοσηλευτικής θα πρέπει να χαρακτηρίζει η πρόληψη. Έτσι ακολουθήθηκαν οι κατευθυντήριες οδηγίες του NICE (2008b), του «The Sweet Success Program of California» (Evert and Vande 2006) και του Αμερικανικού Διαβητικού Συνδέσμου (A.D.A. 2008), που συστήνουν τον ανιχνευτικό έλεγχο της γλυκόζης για την έγκαιρη διάγνωση του ΔΚ άρα και την πρόληψη των επιπλοκών του. Για την εφαρμογή του ανυχνευτικού ελέγχου της γλυκόζης στο NAM III Λευκωσίας, λήφθηκαν υπόψιν όλα τα άτομα που θα εμπλέκονταν στη διαδικασία αυτή, (οι Μαίες, οι γυναικολόγοι, οι έγκυες, το τμήμα αιμοληψίας, το φαρμακείο, το χημείο) τα υλικά που θα χρειάζονταν, αλλά και το οικονομικό κόστος. Επίσης εξασφαλίστηκε η σχετική άδεια από τη διεύθυνση του νοσοκομείου και ακολούθως προχώρησε η εφαρμογή του ανιχνευτικού ελέγχου της γλυκόζης σε όλες τις έγκυες στις εβδομάδες κύησης τον Απρίλιο του Ο ανιχνευτικός έλεγχος της γλυκόζης που συστήνουν το NICE (2008b) και το National Diabetes Information Clearinghouse (2006) και υιοθετήθηκε από την Κ.Π.Φ. είναι ευκολότερος, οικονομικότερος και το 70% των εγκύων δεν χρειάζεται να κάνει την καμπύλη γλυκόζης, η οποία είναι χρονοβόρα και κοστίζει πολύ περισσότερα. Ο έλεγχος αυτός έχει την ακόλουθη διαδικασία: Ορίζεται το ραντεβού στις εβδομάδες κύησης. Η έγκυος παίρνει 50γρ. γλυκόζης διαλυμένη σε 250ml νερό. Μετά από μια ώρα ανάπαυσης γίνεται αιμοληψία. Σε δύο μέρες φέρνει το αποτέλεσμα της ανάλυσης στην ΚΠΦ. Αν αυτό είναι μικρότερο από 130mg/dl τότε θεωρείται φυσιολογικό. Αν όμως είναι ίσο ή περισσότερο από 130mg/dl τότε προγραμματίζεται η καμπύλη γλυκόζης. Καμπύλη γλυκόζης όπως ορίζεται από National Diabetes Information Clearinghouse (2006): Ενώ η έγκυος είναι νηστική γίνεται η πρώτη αιμοληψία. Ακολούθως παίρνει 100γρ. γλυκόζης διαλυμένη σε νερό (250ml). Μια ώρα μετά γίνεται η 2η αιμοληψία Σε μια ώρα η 3η, Και σε μια ώρα η 4η. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας η έγκυος μένει νηστική. Συμβουλεύεται όμως αφού τελειώσει η αιμοληψία να φάει κάτι προτού αποχωρήσει από το νοσοκομείο για να αποφευχθούν λιποθυμικά επεισόδια. Δύο μέρες μετά φέρνει τα αποτελέσματα στη Κ.Π.Φ.. Οι τιμές που θεωρούνται φυσιολογικές είναι οι ακόλουθες: 1η αιμοληψία 95mg/dl Σε 60' - 180mg/dl Σε 120' - 155mg/dl Σε 180' - 140mg/dl Αν δύο από τις τιμές δεν είναι φυσιολογικές τότε ο γυναικολόγος παραπέμπει την έγκυο σε ενδοκρινολόγο και μετά την επιβεβαίωση της διάγνωσης «Διαβήτης κύησης», γίνεται και η σχετική καταχώρηση στη μαιευτική κάρτα. Μεθοδολογία: Το δείγμα του πληθυσμού που ερευνήθηκε, αποτέλεσαν 1258 έγκυες: όλες όσες επισκέφτηκαν την ΚΠΦ από τον Απρίλιο 2008, μέχρι τον Ιούνιο 2009, και ήταν στο στάδιο των εβδομάδων κύησης. 34 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

35 Από τη συλλογή δεδομένων που έγινε από τα βιβλία καταχώρησης και στατιστικής που κρατούνται στην ΚΠΦ και στο τμήμα τοκετών φάνηκε ότι από αυτές μόνο οι 944 έκαναν τον έλεγχο. (Υπήρχε ένα μεγάλο ποσοστό αποχής και κάποια αποτελέσματα δεν έφθασαν στις μαίες για καταχώρηση - κατά πάσα πιθανότητα αυτά που ήταν φυσιολογικά). Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι από τους 944 ελέγχους που έγιναν, 448 δηλ. το 47.4% ήταν φυσιολογικοί, ενώ 496 το 52.5% ήταν παθολογικοί. Στις έγκυες που παρουσίασαν παθολογικό αποτέλεσμα ακολούθησε ο έλεγχος καμπύλης γλυκόζης. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα αποτελέσματα από την εφαρμογή ανίχνευσης ελέγχου γλυκόζης έδειξαν ότι το 5.9% του δείγματος (56 έγκυες) διαγνώστηκαν με Διαβήτη κύησης! (Τα δεδομένα στις γραφικές παραστάσεις ισχύουν για το NAM III Λευκωσίας). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των εγκύων με ΔΚ κατά τα προηγούμενα χρόνια ήταν: περιστατικά με ΔΚ » » » » » Στους αριθμούς για τα προηγούμενα χρόνια (σχ.1) περιλαμβάνονται και οι έγκυες με διαβήτη τύπου 1. Για το 4/2008-6/2009 είναι όσες διαγνώστηκαν με ΔΚ (υπάρχουν ακόμα τέσσερεις με διαβήτη τύπου 1 που δεν περιλήφθηκαν). Παρόλο που ο αριθμός των τοκετών αυξήθηκε από το 2005 και μετά, αυτό ελάχιστα επηρέασε τα ποσοστά στον Δ. Κ. Με τη διάγνωση του Διαβήτη στην εγκυμοσύνη η έγκυος παραπέμπεται στον ενδοκρινολόγο και στην κλινική διαιτολόγο για να ελεγχθεί το ζάχαρο. Οι πιο πολλές έγκυες με ΔΚ ανταποκρίθηκαν θετικά με καλό έλεγχο του ζαχάρου τους μόνο με τη αλλαγή στη δίαιτα και τη φυσική άσκηση ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις η χορήγηση ινσουλίνης κρίθηκε απαραίτητη. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Συμπερασματικά φαίνεται ότι με τα αποτελέσματα της αναφερόμενης έρευνας, τεκμηριώνεται η αναγκαιότητα εφαρμογής της ανίχνευσης του Σακχαρώδη Διαβήτη στις έγκυες, για πρόληψη των πολύ επιβλαβών επιπλοκών τόσο στη μητέρα όσο και στο έμβρυο. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Η εφαρμογή της ανίχνευσης του Σακχαρώδη διαβήτη με τον ανιχνευτικό έλεγχο γλυκόζης, σε όλες τις έγκυες στις εβδομάδες κύησης θα πρέπει να υιοθετηθεί από όλα τα μαιευτήρια τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Γι' αυτό θα πρέπει να γίνει η σχετική εκπαίδευση/ενημέρωση των μαιών για την εφαρμογή του ελέγχου. Να ενημερώνονται οι έγκυες στις κλινικές προγεννητικής φροντίδας για τη σπουδαιότητα του ελέγχου για να μην υπάρχουν αποχές. Να τονιστεί στην έγκυο από τους λειτουργούς υγείας, η αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης διαβήτη σε μετεγενέστερο στάδιο, έστω κι αν ο ΔΚ υποχωρήσει μετά τον τοκετό. Με την έγκαιρη διάγνωση του Διαβήτη και την πρόληψη των επιπλοκών του, τη σωστή ενημέρωση και τις οδηγίες που δίνονται στην γυναίκα, διασφαλίζεται για την ίδια αλλά και για την οικογένεια της ένα υγιές μέλλον. Η συμβολή και η πρωτοβουλία των μαιών στον τομέα της πρόληψης, ιδιαίτερα στον χώρο της προγεννητικής φροντίδας, είναι υψίστης σημασίας. Το αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής, ενδυναμώνει τις μαίες να συνεχίσουν να εργάζονται σωστά, αναζητώντας και παρέχοντας ποιοτική και αναβαθμισμένη φροντίδα στις έγκυες. 35 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

36 Βιβλιογραφικές αναφορές Ελληνική: Κούλας Ν. Γ., Ειδικός Παθολόγος - Διαβητολόγος. Επιστημονικός Συνεργάτης Διαβητολογικού Κέντρου Ιπποκράτειου. «ΛΑΟΕΣ» ΛΕΓΑΚΗΣ I., Αναπληρωτής διευθυντής Ενδοκρινολογίας Νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν» ΕΛΕΥΘΕΡΟΕΤΥΠΙΑ - 25/11/2008 Copyright 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε. Παγκύπριος Διαβητικός Σύνδεσμος Υπόμνημα προς τον πρόεδρο της Δημοκρατίας. Available from: Accessed 17th October Πετρογιάννης Ν.2008: Κύηση και σακχαρώδης διαβήτης. Available from: Accessed 18th February 2008 Ξένη: A.D.A. (American Diabetic Association) Guidelines for Gestational diabetes from the American Diabetes Association. Available from: Accessed: 18th February 2008 Baby Center Medical Advisory Board, Gestational diabetes Reviewed by the BabyCenter Medical Advisory Board Last updated: June Available from: diabetes_2058.bc?showaii=true (Accessed 20th February 2008) Diabetes Information Hub (2009) Available from: Accessed 16th October Evert B.A., Vande K., Diabetes Spectrum 19: , 2006 American Diabetes Association, Inc.,2006. Mayo Clinic staff Tests and diagnosis - Gestational Diabetes- Information about Gestational Diabetes Mayo Foundation for Medical Education and Research. All rights reserved. Available from: National Diabetes Information Clearinghouse (NDIC) NIH Publication No April 2006 Available from: NICE, 2008a. National Institute for Health and Clinical Excellence MidCity Place 71 High Holborn London WC1V6NA. Available from: N1484 1P 150k Mar 08 ISBN (Accessed 12th February 2008). NICE, 2008b. Antenatal care routine care for the healthy pregnant woman. Clinical Guideline March 2008 Funded to produce guidelines for the NHS by NICE. RCOG Press. NICE, 2008c. National Collaborating Centre for women's and Children's Health Diabetes in pregnancy - management of diabetes and its complications from preconception to the postnatal period. Clinical Guidelines March 2008 (revised reprint July 2008) Funded to produce guidelines for the NHS by NICE. Available from: (accessed 30th October 2009). 36 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

37 63η Γενική Συνέλευση ίου Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Γενεύη, Μαΐου 2010 Ανδρέου Χρίστος Γραμματέας ΠΑΣΥΝΜ Εθνικός Εκπρόσωπος Διεθνούς Συμβουλίου Νοσηλευτικής Η 63η Γενική συνέλευση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) διεξήχθη στο παλάτι των εθνών στη Γενέυη, μεταξύ Μαΐου 2010 και σε αυτή συμμετείχαν αντιπροσωπείες από τα 192 κράτη - μέλη της ΠΟΥ. Η Κυπριακή αντιπροσωπεία αποτελείτο από τους : Υπουργό Υγείας Δρα Χρίστο Πατσα- λίδη, επικεφαλής αντιπροσωπείας Κύριο Ανδρέα Χρύσανθου, Πρέσβης - μόνιμος αντιπρόσωπος της Κυπριακής Δημοκρατίας Δρ Στέλλα Μισιαούλη, Βουλευτής της Επιτροπής Υγείας Δρ Ανδρέα Πολυνείκη, Εκπρόσωπος του Υπουργείου Υγείας Δρ Χριστόδουλο Κάίσή, Εκπρόσωπος Ιατρικών Υπηρεσιών και Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας Δρ Ανδρέα Δημητρίου, Εκπρόσωπος του Παγκύπριου Ιατρικού Συλλόγου Κύριο Χρίστο Ανδρέου, Εκπρόσωπος του Παγκύπριου Συνδέσμου Νοσηλευτών και Μαιών 1. Εναρκτήρια τελετή Η εναρκτήρια τελετή πραγματοποιήθηκε στις 17 Μαΐου και αφορούσε την υιοθέτηση της ημερησίας διάταξης την εκλογή των προεδρείων. Η προεδρεία της 63ης Συνέλευσης ανατέθηκε στον Υπουργό Υγείας της Τυνησίας, κύριο Μόνχερ Ζενάϋτη. Η Γενικός Γραμματέας της ΠΟΥ, Dr Margaret Chan, καλωσόρισε τις αντιπροσωπείες των χωρών, απεύθυνε χαιρετισμό και κύρηξε τις εργασίες της Συνέλευσης. Κατά το χαιρετισμό της, ευχαρίστησε την Οργάνωση και όλες τις χώρες για την παρουσία τους και τη συμμετοχή τους στην προπαρασκευή των εργασιών της συνέλευσης. Ακολούθως, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις δραστηριότητες της ΠΟΥ με σκοπό την καθοδήγηση και υποστήριξη των χωρών για την υλοποίηση των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας. Συγκεκριμένα, απεύθυνε έκκληση στις χώρες όπως εντείνουν τις προσπάθειες τους για εξάλειψη των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία, βελτίωση των παγκόσμιων δεικτών μητρικής και βρεφικής θνησιμότητας και αποτελεσματικότερο έλεγχο και πρόληψη του AIDS, της φυματίωσης και των μη μεταδοτικών χρόνιων νοσημάτων. Τέλος, τόνισε ότι η κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα και ότι η ουσιαστική καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελούν τους κυριότερους προσδιοριστές για επιτυχή και πλήρη επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας. 2. Ημερήσια διάταξη Τα θέματα της ημερησίας διάταξης και τα προεδρεία των προπαρασκευαστικών Επιτροπών της 63ης Γενικής Συνέλευσης, προτάθηκαν μέσα από τα πορίσματα της 125ης και της 126ης συνόδου των κρατών μελών, που διεξήχθη καν στη Γενεύη, το Μαϊο 2009 και Ιανουάριο Συγκεκριμένα, τα πορίσματα των πιο πάνω συνόδων επικεντρώθηκαν σε κατευθηντήριες οδηγίες προς συζήτηση των θεμάτων στη Συνέλευση αφ' ενός και αφ' ετέρου σε προτεινόμενες λύσεις. Η ημερησία διάταξη περιελάμβανε θέματα υγείας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο όπως : η ετοιμότητα για την ενδημική γρίπη 37 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

38 η ανασκόπηση των αναπτυξιακών στόχων υγείας της χιλιετίας η πρόληψη και έλεγχος μη μεταδοτικών χρόνιων νοσημάτων η ο ρόλος του ΠΟΥ στην έρευνα στο χώρο της υγείας και των υπηρεσιών υγείας η πολιτική του ΠΟΥ σε θέματα μεταμόσχευσης ανθρώπινων οργάνων και ιστών η ενδυνάμωση της Νοσηλευτικής και της Μαιευτικής 3. Οργάνωση και διεξαγωγή των εργασιών της Γενικής συνέλευσης Τα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρακάθονταν καθημερινά σε τυπικές συσκέψεις, πριν την έναρξη των εργασιών της Συνέλευσης. Οι συσκέψεις τελούσαν υπό την Προεδρεία της Ισπανίας και απασχολούνταν με τα θέματα της ημερησίας διάταξης της Συνέλευσης. Ο σκοπός διεξαγωγής των συσκέψεων ήταν η αναταλ- λαγή απόψεων και εισηγήσεων μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έτσι ώστε, η παρουσία τους στη Συνέλευση να χαρακτηρίζεται από ενιαία πολιτική και συλλογικές αποφάσεις. Τα θέματα που συζητήθηκαν σε τέτοιες συνόδους ανάγονταν σε πολιτικο-οικονομικό επίπεδο. Όλα τα θέματα της ημερησίας διάταξης της Συνέλευσης ακολούθως ανάγονταν στις προπαρασκευαστικές Επιτροπές Α και Β. Η Επιτροπή Α ασχολήθηκε με τεχνικά θέματα, ενώ η Επιτροπή Β με θέματα διοίκησης και χρηματοοικονομικής διαχείρισης του ΠΟΥ. Οι δραστηριότητες των Επιτροπών για κάθε θέμα προς συζήτηση περιελάμβαναν: κοινοποίηση και μελέτη των πορισμάτων της 125ης και 126ης συνόδου κοινοποίηση και μελέτη σχετικών αναφορών της Γραμματείας του ΠΟΥ καταρτισμός καταλόγου χωρών με πρόθεση για παρέμβαση τοποθετήσεις των πιο πάνω χωρών ανάλογα με το εκάστοτε θέμα προς συζήτηση παράθεση ερευνητικών δεδομένων, απόψεων και εισηγήσεων από εμπειρογνώμονες τελικές παρεμβάσεις χωρών επι των πιο πάνω δεδομένων λήψη αποφάσεων και προώθηση τους για ψήφισμα στην ολομέλεια της Γενικής Συνέλευσης Ο Πρόεδρος της Συνέλευσης παρουσίαζε στην ολομέλεια τα πορίσματα των προπαρασκευαστικών Επιτροπών, ξεχωριστά για κάθε θέμα και καλούσε για τυχών τελικές παρεμβάσεις. Τέλος, οι προτεινόμενες λύσεις εγκρίνονταν ή παραπέμπονταν στην επόμενη Γενική Συνέλευση. Ο περιορισμός χρόνου και η έκταση των συζητήσεων στις προπαρασκευαστικές Επιτροπές, δεν επέτρεψε την πλήρη εξάντληση όλων των θεμάτων που είχαν προταθεί στην αρχική ημερήσια διάταξη της Συνέλευσης. Παράλληλα, είχαν εγερθεί νέα θέματα που απαιτούσαν άμεση συζήτηση και επίλυση. Τα θέματα που εκκρεμούν παραπέφθηκαν στην επόμενη Γενική Συνέλευση. 4. Πορίσματα - Οδηγίες προς κυβερνήσεις κρατών μελών 1. Ετοιμότητα για την ενδημική γρίπη Η Συνέλευση αξιολόγησε τα πορίσματα της ad hoc ομάδας εργασίας η οποία είχε συσταθεί για να μελετήσει τη γνώση και την εμπειρία που έχει εξαχθεί για το επιδημιολογικό πρότυπο εξάπλωσης του ιού και την αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης και καλεί τα κράτη μέλη όπως: παρουσιάζουν αμέσως τα όποια νέα στατιστικά δεδομένα σχετικά με τα κρούσματα υποστηρίξουν τους επαγγελματίες υγείας σε θέματα αναγνώρισης και κατανόησης του επιδημιολογικού προτύπου, των συνθηκών μετάδοσης, των εκδηλώσεων, της διάγνωσης και κλινικής διαχείρισης και τις στρατηγικές ετοιμότητας πρόληψης και αντιμετώπισης του ιού Κυπριακα Νοσηλευτικά Χρονικά τομος 11, τεύχος 1 Vol

39 διασφαλίζουν ισότητα πρόσβασης και διάθεσης εμβολίων και φαρμάκων σε όλο το πληθυσμό 2. Ανασκόπηση αναπτυξιακών στόχων υγείας για τη νέα χιλιετία Η Γενική Συνέλευση αξιολόγησε το βαθμό επίτευξης των αναπτυξιακών στόχων υγείας για τη νέα χιλιετία, όπως αυτοί περιγράφονται στη διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών το Σεπτέμβριο του Όπως έχει διαπιστωθεί, η υλοποίηση των στόχων αυτών στις μη ανεπτυγμένες χώρες παρουσιάζει δυσχέρειες που οφείλονται στη χαμηλή κοινωνικό-οικονομική υποδομή τους, ενώ σε αρκετές χώρες παρατηρήθηκε το φαινόμενο της ανισομερούς κατανομής πόρων και υπηρεσιών ανάμεσα στα φύλα, τις εθνικότητες και τις κοινωνικές τάξεις. Τα Ηνωμένα Έθνη τονίζουν εμφαντικά ότι η φιλοσοφία της επίτευξης των στόχων έγκειται στην καθολική υλοποίηση τους, μέσα από της θεμελιώδεις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως εκ τούτου, εισηγούνται όπως επιδειχθεί ανάλογη εθνική πολιτική δράση για σχεδιασμό και εφαρμογή στρατηγικών για επίτευξη των στόχων, συμπεριλαμβανομένης της εξεύρεσης και διάθεσης των απαιτούμενων ανθρώπινων, οικονομικών και τεχνικών πόρων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα υγείας. Η Γενική Συνέλευση καλεί τις κυβερνήσεις των κρατών - μελών στα ακόλουθα: ιεράρχηση των αναγκών υγείας σε προτεραιότητες και δρομολόγηση αντίστοιχων σχεδίων δράσης για την αντιμετώπιση τους εξάλειψη της φτώχειας και της ανισότητας μεταξύ των φύλων, των ηλικιών, των εθνικοτήτων και των κοινωνικών τάξεων ενεργητική συμμετοχή εκπροσώπων από τις πιο πάνω ομάδες του πληθυσμού στα κέντρα λήψεων αποφάσεων σε θέματα υγείας αύξηση των οικονομικών προϋπολογισμών που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τις δυνατότητες επίτευξης των στόχων αναθεώρηση και ενδυνάμωση των συστημάτων και μηχανισμών πρόσβασης και εξυπηρέτησης των πολιτών από τις υπηρεσίες της υγείας προώθηση ερευνητικής δραστηριότητας για καθορισμό πολιτικής υγείας και περιορισμό των απαιτούμενων δαπανών ανάληψη ευθύνης και δράσης για ουσιαστική στελέχωση των υπηρεσιών υγείας και μείωση της διακίνησης επαγγελματιών υγείας προς τις αναπτυγμένες χώρες συνεργασία μεταξύ των κρατών - μελών σε θέματα προγραμματισμού στελέχωσης και εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας 3. Πρόληψη και έλεγχος χρόνιων μη μεταδοτικών νοσημάτων Οι δείκτες νοσηρότητας και θνησιμότητας αναφορικά με τα χρόνια μη μεταδοτικά νοσήματα διογκώνονται και θεωρούνται ανάλογοι των ραγδαίων εξελίξεων και του σύγχρονου τρόπου ζωής, εργασίας, διαβίωσης, διατροφής και ψυχαγωγίας. Η 60η Γενική Συνέλευση εξουσιοδότησε τη Γενική Γραμματέα της ΠΟΥ στην προετοιμασία σχεδίου δράσης με τίτλο «Πρόληψη και έλεγχος μη μεταδοτικών νοσημάτων: εφαρμογές διεθνούς στρατηγικής ». Το σχέδιο αποσκοπεί: χαρτογράφηση του επιδημιολογικού προτύπου και ανάλυση των πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και συμπεριφορικών προσδιοριστών του, ως βάση μελλοντικών κατευθύνσεων για λήψη πολιτικών, νομοθετικών και οικονομικών μέτρων πρόληψης και αντιμετώπιση του μείωση της έκθεσης των ατόμων και των ευρύτερων πληθυσμών στους παράγοντες κινδύνου συμπεριλαμβανομένων τ Πζ ΧΡήοτίς καπνού και αλκοόλ, τις συνήθειες διατροφής και σωματικής άσκησης, καθώς και βελτίωση της ενδυνάμωσης του ατόμου για αυτοδιάθεση στην επιλογή θετικότερων συμπεριφορών υγείας ανατροφοδότηση και ενίσχυση συστημάτων υγείας σε θέματα οικονομικής αποδοτικότητας και διαχειριστικής αποτελεσματικότητας του χρόνιου χαρακτήρα των Κυπριακά Νοσηλευτικά χρονικά τόμος 11, τεύχος 1 Vol

40 νοσημάτων αυτών σε όλα τα επίπεδα φροντίδας υγείας. Η Γενική Συνέλευση συζήτησε τις πρόνοιες του σχεδίου και καλεί τις κυβερνήσεις των κρατών - μελών στα ακόλουθα : αξιολόγηση και ιεράρχηση των προσδιοριστών σε εθνικό επίπεδο εκπόνηση, εφαρμογή και συστηματική αναβάθμιση πολιτικών δημόσιας υγείας ενίσχυση του πρωτοβάθμιου επιπέδου υγείας και αναβάθμιση των προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής υγείας μείωση της φτώχειας και υποστήριξη των οικονομικά δυσπραγούντων εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρισης των κοινωνικό-οικονομικών προσδιοριστών υγείας, συμπεριλαμβανομένων της ισότιμης κατανομής και ανακατανομής του εισοδήματος και διασφάλιση ισότιμων συνθηκών διαθεσιμότητας, προσβασιμότητας και προσπελασιμότητας υπηρεσιών υγείας. 4. Πολιτική της ΠΟΥ σε θέματα μεταμόσχευσης οργάνων και ιστών Ιστορικά, το θέμα απασχόλησε τον ΠΟΥ το 1991, χρονιά κατά την οποία είχαν εκδοθεί οι πρώτες κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τη διαχείριση ανθρώπινων οργάνων και ιστών για σκοπούς μεταμόσχευσης. Έκτοτε, οι εν λόγω κατευθυντήριες οδηγίες αποτέλεσαν το εφαλτήριο για εκπόνηση και εφαρμογή νομοθετικών ρυθμίσεων σε περισσότερα από 50 κράτη μέλη του ΠΟΥ. Το 2004, η ΠΟΥ αναγνωρίζοντας τις επιστημονικές εξελίξεις στον τομέα των μεταμοσχεύσεων αναθεωρεί τις κατευθυντήριες οδηγίες έτσι ώστε να ενισχυθούν οι μηχανισμοί αναφοράς και ελέγχου της ασφάλειας, της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των μεταμοσχεύσεων. Το 2006 δημοσιεύεται ένα διεθνές εργαλείο εφαρμογής των πιο πάνω μηχανισμών. Σήμερα, 91 κράτη μέλη διεξάγουν συστηματικά μεταμοσχεύσεις οργάνων και ιστών υπό την επίβλεψη του ΠΟΥ. Ωστόσο, η αυξανόμενη ζήτηση και η περιορισμένη διαθεσιμότητα σε μοσχεύματα δημιουργεί ηθικά ζητήματα («τουρισμού μεταμόσχευσης» και «εμπορία μοσχευμάτων»), σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Το 2008, η ΠΟΥ σε συνεργασία με τη Διεθνή Κοινότητα Μεταμοσχεύσεων (International Transplantation Society) διακηρύσσει ότι τα φαινόμενα αυτά αποτελούν καταπάτηση των αρχών της ισότητας, της δικαιοσύνης και του σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και πρέπει να απαγορευτούν και ποινικοποιηθούν. Ταυτόχρονα, έχει καθορίσει ελάχιστα κριτήρια καταλληλότητας μοσχευμάτων, σε περιπτώσεις ζωντανού δότη και έχει προσδιορίσει τις ελάχιστες υποχρεώσεις των επαγγελματιών υγείας έναντι των ζωντανών δοτών μετά την μεταμόσχευση (περίθαλψη, αντιμετώπιση επιπλοκών και λοιπών προβλημάτων υγείας λόγω μεταμόσχευσης). Η Συνέλευση ψήφισε τις αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες για τη μεταμόσχευση οργάνων και ιστών, (προ- σβάσιμες στη διεύθυνση: 5. Ο ρόλος του ΠΟΥ στην έρευνα στο χώρο της υγείας και των υπηρεσιών υγείας Ο ΠΟΥ κάλεσε τη Γενική Συνέλευση στη ψήφιση της διεθνούς στρατηγικής για την έρευνα στο χώρο της υγείας και των υπηρεσιών υγείας. Συγκεκριμένα, στη στρατηγική έρευνα ορίζεται ως η ανάπτυξη και η εξέλιξη της γνώσης που στοχεύει στην κατανόηση και αντιμετώπιση των προκλήσεων του τομέα και των υπηρεσιών υγείας. Ο ορισμός καλύπτει πλήρως το φάσμα της αναγνώρισης του προβλήματος, της κατανόησης της αιτιολογίας του, της επεξεργασίας των λύσεων του, της μετουσίωσης της λύσης σε πολιτική και πρακτική υγείας και της επανεκτίμησης της αποτελεσματικότητας της. Στο όραμα της στρατηγικής αναφέρεται ότι οι αποφάσεις και οι δράσεις σε θέματα υγείας και υπηρεσιών υγείας πρέπει να τεκμηριώνονται σε ερευνητικά ευρήματα. Στην αποστολή της στρατηγικής αναφέρεται ότι ο ΠΟΥ και τα κράτη μέλη πρέπει να συνεργαστούν έτσι ώστε να ενδυναμώσουν και υποστηρίξουν την επιστήμη και την τεχνολογία για την παραγωγή ερευνητικών εργαλείων και ευρημάτων που αναβαθμίζουν την υγεία των 40 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

41 λαών. Οι στόχοι της στρατηγικής χωρίζονται σε: καθορισμός προτεραιοτήτων (σε ανάγκες υγείας ανάλογα με το επιδημιολογικό πρότυπο κάθε χώρας) δημιουργία υποδομών έρευνας (εφαρμογή και υποστήριξη εθνικών συστημάτων έρευνας στο χώρο της υγείας και των υπηρεσιών υγείας) καθορισμού επιπέδων καλής πρακτικής στην άσκηση επαγγελμάτων υγείας ανάλυση προηγούμενης ερευνητικής γνώσης και εμπειρίας και συγκερασμός ευρημάτων, πολιτικής και πρακτικής 6. Ενδυνάμωση της Νοσηλευτικής και της Μαιευτικής Σύμφωνα με τη διακήρυξη της 59ης Γενικής Συνέλευσης και τα πορίσματα της 126ης συνόδου των κρατών μελών για το εν λόγω θέμα, η 63η Γενική Συνέλευση αναγνωρίζει: τη ζωτική συνεισφορά των επαγγελμάτων της Νοσηλευτικής και της Μαιευτικής στα εθνικά συστήματα υγείας, στα επίπεδα υγείας των κοινωνιών που εξυπηρετούν την αναγκαιότητα για ορθολογική ρύθμιση σοβαρότητα της διακίνησης του νοσηλευτικού και του μαιευτικού ανθρώπινου δυναμικού τη διεθνή έλλειψη νοσηλευτικού και μαιευτικού προσωπικού και τις δυσμενείς επιπτώσεις της στις υπηρεσίες υγείας και ότι αρκετές χώρες εξακολουθούν να μην έχουν υιοθετήσει πλήρως τις κατευθυντήριες οδηγίες για τη ρύθμιση των πιο πάνω επαγγελμάτων στα προγράμματα και την πρακτική των υπηρεσιών υγείας Ως εκ τούτου, καλεί τα κράτη μέλη όπως: εγκαθιδρύσουν προγράμματα για την ανάπτυξη και ορθολογική διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού Νοσηλευτικής και Μαιευτικής, σε θέματα πρόσληψης και εξέλιξης, γεωγραφικής κατανομής και υποκίνησης διασφαλίσουν την ενεργή συμμετοχή των Νοσηλευτών και των Μαιών στον προγραμματισμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση των πολιτικών και υπηρεσιών υγείας σε όλα τα επίπεδα, καθώς και αντιπροσώπευση τους για ουσιαστική επιρροή στα ανάλογα κυβερνητικά σώματα προάγουν τη θεσμοθέτηση ή τη διαχρονική αναθεώρηση της εθνικής νομοθεσίας σχετικά με τα συγκεκριμένα επαγγέλματα, έτσι ώστε αυτά να ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες και ανάγκες υγείας δημιουργήσουν μηχανισμούς συλλογής και αξιοποίησης στατιστικών δεδομένων ως μέρος του εθνικού πληροφορικού συστήματος υγείας όπως: Επίσης, καλεί τη Γενική Γραμματέα της ΠΟΥ διασφαλίσει τη συμμετοχή των νοσηλευτών και μαιών στις διεθνείς στρατηγικές για ανάπτυξη ποσοτικά ανάλογου και κατάλληλα εκπαιδευμένου νοσηλευτικού και μαιευτικού προσωπικού εργοδοτήσει Νοσηλευτές και Μαίες στα προγράμματα ανάπτυξης και υλοποίησης πολιτικών της ΠΟΥ, οι οποίες σχετίζονται με τα επαγγέλματα τους παρέχει καθοδήγηση και υποστήριξη τόσο στις κυβερνήσεις των κρατών μελών, όσο και στη Διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή Νοσηλευτικής και Μαιευτικής ενθαρρύνει τα κράτη μέλη όπως διασφαλίζουν ένα ασφαλές και υποστηρικτι- κό εργασιακό περιβάλλον για την ανάπτυξη και εξέλιξη των εν λόγω επαγγελμάτων. 41 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

42 Συνάντηση εθνικών αντιπροσώπων Διεθνούς Συμβουλίου Νοσηλευίών Σάββα Νίκος Μέλος ΔΣ ΠΑΣΥΝΜ Αναπληρωτής Εκπρόσωπος του ΠΑΣΥΝΜ στο Διεθνές Συμβούλιο Νοσηλευτών Ο ΠΑΣΥΝΜ εκπροσωπήθηκε στην πιο πάνω Συνάντηση (ΝΝΑ and Triad Meeting), η οποία έλαβε χώρα στη Γενεύη της Ελβετίας, μεταξύ Μαΐου 2010 στο ξενοδοχείο Ramada Park Hotel. Στη συνάντηση συμμετείχαν Επαγγελματικοί Σύνδεσμοι, Διευθυντές και Συμβούλια Νοσηλευτικής και Μαιευτικής από 85 χώρες, καθώς και εκπρόσωποι από τη Διεθνή Συνομοσπονδία Μαιών (ICM), το Διεθνές Συμβούλιο Νοσηλευτικής (ICN) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO). Εκ μέρους του ΠΑΣΥΝΜ συμμετείχαν οι συνάδελφοι Ιωάννης Αεοντίου (Πρόεδρος), Χρίστος Ανδρέου (Γραμματέας) και Νίκος Σάββα (Μέλος). Τα θέματα που απασχόλησαν τους Εθνικούς Επαγγελματικούς Συνδέσμους (NNA's), κάλυπτε ένα ευρύ φάσμα επίκαιρων θεμάτων όπως η ενδυνάμωση του Νοσηλευτικού επαγγέλματος και η δικτύωση του σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Προηγήθηκε μια ανάλυση του περιβάλλοντος στην προσπάθεια εξεύρεσης κοινού εδάφους συζήτησης ανάμεσα στις 85 χώρες με θέματα που αφορούσαν τη Νοσηλευτική, την Υγεία, την κοινωνία σε σχέση με τους NNA's. Στο Triad meeting Εξετάσθηκαν τρία βασικά θέματα: «Η οικονομική κρίση, οι επιπτώσεις και πως προχωρούμε μπροστά». Το θέμα με Αγγλικό τίτλο: «The Economic Crisis: Impact and the Way Forward» ανέπτυξε ο Πρόεδρος του ΠΑΣΥΝΜ, Ιωάννης Αεοντίου, μετά από πρόσκληση του Διεθνούς Συμβουλίου Νοσηλευτών. Για την συγκεκριμένη σύνοδο ιδιαίτερη τιμή για την Κύπρο αποτελεί και η ανάληψη της προεδρίας της συνόδου μαζί με την κ. Jean Yan, Επιστημονικός Διευθυντής του Τμήματος Νοσηλευτικής και Μαιευτικής της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Σε μια σύνοδο με τόσο επίκαιρο θέμα και με τις περισσότερες απευθυνόμενες ερωτήσεις προς το προεδρείο, η Κύπρος εκπροσωπήθηκε επάξια αφήνοντας άριστες εντυπώσεις. Κατά τη συζήτηση, ανάμεσα σε άλλα, τονίστηκαν τα ακόλουθα: Ενώ οι Νοσηλευτές και οι Μαίες σε ορισμένες χώρες αποτελούν τον κύριο άξονα στην παροχή υπηρεσιών υγείας και ειδικότερα στην ΠΦΥ, η αναγνώριση της προσφοράς τους, σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, διέρχεται μέσα από καθημερινούς αγώνες για την αναγνώριση αυτού του ρόλου. Απαιτείται εντατικοποίηση των προσπαθειών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, έτσι ώστε οι Νοσηλευτές και οι Μαίες να αποτελούν αναπόσπαστα μέλη στα κέντρα λήψης αποφάσεων, ιδιαίτερα όσον αφορά την πολιτική υγείας και την διαχείριση των πόρων. Διαφάνηκε ότι ο ρόλος των Νοσηλευτών και Μαιών εξακολουθεί να υποβιβάζεται από τους αρμόδιους στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Ζητήματα που σχετίζονται με την ορθολογική διαχείριση ποσοτικά ανάλογου και κατάλληλα εκπαιδευμένου νοσηλευτικού και μαιευτικού προσωπικού εξακολουθούν να παραμένουν άλυτα σε πολλές χώρες. Οι μειωμένες προσλήψεις και οι περιορισμοί παροχής κινήτρων, παράλληλα με τις μειώσεις μισθών και τη μείωση στην παραγωγή νέων απασχολουμένων στον τομέα της υγείας, είναι μερικά μέτρα που χαρακτήριζαν και προηγούμενες περιόδους οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, σήμερα υπάρχει μια μεγαλύτερη εκτίμηση για τις δυσμενείς συνέπειες των μέτρων αυτών στην υγειονομική περίθαλψη. Σε μια εποχή που 42 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

43 οι πόροι είναι δύσκολο να εξευρεθούν, υπάρχει ανάγκη εντοπισμού και καλύτερης ανάλυσης του προβλήματος της έλλειψης εργατικού δυναμικού. Χρειάζεται συνεργασία με τα Υπουργεία Υγείας για την ορθότερη και αποδοτικότερη διαχείριση των νοσηλευτικών και μαιευτικών πόρων. Ο ΠΟΥ συλλέγει πληροφορίες από τις χώρες που έχουν δεχθεί το μεγαλύτερο πλήγμα και προσπαθεί να εντοπίσει τις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος για να μπορέσει να δώσει λύσεις. Στη συνάντηση αναγνωρίστηκε ότι οι αιτίες του πιο πάνω προβλήματος ίσως να μην κρύβονται πίσω από την παραγωγή νέων ειδικευμένων επαγγελματιών, αλλά πίσω από τη χρήση (εξ ανάγκης) ανειδίκευτου προσωπικού, τις φτωχές υποδομές που διαθέτουν ορισμένες χώρες και την απουσία απαραίτητου εξοπλισμού. Η επικέντρωση στην βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών φροντίδας και η εισαγωγή πιο αποδοτικών μοντέλων θα συμβάλουν στην βελτιστοποίηση των υγειονομικών αποτελεσμάτων. Η περίοδος λιτότητας που διανύουμε καλεί για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και την εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων στη χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας. Η μείωση των επενδύσεων στον τομέα της υγείας σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης μπορεί να σημαίνει ότι οι επακόλουθες αρνητικές συνέπειες θα εξακολουθούν να είναι αισθητές και πολλά χρόνια μετά την κρίση. Ο υψηλός φόρτος εργασίας του νοσηλευτικού και του μαιευτικού προσωπικού και ο κίνδυνος προσβολής των επαγγελματιών υγείας από HIV/AIDS σε ορισμένες χώρες, πρέπει να απασχολήσει περισσότερο τους επαγγελματικούς εθνικούς συνδέσμους. Οι ευκαιρίες που πρέπει να αξιοποιηθούν για μια ισχυρή συνηγορία με την ευκαιρία της συνόδου των G8b στον Καναδά, προτρέποντας τις κυβερνήσεις να επικεντρωθούν σε θέματα της μητρότητας, εργατικού δυναμικού και υγείας του παιδιού. Το αυξανόμενο βάρος των χρόνιων ασθενειών: Η σύνοδος, τόνισε την ανάγκη σε μια εποχή που τα μη μεταδοτικά νοσήματα (ΜΜΝ), είναι υπεύθυνα για την νοσηρότητα και θνητότητα ενός πολύ μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού, να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ούτως ώστε να βελτιωθεί η προσβασιμότητα σε κατάλληλη, οικονομικά προσιτή φροντίδα υγείας για τα άτομα με χρόνια νοσήματα. Οι νοσηλευτές μέσα από την γνώση και την πείρα τους, καλούνται να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Εκτης θέσεως ως ηγέτες, σύμβουλοι και συντονιστές, μπορούν να εισηγηθούν μέτρα για την άμβλυνση του προβλήματος των ΜΜΝ. Απορρέοντα συζήτησης: Δεν υπάρχει μαγική συνταγή για τον έλεγχο των χρόνιων ασθενειών, αφού συχνά είναι το αποτέλεσμα μιας περίπλοκης αλληλεπίδρασης μεταξύ των κοινωνικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι Νοσηλευτές πρέπει να είναι έτοιμοι να τις αντιμετωπίσουν με τον καλύτερο δυνατό και αποτελεσματικό τρόπο. Υπάρχει ισχυρή υποστήριξη της ολιστικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων. Οι νοσηλευτές πρέπει να προωθήσουν πολιτικές που να ευνοούν τη φροντίδα υγείας στην κοινότητα, λαμβάνοντας υπόψη τη συνέχεια της φροντίδας. Αυτό δεν είναι εύκολο αφού η απόδοση των επενδύσεων αυτών είναι μακροχρόνια σε σχέση με τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα. Η δημιουργία υποδομών ΠΦΥ για τις υπηρεσίες ψυχικής αποτελεί μια παραμελημένη πτυχή σε πολλές χώρες. Η μείωση των ημερών νοσηλείας στο νοσοκομείο των ηλικιωμένων μιας χώρας ενδυναμώνει την ανάγκη για παροχή ΠΦΥ. Οι νοσηλευτές μπορούν να αποτελέσουν την οργανωτική δομή στην παροχή εξω- νοσοκομειακής φροντίδας. Σε χώρες με μεγάλα ποσοστά ΜΜΝ, η βία και οι τραυματισμοί δεν τυγχάνουν της δέουσας προσοχής και δεν περιλαμβάνονται στο βασικό πακέτο για την υγεία. Πρέπει να εξευρεθούν οι τρόποι προώθη- 43 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

44 σης στην ατζέντα υγείας των χωρών, έτσι ώστε τα θέματα αυτά είναι αντιμετωπιστούν στα πρώτα στάδια. Συχνά οι νοσηλευτές και μαίες δεν έχουν τα κατάλληλα εργαλεία έτσι που να προσφέρουν με όλες τις δυνατότητες τους στην ΠΦΥ, αντίθετα δίδεται αδικαιολόγητη έμφαση στο ιατροκεντρικό μοντέλο. Ενίσχυση των Συστημάτων Υγείας Η απάντηση της Νοσηλευτικής & Μαιευτικής Με την υιοθέτηση των στόχων της χιλιετίας από τον ΠΟΥ και την ευρεία δέσμευση για τη βελτίωση του επιπέδου της υγείας, η ενδυνάμωση των Συστημάτων Υγείας αποτελεί ζήτημα ζωτικής σημασίας για την επίτευξη του πιο πάνω στόχου. Διεθνή στοιχεία δείχνουν ότι χώρες με σαφή προσανατολισμό στην ΠΦΥ, έχουν καλύτερα και πιο δίκαια αποτελέσματα στην παροχή υπηρεσιών υγείας, έχουν χαμηλότερα κόστος υγειονομικής περίθαλψης και μπορούν να πετύχουν μεγαλύτερη ικανοποίηση των χρηστών. Ο ΠΟΥ έχει καταγράψει ότι σε περιοχές με περιορισμένη υγειονομική πρόσβαση και όπου οι νοσηλευτές / μαίες αύξησαν την παροχή φροντίδας μέσω της ΠΦΥ είχε θετικό αντίκτυπο στην ποιότητα και την αποδοτικότητα των παρεχομένων υπηρεσιών. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον περιορισμό της μητρικής και νεογνικής θνησιμότητας, με την ανάπτυξη ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, στην παρουσία της Μαίας. Ο συνασπισμός που δημιουργήθηκε το 2007 έχει στόχο να ανατρέψει τη χαμηλή ιεράρχηση που κατέχει στην ατζέντα των κρατών, η υγεία της μάνας και του βρέφους και εργάζεται για να κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινότητα για την υγεία, όσον αφορά την επίτευξη των στόχων της χιλιετίας 4 & 5.. Τα ζητήματα που εξετάσθηκαν καθώς και η πιο πάνω συζήτηση αποτέλεσαν τη βάση του κειμένου διακήρυξης με τίτλο: Triad Communique. Το εν λόγω κείμενο τέθηκε ενώπιον των Υπουργών Υγείας της Κοινοπολιτείας και ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε συναντήσεις που ακολούθησαν τις αμέσως επόμενες ημέρες, και είναι προ- σβάσιμο στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση 44 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

45 37ο Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο Κασίνη Αφροδίτη Νοσηλευτική Λειτουργός Μέλος Δ.Σ. ΠΑΣΥΝΜ Ο Εθνικός Σύνδεσμος Νοσηλευτών Ελλάδος (ΕΣΝΕ) διοργάνωσε το 37ο Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο στην ιστορική Σιθώνια της Χαλκιδικής υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και των Τμημάτων Νοσηλευτικής του Εθνικού και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, του ΤΕΙ Αθηνών και του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις 3 με 6 Μαΐου 2010 στο Συνεδριακό Κέντρο του ξενοδοχείου Porto Carras Resort. Στο χαιρετισμό της, η Πρόεδρος του ΕΣΝΕ, Δρ Ελένη Κυ- ρίτση τόνισε πως το εν λόγω Συνέδριο αποτελεί θεσμός ξεχωριστής δραστηριότητας για τους Νοσηλευτές, συνεχίζοντας έτσι την ανοδική του πορεία με την ολοένα αυξανόμενη και διευρυμένη συμμετοχή των συναδέλφων. Το Συνέδριο είχε ως στόχους και σκοπούς την ανάδειξη νέων γνώσεων, πρωτοβουλιών και εμπειριών εφαρμογής στη Νοσηλευτική, που συμβάλλουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των αναγκών τόσο του ασθενούς όσο και του υγιούς ατόμου. Οι Νοσηλευτές αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των υπηρεσιών υγείας και με το υψηλό επίπεδο του έργου τους συνδράμουν στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η έννοια της φροντίδας είναι πλέον περιζήτητη, και ως εκ τούτου αποτελεί αδήριτη ανάγκη για τους Νοσηλευτές η συνεχώς νέα και διευρυμένη γνώση που επιτυγχάνεται μέσα από την κλινική εμπειρία, έρευνα και τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση τους. Μέσα από την πλούσια θεματολογία του Συνεδρίου, οι συμμετέχοντες είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν νέα γνώση, να προβληματιστούν και να αναθεωρήσουν στάσεις και συμπεριφορές που αποβλέπουν σε όφελος του αρρώστου και επιπλέον αποτελούν βήμα για την ελεύθερη διατύπωση απόψεων σε θέματα υγείας. Συγκεκριμένα το Συνεδρίου αναλώθηκε σε θεματικές ενότητες της Νοσηλευτικής σχετικά με την Εκπαίδευση, τη Γεροντολογία, τη Ψυχική Υγεία, την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, την Κοινοτική, την Καρδιολογία, την Ογκολογία, τη Μητρότητα και Παιδί, την Παθολογία, τη Χειρουργική, τις Λοιμώξεις, τη Νεφρολογία, τη Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας, τη Δεοντολογία και Βι- οηθική, την Πληροφορική, την Υγιεινή και Ασφάλεια στην εργασία, την Αναισθησιολογία, την Επείγουσα και Εντατική και τη Διαπολιτισμική Νοσηλευτική. Τα πιο πάνω θέματα παρουσίασαν με επιτυχία συνάδελφοι Νοσηλευτές, από όλη την Ελλάδα και Κύπρο, μέσα από αναρτημένες και ελεύθερες ανακοινώσεις σε μορφή διάλεξης, στρογγυλού τραπεζιού και κλινικού φροντιστηρίου. Η διεξαγωγή του Συνεδρίου έγινε σε τέσσερεις (4) συντρέχουσες συνόδους και παράλληλα λειτουργούσε έκθεση εταιρειών φαρμακευτικών προϊόντων, υγειονομικού υλικού και τεχνικού εξοπλισμού. Επίσης το Συνέδριο μοριοδοτήθηκε από το Διεθνές Συμβούλιο Νοσηλευτών (ICN) με είκοσι εννέα (29) Μονάδες Συνεχιζόμενης Νοσηλευτικής Εκπαίδευσης. Η μοριοδότηση έγινε με βάση το Διεθνές Σύστημα Μοριοδότησης της Συνεχιζόμενης Νοσηλευτικής Εκπαίδευσης (ICNECs) και χορηγήθηκε ανάλογα με τις ώρες παρακολούθησης του επιστημονικού προγράμματος. Η Συνεδριακή τσάντα περιείχε το τελικό πρόγραμμα, το βιβλίο πρακτικών και τις εργασίες σε ψηφιακή μορφή. Ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Νοσηλευτών και Μαιών (ΠΑΣΥΝΜ) ανέλαβε την πρωτο- 45 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

46 βουλία να οργανώσει μέσω τουριστικού γραφείου στην Κύπρο, ομαδική αποστολή Κυπρίων Νοσηλευτών, Μαιών και Επισκεπτριών Υγείας. Σε αυτή την ομάδα συμμετείχαν πενήντα οκτώ (58) άτομα. Συνάδελφοι από την Κυπριακή αποστολή παρουσίασαν ελεύθερες και αναρτημένες ανακοινώσεις. Ο συνάδελφος Κώστας Κούλας (Νοσηλευτής Ελέγχου Λοιμώξεων) παρουσίασε διάλεξη σχετική με τις λοιμώξεις. Συγκεκριμένα ανέλυσε το επίπεδο γνώσεων επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις κατευθυντήριες οδηγίες για την πρόληψη των νοσοκομειακών λοιμώξεων σε μονάδα εντατικής θεραπείας και σε χειρουργείο Γενικού Νοσοκομείου της Κύπρου. Η συνάδελφος Μαρία Χριστοδού- λου (Ανώτερη Νοσηλευτική Λειτουργός, Κοινοτικής Ψυχικής Υγείας) παρουσίασε διάλεξη αναφορικά με τη Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας, με θέμα τις στάσεις έναντι της σοβαρής ψυχικής ασθένειας και η περίπτωση της Κύπρου. Η συνάδελφος Ελένη Μαππή (Νοσηλευτική Λειτουργός Ψυχικής Υγείας) παρουσίασε αναρτημένη ανακοίνωση της ενότητας της Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας με θέμα τα υποκατάστατα φάρμακα και μείωση της βλάβης που επιφέρουν. Η φοιτήτρια του Τμήματος Νοσηλευτικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, Παναγιώτα Έλληνα, παρουσίασε διάλεξη σχετική με την Κοινοτική Νο σηλευτική αναλύοντας τα μοντέλα φροντίδας ηλικιωμένων στην κοινότητα. Η επίσημη εναρκτήρια τελετή του Συνεδρίου πραγματοποιήθηκε στις 3 Μαίου 2010, η ώρα 7μμ στο Συνεδριακό Κέντρο του ξενοδοχείου Porto Carras Resort και ακολούθησε δεξίωση στο Meliton Hotel. Στην εν λόγω τελετή παρέστη καν και απεύθυναν χαιρετισμό εκπρόσωποι της πολιτείας, της εκκλησίας, των εκπαιδευτικών, των συνδικαλιστικών και άλλων οργανωμένων φορέων των Νοσηλευτών. Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του ΠΑΣΥΝΜ είχε απευθύνει χαιρετισμό η συνάδελφος Αφροδίτη Κασίνη, η οποία εξήρε τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον τομέα της υγείας, τις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Νοσηλευτικό επάγγελμα, και τους τρόπους βελτίωσης και ενδυνάμωσης του επαγγέλματος. Ο χώρος διεξαγωγής του Συνεδρίου, το πρόγραμμα, το επίπεδο των εργασιών, ο συντονισμός των προεδρείων και το συνεδριακό υλικό αντικατοπτρίζουν τον υψηλό επαγγελματισμό που χαρακτηρίζει το Διοικητικό Συμβούλιο του ΕΣΝΕ και την Οργανωτική και Επιστημονική Επιτροπή του Συνεδρίου. Το 38ο Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο θα διεξαχθεί το τόμος 11, τεύχος 1 Vol

47 Εκδηλώσεις 5ης και 12ης Μαΐου 2010 Γεωργίου Γεωργία Μέλος Δ.Σ. ΠΑΣΥΝΜ Ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Νοσηλευτών και Μαιών όπως και κάθε χρόνο έτσι και φέτος διοργάνωσε, παγκύπρια εορταστική εκδήλωση, για τη 5η Μαΐου, Διεθνή Ημέρα Μαιών και 12η Μαΐου, Διεθνή Ημέρα Νοσηλευτών. Η φετινή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο οίκημα της Τράπεζας Κύπρου στην Αγία Παρασκευή, Λευκωσία στις 20 Μαΐου 2010 και ώρα Την εκδήλωση χαιρέτησαν με προσφώνηση ο Πρόεδρος του ΠΑΣΥΝΜ κύριος Ιωάννης Λεοντίου και η Αναπληρώτρια Προϊστάμενη Διεύθυνσης Νοσηλευτικών Υπηρεσιών κυρία Σταυρούλα Μιχαήλ. Στην εκδήλωση παρέστησαν και τίμησαν με την παρουσία τους βουλευτές και εκπρόσωποι κομμάτων, εκπρόσωποι συνδικαλιστικών οργανώσεων, εκπρόσωποι του Συμβουλίου Νοσηλευτικής και Μαιευτικής, Εκπρόσωποι των Πανεπιστημίων, η Διευθύντρια της Νοσηλευτικής και Μαιευτικής Σχολής, αφυπηρετήσαντες συνάδελφοι και 50 νοσηλευτές από ένα σύνολο περίπου 2000 νοσηλευτών. Σε όλους τους παρευρισκόμενους δόθηκε εκ μέρους του ΠΑΣΥΝΜ αναμνηστική ευχετήρια κάρτα και γαρίφαλο. Η 5η Μαΐου είχε ως θέμα «Ο κόσμος χρειάζεται τις Μαίες τώρα περισσότερο από ποτέ» το οποίο αναπτύχθηκε από τη συνάδελφο μέλος της επιτροπής Μαιών κυρία Μαρία Γεωργίου. Η συνάδελφος αναφέρθηκε στη προσφορά της μαίας, όχι μόνο κατά τη διάρκεια του τοκετού και της λοχείας, αλλά γενικότερα στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν σήμερα οι μαίες στην ανάπτυξη της νοσηλευτικής και μαιευτικής, ως ισότιμοι επαγγελματίες υγείας. Η μαία μέσα από τις ικανότητες και γνώσεις που διαθέτει αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στη στήριξη της οικογένειας και της κοινωνίας γενικότερα. Η έμφαση που δίνεται στην δημιουργία κοινοτικής μαιευτικής αποδεικνύει περίτρανα τη σημασία αυτή. Το θέμα της 12ης Μαΐου όπως δόθηκε από το ΔΣΝ είχε τίτλο «Παρέχοντας φροντίδα, Υπηρετώντας τη κοινότητα. Ο Ηγετικός ρόλος των Νοσηλευτών στη φροντίδα Χρόνιων Νοσημάτων» και αναπτύχθηκε από την συνάδελφο κυρία Κυριακή Βαρνάβα κοινοτική νοσηλεύτρια. Μέσα από την παρουσίαση διαφάνηκε η αλλαγή και η αλλοίωση της σύγχρονης κοινωνίας με το ποσοστό των χρόνιων αλλά και σοβαρών παθήσεων να αυξάνεται δραματικά. Ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει ο νοσηλευτής στη πρόληψη αλλά και βελτίωση του επιπέδου υγείας είναι αναμφισβήτητα κομβικός. Ο ηγετικός ρόλος που καλείται να αναλάβει ο νοσηλευτής ως μέλος της διεπαγγελματικής ομάδας αποβαίνει σε όφελος του ασθενή και της κοινωνίας γενικότερα. Με το πέρας της εκδήλωσης ακολούθησε δεξίωση - cocktail party κατά τη διάρκεια του οποίου συζητήθηκε το θέμα της μειωμένης προσέλευσης συναδέλφων στα κοινά, παρά τις έντονες προσπάθειες προ- σελκύσεως τους. 47 τόμος 11, τεύχος 1 Vol

48 Οδηγίες για ΐους συγγράφεις Τα Κυπριακά Νοσηλευτικά Χρονικά αποτελούν την περιοδική έκδοση του Παγκύπριου Συνδέσμου Νοσηλευτών και Μαιών με θεμελιώδης στόχους την προαγωγή της Νοσηλευτικής και της Μαιευτικής Επιστήμης στην Κύπρο, την ερευνητική και βιβλιογραφική αναδίφηση θεμάτων σχετικά με την υγεία και τις υπηρεσίες υγείας του τόπου. Παράλληλα με τους στόχους αυτούς, η έκδοση του περιοδικού αποκτά προεκτάσεις που άπτονται της δημιουργίας ενός ισχυρού εκφραστικού οργάνου, μέσου επικοινωνίας, ενημέρωσης και συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης. Οι εισηγήσεις εργασιών για δημοσίευση καλωσορίζονται και συμβάλουν τα μέγιστα προς την πραγμάτωση των πιο πάνω στόχων. Οι πιο κάτω οδηγίες αποτελούν ένα κράμα στοιχείων από τη διεθνή περιοδικογραφεία, στενά συνηφασμένο με τα Κυπριακά Νοσηλευτικά και Μαιευτικά δεδομένα και αποσκοπούν στη προαγωγή και διατήρηση υψηλών εκδοτικών επιπέδων. Η επιστημονική υπόσταση, η επιμελής παρουσίαση, η ομογένεια και η ομοιομορφία των δημοσιεύσεων σε κάθε έκδοση, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την επίτευξη τέτοιων επιπέδων. Ως εκ τούτου, η αφομοίωση των εισηγήσεων ανάλογα με τα πιο κάτω, αποτελεί την πρωταρχική προϋπόθεση για δημοσίευση. ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΑΚΤΥΛΟΓΡΑΦΗΣΗ! ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ > Η εργασία αποστέλλεται σε ψηφιακή μορφή με συνοδεία του σχετικού εντύπου αλληλογραφίας, στη διεύθυνση αλληλογραφίας του περιοδικού όπως αυτή αναφέρεται στο τέλος των Οδηγιών για συγγραφείς.» Οι εργασίες δυνατόν να παραδοθούν και διά χειρός σε οποιονδήποτε από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΠΑΣΥΝΜ, της Εκδοτικής Επιτροπής και των Επαρχιακών επιτροπών. > Οι εργασίες υποβάλλονται σε γραμματοσειρά No. 12, με διπλό διάστημα και περιθώρια 3 εκατοστών. Οι επικεφαλίδες μέσα στο κείμενο αναγράφονται σε ξεχωριστή γραμμή με bold γραμματοσειρά. > Η πρώτη σελίδα της υποβολής περιλαμβάνει τα ακόλουθα: - τον τίτλο της εργασίας και το όριο των λέξεων - το/τα ονοματεπώνυμο/α του/των συγγραφέα/ων. - επαγγελματικός τίτλος, χώρος εργασίας και ακαδημαϊκά προσόντα» Τα στοιχεία του συγγραφέα να μην αναγράφονται στις σελίδες του άρθρου.» Οι Συντομογραφίες που παραθέτονται στο κείμενο πρέπει να αναγράφονται ολογράφως κατά το σημείο της πρώτης αναφοράς τους. >- Η τοποθέτηση φωτογραφιών, πινάκων, διαγραμμάτων και γραφικών παραστάσεων παρεμβάλλεται μέσα στο κείμενο και στο σημείο αναφοράς τους. Η χρησιμοποίηση των πιο πάνω από πρωταρχικές πηγές προϋποθέτει την πλήρη αναφορά στην πηγή. Η χρήση παραρτημάτων πρέπει να αποφεύγεται για την αξιόπιστη και αυθεντική απόδοση της εργασίας στο τυπογραφείο.» Οι βιβλιογραφική αναφορά παρατίθεται με τη χρήση του Συστήματος Harvard όπως αυτό περιγράφεται στο σχετικό κεφάλαιο.» Οι δημοσιεύσεις ταξινομούνται ανάλογα με το θέμα και το τρόπο ανάπτυξης του θέματος σε ποικίλα είδη και κατηγορίες. Προσδιορίστε το είδος της υποβολής σας στο σχετικό έντυπο αλληλογραφίας. > Οι συγγραφείς θα ενημερώνονται γραπτώς από την Εκδοτική επιτροπή για την οποιανδήποτε κατάληξη της εργασίας τους., ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ 1. Ερευνητικες εργασίες Οι εργασίες αυτές περιλαμβάνουν όλα τα είδη Έρευνας και Στατιστικής. Η δημοσίευσης τέτοιων εργασιών προϋποθέτει την αυστηρή τήρηση των πρωτοκόλλων συγγραφής τους και παράθεση όλων των παραμέτρων σύστασης ανάλογα με το είδος τους. Οι παράμετροι αυτοί είναι: > Περιλήψεις (Ελληνική και Αγγλική) > Εισαγωγή > Στόχος και σκοπός της ερευνητικής εργασίας > Φιλοσοφικό, Επιστημονικό, Θεωρητικό υπόβαθρο > Παράθεση βιβλιογραφικής αναφοράς (βιβλιογραφικές παραπομπές και Βιβλιογραφία) > Τήρηση Δεοντολογικών αρχών > Περιγραφή και τεκμηρίωση της Μεθοδολογίας > Ακρίβεια και πληρότητα Στατιστικής ανάλυσης αποτελεσμάτων 9 Παρουσίαση πινάκων με ραβδόγραμμα, ιστόγραμμα μόνο > Συζήτηση και κριτική ανάλυση > Τεκμηρίωση πορισμάτων ή συμπερασμάτων > Χρήση και παρουσίαση πινάκων, διαγραμμάτων και γραφικών παραστάσεων I Στοιχειοθέτηση προοπτικών και περιορισμών της έρευνας» Όριο λέξεων: Βιβλιογραφική ανασκόπηση Η εργασία αυτή, κατά πλειοψηφία, περιλαμβάνει την κριτική ανάλυση και συζήτηση βιβλιογραφικών δεδομένων σε συγκεκριμένο θέμα. Οι εργασίες αυτές δύνανται να επιμεληθούν από ένα έως δύο συγγραφείς. Οι συγγραφείς αναμένονται όπως παραθέσουν και συζητήσουν την τοποθέτηση τους επί του θέματος. Η παράθεση Βιβλιογραφικών αναφορών θεωρείται απαραίτητη. (Όριο λέξεων: ). 3. Μελέτη περίπτωσης Η μελέτη περίπτωσης αφορά την παρουσίαση συγκεκριμένου περιστατικού ασθενούς/ατόμου μέσα στα πλαίσια της Ολιστικής Νοσηλευτικής και Μαιευτικής προσέγγισης. Παράλληλα, η μελέτη επενδύεται με παράθεση, κριτική ανάλυση και συζήτηση της σχετικής βιβλιογραφίας. Η δημοσίευση τέτοιου είδους εργασίας προϋποθέτει τη διαφύλαξη της ταυτότητας και την ενυπόγραφη συγκατάθεση του υπό μελέτη ατόμου. Οι μελέτες περιπτώσεων αποτελούν πολύτιμη πηγή κλινικών εμπειριών και αποδίδουν καινούργιες προοπτικές και διαστάσεις στη Νοσηλευτική. Οι περισσότερες από αυτές ασχολού- 48 τόμος 11, τεύχος 1 Vol