Χωρογραφία της αρχιτεκτονικής

Transcript

1

2 Χωρογραφία της αρχιτεκτονικής Στασινοπούλου Βενετία Ταμπαθάνη Νικολέττα Χριστογιάννη Μαριάννα Επιβλέπων Διδάσκων : Γυφτόπουλος Σταύρος Σύμβουλος : Παναγιωτοπούλου Μηλένη Ε.Μ.Π. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Μάρτιος 2008

3

4 Περιεχόμενα : 1. Περιεχόμενα Πρόλογος Ιστορικά Χορός και Αρχιτεκτονική Χορογραφία Χωροσύνθεση κτιρίων Κτίρια που χορεύουν Επίλογος Γενική βιβλιογραφία Ηλεκτρονικές πηγές.103 1

5

6

7 Ο χορός όπως και η αρχιτεκτονική είναι «τέχνες της απολαυστικής ενσωμάτωσης των κινήσεων. Σε αυτές αντί θετοι κώδικες [(ευγένεια, χάρη, κομψότητα, δεξιοτεχνία, αδεξιότητα, χυδαία επίδειξη ορισμένων μερών του σώματος)» για το χορό και (εκλεπτυσμός, διακόσμηση, εσωστρέφεια, εξωστρέφεια, αποδόμηση) για την αρχιτεκτονική] «έρχονται σε επαφή. Με τον τρόπο αυτό προκύπτουν πομπώδεις ή συγκρατημένες κινήσεις.» 1 Έτσι δημιουργούν τον δικό τους κόσμο μέσα από συγκινήσεις και τονισμό ή αντιπαράθεση σχέσεων, αρκεί ο δημιουργός να μη θέλει να πει με λεπτομέρεια τι έχει στα κατάβαθα της ψυχής του. Αυτή είναι η αδυναμία και ταυτόχρονα η δύναμη της τέχνης του χορού όπως και της αρχιτεκτονικής. Δεν μπορείς να μπεις στο απόλυτο βάθος αλλά από την άλλη πλευρά δεν χρειάζεται να είσαι και τόσο συγκεκριμένος. (1) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 9 3

8 Ο χορός είναι η μόνη τέχνη της οποίας πρώτη ύλη είμαστε εμείς οι ίδιοι που την ασκούμε. Ted Shawn 2. (πηγή: Χορός &θέατρο, εκδόσει ς: Έφεσος σ.5) «Έτσι η χορογραφική ιδέα γίνεται οπτική ερμηνεία της μουσικής, όπου το σώμα με την κίνηση του διαγράφει στο χώρο τη μουσική σε όλες τις παραμέτρους που την αποτελούν: μελωδία, ρυθμός, αρμονία, αντίστιξη κ.τ.λ.» Ζουζού Νικολούδη 3. (πηγή: Χορός &θέατρο,, συ νέ ντευξη σ τι ς φοι τήτρι ες Γεωργία Κακάρα και Σμαράγδα Ραχιώτη, εκδόσει ς: Έφεσος σ.73) 4

9 Modulor, Le Corbusier, μελέτη πάνω στο ανθρώπινο σώμα Η εργασία αυτή έχει ως σκοπό την παρουσίαση των αρχών που διέπουν τον χορό και την άμεση σχέση τους ίσως και σε πολλά σημεία ταύτισημε τι ς αρχές σχεδι ασμού της αρχι τεκτονι κής, καθώς και την εμβάθυνση στην έννοια της χορογραφίας, ως την απόφαση οργάνωσης επιμέρους κινήσεων του χορευτή από τον χορογράφο σε ένα ενιαίο σύνολο, σεσχέσημετησύνθεσηκαι οργάνωση του χώρου κίνησης του επισκέπτη από τον αρχιτέκτονα. Φυσικά ο χορός και η αρχιτεκτονική είναι αυτόνομα πεδία που και τα δύο όμως πραγματεύονται τη σχέση του ανθρώπινου σώματος με το χώρο, μια σχέση συν εχή επαν απροσδιορισμού με κύριο μέσο την κίνηση. Και στην αρχιτεκτονική δεν μπορεί να υπάρξει έμπνευση, δημιουργία, υλοποίηση και βιωματική αίσθηση του παραγόμενου χώρου χωρίς την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο άνθρωπος είναι η βάση (πρώτη ύλη) μέσω της οποίας θα πάρουν μορφή κάποιες προθέσεις. 5

10 Υποσημειώσεις: (2) Ted Shawn ( ) Υπήρξε αινιγματικός και ο μοναδικός άντρας χορευτής κατά τη διάρκεια της ίδρυσης του μοντέρνου χορού, Μαζί με τη γυναίκα του, R uth St. Denis, με την οποία ήταν παντρεμένος για πάνω από 50 χρόνια, ήταν ιδιοκτ ήτες κατά το ήμισι της εταιρείας παραγωγών Denishawn ". Για την 50η επέτειο τους χόρεψαν στο καζίνο της Saratoga Springs στην Νέα Υόρκη. Το Saratoga Springs είναι τώρα το Εθνικό μουσείο Χορ ού και είναι το μοναδικό μουσείο παγκοσμίως που είναι αφιερωμένο στον επαγγελματικό χορό. Ο Shawn εμφανίστηκε στο κλασσικό έργο «Intoler anc e» το 1916 και στο «Don't Change Your Husband» το Το ακόλ ουθο απόφθεγμα αν ήκει σε αυτόν: "Πιστεύω ότι ο χορός μεταδίδει τις βαθύτερες, υψηλότερες και πιο ειλικρινείς πνευματικές σκέψεις και συναισθήματα του ανθρώπου, καλύτερα από τα λόγια προφ ορικά ή γραπτά." (3) Ζουζού Νικολούδη ( ) Γεννήθηκε στην Αθήνα.και υπήρξε σημαντική προσωπικότητα στ ην χορευτική σκηνή της Ελλάδας έχοντας διεθνή αναγνώριση. Από μικρή ασχολήθηκε με το χορό και έλαβε σπουδές σπάνιες για την εποχή της. Παντρεμένη με τον νομικό Ανδρέα Γαζή αποκτά τέσσερα παιδιά. Η καλλιτεχνική της πορεία ξεκινά κατά τη δεκαετία του 50 δίνοντας πολλά ρεσιτάλ με κύριο θέμα την ερμηνεία της μουσικής με τ ην κίνησ η. Παράλληλα με τις πρώτες αυτές χορευτικές δημιουργίες της, ηζουζού Νικολούδη διδάσκει σύγχρονο χορό και ρυθμική στη σχολ ή της Κούλας Πράτσικα. Πολλές από τις παραστάσεις τις οποίες χορογραφεί μεταξύ των οποίων και πολλά έργα του αρχαίου δράματος παρουσιάζονται σε διάφορες χώρες του εξωτερικού και προκαλούν εντύπωσ η. Από τις μεγάλες στιγμές στην καριέρα της ήταν και η συνεργασία της με το Θέατρο Τέχνης και τον Κάρολο Κούν για την παράσταση «Όρνιθες». Συνεργάστηκε επίσης με το Εθνικό Θέατρο, τη σκηνή της Έλσας Βεργή, τη Λυρική Σκηνή και την Όπερα της Πράγας. Για πολλά χρόνια ήταν πρόεδρος στη Κρατική Σχολ ή Ορχηστικής Τέχνης. 6

11

12 Μέχρι το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ο χορός παραμένει στάσιμος. «Βασικός λόγος είναι ο τρόπος αντίληψης του ανθρώπινου σώματος από τον δυτικό κόσμο (εξύψωση του Νου και απόρριψη του σώματος)» 1. «Σύμφωνα με τον Πλάτωνα το σώμα είναι φθαρτό και ουσιαστικά αποτελεί το όχημα της ψυχής. Σύμφωνα με τον Αρι στοτέλη το σώμα εί ναι η ύλη η οποί α έχει την ικανότητα να κινείται από μόνη της, μία ικανότητα που της δίνει η ψυχή. Η ψυχή δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς το σώμα αλλά και το σώμα δεν είναι παρά το όργανο της ψυχής» 2. (χορός : όργανο έκφρασης άρρηκτα συνδεδεμένο με τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. / Αρχιτεκτονική: όργανο έκφρασης και μέσο διαφύλαξης, διασφάλισης ανθρώπινων αναγκών και συναισθημάτων). «Μέχρι τό τε γι α να θεωρηθεί ο χορός θέαμα, το σώμα έπρεπε να λειτουργήσει σαν εργαλείο και να υποταγεί στους αυστηρούς κανόνες της τεχνικής του μπαλέτου να είναι δηλαδή συνετός, μιμητικός, ομοιόμορφος έτσι όπως καθιέρωσαν οι διάφορες σχολές (Ρωσική, Γαλλική, Αγγλική κ.α.)» 3. (1) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤ ΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ. 21 (2) «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, Βιολ ογικές, Αναπτυξιακές και Συμπεριφορικές Προσεγγίσεις, Γνωστική Ψυχολογία», Στέλλα Βοσνιάδου, τόμος Α, εκδόσεις GUTENBERG, Αθήνα σελ (3) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 9 7

13 Ο χορός είναι η μεγαλύτερη, η πιο συγκινητική, η πιοωραία απ τις καλές τέχνες, γιατίδενείναιαπλώςηέκφρασηήη απόσπαση από τη ζωή, αλλάηζωήηίδια. H. ELLIS. (πηγή: Νι κηφόρος Βρεττάκος (επι μ.), Θησαυρός Γνωμι κώνκαι Αποφθεγμάτων, Αθήνα: Διαγόρας, x.x., σ.345) 8

14 Στην Αρχιτεκτονική η παρουσίαση νέων μορφών έκφρασης ξεκινά με το πέρασμα από τον 17ο στον 18ο αιώνα, «μέχρι τότε λει τουργεί σαν εκφρασ τής κατά κύρι ο λόγω του Φεουδαρχικού συστήματος.» Το κίνημα που κυριαρχεί είναι ο Νεοκλασικισμός και κάθε νέο δημιούργημα για να γίνει αποδεκτό πρέπει να υπακούει σε αυτόν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλές φορές μία ψυχρή και χωρίς νόημα μίμηση του παρελθόντος που απλά δεσμεύει τον αρχιτέκτονα και δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες τηςεποχήςτης. «Απόταμέσατου18ου αιώνα νέο πνεύμα έρχεται στον αρχι τεκτονικό χώρο που καλείται να εκπληρώσει τις απαιτήσεις μιας δημοκρατικής αστικής κοινωνίας και μάλιστα με καινούργια μέσα, λόγω τις βιομηχανικής Επανάστασης που παρέχει νέα μέσα και τεχνολογίες. Επί σης γι α πρώτη φορά το αδι αφι λονί κητο του κλασσικού ρυθμού χάνει την μοναδικότητα του και στη θέση του εμφανίζονται πολλά παράλληλα και διαφορετικά αρχιτεκτονικά ρεύματα» 4 Art Deco, Beaux-Arts, Οργανική αρχιτεκτονική και άλλα, πολλές φορές σε αντίθεση μεταξύ τους. Από τις αρχές του 20ου αιώνα έχουμε νέες ιδέες και δημιουργική πνοή στον έντεχνο χορό (20ος αιώνας, εφευρέσεις, επαναστάσεις, διερεύνηση συνείδησης και υποσυνείδητου από James, σεξουαλικότητας από Freud κ.τ.λ...) Η νέα τάση είναι υπερκι νητι κή, πρωτότυπη, επινοητική, ενεργητική. «Έτσι λοιπόν κάθε μικρήήμεγάληκίνησηεκφράζει κάτι, μιασκέψηένασυναίσθημα, μια ιδέα, μια συγκίνηση. Ακόμα και η στάση μπορεί να είναι φορτισμένη με συγκινησιακή ένταση και περιγραφικότητα» 5. Freud σ χεδι άγραμμα του ανθρωπί νου ΕΓΩ (4) «IBA ΚΤΙΡΙΟ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ, η πολεοδομική διάσταση στην αρχιτεκτονική», Γιάννης Κούκης, εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα σελ. 35 (5) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 10 9

15 Molly Smolen in Ashton's Five Brahms Waltzes In The Manner Of Isadora Duncan. Photo by Erik Tomasson. 10

16 «Χαρακτηριστικό του χορού στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα είναι η εμφάνιση του μοντέρνου χορού και η ρήξη του με το κλασσικό μπαλέτο. Πρώτη η Isadora Duncan 6 ( ) έφερε στην τέχνη αυτή το διονυσιακό στοιχείο. Μέχρι τότε το μπαλέτο ήταν απολλώνιο με αυστηρά δομημένη κίνηση και έκφραση που χαρ ακτηριζόταν από καθαρές γραμμές και γεωμετρικά σχήματα κινήσεων και μοτί βων μακρι ά από τη βαρύτη τα της γης. Ως πρώιμη φεμινίστρια η Duncan προωθεί μέσα από το χορό της την ελευθερία της φυσικής κίνησης και έκφρασης για την απελευθέρωση της γυναίκας, μία πραγματική αποδέσμευση από την καταπίεση και τον δογματισμό της τότε πουριτανικής ηθικής» 7. «Θέτει τέρμα σ αυτό το αδιέξοδο και αντικαθιστά τη δεξιοτεχνία με τη δημιουργικότητα και την αι σθαντι κότη τα του χορευτή. Δίνει προτεραιότητα στη συναισθηματική ποιότητα τηςμυϊκήςαίσθησης» 8. Isadora Duncan (7) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ. 22 (8) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ

17 Vera and Michel F okine in Sheheraz ade Vaslav Nijinsky in Afternoon of a Fawn photographs 1912 j erome robbi ns dance division 12

18 Το ίδιο συμβαίνει και στο αυ τοκρατορικό μπαλέτο του θεάτρου Mariinsky στην Αγία Πετρούπολη (M i chel Foki ne 9 ). «Ο Fokine ήθελε το μπαλέτο να έχει δομή, ώστε η τεχνική αρτιότητα να ακολουθεί το ξετύλιγμα της πλοκής και να μην είναι μόνο αφορμή για επίδειξη δεξιοτεχνίας. Ήθελε ακόμη η εκφραστικότητα του χορευτή να πηγάζει από τα ίδια του τα συναισθήματα και όχι από τον στείρο δανεισμό χειρονομιών». «Την ίδια περίοδο ο Vaslav Nij insky 10 (χορευτής φαινόμενο) σπάει την αυστηρή χορογραφική φόρμα του μπαλέτου της συμμετρίας και της αρμονίας με σώματα που συσπώνται από απελπισία και πάλη για ζωή. Η χορογραφία του προκάλεσε πολλές αντιδράσεις τόσο για την αγριότητα και την ασχήμια της όσο και για τη δυσνόητη και κακόηχη μουσική της» 11. George Zoritch in A Faun's Afternoon by Vaslav Nijinsky, Photo by John Li dquist.. (11) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά- Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ

19 Κατοικία της οικογένειας Λαναρά στην Ανάβυσσο, Βαλσαμάκης Modulor, Le Corbusier, μελέτη πάνω στο ανθρώπινο σ ώμα 14

20 Στην αρχιτεκτονική ο Νεοκλασικισμός χάνει την παντοδυναμία του και νέα αρχι τεκτονι κά ρεύματα εμφανί ζονται με πρωτοπόρο αυτό του μοντέρνου κινήματος. Η συμμετρία και η αρμονία της μορφής και της λειτουργίας κατ επέκταση αρχίζουν να αμφισβητούνται και νέες πιο δυναμικές μορφές παίρνουν τη θέση τους. Οι νέοι αρχιτέκτονες δημιουργούν με βάση πλέον τις ανάγκες μιας αστικής κοινωνίας, που αφορούν τον επαναπροσδιορισμό της κατοικίας και γενικά του δημόσιου χώρου στο αστικό περιβάλλον. Το κτίριο συσχετίζεται με προϊόντα βιομηχανικής προέλευσης, όπως αεροπλάνα και πλοία. Οι νέες αυτές θεωρίες εκφράζονται από αρχιτέκτονες όπως ο Le Corbusier 12 ο οποίος με το νέο πρότυπο κτι ρί ου που προτεί νει (ελεύθερη κάτοψη, κάναβος) έρχεται να ανατρέψει την μέχρι τώρα αρχι τεκτονι κή πρακτι κή. Επίσης μελετάται εκ νέου ο άνθρωπος ως μονάδα ορισμού του χώρου και η νέα αρχιτεκτονική γίνεται ανθρωποκεντρική δίνοντας προτεραιότητα στη χρήση μέσα από την οποία προκύπτει και η μορφή. 15

21 Martha Graham, Letter to The World, The Kick

22 Martha Graham, Letter to The World, The Kick 1940 Μεσοπόλεμος «Στην Αμερική η Martha Graham 13 υποστηρί ζει ότι αφού η ζωή εί ναι γρήγορη, απότομη, νευρική και χαοτική γιατί να μην είναι έτσι και ο χορός. Η Graham βίωσε την αρχή του μοντέρνου κινήματος και οραματίστηκε ένα νέο είδος χορού καθαρ ά αμερικάνικο, βασισμένο σε μία συγκεκριμένη τεχνική μακριά από τις επιρροές του μπαλέτου» 14. Για πρώτη φορά συνειδητά ο χορός εμπνέεται από τους νόμους της φυσικής κίνησης του σώματος και οι χορογραφίες γίνονται μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι. Στην αρχιτεκτονική οι ουρανοξύστες που έχουν κάνει την εμφάνιση τους στην Αμερική ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα υλοποιούν τα όνει ρα της καθέτως αν απτυσσόμενης Μητρόπολης. Στη Νέα Υόρκη η ιδέα αυτή της αδέσμευτης ανάπτυξης και του αυξανόμενου συνωστισμού αρχίζει να αναπτύσσε ται ραγδ αία και δέχεται σάτιρα με τη μορφή cartoons στον τύπο ενημέρωσης καθώς και κριτική από εξέχοντες αρχιτέκτονες και πολεοδόμους. Οι νέοι ουρανοξύστες που αντιπροσωπεύουν ένα νέο τρόπο ζωής παρομοιάζονται με πυραύλους που εκτοξεύονται προς τον ουρανό. (14) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤ ΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ

23 The Chrysler Building is an Art Deco skyscraper in New York City. Among the early skyscrapers in Manhattan were the Metropolitan Life Insurance Tower (700 feet, 50 stories), the Woolworth Building (the world's tallest from at 792 feet, 60 stories), the Bank of Manhattan (927 feet, 71 stories), and the heavily decorated Chrysler Building (briefly the world's tallest in 1930 at 1046 feet, 77 stories) The Empire State Building is a 102-story Art Deco skyscraper in New York City, New York 18

24 Οι ουρανοξύστες αποτελούν την κύρια πηγή έκφρασης και με την αναβίωση αρχικά του Νεογοτθικού ρυθμού και του Art Deco στο σχεδιασμό τους από το 1920 έχουμε ως αποτέλεσμα κτίρια αδιαμφισβήτητης ποιότητας κ αι πρωτοτυπί ας Chrysler Building (1930), Empire State Building (1931) που στα επόμενα χρόνια θα επηρεάσουν ολόκληρο τον πλανήτη στο σχεδιασμό ουρανοξυστών. Και ενώ στην Αμερική επικρατεί μία μαζική αντίληψη κατοίκησης και η αρχιτεκτονική αναπτύσσε ται εις ύψος, στην Ευρώπη επικρατούν πιο ήρεμοι ρυθμοί ζωής με στροφή προς τον εξπρεσιονισμό στη Γερμανία, κάτι που σύντομα ανακόπ τεται από τον Χίτλερ. 19

25 20

26 Δεκαετία 60 και 70 Μεταμοντερνισμός «Πρώτος ο Merce Cunningham 15 μαθητής της Graham από τη δεκαετία του 1950 θέλει να δώσει το δι κό του στί γμα. Οίδιος ένιωθε πολύ περιορισμένος, όταν έπρεπε να χορεύει και να εκφράζει με την κίνηση του μία συγκεκριμένη πλοκή. Κάθε χορογραφία του έχει ένα συγκεκριμένο χωροχρονοδιάγραμμα που όμως επιδέχεται πολλές παραλλαγές εφόσον είναι δομημένη σε χωριστές ενότητες. Για τον Cunningham ο χορός μπορεί να μην έχει θεματολόγια αλλά το κοινό μπορεί να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα μόνο και μόνο παρακολουθώντας την αλληλεπίδραση ήχου και κίνησης» 16. Η δεκαετία του 60 είναι η εποχή των μεγάλων κοινωνικών και καλλιτεχνικών αμφισβητήσεων. «Η τεχνική και η δεξιοτεχνία του χορευτή, η απόσταση κοινού-χορευτή, η παραγωγή (φώτα, κοστούμια, σκηνικά) και κάθε έννοια συμβατικού θεάτρου όπως το νόημα και η δομή μιας χορογραφίας, όλα είναι αναστρέψιμα η αν ατρέψιμα. Οι παραστάσεις αρχίζουν να γίνονται σε χώρους υπαίθριους, σε ταράτσες σπιτιών, στο δρόμο και ο οποιοσδήποτε μπορεί πλέον να αποτελέσει μέρος της παρ άστασης. Το χορευτικό αυτό κίνημα ονομάζεται μεταμον τέρν ο» 17 και ως σκοπό έχει την μείωση της απόστασης μεταξύ θεάματος και θεατή μέχρι ο θεατής να αποτελέσει μέρος του θεάματος. (16) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ. 26 (17) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤ ΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά- Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ

27 Merce Cunningham i n Changeling Production Changeling, 1956 Choreogr apher: Merce Cunni ngham Dancer: Merce Cunningham Attic in Vienna, project by Coop Himmelb(l)au 22

28 Στην αρχιτεκτονική μία παρόμοια ιδέα αρχίζει να αναπτύσσεται τουλάχιστονσε θεωρητικό επίπεδο μέσα από τις ιδέες των Archigram 18. Στα κείμενα τους περί αρχιτεκτονικής οι Archigram προτείνουν μεταφερόμενες πόλεις και υποδομές που ξαφνιάζουν μια στάσιμη αστική εικόνα και προσφέρουν στους κατοίκους τους νέες δυνατότη τες και δραστηρι ότητες. Πέρα από τις ιδέες των Archigram που ήταν κυρίως θεωρίες χωρίς δυνατότητα υλοποίησης νέα κινήματα εμφανίζονται όπως ο μεταμον τερν ισμός, η αποδόμηση και άλλα, βρίσκοντας θεωρητικό υπόβαθρο στις θεωρίες του Derrida 19 και άλλων θεωρητικών της αρχιτεκτονικής. Με την αποδοχή των θεωριών αυτών το αρχιτεκτονικό τοπίο αλλάζει. «Η ανάγνωση ενός αρχιτεκτονικού έργου δενμπορείναγίνειμετονίδιοτρόπο. Η νέα αρχιτεκτονική χαρακ τηρίζεται από μορφές που πάλλονται, που αναδύονται από τον σκελετό της συμβατικής αρχιτεκτονικής, που μένουν μι σοτελει ωμένες έτσι ώστε ο καθένας να μπορεί να μαντέψει τι κρύβεται από πίσω» 20. Archigram Instant city (20) «ΔΟΜΩ-ΑΠΟΔΟΜΩ», Φωτεινή Βγόντζα - Παπαπαύλου Καίτη, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, διάλεξη Ιούλιος

29 24

30 Τόσοστοχορόόσοκαιστηναρχιτεκτονικήοσύγχρονος χορευτής-χορογράφος και ο αρχιτέκτονας προσπαθεί να εκφράσει την κατάσταση που βιώνει ο ίδιος. Αρχιτεκτονική και χορευτές αποτελούν καιοιδυοδομέςυπόπίεση. Με τον τρόπο αυτό η σύνθεση και κατ επέκταση η ανάλυση ενός έργου γίνεται υποκειμενικά και για την αν άλυση του δεν υπάρχουν κανόνες. Οκάθεθεατής(χορός) χρήστης (αρχιτεκ τονική) το βι ώνει με το δι κό του τρόπο, αλληλεπιδρά (διαδραστική αρχιτεκτονική) και πολλές φορές αποτελεί ο ίδιος το κέντρο της σύνθεσης. 25

31 26

32 Στους μοντέρνους χορογράφους ο χορός στηρίζεται και στη μιμητική ι δι ότητα του ανθρώπου. Οι απόψεις αυτές βέβαια ισχύουν για τις διάφορες μορφές του θεατρικού ή μιμητικού χορού ο οποίος έχει πλοκή και αναπαριστά δημιουργικά ή σχολιάζει χαρακτήρες, συμπεριφορές κ.τ.λ. Αντί θετα τη θεατρι κότητα την απορρίπτουν πολλοί μεταμοντέρνοι χορογράφοι, οι οποίοι αναζητούν την ουσία του χορού μέσα από την καθαρή κίνηση του σώματος, χρησιμοποιώντας τις τεχνικές release, τον αυτοσχεδι ασμό κ.α. Τ ο ίδιο συμβαίνει και στην αρχιτεκτονική. Με την αρχή του νέου αιώνα τα δεδομένα ανατρέπονται και το ένα κίνημα διαδέχεται το άλλο συμπληρώνοντας ή απορρίπτοντας το με ταχύ τατους ρυθμούς. Μέχρι τότε η αρχιτεκ τονική ήταν στάσιμη και βαθιά ριζωμένη στο παρελθόν της. Με την επανάσταση που έφερε το μοντέρνο κίνημα με τη χρήση του μπετόν και την ελεύθερη κάτοψη, νέοι ορίζοντες δημιουργήθηκαν για μελέτη και η συμβατική αρχιτεκτονική αμφισβητήθηκε. Απότηστιγμήαυτήτανέαρεύματαδιαδέχονται το ένα το άλλο και οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν περισσότερες σχεδιαστικές δυνατότη τες. Η αρχιτεκτονική γίνεται διαδραστική, πολύπλοκη, πολυσήμαντη. 27

33 28

34 «Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι τα τελευταία 100 χρόνια ο χορός αναπτύχθηκε ραγδαία και προσεγγίστηκε από κάθε άποψη: ως κι νητι κή έκφραση των τριών στοι χεί ων της ανθρώπινης έκφρασης, που κατά τον François Delsarte 21 είναι το σώμα, ηψυχήκαιτο πνεύμα, ως γλώσσα του σώματος, ως καθαρή κίνηση, ως μέσο ψυχαγωγίας, ως παιδαγωγικό μέσο, ως τρόπος ζωής, ως κοινωνικό και πολιτισμικό φαινόμενο. Στις αρχές του αιώνα οι ανακατατάξεις οδήγησαν σε άρνηση της μπαλετικής παράδοσης και σε διεκδίκηση μιας καινούργιας χορευτικής τέχνης που να εκφράζει τον άνθρωπο της νέας εποχής με τις αγωνίες, τι ς ελπί δες, τον αγώνα και τα πάθη του» 22. «Τη γλώσσα και τις επιδιώξεις του μοντέρνου χορού, εκφραστικές, δραματικές ή συμβολικές, θα απορρίψουν οι μεταμοντέρνοι χορογράφοι που αναζητούν το καινούργιο και το διαφορετικό πάση θυσία. Πρόκει ται γι α τη λατρεία του αντικλισέ, η οποί α θα γί νει κλι σέ με τη σειρά της» 23. Ο αρχιτεκτονικός χώρος μπορεί να μην είναι πια απλά χώρος υποδοχής κάποιων λειτουργιών αλλά ο ίδιος να αποτελεί τη λειτουργία. Δημιουργεί χώρο που αλλάζει στο χρόνο αναδιπλώνεται, κινείται, μεγαλώνει ή μικραίνει γίνεται αυτο τελής και αυτόνομος. Πολλές φορές η αρχιτεκτονική μπλέκεται με την τέχνη και τα όρια είναι ασαφή. Οι καθιερωμένοι στατικοί κανόνες που επί αιώνες επέβαλλαν ένα συγκεκριμένο δομικό μοντέλο καταρρίπτονται. Τανέακτίριαειδικάμετάτηδεκαετίατου 80 αψηφούν τη βαρύτητα μοιάζουν με κατασκευές που θα συναντούσαμε σε ταινίες επιστημονικής φαν τασίας. Χορεύουν στο χώρο σαν μορφές η απλά επιβάλλουν μία χορογραφία στον χρήστη τους. Μοιάζουν με ζωντανούς οργανισμούς που περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να αναδυθούν από τα έγκατα της γης και να δώσουν το δικό τους παρών στο αρχιτεκτονικό τοπίο. (22) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤ ΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ. 31. (23) «ΧΟΡΟΣ & ΘΕΑΤ ΡΟ, από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδόσεις Έφεσος σελ

35 Υποσημειώσεις: (6) Isadora D unc an ( ) Αμερικανίδα χορεύτρια που θεωρείται από πολλούς ως η μητέρα του μοντέρνου χορού. Δραστηριοποιήθηκε κυρίως στ ην Ευρώπη όπου έζησε και έγινε πολύ γνωστή. Εμπνευσμένη από τ ους Ελλ ηνικούς μύθους δημιούργησε ένα πρωτόγονο στυλ χορού με αυτοσχεδιασμό απορρίπτοντας τα βήματα της παραδοσιακής μπαλετικής παράδοσης. Η Dunc an πίστευε ότι τ ο μπαλέτο με τ ους αυστηρούς κανόνες και φιγούρες του ήταν "άσχημο και ενάντια στη φύσ η". Με τις ιδέες της αυτές ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες όπως ποιητές, μυθιστοριογράφους, φωτ ογράφους, γλ ύπτες, ζωγράφους κ.τ.λ. Υπήρξε ιδρύτρια τριών σχολών από τις οποίες η πρώτ η "The Isadorables" στο Grunew ald τηςγερμανίαςέδωσετουςπιοταλαντούχους μαθητέςτης. Η δεύτερη είχε μικρή διάρκεια ζωής λόγω του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου σε ένα κάστρο έξω από το Παρίσι, ενώ η τρίτη αποτέλεσε μέρος των πολυτάραχων εμπειριών της στην Μόσχα. Πέθανε στη Nice της Γαλλίας από αυτοκινητιστικό δυστύχημα όταν το φουλάρι της πιάστηκε στη ρόδα του αυτοκινήτου και την έπνιξε. (9) Michel Fokine ή Mikhail Mikhailovich Fokin (Михаил Мих айлов ич Фокин) ( ) Ρώσος χορογράφος και χορευτής γεννήθηκε στο St.Petersburg. Στα 18 του χρόνια έκανε το ντεμπούτο του στη σκηνή του Αυτοκρατορικού θεάτρου Mariinsky στην "Paquita" με το Αυτοκρατορικό Ρωσικό Μπαλέτο (Το γνωστό σήμερα ως Mariinsky Ballet). Το 1902 έγινε καθηγητ ής στη σχολή μπαλέτου και μεταξύ των μαθητ ών τ ου υπήρξε και Γιουγκοσλάβος χορευτής Desha Delteil. Ο Fokine φιλοδοξούσε να κινηθεί πέρα από την στερεότυπη μπαλετική παράδοση. Παρουσίασε τις ιδέες του στη διεύθυνση τ ου Αυτ οκρατορικού θεάτρου, δεν κατάφερε όμως να έχει την υποστ ήριξη του. Ο F okine χορογράφησε περισσότερες από 70 παραστάσεις στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τα πιο γνωστά έργα του ήταν η "Chopini ana" (later revised as "Les Sylphides"), το "Le Carnava l" και το "Le Pavillon d'ar mide".ο Fokine πέθανε στη Νέα Υόρκη τ ον Αύγουστο τ ου Τα έργα του ακόμα παίζονται από μεγάλες μπαλετικές ομάδες σε ολόκληρο τ ον κόσ μο. (10) Vaslav Fomich Nijinsky (Вацлав Фомич Н ижинский;)( ) Ρώσος χορευτής μπαλέτου και χορογράφος με Πολωνική καταγωγή. Γεννήθηκε στο Κίεβο της Ουκρανίας. Πρωταγωνίστησε σε έργα του Fokine όπως το Le Pavillon d'ar mide (με μουσική Nikolai Tcherepni n), την Cleopatra (με μουσικ ή Anton Arensky και άλλων Ρώσων συνθετών) και το The Feast. Ο ίδιος χορογράφησε τέσσερα μπαλέτα, το "L'après- midi d'un f aune" (1912), το "Jeux" (1913), το "Till Eulenspiegel" (1916) και το " Le Sacre du Printemps" (1913). Ο Nijinsky δημιούργησε χορογραφίες πέρα από το παραδοσιακό μπαλέτο. Το βασικό του ταλέντο δεν ήταν τόσο η τεχνική όσο η μίμηση και ο χαρακτηρισμός. Μπορούσε να ερμηνεύσει "en poi nte", μια σπάνια ικανότητα ανάμεσα σε άντρες χορευτές (Albright, 2004) και επίσης η ικανότητα του να ερμηνεύει φαινομενικά άλματα που αψηφούσαν τη βαρύτητα ήταν εξίσου θρυλική. Τ ο ότι ήταν εκπλ ηκτικός και καλλιτέχνης με επιρροή είναι αδιαμφισβήτητο. 30

36 (12) Le C orbusier (Charles-Edouard Jeanner et-gris) ( ) Ελβετός αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, ζωγράφος, γλύπτης, συγγραφέας και σχεδιαστής επίπλων που έγινε γνωστός μέσα από τις θεωρίες του για την μοντέρνα αρχιτεκτονική. Υπήρξε πρωτοπόρος στις θεωρητικές σπουδές για το μοντέρνο design και αφιερώθηκε στο να προσφέρει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στους κατοίκους πολ υπλ ηθών πόλεων. (13) Martha Graham ( ) Αμερικανίδα χορεύτρια και χορογράφος. Θεωρείται μια από τους πρωτοπόρους του μοντέρνου χορού και ανήκει στους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα. Δημιούργησε μια νέα γλώσσα κίνησης την οποία χρησιμοποί ησε για να αποκαλύψει το πάθος, την μανία και την έκσταση της ανθρώπινης εμπειρίας. Υπήρξε χορεύτρια και χορογράφος για περισσότερα από 70 χρόνια. Ήταν η πρώτη χορεύτρια που ερμήνευσε ρόλο στον Λευκό Οίκο, η πρώτη χορεύτρια που ταξίδεψε στο εξωτερικό σαν πολιτιστικός πρεσβευτής και η πρώτη χορεύτρια που έλαβε ποτέ το υψηλότερο ιδιωτικό βραβείο το Medal of Freedom. Κατάτηδιάρκειατηςζωήςτης έλαβεδιακρίσειςόπωςτοκλειδίτης πόληςτουπαρισιού και το Γιαπωνέζικο Αυτοκρατορικό έμβλημα της πολύτι μης κορόνας. (15) Merce Cunningham (April in C entralia, Washi ngt on, Unit ed St ates) Αμερικανός χορευτής και χορογράφος. Έλαβε τις πρώτες χορευτικές σπουδές στη σχολή Cornish (τώρα Cornish College of the Arts) στο Σιάτλ. Από το 1939 μέχρι το 1945, ήταν σολίστ στην εταιρεία της Martha Graham. Παρουσίασε το πρώτο του σόλο στη Νέα Υόρκη με τον John Cage τον Απρίλιο του Η σχολ ή χορ ού του Merce Cunningham σχηματίστηκε στο Black Mountain College το καλοκαίρι του Μέχρι τότε ο Cunningham είχε χορογραφήσει περίπου 200 έργα για την εταιρεία του. (18) Archigram Οι Archigram ήταν μια avant-garde αρχιτεκτονική ομάδα που σ χηματίστηκε τη δεκαετία του 60 βασισμένη στην Architectural Association, τ ου Λονδίνου. Οι Archigram χαρακτηρίζονται για τον φουτουρισμό την αντιηρωική και υπερκαταναλωτική αντίληψη τους και σχεδιάζουν εμπνεόμενοι από την τεχνολ ογία προκείμενου να σ χεδιάσουν μια νέα πραγματικότητα η οποία εκφραζόταν μόνο μέσα από υποθετικές ιδέες. Τα βασικά μέλη της ομάδας ήταν οι Peter Cook, Warren Chalk, Ron Herron, Dennis Crompton, Michael Webb and Davi d Greene. Οι Archigr am θέλησαν να εμποδίσουν τον Μοντερνισμό από το να μετατραπεί σε στείρα και ασφαλή ορθοδοξία από τους υποστηρικτές του. Τα έργα των Archigram είχαν μια φουτουριστική διάθεση έχοντας επηρεαστεί από τα έργα του Ant onio Sant'Elia's. Ο Buckminster Fuller και ο Yona Friedman υπήρξαν επίσης πηγές έμπνευσης. Τα έργα των Archigram χρησίμευσαν σαν πηγή έμπνευσης για μετέπειτα δουλειές όπως το High tec h 'Pompidou c entre' 1971 από τον Renzo Piano, πρώιμα έργα του Norman F ost er, του Richard Rogers, του Gianfranc o Franchini και των Future Systems. 31

37 (19) Jacques Derrida ( ) Γάλλος φιλόσοφος γνωστ ός ως ο ιδρυτ ής της αποδόμησ ης. Το εκτεταμένο έργο του είχε μεγάλη επιρροή πάνω στην λογοτεχνική θεωρία και στην παγκόσμια φιλοσοφία. Το πι ο γνωστ ό έργο του είναι το "Of Grammatology". (21) François Al exandre Nicolas Chéri Delsarte (1811, Soles mes-1871, Paris) Γαλλο-Αμερικάνος μουσικός γεννημένος στο Soles mes, της Γαλλίας. Ήταν μαθητής του Cons ervat oire, ήταν για ένα διάστημα τενόρος στην Όπερα Comique, συνέθεσε μερικές μελωδίες και έγραψε ρομαντικές ιστορίες, γενικά όμως είναι γνωστός ως δάσκαλος τραγουδιού και διαλέξεων. Ανέπτυξε ένα στυλ υποκριτικής που προσπάθησε να ενώσει την εσωτερική συναισθηματική εμπειρία του ηθοποι ού με μια συστηματ οποι ημένη σειρά χειρονομιών και κινήσεων βασισμένων πάνω στη δική του παρατήρηση των ανθρώπινων αντιδράσεων. Η μέθοδος αυτ ή που ονομάστηκε Delsarte έγινε τόσο γνωστ ή που διδασκόταν στ η χώρα από πολλ ούς δασκάλους οι οποίοι δεν καταλάβαιναν πλήρως ή δεν μπορ ούσαν να μεταδώσουν τ η συναισθηματική σχέση πίσω από τις χειρονομίες με αποτέλεσμα η μέθοδος να περιέλθει σε μελοδραματικό ποζάρισμα. 32

38

39 «Η κίνηση του σώματος είναι αυτόματη και αυτονόητη. Ξεκινάει από τον ερεθισμό ενός μεμονωμένου μυός, από ένα μοναδικό ανακλαστικό, περνά στη λειτουργία ενός ολόκληρου μέλους του σώματος και φθάνει στη συνεργασία των μελών και των αισθήσεων» 1. «Ο χορός είναι το αποτέλεσμα μιας μοναδικής εσωτερικής κίνησης, μιας παρόρμησης, ενός σκιρτήματος που με τη συνεργασία του συναισθήματος και της σκέψης οδηγεί σε βαθιά σημασία» 2. Η κίνηση τότε αποκτά νόημα, γιατί μεταδίδει μια υποκειμενική αλήθεια, μια προσωπική ανακάλυψη. «Κάθε εξειδικευμένη κινητική ικανότητα διέπεται από σταθερούς κανόνες, βασικές αρχές και νόμους, που έχουν μελετηθεί διεξοδικά σε κάθε σύστημα. Οι κανόνες αυτοί στηρίζονται στους νόμους της μηχανικής, της αν ατομίας, της φυσιολογίας και της αισθητικής» 3. Ο χορός, όπως και η αρχιτεκ τονική, περιλαμβάνει το στοιχείο της κίνησης (δυναμικές εκφάνσεις 4 ) όσο και το στοιχείο της θέσης, της ακι νησίας (στατικές εκφάνσεις 4 ). «Η αισθητική ποιότητα εί ναι αν αμφί βολα, το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης αυτών των δύο εκφάνσεων και ο τρόπος με τον οποίον συνδέονται μας δίνουν τα διαφορετικά στυλ της κίνησης» 5. (1) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 7 (2) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 8 (4) Οι στατικές εκφάνσειςεκφράζονται στον χώρο στις θέσεις: όρθια, γονατιστή, καθιστή, ξαπλωτή. Οι δυναμικές είναι το βήμα, το τρέξιμο, το πήδημα, ηστροφή (3), (5) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτ υχές τ ης χορευτικής τέχν ης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ

40 «Το στυλ καθορίζεται ακόμη από την έμφαση που δίνει το κάθε σύστημα στη δυναμική, στο ρυθμό, στη μορφή και στη λειτουργία του σώματος» 6 στον χορό και της κατασκευής στην αρχιτεκτονική. «Κάθε σύστημα έχει τις έμμονες ιδέες του και παρόλο που οι κινήσεις, οι τύποι και οι φόρμες των διαφόρων ειδών χορού μπορούν να απέχουν αρκετά μεταξύ τους, όλα τα είδη διέπονται από κοινές βασικές αρχές» 7. Οι περισσότερες από αυτές τις αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η τεχνική του χορού, είναι ταυτόσημες με τις αρχές σχεδιασμού της αρχιτεκτονικής και θα μπορούσαμε να τις συμπτύξουμε στις εξής: 1. της αν τίθεσης 2. της ισορροπίας (στατική δυναμική κι νητι κή) 3. της διαδοχής 4. της παραλληλίας 5. της κατεύθυνσης 6. της ταχύτητας 7. της αν τιστροφής 8. της έν τασης χαλάρωσης (ενεργητική παθητική) 9. της έκτασης 10. της επαν αφοράς (απόπτώσηήαπόσύσπαση) (6) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 70 (7) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 71 (8) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ

41 1) «Η αν τίθεση ορίζεται όταν δύο μέρη του σώματος κινούνται ταυτόχρονα σε αντίθετες κατευθύνσεις. Οι αντιθέσεις, σύμφωνα με τους νόμους της μηχανικής, εξασφαλίζουν ισορροπία στο σώμα μέσα στο χώρο. Στον εκφραστικό χορό είναι εκείνες που εκφράζουν την περισσότερη σωματική δύναμη και συναισθηματική ένταση. Οι αντιθέσεις συνδυάζονται με διαδοχές που συμπληρώνουν τη δύναμη της αν τίθεσης» 8. Στην αρχιτεκτονική η αντίθεση είναι ένα από τα βασικά στοιχεία σχεδιασμού. Πλήρες-κενό, ανοιχτός-κλειστός χώρος, αδι απερατό τητα-διαφάνεια, δημόσιος-ιδιωτικός χώρος. Όλες αυτές οι έννοιες προσδιορίζουν και ταυτοποιούν την δυναμική ενός χώρου. Όπως και στο χορό, οι αντιθέσεις συνδυαζόμενες δίνουν ένταση και δυναμισμό στην κατασκευή. Ένα αρκετά ενδιαφέρον στοιχείο στο επίπεδο των αντιθέσεων, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στο χορό, είναι ο τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν για να δώσουν το θεμιτό αποτέλεσμα. Μπορούν να αποτελέσουν μια δυνατή κίνηση ή μια κίνηση χωρίς ενδιαφέρον. Στοχορόπ.χ. ηαπλή κίνηση ενός χεριού είναι αδύναμη, αν όμως συνδυαστεί με μια αντίθετη κίνηση του κεφαλιού αμέσως αποκτά δύναμη και ενδιαφέρον. Στην αρχιτεκτονική ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η οριοθέτηση του δημοσίου και του ιδιωτικού χώρου. Αν δεν τονιστεί η αντίθεση με οποιοδήποτε μέσο (ισχυρά όρια, διαμορφώσεις ή ακόμα και κατάργηση αυτών) τό τε μπορεί να χαθεί η σχέση αυτή ή να εί ναι χαλαρή. Τhe Paris philharmonic project by Jean Nouvel 35

42 Zaha Hadid the ragged school (9) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ

43 2) Ηαρχήτηςισορροπίας έχει εξελιχθεί σύμφωνα με το νόμο των αντι θέσεων και η ι σχύς της εί ναι σύμφωνη με τους νόμους της μηχανικής 9. Στο χορό για να εκτελέσουμε μία κίνηση πρέπει να υπάρχει συγκέντρωση και το νευρικό μας σύστημα να αντιδράσει στο εκάστοτε ερέθισμα. Το σώμα υπακούει στο νόμο της βαρύτη τας και οι κινήσεις βασισμένες στους νόμους των αν τι θέσεων δί νουν το τελι κό αποτέλεσμα της ι σορροπί ας. Και στην αρχιτεκτονική, ισορροπία και αντιθέσεις είναι δύο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες με ασαφή πολλές φορές όρια. Σ ένα αρχιτεκτονικό έργο η ίδια η αντίθεση μπορεί να είναι αυτή που θα δώσει την ισορροπία. Dancing towers in Dubai project by Zaha Hadid 37

44 Η αρχιτεκτονική κρίνεται με μάτια που βλέπουν, με το κεφάλι που γυρνά, με τα πόδια που περπατούν. Η αρχιτεκτονική δεν είναι φαινόμενο συγχρονισμού αλλά διαδοχής, καμωμένη από εικόνες που προσθέτονται και ακολουθούν η μία την άλλη στο χώρο και στο χρόνο. Le C orbusier «Χωρογραφώντας», Λάμπρου Ζωή - Μωρούτ Πηνελόπη, Εθνικό Μετσόβιο Πολ υτεχνείο, διάλεξη Φεβρουάριος (10) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 74 (11) «Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ Τ ΕΧΝΗ», Παναγ. Α. Μιχελή, εκδόσεις Ε.Μ.Πολυτεχνείου Αθήνα 1977, έκδοση Ε. σελ. 56 (12) «Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ Τ ΕΧΝΗ», Παναγ. Α. Μιχελή, εκδόσεις Ε.Μ.Πολυτεχνείου Αθήνα 1977, έκδοση Ε. σελ

45 3) «Η διαδοχήορίζεται ως κίνηση που διατρέχει όλο το σώμα ή ένα μέρος του και ενώνεται λειτουργικά με άλλη κίνηση, έτσι ώστε να δίνει την εντύπωση της φυσικής ροής της κίνησης, όπως ακριβώς τα φυσικά φαινόμενα (το κύμα, η ταλάν τωση του εκκρεμούς, άμπωτη και παλίρροια). Ένα παράδειγμα διαδοχής στο σώμα είναι η κίνηση των χεριών. Η κίνηση ξεκινάει από το μέσο του κορμού, προχωράει στον ώμο, επεκτείνεται στο βραχίονα και καταλήγει, δια μέσου της παλάμης, στις άκρες των δακτύλων» 10. Ένα παράδειγμα διαδοχής σε σχέση με την αρχιτεκτονική είναι η φόρτιση του φέροντος οργανισμού της κατασκευής, η οποία ξεκινά από οποιοδήποτε σημείο ενεργεί η δύναμη και περνά διαδοχικάαπόόλαταστοιχείατου φ.ο. (πλάκα δοκοί-υποστυλώματα) για να καταλήξει τελικά στα θεμέλια και να απορροφηθεί. Διαδοχή στην αρχιτεκτονική είναι επίσης και ο κάναβος ή απλά το μέτρο στο οποίο υπακούει μια κατασκευή. «Όταν η "θέση" και η άρση της ρυθμικής τάξης που ακούσαμε στο χρόνο παρουσιάζεται στο χώρο, τότε αν τι καθί σταται ο κτύπος με τη μάζα κάποιου σώματος και η παύση με το κενό του χώρου» 11. «Διαδοχή στον χορό υπάρχει και στην έκφραση και την συγκίνηση που μεταφορικά συνηθίζουμε να τη λέμε κλιμάκωση» 12, ενώ και στην αρχιτεκτονική η διαδοχή των χώρων μιας κατασκευής οδηγεί την ροή της κίνησης μέσα σε αυτήν και μετέχει στην γενική εντύπωση. 39

46 4) «Η παραλληλία ορίζεται όταν δύο μέρη του σώματος κινούνται ομοιόμορφα προς την ίδια κατεύθυνση» 13. Παραλληλίες στην αρχιτεκτονική έχουμε τόσο στα επίπεδα κίνησης -όροφοι- (τομή) όσο και στην εξωτερική μορφή και τον σχεδιασμό (όψεις κατόψεις) όπου παίζουν κύριο ρόλο ιδιαίτερα στη μοντέρνα αρχιτεκ τονική. Επίσης, με την παραλληλία στην αρχιτεκτονική μπορούν να οριστούν ταυτόσημες κινήσεις και να αναγνωριστούν εύκολα από τον επισκέπτη-χρήστη. Σαν πρόθεση γίνεται εύκολα αντιληπτή από τον άνθρωπο και είναι ένα δυνατό σχεδιαστικό εργαλείο για τον αρχιτέκτονα. (13) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 74 (14) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 74 (15) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 75 (16) «Η ΑΡΧΙΤ ΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΤΕΧΝΗ», Παναγ. Α. Μιχελή, εκδόσεις Ε.Μ.Πολυτεχνείου Αθήνα 1977, έκδοση Ε. σελ

47 Διάγραμμα χορογραφίας Libeskind Jewish Museum 5) «Η κατεύθυνση που μπορεί να έχει ένα κινούμενο σώμα στο χώρο είναι δεδομένη. Ευθεία, καμπύλη, ζιγκ-ζαγκ, κύκλος, διαγώνιος, σπείρα, πάνω-κάτωμπρος-πίσω-πλάι» 14. Την κίνηση αυτή του σώματος εκμεταλλεύεται ο αρχιτέκ τονας καθώς και ο χορογράφοςγιαναμεταφέρουνστο χώροτιςκινησιακέςτουςπροθέσεις. Είτε αυτές είναι κινήσεις του χορευτή είτε είναι διαμορφώσεις του δομημένου χώρου που με τη σειρά τους επιβάλλουν νέες κινήσεις. 6) «Η ταχύτητα. ο ρυθμός και το τέμπο των κινήσεων συνδέονται με τη μάζα του σώματος που πρέπει να κινηθεί. Οι αργέςκινήσειςτουadagio είναι συνήθως μεγάλες, ενώ οι γρήγορες κινήσεις του allegro είναι φυσικά μικρές» 15. «Ο ρυθμός, κατά βάθος εξεταζόμενος, είναι πέρα από την εξωτερική συστηματοποιημένη εκδήλωση του, ένας οργανωτικός παλμός τάξεως και ξεχειλίζει μέσα από το ίδιο το πνεύμα της σύνθεσης που φανερώνει χίλιες μορφές στον χρόνο μέσα, γιαναεκφράσειμίακάθεφορά» 16. Η ταχύτη τα σ την αρχι τεκ τονι κή ορί ζεται από τους χώρους. Έτσι σε μεγάλους και ανοιχτούς χώρους έχουμε αργή κίνηση ή στάση, ενώ οι μικροί, στενοί και μακριοί χώροι (διάδρομοι) εκφράζουν πορεία, γρήγορη κίνηση. 41

48 «Η φόρμα μπορεί να είναι κυκλική, γραμμική ή γωνιώδης. Οι πρωτόγονοι χοροί, στην πλειονότητά τους, είναι γωνιώδεις. Ο ακαδημαϊκός χορός είναι γραμμικός ενώ ο μοντέρνος περισσότερο κυκλικός. Εξυπακούεται πως η φόρμα ποτέ δεν μπορεί να είναι συγκεκριμένη. Μπορεί να περιλαμβάνει και το κυκλικό και το γραμμικό και το γωνιώδες στοιχείο σε διαφορετικά ποσοστά» 17. Η καινοτομία του 20ού αιώνα όσον αφορά τη μορφή είναι ότι από τη σχολή Bauhous και τον Kandinsky μέχρι τον Ρωσικό σουπρεματισμό και τον Malevic, η φόρμα μελετάται όχι απλά με έναν αντικειμενικό και επιφανειακό τρόπο αλλά με μία πιο συγκινησιακή προσέγγιση που πραγματεύεται την υποκει μενι κότητα του θεατή-χρήστη και τον τρόπο που επιτρέπει σε αυτήν να τον επηρεάσει. Η έμφαση όμως που κάθε χορευτικό σύστημα δίνει στο καθένα από αυτά, είναι εκείνη που προσδιορίζει τη διαφορά του ενός από το άλλο. Η αρχιτεκτονική δανείζεται μορφές από την τέχνη επηρεάζεται από αυτή και αν τίστροφα. Προσπαθεί να βρει τους κανόνες που διέπουν ένα χωρικό σύνολο να ερμηνεύσει το σημείο, τη γραμμή και το χώρο που αυτά δημιουργούν. «Κτίρια σχεδιάζονται από κύβους, κυλίνδρους, κώνους, πυραμίδες και άλλα βασικά σχήματα, τα οποία συγκροτούν μεταξύ τους σταθερά σύνολα και ακολουθούν συνθετικούς κανόνες που αποτρέπουν τη σύγκρουση του ενός με το άλλο (Le Corbusier)» 18. (17) «ΧΟΡΟΣ, ΣΩΜΑ, ΚΙΝΗΣΗ πτυχές της χορευτικής τέχνης», Ελευθερία Κουρούπη, εκδόσεις Νεφέλη σελ. 75 (18) «Deconstructivist Architectur e», Philip Johnson and Mark Wigley. σελ (19) «ΣΗΜΕΙΟ ΓΡΑΜΗ ΕΠΙΠΕΔΟ», Wassily Kandinsky, εκδόσεις Δωδόν η Αθήνα σελ. 28 (20) «ΣΗΜΕΙΟ ΓΡΑΜΗ ΕΠΙΠΕΔΟ», Wassily Kandinsky, εκδόσεις Δωδόνη Αθήνα σελ

49 «Το σημείο είναι εσωτερικά η λακωνικότερη φόρμα. Είναι εσωστρεφές. Ποτέ δεν χάνει ολοκληρωτικά αυτό το χαρ ακτηριστικό ακόμα και αν η εξωτερική του φόρμα γινόταν γωνιώδης» 19. Εί ναι στατι κό, δημιουργεί μια κυκλική διάθεση γύρω του και ορίζει και αυτό έναν μοναδικό χώρο. «Η γραμμή, που προκύπτει από μια δύναμη που ορμά πάνω στο σημείο το αραγμένο στο επίπεδο, το αποσπά και το σπρώχνει σε μια οποιαδήποτε κατεύθυνση καταστρέφοντας την ομόκεντρη πίεσή του» 20, είναι το άλμα από το στατικό στο δυναμικό, έχει ένταση και αναφέρεται περισσότερο στην κίνηση. Η γραμμή και το σημείο μπορούν να αλληλοσυμπληρωθούν αποτελούν γενεσιουργικές δυνάμεις αρχιτεκτονικού χώρου ερμηνεύοντας τον και υποστηρίζοντας τον σημασιολογικά. Kazimir Malevic, Supremus n.58,

50

51

52 Η πιο σπουδαία έννοια του χορού που συναντάται στην αρχιτεκτονική είναι, αυτή της χορογραφίας. Η χορογραφία είναι η συγκέντρωση, επιλογή, ιεράρχηση και οργάνωση ιδεών (του χορογράφου) που μετουσιώνονται σε κινήσεις (του χορευτή) σε ορισμένο τόπο, χρόνο και ρυθμό, δημιουργώντας ένα ενιαίο σύνολο. «Τα εργαλεία που μας βοηθούν στην αποτύπωση, κατανόηση και αναπαρ αγωγή μιας χορογραφίας είναι τα σημειογραφικά συστήματα» 1. «Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για το τι είναι σημειογραφία του χορού. Για παράδειγμα κατά τον Hall είναι η αποτύπωση του χορού σε χαρτί με τη βοήθεια συμβόλων ενώ κατά την Hutchinson Guest είναι η μετάφραση των τεσσάρων διαστάσεων της κίνησης (ο χρόνος θεωρείται η τέταρ τη διάσταση της κίνησης) σε γραπτά σύμβολα δύο διαστάσεων» 2. (1) «ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ, Το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορ ού» Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Αθήνα 2005, εκδόσεις Προπομπός, σελ.12 (2) «ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ, Το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού» Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Αθήνα 2005, εκδόσεις Προπομπός, σελ.17 45

53 «Ο χώρος σχηματίζεται ως πεδίο δυνατών κινήσεων και με τη σειρά τους οι κινήσεις παρουσιάζονται ως εν δυνάμει χωρικοί σχηματισμοί. Η χωρογραφία προϋποθέτει τη νοερή σύνθεση επιμέρους οπτικών παραστάσεων σε ενιαία νοούμενη μορφή, ενώ η χορογραφία προδιαγράφει μια αλληλουχία μετασχηματισμών που προσδίδουν μια προσωρινή αισθητηριακή υπόσταση στις δυνατέςοργανώσειςτου χώρου.» Γιάννης Πεπονής (3) «ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ, Το πέρασμα από την πρ οϊστορία στην ιστορία του χορού» Μαρία Ι. Κουτσ ούμπα, Αθήνα 2005, εκδόσεις Προπομπός. σελ. 18. (4) «ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ, Το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού» Μαρία Ι. Κουτσ ούμπα, Αθήνα 2005, εκδόσεις Προπομπός, σελ.18 46

54 Ένας από τους σημαντικότερους σημειογράφους του 20ου αιώνα είναι ο Laban 3. Ο Laban μελέτησε τους φυσικούς νόμους που διέπουν τις κινήσεις στο χορό, και ανέπτυξε ένα σύστημα καταγραφής της χορευτι κής κίνησης, διερεύνησε τη σχέση του χορού με το θέατρο, με την εκπαίδευση και με τη θεραπεία. Επίσης, μελέτησε την κί νηση στον εργασιακό χώρο. Ουσιαστικά, ήταν εκείνος που άλλαξε την πορεία του χορού στον 20ο αιώνα και έφερε επανάσταση στη στάση μας απέναντι στην ανθρώπινη κίνηση. «Διακρίνουμε δύο είδη σημειογραφίας, την περιγραφική (descriptive notation) και την κανονιστική σημειογραφία (prescriptive notation). Με την πρώτη καταγράφεται μια συγκεκριμένη επιτέλεση μιας χορογραφίας, ενώ με τη δεύτερη η ιδανική επιτέλεσή της» 4. 47

55 Maxxi museum of art f or the xxi century. Ζaha Ηadid Διάγραμμα χ ορογραφίας 48

56 «Η σημειογραφία του χορού δίνει τη δυνατότητα για την αρχειοθέτηση, τη διατήρηση και την αναβίωση μιας χορογραφίας, και ως εκ τούτου τη δι άδοση της χορευτι κής κίνησης, ενώ παράλληλα παρέχει ένα βασικό εργαλείο για την ακαδημαϊκή μελέτη και έρευνα του χορού» 5. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το σχέδιο στην αρχιτεκτονική είναι το ανάλογο της σημειογραφίας στο χορό. Με το σχέδιο μπορούμε να καταγράψουμε μια ιδέα, μια έμπνευση για ένα κτίριο και στη συνέχεια να την υλοποιήσουμε. Αυτό το κτίριο θεωρητικά μπορεί να αναπ αραχθεί άπειρες φορές από τη στιγμή που θα υπάρχουν τα σχέδιά του και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ταυτόχρονα με το σχεδιασμό ενός αρχιτεκ τονικού έργου ο αρχιτέκτονας παίρνει αποφάσεις σχετικά με τις δυνατότη τες κινήσεων στο χώρο επιβάλλοντας την δική του χορογραφία στον χρήστη επισκέπτη. Οπότε συμπεραίνουμε πως το σχέδιο δίνει τη δυνατό τητα της διάδοσης και της αναβίωσης της αρχιτεκτονικής μέσα στο χρόνο. (5) «ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ, Το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού» Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Αθήνα 2005, εκδόσεις Προπομπός, σελ.19 49

57 Choreography (literally "dance-writing", also known as "dance composition"), is the art of making structures in which movement occurs. The term composition may also refer to the navigation or connection of these movement structures. The resul ting movement structure may al so be referred to as the choreography. People who create choreographies are called choreographers. Choreography 50

58 Στο χορό οι πρώτες κινήσεις χαράσσουν ένα σχήμα πάνω στη σκηνή. Οι επιλογές της κίνησης έχοντας ως περιορισμούς τη βαρυτική έλξη και τα όρια του ανθρωπίνου σώματος επαναπροσδιορίζουν την ίδια τη φύση του χώρου. Αντίστοιχα η χάραξη των οικοδομικών γραμμών επί του νωπού εδάφους είναι οι σχεδόν άυλες προϋποθέσεις της μορφής, που ωστόσο εμπεριέχουν τους κανόνες της οργάνωσης του χώρου δηλαδή τη συγχρονική συγκρότηση και τη διαχρονική εμφάνιση (πωςδηλαδή συνδέονται τα πράγματα μεταξύ τους και πως εμφανίζονται οι συνδέσειςτουςωςδιαδοχικέςόψειςκαιθεάσεις. Πολλές φορές η κατασκευαστική λογική και η περιπατητική ή αφηγηματική παρουσίαση των εσωτερι κών πραγμάτων ταυτί ζον ται, άλλες πάλι φορές η αισθητηριακή παρουσίαση και η λογική κατανόηση παραπέμπουν η μία στην άλλη σαν χορευτές που συντονίζουν δυο διαφορετικές κινήσεις σχηματίζοντας από κοινού το χώρο. Η σχέση του σχήματος, του χώρου και της κίνησης εμπεριέχεται και στην παρακάτω διατύπωση του Cassi rer (το 1923) ηοποίαδιέπει τόσο τον χορό όσο και την αρχι τεκτονι κή. «Διαισθανόμαστε τους χωρικούς σχηματισμούς συνδυάζοντας σε μια ιδέα το σύνολο των αισθησιακών παραστάσεων που αλληλοϋποκαθίστανται στην άμεση εμπειρία των αισθήσεων και επίσης καταλύοντας αυτή την ενότητα στην ποικιλία των συστατικών της στοιχείων. Μόνο μέσα από αυτή την ανταπόκριση της συγκέντρωσης και της ανάλυσης κατασκευάζεται η χωρική συνείδηση. Η μορφή λοιπόν παρουσιάζεται ως εν δυνάμει κίνηση, ενώ η κίνηση παρουσιάζεται ως εν δυνάμει μορφή». Cassirer

59 Bernard Tschumi Parc de la Villette Rhythms USE MOVEMENTS 52

60 Οι έννοιες της χορογραφίας και της χωρογραφίας εμπεριέχονται και στις δύο τέχνες και τις συνδέουν άρρηκτα. Η έννοια της χορογραφίας στο χορό είναι πολύ βασική, είναι ίσως αυτή που μαζί με την τεχνική, διαχωρίζει το χορό από τις τυχαίες κινήσεις. Στην αρχιτεκτονική, παρομοιάζουμε τον αρχιτέκτονα ως χορογράφο, ο οποίος μέσω του χώρου που δημιουργεί και των κινήσεων που αυτός δί νει ως επι λογές, τοποθετεί τον επι σκέπτη-χρήστη στη θέση του χορευτή που θα εκτελέσει καθώς θα κινηθεί μέσα στο χώρο την χορογραφία ή καλύτερα μία από τις χορογραφίες που έχει σκεφτεί από τη φάση του σχεδιασμού ο αρχιτέκτονας. Η έννοια της χωρογραφίας στο χορό και στην αρχιτεκτονική είναι ο χώρος που εγγράφεται και δημιουργείται νοητά με το σώμα του χρήστη-χορευτή μέσω των κινήσεώντου. Η «χορογραφία» μπορεί να αφορά τόσο στη μορφολογία του κτιρίου και να δίνει ερεθίσματα σε οπτικές εμπειρίες βάσει του σημείου παρατήρησης,, όπως στο χορό ο χορευτής μορφώνει δυναμικά χωρικά συμπλέγματα τοποθετώντας το σώμα του σε διάφορες θέσεις και στάσεις δίνοντας στον θεατή ποικίλες οπτικές θεάσεις, όσο και στην διάταξη των όγκων που υποδιαιρούν τον χώρο, των κενών που τον επανασυνδέουν και των επιπέδων κεκλιμένων ή μη- που δίνουν ερεθίσματα σε κιναισθητικές εμπειρίες 6. 53

61 Ένα κτίριο μπορεί να χαρ ακτηρίζεται είτε από μία γλυπτική διάθεση στην όψη είτε από ένα σύστημα κινήσεων που ουσιαστικά αυτές δίνουν την αίσθηση της χορευτικής κίνησης στο κτίριο μέσα σε ένα σχετικά καθορισμένο περίβλημα είτε από ένα συνδυασμό των προηγούμενων. Ο αρχιτέκτονας σε όλες τις περιπτώσεις είναι αυτός που χορογραφεί το χώρο είτε βάζοντας τον επι σκέπτη χρήστη στη θέση ενός χορευτή που πρέπει να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη κίνηση ( προκαθορισμένη ή με δυνατότη τες επιλογής) είτε βάζοντας τον στη θέση του θεατή που εκπλήσσεται, ανακ αλύπτει και έρχεται σε διάλογο με μια γλυπτική μορφήπουδίνειτοδικότηςνόημαστοχώρο. 54

62 Στην περίπτωση της γλυπτικής απόδοσης μιας κτιριακής μορφής οι ρόλοι κτίριο-θεατής παί ρνουν τη θέση του χορευτή θεατή. Το κτίριο σαν ένας χορευτής σχηματίζει ένα σύνολο θεάσεων και στάσεων που γίνονται αντιληπτές από τον επισκέπτη. Ο τρόποςμετονοποίομορφώνεταιτοκτίριοσεενιαίοκαι αρμονικό σύνολο χαρακτηρίζουν την χορογραφική εντύπωση που δέχεται ο χρήστης. Στην περίπτωση του κτιρίου που μορφώνεται μέσα από το σύστημα κινήσεων ο αρχιτέκτονας λειτουργεί ως χορογράφος που ορίζει βάσει του σχεδιασμού του τις κινήσεις που θα γίνουν στον χώρο και τον επισκέπτη ως τον χορευτή που τις εκτελεί. Ο άνθρωπος μέσα από τη βιωματική του εμπειρία υιοθετεί το χώρο και προκαλείται από αυτόν να κινηθεί κατάλληλα κάθε φορά. Λαμβάνοντας υπ όψην τη διαφορετικότητα του κάθε ατόμου που θα μπει στον χώρο, ο αρχιτέκτονας θα πρέπει να δώσει ένα σύστημα χορογραφιών που όλες θα υπακούν σε ορισμένες φόρμες, όμως θα δίνουν τη δυνατότητα εναλλακτικών κινήσεων και προσβάσεων, καταλήγοντας ουσιαστικά σε μια ομαδική χορογραφία. Η χορογραφία αυτή θα δί νει στον καθένα τη δυνατότη τα ν α εκτελέσει τη δι κή του κί νηση στον χώρο, αλλά και να μεταβάλλει την κίνηση του αυτή βάσει της στιγμιαίας διάθεσης του. Στον χορό η χορογραφία αυτή θα μπορούσε να αποδοθεί ως «δομημένος αυτοσχεδιασμός». Παρ αδείγματα αυ τής της θεωρίας θα μπορούσαν να είναι ανεξαρτή τως σχεδιασμού όλα τα αρχιτεκ τονικά έργα όλων των αρχιτεκτόνων ή μη-, καθώς βάσει των σχεδιαστικών ή πρακτικών τους αποφάσεων καθορίζεται και η αλληλουχία χώρων και κινήσεων. Παρόλα αυτά θα μπορούσαμε να δώσουμε μια σχηματι κή προσέγγι ση των «χωρογραφιών» αυτών μέσα από διαφορετικές λύσεις κτιρίων. 55

63 Υποσημειώσεις: Rudolf von Laban, βιογραφικά: Ο σημαντικότερος σημειογράφος του 20ου αιώνα είναι ο Rudolf von Laban, ο οποί ος γεννήθηκε στη Μπρατισλάβα το Σπούδασε ανατομία, τέχνη και αρχιτεκτονική στο Παρίσι, αν και δεν είναι σίγουρο ότι ολοκλ ήρωσε τις σπουδές του. ΈζησεσεόλεςτιςμεγάλεςΕυρωπαϊκέςπόλειςπουστατέλητου19ου και αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι το Β Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελούσαν τα κέντρα τέχνης, όπως το Παρίσι, η Βιέννη, τομόναχοηζυρίχηκαιτο Βερολίνο. Μέσα από τα ταξίδια του γνώρισε πολλά είδη χορού, όχι μόν ο των λαών τ ης Ευρώπης αλλά και των Ινδιάνων της Αμερικής, των Αφρικανών, των Κινέζων και των λαών της Άπω Ανατ ολής. Στην πορεία του αυτή ο Laban απέκτησε ποικίλες δεξιότητες όπως αυτές του χορευτή, τ ου χορ ογράφου, του αρχιτέκτονα, τουζωγράφουκαιτουμουσικού. Από το 1912 και μετά, ο Laban αφιερώνεται αποκλειστικά στη μελέτη της κίνησης και του χορού. Επηρεασμένος από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία της αδιαίρετης ενότητας του ανθρώπινου σώματος και μυαλού, αλλά και από την Αρμονία των Σφαιρών των Πυθαγορείων και τ η γεωμετρία των προσωκρατικών, ο Laban συνέδεσε τα σχήματα των κρυστάλλων με το ανθρώπινο σώμα, θέτοντας έτσι τις θεωρητικές βάσεις για τη μελέτη της χορευτικής κίνησης. Ο Laban μελέτησε τους φυσικούς νόμους που διέπουν τις κινήσεις στο χορό, ανέπτυξε ένα σύστημα καταγραφής της χορευτικής κίνησης, διερεύνησε τη σχέση του χορού με το θέατρο, με την εκπαίδευση και με τη θεραπεία. Επίσης, μελέτησε την κίνηση στον εργασιακό χώρο. Ουσιαστικά, ήταν εκείνος που άλλαξε την πορεία του χορ ού στ ον 20ο αιώνα και έφερε επανάσταση στη στάση μας απέναντι στην ανθρώπινη κίνηση. Σύμφωνα με τον Thor nton, για τον Laban η κίνηση συνιστά το μέσο με τ ο οποίο ο άνθρωπος πραγματώνει τη θέση του και το σκοπό τ ου μέσα στον κόσμο, το σύμπαν. Ειδικότερα, η ανθρώπινη κίνησ η είναι η ορατή αναπαράσταση της ανθρώπινης προσωπικότητας και στάσης ζωής του κάθε ανθρώπου και συνιστά μέσο έκφρασης και αναγνώρισης της ταυτότητάς του/της. Ο Laban δημιούργησε το σύστημα ανάλυσης Labanalysis, το οποίο χρίζει σήμερα παγκόσμιας απήχησης και το οποίο περιλαμβάνει τρία είδη γραφής ή περιγραφής της κίνησης: α) το Motif Writing ή Description Γραφή ή Περιγραφή Μοτίβου, το οποίο παρέχει μια γενική εικόνα της κίνησης, β) το Labanotati on ή Kinetography Laban Σημειογραφία ή Κινησιογραφία Λάμπαν, δηλαδή το σημειoγραφικό σύστημα καταγραφής της δομής των κινήσεων, και γ) το Effort Shape Προσπάθεια-Σχήμα, το οποί ο καταγράφει την ποι οτική διάσταση της κίνησης μέσα από τη χρήσ η τ ης ενέργειας (Effort) και την εκφραστικότητα της φόρμας της κίνησης (Shape). ΑπότατρίααυτάείδηγραφήςήπεριγραφήςτηςκίνησηςθααναλύσουμετοLabanotati on, το σύστημα δηλαδή που καταγράφει τη δομική πλευρά της κίνησης ή διαφορετικά τη μηχανική των κινήσεων ποιο μέρος του σώματος κινείται στο χώρο. Βασίζεται στη χρήση αφαιρετικών συμβόλων που αναπαριστούν τα μέρη του σώματ ος και τις κινήσεις που αυτά δύναται να πραγματοποιήσ ουν. Έτσι, συνδυάζοντας σύμβ ολα - σημεία που αναπαριστούν τα άνω και τα κάτω άκρα, τον κορμό, το κεφάλι και τα πόδια με σύμβολα που αναπαριστούν βάδισμα, άλμα, δίπλ ωση, επίκυψη, περιστροφή κλπ., είναι δυνατό να καταγραφεί κάθε μορφή κίνησης που ο χορευτής επιτελεί κατά τη διάρκεια ενός χορού, όπως και η οποιαδήποτε είδους μετακίνησή του στο χώρο και το χρόν ο. 56