Προϊστορία Παλαιολιθική Νεολιθική εποχή

Transcript

1 Προϊστορία Παλαιολιθική Νεολιθική εποχή Ο Ötzi ο άνθρωπος των πάγων π.χ. Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education

2

3 αρχίζει με την εμφάνιση του ανθρώπου, εδώ και περίπου 2,5 εκατομμύρια χρόνια και αναφέρεται στον χρόνο πριν από τα γραπτά αρχεία, ωστόσο, η ανθρώπινη έκφραση υπήρχε σε ολόκληρο τον κόσμο πολύ πριν τη γραφή. Η γραφή εμφανίστηκε σε διαφορετικούς χρόνους σε διάφορα μέρη του κόσμου [πρώτη γραφή Μεσοποταμία, γ π.χ.]. Η προϊστορία ήταν μια εποχή μεγάλων μετατοπίσεων του κλίματος και του περιβάλλοντος. Ο Homo sapiens (ο πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου) μετανάστευσε από την Αφρική πριν από έως χρόνια. Πρώιμα δείγματα προϊστορικής τέχνης βρίσκουμε σε όλο τον κόσμο και χρονολογούνται από το π.χ. Η εποχή της πέτρας είναι μια προϊστορική περίοδος στην οποία χρησιμοποιήθηκαν εργαλεία από πέτρα. Η πέτρινη εποχή χωρίζεται στην Παλαιολιθική και στη Νεολιθική. Μετά την εποχή της πέτρας, οι επόμενες περίοδοι είναι γνωστές ως η εποχή του χαλκού και η εποχή του σιδήρου. Παλαιολιθική εποχή Τροφοσυλλέκτες Κυνηγοί Νομάδες π.χ π.χ. στην Εγγύς Ανατολή π.χ π.χ. στην Ευρώπη Νεολιθική εποχή Γεωργοί Κτηνοτρόφοι - Αλιείς π.χ π.χ. Η πρώτη γεωργία στη νοτιοδυτική Ασία - σε μια περιοχή οι ιστορικοί αποκαλούν "εύφορη ημισέληνο" π.χ π.χ. στην Ευρώπη

4 Τεχνική Levallois (Λεβαλουά) Η εικόνα για τους πρωτόγονους έχει μαγική - λατρευτική αξία. Κατά κάποιο τρόπο η εικόνα ενός αντικειμένου είναι ταυτόχρονα και το αντικείμενο που εικονίζει Τέχνη Η παλαιότερη "τέχνη" που βρέθηκε μέχρι σήμερα είναι οι βραχογραφίες και τα μικρά γλυπτά που χρονολογούνται πριν από χρόνια. Η Αφροδίτη του Willendorf, c π.χ. Εργαλεία Από οστά ζώων, πέτρες και κέρατα

5 Σπηλαιογραφίες Ή βραχογραφίες Chauvet Γαλλία Lascaux Γαλλία Altamira Ισπανία Cueva de las Manos Αργεντινή Και σε πολλά άλλα σπήλαια σε όλον τον κόσμο π.χ. Οι Σπηλαιογραφίες είναι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις που βρίσκονται στο εσωτερικό των σπηλαίων. Αρκετές από αυτές βρίσκονται σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία και χρονολογούνται ως και χρόνια πριν. Ο σκοπός τους δεν είναι γνωστός αλλά οι υποθέσεις συγκλίνουν στο ότι τους αποδίδονταν μαγικές ιδιότητες. Πρέπει να λάβουμε υπόψη τη μαγική διάσταση της εικόνας για τον προϊστορικό άνθρωπο που επιζεί και σήμερα σε κυνηγετικές φυλές όπως του Βουσμάνους της Αφρικής ή τους Αβορίγινες της Αυστραλίας Ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων είναι η λεπτομέρεια στην απεικόνιση ζώων σε αντίθεση με τους ανθρώπους που απεικονίζονται κυρίως ως απλές μορφές ή με αποτυπώματα των χεριών τους. Οι αρχαιότερες τοιχογραφίες που έχουν βρεθεί είναι τουλάχιστον ετών έχουν βρεθεί στη Γαλλία, Ισπανία κλπ.

6 Chauvet [Γαλλία] Altamira [Ισπανία] Cueva de las Manos [Αργεντινή] Chauvet [Γαλλία] Lascaux [Γαλλία] Lascaux [Γαλλία]

7 Νεολιθική εποχή τέλος εποχής των παγετώνων Περίπου χρόνια πριν οι άνθρωποι ζουν σε ένα μέρος Η γέννηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας Σιτάρι, Κριθάρι, Βρόμη Πρόβατα, Κατσίκια, Βοοειδή, Χοίροι [το αλκοόλ παράγεται για πρώτη φορά]

8 Νεολιθική τέχνη και τεχνολογία το νεολιθικό γλυπτό έγινε μεγαλύτερο [οι άνθρωποι δεν χρειαζόταν να το μεταφέρουν] η αγγειοπλαστική διαδίδεται και χρησιμοποιείται για την αποθήκευση τροφίμων από τη γεωργία εμφανίζεται η αρχιτεκτονική, και η εσωτερική και εξωτερική διακόσμηση γεωργικά εργαλεία Ο πύργος της Ιεριχώ είναι μια πέτρινη δομή μήκους 8,5 μέτρων, που χτίστηκε γύρω στις 8000 π.χ. Είναι από τα αρχαιότερα μνημεία της ανθρωπότητας. Βρίσκεται στην κοιλάδα του ποταμού Ιορδάνη, κοντά στα Ιεροσόλυμα, είναι μια φυσική όαση στην έρημο όπου βρίσκονται πηγές γλυκού νερού. Αυτό συγκέντρωσε τους πρώτους επισκέπτες μεταξύ και 9000 π.χ., και κατοικείται μέχρι σήμερα. Ιεριχώ, 7200 π.χ.

9 Είσοδος από την οροφή Η ταφή των νεκρών προγόνων γίνεται στο πάτωμα των σπιτιών Κεραμικό αγαλματίδιο γυναικείας θεότητας που απεικονίζεται καθισμένη ανάμεσα σε δυο αιλουροειδή. π π.χ. Οι κάτοικοι γκρέμιζαν και έκαιγαν τα σπίτια που είχαν καταρρεύσει, σκέπαζαν το σημείο με χώμα και από πάνω έχτιζαν καινούργια σπίτια από ξύλο και πλίνθους ξεραμένους στον ήλιο. Çatalhöyük π π.χ. Διακόσμηση σε εσωτερικό κατοικίας Στο υψίπεδο της Ανατολίας στη σημερινή Τουρκία, βρίσκονται τα ερείπια της μεγαλύτερης πόλης της νεολιθικής περιόδου. Το σημερινό όνομα της περιοχής είναι Τσατάλ Χουγιούκ. Πριν από χρόνια, ζούσαν εδώ ίσως και άνθρωποι. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανασκάψει μικρό ποσοστό της πόλης, αυτό όμως ήταν αρκετό για να αποκτήσουν μια εικόνα ενός ιδιαίτερα προηγμένου πολιτισμού. Η πόλη χτιζόταν σε διαφορετικά στρώματα επί εκατοντάδες χρόνια. Το κατώτερο και αρχαιότερο στρώμα είναι κάπου ετών, το ανώτερο και νεότερο, ετών. Βρέθηκαν συνολικά 14 διαφορετικοί τύποι κατοικιών. Οι κάτοικοι γκρέμιζαν και έκαιγαν τα σπίτια που είχαν καταρρεύσει, σκέπαζαν το σημείο με χώμα και από πάνω έχτιζαν καινούργια σπίτια από ξύλο και πλίνθους ξεραμένους στον ήλιο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, κατά την περίοδο της μεγάλης της ακμής, γύρω στο π.χ., η πόλη είχε κατοίκους και κατοικίες. Σε κάθε σπίτι έμεναν έως και 10 άτομα - αλλά και οι νεκροί «στεγάζονταν» στον ίδιο χώρο. Όταν ένα μέλος της οικογένειας πέθαινε, ενταφιαζόταν μέσα στο σπίτι, είτε κάτω από το δάπεδο είτε κάτω από ένα είδος πλατφόρμας, που χρησιμοποιούνταν για διάφορες εργασίες την ημέρα και ως κρεβάτι τη νύχτα. Όταν γκρέμιζαν το σπίτι για να χτίσουν ένα άλλο, μετέφεραν τους νεκρούς με όλα τα κτερίσματα στη νέα κατοικία. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν σε ένα σπίτι υπολείμματα οστών από 70 άτομα. Ο λόγος που ενταφίαζαν τους νεκρούς μέσα στο σπίτι δεν είναι γνωστός, αλλά παρόμοιες ταφικές συνήθειες έχουν διαπιστωθεί και σε πολλούς άλλους νεολιθικούς πολιτισμούς - για παράδειγμα, στη Χοιροκοιτία στην Κύπρο. Πολλοί επιστήμονες υποθέτουν ότι οι κάτοικοι ήθελαν να διατηρήσουν μια «επαφή» με τα νεκρά μέλη της οικογένειας, σαν συνδετικό κρίκο με τον κόσμο των πνευμάτων.

10 Μεγαλιθικά μνημεία Αγρός στο Καρνάκ (Γαλλία) με σειρές μενίρ Μενίρ «μακριά πέτρα» (men = πέτρα + hir = μακρύς) Το μέγεθός τους ήταν από μερικά εκατοστά έως 23 μέτρα, περίπου από π.χ. Ντολμέν (dolmen dol = τραπέζι και men = πέτρα) Κρόμλεχ (Cromlech = κυκλικά τοποθετημένοι λίθοι).

11 στύλος στύλος Το άνοιγμα εξαρτάται από το μήκος της δοκού δοκός Η δοκός πρέπει να είναι μεγάλη και βαριά ώστε να αντέχει τα φορτία από πάνω της και το ίδιο της το βάρος χωρίς να σπάσει άνοιγμα Οι ωθήσεις μεταφέρονται μέσω των στύλων στο έδαφος Οι στύλοι πρέπει να αντέχουν στη θλίψη από τα φορτία που σηκώνουν Stonehenge π.χ. Το σημαντικότερο επίτευγμα της μεγαλιθικής αρχιτεκτονικής είναι το Στόουνχεντζ της Νότιας Αγγλίας. Αποτελείται από ογκόλιθους από ψαμμίτη δομημένους σε κύκλο σύμφωνα με το σύστημα δοκού επί στύλων. Οι ορθοστάτες είναι δουλεμένοι με πέτρινα σφυριά και στο τελείωμα τους είχαν υποδοχές για την τοποθέτηση των δοκών ώστε να είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένοι. Ο κατασκευή του σχετίζεται με την τροχιά του ήλιου και είναι προσανατολισμένη σε σχέση με το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο. Εξ αιτίας αυτών των παρατηρήσεων και άλλων ευρημάτων οι επιστήμονες κλίνουν προς την πίστη ότι το Στόουνχεντζ ήταν ναός αφιερωμένος στον ήλιο.

12 Τέτοιοι τύποι σπιτιών με ωμές πλίνθους ξεραμένες στον ήλιο βλέπουμε και σήμερα σε διάφορα μέρη όπως στην Υεμένη στο Περού κλπ.

13 Νεολιθική Ελλάδα Χοιροκοιτία π π.χ. Σέσκλο, Διμήνι, Χοιροκιτία (Κύπρος) Σέσκλο Κτίσμα τύπου «μεγάρου» ορθογώνιο κτήριο με 3 χώρους (προστώο, κεντρικό δωμάτιο με εστία-βοηθητικό χώρο). Διμήνι Ειδώλιο από στεατίτη ( π.χ.), περιοχή της Πάφου, ύψος 0,15μ. Το κεφάλι, σφαιρικό και ανυψωμένο, με διακριτικά χαρακτηριστικά, στηρίζεται στον μακρύ κυλινδρικό λαιμό. Στο ειδώλιοφυλακτό που κρέμεται στο λαιμό της μορφής, επαναλαμβάνεται το σταυροειδές σχήμα της. Διμήνι Θεσσαλίας π π.χ. Αγγεία με ζωγραφισμένη (κτενισμένη) διακόσμηση και εγχάρακτη αντίστοιχα Θεσσαλία π π.χ. Στην Ελλάδα εμφανίζονται δείγματα ανθρώπινης παρουσίας ήδη από την παλαιολιθική εποχή με περισσότερους από 900 γνωστούς οικισμούς που χρονολογούνται από το 7000 π.χ. Το Σέσκλο είναι ένας οργανωμένος οχυρωμένος οικισμός έκτασης εκατό στρεμμάτων με μια ακρόπολη που είχε λιθόκτιστο περίβολο. Στο Σέσκλο βρέθηκαν επίσης πήλινα σκεύη με γραμμική διακόσμηση και έντονο κόκκινο χρώμα, ειδώλια και λίθινες σφραγίδες, λίθινα εργαλεία κ.ά. Αργότερα ένας άλλος οχυρωμένος οικισμός αναπτύχθηκε στην περιοχή αυτή, το Διμήνι, που είχε στενές σχέσεις με λαούς που έρχονταν από τη θάλασσα. Πρόκειται για ένα μεγάλο νεολιθικό οικισμό που απλώνεται γύρω από μια ακρόπολη οχυρωμένη με αλλεπάλληλες σειρές τοίχων σε ελλειπτικό σχήμα. Ανάμεσα στους τοίχους ακτινωτοί διάδρομοι οδηγούσαν σε έναν κεντρικό χώρο όπου υπήρχε "μεγαροειδές" κτίσμα. Μεγάλος νεολιθικός οικισμός βρέθηκε και στην Κύπρο, κοντά στο χωριό Χοιροκοιτία. Το χαρακτηριστικό του οικισμού είναι οι πετρόκτιστες θολωτές κατοικίες με στρογγυλή κάτοψη, τοποθετημένες σε μικρές ομάδες έξι ή επτά καλυβών γύρω από μια αυλή. Τα περισσότερα αγγεία που βρέθηκαν εδώ είναι λίθινα, αλλά υπάρχουν και μεταγενέστερα πήλινα με "κτενισμένη" διακόσμηση. Οι νεκροί θάβονταν σε αβαθείς τάφους κάτω από το δάπεδο του σπιτιού και έφεραν επάνω στο στήθος τους μια πολύ βαριά πέτρα. Μέσα στους τάφους βρέθηκαν διάφορα κτερίσματα (αγγεία, κοσμήματα κ.ά)

14 Προϊστορική Αρχιτεκτονική Σπήλαια Κυκλικές καλύβες από χόρτα, κόκκαλα, δέρματα, καλάμια και λάσπη Σπήλαια που κλείνονται με χόρτα και καλάμια Κυκλικές καλύβες με πέτρινη βάση ή πασσάλους

15 Στο εκφορικό σύστημα δόμησης δημιουργούνται θολωτές κατασκευές. Ο θόλος είναι χτισμένος με μεγάλες πλάκες τοποθετημένες κατά στρώσεις με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε στρώση να εξέχει λίγο περισσότερο προς το εσωτερικό του θόλου από την αμέσως κατώτερη της. Με αυτόν τον τρόπο σταδιακά μειώνεται το άνοιγμα ανεβαίνοντας προς τα πάνω και κάθε στρώση στηρίζεται στις από κάτω από αυτήν. Με αυτή τη μέθοδο συναντούμε, κατοικίες, θολωτούς τάφους αργότερα (στην Μηκυναική αρχιτεκτονική) αλλά και στα μητάτα στον Ψηλορείτη. Κυκλικές καλύβες ολόκληρες από πέτρα

16 Δοκός επί στύλων Ξύλινες κατοικίες σε πασσάλους (αναπαράσταση)

17 Ελλάδα Νεολιθική Εποχή π π.χ. Χοιροκιτία Σέσκλο Διμήνι Λίθινα θεμέλια και πλίνθινη ανωδομή Πασσαλόπηκτα ορθογώνια Πασσαλόπηκτα κυκλικά κτίσματα Τα δάπεδα είναι στρωμένα με πηλό ή χαλίκια και διαθέτουν εστίες π.χ π.χ π.χ π.χ π.χ. Ν ε ο λ ιθική Ε π ο χ ή Χοιροκιτία Σέσκλο Διμήνι Εποχή του Χαλκού Εποχή του σιδήρου

18 Χοιροκοιτία 7000 π.x. Πωμός Κύπρου, 3000 π.χ. Στο μέσον εστία Στο εσωτερικό τοιχογραφίες Τοίχος από πλίνθους Στέγη θολωτή ή επίπεδη με δοκάρια πάνω στα οποία υπήρχαν καλάμια και κλαδιά καλυμμένα με πηλό Δάπεδο από πηλό Θεμέλια και κατώτερα μέρη λιθάρια ποταμού Υπερυψωμένο κατώφλι και στενές πόρτες για προστασία από τις πλημμύρες

19 Σέσκλο π.χ. Το μέγαρο έχει τη μορφή ορθογώνιου παραλληλόγραμμου κτηρίου με είσοδο στη μια στενή πλευρά π π.χ.

20 Διμήνι π.χ. Αργότερα π π.χ. Μυκηναϊκός οικισμός, η Μυθική Ιωλκός Κτίσμα τύπου «μεγάρου» ορθογώνιο κτήριο με 3 χώρους (προστώο, κεντρικό δωμάτιο με εστία-βοηθητικό χώρο). π π.χ.