«Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Επιβλέπων Καθηγητής: κ. Κωνσταντίνος Λυμπερόπουλος Φοιτήτρια: Θάλεια Δάμπαλα Αρ. Μητρώου: Θέμα Διπλωματικής Εργασίας «Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο Έλληνας Καταναλωτής- Στρατηγικές Μάρκετινγκ- Προοπτικές Ελληνικής Βιολογικής Γεωργίας» Χίος Φεβρουάριος 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ 1.1 Εισαγωγή 1.2 Προέλευση και Ορισμός της Βιολογικής Γεωργίας Ιστορική Αναδρομή της Βιολογικής Γεωργίας στην Ευρώπη Ιστορική Αναδρομή της Βιολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα Ορισμός και Αρχές Βιολογικής Γεωργίας Στόχοι Βιολογικής Γεωργίας 1.3 Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας Βιολογικής Γεωργίας Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για τα Προϊόντα Βιολογικής Γεωργίας Ελληνική Νομοθεσία για τα Προϊόντα Βιολογικής Γεωργίας Πολιτική Ποιότητας στα Βιολογικά Προϊόντα Λογότυπο Ε.Ε., Επισήμανση και Ελληνικοί Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ 2.1 Εισαγωγή 2.2 Η Ευρωπαϊκή Βιολογική Αγορά 2.3 Η Ελληνική Βιολογική Αγορά ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 3.1 Εισαγωγή 3.2 Η Βιολογική Γεωργία και τα Διαχρονικά Προβλήματα που Αντιμετωπίζει στην Ελλάδα 3.3 Η Συμβατική Γεωργία και τα Προβλήματά της 3.4 Σύγκριση Βιολογικής και Συμβατικής Γεωργίας ως προς την Τιμή

3 Πώλησης 3.5 Σύγκριση Βιολογικής και Συμβατικής Γεωργίας ως προς την Ποιότητα, τη Θρεπτική Αξία και Εξωτερική Εμφάνιση των Προϊόντων 3.6 Τα Οφέλη των Βιολογικών Προϊόντων Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΓΟΡΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ 4.1 Εισαγωγή 4.2 Το Προφίλ του Σημερινού Καταναλωτή Βιολογικών Προϊόντων 4.3 Λόγοι που Αναστέλλουν Διεθνώς τη Ζήτηση των Βιολογικών Προϊόντων 4.4 Παράγοντες που Επηρεάζουν Θετικά και Αρνητικά τη Ζήτηση των Βιολογικών Προϊόντων στην Ελλάδα 4.5 Τμηματοποίηση των Ελλήνων Καταναλωτών Βιολογικών Προϊόντων 4.6 Σημεία Πώλησης των Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα 4.7 Η Σημασία της Βιολογικής Ετικέτας ως Ετικέτα Ποιότητας για τους Καταναλωτές ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 5.1 Εισαγωγή 5.2 Βασικές Κατευθύνσεις για την Αποτελεσματικότερη Προώθηση των Ελληνικών Βιολογικών Προϊόντων 5.3 Στρατηγικές Ανάπτυξης του Κλάδου της Βιολογικής Γεωργίας και Αύξησης του Μεριδίου Αγοράς Στρατηγική Διείσδυσης των Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας στην Αγορά Στρατηγική Ανάπτυξης της Αγοράς Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας 5.4 Το Μίγμα Μάρκετινγκ των Προϊόντων Βιολογικής Καλλιέργειας 5.5 Το Σχέδιο Δράσης της Ε.Ε. και η Εκστρατεία Προώθησης των Βιολογικών Προϊόντων και της Βιολογικής Γεωργίας 5.6 Προσπάθειες για την Ενίσχυση της Βιολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα

4 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 73 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 78 ΠΗΓΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 84 3

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ IFOAM Ε.Ε. International Federation of Organic Agriculture Movements: Παγκόσμια Ομοσπονδία Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας Ευρωπαϊκή Ένωση Κ.Γ.Π. Κοινή Γεωργική Πολιτική ΚΥΑ Κοινή Υπουργική Απόφαση ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε ΟΓΕΕΚΑ- ΔΗΜΗΤΡΑ ΟΠΕΓΕΠ ΜΚΤ Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας Οργανισμός Γεωργικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης Κατάρτισης & Απασχόλησης Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων Μάρκετινγκ ΚΑΠ Κοινή Αγροτική Πολιτική ΓΤΟ IRAAB Γενετικώς Τροποποιημένοι Οργανισμοί Ινστιτούτο για την Έρευνα και τις Εφαρμογές στη Βιολογική Γεωργία 4

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Λυμπερόπουλο, για την όλη υποστήριξη και συμβολή του στην πραγματοποίηση αυτής της διπλωματικής εργασίας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές μου, για την αμέριστη συμπαράσταση και υποστήριξη τους όλα αυτά τα έτη φοίτησής μου στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τέλος, αισθάνομαι για άλλη μια φορά την ανάγκη να ευχαριστήσω την οικογένεια και τους φίλους μου για την υποστήριξη και την υπομονή τους. 5

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η καταναλωτική κοινωνία, που διαμορφώθηκε ιδιαίτερα τον περασμένο αιώνα, συνέβαλε στο να υπερκαταναλωθούν μεγάλα ποσά ενέργειας και πρώτων υλών και να παραχθούν υπερβολικές ποσότητες απορριμμάτων. Εξαιτίας της αλόγιστης εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος και της κακής χρήσης των φυσικών πόρων, έχουν δημιουργηθεί σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα απειλούν όχι μόνο τη σημερινή αλλά και τις επόμενες γενιές. Θετικό είναι το γεγονός ότι, εδώ και κάποια χρόνια, υπάρχει μία παγκόσμια τάση υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος, πράγμα που επηρεάζει και τη γεωργία. Αυτή η αλλαγή στάσης δημιούργησε έναν νέο τύπο καταναλωτή, τον «πράσινο» καταναλωτή, δηλαδή εκείνον που είναι ευαισθητοποιημένος σε θέματα οικολογίαςπεριβάλλοντος και ακολουθεί μια γενικότερα υγιεινή και ευαισθητοποιημένη σε θέματα ποιότητας στάση ζωής. H ύπαρξη ευαισθητοποιημένων καταναλωτών, που επιθυμούν υγιεινά τρόφιμα, απαλλαγμένα από χημικά κατάλοιπα, οδήγησε στην ανάπτυξη ενός νέου τρόπου γεωργικής παραγωγής, τη λεγόμενη βιολογική γεωργία. Ο βιολογικός τρόπος παραγωγής γεωργικών προϊόντων είναι μια πολύ ικανοποιητική εναλλακτική μέθοδος, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που υπάρχουν στον αγροτικό τομέα. Πιο συγκεκριμένα, η βιολογική γεωργία βασίζεται σε ήπιες μεθόδους καλλιέργειας και μέσα λίπανσης και φυτοπροστασίας που δεν απειλούν το περιβάλλον, αξιοποιούν τις σύγχρονες επιστημονικές διαπιστώσεις, τις εμπειρίες και τη ντόπια παράδοση, αλλά σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να συγχέεται με την παραδοσιακή γεωργία. Η φιλοσοφία της είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη της συμβατικής. Τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε. έχουν στραφεί προς τη βιολογική παραγωγή, πράγμα που φαίνεται από τη συνεχή αύξηση της κατανάλωσης βιολογικών τροφίμων και ποτών. Στην Ελλάδα, αν και υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας, ο κλάδος τελικά δεν παρουσιάζει τα αναμενόμενα ποσοστά αύξησης σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ε.Ε. Για να μπορέσει να αυξηθεί η κατανάλωση των βιολογικών προϊόντων και κατά συνέπεια το μερίδιό τους στην αγορά γεωργικών προϊόντων, χρειάζεται να εξεταστούν οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του Έλληνα καταναλωτή βιολογικών προϊόντων, να επιλυθούν τα προβλήματα που υπάρχουν και να αξιοποιηθεί στο έπακρο η λειτουργία του Μάρκετινγκ (ΜΚΤ). 6

8 Το 1 ο κεφάλαιο προσπαθεί να ορίσει την ακριβή έννοια της βιολογικής γεωργίας, τις αρχές που τη διέπουν και τους στόχους που έχει θέσει. Ακόμη, περιγράφεται η πορεία που έχει διαγράψει, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, από τότε που πρωτοεμφανίστηκε μέχρι σήμερα. Επίσης, στο συγκεκριμένο κεφάλαιο αναφέρεται η ευρωπαϊκή και η ελληνική νομοθεσία που ισχύει για τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας. Τέλος, παρουσιάζεται το λογότυπο που χρησιμοποιείται στην Ε.Ε, όπως και οι ελληνικοί οργανισμοί πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Στο 2 ο κεφάλαιο περιγράφεται η κατάσταση που επικρατεί στην ευρωπαϊκή και την ελληνική αγορά βιολογικών προϊόντων, ενώ στο 3 ο κεφάλαιο γίνεται σύγκριση μεταξύ βιολογικής και συμβατικής γεωργίας και εκθέτονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ακόμη αναφέρονται οι διαφορές των βιολογικών προϊόντων με τα συμβατικά ως προς το ζήτημα της τιμής αλλά και ως προς την ποιότητα, τη θρεπτική αξία και την εξωτερική εμφάνιση. Γενικά ο καταναλωτής λαμβάνει ερεθίσματα τόσο από το μάρκετινγκ (προϊόν, τιμή, διανομή, προβολή) όσο και από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται (οικονομικά, τεχνολογικά, πολιτικά/νομικά και πολιτιστικά ερεθίσματα). Το 4 ο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας αναλύει το προφίλ του σύγχρονου Έλληνα καταναλωτή, όπως και τους παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση βιολογικών τροφίμων και ποτών στην ελληνική αγορά. Επίσης, κατηγοριοποιεί του Έλληνες καταναλωτές ανάλογα με το αν είναι ενημερωμένοι και αν καταναλώνουν βιολογικά προϊόντα, και παρουσιάζει τα σημεία πώλησης από τα οποία προτιμά να ψωνίζει, καθώς και το ρόλο που παίζει γι αυτόν η βιολογική ετικέτα. Το 5 ο κεφάλαιο αναφέρει τις στρατηγικές που μπορούν να εφαρμοστούν καθώς και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να δράσει κάθε συστατικό του μίγματος ΜΚΤ, ώστε να αναπτυχθεί ο κλάδος της βιολογικής γεωργίας. Ακόμη παρουσιάζεται το σχέδιο δράσης που έχει θέσει σε εφαρμογή η Ε.Ε. και η εκστρατείας προώθησης που χρησιμοποιεί. Στο 6 ο και τελευταίο κεφάλαιο εκθέτονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν, αλλά και οι προοπτικές που έχει ο κλάδος της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα. 7

9 1 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ 1.1 Εισαγωγή Ένα από τα πρώτα πράγματα που διαπιστώνει κάποιος στην προσπάθειά του να γνωρίσει τη βιολογική γεωργία είναι ότι η συγκεκριμένη μορφή γεωργίας δεν είναι ένα σύγχρονο επίτευγμα της γεωπονικής επιστήμης. Από την αρχαιότητα ο άνθρωπος προκειμένου να καλύψει τις διατροφικές του ανάγκες εξασκούσε γεωργικές πρακτικές, οι οποίες δε διαφέρουν σε τίποτα από τις πρακτικές που εφαρμόζονται σήμερα στο βιολογικό τρόπο παραγωγής. Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη και η γενικότερη πρόοδος, που χαρακτήρισε τον περασμένο αιώνα, οδήγησαν στην εντατική ανάπτυξη του γεωργικού τομέα, με στόχο τη μεγιστοποίηση της παραγωγής για την κάλυψη διατροφικών αναγκών. Η αλόγιστη και χωρίς σχεδιασμό χρήση των γεωργικών πρακτικών, που διαμορφώθηκαν για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία, μέσα σε λίγες μόλις δεκαετίες, των πρώτων ανησυχητικών συμπτωμάτων. Οι επιστήμονες είναι πλέον βέβαιοι ότι αυτός ο συμβατικός τρόπος καλλιέργειας ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για φαινόμενα όπως διατροφικά σκάνδαλα, ρύπανση, ερημοποίηση και κλιματικές αλλαγές. Σήμερα επειδή η κατάσταση έχει πάρει πολύ ανησυχητικές διαστάσεις γίνονται πολύπλευρες προσπάθειες για την αντιμετώπιση του προβλήματος, με τη βιολογική γεωργία να αποτελεί την πιο ενδεδειγμένη πρόταση για μια βιώσιμη ανάπτυξη της γεωργίας. 1.2 Προέλευση και Ορισμός της Βιολογικής Γεωργίας Η βιολογική γεωργία είναι ένας τρόπος καλλιέργειας που δείχνει σεβασμό στο περιβάλλον, χρησιμοποιώντας πρακτικές και τεχνικές οι οποίες προστατεύουν το οικοσύστημα και μειώνουν τη ρύπανση. Ο βιολογικός τρόπος παραγωγής διαφέρει σημαντικά από το συμβατικό, καθώς χρησιμοποιεί μεθόδους και διεργασίες 8

10 παρόμοιες με αυτές του φυσικού συστήματος έτσι ώστε να επιτυγχάνεται ισορροπία και κατ επέκταση να διατηρούνται οι φυσικοί πόροι. Με τις βιολογικές μεθόδους, η παραγωγή γεωργικών προϊόντων γίνεται με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο από αυτόν που είχαν συνηθίσει οι καλλιεργητές μέχρι σήμερα. Το κέρδος δεν αναμένεται από τη μεγιστοποίηση της παραγωγής. Ο πραγματικός στόχος της βιολογικής γεωργίας είναι η παραγωγή ποιοτικών και υγιεινών πιστοποιημένων προϊόντων, που προστατεύουν ταυτόχρονα τον άνθρωπο και το περιβάλλον Ιστορική Αναδρομή της Βιολογικής Γεωργίας στην Ευρώπη Η βιολογική γεωργία πρωτοεμφανίστηκε στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης στις αρχές του περασμένου αιώνα και πιο συγκεκριμένα τη δεκαετία του Η διάδοση όμως του βιολογικού τρόπου παραγωγής, σε ευρύτερο επίπεδο, έγινε με πολύ αργό ρυθμό. Υπήρξαν τρία βασικά ρεύματα σκέψης τα οποία συνέβαλαν στην εμφάνιση της βιολογικής γεωργίας αν και μερικά χρόνια πιο πριν είχαν ήδη προβάλλει στο προσκήνιο διάφορες ομάδες οπαδών της υγιεινής διατροφής- των οποίων οι ιδρυτές ήταν ο Rudolf Steiner, o Sir Howard και οι Rusch και Muller. Περίπου το 1913 δημιουργείται στη Γερμανία, ως αποκύημα μια φιλοσοφικής θεωρίας, ένα κίνημα το οποίο τάσσεται εναντίον του υλισμού από τον Rudolf Steiner. Ένας μαθητής του Steiner, ο Pfeiffer, επηρεασμένος από τις αρχές του κινήματος αναπτύσσει τη «Βιοδυναμική Γεωργία». Σύμφωνα με αυτή δε χρησιμοποιούνται ανόργανα λιπάσματα, προωθείται η αυτονομία της εκμετάλλευσης σε συνδυασμό με την κτηνοτροφία και παράλληλα υποστηρίζεται η υγιεινή διατροφή. Το δεύτερο κίνημα αναπτύχθηκε από το βρετανό βοτανολόγο Sir Albert Howard εξαιτίας της έκδοσης του βιβλίου του το 1940 με τίτλο «Γεωργική Διαθήκη», επηρεάζοντας πολλούς επιστήμονες. Σήμερα ο Sir Howard θεωρείται «πατέρας» της Οργανικής Γεωργίας. Το τελευταίο κίνημα των Hans Peter Rusch και H. Muller εμφανίστηκε στην Ελβετία τη δεκαετία του Αυτοί υποστήριζαν την επίτευξη της αυτάρκειας των παραγωγών και της στήριξης των μικρών κυκλωμάτων στην αγορά. Οι ιδέες τους έθεσαν τις βάσεις ενός διαφορετικού είδους γεωργίας, η οποία βασιζόταν κατά κύριο λόγο στη χρήση όσο το δυνατόν περισσότερων ανανεώσιμων πόρων, και ονομάστηκε «Βιολογική». Από αυτή τη χρονική περίοδο και μετά, η πορεία της βιολογικής γεωργίας μπορεί να χωριστεί σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος περιλαμβάνει χρονικά το τέλος της δεκαετίας του 1950 μέχρι το τέλος της δεκαετίας του Στις αρχές της δεκαετίας του 50 λόγω του Β 9

11 Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος μόλις είχε τελειώσει, η βιολογική γεωργία βρισκόταν σε πρώιμο στάδιο. Παράλληλα, στη Δυτική Ευρώπη εντείνονταν οι ανησυχίες για τη διατήρηση του περιβάλλοντος. Το 1962 το βιβλίο της Rachel Carson «Σιωπηλή Άνοιξη», το οποίο αναφέρονταν στην καταστροφή του περιβάλλοντος, προκάλεσε μεγάλη αίσθηση και συνέβαλε στην αφύπνιση του κοινωνικού συνόλου για τις πραγματικές διαστάσεις του περιβαλλοντικού προβλήματος. Στον τομέα της γεωργίας, οι πρώτοι βιοκαλλιεργητές, από τους οποίους πολλοί λίγοι ήταν αγρότες, έστρεφαν το ενδιαφέρον τους προς την οικειοποίηση και ενσωμάτωση στη γεωργία τεχνολογιών που τις χρησιμοποιούσαν οι αναπτυσσόμενες χώρες και χαρακτηρίζονταν από τη χρήση χαμηλής ενέργειας και τοπικών πόρων. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν κάποιου είδους κανόνες παραγωγής σχετικοί με τα λιπάσματα. Η συμπεριφορά των βιοκαλλιεργητών και οι γεωργικές πρακτικές που εφάρμοζαν, επηρεάστηκαν από τις κοινωνικοπολιτικές ιδέες της εποχής. Σε ευρύτερο επίπεδο, η συγκεκριμένη περίοδος χαρακτηριζόταν από την έντονη επικράτηση ιδεολογιών σχετικών με το περιβάλλον, οι οποίες επεκτείνονταν και σε όλους τους υπόλοιπους κοινωνικούς τομείς. Η δεύτερη περίοδος αρχίζει από τα μέσα της δεκαετίας του 70 και φτάνει μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 80. Ο ενθουσιασμός της ιδεολογίας είχε πια ξεπεραστεί και κυριαρχούσαν οι νόμοι της αγοράς, με πρώτο απ όλους τον ανταγωνισμό που τη διέκρινε. Πολλοί από τους βιοκαλλιεργητές ήταν απογοητευμένοι και εγκατέλειψαν τις προσπάθειές τους, ενώ όσοι παρέμειναν, διαχωρίστηκαν σε ερασιτέχνες και σοβαρούς βιοκαλλιεργητές. Κοινό τους γνώρισμα ήταν η εξάρτησή τους από τις βιομηχανίες παραγωγής σπόρων και λιπασμάτων, αλλά και από τα εργαστήρια επιλογής φύλων ζώων. Στο άλλο άκρο βρίσκονταν οι καταναλωτές, οι οποίοι ήταν διασκορπισμένοι και χαρακτηρίζονταν από υψηλό εισόδημα, έντονη ευαισθητοποίηση και ιδεολογικό υπόβαθρο. Αυτή την περίοδο η βιολογική γεωργία αποκτά νέους λόγους για την προώθησής της, με κυριότερο αυτόν της αναγνώρισής της ως τρόπου επίλυσης των προβλημάτων που προκαλεί η συμβατική γεωργία. Καταλυτικοί παράγοντες, οι οποίοι συνέβαλλαν στην εδραίωση και την ανάπτυξή της, ήταν η πετρελαϊκή κρίση του 1974 και η ίδρυση της IRAAB (Ινστιτούτο για την Έρευνα και τις Εφαρμογές στη Βιολογική Γεωργία) και της IFOAM,(International Federation of Organic Agriculture Movements/Παγκόσμια Ομοσπονδία Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας) σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της έρευνας για την βιολογική γεωργία από πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Πρέπει να επισημανθεί ότι στις μέρες 10

12 μας ο αριθμός των μελών της IFOAM ξεπερνά τους 750 οργανισμούς σε περισσότερες από 108 χώρες. Ολοκληρώνοντας σχετικά με τη 2 η περίοδο, αυτό που Λογότυπο της ΙFOAM από το 1972 μέχρι σήμερα Εικόνα 1.1 τη σημάδεψε ήταν τόσο η επιτακτική ανάγκη επιβίωσης των βιοκαλλιεργητών στην αγορά όσο και η ενδυνάμωση της βιολογικής γεωργίας μέσω της έρευνας και της δημιουργίας. Η τρίτη περίοδος καταλαμβάνει το χρονικό διάστημα από τη δεκαετία του 1980 μέχρι και σήμερα. Το μοντέλο της αλόγιστης παραγωγής εντείνει τις διαμαρτυρίες που υπάρχουν εναντίον του και υποστηρίζονται τα ήπια μοντέλα. Τα τελευταία συμβάλλουν όσο το δυνατόν περισσότερο στην παραγωγή πιο υγιεινών προϊόντων με τη λιγότερη δυνατή επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Επίσης, την ίδια περίοδο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) υποστηρίζουν όλο και περισσότερο τη βιολογική γεωργία, καθώς τη θεωρούν την καταλληλότερη λύση στα αδιέξοδα που έχουν δημιουργηθεί. Με δεδομένη αυτή την κατάσταση, η Κοινή Αγροτική Πολιτική επαναπροσδιορίζει τους στόχους της και κρίνει σκόπιμο να στραφεί προς την αειφορική γεωργία. Οι παραγωγοί, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι αγρότες, συμπεριφέρονται πλέον ως επαγγελματίες, λαμβάνουν πρωτοβουλίες και συνάπτουν συμβόλαια με βιομηχανίες. Από την άλλη οι καταναλωτές ευαισθητοποιούνται περισσότερο και εκφράζουν μια σταθερή απαίτηση να τους προσφέρονται προϊόντα υγιεινά και περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον. Το 1986 το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ μιας πρότασης που αφορούσε την προώθηση της βιολογικής γεωργίας, ενώ στις 24 Ιουνίου του 1991 αναγνωρίστηκε επίσημα μέσω του κανονισμού 2092/91 του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτή η χρονιά αποτέλεσε ορόσημο για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας σε παγκόσμιο επίπεδο, γιατί η σημασία αυτού του εναλλακτικού είδους παραγωγής γεωργικών προϊόντων αναγνωρίστηκε επίσημα. Μετέπειτα πολλές χώρες ακολούθησαν, υιοθετώντας παρόμοιους οργανικούς κανόνες παραγωγής. 11

13 1.2.2 Ιστορική Αναδρομή της Βιολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα Η θεωρία της βιολογικής γεωργίας έγινε γνωστή στην Ελλάδα τη δεκαετία του Αρχικά δεν είχε μεγάλη απήχηση εκτός από κάποιους κύκλους οπαδών της υγιεινής διατροφής, οι οποίοι θεωρούσαν ότι τα βιολογικά προϊόντα ήταν απαλλαγμένα από τα χημικά. Τα πρώτα ουσιαστικά βήματα που έγιναν στην Ελλάδα για τη βιολογική γεωργία ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 80. Το 1983 ιδρύθηκε στην Αθήνα ο Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδος, ο οποίος διαδέχτηκε τη Συντονιστική Επιτροπή Βιοκαλλιεργητών. Ο συγκεκριμένος σύλλογος ήταν μη κερδοσκοπικός οργανισμός, μέλος της IFOAM και στόχευε στην ενημέρωση των ενδιαφερόμενων (αγρότες, επιστήμονες, κλπ) για τη βιολογική γεωργία. Επίσης, μέρος των δραστηριοτήτων του ήταν η έκδοση ενός περιοδικού με τίτλο «Βιοκαλλιέργειες». Οι πρώτοι βιοκαλλιεργητές, οι οποίοι εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 80 δραστηριοποιούνταν σε μικρές εκτάσεις, είχαν συνήθως υψηλή μόρφωση και αστική καταγωγή, ενώ αρκετοί από αυτούς προέρχονταν από χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Τα οργανωμένα προγράμματα βιολογικής γεωργίας, τα οποία πραγματοποιήθηκαν την ίδια περίοδο, συνέβαλαν στο να ξεκινήσει πραγματικά η εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας. Βασικό χαρακτηριστικό των αρχικών προγραμμάτων ήταν ότι διενεργήθηκαν με πρωτοβουλία ξένων εταιριών και επιχειρηματιών. Όσον αφορά την πιστοποίηση των παραγόμενων προϊόντων, αυτή γινόταν από ξένους οργανισμούς και εξάγονταν εξολοκλήρου στο εξωτερικό. Το 1982 στην περιοχή της Αιγιαλείας του νομού Αχαΐας ξεκίνησε το πρόγραμμα παραγωγής κορινθιακής σταφίδας για λογαριασμό μιας ολλανδικής εταιρίας. Η σταφίδα από το Αίγιο αποτέλεσε την πρώτη πιστοποίηση σε ελληνικό προϊόν και δόθηκε το 1984 από Ολλανδικό πιστοποιητικό Οργανισμό. Τη χρονιά του 1985 ανακαλύφθηκε η Ένωση Ελληνικής Οικολογικής Γεωργίας και εκδόθηκε, για πρώτη φορά, το περιοδικό «Βιοκαλλιέργειες». Επίσης, το 1988 άρχισε στο Νεοχώρι της Μεσσηνιακής Μάνης το πρόγραμμα βιολογικής καλλιέργειας της ελιάς από την αυστριακή εξαγωγική εταιρία λαδιού Μπλάουελ. Καταλυτικό κίνητρο για την επιλογή των προαναφερθέντων εταιριών από τους παραγωγούς ήταν οι υψηλότερες τιμές που προσέφεραν σε σχέση με εκείνες που ίσχυαν για την καλλιέργεια των συμβατικών προϊόντων και η εγγύηση ότι θα απορροφούνταν όλοι η παραγόμενη ποσότητα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το πρόγραμμα της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών συνεχίζεται μέχρι σήμερα έχοντας ενταχθεί σ αυτό πάνω από 500 παραγωγοί, των οποίων οι εργασίες έχουν επεκταθεί και στην καλλιέργεια εσπεριδοειδών και ελιάς πέρα από σταφίδας. 12

14 Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 80 έγιναν προσπάθειες ώστε να λάβουν, οι νέοι κυρίως γεωπόνοι και αγρότες, την απαραίτητη ενημέρωση και κατάρτιση και να έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση μέσω σεμιναρίων και προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης. Αρμόδιοι για την οργάνωση αυτών των προσπαθειών ήταν η τοπική αυτοδιοίκηση, διάφορα πανεπιστήμια και κάποιοι άλλοι φορείς. Ενδεικτικές περιπτώσεις ήταν το «πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης νέων αγροτών σε θέματα οργανικής γεωργίας και ανάπτυξης» που διεξήχθη από το Δήμο Γιαννιτσών τις χρονιές , τα σεμινάρια ανάλογου ενδιαφέροντος από το Δήμο Καλαμάτας το 1990 και το 1989 από το Πήλιο. Μεταξύ των ετών 1990 και 1992 το Υπουργείο Γεωργίας, στην προσπάθειά του να συμμετάσχει στην εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας για τη βιολογική γεωργία (2092/91), διόρισε σε πρώτο στάδιο υπαλλήλους και στη συνέχεια ίδρυσε το Γραφείο Βιολογικού Προϊόντος. Το 1993 το αρμόδιο υπουργείο έδωσε άδεια λειτουργίας στον πρώτο οργανισμό πιστοποίησης και ελέγχου βιολογικών προϊόντων, «ΔΗΩ», που διατηρείται μέχρι σήμερα Ορισμός και Αρχές Βιολογικής Γεωργίας Παλαιότερα ο κλάδος της γεωπονικής όριζε τη γεωργία ως την προσπάθεια που κατέβαλε ο άνθρωπος για να αποκομίσει το μέγιστο δυνατό κέρδος από το συνδυασμό των συντελεστών παραγωγής ( έδαφος, κεφάλαιο, εργασία). Με την πάροδο των χρόνων ο ορισμός αυτός όμως χρειάστηκε να υποστεί κάποιες τροποποιήσεις και να έχει πλέον την ακόλουθη ερμηνεία: «Γεωργία είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να αποκομίσει την άριστη ωφέλεια από τη χρήση όλων των συντελεστών της γεωργικής παραγωγικής διαδικασίας (έδαφος, νερό, κεφάλαιο, εργασία, χρόνος, βιοποικιλότητα κ.λπ.) με τρόπους συνετούς, δηλαδή τρόπους οι οποίοι πρώτον να διατηρούν, και όταν χρειάζεται να ανορθώνουν, την παραγωγικότητα των αγροτικών οικοσυστημάτων, δεύτερον, να μην προκαλούν βλάβες σε άλλους τύπους οικοσυστημάτων και τρίτον, να διασφαλίζουν τη σωματική και ψυχική υγεία του αγροτικού και αστικού πληθυσμού.» 1. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η πλέον κατάλληλη μορφή γεωργίας, η οποία είναι φιλική προς το περιβάλλον, είναι η Βιολογική Γεωργία. Η βιολογική (biological), οικολογική (ecological) ή αλλιώς οργανική (organic) γεωργία είναι μια συγκροτημένη ολότητα, 1 «Η Βιολογική Γεωργία και η Συμβολή της στην Προστασία των Γεωργικών Οικοσυστημάτων». 13

15 με κανόνες θεσπισμένους, προδιαγραφές, αρχές και φιλοσοφία, και επέμβαση στους βιο-κύκλους και βιορυθμούς της φύσης. Εν ολίγοις, πρόκειται για εκείνη τη γεωργία, που σέβεται τη φύση και τις οικολογικές ισορροπίες, θεωρώντας τη γη με την πανίδα και τη χλωρίδα της ένα ζωντανό κλειστό οικοσύστημα, που αυτοαναπαράγεται και ανακυκλώνεται. Ακόμη, συνδέει την παραδοσιακή καλλιέργεια της γης με την επιστημονική γνώση και τα αναπτυγμένα ήπια τεχνικά μέσα που σέβονται τη φύση 2. Η βιολογική γεωργία διέπεται από κάποιες βασικές αρχές, οι οποίες διαμορφώθηκαν από τη Γενική Συνέλευση της IFOAM, που διεξήχθη στις 15 Δεκεμβρίου του 1994 στο Christchurch της Νέας Ζηλανδίας. Ουσιαστικά αντιπροσωπεύουν το παγκόσμιο πλαίσιο πάνω στο οποίο στηρίζονται και αναπτύσσονται οι οδηγίες, οι κανονισμοί και οι νομοθεσίες που αναφέρονται στο βιολογικό τρόπο παραγωγής και στα βιολογικά προϊόντα. Οι εν λόγω αρχές είναι οι ακόλουθες και μαρτυρούν τη συνεισφορά της βιολογικής γεωργίας στον κόσμο και την προσδοκία για τη βελτίωση της παγκόσμιας γεωργίας 3 : Η αρχή της υγείας: Μέλημα της βιολογικής γεωργίας πρέπει να είναι η διατήρηση και η βελτίωση της καλής κατάστασης του εδάφους, των φυτών, των ζώων, του ανθρώπου και γενικότερα του πλανήτη, τα οποία πρέπει να θεωρούνται ως ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο. Η χρήση του όρου «υγεία» δεν αναφέρεται στην έλλειψη ασθενειών, αλλά έχει να κάνει με τη διατήρηση της φυσικής, ψυχικής, κοινωνικής και οικολογικής ισορροπίας. Για να είναι δυνατό να επιτευχθεί αυτή η αρχή, θα πρέπει οι γεωργικές πρακτικές να είναι απαλλαγμένες από τη χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, κτηνιατρικών φαρμάκων και προσθετικών τροφίμων. Η αρχή της οικολογίας: Η βιολογική γεωργία και οι πρακτικές που εφαρμόζει, πρέπει να προσαρμόζονται στον τρόπο λειτουργίας των οικοσυστημάτων και των βιολογικών κύκλων, να συνεργάζεται μαζί τους αλλά και να συμβάλλει στη διατήρησή τους. Η αρχή της δικαιοσύνης: Σύμφωνα με αυτή την αρχή, είναι χρέος της βιολογικής γεωργίας να στηρίζεται σε σχέσεις που να εξασφαλίζουν δίκαιες συνθήκες διαχείρισης του περιβάλλοντος και των κοινωνικών ευκαιριών. Ακολουθώντας την αρχή της δικαιοσύνης οι εμπλεκόμενοι με το βιολογικό τρόπο παραγωγής, από τον παραγωγό-αγρότη μέχρι τον 2 «Η Βιολογική Γεωργία και η Συμβολή της στην Προστασία των Γεωργικών Οικοσυστημάτων». 3 «Βιολογική Γεωργία, Βασικές Γνώσεις», σελ

16 καταναλωτή, θα είναι σε θέση προσφέρουν μια καλή ποιότητα ζωής και να συνεισφέρουν στην κάλυψη των διατροφικών αναγκών με προϊόντα ποιότητας. Τα φυσικά και περιβαλλοντικά αποθέματα θα πρέπει να διαχειρίζονται προσεκτικά ώστε να εξασφαλίζονται και για τις επόμενες γενιές. Η αρχή της φροντίδας: Ο τρόπος εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας πρέπει να είναι προσεκτικός και υπεύθυνος ώστε να προστατεύει την υγεία και την ευημερία τόσο της σύγχρονης γενιάς ανθρώπων όσο και της μελλοντικής, αλλά και του περιβάλλοντος. Τέλος, η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας πρέπει να καλύπτει τις υπάρχουσες ανάγκες και να συμβαδίζει με τις αξίες όλων ομάδων που επηρεάζει, όπως επίσης να ακολουθεί σωστές και διαφανείς διαδικασίες Στόχοι Βιολογικής Γεωργίας Η φιλοσοφία που διαπνέει το βιολογικό τρόπο καλλιέργειας εκφράζεται συνοπτικά στους βασικούς στόχους, που όρισε η γενική συνέλευση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (IFOAM) το Οι στόχοι της βιολογικής γεωργίας είναι οι εξής 4 : Να παράγει γεωργικά προϊόντα υψηλής θρεπτικής αξίας σε επαρκή ποσότητα. Να διατηρεί και να βελτιώνει μακροπρόθεσμα τη γονιμότητα του εδάφους και να εφαρμόζει συστήματα για την όσο το δυνατόν αυτάρκεια σε οργανική ουσία και θρεπτικά συστατικά. Να εργάζεται με υλικά και ουσίες που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή ανακυκλωθούν σε ένα αγρόκτημα ή οπουδήποτε αλλού. Να αποφεύγει τη ρύπανση, με την επιλογή ήπιων και φιλικών με το περιβάλλον γεωργικών τεχνικών. Να διατηρεί τη γενετική ποικιλομορφία των γεωργικών οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των φυτών και των άγριων ζώων. 4 «Στόχοι Βιολογικής Γεωργίας» 15

17 Να ενθαρρύνει και να αυξάνει τους βιολογικούς κύκλους στα γεωργικά συστήματα. Να εργάζεται σε κλειστά συστήματα σε σχέση με την οργανική ουσία και τα θρεπτικά στοιχεία. Να εκτιμά το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των καλλιεργητικών τεχνικών, με το οικολογικό και κοινωνικό περιβάλλον. Το συμπέρασμα είναι ότι η βιολογική γεωργία εστιάζει στην ανάπτυξη και προαγωγή ολοκληρωμένων σχέσεων μεταξύ εδάφους, φυτών, ζώων, ανθρώπου και βιόσφαιρας έτσι ώστε να παράγονται γεωργικά προϊόντα και είδη διατροφής χωρίς χημικά λιπάσματα, ενώ παράλληλα προστατεύει και αναβαθμίζει το περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια το καταναλωτικό κοινό δείχνει μια τάση προς την υγιεινή διατροφή. Με το πέρασμα του χρόνου η τάση αυτή ενισχύεται, καθώς οι καταναλωτές γίνονται πιο ευαισθητοποιημένοι σε θέματα περιβάλλοντος και υγείας. 1.3 Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας Βιολογικής Γεωργίας Η ακριβής γνώση του εννοιολογικού περιεχομένου της βιολογικής γεωργίας -μιας εναλλακτικής γεωργικής τεχνικής- είναι ένα σημαντικό ζήτημα, όμως ακόμη πιο σημαντικό είναι το ζήτημα δημιουργίας των κατάλληλων θεσμικών συνθηκών, οι οποίες διευκολύνουν την ανάπτυξή της. Απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να μπορέσει ο μέσος αγρότης να υιοθετήσει τις βιοκαλλιεργητικές μεθόδους και να αυξηθεί η προτίμηση του μέσου καταναλωτή για τα βιολογικά προϊόντα, είναι η πρακτική διαφοροποίηση της βιολογικής γεωργίας από τη συμβατική. Ο σαφής διαχωρισμός μιας οικονομικής δραστηριότητας όπως επίσης και των προϊόντων της είναι ένας κανόνας, ο οποίος πρέπει να ακολουθείται από κάθε νέα αγορά που θέλει να καθιερωθεί και να αναπτυχθεί. Με στόχο την πρακτική διάδοση και τη μαζικοποίηση της βιολογικής γεωργίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε από τις αρχές της δεκαετίας του 90 σ ένα σημαντικό διεθνώς βήμα, την ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για τα Προϊόντα Βιολογικής Γεωργίας Ο πρώτος κανονισμός της Ε.Ε. σχετικά με τη βιολογική γεωργία ψηφίστηκε στις 24 Ιουνίου του 1991 και ονομάστηκε Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ.2092/91 «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών διατάξεων 16

18 στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής» 5. Στόχος του κανονισμού είναι να ορίσει του κοινούς κανόνες που πρέπει να τηρούνται στην Ε.Ε. σχετικά με την παραγωγή βιολογικών προϊόντων φυτικής προέλευσης, τις επιτρεπόμενες ουσίες, τις ελάχιστες απαιτήσεις ελέγχου και μέτρων ασφαλείας. Εφαρμόζεται σε γεωργικά φυτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα (μεταποιημένα ή μη, που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση), σε ζώα και ζωοτροφές. Τα συγκεκριμένα προϊόντα φέρουν στην ετικέτα, τη διαφήμιση ή τα εμπορικά έγγραφα τις ενδείξεις, που χρησιμοποιούνται από κάθε κράτος-μέλος και οι οποίες ενημερώνουν τον αγοραστή για το αν το προϊόν που έχει στα χέρια του έχει παραχθεί σύμφωνα με τα όσα ορίζει ο κανονισμός για το βιολογικό τρόπο παραγωγής. Ακόμη, αναφέρονται οι συνθήκες κάτω από τις οποίες επιτρέπεται να χαρακτηριστεί ένα προϊόν βιολογικό, δηλαδή καθορίζει το πότε και πως παράχθηκε, τις προϋποθέσεις χρήσεως του κοινοτικού λογότυπου και τέλος τις σχετικές διαδικασίες για τα εισαγόμενα από τρίτες χώρες βιολογικά προϊόντα. Ο βαθμός επιβολής των κανόνων που ορίζονται από τη νομοθεσία εξαρτάται από το πόσο επιθυμεί ο παραγωγός να ανακοινώσει για το προϊόν τις ενδείξεις που προαναφέρθηκαν. Το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων απέδωσε σε κάθε γλώσσα τον όρο, που θεωρείται ως ο πιο χαρακτηριστικός για τη βιολογική μέθοδο παραγωγής στον Κανονισμό 2092/91, τον οποίο και προστατεύει. Η προστασία αυτή επεκτάθηκε σύμφωνα με το άρθρο 2 στα συνήθη παράγωγα των ακόλουθων όρων (βίο-, οίκο- κ.λπ.) και στα υποκοριστικά τους, σύνθετα ή μη. Οι όροι που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι οι εξής: Ελληνικά Αγγλικά Γαλλικά Ισπανικά Ιταλικά Γερμανικά Ολλανδικά Δανέζικα Πορτογαλικά Σουηδικά Βιολογικό Organic Biologique Ecológico Biologico Ökologisch, Biologisch Biologisch Økologisk Biológico Ekologisk 5 Παράρτημα 1 17

19 Φιλανδικά Ρουμάνικα Βουλγάρικα Luonnonmukainen Ecologic Биологичен Με το πέρασμα των χρόνων η πρώτη νομοθεσία της Ε.Ε. σχετικά με τη βιολογική γεωργία διευρύνθηκε και τροποποιήθηκε. Τα έτη 1992 και 1995 πραγματοποιήθηκαν κάποιες αλλαγές, όπως το γεγονός ότι προβλέφθηκε ο τρόπος που θα μπορούσε να αναπτυχθεί ξεχωριστό λογότυπο από την Ε.Ε. για τα βιολογικά προϊόντα και προστέθηκαν διάφοροι τεχνικοί κανονισμοί, που επέτρεψαν την αντιμετώπιση θεμάτων σχετικών με τις ετικέτες και τις εισαγωγές. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1999, προστέθηκαν στη νομοθεσία λεπτομερείς διατάξεις που αφορούσαν τη βιολογική κτηνοτροφία, την απαγόρευση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών από τη βιολογική παραγωγή, όπως επίσης υποθέσεις με τα τρόφιμα, την πρόληψη ασθενειών και τις κτηνιατρικές θεραπείες, την ευημερία των ζώων, τις κτηνιατρικές πρακτικές και τη διαχείριση λιπάσματος. Τέλος, τα πολυάριθμα συμπληρώματα, που στόχο είχαν να ρυθμίζουν όλα τα ζητήματα της βιολογικής γεωργίας, κατέστησαν τη νομοθεσία όλο και πιο αναλυτική, αλλά ταυτόχρονα και πιο περίπλοκη, με δυσκολία κατανόησης και εφαρμογής. Μετά από αρκετές αναθεωρήσεις του Κανονισμού αριθ. 2092/91, στις 28 Ιουνίου του 2007, οι Υπουργοί Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησαν σε ένα νέο νομικό πλαίσιο (Κανονισμός του Συμβουλίου (ΕΚ) με αριθ. 834/2007), το οποίο θα ρύθμιζε τα θέματα της βιολογικής γεωργίας με πιο σαφή και κατανοητό τρόπο. Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία, η βιολογική παραγωγή έχει τρεις βασικές προτεραιότητες: 1) τη διασφάλιση της αειφόρου ανάπτυξης της βιολογικής παραγωγής, 2) την παραγωγή τροφίμων υψηλής ποιότητας για τους καταναλωτές και 3) την παραγωγή τροφίμων και άλλων αγροτικών προϊόντων με τη χρήση ήπιων μεθόδων παραγωγής που είναι φιλικές προς το περιβάλλον και δεν επηρεάζουν την υγεία ή την ευημερία των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών. Το νέο θεσμικό πλαίσιο μπορεί πλέον να προσφέρει μεγαλύτερη διαφάνεια, σαφέστερες δομές και σαφή καθορισμό των αρμοδιοτήτων από τους αντίστοιχους οργανισμούς. Ο χαρακτηρισμός ενός επεξεργασμένου τροφίμου ως βιολογικού είναι εφικτός μόνο όταν τουλάχιστον το 95% των γεωργικών συστατικών του τελικού προϊόντος προέρχεται από βιολογική παραγωγή. Ο καταναλωτής θα πρέπει να γνωρίζει ότι από την 1 η Ιουλίου του 2010 θα είναι υποχρεωτική η χρήση του νέου λογότυπου της 18

20 Ε.Ε. για τα βιολογικά προϊόντα, σε όλα τα τοπικά προπαρασκευασμένα τρόφιμα που έχουν σημανθεί ως βιολογικά. Ακόμη, στο προϊόν θα πρέπει να αναγράφεται ο κωδικός αριθμός του φορέα ή της αρχής ελέγχου βιολογικών προϊόντων, όπως επίσης και ο τόπος προέλευσης των πρώτων υλών. Η μαγιά πρέπει να συγκαταλέγεται στην κατηγορία των βιολογικών συστατικών από τις 31 Δεκεμβρίου του Επίσης, περιορίζεται αυστηρά η χρήση χημικών συνθετικών πόρων, ενώ για να διασφαλιστεί η ανάπτυξη θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά των τοπικών διαφοροποιήσεων και οι κλιματολογικές και τοπικές συνθήκες. Ακόμη, απαγορεύονται οι γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί σε όλες τους τις μορφές, όπως και η επεξεργασία με ιονίζουσα ακτινοβολία. Οι επιχειρήσεις που ασχολούνται ταυτόχρονα και με τους δύο τύπους γεωργικής παραγωγής (βιολογική και συμβατική) είναι υποχρεωμένες να φροντίσουν να διαχωρίσουν τα ζώα και τα εδάφη αναλόγως. Οι γενικές αρχές που περιέχονται στον Κανονισμό παρέχουν ακριβείς οδηγίες για τον τρόπο υλοποίησής τους. Ο Κανονισμός του Συμβουλίου (ΕΚ) με αριθ. 834/2007 συμπληρώθηκε από δύο κανονισμούς της Επιτροπής: 1) τον Κανονισμό (ΕΚ) με αριθ. 889/2008, ο οποίος περιλάμβανε λεπτομερείς διατάξεις παρασκευής, σήμανσης και ελέγχου και 2) τον Κανονισμό (ΕΚ) με αριθ. 1235/2008, που σχετίζονταν με την εισαγωγή βιολογικών προϊόντων. Στην περίπτωση του τελευταίου περιλαμβάνονται διατάξεις στις οποίες αναφέρονται για παράδειγμα οι χώρες που χρησιμοποιούν συστήματα παραγωγής και ελέγχου, τα οποία είναι ισοδύναμα με το σύστημα της Ε.Ε. Οι νέοι κανονισμοί που θεσπίστηκαν αντικατέστησαν από την 1 η Ιανουαρίου του 2009 τις παλιές διατάξεις του Συμβουλίου, δηλαδή τον Κανονισμό (Ε.Ε.) με αριθ. 2092/91. Όσον αφορά τις ουσίες που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν στη βιολογική γεωργία και τη μεταποίηση βιολογικών προϊόντων, αυτές έχουν καταγραφεί στις διάφορες θετικές λίστες του Κανονισμού της Επιτροπής (ΕΚ) με αριθ. 889/2009, αφού πρώτα βέβαια αξιολογήθηκαν σε βάθος από εμπειρογνώμονες Ελληνική Νομοθεσία για τα Προϊόντα Βιολογικής Γεωργίας Σε πολλά κράτη-μέλη το προαναφερόμενο θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. είχε ως αποτέλεσμα, να επιταχύνει τους ρυθμούς μιας ήδη υπάρχουσας δυναμικής στη βιολογική γεωργία. Η Ελλάδα δεν ανήκει σ αυτή την ομάδα. Αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία στην ουσία επέβαλε την καθιέρωση της βιολογικής γεωργίας και την αποπεριθωριοποίησή της. Το γεγονός ότι υπήρξαν κάποιες πρώτες προσπάθειες 19

21 ατομικών βιοκαλλιεργητών ή ομάδων παραγωγών δεν κέντρισε το ενδιαφέρον του Υπουργείου Γεωργίας. Μετά την έκδοση όμως, του Καν.Ε.Ε.2092/91 οι ελληνικές υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν μια διαδικασία προσαρμογής στα όσα αυτός επιβάλλει. Οι κοινές υπουργικές αποφάσεις που εκδόθηκαν είναι οι εξής 6 : 1. Εφαρμοστική του Κανονισμού (ΕΟΚ) 2092/91 του Συμβουλίου ΚΥΑ υπ αριθ / (ΦΕΚ 157Β) 2. ΚΥΑ 1785/ ΚΥΑ /06 4. ΚΥΑ /07 Η πρώτη υπουργική απόφαση συμβάλλει ώστε να προσδιοριστούν οι αρχές και οι λειτουργίες του συστήματος ελέγχου παραγωγής βιολογικών γεωργικών προϊόντων στον ελλαδικό χώρο. Με την επόμενη, δηλαδή την ΚΥΑ 1785/ επιδιώκεται να εφαρμοστεί ο ΚΑΝ 1452/2003. Προς επίτευξη αυτού του σκοπού, καθιερώνονται οι κατάλληλοι όροι και οι διαδικασίες ώστε να δημιουργηθεί μία βάση δεδομένων για το βιολογικά παραγόμενο πολλαπλασιαστικό υλικό. Η απόφαση /06 του υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων προσδιόριζε όλες τις λεπτομέρειες για τη σύμβαση και τα έγγραφα πιστοποίησης των Οργανισμών Ελέγχου. Η πιο πρόσφατη απόφαση του υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (296851/07) καθορίζει αναλυτικά τις διαδικασίες ελέγχου εποπτείας του συστήματος πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων από τα αρμόδια τμήματα της Διεύθυνσης Βιολογικής Γεωργίας. Εν κατακλείδι, το σύστημα ελέγχου παραγωγής προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφία το διαχειρίζονται: α) ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ως αρχή έγκρισης των Οργανισμών Ελέγχου, β) το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας) ως εποπτεύουσα αρχή του συστήματος, γ) το Συμβούλιο Βιολογικής Γεωργίας, το οποίο γνωμοδοτεί για θέματα παραγωγής και ανάπτυξης του τομέα της βιολογικής γεωργίας και των προϊόντων της και δ) ο Agrocert, που ασχολείται με το κομμάτι της πιστοποίησης προϊόντων βιολογικής γεωργίας. 6 «Εθνική Νομοθεσία» 20

22 1.3.3 Πολιτική Ποιότητας στα Βιολογικά Προϊόντα Το νομοθετικό πλαίσιο που ορίστηκε από την Ε.Ε. για τη ζωική και φυτική παραγωγή είναι μέρος ενός γενικότερου πλαισίου της πολιτικής ποιότητας που ακολουθείται για τα γεωργικά προϊόντα. Η συγκεκριμένη πολιτική δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90 με σκοπό την ικανοποίηση των ευρωπαίων καταναλωτών, οι οποίοι ζητούσαν Εικόνα 1.2 όλο και πιο έντονα εξειδικευμένα προϊόντα, καθώς έβλεπαν ότι αυξάνονταν οι τυποποίηση των συμβατικών προϊόντων. Τα ποιοτικά προϊόντα, ανάλογα με το δεσμό που έχουν με τη γεωγραφική περιοχή από την οποία προέρχονται, μπορούν να έχουν δύο ενδείξεις, εκείνη της Προστατευμένης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και εκείνη της Προστατευμένης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ). Ακόμη, μπορεί να υπάρχει ένα είδος βεβαίωσης ιδιοτυπίας στο προϊόν, για παράδειγμα να φέρει την ένδειξη «εγγυημένη παραδοσιακή σπεσιαλιτέ», κάτι το οποίο πληροφορεί τον καταναλωτή ότι τα προϊόντα είναι επεξεργασμένα με μια παραδοσιακή μέθοδο. Η ύπαρξη αυτών των καθεστώτων προστασίας συμβάλλει από τη μία πλευρά στη δημιουργία μιας οδού που είναι οικονομικά αποδοτική για τις εκμεταλλεύσεις και, από την άλλη, στο να παρέχονται στους καταναλωτές τα ειδικά προϊόντα που επιθυμούν. Έπειτα από έρευνα που διεξήχθη το 2007 από το Legambiente Pesticides στο studio flat, προέκυψε ότι τα βιολογικά προϊόντα ήταν απαλλαγμένα από εντομοκτόνα. Μία επιπλέον μελέτη το 2005 έδειξε ότι τα υπολείμματα από τα συστατικά των εντομοκτόνων που υπήρχαν στα ούρα των παιδιών εξαφανίζονταν μέσα σε λίγες μόνο μέρες αρκεί να ακολουθούσαν μια διατροφή, η οποία περιλάμβανε βιολογικά προϊόντα 7. Τα παραπάνω αποτελέσματα μαρτυρούν ότι το θέμα της διασφάλισης της ποιότητας έχει μεγάλη σημασία κι αυτό γιατί η επικύρωση της γνησιότητας των βιολογικών προϊόντων αποτελεί το βασικό ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα έναντι των συμβατικών. 7 «Biological Agriculture:ago well to the nature, ago well to you-quality» 21

23 1.3.4 Λογότυπο Ε.Ε., Επισήμανση και Ελληνικοί Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας Ο Κανονισμός της Ε.Ε. για τη βιολογική γεωργία αναλύει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται η καλλιέργεια των φυτών, η εκτροφή των ζώων όπως επίσης και η επεξεργασία των τροφίμων και των ζωοτροφών έτσι ώστε να μπορούν να σημανθούν ως βιολογικά. Επίσης, είναι υποχρεωτικό να αναγράφεται σε όλα τα προϊόντα το λογότυπο που έχει η Ε.Ε. για τα βιολογικά προϊόντα και ο οργανισμός πιστοποίησης. Στόχος των συγκεκριμένων ενεργειών είναι να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των καταναλωτών σε ότι αφορά την ποιότητα των προϊόντων που αγοράζουν. Το 1995 το Συμβούλιο τροποποίησε τον Κανονισμό 2092/91 κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δίνει τη δυνατότητα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καθιερώσει ένα ειδικό λογότυπο και μια ένδειξη ελέγχου σχετικά με το βιολογικό τρόπο καλλιέργειας. Από το Μάρτιο του 2000 καθιερώθηκε το λογότυπο της Εικ. 2, με στόχο να αυξήσει την αξιοπιστία των βιολογικών προϊόντων στα μάτια των καταναλωτών αλλά και την αναγνωσιμότητα τους στην αγορά. Πληροφοριακά, τα αντίστοιχα λογότυπα βιολογικής γεωργίας στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και στην Ελβετία απεικονίζονται στην Εικ. 3. Τα προϊόντα που μπορούν να φέρουν το λογότυπο και την ένδειξη ελέγχου, θα πρέπει να συγκεντρώνουν όσο το δυνατό περισσότερα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά 8 : Εικόνα 1.3 Εικόνα 1.4 Τουλάχιστον το 95% των συστατικών που περιέχουν έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο. 8 «Ο Έλληνας Καταναλωτής Βιολογικών Προϊόντων-Μια Πανελλήνια Έρευνα Μάρκετινγκ», Εκδόσεις: Σταμούλης, σελ

24 Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παραγωγής και παρασκευής υπάγονται στο καθεστώς προβλεπόμενου ελέγχου από τον κανονισμό. Συνεπώς, οι ενδιαφερόμενοι συναλλασσόμενοι από τη γεωργική παραγωγή, τη μεταποίηση, τη συσκευασία και τη σήμανση του προϊόντος υπόκεινται σε αυτό το καθεστώς ελέγχου. Η πώλησή τους γίνεται κατευθείαν σε σφραγισμένες σακούλες ή διατίθενται στην αγορά ως προπαρασκευασμένα τρόφιμα. Πάνω στην ετικέτα έχουν την ονομασία και/ή εμπορική επωνυμία του παραγωγού, παρασκευαστή ή πωλητή, καθώς και τον αριθμό κωδικού του οργανισμού ελέγχου. Για τη σήμανση των προϊόντων που παράγονται με βιολογικές μεθόδους είναι απαραίτητο να χρησιμοποιείται το εθνικό σήμα αναγνώρισης πιστοποιημένων προϊόντων βιολογικής γεωργίας και να αναγράφεται μαζί με την ονομασία πώλησης του προϊόντος είτε η ένδειξη «προϊόν βιολογικής γεωργίας» είτε «προϊόν βιολογικής γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο». Όσον αφορά τα μεταποιημένα προϊόντα, οι ενδείξεις που αναφέρονται στο βιολογικό τρόπο παραγωγής συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο συστατικών. Από τα γεωργικής προέλευσης συστατικά του προϊόντος τουλάχιστον το 70% είναι προϊόντα ή προέρχονται από προϊόντα που παράγονται με βάση τη βιολογική μέθοδο. Η ένδειξη «το Χ% των συστατικών γεωργικής προέλευσης είναι βιολογικής παραγωγής» πρέπει να εμφανίζεται σε συνδυασμό με την ονομασία πώλησης. Ακόμη, δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται η ορολογία, οι ενδείξεις ή τα σήματα τα οποία έχουν να κάνουν ή παραπέμπουν στο βιολογικό τρόπο παραγωγής σε όλα τα προϊόντα που δεν έχουν πιστοποιηθεί και δεν παράγονται με τις διατάξεις των Κοινοτικών Κανονισμών και της εθνικής νομοθεσίας. Τέλος, απαγορεύεται η προσπάθεια να δημιουργηθούν εντυπώσεις μέσω της επισήμανσης και της διαφήμισης ότι οι ενδείξεις, τα σήματα και τα λογότυπα είναι εγγύηση για την ανώτερη διατροφική αξία των πιστοποιημένων προϊόντων. Κάθε ενδιαφερόμενος που επιθυμεί να ενταχθεί στο σύστημα πιστοποίησης και να χρησιμοποιεί τα πιστοποιητικά βιολογικής γεωργίας, συμπληρώνει αρχικά μια αίτηση-υπεύθυνη δήλωση, στη συνέχεια υπογράφεται το ιδιωτικό συμφωνητικό συνεργασίας και πραγματοποιείται η επιθεώρηση ένταξης και τέλος χορηγείται η πιστοποίηση 9. Μετά την ένταξη στο σύστημα πιστοποίησης είναι απαραίτητο να 9 Αναλυτική περιγραφή των βημάτων της διαδικασίας πιστοποίησης στο Παράρτημα 2 23

25 υπάρχει και κάποια επιτήρηση. Η επιτήρηση της πιστοποίησης γίνεται προκειμένου να ελεγχθεί, αν τηρούνται συνεχώς οι προδιαγραφές των προτύπων βάσει των οποίων δόθηκε η πιστοποίηση και να αποδειχθεί αν χρησιμοποιούνται ορθά τα πιστοποιητικά ή άλλα έγγραφα πιστοποίησης και σημάτων. Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν έντεκα οργανισμοί ελέγχου και πιστοποίησης προϊόντων βιολογικής γεωργίας, οι οποίοι αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα. ΔΗΩ Αριστοτέλους 38 Τ.Κ 10433, Αθήνα Τηλ: Fax: Website: ΒΙΟΕΛΛΑΣ Κοδριγκτώνος 11Β Τ.Κ , Αθήνα Τηλ: , Fax: Website: ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ Ν. Πλαστήρα 24 Τ.Κ.59300, Αλεξάνδρεια Ημαθίας Τηλ/Fax: Q WAYS ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Α.Ε. Δημοκρατίας 8 Τ.Κ , Μελίσσια Τηλ: , Fax: info@qways.gr Website: AGROCERT ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Τήλου 2, Τ.Κ , Θεσσαλονίκη Τηλ: , Fax: , info@a-cert.org Website: ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ-GREEN CONTROL 10 O Χλμ. Βέροιας-Σκύδρας,Τ.Κ , Τ.Θ. 50 Τηλ: Fax: greencontrol@hol.gr Website: LACON HELLAS Λευκωσίας 8, Πλ. Αμερικής ΤΚ Αθήνα IRIS-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ & ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Ι. Μαρινέλη 13 & Ζώτου, Τ.Κ , Ηράκλειο Κρήτης Τηλ: Fax: info@irisbio.gr Website: ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α.Ε. Δ.Δ. Παλαιοχωρίου, Δ. Πλατέος Τ.Κ , Ημαθία Τηλ: Fax: info@bio-geolab.gr Website: GMCert Ρήγα Φεραίου 15, Ν. Ευκαρπία, Τ.Κ Θεσσαλονίκη Τηλ. & fax: info@gmcert.gr, 24

26 ΦΙΛΙΚΗ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Α.Ε. Τυρταίου 2, Τ.Κ Παλαιό Φάληρο Ελληνικοί Οργανισμοί Πιστοποίησης και Ελέγχου Βιολογικών Προϊόντων Πίνακας 1.1 Λογότυπα των Οργανισμών Ελέγχου και Πιστοποίησης Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας Εικόνα 1.5 Η ύπαρξη αυτού του αριθμού οργανισμών πιστοποίησης οφείλεται στο γεγονός ότι υπήρξαν αυξανόμενες ανάγκες όσον αφορά την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων που ανάγκασαν το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων να δώσει τη δυνατότητα ελέγχου και πιστοποίησης σε εταιρίες, οι οποίες δεν ανήκουν σε δημόσιο φορέα (ΔΗΩ, Φυσιολογική ΕΠΕ και ΣΟΓΕ). Ο βιοκαλλιεργητής έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τον οργανισμό που θα τον ελέγξει, αφού έχουν δικαιοδοσία ελέγχου και πιστοποίησης σε όλη την επικράτεια. Όταν κάποιος από τους οργανισμούς βρει ότι υπάρχει οποιαδήποτε παράβαση τότε δεν χορηγεί το πιστοποιητικό στο συγκεκριμένο καλλιεργητή και διακόπτει τη συνεργασία μαζί του. Η Κομισιόν αποφάσισε πως είναι καιρός να υπάρξει μια ανανέωση στο λογότυπο που χρησιμοποιείται μέχρι τώρα για τα βιολογικά προϊόντα. Παρότι το νέο λογότυπο σχεδιάστηκε και εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνάντησε ένα σημαντικό πρόβλημα, αφού αποδείχτηκε παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιεί η γνωστή γερμανική αλυσίδα σούπερ-μάρκετ «Aldi». Σύμφωνα με τους κοινοτικούς αξιωματούχους η εισαγωγή του νέου ευρωπαϊκού λογότυπου, ενώ αναμένονταν να γίνει στις αρχές της παρούσας χρονιάς, τελικά θα καθυστερήσει και θα γίνει πιθανόν το 2010 γιατί διενεργεί νέο διαγωνισμό για το σχεδιασμό άλλου λογότυπου. 25

27 Ομοιότητα λογότυπου Κομισιόν για τα βιολογικά προϊόντα με εκείνο των σουπερ μάρκετ Aldi 10 Εικόνα «Νέο Λογότυπο αναζητεί η Κομισιόν για τα βιολογικά προϊόντα» 26

28 2 Περιγραφή της Ευρωπαϊκής και της Ελληνικής Βιολογικής Αγοράς 2.1 Εισαγωγή Με την πάροδο των χρόνων και τα αποτελέσματα των μελετών, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η βιολογική γεωργία είναι μία αξιόπιστη μέθοδος εναλλακτικής καλλιέργειας, προτρέποντας τους περισσότερους αγρότες να την εμπιστευτούν. Ο βιολογικός τρόπος παραγωγής βοηθά στην επίλυση μιας σειράς προβλημάτων, τα οποία σχετίζονται με την ποιότητα της τροφής που καταναλώνει ο άνθρωπος, ενώ ταυτόχρονα προστατεύει την υγεία τόσο των αγροτών όσο και των καταναλωτών, καταπολεμά την ανεργία, αποτρέπει την υποβάθμιση του εδάφους και ενισχύει τη βιοποικιλότητα. Σύμφωνα με μία έρευνα 11, που διεξήχθη το 2007 και σχετιζόταν με τον κόσμο της βιολογικής γεωργίας, προέκυψε ότι η αξία των πωλήσεων των βιολογικών προϊόντων αυξήθηκε κατά 43% ή αλλιώς κατά 25,5 δισεκατομμύρια ευρώ την περίοδο Ακόμη, σημείωσε ότι οι πωλήσεις για το 2006 είχαν αξία περίπου 30,9 δισεκατομμύρια ευρώ. Παρά το γεγονός ότι η βιολογική γεωργία είναι μία μορφή καλλιέργειας που εφαρμόζεται στις περισσότερες χώρες του κόσμου, δεν έχει την ίδια απήχηση σε όλες. Στην Εικόνα 2.1 απεικονίζεται ο αριθμός των στρεμμάτων που χρησιμοποιούνται για βιολογική παραγωγή σε κάθε ήπειρο για το έτος Ας εξετάσουμε την κατάσταση που επικρατεί στην ευρωπαϊκή αγορά γενικότερα αλλά και στην ελληνική «Παγκόσμιες τάσεις» 27

29 Παγκόσμια Επίπεδα Βιολογικής Γεωργίας 12 Εικόνα Η Ευρωπαϊκή Βιολογική Αγορά Η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη ευρωπαϊκή γεωργία οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες και τη γεωγραφία της Ε.Ε. Παρότι ο πρωτογενής τομέας έχει χάσει την οικονομική ισχύ του παρελθόντος συνεχίζει να παίζει πρωτεύοντα ρόλο στη διατροφή του πληθυσμού, την οικονομική ανάπτυξη και τη περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Ο πολυδιάστατος χαρακτήρας του σημερινού τρόπου γεωργίας αποδεικνύεται από το γεγονός ότι περιλαμβάνει την παραγωγή και τη μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων, την ανασυγκρότηση της υπαίθρου, την προστασία της φύσης και τον αγροτουρισμό. Η πορεία του γεωργικού τομέα στην Ε.Ε., δείχνει ότι είναι ιδιαίτερα βιώσιμος και αποδοτικός και έχει καταφέρει να αποκτήσει ηγετική θέση στη διεθνή αγορά. Από την αρχή της δεκαετίας του 90 η βιολογική γεωργία αναπτύχθηκε ραγδαία σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Η ετήσια ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας στην Ε.Ε. την περίοδο ήταν περίπου 25%. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2000 είχε ανάπτυξη αντίστοιχη με εκείνη των ΗΠΑ φτάνοντας το 33% 13. Η συνεχής 12 Helga Willer (Fibl) and Minou Yussefi, «The World of Organic Agriculture: Statistics & Emerging Trends 2007», σελ «Ο Έλληνας Καταναλωτής Βιολογικών Προϊόντων- Μια Πανελλήνια Έρευνα Marketing», Εκδόσεις Σταμούλης, 2003, σελ

30 ανάπτυξη του κλάδου έκανε τους παραγωγούς, τόσο των αναπτυγμένων χωρών όσο και των αναπτυσσόμενων, να αντιλαμβάνονται τη βιολογική γεωργία ως έναν αποτελεσματικό τρόπο για την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού που επέβαλε να παράγουν όσο το δυνατόν φθηνότερα. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, η βιολογική γεωργία αντιπροσωπεύει την πλέον κατάλληλη λύση διότι δε χρειάζεται να δαπανηθούν μεγάλα οικονομικά κεφάλαια και τεχνογνωσία για την παραγωγή τους αλλά και γιατί τα προϊόντα τους διατίθενται εύκολα στις αγορές των ανεπτυγμένων χωρών. Η Ε.Ε. των 25 αποφάσισε τον Ιούνιο του 2003 να αλλάξει την Κοινή Γεωργική Πολιτική, για να μπορέσει να στηρίξει της αγροτικές της περιοχές. Με την νέα Κ.Γ.Π. εδραιώνεται η βιολογική γεωργία ως εναλλακτικό είδος καλλιέργειας και γίνεται προσπάθεια να αυξηθούν οι ρυθμοί ανάπτυξής της. Σύμφωνα με την κοινοποίηση κάποιων δεδομένων από την Ε.Ε. σχετικά με τη βιολογική γεωργία υπολογίζεται ότι το 2004 η αγορά βιολογικών προϊόντων έφτασε τα 11 δισεκατομμύρια ευρώ. Την ίδια χρονιά οι ετήσιες πωλήσεις βιολογικών προϊόντων του Ηνωμένου Βασίλειου ξεπέρασαν τα 1,6 δισεκατομμύρια ευρώ, εντάσσοντας τη συγκεκριμένη χώρα στην ίδια κατηγορία με την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία (χώρες με ετήσια έσοδα από βιολογικά προϊόντα άνω του 1 δις ευρώ). Το 2005 οι εκτάσεις της βιολογικής γεωργίας έδειξαν μια μικρή αυξητική τάση φτάνοντας τα 61 εκατομμύρια στρέμματα. Οι χώρες της Ε.Ε. που συγκέντρωσαν τα μεγαλύτερα ποσοστά επί των συνολικών βιολογικών εκτάσεων ήταν η Ιταλία με 18% (11 εκατ. στρέμματα) και η Γερμανία και η Ισπανία με 13% (8 εκατ. στρέμματα). Την ίδια χρονική περίοδο, το ποσοστό των εκτάσεων βιολογικής καλλιέργειας στην Ελλάδα έφτανε το 4,7% επί των συνολικών εκτάσεων της Ε.Ε. ( περίπου 3 εκατ. στρέμματα) 14. Προς το τέλος του 2007, πάνω από φάρμες καλλιεργούσαν 7,8 εκατομμύρια ευρωπαϊκά στρέμματα σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής καλλιέργειας. Το 1,9% των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης και το 4% των αγροτικών περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν βιολογικές. Συνολικά, το 24% των παγκοσμίως βιοκαλλιεργούμενων εκτάσεων βρίσκεται στην Ευρώπη. Οι πωλήσεις βιολογικών προϊόντων, για το έτος 2007, έφτασαν τα 16 δις ευρώ. Ακόμη, οι μεγαλύτερες αγορές βιολογικών προϊόντων 14 «Βιολογική Γεωργία-Βασικές Γνώσεις», σελ