ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ Σ.Δ.0. ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. ΘΕΜΑ: Πόσο εφικτή είναι η προσχώριση της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ Σ.Δ.0. ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Πόσο εφικτή είναι η προσχώριση της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση; ΕΙΣΗΓΉΤΕΕ; ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΤΣΑΚΑΛΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΒΑΛΑ 2002

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΓΕΝΙΚΑ 2. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Ε.Ε - ΤΟΥΡΚΙΑΣ 2.1 Η Συμφωνία σύνδεσης (1964) 2.2 Η ανεπιτυχής προσπάθεια προσχώρησης ( ) 2.3 Η Τελωνειακή Ένωση (1995) 2 4 Η αναγνώριση της Τουρκίας ως κράτος για ένταξη (1999) 3^ 01 ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε 3.1 Οι διαδικαστικοί όροι (άρθρο 49 Συνθ Ε.Ε) 3.2 Οι ειδικοί ουσιαστικοί όροι για την Τουρκική προσχώρηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1. Το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης 2. Το επίπεδο κοινωνικής ανάπτυξης 3. Το επίπεδο περιφερειακής ανάπτυξης 4. Ο μετασχηματισμός της τουρκικής οικονομίας 5. Η τρέχουσα κατάσταση 6. Οι μελλοντικές προκλήσεις της Τουρκικής οικονομίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΟΥΡΚΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 1. Η Συμφωνία της Άγκυρας (1963) και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο του Οι εξελίξεις από το 1970 και το ειδικό καθεστώς των Τούρκων εργαζομένων 3. Η νέα πολιτική για την διακίνηση των Τούρκων πολιτών στην Ε.Ε ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗΣ 1. Πολιτικά προβλήματα που εμποδίζουν το δρόμο της Τουρκίας προς την Ε.Ε-Η Τουρκία και η ευρωπαϊκή ταυτότητα

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η ΕΞΟΜΑΛΥΝΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΩΣ ΟΡΟΣ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε 1. Εσωτερικοί παράγοντες στις ελληνοτουρκικές σχέσεις 2. Από το Ελσίνκι στην εταιρική σχέση Τουρκία Ε.Ε 3. Η αναθεώρηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής 4. Η ιστορία ως παρόν 5. Η επίλυση των διαφορών στη βάση του ελάχιστου κοινού παρονομαστή 6. Αναζητώντας το κοινό συμφέρον 7. Συνεργασία των διοικήσεων Ελλάδας -Τουρκίας 8. Μηχανισμοί επίλυσης διαφορών ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΓΕΝΙΚΑ Για την Ε.Ε η ττερίτττωση της Τουρκίας αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα. Αφενός γιατί για οικονομικούς, πολιτικούς και γεωστρατηγικούς λόγους η Ε.Ε θεωρεί ότι η Τουρκία θα πρέπει να ενσωματωθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια και προς αυτήν την κατεύθυνση εργάζεται συστηματικά από τη δεκαετία του 60, αν και οι σχέσεις Ε.Ε Τουρκίας δεν έχουν ακολουθήσει ένα γραμμικό διάγραμμα. Αφετέρου γιατί οι διαφορές που χωρίζουν την Τουρκία τόσο από τα κράτη - μέλη της Ε.Ε όσο και από τα υποψήφια προς ένταξη κράτη, οι ανεπιτυχής προσπάθειες στο παρελθόν προσέγγισης των δύο πλευρών, αλλά και η μικρή διάθεση του τουρκικού πολιτικού συστήματος για ουσιαστικά βήματα προσέγγισης καθιστούν το ζήτημα της αναβάθμισης των σχέσεων ~ Τουρκίας με στόχο την έκβαση ένα στοίχημα με αβέβαιη έκβαση. ' Στόχος αυτής της εργασίας είναι να παρουσιάσει τα κεντρικό! προβλήματα των σχέσεων Ε.Ε - Τουρκίας, η αντιμετώπιση των οττοίων ιδιαίτερα από την τουρκική πλευρά αποτελεί και αναγκαίο όρο, για μια ενδεχόμενη έκβαση της Τουρκίας στην Ε.Ε. ' ι ΐ'^ 2. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Ε.Ε - ΤΟΥΡΚΙΑΣ 2.1 Η Συμφωνία Σύνδεσης (1964) Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα πλαίσιο της Συμφωνίας Σύνδεσης, Π οττοία ονομάζεται και «Συμφωνία Άγκυρας». Η Συμφωνία Σύνδεσης αντίστοιχης Συμφωνίας μεταξύ ΕΟΚ και Ελλάδας κα ενεργοττοιηθηκε την 1" Δεκεμβρίου 1964.

5 Η σχετική Συμφωνία είχε ως βασικό στόχο τη βαθμιαία πραγματοποίηση της Τελωνειακής Ένωσης και περιελάμβανε τους όρους για την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών, κεφαλαίων και πολιτών μεταξύ Τουρκίας και Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Επιπλέον, τα μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, σύμφωνα με το άρθρο 28, θα εξέταζαν τη δυνατότητα προσχωρήσεως της Τουρκίας στην Κοινότητα, όταν η τελευταία θα ήταν σε θέση να αναλάβει τις υποχρεώσεις πλήρους μέλους. Το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο (που υπογράφτηκε το Νοέμβριο του 1970 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 1973) έθεσε το χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή των διατάξεων της Συμφωνίας και την προσέγγιση της οικονομικής πολιτικής των δύο μερών. Προέβλεπε τη σταδιακή κατάργηση των τελωνειακών δασμών, των φόρων ισοδύναμου αποτελέσματος καθώς και κάθε ποσοτικό περιορισμό ή άλλο μέτρο με ισοδύναμο αποτέλεσμα μεταξύ Ε.Ε και Τουρκίας κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου. Η Συμφωνία της Άγκυρας και το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο προέβλεπαν επίσης νομοθετική εναρμόνιση της Τουρκίας με την ΕΟΚ στον τομέα του εξωτερικού εμπορίου, προσέγγιση των γεωργικών πολιτικών, την εγκατάσταση και παροχή υπηρεσιών και του ανταγωνισμού. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που τέθηκε, η Τουρκία θα έμπαινε στην τελική φάση για την ολοκλήρωση της τελωνειακής ένωσης το νωρίτερο το 1980 και το αργότερο το Η ανεπιτυχής προσπάθεια προσχώρησης ( ) Οι σχέσεις Ευρωπαϊκής Κοινότητας - Τουρκίας δεν ακολούθησαν μια γραμμική πορεία κυρίως λόγω των πολιτικών και οικονομικών προβλημάτων που ανέκυψαν από την τουρκική πλευρά (οικονομική κρίση στην Τουρκία το 1977, στρατιωτικό πραξικόπημα στην 1980 κ.λ.π.)^ Μια νέα προσπάθεια για αναβάθμιση των σχέσεων ΕΚ -Τουρκίας ξεκινά ουσιαστικά από το Στις 14 Απριλίου του 1987 η κυβέρνηση Οζάλ υπέβαλε αίτηση για πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην ΕΚ, η οποία απορριφθηκε το Η γνώμη της Επιτροπής, αν και ήταν αρνητική για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΚ, περιελάμβανε ένα ~ εξομάλυνση των σχέσεων Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Τουρκιεις και η ελληνική εξωτερική πολιτική».

6 σύνολο μέτρων για την ττεραιτέρω σύσφιξη των σχέσεων Τουρκίας -Ε Κ. Τα μέτρα ττου υποστηρίχθηκαν από την Επιτροπή στρέφονταν γύρω από τέσσερις τομείς: ολοκλήρωση της Τελωνειακής Ένωσης, επανάληψη και εντατικοποίηση της τεχνολογικής συνεργασίας, εμπλουτισμός των πολιτικών και πολιτισμικών δασμών. 2.3 Η Τελωνειακή Ένωση (1995) Στις 6 Μαρτίου 1995, αποφασίζεται η Συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης η οποία επικυρώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Δεκέμβριο του 1995 και άρχισε να ισχύει από το Η συμφωνία του 1995 ήταν αναμφίβολα μέρος ενός «συνολικού πακέτου» από το οποίο όλοι οι εμπλεκόμενοι ανέμεναν οφέλη. Η εφαρμογή της νέας συμφωνίας προσέκρουσε σε δυσκολίες. Το χρηματοδοτικό πρωτόκολλο «πάγωσε» πάλι λόγω της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις που προκάλεσε η κρίση στα Ίμια. Η κρίση κορυφώθηκε όταν, τον Δεκέμβριο του 1997, οι ^ΡΧΠΥοί κρατών και πρωθυπουργοί της Ε.Ε τοποθέτησαν την Τουρκία μόνη σε μια ξεχωριστή κατηγορία χωρών ενώ αντίθετα άνοιγαν το δρόμο για την ένταξη στις δέκα χώρες της ΚΑ Ευρώπης και την Κύπρο. Η φράση κλειδί ήταν ότι η Τουρκία «δεν πληροί όλες τις πολιτικές και οικονομικές προϋποθέσεις, οι οποίες θα επέτρεπαν να εξετασθεί το ενδεχόμενο διαπραγματεύσεων προσχώρησης». Η απόφαση του 1997 επηρεάσθηκε από πολλούς παράγοντες από τους οποίους ξεχωρίζουμε τους εξής δύο. Ο πρώτος ήταν η γερμανική πολιτική η οποία τότε έδειχνε να ανησυχεί για τις πολιτικές συνέπειες, στο εσωτερικό της Γερμανίας, μιας διαφορετικής απόφασης, που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως άνοιγμά της γερμανικής αγοράς εργασίας στους ανέργους της Τουρκίας. Ο δεύτερος παράγων ήταν οι ίδιες οι τουρκικές εξελίξεις χαρακτηριστικό των οποίων ήταν η άνοδος των ισλαμιστών στην Βλ σχετικό άρθρο στην εφημερίδα Καθημερινή

7 εξουσία με την κυβέρνηση συνασπισμού Ερμπακάν και Τσιλέρ Έτσι γύρω στο 1997, η τουρκική υποψηφιότητα για ένταξη δεν φαινόταν να έχει προχωρήσει πολύ μακρύτερα από το σημείο όπου ήταν πριν από την υπογραφή, το 1964, της συμφωνίας σύνδεσης. 2.4 Η αναγνώριση της Τουρκίας ως κράτους για ένταξη (1999) Το Δεκέμβριο 1999 στο Ελσίνκι αναθεωρείται θεαματικά η στάση της Ε.Ε. Στα συμπεράσματα της Προεδρίας αναφέρεται ότι: η Τουρκία είναι υποψήφιο κράτος που προορίζεται να προσχωρήσει στην Ένωση με βάση τα ίδια κριτήρια τα οποία ισχύουν για τα λοιπά υποψήφια κράτη. Με βάση την υφιστάμενη ευρωτταική στρατηγική για την Τουρκία, όπως και για τα άλλα υποψήφια κράτη, θα ισχύει μια προενταξιακή στρατηγική για την ενθάρρυνση και στήριξη των μεταρρυθμίσεών της. Η στρατηγική αυτή θα περιλαμβάνει ενισχυμένο πολιτικό διάλογο για την εκπλήρωση των πολιτικών κριτηρίων προσχώρησης. Τι συνέβη και άλλαξε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα η πολιτική της Ε.Ε; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Περιλαμβάνει, ανάμεσα σε άλλα, τις πιέσεις της επίσημης Τουρκίας και των ΗΠΑ, τις πρόσφατες εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και Μέση Ανατολή, τα εκλογικά άγχη του συνασπισμού που κυβερνά σήμερα τη Γερμανία και που ευνοήθηκε από τους τουρκικής καταγωγής ψηφοφόρους καθ υπόδειξιν της Άγκυρας, την ανυπαρξία πραγματικής ηγεσίας στην Ευρώπη. Ας προσθέσουμε, ότι η προηγούμενη απόρριψη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας στο Λουξεμβούργο, το υτγοστεί αυστηρή κριτική στην Ευρώπη και δεν θεωρήθηκε ικανοποιητική για τα ίδια τα μακροχρόνια ευρωπαϊκά συμφέροντα. Οι αντιδράσεις της Τουρκίας στην απόφαση του 1997 ήταν σχεδόν ακραίες, αλλά κατανοητές. Ο τότε πρωθυπουργός Μεσουτ Γιλμαζ ανήγγειλε τη διακοπή του πολιτικού διαλόγου με την Ε.Ε και συνεπώς ότι η Τουρκία θα ηρνείτο στο μέλλον να συζητά με την Ε.Ε θέματα, όπως το μέλλον της Κύπρου και οι

8 ελληνοτουρκικές σχέσεις, ενώ απειλούσε να προσαρτήσει την κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο, αν προχωρούσαν οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. Απέρριψε επίσης την πρόκληση για συμμετοχή στην άτυπη Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη που συνήλθε την άνοιξη του 1998 και στην ουσία συμμετείχαν όλες οι υποψήφιες χώρες. Οι πολιτικές σχέσεις Τουρκίας - Ε.Ε ουσιαστικά πάγωσαν. Ο Μεσούτ Γιλμάζ καθιστούσε κυρίως τη γερμανική κυβέρνηση του Χέλμουτ Κόλ, υπεύθυνη για την εξέλιξη αυτή. Το σπουδαιότερο όμως ήταν οι αντιδράσεις έτειναν να γίνουν μέρος μιας ανεπιθύμητης για την Ευρώπη εξέλιξης στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπου προσφέρονταν πλέον αξιόπιστα οι εναλλακτικά προσφερόμενες λύσεις των εθνικιστών και, εν μέρει των ισλαμιστών που απέρριπταν την ευρωπαϊκή προοπτική. Έτσι ή αλλιώς, στην τελευταία οι εθνικιστές ιδίως έβλεπαν μια απειλή για την τουρκική εθνική ενότητα και εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Αλλά και μετριοπαθείς πολιτικοί, εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής ελίτ και επιχειρηματίες άρχισαν να ομιλούν για σοβαρή ρήξη με την Ε.Ε και δήλωναν ότι προείχε πλέον η συνεργασία με τις ΗΠΑ. Δεν έλειπαν και οι διαβεβαιώσεις ότι η εξωτερική και οικονομική πολιτική της χώρας θα προσανατολιζόταν εντονότερα προς τα νέα κράτη της Κεντρικής Ασίας, με τα οποία άλλωστε η χώρα συνδεόταν με εθνοτικούς - πολιτισμικούς - θρησκευτικούς δεσμούς. Η άνοδος της θρησκευτικότητας στο εσωτερικό της χώρας ταίριαζε πλήρως με ένα τέτοιο σενάριο. Πολλές ρητορικές αντιδράσεις ήταν υπερβολικές και αυθόρμητες. Οι λόγοι είναι μάλλον προφανείς; Η Τουρκία έχει ανατττύξει τόσο ισχυρούς δεσμούς με τη Δύση και τη Δυτική Ευρώπη, ώστε ένας δραστικός αναπροσανατολισμός θα προκαλούσε τεράστιο πολιτικό και οικονομικό κόστος στη χώρα. Η Ε.Ε είναι ο κυριότερος εμπορικός εταίρος και, κυρίως πηγή αμέσων παραγωγικών επενδύσεων, δανείων, βοήθειας και στρατιωτικού οπλισμού. Εκεί σπουδάζουν οι Τούρκοι φοιτητές και εκεί εργάζεται μόνιμα ένας ολόκληρος κόσμος μεταναστών. Εκτός τούτου η κεμαλική παράδοση, που θέλει την Τουρκία εκδυτικισμένη, παραμένει πανίσχυρη βάση νομιμοποίησης του καθεστώτος και έχει πλέον γερές ρίζες σε ανθρώπους και θεσμούς.

9 Άλλωστε την ίδια ώρα που οι τουρκιές ελίτ έδειχναν να επανεξετάζουν τις σχέσεις τους με την Ε.Ε, άρχιζε η συστηματική προσπάθεια ανάσχεσης και απώθησης του ισλαμικού κινήματος στο εσωτερικό της χώρας. Δεν επιθυμούσαν ούτε ένα θρησκευτικό κράτος στην Τουρκία, ούτε έναν δραστικό αναπροσανατολισμό στις διεθνείς πολιτικές και οικονομικές σχέσεις της χώρας. Παραβλέποντας, τη ρητορική που συνήθως συνοδεύει την επίσημη πολιτική, ότι η τουρκική ηγεσία, μολονότι αισθάνθηκε όντως να «θίγεται» από την απόφαση την Ε.Ε το 1997, αναζήτησε τρόπους να πιέσει για επανεξέτασή της. Το έκανε με πείσμα και υπομονή - ως συνήθως - πέτυχε μια νίκη στο γύρω αυτό. Στηρίζονταν άλλωστε σε σκληρά οικονομικά (τη μεγάλη και αναπτυσσόμενη τουρκική αγορά, τις προοπτικές για επικερδείς επενδύσεις κ.λ.π) και στρατηγικά δεδομένα. 3. ΟΙ ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε Η διαδικασία προσχώρησης ενός κράτους στην Ε.Ε καθορίζονται από το άρθρο 49 Συνθ Ε.Ε αλλά και από την πρακτική που έχει αναπτυχθεί από τις προηγούμενες εντάξεις (4 και 1 υπό εξέλιξη). 3.1 Οι διαδικαστικοί όροι (άρθρο 49 Συνθ Ε.Ε) Κατά το άρθρο 49 Συνθ Ε.Ε κάθε ευρωπαϊκό κράτος που σέβεται τις δημοκρατικές αρχές και τα δικαιώματα του ανθρώπου μπορεί να ζητήσει με αίτησή του προς το Συμβούλιο την ένταξή του στην Ε.Ε. Επί της αιτήσεως γνωμοδοτεί η Επιτροπή. Η γνωμοδότηση της Επιτροπής αποτελεί μια ακτινογραφία του υποψήφιου κράτους όσον αφορά το σύνολο των πτυχών της προσχώρησης (πολιτικών, οικονομικών). Μια αρνητική γνωμοδότηση της Επιτροπής δύσκολα μπορεί ν ' ανατραπεί από τα πολιτικά όργανα και τα κράτη μέλη στις επόμενες φάσεις ( βλ προηγούμενη απόπειρα προσχώρησης της Τουρκίας).

10 Το Συμβούλιο αποφαίνεται ομόφωνα υπέρ της αιτήσεως, αφού προηγουμένως λάβει την Σύμφωνη Γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Εδώ εντοπίζονται δύο σημαντικές δικαστικές προϋποθέσεις που ειδικά για την περίπτωση της Τουρκίας θα πρέπει να αξιολογηθούν κατάλληλα. Πρώτον, η Σύμφωνη Γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένο, όπως έχουν δείξει σειρά ψηφισμάτων, σε θέματα δημοκρατίας. Η άρνηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να έκδοση Σύμφωνη Γνώμη ματαιώνει την προσχώρηση ακόμη και στην περίπτωση που συμφωνούν με αυτή τα άλλα πολιτικά όργανα της Ε.Ε. Δεύτερον, η ομοφωνία που απαιτείται σ'όλες τις φάσεις που ακολουθούν από τα διακυβερνητικά όργανα της Ε.Ε. Είναι φανερό ότι η οποιαδήποτε αίτηση προσχώρηση θα πρέπει να ικανοποιεί ένα μεγάλο σύνολο εθνικών συμφερόντων σε μία Ε.Ε δεκαπέντε κρατών - μελών σήμερα και εικοσιπέντε αύριο, ώστε κάθε φορά να συγκεντρώνεται η απαιτούμενη ομοφωνία. Οι όροι της προσχώρησης αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συμφωνίας μεταξύ των κρατών - μελών που για να τεθεί σε ισχύ και να ολοκληρωθεί έτσι η προσχώρηση θα πρέπει να επικυρωθεί απ όλους τους συμβαλλόμενους (κράτη - μέλη Ε.Ε, υποψήφιο κράτος) κατά τους συνταγματικούς τους κανόνες. Η τελευταία αυτή διαδικαστική προϋπόθεση έρχεται να δικαιώσει την πολιτική εκτίμηση ότι ο δρόμος της Τουρκίας προς την Ευρώπη περνά από την Αθήνα αφού σε κάθε περίπτωση για την προσχώρηση της Τουρκίας στην Ε.Ε απαιτείται η απόφαση του Ελληνικού Κοινοβουλίου ή του Ελληνικού λαού αν προκριθεί η λύση του δημοψηφίσματος. 3.2 Οι ειδικοί ουσιαστικοί όροι για την Τουρκική ττροσχώρηση Οι ουσιαστικοί όροι για την προσχώρηση της Τουρκίας τέθηκαν από την Ε.Ε στα Ευρωπαϊκά Κοινοβούλια της Κοπεγχάγης (Δεκέμβριος 1997) και του Ελσίνκι (Δεκέμβριος 1999), ενώ αποτέλεσαν αντικείμενο πολιτικής συμφωνίας μεταξύ των οργάνων της Ε.Ε και των Τουρκικών αρχών που ονομάζεται Εταιρική Σχέση και υιοθετήθηκε το Δεκέμβριο του 2000.

11 Η Εταιρική Σχέση Ε.Ε - Τουρκίας προβλέττει τέσσερις όρους που η τήρησή της δημιουργεί συνθήκες προσχώρησης της Τουρκίας. Οι όροι αυτοί είναι: - Η σταθερότητα των θεσμών που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το σεβασμό των μειονοτήτων. - Η οικονομική προσέγγιση της Τουρκίας με την Ε.Ε που απαιτεί εκτός των άλλων μία οικονομία της αγοράς. - Η ικανότητα της Τουρκίας ν' αναλάβει των υποχρεώσεων ενός κράτους - μέλους δηλαδή η ικανότητά της να αποδεχθεί και να τηρήσει το κοινοτικό κεκτημένο. - Η ρύθμιση των συνοριακών και άλλων διαφορών που έχει η Τουρκία με κράτη - μέλη και συγκεκριμένα με την Ελλάδα κατά τη Συμφωνία του Ελσίνκι και το χάρτη του Ο.Η.Ε με πολιτικό διάλογο ή με προσφυγή σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα. Η υιοθέτηση της Εταιρικής Σχέσης δίνει τη δυνατότητα στην Τουρκία να συμμετάσχει σε κοινοτικά προγράμματα και οργανισμούς καθώς και σε συνεδριάσεις μεταξύ των υποψηφίων κρατών και της Ε.Ε στα πλαίσια διαδικασιών προσχώρησης. Από την άλλη μεριά η Εταιρική Σχέση καθιέρωσε μηχανισμούς παρακολούθησης της προόδου, που συνάγεται σε όλους τους όρους προσχώρησης.

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις στην οικονομία της Τουρκίας. Οι προκλήσεις αυτές δεν σχετίζονται μόνο με το μακροοικονομικό επίπεδο, αλλά και με την οικονομική, κοινωνική και περιφερειακή ανάπτυξη, καθώς επίσης και με τις δομές της οικονομίας. 1. Το εττίπεδο οικονομικής ανάπτυξης Πρώτα -πρώτα το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, παρά τα αλματώδη βήματα του παρελθόντος, εξακολουθεί να είναι χαμηλό συγκρινόμενο με το αντίστοιχο επίπεδο των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Το τουρκικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αντιστοιχεί στο ένα τρίτο περίπου του ευρωπαϊκού μέσου όρου ( Βλ. Σχημαί). Κατά κεφαλήν ΑΕΠ ως ποσοστό της ΕΕ και του ΟΟΣΑ (1995) 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Σχήμα 1

13 Το 1950, δηλαδή δώδεκα χρόνια μετά το θάνατο του Κεμάλ Ατατούρκ,το μέσο εισόδημα ενός Τούρκου ήταν λίγο μεγαλύτερο αττό το αντίστοιχο εισόδημα του Ισττανού και του Πορτογάλου. Σήμερα, το εισόδημα των Πορτογάλων, των Ισπανών και των Ελλήνων είναι κατά μέσο όρο τρεις με τέσσερις φορές μεγαλύτερο από αυτό των Τούρκων (Βλ. Σχήμα2). Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, $ Επίσης, όπως φαίνεται από τα στοιχεία του Πίνακα 1, ο λόγος του τουρκικού Α.Ε.Π. κατά κεφαλήν προς το αντίστοιχο κοινοτικό έχει παραμείνει σταθερός από το 1960, γύρω στο 0,15, ενώ σε σχέση με την Ελλάδα έχει μειωθεί από 0,49 το 1960 σε 0,33 το (Βλ. Πίνακαί) Τουρκία: κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε σχέση με την Ε.Ε και την Ελλάδα Τουρχία/ΕΕ 0,16 0,15 0,15 0,15' 0,14 0,14 0,15 0,15 Τουρχία/Ελλάδα 0,49 0,38 0,34 0,32 0,28 0,30 0,33 0,33 Πηγή: ΚόΙΛιας (1999). Πίνακας 1 Πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι η γρήγορη οικονομική ανάπτυξη αποτέλεσε ένα από τα βασικότερα γνωρίσματα της τουρκικής οικονομίας από το 1960 μέχρι σήμερα. Ενδεικτικά αναφέρονται ρυθμοί ανάπτυξης της τάξεως του 6% κατά μέσο όρο στη δεκαετία του 60 και γύρω στο 5% στις δεκαετίες του 70, 80 και 90. Ομως κατά την ίδια περίοδο ο ρυθμός ανάπτυξης του πληθωρισμού ήταν γύρω στο-2,6% και διατηρήθηκε σταθερός από το 1960 μέχρι και σήμερα. Η εξέλιξη του πληθωρισμού επιβράδυνε τον ρυθμό αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος. 10

14 2. Το επίπεδο κοινωνικής ανάπτυξης Το χαμηλό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης συνοδεύεται από ένα εξίσου χαμηλό επίπεδο κοινωνικής ανάπτυξης. Με τον όρο αυτό εννοούμε τις επιδόσεις της Τουρκίας σε βασικούς τομείς της κοινωνικής ζωής, όπως η υγεία, η παιδεία, η κατανάλωση κ.λ.π. Ο αναλφαβητισμός ανέρχεται στο 18,4% των ενηλίκων, συγκρινόμενος με το 3,3% των ενηλίκων στην Ελλάδα. Η πιθανή διάρκεια ζωής είναι 66,2 χρόνια για τους άνδρες και 68,4 για τις γυναίκες. Η παιδική θνησιμότητα ανέρχεται σε 40 θανάτους ανά 1000 γεννήσεις ( συγκρινόμενη με 4-8 θανάτους ανά 1000 γεννήσεις στις χώρες της Ε.Ε και με 7 θανάτους αντίστοιχα στην Ελλάδα) ενώ η μητρική θνησιμότητα ανέρχεται σε 180 θανάτους ανά γεννήσεις(σε σύγκριση με 10 θανάτους στην Ελλάδα). Οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία και την εκπαίδευση ισοδυναμούν στο 6% του Α.Ε.Π. το 1996, εξαιρετικά μικρό ποσοστό συγκρινόμενο με αντίστοιχα ποσοστά χωρών του ιδίου αναπτυξιακού επιπέδου με την Τουρκία. Τα στοιχεία αυτά επαληθεύονται και από την ανά χώρα κατάταξη που πραγματοποιούν τα Ηνωμένα Έθνη σχετικά με το επίπεδο ανθρώπινης ανάπτυξης. Στην εν λόγω κατάταξη η Τουρκία καταλαμβάνει την 69^ θέση, η Πορτογαλία την 33'^ και η Ελλάδα την 20^{ Βλ. Πίνακα2). ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χώρα Κατάταξη με βάση τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης Τουρκία 69 Πορτογαλία 33 Ελλάδα 20 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 3. Το επίπεδο περιφερειακής ανάπτυξης Οι υστερήσεις αυτές στην κοινωνική ανάπτυξη συμβαδίζουν με μεγάλες ανισότητες μεταξύ περιφερειών και μεταξύ αστικών και μη αστικών περιοχών. Οι ανισότητες στην κατανομή του εισοδήματος και στις βασικές υποδομές είναι μεγάλες και διευρύνονται. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο , το π

15 πραγματικό Εθνικό Προϊόν της Τουρκίας αυξήθηκε κατά 22%. Στην ανατολική περιοχή της Ανατολίας το προϊόν αυξήθηκε μόλις κατά 10% στο ίδιο διάστημα, ενώ αυτό των παραλιακών περιοχών του Αιγαίου αυξήθηκε κατά 27%. Επίσης το κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα της περιοχής του Μαρμαρά ήταν το ,5 φορές υψηλότερο από το αντίστοιχο της Ανατολίας και έκτοτε συνεχώς διευρύνεται. Η ψαλίδα ανάμεσα στο βιοτικό επίπεδο των πλουσίων και των φτωχών της Τουρκίας επίσης διευρύνεται ως αποτέλεσμα της συνεχούς ανόδου των τιμών και των επιτοκίων. Μεταξύ του 1987 και του 1994, το μερίδιο του συνολικού εισοδήματος που πηγαίνει στο ένα πέμπτο πιο πλούσιο κομμάτι του πληθυσμού αυξήθηκε από 50% σε 55%. Το μερίδιο όμως του συνολικού εισοδήματος που πηγαίνει στο ένα πέμπτο πιο φτωχό κομμάτι της Τουρκίας μειώθηκε από 5,2% σε 4,9%. Έτσι μόνο με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής μπορεί να γίνει σύγκριση αναφορικά με την ανισοκατανομή του εισοδήματος στην Τουρκία. 4. Ο μετασχηματισμός της τουρκικής οικονομίας Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η Τουρκία εγκατέλειψε την πολιτική υποκατάστασης των εισαγωγών προς όφελος μιας πολιτικής που έδωσε έμφαση στην αύξηση των εξαγωγών και στη σταδιακή απελευθέρωση των αγορών με την πλήρη κατάργηση των ποσοτικών περιορισμών στις εισαγωγές, τη μείωση των εξαγωγικών επιδοτήσεων, την απελευθέρωση του καθεστώτος των συναλλαγματικών ισοτιμιών ώστε να είναι εφικτή κάποια ελεγχόμενη διολίσθηση της πραγματικής ισοτιμίας, την αναμόρφωση του τραπεζικού συστήματος μέσο της ενθάρρυνσης της ίδρυσης νέων τραπεζών"* και της μερικής απελευθέρωσης της κίνησης κεφαλαίων.^ Το σταθεροποιητικό πρόγραμμα της εποχής συμπεριλάμβανε επίσης σφιχτές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές, δημοσιονομική αναμόρφωση, εισαγωγή του φόρου προστιθέμενης αξίας (Φ.Π.Α), μέτρα για την βελτίωση της λειτουργίας των κρατικών επιχειρήσεων καθώς και περιορισμό του δανεισμού της Κεντρικής Τράπεζας στον δημόσιο τομέα. ' Βλ ΟΕΟϋ (1997) Εϋοηοιηίο δυινεγ Τι1^1^εγ σελ 44 ^ Βλ Καζάκος - Λιάργκοβας «Η Τουρκική Οικονομία και οι προοπτικές τη9> ^Βλ Κορίδ Ο. ΤΙιε \νογ(1 Βαηΐί, \ν&5ΐιίη Ιοη ϋ.ο. 12

16 Η παραπάνω πολιτική είχε σαν αποτέλεσμα τον μετασχηματισμό της δομής της τουρκικής οικονομίας από μια οικονομία με κυρίαρχο τον πρωτογενή τομέα, 42% το 1960, σε 17% το 1998, σε μια οικονομία που ο ρόλος του δευτερογενή τομέα ενισχύθηκε από 22% σε 29% κατά την ίδια περίοδο. Η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε σε πραγματικούς όρους, ενω τα επιτόκια απελευθερώθηκαν για να προσελκύσουν εγχώριες αποταμιεύσεις στο τραπεζικό σύστημα και να ενισχύσουν τις πιστώσεις στον ιδιωτικό τομέα. Μετά το 1980, τα πραγματικά επιτόκια ήταν θετικά σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στο παρελθόν. Παράλληλα δημιουργήθηκαν νέοι θεσμοί, όπως το χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, προκειμένου να ενθαρρύνουν την επιχειρηματική δράση. Εξίσου σημαντικές υπήρξαν και οι αλλαγές στη δομή του τουρκικού εξωτερικού εμπορίου. Το ποσοστό των βιομηχανικών προϊόντων από 36% επί του συνόλου των εξαγωγών το 1980 ανήλθε σε 77% το Το άνοιγμα της τούρκικης οικονομίας αυξήθηκε από 12% το 1978 στο 38% το Το ποσοστό των εξαγωγών που κατευθύνονται στις χώρες του ΟΟΣΑ αντιστοιχεί στο 60,6% του συνόλου (1998) ενώ οι εισαγωγές από τις χώρες του ΟΟΣΑ καλύπτουν το 71,5 επί του συνόλου των εισαγωγών. 5. Η τρέχουσα κατάσταση Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες δεν στέφονταν με επιτυχία σε όλα τα μέτωπα. Έτσι ο πληθωρισμός, ακόμη και σήμερα δεν έχει τιθασευτεί. Μετά από 17 σταθεροποιητικά προγράμματα ο μέσος πληθωρισμός σε ετήσια βάση στη δεκαετία του 1990 ήταν ίσος με 78%. Τον Μάιο του 2000 ο πληθωρισμός έπεσε στο 62,7%. Τον Δεκέμβριο του 2000 θα πέσει στο 37,2%. Βασική αιτία των μεγάλων πληθωριστικών πιέσεων είναι τα δημοσιονομικά ελλείμματα, τα οποία ανάμεσα σε άλλα προκαλούνται από τις υπερβολικές στρατιωτικές δαπάνες και τα ελλείμματα των κρατικών επιχειρήσεων. Όσο η Τουρκία αδυνατεί να πειθαρχήσει τα δημόσια οικονομικά της, ο πληθωρισμός θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα. Ο υψηλός πληθωρισμός με τη σειρά του συμβάλλει στη διαμόρφωση υψηλών ονομαστικών και πραγματικών επιτοκίων τα οποία κινούνται μεταξύ 20% και 40%. Τα υψηλά πραγματικά επιτόκια ευθύνονται για τις δημοσιονομικές ανισορροπίες και το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα (12%του ΑΕΠ 13

17 Τ01999) με αποτέλεσμα την αύξηση του δημοσίου χρέους στο 58% του ΑΕΠ. Η διαδικασία θυμίζει φαύλο κύκλο και συνεχίζεται για αρκετά χρόνια ακόμη. Όσον αφορά στην απασχόληση, σημειώνουμε ότι το ποσοστό της ανεργίας τείνει να μειωθεί. Το ανησυχητικό όμως για την Τουρκία είναι ότι η ανεργία διαρθρωτικής φύσης Αυτό φαίνεται από τις μεγάλες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των ποσοστών ανεργίας στις αστικές και αγροτικές περιοχές. Η ανεργία ανέρχεται στο 7% στο σύνολο της χώρας, αλλά είναι γύρω στο 12% στις αστικές περιοχές.*^ Λόγω της αποσταθεροποίησης των κουρδικών περιοχών και της μαζικής μετανάστευσης προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, εκτός αγροτικού τομέα, παραμένει ένα από τα κρισιμότερα προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν στην Τουρκία. Από την επίλυσή του θα εξαρτηθεί πιθανόν και η εσωτερική σταθερότητα. Το 1998 οι δαπάνες εξακολουθούν να αποτελούνται από μεγέθη που προκαλούν μεγάλες ανισορροπίες στον δημόσιο τομέα, όπως η εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, οι μεταβιβάσεις σε κρατικές επιχειρήσεις, το αυξανόμενο έλλειμμα των ταμείων κοινωνικής ασφάλισης που ανέρχονται στο 3% του ΑΕΠ καθώς και οι διάφορες ενισχύσεις στον αγροτικό τομέα (2,2%του ΑΕΠ) που εμποδίζουν τη δημιουργία επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο, υποδομές και δημόσια διοίκηση. Επιπλέον, με την απουσία σημαντικής προόδου η χρηματοδοτική θέση των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης έχει χειροτερεύσει. Η επιδότηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης το 1995 ανήλθε σε 1,5% του ΑΕΠ. Η ηλικία συνταξιοδότησης στην Τουρκία είναι μια από τις χαμηλότερες παγκόσμια. Οι άνδρες μπορούν να συνταξιοδοτηθούν μετά 25 χρόνια εργασίας και οι γυναίκες μετά από 20 χρόνια. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οι περισσότεροι εργαζόμενοι μπορούν να εκπληρώσουν το όριο συνταξιοδότησης γύρω στα 40 τους χρόνια. Στον τομέα των κρατικών επιχειρήσεων δεν υπήρξε επίσης σημαντική πρόοδο. Μολονότι υπήρχαν σχέδια για το κλείσιμο ζημιογόνων επιχειρήσεων, στο τέλος όχι μόνο δεν έκλεισαν αλλά η κυβέρνηση ανέλαβε όλα τα χρέη τους. Οι ιδιωτικοποιήσεις προχωρούν με αργό ρυθμό. Έτσι, από το 1985 ' Βλ ΟΕΟΟ (1996) Εοοηοηιίο διίγνεγ σελ 8 14

18 μέχρι το 1994 ττωλήθηκαν λίγες μόνο εττιχειρήσεις συνολικής αξίας 2.3 δις. δολ. Για το 1995 το σχέδιο της κυβέρνησης περιελάμβανε 20 προγράμματα ιδιωτικοποίησης. Γρήγορα όμως εντοπίστηκαν νομικά κωλύματα σχετικά με την πώλησή τους με αποτέλεσμα την αναπροσαρμογή των προσδοκώμενων εσόδων από 5δις. δολ. σε 2.4 δις. δολ και στη συνέχεια 1.3 δις. Τέλος η αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα έχει καθυστερήσει. Το ισοδύναμο επιδότησης στον παραγωγό είναι μεταξύ 34% το 1994, λίγο μικρότερο από το μέσο όρο στην περιοχή του ΟΟΣΑ, αλλά πάνω από τα επίπεδα του Οι επιδοτήσεις στην αγροτική παραγωγή αυξήθηκαν κυρίως πριν τις εκλογές του 1995 φανερώνοντας έτσι την ύπαρξη πολιτικών κύκλων στην Τουρκία.^ Το Δεκέμβριο του 1999 η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσε την υιοθέτηση ενός νέου τριετούς σταθεροποιητικού προγράμματος με βασικό στόχο την καταπολέμηση του χρόνιου πληθωρισμού και την εξυγίανση των δημοσίων οικονομιών. Έγινε επιτέλους αντιληπτό ότι από εκεί ξεκινούν οι χρόνιες οικονομικές ανισορροπίες. Το νέο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που έχει την έγκριση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στηρίζεται στη νέα νομισματική και συναλλαγματική πολιτική, στη σύσφιξη της δημοσιονομικής πολιτικής και στη λήψη διαρθρωτικών μέτρων. Πιο συγκεκριμένα, αποφασίστηκε να γίνονται εξαγγελίες σχετικά με το ποσοστό της υποτίμησης της τουρκικής λίρας, ώστε να μην υπάρχει αιφνιδιασμός των ιδιωτικών φορέων, να αυξηθεί το ηλικιακό όριο στις συντάξεις, να μειωθούν οι επιδοτήσεις στους αγρότες, να αυξηθεί η φορολογία και να εντατικοποιηθούν οι αποκρατικοποιήσεις. Σε αντάλλαγμα, το ΔΝΤ συμφώνησε να χορηγήσει δάνειο ύψους 4δις. δολαρίων. Σύμφωνα με το σχέδιο, η Τουρκία θα επιτύχει, μέχρι το 2001, μονοψήφιο ρυθμό πληθωρισμού και δημόσιο έλλειμμα 3% ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η επιτυχία του προγράμματος αυτού είναι αμφίβολη, εάν αναλογιστεί κανείς τη τύχη των προηγουμένων μεταρρυθμιστικών προσπαθειών. Όμως, αυτή τη φορά το ΔΝΤ υποχρέωσε τη κυβέρνηση να δεσμευθεί ώστε να δημιουργήσει το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για τις ιδιωτικοποιήσεις και για την αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος. Όπως και στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Συνοχής έτσι και εδώ η χρηματοδότηση βασίζεται στην αρχή της αιρεσιμότητας, δηλαδή τα κεφάλαια θα έρθουν μόνο ένα οι συγκεκριμένοι και δεσμευτικοί δημοσιονομικοί στόχοι Βλ ΟΕΟΟ (1996) Εοοηοηιϊο διίγνογ σελ 54 15

19 ικανοποιούνται και εισάγονται θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Ουσιαστικά αυτό που επιδιώκεται είναι η ενίσχυση της πολιτικής βούλησης στην Τουρκία. Μέχρι στιγμής το σχέδιο φαίνεται να λειτουργεί. Ο πληθωρισμός έχει πέσει στο 65% και τα πραγματικά επιτόκια στο 10%. Εάν οι στόχοι του προγράμματος επιτευχθούν, τότε ένας μεγάλος κερδισμένος θα είναι σίγουρα ο τραπεζικός τομέας, ο οποίος θα μπορέσει να στραφεί στις παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες αντί του δανεισμού του δημοσίου στον οποίο ήταν στραμμένος για πολλά χρόνια. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια διαδικασία συγκεντροποίησης και αναδιάρθρωσης του τραπεζικού συστήματος που σήμερα απαριθμεί 81 πιστωτικά ιδρύματα. 6. Οι μελλοντικές ττροκλήσεις της τουρκικής οικονομίας Το ερώτημα είναι, αν, πέρα από τα επιμέρους προβλήματα, η μακροχρόνια τάση μεγέθυνσης θα συνεχισθεί και στο μέλλον, ώστε και με τον τρόπο αυτό να προετοιμασθεί η τουρκική οικονομία προκειμένου να ενσωματωθεί στο ευρωπαϊκό περιβάλλον μέσο της ολοκληρούμενης Τελωνειακής Ένωσης. Η τελωνειακή ένωση της Τουρκίας ξεκίνησε την μετά από μια μακρά περίοδο διαπραγματεύσεων και μεταβατικών σταδίων που ξεκίνησε με τη συμφωνία σύνδεσης το Οι συνέπειες της Τελωνειακής Ένωσης στην οικονομία της Τουρκίας είναι πολλές. Η σημαντικότερη είναι ότι θα ενισχύσει τη διαδικασία της ολοκλήρωσης της τουρκικής οικονομίας στην παγκόσμια οικονομία και θα βοηθήσει στον εξορθολογισμό και εκσυγχρονισμό των οικονομικών δομών. Επίσης, ο αυξημένος ανταγωνισμός θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα των τουρκικών επιχειρήσεων, ενώ το άνοιγμα της ευρωπαϊκής αγοράς θα αυξήσει τις τουρκικές εξαγωγές στην Ε.Ε και θα βοηθήσει την τουρκική βιομηχανία να επιτύχει οικονομίες κλίμακας. Επιπρόσθετα, η Τελωνειακή Ένωση αναμένεται να αυξήσει τις εισροές ξένων άμεσων επενδύσεων οι οποίες θα εκσυγχρονίσουν τις παραγωγικές δομές και θα συνεισφέρουν στη βελτίωση της τεχνογνωσίας. 16

20 Η αναβάθμιση της οικονομικής νομοθεσίας, ιδιαίτερα σε θέματα ανταγωνισμού και προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, θα δημιουργήσει ένα θεσμικό πλαίσιο περισσότερο συμβατό με τη σταθερή και αποτελεσματική ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας, ενώ η χρηματοδοτική συνεργασία θα συνεισφέρει στην Τουρκία πολύτιμα κεφάλαια για την οικονομική της αναδιάρθρωση και τη χρηματοδότηση των υποδομών. Θα προωθήσει επίσης τη συνεργασία τουρκικών επιχειρήσεων με αντίστοιχες ευρωπαϊκές μέσο της συμμετοχής τους σε κοινά προγράμματα. Μακροχρόνια όλες αυτές οι εξελίξεις θα μεταφραστούν σε αύξηση της απασχόλησης και σε μείωση της έντασης των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Στο βραχύ χρόνο, ωστόσο η τουρκική οικονομία ενδέχεται να αντιμετωπίσει αρκετά προβλήματα λόγω της Τελωνειακής Ένωσης. Στο τομέα των φαρμάκων, η Τουρκία θα αντιμετωπίσει προβλήματα εφόσον μετά την Τελωνειακή Ένωση οι μικρές εταιρείες που μέχρι τότε παρήγαγαν ανεξέλεγκτες ποσότητες με μικρό κόστος θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν με τη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας που οφείλει να τηρήσει η Τουρκία σε όλη τη βιομηχανική της παραγωγή. Κατά παρόμοιο τρόπο θα επηρεαστεί και ο τομέας της κλωστοϋφαντουργίας, ο οποίος μέχρι απασχολεί πολλά μικρά ανασφάλιστα παιδιά. Η εναρμόνιση της Τουρκίας με το κοινοτικό κεκτημένο και η υποχρέωση κοινωνικής ασφάλισης της εργασίας είναι αυτονόητο ότι θα αυξήσει το κόστος της παραγωγής. Στον τομέα των λιπασμάτων οι πρώτες ύλες εισάγονται από τρίτες χώρες με πολύ χαμηλούς δασμούς και συνεπώς με χαμηλό κόστος. Μετά την εφαρμογή της κοινής πολιτικής στο εξωτερικό εμπόριο με την Ε.Ε οι δασμοί έναντι τρίτων χώρων θα ανέλθουν στο 11-15% και θα επηρεάσουν αρνητικά το κόστος και τη σημερινή ανταγωνιστική θέση της Τουρκίας. Η Τελωνειακή Ένωση δεν καλύπτει το εμπόριο αγροτικών προϊόντων. Το τελευταίο υπόκειται σε κανόνες όπως αυτοί προσδιορίζονται από συγκεκριμένες προτιμησιακές συμφωνίες. Σύμφωνα με αυτές, περίπου το 70% της συνολικής αξίας εξαγωγών αγροτικών προϊόντων από τη Τουρκία στην Ε.Ε δεν υπόκειται σε κανέναν εισαγωγικό δασμό ενώ στο 11% επιβάλλονται μειωμένοι δασμοί. Για το υπόλοιπο 19% ισχύουν περιορισμένου ύψους εμπόδια κατά την εισαγωγή, που αφορούν σε ορισμένα προϊόντα 17

21 όττως λίγα φρούτα και λαχανικά καθώς και υψηλοί δασμοί για προϊόντα όπως το βόειο κρέας, τα γαλακτοκομικά, τα δημητριακά, το ελαιόλαδο και ορισμένα μεταποιημένα προϊόντα. Η προσαρμογή της ισχύουσας αγροτικής πολιτικής στην Τουρκία και η εναρμόνισή της με την κοινοτική θα έχει βεβαίως σημαντικές συνέπειες. Η διατύπωση αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι ορισμένα αγροτικά προϊόντα, όπως τα δημητριακά, τα γαλακτοκομικά, το βόειο και αιγοπρόβειο κρέας και ορισμένα φρούτα και λαχανικά προστατεύονται στην Τουρκία σε πολύ υψηλότερο βαθμό από ότι στην Ε.Ε ενώ το αντίθετο συμβαίνει για προϊόντα όπως η ζάχαρη το ελαιόλαδο κ.λ.π. Σε πρόσφατη μελέτη του ο ΡΑΟ (1999) εκτίμησε τις συνέπειες από την απελευθέρωση της αγοράς για τα αγροτικά προϊόντα στην Τουρκία. Διατύπωσε ένα σημαντικό κοινωνικό όφελος για τη χώρα, κυρίως λόγου του σημαντικού οικονομικού πλεονάσματος που θα προέκυπτε για τους καταναλωτές, ως αποτέλεσμα της μείωσης των τιμών για τα προϊόντα διατροφής που θα υπερκάλυπτε την απώλεια πλεονάσματος για τους αγρότες παραγωγούς. Αντίθετα η συμπερίληψη των αγροτικών προϊόντων στην τελωνειακή ένωση της Τουρκίας με την Ε.Ε δεν θα οδηγούσε σε οικονομικά οφέλη. Θα σήμαινε αύξηση των τιμών των εισαγομένων προϊόντων ζωικής παραγωγής, που συνεπάγεται μια σημαντική καθαρά απώλεια, ενώ περιορισμένο οικονομικό όφελος θα προέκυπτε από τις εξαγωγές- σε υψηλότερες τιμέςορισμένων φρούτων και λαχανικών, λόγω των δυσχερειών διάθεσής τους στην ευρωπαϊκή αγορά. ΡΑΟ (1999) «Τ1ΐ6 ροΐεηΐίαΐ εχίεηδίοη οί ΐΡε Οιΐδίοιηδ υηίοη ϊ>6ί\νεεη ΤυΛεγ αικί ΐΡε υ.κ. Α ΓεροΓί οη ίΐιε ίιηρ&εί οί ϊηε1νΐ(1ίη α πενι1ίιΐγα1 ργοάυειδ ίη ΐΡε Ουδίοιτίδ υηίοη οί ΐ1ΐ6 ΤιίΓΡίδΙι α τίευ1ίιΐγα1 δεεΐογ» ΡΑΟ, Α ηειι1ΐιΐγα1 ΡοΙίεγ αηά Εεοηοηιίε Οενείορηιεηί δεγίεδ, Κοηιε. 18

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΟΥΡΚΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει για τη διακίνηση των μεταναστών και ισχυρές πιέσεις διαμορφώνονται για τον έλεγχο της μετανάστευσης αλλά και τη δημιουργία μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ την ίδια στιγμή οι ανάγκες των διάφορων Ευρωπαϊκών χωρών για εργατικό δυναμικό είναι διαφορετικές τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Οι διατάξεις και η προστασία που επιχειρούσε η συνθήκη της Ε.Ο.Κ αφορούσε στους πολίτες των κρατών -μελών ή που ήθελαν να μετακινηθούν προκειμένου να εργαστούν. Το ίδιο ίσχυε και για τα παράγωγα δικαιώματα δηλαδή τα κοινωνικά τα συνδικαλιστικά. Έτσι θεσμοθετήθηκε σε επίπεδο Κοινότητας μια πρώτη διάκριση των εργαζομένων στην ευρωπαϊκή κοινότητα, μεταξύ των υπηκόων των κρατών μελών που απολάμβαναν πλήρη πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά δικαιώματα καθορίζονταν από τις διατάξεις του κράτους υποδοχής. Οι πολίτες των τρίτων χωρών, εργαζόμενοι σε μια χώρα μέλος της Κοινότητας, δεν αποτελούσαν αντικείμενο κοινοτικής ρύθμισης. Την αρμοδιότητα αυτή κρατούσε αποκλείστηκα το εθνικό κράτος, ως κράτος υποδοχής. Τα οικονομικά, κοινωνικά αστικά ή και πολιτικά δικαιώματα των προσώπων αυτών καθώς και τη δυνατότητα εισόδου και παραμονής τους στη χώρα υποδοχής ρύθμιζε το κάθε κράτος χωριστά. Υπάρχει και μια άλλη κατηγόρια εργαζομένων τρίτων χώρων των οποίων το καθεστώς παραμονής σε μια χώρα-μέλος της Κοινότητας καλύπτεται και από κοινοτικές διατάξεις. Απολαμβάνουν ένα ειδικό προνομιακό καθεστώς, με βάση κοινοτικές ρυθμίσεις, παρ' ότι είναι πολίτες τρίτων χώρων. Τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι Τούρκοι εργαζόμενοι σε χώρες - μέλη της Ε.Ε 19

23 Σήμερα, για αρκετές ομάδες πολιτών στην Ε.Ε η μετανάστευση αντιπροσωπεύει μια ανεξέλεγκτη απειλή ττου μεταφράζεται συχνά σε πίεση πάνω στην αγορά εργασίας. Είναι ένας παράγοντας που θέτει υπό αμφισβήτηση τα κεκτημένα δικαιώματα των εργαζομένων και γγ αυτό το λόγο αρκετές φορές τα συνδικάτα και οι ντόπιοι εργαζόμενοι αντιδρούν στην προοπτική απορρόφησης ξένων εργαζομένων στην εγχώρια αγορά εργασίας.^ Το ίδιο ισχύει και για ευρύτερες ομάδες πληθωρισμού που ειδικά σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, αντιδρούν έντονα χρεώνοντας στους μετανάστες την έλλειψη εργατικών θέσεων και την αύξηση της ανεργίας. Καταστάσεις οι οποίες καλλιεργούνται συστηματικά από συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις που κατά κανόνα αναζητούν τη θέση τους στο πολιτικό σκηνικό των χωρών τους, οδηγούν σε ξενοφοβία και φαινόμενα ρατσισμού. Η απειλή εκλαμβάνεται ως κίνδυνος εναντίον των εργαζομένων και των δυνάμει εργαζομένων και πολύ λιγότερο εναντίον του κράτους ή και καθόλου εναντίον των εργοδοτών και των επιχειρηματιών. Οι επιχειρηματίες σε περιόδους που αφθονεί η εργατική δύναμη και ιδιαίτερα η εργασία αυτή δεν είναι κατοχυρωμένη νομοθετικά και δεν μπορεί να εγείρει αξιώσεις, υπό την προϋπόθεση ενός σταθερού κατά τα άλλα οικονομικού περιβάλλοντος, βλέπουν το κόστος παραγωγής να συρρικνώνεται. Το κράτος από τη μεριά του περηφανεύεται για τους καλούς οικονομικούς δείκτες που πετυχαίνει. Η απειλή όμως πολύ συχνά παίρνει και μια διαφορετική διάσταση. Αυτή της αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας. Μέρος της πολιτικής ελίτ αλλά και της κοινής γνώμης στην Ευρώπη αισθάνονται ότι απειλείται η ευρωπαϊκή ταυτότητα από τους μετανάστες και ιδιαίτερα από εκείνους που αντιπροσωπεύουν έναν τελείως διαφορετικό πολιτισμό από αυτόν της κεντρικής Ευρώπης. Έτσι, ένας νέος ιδεολογικός ρατσισμός αναδύεται από το φόβο της ανάμειξης που εκλαμβάνεται σαν η μεγαλύτερη απειλή ενάντια στη διατήρηση της ταυτότητας. Β λ 0&5ί1ε8 & Κθ8Εθ1ί 0.«Ιιηηιί Γαηί ^Vο^1^6^8 αικί 01&88 διχιχοΐιίγε ίη Υ/οδΐεπι ΕιίΓορε», ΟχίοΓά υηίνογδίίγ Ργ688, Εοικίοη - Ν.ΥοΓίί - ΤοΓοηΐο,

24 1. Η Συμφωνία της Άγκυρας (1963) και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο του 1970 Σύμφωνα με το άρθρο 9 της Συμφωνίας της Αγκυρας τα συμβαλλόμενα μέρη αναγνώριζαν ότι στο «πεδίο εφαρμογής της Συμφωνίας και υπό τη επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων, οι οποίες θα μπορούσαν να θεσπιστούν σύμφωνα με το άρθρο 8, κάθε διάκριση που βασίζεται στην ιθαγένεια απαγορεύεται, σύμφωνα με την αρχή που εκτίθεται στο άρθρο 7 της συνθήκης περί ιδρύσεως της Κοινότητας». Επίσης η Συμφωνία περιελάμβανε τα άρθρα 12 έως 14 που αναφέρονταν στην ελευθερία εγκατάστασης και στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών. Αν αυτές οι διατάξεις εφαρμόζονταν, τα δικαιώματα που θα αποκτούσαν οι Τούρκοι εργαζόμενοι θα ήταν πραγματικά σημαντικά, αφού οποιαδήποτε αναλογική εφαρμογή του άρθρου 48, Συνθ. ΕΟΚ και στους Τούρκους εργαζομένους θα σήμαινε, την κατάργηση των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας αναφορικά με την απασχόληση, την αμοιβή και τους άλλους όρους εργασίας. Επίσης στο βαθμό που γινόταν πλήρης εφαρμογή του άρθρου 4, οι Τούρκοι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να αποδέχονται κάθε πραγματική προσφορά εργασίας, να διακινούνται ελεύθερα εντός της επικρατείας των κρατών -μελών, να διαμένουν σε ένα από τα κράτη μέλη με σκοπό να ασκήσουν εκεί συγκεκριμένη εργασία και, τέλος, να παραμείνουν στην επικράτεια του κράτους μέλους και μετά την άσκηση σε αυτό ορισμένης εργασίας. Τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να επιβάλλουν περιορισμούς για λόγους δημόσιας τάξης δημόσιας ασφάλειας και δημόσιας υγείας με τον ίδιο τρόπο που μπορούσαν να επιβάλλουν περιορισμούς στους υπηκόους των κρατών μελών κατά τη διακίνησή τους στο εσωτερικό της Κοινότητας. Στο άρθρο 36 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου η πραγματοποίηση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων μεταξύ των κρατών-μελών της Κοινότητας και Τουρκίας τοποθετήθηκε «μεταξύ της λήξεως του δωδεκάτου και του εικοστού δευτέρου έτους» μετά την έναρξη ισχύος της Συμφωνίας της Αγκύρας. Άρα η ελεύθερη κυκλοφορία θα πραγματοποιούνταν μεταξύ 1976 και1986. Το Συμβούλιο Σύνδεσης δε, θα αποφάσιζε «περί των αναγκαίων, για το σκοπό αυτό διαδικασιών». Επίσης το άρθρο 37 προέβλεπε ότι κάθε κράτος -μέλος θα παραχωρούσε στους εργαζομένους τουρκικής ιθαγένειας που απασχολούνταν 21

25 στην Κοινότητα καθεστώς που να χαρακτηρίζεται από την έλλειψη κάθε διακρίσεως λόγίυ ιθαγένειας απέναντι στους υπηκόους των κρατών μελών της Κοινότητας, όσον αφορά τους όρους εργασίας και την αμοιβή. Το Συμβούλιο Σύνδεσης σύμφωνα με το άρθρο 38 μπορούσε να εξετάζει όλα τα θέματα που θα προέκυπταν από την γεωγραφική και επαγγελματική κινητικότητα εργαζομένων τουρκικής ιθαγένειας. Αντικείμενο λοιπόν του Συμβουλίου Σύνδεσης μπορούσε να είναι η παράταση των αδειών εργασίας και διανομής για να διευκολυνθεί η απασχόληση των εργαζομένων και γι αυτό το σκοπό απευθύνει συστάσεις στα κράτη μέλη. Πριν το τέλος του 1973, σύμφωνα με το άρθρο 39 παρ.1 του Πρωτοκόλλου, το Συμβούλιο Σύνδεσης θα έπρεπε να θεσπίσει διατάξεις για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων τουρκικής ιθαγένειας που διακινούνταν στο εσωτερικό της Κοινότητας καθώς και των οικογενειών τους που κατοικούσαν εντός Κοινότητας. Σύμφωνα με την παρ.2 του άρθρου 39 οι διατάξεις αυτές θα έπρεπε να επιτρέπουν στους εργαζομένους τουρκικής ιθαγένειας, τον συνυπολογισμό των περιόδων ασφάλισης ή απασχόλησης που συμπληρώθηκαν στα διάφορα κράτη μέλη όσον αγορά τις συντάξεις γήρατος, αναπηρίας, και στην υγειονομική περίθαλψη των εργαζομένων και των οικογενειών τους. Οι διατάξεις όμως αυτές που επρόκειτο να θεσπιστούν δεν μπορούσαν να υποχρεώσουν τα κράτη μέλη της Κοινότητας να λαμβάνουν υπόψη το χρόνο εργασίας αυτών των εργαζομένων, στην Τουρκία. Το άρθρο 39 καταλήγει με την παράγραφο 5, η οποία αναφέρει ότι οι διατάξεις που επρόκειτο να θεσπιστούν δεν θα έθιγαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις διμερείς συμφωνίες μεταξύ κρατών -μελών και Τουρκίας, εφόσον προέβλεπαν ευνοϊκότερες ρυθμίσεις για τους Τούρκους υπηκόους. Τέλος με το άρθρο 40, το Συμβούλιο Σύνδεσης εμπνεόμενο από το άρθρο 50 της Συνθ. ΕΟΚ μπορούσε να απευθύνει συστάσεις στα κράτη-μέλη και στην Τουρκία για την προώθηση της ανταλλαγής νέων εργαζομένων. 22

26 Σύμφωνα λοιπόν με το Πρόσθετο Πρωτόκολλο, η Κ κατάφερε κατ αρχήν να καθυστερήσει την διακίνησης των Τούρκων εργαζόμενων εντός της ^ο ^ο τη ς τουλάχιστον έως το 1986 και να περιορίσει, σε σχέση με το άρθρο 48 την έκταση των δικαιωμάτων των Τούρκων εργαζόμενων κατα τη διαδικασίας ελεύθερης κυκλοφορίας, αφού η αρχή ^πς μη διάκρισης λόγω ιθαγένειας αφορούσε μονο στους ορούς και εργασίας και όχι στην πρόσβαση στην ίδια την Επίσης ότι απέφυγαν να χορηγησουν στους Τούρκους εργαζομένους και άλλα δικαιώματα που ττροέκυπταν απο το άρθρο 48 το πιο σημαντικό από τα οποία είναι η ελεύθερη διακίνηση των Τούρκων εργαζομένων που ήταν εγκατεστημένοι σε συγκεκριμένο κράτος- μέλος στην επικράτεια των υπολοίπων κρατών- μελών της Κοινότητας. Η κοινοτική απόφαση άφηνε ανοικτό το ζήτημα της παραμονής των Τούρκων εργαζομένων στην επικράτεια ενός κράτους μέλους.μετά το πέρας της άσκησης ορισμένης εργασίας σε αυτό το κράτος. Η όλη διαδικασία για την πραγματοποίηση της ελεύθερης κυκλοφορίας των Τούρκων εργαζομένων δεν προκύπτει αυτόματα από τις διατάξεις που αναφέραμε, του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου αλλά επρόκειτο να γίνει αντικείμενο του Συμβούλιο Σύνδεσης, που σημαίνει ότι η Κοινότητα διατηρούσε το δικαίωμά της να κρίνει πολιτικά εάν πότε και πώς θα τους παρείχε στην πράξη αυτά τα δικαιώματα. Η Τουρκία από την πλευρά της έδειξε ιδιαίτερη επιμονή στο θέμα της ελεύθερης διακίνησης των Τούρκων εργαζομένων στα πλαίσια της Κοινότητας και ήταν ένα από τα θέματα που δημιούργησαν τριβές. 23

27 2. Οι εξελίξεις από το 1970 το ειδικό καθεστώς των Τούρκων εργαζομένων θ! λεπτομερείς εφαρμογή της ελεύθερης κυκλοφορίας στα πλαίσια της Συμφωνίας καθορίστηκαν με αττοφαση του Συμβουλίου^ στις 20 Δεκεμβρίου 1976 και ακολουθώντας με την απόφαση 1/80. Το άρθρο 6 της απόφασης 1/80 που ανήκει στο κεφάλαιο Κοινωνικές Διατάξεις προσδιορίζει θέματα που αφορούν στην απασχόληση και στην ελεύθερη κυκλοφορία Τ Με την επιφύλαξη των διατάξεων του άρθρου 7 περί ελεύθερης προσβάσεως στην απασχόληση των μελών της οικογένειας του, Τούρκος εργαζόμενος που απασχολείται νομίμως στην αγορα εργασίας κράτους μέλους;,,, Α έχει εντός του κράτους αυτού, μετά απο ενα ρος νόμιμης εργασίας, δικαίωμα ανανεώσεως της άδειας εργασίας στον ίδιο εργοδότη εφόσον ήδη εργάζεται.,,,, Β έχει εντός του κράτους αυτού μετά από τρία ετη νόμιμης απασχολήσεως και υπό την επιφύλαξη της προτεραιότητας που πρέπει να παρέχεται στους εργαζομένους των κρατών μελών της Κοινότητας το δικαίωμα να ανταποκρίνεται σε πρόταση απασχολήσεως στον ίδιο επαγγελματικό κλάδο και σε εργοδότη της επιλογής του νομίμως διατυπούμενη και καταχωρούμενη στις υπηρεσίες απασχολήσεως του εν λόγω κράτους - μέλους Γ έχει εντός του κράτους αυτού μετά από τέσσερα έτη νόμιμης απασχολήσεως, ελεύθερη πρόσβαση σε οποιαδήποτε μισθωτή δραστηριότητα της επιλογής του 2. Οι ετήσιες άδειες και οι μικρής διάρκειας απουσίες λόγω μητρότητας εργατικών ατυχημάτων ή ασθένειας εξομοιώνονται με περιόδους νόμιμης απασχολήσεως. 3. Οι λεπτομέρειες της εφαρμογής των παραγράφων 1 και 2 καθορίζονται με διατάξεις που εκδίδει κάθε κράτος μέλος.^ Στα άρθρα 7 και 10 της ίδιας απόφασης αναφέρονται οι Τούρκοι εργαζόμενοι που ανήκουν στη νόμιμη αγορά εργασίας κράτους - μέλους σε σχέση με το δικαίωμα για απασχόληση των μελών της οικογένειας και την αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων. Το άρθρο 11 χορηγεί ισοδύναμα δικαιώματα στους υπηκόους των κρατών μελών της Κοινότητας που ανήκουν στη νόμιμη αγορά εργασία της Τουρκίας. ^Βλ ΔΕΚ, Συλλογή 1998, και Οουηοίΐ οί ΐΐιο ΕιίΓορβ&η Εοηχηιυηίΐί68 ΕΕΕ - Τυ±6γ Αδδοοίαίίοη Α^τοεπιεηΐ &ηά ΡΓοίοεοΙδ αηά ΟΛει Β&δίε Τεχΐδ. ΒπίδδεΙδ 1992, σελ

28 Τέλος ιδιαίτερα σημαντική είναι η ρύθμιση άρθρου 8 πσρ.1. η οποία ορίζει ότι οι αρχές των κρατών - άί:λων Κο^ότητας υποχρεούνται να επιτρέπουν την πρόσληψη εργαζομένων μη υπηκόων της Κοινότητας για να ανταποκριθουν ο ε ^ α φ ο ρ ά απασχόλησης που δεν μπορεί να καλυφθεί απο το εργατικό δυναμικό των κρατών -μελών, τότε αυτές ' πρ^οσπαθούν να δώσουν σχετική προτεραιότητα στους Τούρκους εργαζομένους. Χαρακτηριστική της ευνοϊκής μεταχείρισης Τούρκων εργαζομένων έναντι των υπηκόων χωρων είναι και η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 8, η οποία καθορίζει οτι «τα γραφεία εργασίας κράτους μέλους προσπαθούν να καλύπτουν κενές θέσεις απασχολήσεως που δεν μπόρεσαν να καλυφθούν από το κοινοτικό εργατικό δυναμικό που ανήκει στη νόμιμη αγορα αυτού του κράτους μέλους με Τούρκους εργαζομένους νομίμως ως ανέργους δηλωθέντες οι οποίοι έχουν τη νόμιμη κατοικία τους στο έδαφος του εν λόγω κράτους - μέλους^». Οι Τούρκοι εργαζόμενοι βέβαια δεν εξομοιωνόταν προς τους κοινοτικούς υπηκόους, αφού οι προϋποθέσεις εισόδου στο έδαφος ενός κράτους μέλους καθορίζονταν μόνο από το εθνικό δίκαιο και δεν επηρεάζονταν καθόλου από την απόφαση 1/80 του Συμβουλίου Σύνδεσης. Αντίθετα το δικαίωμα ανανέωσης της άδειας εργασίας και ελεύθερης πρόσβασης σε μισθωτές δραστηριότητες είχε άμεση σχέση με τους όρους και τις προϋποθέσεις του άρθρου 6 της απόφασης 1/80 που αναφέραμε παραπάνω. Από την άλλη όμως, κατά τον Γενικό Εισαγγελέα, του ΔΕΚ «οι Τούρκοι εργαζόμενοι δεν βρίσκονταν πλέον στην ίδια κατάσταση με τους υπηκόους των άλλων τρίτων κρατών αφού σύμφωνα με το άρθρο 8 παρ. 1 της απόφασης 1/80, είχαν προτεραιότητα όσον άφόρα στην πρόσληψη. Ταυτόχρονα οι Τούρκοι εργαζόμενοι αντλούσαν το δικαίωμα διανομής τους από το κοινοτικό δίκαιο και όχι από τις αποφάσεις του ενδιαφερόμενου κράτους μέλους». Σύμφωνα με το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων «οι διατάξεις της απόφασης 1/80 αποτελούσαν ένα επιπλέον βήμα για την πραγματοποίηση της ελεύθερης κυκλοφορία των Τούρκων εργαζομένων σύμφωνα με το πνεύμα των άρθρων 48,49 και 50 της συνθήκης ΕΚ'^». Έτσι το Δικαστήριο με πληθώρα αποφάσεων ' ΔΕΚ Συλλ. 1978, ^ Βλ απόφαση ΔΕΚ ετή της υποθέσεως 36/96 Ραίΐί Οιιηαγόίη κ.α σκέψη

29 του= Έκρινε ότι να εφαρμοσθούν με ευρύτητα και στο μέτρο του δυνατού υπέρ των Τούρκων εργαζομένων στο πεδίο εφαρμογής της απόφασης 1/80, όλες τις αρχές που είναν γίνει δεκτές στο πλαίσιο των άρθρων συνθ. Ε. Επίσης το Δικαστήριο προκείμενου να Τούρκων εργαζομένων, έκρινε οτι το άρθρο 6 ρ πς απόφατης Τ /80% αράγει άμεσα αποτελέσματα ενός των κρατών μγλών γεγονός που Σ η μ α ίνει ότι οι Τούρκοι υπήκοοι που πληρούσαν τις προϋποθέσεις του μπορούσαν πλέον να επικαλούνται ευθέως τα δικαιώματα αυτα στα δικαστήρια των κρατών μελών^. Έτσι ενέκρινε ότι η απόφαση 1/80 δεν έθιγε την αρμοδιότητα των κρατών -μελών να ρυθμίζουν σε εθνικό επίπεδο τοσο στην είσοδο στην επικράτειά τους των Τούρκων υπηκόων οσο και τους όρους της πρώτης τους απασχόλησης αφού η απόφαση 1/80 κατά το ΔΕΚ ρύθμιζε απλά την κατάσταση των Τούρκων εργαζομένων που ήδη είχαν ενταχθεί νόμιμα στις εθνικες αγορές εργασίας, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία. Επίσης ενεκρινε οτι στο παρόν στάδιο εξέλιξής του κοινοτικού δικαίου, οι Τούρκοι υπήκοοι δεν είχαν το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα στο εσωτερικό της κοινότητας, αλλά είχαν μόνο ορισμένα δικαιώματα στο κράτος-μέλος υποδοχής, στο οποίο είχαν εισέλθει και εργάζονταν νόμιμα. ^Βλ. τις αποφάσεις της Ιουνίου 1995, 0434/93, Βοζίαιτΐ, Συλλογή 1995, σ , σκέψεις 14, 19 και 20 και της 23 '=Ιανουαρίου 1997, 0-171/95, Τείϊλ, Συλλογή 1997, σ , σκέψη 20. Βλ. Ραϊΐί Οιιηαγάίη κ.ά, ό.π, σκέψη 21. Βλ. Ραίλ Οαη&γάίη κ.ά, ό.π, σκέψη

30 3. Η νέα πολιτική για την διακίνηση των Τούρκων πολιτών στην Ε.Ε Η Ευρωπαϊκή οικονομία άνοιξε τις πόρτες της για τους Τούρκους μετανάστες τη δεκαετία του '60. Όμως οι κοινοτικές αποφάσεις της δεκαετίας του 7 0 καθυστερούσαν την εφαρμογή της ελεύθερης διακίνησής τους, ενώ στη δεκαετία του 80 το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ^ αποφάσεις 1/80 και 3/80 του Συμβουλίου Σύνδεσης ΠΡθε να απο^είσει σε αυτό το στάδιο της κοινοτικής ολοκλήρωσής την ελεύθερη κυκλοφορία των Τούρκών εργαζομένων στο εσωτερικό της Κοινότητας σαν ένα κοινοτικό δικαίωμα. Τους απεδωσε όμως, κάποια δικαιώματα, κοινωνικής ασφάλισης συντάξεων κ.α. υπο την προϋπόθεση ότι βρίσκονταν νομιμως και με την αδεια του κράτους-μέλους στην κοινοτική επικράτεισ. Η πλήρης ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε θα άλλαζε οπωσδήποτε το σκηνικό αναφορικά με τη διακίνηση των Τούρκων πολιτών που σε αυτή τη περίπτωση θα ήταν πλέον Ευρωπαίοι πολίτες. Η ελεύθερη διακίνηση των Ευρωπαίων πολιτών προβλέπεται από την ίδια τη Συνθήκη. Όχι αττλά ως εργαζομένων αλλά ως πολιτών που μετακινούνται στα πλαίσια της ευρωπαϊκής επικράτειας ως εάν κινούνται στα πλαίσια ενός εθνικού κράτους. Ό αριθμός των Τούρκων που ζούσαν στο εξωτερικό το1998 υπολογίστηκε σε 3,45 εκατ. Ποσοστό 5,5 % της συνολικής τουρκικής εργατικής δύναμης. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η ανεργία στις χώρες τα Κοινότητας εμφανίζεται ιδιαίτερα αυξημένη ανάμεσα στους Τούρκους μετανάστες. Η συνολική ετήσια μεταναστευτική ροή των Τούρκων προς τις χώρες της κοινότητας εμφανίζει τα τελευταία χρόνια μικρή μείωση. Η συντριπτική όμως πλειονότητα από αυτούς κατευθύνεται προς τη Γερμανία επιβεβαιώντας έτσι τις θεωρίες των μεταναστευτικών δικτύων. Η επιστροφή των μεταναστών είναι πραγματικά πολύ μικρή. Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του ΌΌΣΑ, την περίοδο λιγότεροι από Τούρκοι άφησαν τη Γαλλία για να επιστρέφουν στη χώρα τους. Όι αιτίες ανάγονται στις ανεπτυγμένες συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν σήμερα οι δεύτερης και τρίτης γενιάς μετανάστες στις χώρες υποδοχής, αλλά 27