ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ:ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Transcript

1 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΙΔΡΥΜΑ: ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΣΔΟ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΘΕΜΑ:ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΒΑΛΣΑΜΙΔΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΟΥΤΣΟΜΗΝΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΑΒΑΛΑ, 2004

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ραγδαία εξάπλωση του Internet έχει ήδη προκαλέσει σημαντικές αλλαγές σε πολλούς κλάδους της οικονομίας και της κοινωνίας μας. Τα αμέσως επόμενα χρόνια το τοπίο θα αλλάξει δραματικά δημιουργώντας και στην χώρα μας, αυτό που όλοι σήμερα ονομάζουμε "νέα οικονομία". Από αυτόν τον τυφώνα των αλλαγών δεν μπορούσε να μείνει απέξω η εκπαίδευση. Το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί πλέον σημαντικό παράγοντα της παγκόσμιας οικονομίας. Η σωστή και κυρίως ασφαλής οργάνωση του επιτρέπει σε επιχειρήσεις να αναπτύξουν το επιχειρηματικό τους πεδίο και να επωφεληφούν από τις νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που προκύπτουν. Η εφαρμογή του σε όλους τους τομείς της ελληνικής οικονομίας αποδεικνύεται επιτακτική για την επίτευξη της ανάπτυξης και της προόδου. Το e-learning (Electronic ή Distance Learning) έρχεται να κάνει μια πραγματική επανάσταση στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι. Είναι ένας εναλλακτικός τρόπος εκπαίδευσης (alternative training method) της μεθόδου εκπαίδευσης με καθηγητή στην τάξη, που μας δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης στο εκπαιδευτικό υλικό 24 ώρες την ημέρα, 7 μέρες την εβδομάδα μέσω του Παγκόσμιου Ιστού - Internet. Το περιεχόμενο της εκπαιδευτικής ύλης (μαθήματα) είναι σε μορφή Multimedia, δηλαδή, όχι μόνο κείμενοv (text), αλλά παρουσιάζεται και με μορφή ήχου (audio), video και άλλων μέσων αλληλεπίδρασης, ελέγχοντας και αξιολογώντας την μελέτη, την απόδοση και το βαθμό αφομοίωσης των γνώσεων των εκπαιδευομένων. Οι εκπαιδευόμενοι έχουν την δυνατότητα επικοινωνίας με τον Καθηγητή και τους συμμαθητές τους μέσω ασύγχρονης επικοινωνίας (Asynchronous mode) ή σύγχρονης επικοινωνίας (synchronous mode - virtual classrooms). Επίλυση αποριών από τον Καθηγητή, ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των εκπαιδευομένων, συμμετοχή των εκπαιδευομένων σε Discussion rooms, chat rooms, news groups, και live sessions, συνθέτουν την "Εικονική αίθουσα διδασκαλίας".

3 ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Το αναληφθέν θέμα της παρούσας πτυχιακής εργασίας είχε τον τίτλο "ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΕΙ". Σκοπός της πτυχιακής είναι να αποτελέσει ένα πολύτιμο οδηγό στο τμήμα Λογιστικής - και ενδεχόμενα και στα υπόλοιπα τμήματα του Τ.Ε.Ι. - ώστε να γίνεται με ηλεκτρονικό τρόπο η γραμματειακή διαχείριση σε επιμέρους εργασίες της. Αντικείμενο της εργασίας είναι η αυτοματοποίηση ορισμένων από τις παραπάνω εργασίες. Συγκεκριμένα: 1. της διαχείρισης των στοιχείων (αιτήσεων) του εκτάκτου εκπαιδευτικού προσωπικού, 2. της διαδικασίας των μετεγγραφών των σπουδαστών, 3. της τήρησης ενός αρχείου όλων των νόμων που διέπουν τη λειτουργία ενός τριτοβάθμιου ιδρύματος, 4. της τήρησης των πρακτικών των Συμβουλίων (Σχολής και Τμήματος), 5. των προκηρύξεων του μονίμου εκπαιδευτικού προσωπικού, και 6. της τήρησης του Πρωτοκόλλου. Σαν πακέτα εφαρμογών επιλέχτηκαν η Microsoft Access 2000 και το Microsoft Excel 2000 λόγω της ευχρηστίας τους και της ευρείας διάδοσής τους. Οι εφαρμογές παρέχουν την δυνατότητα στον απλό χρήστη εύκολα να τις κατανοήσει και να τις διαχειριστεί. Το ύφος και η δομή της είναι τέτοια ώστε να απευθύνεται σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να αξιοποιήσει την εφαρμογή χωρίς να έχει απαραίτητα γνώσεις προγραμματισμού. Παράλληλα προσφέρεται η απαραίτητη τεκμηρίωση τόσο μέσα στην εφαρμογή όσο και στο σχετικό έντυπο υλικό της πτυχιακής, ώστε με ευκολία ο προγραμματιστής να κατανοήσει τις χρησιμοποιηθείσες τεχνικές σχεδίασης και υλοποίησης. Η εργασία είναι οργανωμένη σε 5 κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο "Οργάνωση γραμματείας τριτοβάθμιου ιδρύματος" γίνεται μια σύντομη παρουσίαση, περιγραφή των δραστηριοτήτων της γραμματείας τριτοβάθμιου ιδρύματος. Στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο "Λογισμικό υποστήριξης" γίνεται μια σύντομη παρουσίαση του χρησιμοποιηθέντος λογισμικού. Στο τρίτο κεφάλαιο με τίτλο "Παρουσίαση σε έντυπη μορφή της εργασίας" γίνεται μια παρουσίαση της εργασίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο, που αποτελεί τον "Οδηγό προγραμματιστή" αναλύονται ένα προς ένα τα αντικείμενα των εφαρμογών. Στο πέμπτο κεφάλαιο "Εγχειρίδιο χρήσης" είναι αυτό που μας προσφέρει οδηγίες για το πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις εφαρμογές.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Iστορική Αναδρομή του Internet...1 σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : Ηλεκτρονικό Εμπόριο 1.Τι είναι το Ηλεκτρονικό Εμπόριο;...5 σελ 1.1 Τι είναι το EDI; 6 σελ Ποιός χρησιμοποιεί ΕDI ;..6 σελ 1.2 Κατηγορίες Ηλεκτρονικού Εμπορίου σελ επιχείρηση επιχείρηση...7 σελ επιχείρηση καταναλωτής...7 σελ επιχείρηση - δημόσια διοίκηση σελ πελάτης - δημόσια διοίκηση σελ 1.3 Φάσεις Ηλεκτρονικού Εμπορίου σελ 1.4 Πεδίο δράσης του ηλεκτρονικού εμπορίου...9 σελ Το ηλεκτρονικο εμποριο επιδρα σε ενα μεγαλο αριθμο επιχειρηματικων... δραστηριοτητων σελ Παραδειγματα απο ορισμενα επιχειρηματικα οφελη με τη χρηση του. ηλεκτρονικου εμποριου σελ Παραδειγματα απο στρατηγικες επιχειρησεων βασισμενες στο ηλεκτρονικο εμποριο.. 11 σελ 1.5 Επίπεδα του ηλεκτρονικού εμπορίου.. 12 σελ Παγκοσμιοποίηση (globalisation)..12 σελ Συμβατικά και οικονομικά ζητήματα..12 σελ Κυριότητα Ιδιοκτησία 13 σελ 1.6 Σχεδίαση ηλεκτρονικού εμπορίου σελ Γενική μεθοδολογία σελ Παραδείγματα ελληνικών δικτυακών τόπων για το ηλεκτρονικό εμπόριο σελ 1.7 Ελλάδα και ηλεκτρονικό εμπόριο σελ Στατιστικά στοιχεία της χρήσης του ηλεκτρονικού εμπορίου στην.. Ελλάδα 16 σελ Ο έλληνας internet καταναλωτής...16 σελ Οι καταναλωτές της νέας δεκαετίας..17 σελ Internet γένους αρσενικό.18 σελ Αύξηση on line αγορών σελ Η εμπιστοσύνη εξασφαλίζει πωλήσεις..20 σελ 1.8 Hλεκτρονικά καταστήματα...23 σελ Νομικά θέματα ηλεκτρονικού εμπορίου 24 σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : E-learning 2. Η εκπαίδευση στην εποχή του e- learning...27 σελ 2.1 Τι είναι το e-learning...30 σελ 2.2. Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου εκπαίδευσης.... e-learning σελ 2.3 Βασικά ζητήματα που σχετίζονται με το e- learning..33 σελ Η Μορφή και τα Μέσα. 33 σελ Πως λειτουργεί & Τεχνολογικό Υπόβαθρο.. 33 σελ Εξατομίκευση της Μάθησης σελ Τα Πλεονεκτήματα για τον Φορέα. 33 σελ Υποδομή...34 σελ 2.4 Στόχοι της δράσης του e-learning...35 σελ Αντικείμενο, κατευθύνσεις, επιχειρηματικές επιλογές.36 σελ 2.5 Πρότυπα του e-learning.37σελ

5 2.6 Διεθνή πρότυπα και προδιαγραφές χαρακτηριστικών σελ Οργανισμοί προτυποποίησης και ανάπτυξης. προδιαγραφών...38 σελ 2.7 Διαθέσιμα διεθνή πρότυπα για Μαθησιακή.. Τεχνολογία σελ Μετά-δεδομένα..42 σελ Πακετοποίηση και Διαχείριση Περιεχομένου.43 σελ Διαλειτουργικότητα Ερωτήσεων και Τεστ. 44 σελ Πληροφορίες Μαθητή και Ανταλλαγή Προφίλ..46 σελ Επιχειρησιακά Συστήματα..47 σελ Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων.. 49 σελ 2.8 Τα βασικά εκπαιδευτικά που πρέπει να έχουν οι e-learning πρωτοβουλίες.50 σελ Πρόβλεψη Βιωσιμότητας τεχνολογιών.51 σελ 2.9 Στερεότυπα και Προδιαγραφές.52 σελ Τι είναι μία προδιαγραφή 52 σελ Τι είναι ένα στερεότυπο;.52 σελ 2.10 Στερεότυπα εναντίον Προδιαγραφών...53 σελ Διαφορά ανάμεσα στα στερεότυπα και στις προδιαγραφές σελ 2.11 Η Διαδικασία Τυποποίησης. 54 σελ 2.12 Πλαίσιο Περιγραφής Πηγής.55 σελ 2.13 Επεκτάσιμη Γλώσσα Ανατίμησης/Αναβάθμισης-XML...56 σελ Αφαίρεση/Σύνοψη (abstarct)...56 σελ Ορολογία και Βασικοί Ορισμοί.56 σελ 2.14 XML διαστήματα ονομάτων.58 σελ DTDs και Σχεδιαγράμματα..59 σελ Χειρισμός (Handling) σε XML. 61 σελ 2.15 RDF Μοντέλο Δεδομένων σελ 2.16 Ariande 64 σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Εννοια Σύγχρονης & Ασύγχρονης Εκπαίδευσης 3. Σύγχρονη και Ασύγχρονη Εκπαίδευση..66 σελ 3.1 Κατηγορίες Εκπαιδευτικού Υλικού και Εργαλείων.68 σελ Έντυπο Υλικό..68 σελ Ηχητικό Υλικό...68 σελ Οπτικό Υλικό.69 σελ Λογισμικό Εκπαίδευσης.70 σελ 3.2 Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση..71 σελ Συσκευές Video Player/Recorder.71 σελ Η/Υ.72 σελ Συστήματα τηλεδιάσκεψης..73 σελ Εκπαιδευτικό Λογισμικό..82 σελ Προβολικές Συσκευές.82 σελ Οθόνες Προβολής...83 σελ Οθόνες Τηλεόρασης...84 σελ Συστήματα Ήχου σελ Κάμερες.85 σελ Ειδικές Κάμερες-Οπτικοποιητές.89 σελ Μεταγωγείς σημάτων εικόνας και ήχου.89 σελ Συστήματα αυτοματισμών...90 σελ 3.3 Εργαλεία για τον Εκπαιδευόμενο.91 σελ Περιήγηση στο σελ Ασύγχρονη επικοινωνία..92 σελ Σύγχρονη επικοινωνία.92 σελ

6 3.3.4 Εργαλεία μαθησιακής διαδικασίας.93 σελ 3.4 Εργαλεία Υποστήριξης Εκπαιδευτικής Διαδικασίας.94 σελ Μάθημα..94 σελ "Διάλεξη" 94 σελ Διαχείριση δεδομένων...95 σελ Εκπαιδευτικό υλικό...95 σελ Διαχείριση συστήματος...96 σελ Help desk...96 σελ Συμπέρασμα σελ 3.5 Η Εκπαίδευση από Απόσταση ή Τηλε-Εκπαίδευση. 98 σελ Περιγραφή.98 σελ Γενικά χαρακτηριστικά 99 σελ Ορισμοί της εκπαίδευσης από απόσταση.100 σελ 3.6 Σε ποιούς Απευθύνεται η Eκπαίδευση από Απόσταση.101 σελ Σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και σε εργαζόμενους ενήλικους σελ Σε άτομα με ειδικές ανάγκες σελ Οι διαφορές εικονικών-δυνητικών πανεπιστημίων και ανοιχτών πανεπιστημίων. 103 σελ 3.7 Εκπαίδευση και Μάθηση από Απόσταση 104 σελ Η Διαφορά των δυο Εννοιών 104 σελ 3.8 Γενικα για την Επικοινωνία μέσω Υπολογιστών στην Εκπαίδευση. 106 σελ 3.9 Εκπαίδευση μέσω του Παγκοσμίου Ιστού( WWW) σελ 3.10 Οι Eικονικές-δυνητικές Kοινότητες (virtual communities), οι Τηλετάξεις, τα Κοινοτικά Κεντρα Υπολογιστών και η Τηλεματική..112 σελ Γενικά για τις εικονικές-δυνητικές κοινότητες..112 σελ Οι τηλετάξεις ή εικονικές-δυνητικές τάξεις..113 σελ Τα κοινοτικά κέντρα υπολογιστών σελ Η τηλεματική σελ 3.11 Σχεδίαση Nέων Eφαρμογών.116 σελ Γενικά.116 σελ Η μορφή ενός σύγχρονου σχολείου. 117 σελ Παράγοντες σχεδιασμού της εκπαίδευσης από απόσταση.118 σελ Τα μειονεκτήματα των εφαρμογών.118 σελ Γενικά. 118 σελ Έλλειψη σωστού εκπαιδευτικού περιεχομένου σελ Εμπορευματοποίηση..121 σελ Η ανάγκη να υπάρχει ο δάσκαλος καθοδηγητής 123 σελ Η κοινωνική ανισότητα μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών παιδιών. 123 σελ 3.13 Η ανάγκη κατάρτισης των καθηγητών στην εκπαίδευση από.. απόσταση σελ Γενικά.124 σελ Συμμετοχή των καθηγητών στη σχεδίαση νέων εφαρμογών 125 σελ Έρευνα για τις ανάγκες κατάρτισης των καθηγητών.125 σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Πλατφόρμα Ασύγχρονης Εκπαίδευσης (Moodle) 4. Εισαγωγή σελ 4.1 Χαρακτηριστικά Γνωρίσματα..128 σελ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 Iστορική Αναδρομή του Internet Το Διαδίκτυο δημιουργήθηκε στην εποχή του ψυχρού πολέμου και πυροδοτήθηκε από την επιτυχία εκτόξευσης του Sputnik από την Σοβιετική Ένωση το 1957.Ως απάντηση η Η.Π.Α δημιουργεί ένα νέο τμήμα στο Υπουργείο Αμύνης, το οποίο ονομάστηκε ARPA(Advanced Research Projects Agency) και είχε ως σκοπό την μακροχρόνια έρευνα και ανάπτυξη σε νέες επιστημονικές περιοχές, μια από τις οποίες ήταν και η νεότευκτη τότε επιστήμη των υπολογιστών. Ο οργανισμός ARPA ξεκίνησε μία ερευνητική δραστηριότητα με τα δίκτυα μεταγωγής δεδομένων, τα λεγόμενα Packed Switched Networks. Η τεχνική στα δίκτυα τέτοιας μορφής (τα οποία πρέπει να σημειωθεί ότι χρησιμοποιούνται ευρύτατα σήμερα) βασίζεται στο τεμαχισμό των δεδομένων που πρόκειται να μεταφερθούν σε πακέτα, στη μετάδοση τους από κόμβο σε κόμβο και στην επανασυναρμολόγηση των πακέτων στο προορισμό τους. Η πρώτη αυτή ερευνητική προσπάθεια είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του περίφημου δικτύου ARPAnet, αρχικός στόχος του οποίου ήταν η κάλυψη των αναγκών ερευνητών ή πανεπιστημιακών χρηστών του, για την αποτελεσματική λειτουργία και τη μέγιστη εκμετάλλευση των λιγοστών μεγάλων computer εκείνης της εποχής. To ARPAnet, δηλαδή, εξυπηρέτησε την ιδέα του resource sharing. Οι ερευνητές του ΜΙΤ και άλλων ερευνητικών κέντρων επιθυμούσαν -μετά τη βάρδια τους και ενώ τα μεγάλα υπολογιστικά συστήματα του πανεπιστημίου ήταν ελεύθερα (ας μην αγνοείται το γεγονός πως τα PC s ήταν άγνωστα και η μεγάλη υπολογιστική δύναμη βρισκόταν σε τερατώδεις μηχανές mainframes)- να έχουν δυνατότητα πρόσβασης σε αυτά από ένα απομακρυσμένο τερματικό, στο χώρο που τους εξυπηρετούσε, ώστε να τους δίνουν εντολές για την εκτέλεση προγραμμάτων και οι οποίες απαιτούσαν από ώρες έως ημέρες για να πραγματοποιηθούν ή να μεταφέρουν αρχεία και να ανταλλάσσουν μηνύματα. Ακόμα με τέτοιες συνδέσεις, θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν και να ανταλλάξουν δεδομένα, απόψεις και με άλλους ερευνητές από άλλα σημεία της Αμερικής. To ARPAnet ήταν το μέσο υλοποίησης όλων αυτών των αναγκών εκείνης της εποχής και ακόμη περισσοτέρων, οι οποίες προέκυπταν από τη διαφορά ώρας των επιστημονικών σημείων των ΗΠΑ. To APRAnet, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί και τον προπομπό του Internet, είναι ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα που πέτυχε τεχνολογικά, αφ ενός γιατί αξιοποιήθηκε το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό της - 1 -

8 εποχής καθοδηγούμενο μάλιστα από δικές του σημαντικές ανάγκες και αφ ετέρου γιατί βασίστηκε σε εξαιρετικά γρήγορες τηλεφωνικές γραμμές υψηλής ποιότητας (56kbps/sec) για την εποχή εκείνη, κάτι που το έκανε χρήσιμο και αξιόπιστο, περισσότερο από ένα αργό πειραματικό δίκτυο. Στη συνέχεια και περί τα μέσα του 70, το πεντάγωνο ήθελε να δικτυώσει όλες τις υπηρεσίες του κάτω από ένα λειτουργικό σύστημα. Παράλληλα το υπουργείο Αμύνης χρηματοδοτούσε σε μεγάλο βαθμό ερευνητικές προσπάθειες στον τομέα των δικτύων, ατενίζοντας προς το μέλλον. Μία πολύ σημαντική λεπτομέρεια (που σήμερα είναι από τα βασικά πλεονεκτήματα του Internet) ήταν η ανάγκη δημιουργίας μίας υποδομής, η οποία δεν θα αχρηστευόταν σε περιπτώσεις που κάποιος από τους κόμβους των δικτυωμένων υπολογιστών και δικτύων ετίθετο εκτός λειτουργίας. Tο Πεντάγωνο επέλεξε για λειτουργικό σύστημα το UNIX, γεγονός που το ελευθέρωνε από την ανάγκη αγοράς και χρήσης υπολογιστών από τον ίδιο τον προμηθευτή. Για την αποτελεσματική δικτύωση των διαφορετικών τμημάτων του, επέλεξε μία εξέλιξη των πρωτοκόλλων, η οποία χρησιμοποιούσε το ARPAnet (το λεγόμενο και πολύ γνωστό σήμερα TCP/IP Transmission Control Protocol/Interent Protocol). Επειδή όμως η ΑΤ&Τ, η οποία ήταν ιδιοκτήτρια του UNIX, δεν είχε διαθέσιμο το TCP/IP για το λειτουργικό της, το Πεντάγωνο ανέθεσε στο Πανεπιστήμιο Berkeley την υλοποίηση του παντρέματος του TCP/IP με το UNIX. Το Πανεπιστήμιο αυτό ανέπτυξε παράλληλα και μία δική του έκδοση του UNIX, το BSD UNIX, γεγονός που έπαιξε βασικό ρόλο αργότερα στην εξάπλωση και εγκαθίδρυση του Internet. Αυτό συνέβη γιατί αργότερα σημειώθηκε μία εκρηκτική εξάπλωση του BSD UNIX μεταξύ των πανεπιστημίων και κατά συνέπεια και του πρωτοκόλλου TCP/IP. Το γεγονός αυτό επέφερε την πιεστική ανάγκη διασύνδεσης όλων αυτών των TCP/IP-based τοπικών πανεπιστημιακών δικτύων, καθώς εμφανιζόταν για πρώτη φορά σε τεράστιο επίπεδο χρηστών μία κοινή πλατφόρμα, η οποία προσέφερε έδαφος για εύκολη διασύνδεση δικτύων και χρηστών. Με το πέρασμα του χρόνου, οι δημιουργοί του ARPAnet θέλησαν να το διασυνδέσουν με τα άλλα υπάρχοντα δίκτυα, ενώ και το Πεντάγωνο επιθυμούσε τη δημιουργία ενός δικτύου, το οποίο να μην αχρηστευόταν όταν ένας ή περισσότεροι κόμβοι έπεφταν και τίθονταν εκτός λειτουργίας, σκεπτόμενοι βέβαια το ενδεχόμενο πολέμου. Η ιδέα πίσω από αυτό ήταν η δημιουργία ενός διαδικτύου χωρίς κεντρική διαχείριση, στο οποίο ο χρήστης θα μπορούσε να έχει πρόσβαση από πολλούς - 2 -

9 διαφορετικούς κόμβους και μέσω, διαφορετικής εάν το επιθυμούσε, διαδρομής των πακέτων πληροφοριών του. Έτσι, περίπου το 1980, συνδέθηκαν τα πρώτα δίκτυα υπολογιστών (πανεπιστημιακά στην πλειοψηφία τους), τα οποία χρησιμοποιούσαν το TCP/IP, για να αποτελέσουν τα πρώτα στάδια ενός δικτύου που ονομάστηκε Internet ή ARPA Internet και το οποίο ακολουθώντας ραγδαίους ρυθμούς ανάπτυξης, αποτελεί σήμερα το πασίγνωστο Διαδίκτυο. Το 1983, το TCP/IP έγινε το υποχρεωτικό πρωτόκολλο του Internet, δίνοντας τη δυνατότητα σε κάθε χρήστη να βλέπει με ομοιόμορφο τρόπο το Internet και τους διασυνδεδεμένους υπολογιστές του, ανεξάρτητα με το είδος σύνδεσης (ISDN, σειριακή γραμμή, δορυφορική σύνδεση κ.λπ.). Υπολογιστές που επικοινωνούν με το Internet, σε μόνιμη ή περιοδική βάση, καλούνται hosts και προσδιορίζονται από ένα διαφορετικό ζεύγος (ΙΡ- διεύθυνση, Domain Name), (π.χ , pythagoras.cti.gr). H IP (Ιnternet Protocol) διεύθυνση προσδιορίζει ουσιαστικά την τοπολογία: δίκτυο, υποδίκτυο, host , pythagoras.cti.gr Η ΙΡ-διεύθυνση είναι μια τετράδα από δεκαδικούς αριθμούς που μπορούν να κυμαίνονται μεταξύ 0 και 255. Tα Domain Names δίνονται ουσιαστικά για διευκόλυνση των χρηστών, μιας και ευκολότερα απομνημονεύει κανείς μια ακολουθία λέξεων παρά μια ακολουθία αριθμών. Επιπλέον και σε αντίθεση με τις ΙΡ-διεθύνσεις, δεν αποτελούν απαραίτητα ένδειξη για την φυσική θέση του host

10 H υπηρεσία που συσχετίζει τις IP-διευθύνσεις με τα Domain Names λέγεται DNS-Domain Name Service, π.χ Μέχρι τον Ιούλιο του 1996 το DNS αριθμούσε 183 περιοχές υψηλού επιπέδου (toplevel). Από αυτές μία έχει 4 χαρακτήρες (nato), 7 έχουν 3 χαρακτήρες (com, edu, net, mil, gov, org, int) και με εξαίρεση την περιοχή int, όλες οι υπόλοιπες αναφέρονται σε hosts αρχικά κείμενους στις Η.Π.Α. Οι 175 υπόλοιπες περιοχές αποτελούνται από 2 χαρακτήρες που είναι οι ISO κωδικοί για κάθε χώρα. To Internet λοιπόν, ξεκίνησε, σχεδιάστηκε, αναπτύχθηκε και υποστηρίχθηκε από την ακαδημιακή κοινότητα για την κάλυψη πραγματικών αναγκών της, οι οποίες υλοποίησαν μία αξιοζήλευτη παγκόσμια υποδομή, ένα περιβάλλον σφαιρικής επικοινωνίας και πληροφόρησης, το οποίο πλέον, λόγω αυτών των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων και πλεονεκτημάτων, έχει ανοίξει τις πύλες του στο ευρύ κοινό χρηστών υπολογιστών. Έτσι, σήμερα, μέσα από μία πλειάδα εργαλείων, το Internet παρέχει στους χρήστες πρόσβαση σε ένα τεράστιο όγκο, απέραντων πηγών πληροφόρησης και υπηρεσιών, από τη βάση δεδομένων του αμερικάνικου κογκρέσου ή real-time φωτογραφιών για τον καιρό από δορυφόρο, μέχρι software για DOS, Macintosh, Amiga και άλλους υπολογιστές ή συνταγές μαγειρικής από όλον τον κόσμο - 4 -

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : Ηλεκτρονικό Εμπόριο 1. Τι είναι το Ηλεκτρονικό Εμπόριο; Ο όρος Ηλεκτρονικό Εμπόριο (ΗΕ) χρησιμοποιείται για να περιγράψει την χρήση τηλεπικοινωνιακών μέσων (κυρίως δικτύων) για κάθε είδους εμπορικές συναλλαγές ή επιχειρηματικές δραστηριότητες μεταξύ επιχειρήσεων και ιδιωτών. Με άλλα λόγια, κάθε "εμπορική" δραστηριότητα που πριν από μερικά χρόνια ήταν δυνατή, μόνο χάρη στην φυσική παρουσία και μεσολάβηση ανθρώπων ή υλικών μέσων (π.χ. εμπορική αλληλογραφία), σήμερα μπορεί να επιτευχθεί αυτόματα, ηλεκτρονικά και εξ αποστάσεως. Βλέπουμε λοιπόν, ότι το ΗΕ δεν αποτελεί μία και μόνη τεχνολογία. Πρόκειται περισσότερο για ένα συνδυασμό τεχνολογιών ανταλλαγής δεδομένων (όπως το EDI και το ), πρόσβασης σε δεδομένα (shared databases, electronic bulletin boards - BBS, το World Wide Web κ.ά.) και αυτόματης συλλογής δεδομένων (bar coding, magnetic/optical character recognition). Το ΗΕ προσπαθεί να αναπτύξει την εκτέλεση των επιχειρησιακών συναλλαγών μέσα από διάφορα δίκτυα. Αυτές οι αναπτύξεις αναφέρονται σε μεγαλύτερη απόδοση (καλύτερη ποιότητα, μεγαλύτερη ικανοποίηση πελατών και καλύτερη λήψη αποφάσεων), μεγαλύτερη οικονομική χρησιμότητα (χαμηλότερο κόστος) και πιο γρήγορες συναλλαγές (μεγάλη ταχύτητα, αλληλεπίδραση πραγματικού χρόνου). Το όραμα όσων ασχολούνται με το ΗΕ είναι η ομογενοποίηση (χάρη στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών) όλων των οικονομικών λειτουργιών των επιχειρήσεων και οργανισμών με τέτοιο τρόπο που κάθε δραστηριότητα να μπορεί : α) να εκτελείται σε ηλεκτρονική μορφή β) να μεταφέρεται εύκολα από τον ένα συναλλασόμενο στον άλλο (π.χ. ένα ψηφιακό τιμολόγιο από τον πωλητή στον αγοραστή) γ) να είναι προσιτή σε κάθε μέλος της ηλεκτρονικής οικονομικής κοινότητας (π.χ. να μπορεί οποιοσδήποτε να βρει τον τιμοκατάλογο ή τα τεχνικά χαρακτηριστικά των προϊόντων μου άμεσα και με δικές τους ενέργειες, χωρίς να χρειαστεί δική μου μεσολάβηση π.χ. να μου τα ζητήσει και να του τα στείλω)

12 Συνοψίζοντας, ένας πιθανός ορισμός του Η.Ε. είναι : "Το Η.Ε. είναι οποιαδήποτε μορφή επιχειρησιακής συναλλαγής, οι συντελεστές της οποίας αλληλεπιδρούν με ηλεκτρονική μορφή περισσότερο παρά με φυσικές συναλλαγές ή διαμέσου φυσικής επικοινωνίας. 1.1 Τι είναι το EDI; Τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής ανταλλαγής δεδομένων (EDI) είναι γνωστά, στενότερες εμπορικές σχέσεις, αναπτύσσει την αποτελεσματικότητα της επιχείρησης και το μειωμένο κόστος, αλλά το τί πραγματικά είναι, ποιοί συντελεστές παίρνουν μέρος σε μια EDI και πώς αυτοί συνεργάζονται. Ένας καλός ορισμός της EDI είναι: "Η ηλεκτρονική ανταλλαγή δεδομένων διευκολύνει την ανταλλαγή της πληροφορίας σε μια οργανωμένη μορφή, μεταξύ των παραγόντων που αποφάσισαν να συναλλαχθούν με αυτόν τον τρόπο". Ένα τυπικό σενάριο EDI περιλαμβάνει ένα κατάστημα λιανικών πωλήσεων που δέχεται πληροφορίες για τις πωλήσεις και παραγγελίες από τα υποκαταστήματα του. Αυτή η πληροφορία προβάλλεται και οι παραγγελίες ετοιμάζονται και στέλνονται μέσω EDI. Με απλά λόγια, η πληροφορία διακινείται από τον ένα υπολογιστή μέσω του δικτύου στον άλλον - έτσι εξοικονομείται πολύτιμος χρόνος, ενώ παράλληλα η ασφαλή και έγκαιρη μεταφορά της πληροφορίας είναι βέβαιη Ποιός χρησιμοποιεί ΕDI ; Περίπου πενήντα χιλιάδες ιδιωτικού τομέα εταιρίες στις ΗΠΑ, όπως για παράδειγμα η Federal Express, η Kodak, η American Airlines, η Nike και άλλες σημαντικές εταιρίες χρησιμοποιούν EDI. Η EDI χρησιμοποιείται πολύ διαδεδομένα στη βιομηχανία, στον τραπεζικό τομέα, στις ασφάλειες και σε άλλου είδους εργοστάσια. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη ο αριθμός των εταιριών αυτών αναμένεται να τετραπλασιαστεί μέσα στα επόμενα έξι χρόνια

13 1.2 Κατηγορίες Ηλεκτρονικού Εμπορίου Όπως φαίνεται στην εικόνα 1 το Ηλεκτρονικό Εμπόριο μπορεί να υποδιαιρεθεί σε 4 κατηγορίες : επιχείρηση - επιχείρηση επιχείρηση - καταναλωτής επιχείρηση - δημόσια διοίκηση καταναλωτής - δημόσια διοίκηση επιχείρηση - επιχείρηση Είναι μια επιχείρηση που χρησιμοποιεί ένα δίκτυο για τις παραγγελίες της από προμηθευτές, που λαμβάνει τιμολόγια και κάνει πληρωμές. Αυτή η κατηγορία έχει κατοχυρωθεί αρκετά χρόνια, ειδικά με την χρησιμοποίηση του EDI σε κλειστά ή διεθνή δίκτυα επιχείρηση καταναλωτής Εξομοιώνεται με την ηλεκτρονική λιανική πώληση. Αυτή η κατηγορία έχει αναπτυχθεί με την εκτόξευση του World Wide Web. Οι καταναλωτές μαθαίνουν για τα προϊόντα μέσα από ηλεκτρονικές εκδόσεις, αγοράζουν προϊόντα με "ψηφιακό" χρήμα και άλλα ασφαλή συστήματα πληρωμής. Υπάρχουν τώρα "καταστήματα" σε - 7 -

14 όλο το Internet, που προσφέρουν κάθε είδος προϊόντων, από κέικ και κρασιά, μέχρι Η/Υ και αυτοκίνητα επιχείρηση - δημόσια διοίκηση Καλύπτει όλες τις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και δημόσιων οργανισμών. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ οι λεπτομέρειες για τις προμήθειες των προσεχών κυβερνήσεων, εκδίδονται στο Internet και οι ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις, ανταποκρίνονται ηλεκτρονικά. Προς το παρόν, αυτή η κατηγορία είναι σε νηπιακό στάδιο, αλλά μπορεί να αναπτυχθεί ραγδαία όσο οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τις δικές τους λειτουργίες για να προωθήσουν την αντίληψη τους για το Ηλεκτρονικό Εμπόριο. Επιπροσθέτως, οι διοικήσεις πρέπει να παρέχουν την ευκαιρία ηλεκτρονικών συναλλαγών για καταστάσεις όπως επιστροφές ΦΠΑ και δασμών πελάτης - δημόσια διοίκηση Δεν έχει ακόμα ενεργοποιηθεί. Στον βωμό της ανάπτυξης των 2 προηγούμενων κατηγοριών, οι επιχειρήσεις πρέπει να αναπτύξουν τις ηλεκτρονικές συναλλαγές σε περιοχές όπως πληρωμές κοινωνικής πρόνοιας και ιδιωτικών φόρων Φάσεις Ηλεκτρονικού Εμπορίου Για να αντιληφθεί πλήρως τη σημασία του ηλεκτρονικού εμπορίου, μια επιχείρηση πρέπει να εκπληρώσει τις παρακάτω φάσεις : Φάση 1:Ανάπτυξη Web Σελίδας & Προώθηση προϊόντος Δημιουργία Web site, ανάπτυξη, και φιλοξενία (hosting). Διαφήμιση και πρώτη εικόνα προϊόντων ή υπηρεσιών. Ζήτηση και διακίνηση πληροφοριών μέσω του Internet. Φάση 2:Software Κατασκευή & Διαχείριση Βάσεων Δεδομένων Παραγγελία προϊόντων ή υπηρεσιών μέσω του Internet. Database λύσεις που απαιτούν οι σύγχρονες πολύπλοκες υψηλές τεχνολογίες Φάση 3:Πληρωμή & Επεξεργασία Συναλλαγών Αναγνώριση πιστότητας πιστωτικής κάρτας και παραγγελία μέσω Internet

15 Ηλεκτρονική μεταφορά χρημάτων. Φάση 4:Εκπλήρωση & EDI Διανομή αποθεμάτων : Αποστολή προϊόντος και αποθήκευση. Καταχώρηση παραγγελίας και καταστάσεων. Ηλεκτρονική παραγγελία διαμέσου EDI και εξειδικευμένη παρουσία πελατών στο Internet. Φάση 5:Υπηρεσίες Τηλεφωνικού κέντρου Υποστήριξη προϊόντων και ειδικά εκπαιδευμένοι αντιπρόσωποι για την εκπλήρωση ειδικών αναγκών των πελατών. Εξερχόμενο και εισερχόμενο direct marketing. 1.4 Πεδίο δράσης του ηλεκτρονικού εμπορίου Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο σαν μια γενική ιδέα καλύπτει όλες τις μορφές επιχειρηματικών συναλλαγών που διεξάγονται ηλεκτρονικά και χρησιμοποιούν τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα. Συμπεριλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων και ο βασικός στόχος είναι φυσικά ο κύκλος των εμπορικών συναλλαγών. Δηλαδή το να "εμπορεύεσαι " ηλεκτρονικά φυσικά αγαθά και υπηρεσίες δεν είναι μόνο ηλεκτρονικό θέμα. Μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί στη διαφήμιση και στην προώθηση του προϊόντος, στις διευκολύνσεις που παρέχονται μεταξύ των εμπόρων, στην προμήθεια και στους όρους αγοράς. Ακόμα στην υποστήριξη πριν αλλά και μετά την πώληση καθώς επίσης και στην υποστήριξη για διαμοιραζόμενες επιχειρηματικές εργασίες Το ηλεκτρονικο εμποριο επιδρα σε ενα μεγαλο αριθμο επιχειρηματικων δραστηριοτητων Μάρκετινγκ, πωλήσεις και προώθηση πωλήσεων προσφορές πριν την πώληση Χρηματοδότηση και ασφάλιση εμπορικές συναλλαγές: παραγγελία, μεταφορά και πληρωμή, σέρβις προϊόντος και συντήρηση-υποστήριξη ανάπτυξη προϊόντος, κατανεμημένη εργασία Χρήση δημοσίων και ιδιωτικών υπηρεσιών επιχείρηση-δημόσια διοίκηση (παραχωρήσεις, άδειες, φόροι, κτλ.) Μεταφορές και λογιστική προσωπικού και υλικών Προμήθειες δημοσίου αυτόματο εμπόριο ψηφιακών αγαθών λογιστικά - 9 -

16 Η όλη εμπορική συναλλαγή μπορεί να υποστηριχθεί ηλεκτρονικά, συμπεριλαμβανομένων και της μεταφοράς και της πληρωμής. Θεωρητικά ακόμα υπάρχει και η δυνατότητα να γίνεται η συνδιαλλαγή με τις δημόσιες υπηρεσίες ηλεκτρονικά, δηλαδή για πληρωμή δασμών και φόρων. Παρόλα αυτά όμως ένας αριθμός ζητημάτων όπως η προστασία και η ασφάλεια, η νομική κάλυψη δεν έχουν διευθετηθεί ακόμα ώστε να αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι του κεφαλαίου αυτού που λέγεται Ηλεκτρονικό Εμπόριο. Θα πρέπει να γίνεται όμως ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ της ηλεκτρονικής μεταφοράς φυσικών αγαθών και υπηρεσιών και ανάμεσα στην ηλεκτρονική μεταφορά περιεχομένων βασισμένα αποκλειστικά σε ψηφιακή μορφή (εικόνες, ήχος, κείμενο, software ). Το Η.Ε. φυσικών αγαθών και υπηρεσιών αναπαριστά θα λέγαμε την εξέλιξη της μορφής του εμπορίου γενικότερα στη σημερινή εποχή, κεφαλαιοποιώντας τις νέες δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία για να επιτευχθεί η μέγιστη αποδοτικότητα των πόρων της επιχείρησης. Παράλληλα, προσφέρει το άνοιγμα της αγοράς για νέα προϊόντα και αναβαθμισμένες υπηρεσίες μέσα από μια πρωτοποριακή άμεση συναλλαγή πελάτη-προμηθευτή. Αναμένεται να έχει μεγάλη επίδραση στον ανταγωνισμό και λιγότερη στην απασχόληση. Ειδικότερα, το εμπόριο ηλεκτρονικού υλικού (εικόνες, ήχος, κείμενο, video, software, games, multimedia works) αναπαριστά μια επαναστατική νέα μορφή εμπορίου, στην οποία ο κύκλος των εμπορικών συναλλαγών δεν κλείνει ποτέ, μια και βρίσκεται συνέχεια μέσα στο δίκτυο. Τα εμπορευόμενα "ηλεκτρονικά αγαθά" μπορούν να δημιουργήσουν ολοκληρωτικά καινούργιες αγορές, βασιζόμενα βέβαια σε επιτυχείς λύσεις, αλλά και να φέρουν επανάσταση σε μερικές βιομηχανίες (π.χ. εκδοτικούς οίκους). Αυτή καθαυτή η καινοτόμος μορφή εμπορίου αναμένεται να έχει μια σημαντική επίδραση στην ανταγωνιστικότητα και στη δημιουργία απασχόλησης Παραδειγματα απο ορισμενα επιχειρηματικα οφελη με τη χρηση του ηλεκτρονικου εμποριου Μειωμένα έξοδα διαφήμισης Μειωμένα έξοδα μεταφοράς, ιδιαίτερα για αγαθά που μπορούν να μεταφερθούν ηλεκτρονικά Μειωμένα έξοδα στο σχεδιασμό και στην παραγωγή

17 Ανεπτυγμένος στρατηγικός σχεδιασμός Ιση πρόσβαση στις αγορές από όλους Πρόσβαση σε νέες αγορές Ανάμειξη του πελάτη στο προϊόν και καινοτομία υπηρεσιών Πληροφορίες για οποιαδήποτε αγορά και χώρα μπορούν πλέον να προωθηθούν ηλεκτρονικά και να αναπτυχθούν στο εμπορικό περιβάλλον, δημιουργώντας όμως έτσι και έναν αριθμό από προβλήματα όπως η μυστικότητα (privacy) που είναι ανάγκη να διευθετηθεί. Επαφές μεταξύ εταιριών μπορούν να διευκολυνθούν με on-line επιχειρησιακούς καταλόγους και να βελτιωθούν με εθνικά ή τοπικά πληροφοριακά κέντρα. Επαφές μεταξύ εταιριών και καταναλωτών μπορούν να υποστηριχθούν με σημαντικά μέσα, συμπεριλαμβανομένων on-line διαφημίσεων και κλειστών αγορών. Εταιρίες μπορούν να προωθήσουν αναλυτικές πληροφορίες για τα προϊόντα τους και τις υπηρεσίες τους καθώς επίσης και να απαντήσουν σε ερωτήσεις που υποστηρίζονται από κατανοητές ευκολίες πλοήγησης και αναζήτησης. Τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες για να βελτιωθεί η επιχειρησιακή αποδοτικότητα και αυτό το γεγονός επέδρασε καταλυτικά και ξεπέρασε έτσι τα "σύνορα" εταιριών και πελατών. Ένα τέτοιο παράδειγμα συμβαίνει με την λεγόμενη "virtual enterprise", εκεί όπου κάθε τέτοιου είδους εταιρία παίζει τον δικό της ρόλο σε ένα πολύ κοντινό δίκτυο εταιριών απευθύνοντας μια πολύ συγκεκριμένη ευκαιρία αγοράς Παραδειγματα απο στρατηγικες επιχειρησεων βασισμενες στο ηλεκτρονικο εμποριο Ηλεκτρονική παρουσία στο χώρο αγοράς: προώθηση πωλήσεων Interactive TV / Internet αγορές Διοίκηση αποτελεσματικής ανταπόκρισης πελατών Διοίκηση αλυσίδας προσφοράς Καταγραφή πωλήσεων σε επίπεδο πωλητών Το ηλεκτρονικό εμπόριο επιτρέπει επίσης ικανοποιητική υποστήριξη για μοιραζόμενες επιχειρηματικές εργασίες άσχετα με τη φύση τους και δίχως να λαμβάνεται υπόψη η γεωγραφική τους θέση ή η χρονολογική τους τοποθέτηση

18 Η αιτιολόγηση και τα παραδείγματα που δώσαμε παραπάνω, ενδυναμώνουν το επιχείρημα ότι το ηλεκτρονικό εμπόριο είναι ένα φαινόμενο το οποίο θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από όλους μας κάτω από το πρίσμα των διαφορετικών πολιτικών που ακολουθούνται και των δεκάδων υπαρχόντων τομέων αγοράς. 1.5 Θέματα υπό συζήτηση στο ηλεκτρονικό εμπόριο Τη στιγμή που το ηλεκτρονικό εμπόριο εξαπλώνεται ραγδαία, υπάρχουν μερικά ζητήματα που πρέπει επειγόντως να επιλυθούν. Αυτά τα θέματα περιλαμβάνουν : Παγκοσμιοποίηση (globalisation) Πιθανώς τα παγκόσμια δίκτυα να μπορούν κάνουν τη δουλειά τους τόσο εύκολα με μια επιχείρηση που βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου όσο και με μια άλλη που βρίσκεται στον απέναντι δρόμο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η "μέση" επικοινωνία, όποτε χρειαστεί, είναι επαρκής και ικανοποιητική. Πώς όμως μπορούν να γνωρίζουν οι εταιρίες η μία την ύπαρξη της άλλης, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της καθεμίας που προσφέρει; Πώς μπορεί μια εταιρία να καταλάβει τις συνθήκες και τις παραδόσεις μιας άλλης εταιρίας ίσως ακόμα και της ίδιας χώρας τη στιγμή που όλα αυτά μάλιστα δεν είναι πουθενά γραμμένα; Και πώς μπορεί η πολιτιστική και λογοτεχνική διαφορετικότητα μιας παγκόσμιας κοινωνίας χρηστών να είναι σεβαστή από όλους; Αυτές και άλλες σχετικές ερωτήσεις είναι όλες μέρος της παγκοσμιοποίησης, που θέλουν απάντηση για να γίνει το ηλεκτρονικό εμπόριο μια εφικτή και ταυτόχρονα ανεκτή πραγματικότητα Συμβατικά και οικονομικά ζητήματα Ας υποθέσουμε ότι μια εταιρία στην Ταϊλάνδη "βλέπει" έναν κατάλογο μιας ρωσικής εταιρίας και κάνει μια παραγγελία για προϊόντα τα οποία θα μεταφερθούν αλλά και θα πληρωθούν ηλεκτρονικά. Αυτό το απλό βέβαια σενάριο μας φανερώνει θεμελιώδη ερωτήματα τα οποία δεν έχουν απαντηθεί. Ποιο είναι το νομικό καθεστώς αυτής της συνεργασίας; Σε πιο επίπεδο συνεργασίας αναγνωρίζεται ακριβώς το συμβόλαιο μεταξύ αυτών των δύο εταιριών; Πιο δικαστικό σώμα έχει τη δικαιοδοσία για τους όρους του συμβολαίου; Πώς θα επιλυθούν οι τυχόν διαφορές που θα προκύψουν σε οικονομικούς ή λογιστικούς λογαριασμούς; Ποιοι είναι οι αναλογούντες φόροι και δασμοί για τα εμπορεύσιμα προϊόντα; Και ένα σωρό ακόμα συναφή ερωτήματα κυριότητα - ιδιοκτησία

19 Ειδικά για αγαθά που μπορούν να διανεμηθούν και να μεταφερθούν ηλεκτρονικά και άρα μπορούν και πολύ εύκολα να αντιγραφούν, το ζήτημα της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων και της προστασίας της ατομικής ιδιοκτησίας παρουσιάζεται σαν μια πολύ μεγάλη πρόκληση για το μέλλον Σχεδίαση ηλεκτρονικού καταστήματος Η περίπτωση του ηλεκτρονικού καταστήματος είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση δικτυακού τόπου. Αποτελεί τη «βιτρίνα» της εταιρείας που ανήκει αφού μέσω αυτού προωθούνται τα προϊόντα προς πώληση. Επίσης απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό που κατά μέσο όρο δεν έχει εξοικείωση με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και την πληροφορική. Για τους λόγους αυτούς ο σχεδιασμός του είναι ιδιαίτερα σημαντικός αφού από την επιτυχία του εξαρτάται πολλές φορές και η βιωσιμότητα της επιχείρησης. Τα λάθη δεν συγχωρούνται αφού αυτό μεταφράζεται σε απώλεια πελατών άρα και κερδών. Παρακάτω παρουσιάζεται και μία γενική μεθοδολογία στο συνολικό σχεδιασμό του ηλεκτρονικού καταστήματος. Επίσης παρουσιάζονται ορισμένοι γενικοί κανόνες σχεδίασης ενός ηλεκτρονικού καταστήματος από την πλευρά της ευχρηστίας και της φιλικότητας προς το χρήστη Γενική Μεθοδολογία Παρακάτω φαίνεται σχηματικά η στρατηγική δημιουργίας ενός ηλεκτρονικού καταστήματος. Περιβάλλον Χρήστη Διαχείριση

20 Ασφάλεια και Αξιοπιστία Δικτυακή Επικοινωνία και Υπηρεσίες (1 ο Επίπεδο) Δικτυακή Επικοινωνία και Υπηρεσίες: Στόχος του σταδίου αυτού είναι η απόκτηση του εξοπλισμού που θα εξασφαλίζει ποιότητα, συνέπεια και αξιοπιστία των υπηρεσιών, καθώς επίσης και υψηλή διαθεσιμότητα του συστήματος. (2 ο Επίπεδο) Ασφάλεια και αξιοπιστία: Στόχος του σταδίου αυτού είναι η προστασία και η εξασφάλιση του απορρήτου των συναλλαγών και των δεδομένων. Στο επίπεδο αυτό ανήκουν οι ενέργειες για πιστοποίηση του ηλεκτρονικού καταστήματος, η προμήθεια των συστημάτων κρυπτογράφησης και ασφαλών συναλλαγών. (3 ο Επίπεδο) Διαχείριση: Στόχος είναι η διαμόρφωση του συστήματος και των παρεχόμενων υπηρεσιών, συντήρηση, έλεγχος, αναβάθμιση του εξοπλισμού. (4 ο Επίπεδο) Περιβάλλον χρήστη: Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει τη δημιουργία του περιβάλλοντος αλληλεπίδρασης του συστήματος με το χρήστη. Σ αυτό το στάδιο μεταξύ των άλλων περιλαμβάνονται οι εφαρμογές υποβολής των παραγγελιών, έκδοσης αποδείξεων και η παροχή βοήθειας. Το σημαντικότερο τμήμα από τα παραπάνω είναι το 4 ο. Είναι αυτό που φαίνεται προς τον «έξω κόσμο» και βλέπει ο πελάτης. Βέβαια και τα άλλα τμήματα δεν είναι ασήμαντα, αποτελούν τη βάση για την ορθή λειτουργία του ηλεκτρονικού καταστήματος και είναι απαραίτητα Παραδείγματα ελληνικών δικτυακών τόπων για ηλεκτρονικό εμπόριο Σήμερα παρατηρείται μια αυξημένη κινητικότητα στο συγκεκριμένο χώρο. Συνεχώς δημιουργούνται καινούρια ηλεκτρονικά καταστήματα για κάθε κατηγορία

21 προϊόντων. Ορισμένα από αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα λόγω της πρωτοπορίας τους, της πληρότητας και της ποιότητας υπηρεσιών που προσφέρουν. Πλαίσιο Α.Ε. Ένα από τα πρώτα ηλεκτρονικά καταστήματα είναι αυτό της εταιρίας Πλαίσιο Α.Ε που εμπορεύεται είδη γραφείου και Η/Υ. Επίσης είναι και ένα από τα πιο πλήρη. Στο ηλεκτρονικό κατάστημα βρίσκονται σχεδόν όλα τα είδη που υπάρχουν και στο συμβατικό κατάστημα. Η πλοήγηση στο κατάστημα είναι εύκολη, ο χρήστης μπορεί να βρει γρήγορα αυτό που θέλει, δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην τεχνική υποστήριξη των πελατών και αναφέρεται η πιστοποίηση από τη Verisign. Για τα περισσότερα προϊόντα παρέχεται φωτογραφία, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα σύγκρισης αυτών. Παπασωτηρίου Α.Ε Και αυτό το κατάστημα είναι από τα πρώτα που δημιουργήθηκαν. Το περιεχόμενό του είναι πλήρες, αφού όλα τα βιβλία είναι διαθέσιμα μέσω του ηλεκτρονικού καταστήματος. Ακολουθεί και αυτό τους κανόνες ευχρηστίας και φιλικότητας. Αξίζει να αναφερθεί ότι στις ηλεκτρονικές αγορές προσφέρεται έκπτωση 15% και η αποστολή είναι δωρεάν εντός της Ελλάδος. Agora Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι ένα ηλεκτρονικό πολυκατάστημα που κατασκευάστηκε από την HOL. Διαφέρει από τα υπόλοιπα παραδείγματα στο ότι το Agora δεν εμπορεύεται το ίδιο προϊόντα, αλλά περιέχει ηλεκτρονικά «υποκαταστήματα» διαφόρων ειδών. Επιπλέον παρέχει την υποδομή και την τεχνογνωσία σε κάποιον έμπορο που θέλει να δημιουργήσει ένα ηλεκτρονικό κατάστημα. Oops Και αυτό είναι ένα πολυκατάστημα που δημιουργήθηκε πρόσφατα από την εταιρία multirama Γερμανός. Μέσω αυτού μπορεί κανείς να κάνει τις αγορές του από γνωστά καταστήματα που περιέχουν προϊόντα όλων των κατηγοριών. Fleamarket

22 Το συγκεκριμένο είναι ένα site για ηλεκτρονικές δημοπρασίες διαφόρων αντικειμένων. Αυτό που παρατηρούμε κοιτώντας την πρώτη σελίδα είναι ότι δεν αναφέρεται πουθενά πιστοποίηση από κάποιο οργανισμό όπως π.χ. η Verisign. Snowball Το snowball είναι ένα ιδιαίτερο ηλεκτρονικό κατάστημα. Έχει το χαρακτηριστικό ότι οι τιμές των προϊόντων του μειώνονται όσο αυξάνονται οι αγοραστές. Από πλευράς ασφαλείας το site αυτό έχει πιστοποίηση από τη Verisign Ελλάδα και ηλεκτρονικό εμπόριο Στατιστικά στοιχεία της χρήσης του ηλεκτρονικού εμπορίου στην Ελλάδα Χρήσιμο είναι να εξεταστεί ποιοι είναι αυτοί που χρησιμοποιούν το internet και πραγματοποιούν αγορές μέσω αυτού. Αυτό βοηθάει στον καλύτερο σχεδιασμό των ηλεκτρονικών καταστημάτων με περισσότερα προϊόντα, αναβαθμισμένες υπηρεσίες και προσαρμοσμένο περιβάλλον χρήσης. Με αυτό το σκοπό παρατίθεται η παρακάτω μελέτη από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και τη Ρότα Ο Έλληνας Internet καταναλωτής Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας του ΟΠΑ και της ΡΟΤΑ, οι υπάρχοντες Internet καταναλωτές αντιστοιχούν στο 20% των συνολικών χρηστών Internet στην Ελλάδα. Για το 2004 αναμένεται ότι ο αριθμός αυτός θα διπλασιαστεί, οπότε θα υπάρχουν περισσότεροι από Έλληνες που χρησιμοποιούν το Internet για αγορές. Το προφίλ των καταναλωτών που ήδη χρησιμοποιούν το Internet για τις αγορές τους είναι σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενο. Πρόκειται για άτομα από 25 έως 44 ετών, με την μεγαλύτερη συγκέντρωση στο ηλικιακό γκρουπ 25 με 34. Επιπλέον, είναι άτομα με υψηλή μόρφωση (δηλαδή τουλάχιστο ένα πανεπιστημιακό πτυχίο) που πιθανότατα κατοικούν στην Αθήνα. Οι υπάρχοντες Internet καταναλωτές έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο τόσο στην δουλειά όσο και στο σπίτι και έχουν τις αγορές από ηλεκτρονικά καταστήματα σαν πρωταρχικό λόγο χρήσης του Internet. Πρόκειται για άτομα με μεσαία έως και υψηλά εισοδήματα, με την μεγαλύτερη συγκέντρωση στα άτομα με μηνιαία εισοδήματα μεγαλύτερα των 1467,35. Τέλος, η οικογενειακή κατάσταση δεν παρουσιάζεται να επηρεάζει ιδιαίτερα την επιλογή του Internet σαν

23 κανάλι αγορών, παρά το γεγονός ότι οι έγγαμοι καταναλωτές δείχνουν μία ελαφρώς μεγαλύτερη τάση Οι καταναλωτές της νέας δεκαετίας. Οι καταναλωτές που ήδη αγοράζουν από το διαδίκτυο αποτελούν, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μόλις το 20% των συνολικών χρηστών Internet στην Ελλάδα. Τι γίνεται με το υπόλοιπο 80%; Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι περίπου 17% των υπαρχόντων χρηστών Internet θα αρχίσουν να χρησιμοποιούν το μέσο αυτό για αγορές. Οι νέοι αυτοί Internet καταναλωτές παρουσιάζουν κάποιες διαφορές με τους ήδη υπάρχοντες. Πρώτα απ' όλα, η μέση ηλικία των νέων αυτών καταναλωτών είναι χαμηλότερη, καθώς ένας σημαντικός αριθμός αυτών προέρχεται από το ηλικιακό γκρουπ 18 έως 24 ετών. Η επίδραση που θα έχει η είσοδος νεαρών σε ηλικία ατόμων στην ομάδα Internet καταναλωτών είναι φανερή και σε άλλους τομείς, καθώς η πλειοψηφία των νέων καταναλωτών θα είναι άγαμοι με μηνιαίο εισόδημα μικρότερο των Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, το 2004 θα κάνουν αισθητή την παρουσία τους οι καταναλωτές από την Θεσσαλονίκη. Οι σημαντικότεροι λόγοι, που ένας τόσο σημαντικός αριθμός καταναλωτών θα στραφεί στο Internet, αλλά και τα άλλα δίκτυα αγορών από απόσταση, έχουν κυρίως να κάνουν με τα βασικά χαρακτηριστικά των μέσων αυτών. Πιο συγκεκριμένα, ο σημαντικότερος λόγος είναι η εξοικονόμηση χρόνου. Η επιθυμία αυτή συμπίπτει με τις άλλες προτεραιότητες των Internet καταναλωτών, δηλαδή την προσπάθεια αποφυγής ουρών στα ταμεία, την δυνατότητα αγορών όλο το 24ωρο, την αποφυγή

24 της κίνησης καθώς και την μεγαλύτερη ευχέρεια χρόνου για συγκρίσεις και επιλογές προϊόντων. Εξίσου σημαντικός λόγος αποτελεί και η πληθώρα πληροφοριών που βρίσκονται στην διάθεση των καταναλωτών. Είναι φανερό από τα στοιχεία αυτά, ότι οι μελλοντικοί χρήστες των ηλεκτρονικών καταστημάτων είναι ενήμεροι για το Internet και τα προτερήματα που προσφέρει. Επίσης, το κεντρικό πρόβλημα που λύνει το Internet, δηλαδή αυτό της εξοικονόμησης χρόνου, συμπίπτει με το προφίλ των καταναλωτών που ήδη χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά καταστήματα. Όσο για τους νέους καταναλωτές, με τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους, τα αποτελέσματα της έρευνας υποδηλώνουν ότι οι νεαροί Έλληνες έχουν αρχίσει να ενστερνίζονται το Internet στην καθημερινή τους ζωή Internet γένους αρσενικού Η ίδια έρευνα επιβεβαίωσε το γεγονός ότι το Internet είναι σε μεγάλο βαθμό αρσενική απασχόληση. Η πρόσβαση στο Internet παρουσιάζει σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες. Η διαφορά αυτή μεγιστοποιείται στο σπίτι, όπου μόλις 28% όλων των χρηστών Internet που έχουν πρόσβαση από το σπίτι είναι γυναίκες σε αντίθεση με τους άντρες που κατέχουν το υπόλοιπο 72%. Στην εργασία η κατάσταση βελτιώνεται σημαντικά, καθώς από όλους τους χρήστες που έχουν πρόσβαση στο Internet από την δουλειά τους το 35% είναι γυναίκες. Η επικράτηση των ανδρών στην πρόσβαση στο Internet δεν αποτελεί έκπληξη. Η επικράτηση αυτή όμως δεν οφείλεται σε κάποια έμφυτη τάση των αντρών προς το μέσο αυτό, αλλά στη κακή σχέση των γυναικών με το βασικό μέσο πρόσβασης στο Internet, δηλαδή

25 τους προσωπικούς υπολογιστές (δηλαδή δεν υπάρχουν περισσότεροι από το αναμενόμενο άνδρες χρήστες, αλλά λιγότερες από το αναμενόμενο γυναίκες). Οι λόγοι για το γεγονός αυτό είναι πολλοί, αλλά σίγουρα η αίσθηση ότι οι υπολογιστές αποτελούν μία δύσκολη τεχνολογία δεν βοηθάει. Η αποχή των Ελληνίδων από την χρήση προσωπικών υπολογιστών έχει επιπτώσεις και εκτός της πρόσβασης στο Internet. Πιο συγκεκριμένα, οι άντρες αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία των Internet καταναλωτών αυτή τη στιγμή (81% επί του συνόλου). Η έλλειψη γυναικών από τους Internet καταναλωτές επιβεβαιώνεται σε μεγάλο βαθμό και από το προφίλ των υπαρχόντων καταναλωτών. Το προφίλ των υπαρχόντων Internet καταναλωτών συμβαδίζει με αυτό των λεγόμενων technology pioneers, δηλαδή άτομα με έμφυτη τάση προς την τεχνολογία, τα οποία δοκιμάζουν τις νέες τεχνολογίες χωρίς να αποσκοπούν σε κάποιο συγκεκριμένο πρακτικό όφελος πέρα αυτού της εμπειρίας. Οι technology pioneers τείνουν ιστορικά να έχουν χαμηλά ποσοστά συμμετοχής γυναικών. Γράφημα 1 Πρόσβαση στο Internet Ανά Φύλλο Η αποχή των γυναικών από τις on-line αγορές έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εξέλιξη του νέου αυτού καναλιού. Πρώτα απ' όλα η έλλειψη γυναικών μειώνει το μέγεθος της δυνητικής αγοράς κατά το ήμισυ. Επιπλέον, οι γυναίκες χειρίζονται κατά μέσο όρο μεγαλύτερα budget για αγορές, ενώ ψωνίζουν πιο τακτικά από τους άντρες. Τέλος, οι γυναίκες είναι πιο ανοιχτές στις επιλογές τους, οπότε μοιράζουν το budget τους σε περισσότερα καταστήματα. Σίγουρα λοιπόν αξίζει τα on-line καταστήματα να κάνουν μία προσπάθεια προσέλκυσης γυναικών στο νέο αυτό μέσο αγορών

26 1.7.5 Αύξηση των on-line αγορών Πρόσφατη έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ) και της ΡΟΤΑ με θέμα τους Internet καταναλωτές επιβεβαίωσε ότι το ποσοστό των Ελλήνων που ψωνίζουν από το Internet είναι της τάξης του 2-3%. Το ποσοστό αυτό μπορεί να εμφανίζεται μικρό, αλλά αντιστοιχεί σε 200 με καταναλωτές, ένα κοινό διόλου ευκαταφρόνητο. Σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας έρευνας, ο αριθμός των Ελλήνων Internet καταναλωτών θα διπλασιαστεί το 2004, ενώ σημαντική αύξηση προβλέπεται και για το Η εκρηκτική αύξηση στον αριθμό των Internet καταναλωτών θα οδηγήσει σε μία αντίστοιχη αύξηση των εσόδων για τα ηλεκτρονικά καταστήματα. Ένα σημαντικό ποσοστό των εσόδων αυτών θα το διεκδικήσουν τα Ελληνικά on-line καταστήματα. Ποιες όμως είναι οι παράμετροι που θα τα οδηγήσουν στην επιτυχία; Η εμπιστοσύνη εξασφαλίζει πωλήσεις Η έρευνα του ΟΠΑ και της ΡΟΤΑ είχε στόχο να αποτυπώσει τις απόψεις των Ελλήνων καταναλωτών για το Internet και τις on-line αγορές. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην εξακρίβωση των παραγόντων που επηρεάζουν τις ηλεκτρονικές αγορές των καταναλωτών. Είναι γνωστό ότι οι Έλληνες καταναλωτές έχουν μία τάση προς την προσωπική επαφή. Αυτή η προτίμηση θέτει εμπόδια στην διεξαγωγή 'απρόσωπων' ηλεκτρονικών αγορών, καθώς οι καταναλωτές πρέπει να εμπιστευτούν ένα site που πιθανόν δεν γνωρίζουν. Η προσφορά γνωστών brand names σίγουρα βοηθάει στην δημιουργία μίας οικειότητας, αλλά δεν παρέχει καμία εγγύηση. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη ότι η πιο σημαντική υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει ένα ηλεκτρονικό κατάστημα είναι οι ασφαλείς πληρωμές. Γράφημα

27 Κλίμακα 1-5, όπου 5 το πιο σημαντικό και 1 το πιο ασήμαντο. Πηγή: Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2002 Με τις ασφαλείς πληρωμές ο καταναλωτής εξασφαλίζεται ενάντια στην υποκλοπή πληροφοριών, οπότε δεν πρόκειται να υπάρχουν δυσάρεστες εκπλήξεις στην πιστωτική κάρτα του καταναλωτή. Η πιο συνήθης μέθοδος ασφαλών πληρωμών, η οποία βασίζεται στο πρωτόκολλο SSL, κρυπτογραφεί τα στοιχεία της συναλλαγής, αλλά δεν παρέχει καμία πληροφορία σχετικά με την ταυτότητα των συναλλασσομένων. Το πρόβλημα αυτό όμως δεν είναι τόσο σημαντικό όσο παρουσιάζεται, καθώς και στον φυσικό κόσμο ο καταναλωτής αντιμετωπίζει μία σειρά από τέτοιες αβεβαιότητες (για παράδειγμα κανείς δεν γνωρίζει τη χρήση της πιστωτικής του κάρτας όταν την δίνει στον σερβιτόρο ενός εστιατορίου). Το θέμα της εμπιστοσύνης δεν περιορίζεται όμως στην εξασφάλιση ασφαλών συναλλαγών και μόνο. Οι Έλληνες καταναλωτές απαιτούν να έχουν σε σημαντικό βαθμό έλεγχο πάνω στα προσωπικά τους δεδομένα, όπως αυτά προκύπτουν από τις διάφορες συναλλαγές τους στο Internet. Η απαίτηση αυτή δεν είναι υπερβολική, καθώς στο Internet είναι εύκολο για μία επιχείρηση να συλλέξει προσωπικές πληροφορίες εκατομμυρίων ανθρώπων, οι οποίες μπορούν μετά να μεταπωληθούν σε άγνωστους τρίτους. Η νομοθεσία περί προστασίας δεδομένων καλύπτει τις απαιτήσεις των Ελλήνων καταναλωτών. Παρ' όλα αυτά υπάρχει μία σαφής έλλειψη ενημέρωσης του καταναλωτικού κοινού σχετικά με τα δικαιώματα τους, ενώ η εφαρμογή των νόμων θα μπορούσε να βελτιωθεί. Οι Έλληνες καταναλωτές δίνουν σημασία σε δύο ακόμα παραμέτρους, όσο αφορά την δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με τα ηλεκτρονικά καταστήματα. Οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται με την παροχή εγγυήσεων από το κατάστημα και την χρήση προηγμένων τεχνικών ασφαλείας

28 Γράφημα 3 Παράγοντες Εμπιστοσύνης Ηλεκτρονικών Καταστημάτων Κλίμακα 1-5, όπου 5 το πιο σημαντικό και 1 το πιο ασήμαντο. Πηγή: Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2002 Συνδυάζοντας τις πληροφορίες αυτές, γίνεται φανερό ότι η επιτυχία των ηλεκτρονικών καταστημάτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εμπιστοσύνη που αυτά εμπνέουν στον καταναλωτή. Το πρόβλημα αυτό θυμίζει λίγο το αυγό του Κολόμβου, καθώς χωρίς την σημαντική πρώτη εμπειρία συναλλαγής οι καταναλωτές δεν μπορούν να διαπιστώσουν την αξιοπιστία του καταστήματος, οπότε και παραμένουν διστακτικοί. Κρίσιμος λοιπόν παράγοντας στην προσέλκυση πελατών για τα ηλεκτρονικά καταστήματα αποτελεί η παρουσίαση ενός αξιόπιστου προσώπου. Για την απόκτηση αυτής της αξιοπιστίας, τα ηλεκτρονικά καταστήματα μπορούν να εφαρμόσουν συστήματα και διαδικασίες που θα κάνουν τις συναλλαγές τους πιο διαφανείς και πιο ασφαλείς Κρατικές πρωτοβουλίες για το ηλεκτρονικό εμπόριο Πρόσφατα το κράτος ανέλαβε πρωτοβουλίες για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Το σημαντικότερο βήμα είναι η σύσταση της Εθνικής Επιτροπής Ηλεκτρονικού

29 Εμπορίου από το Υπουργείο Ανάπτυξης. Στόχοι και σκοποί της επιτροπής αυτής είναι: 1. Ο σχεδιασμός της εθνικής στρατηγικής σε θέματα Ηλεκτρονικού Εμπορίου, η κατάρτιση του αναγκαίου θεσμικού πλαισίου και η διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων προς την Ελληνική κυβέρνηση, όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και τα αρμόδια Υπουργεία. 2. Η παρακολούθηση όλων των εθνικών πρωτοβουλιών και προγραμμάτων χρηματοδότησης, ερευνητικών, κλπ. που σχετίζονται με θέματα Ηλεκτρονικού Εμπορίου. 3. Η γνωμοδότηση επί της σκοπιμότητας έργων υποδομής Ηλεκτρονικού Εμπορίου. 4. Η προώθηση (σε συνεργασία με άλλους φορείς) του Ηλεκτρονικού Εμπορίου στο ελληνικό περιβάλλον και στην προετοιμασία και επεξεργασία του αναγκαίου θεσμικού πλαισίου για την χρήση του. 5. Η προώθηση της χρήσης εφαρμογών Ηλεκτρονικού Εμπορίου στο Ελληνικό Δημόσιο, στον συντονισμό και την υποστήριξη της εκπροσώπησης της χώρα μας σε διεθνείς οργανισμούς και διεθνείς πρωτοβουλίες, που αφορούν θέματα Ηλεκτρονικού Εμπορίου καθώς και ανάλογες εθνικές πρωτοβουλίες άλλων κυβερνήσεων 6. Η συμμετοχή σε όλα τα κυβερνητικά όργανα και επιτροπές που χειρίζονται θέματα Ηλεκτρονικού Εμπορίου (θεσμικά, υποδομής κλπ). 7. Η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στην Κυβερνητική Επιτροπή για την Κοινωνία της Πληροφορίας επί θεμάτων ανάπτυξης Ηλεκτρονικού Εμπορίου Για την εκπλήρωση της αποστολής της η Επιτροπή - ζητά στοιχεία και πληροφορίες από όλους τους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες, οι οποίες οφείλουν να τις παρέχουν εγκαίρως - συγκροτεί ad hoc ομάδες εργασίας. Άλλη μια κρατική προσπάθεια που αξίζει αναφοράς είναι το πρόγραμμα «ΔΙΚΤΥΩΘΕΙΤΕ» του Υπουργείου Ανάπτυξης. Έχει σκοπό την εξοικείωση μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) με την ψηφιακή οικονομία, την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των ευκαιριών που προσφέρει το Διαδίκτυο και γενικότερα, την παρακίνηση των επιχειρηματιών για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Το Πρόγραμμα καλύπτει όλη τη χώρα, δηλαδή και τις 13 περιφέρειες, υλοποιείται την περίοδο και έχει συνολικό προϋπολογισμό 40 δις δρχ. Ο σχετικός δικτυακός τόπος είναι το

30 1.8.1 Νομικά θέματα ηλεκτρονικού εμπορίου. Το εμπόριο γενικά διέπεται από μία πληθώρα νόμων και διατάξεων, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή διεξαγωγή των συναλλαγών. Στην περίπτωση του ηλεκτρονικού εμπορίου, η ταχύτατη εξάπλωσή του σε συνδυασμό με την παγκόσμια εμβέλεια των επιχειρήσεων που δρουν στον τομέα αυτό, έχει φέρει σε αμηχανία τους νομοθέτες πολλών χωρών. Η Ελλάδα δείχνει να ακολουθεί σωστή πορεία στο θέμα αυτό, καθώς έχει σπεύσει να συμπεριλάβει στην νομοθεσία της αρκετές ρυθμίσεις ώστε να καλύπτονται τα νομικά ζητήματα του ηλεκτρονικού εμπορίου, ωστόσο υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος και οι δικαστικοί αγώνες που ενδεχομένως θα διεξαχθούν θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τη μελλοντική νομοθεσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις η νομοθεσία που εφαρμόζεται για το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί αυτούσια ή σχεδόν αυτούσια μεταφορά των νομοθετημάτων που ισχύουν και για το παραδοσιακό εμπόριο. Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις όπου νέες, καινοτόμες ιδέες έχουν υιοθετηθεί. Τα κυριότερα σημεία στα οποία εστιάζεται η συζήτηση για τη νομοθεσία που πρέπει να διέπει το ηλεκτρονικό εμπόριο είναι τα εξής: 1. Δικαιοδοσία, αρμοδιότητα δικαστηρίων. Το ζήτημα του ποιο δικαστήριο είναι αρμόδιο για την εκδίκαση διακρατικών αντιδικιών που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο είναι ευαίσθητο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την εκδίκαση των υποθέσεων από δικαστήριο της χώρας όπου εδρεύει η εταιρία παροχής ηλεκτρονικών υπηρεσιών που εμπλέκεται στην αντιδικία και όχι στον τόπο όπου έλαβε χώρα το έγκλημα. Αυτή είναι μία γνώμη που φαίνεται να συμμερίζονται και τα αμερικανικά δικαστήρια, όπου το πρόβλημα είναι πιο έντονο λόγω των ανά πολιτεία διαφορετικών νόμων. 2. Επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία επιδεικνύει ιδιαίτερη ευαισθησία στον τομέα αυτό, με αποτέλεσμα την έκδοση σωρείας οδηγιών και ανακοινώσεων σχετικά. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το πλαίσιο στο οποίο μπορεί να κινηθεί μία επιχείρηση ηλεκτρονικού εμπορίου σχετικά με τη συλλογή και επεξεργασία στοιχείων των πελατών της είναι αυστηρά καθορισμένο, κάτι που βέβαια την προφυλάσσει από περιττές αντιδικίες

31 3. Πνευματική ιδιοκτησία. Το γεγονός ότι οι νομοθεσίες ανά τον κόσμο περιέχουν σαφής και δοκιμασμένες διατάξεις που αφορούν την πνευματική ιδιοκτησία, καθιστά εύκολη την τροποποίησή τους ώστε να περιλαμβάνουν και θέματα ηλεκτρονικής πνευματικής ιδιοκτησίας. 4. Ηλεκτρονική απάτη και πλαστογραφία. Στον τομέα αυτό οι εθνικές και η κοινοτική νομοθεσία βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο. Αιτία είναι οι νέες μορφές εγκλήματος που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο, όπως πλαστογραφία της ψηφιακής υπογραφής, υποκλοπή αριθμών πιστωτικής κάρτας και κωδικών πρόσβασης (passwords) κ.α. Ωστόσο υπάρχει αρκετή κινητικότητα στο χώρο, ώστε να αναμένουμε την αποσαφήνιση των ποινικών ευθυνών των εγκληματιών και την επιβολή κοινής νομοθεσίας από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 5. Διαφήμιση στο Διαδίκτυο. Αυτό είναι ένα θέμα με το οποίο λίγο έχουν ασχοληθεί οι νομοθεσίες των κρατών, κυρίως γιατί προς το παρόν τα προβλήματα είναι περιορισμένης έκτασης, κάτι που αναμένεται να αλλάξει στο μέλλον. Αναφερόμαστε στην περίπτωση της παραπλανητικής, αθέμιτης και συγκριτικής διαφήμισης. Η τάση που φαίνεται να επικρατεί είναι η επέκταση των νόμων που ισχύουν για τις περιπτώσεις αυτές της συμβατικής διαφήμισης και στην ηλεκτρονική. Να σημειωθεί ότι η χώρα μας είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που επιτρέπει τη συγκριτική διαφήμιση. Θα πρέπει επίσης να προβλεφθούν διατάξεις και για την περίπτωση της ανεπιθύμητης διαφημιστικής ηλεκτρονικής αλληλογραφίας (junk , spam ). 6. Ονόματα πεδίου. Η αυξανόμενη εμπορική χρήση του Διαδικτύου έχει οδηγήσει σε ένα φαινόμενο κατάχρησης ονομάτων πεδίου (domain names). Συγκεκριμένα, μία επιχείρηση της οποίας τα διακριτικά στοιχεία και η επωνυμία είναι ήδη γνωστά στον εμπορικό κόσμο και τι καταναλωτικό κοινό, συχνά όταν επιχειρεί να περάσει στο χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου ανακαλύπτει ότι το αντίστοιχο όνομα είναι κατειλημμένο. Ο κάτοχος του ονόματος ζητάει τότε υπέρογκα ποσά για να το παραχωρήσει. 7. Φορολογία. Τέλος, πολύ συζήτηση έχει γίνει για το θέμα της φορολογίας στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Η άποψη που επικρατεί υποστηρίζει την μη προνομιακή μεταχείριση του ηλεκτρονικού εμπορίου σε σχέση με το συμβατικό και το αντίθετο. Να επισημάνουμε ότι η παροχή υπηρεσιών μέσω του Διαδικτύου στο

32 χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς το παρόν δεν φορολογείται, δεν υπόκειται δηλαδή στο ΦΠΑ, ούτε χρειάζεται η έκδοση ειδικής άδειας

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : E-learning 2. Η εκπαίδευση στην εποχή του e-learning Προσπαθώντας να εξετάσουμε την επίδραση και τις δυνατότητες που προσφέρουν οι υπολογιστικές και δικτυακές τεχνολογίες στο τομέα της μάθησης μας γεννιούνται μια σειρά από ερωτήματα. Ειναι η μάθηση στο προσφερόμενο ηλεκτρονικό περιβάλλον μια ευκαιρία; Είναι η ηλεκτρονική μαθηση μια νέα δυνατότητα προσέγγισης της γνώσης, αποδεσμευμένη από χρόνο και χώρο; Ή μήπως η μάθηση με τη βοήθεια των υπολογιστών και των δικτύων είναι αποτέλεσμα της αναζήτησης για μια νέα κοινωνική αναγκή, αυτή της προετοιμασίας του μελλοντικού πολίτη, ικανού να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας, όπου οι απαιτήσεις θα είναι πολυ διαφορετικές από αυτές που παραδοσιακά γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.; Η συζήτηση μπορεί να συνεχισθεί και να μοιάζει με το ερώτημα αν η ανακάλυψη του τροχού από τον αρχαίο άνθρωπο ήταν απόρροια της ανάγκης για μακρινές μετακινήσεις ή η τυχαία ανακάλυψη του εδωσε τη δυνατότητα για μακρινά ταξίδια. Η σίγουρη απάντηση πάντως είναι οτι βοήθησε αυτή η ανακάλυψη στην εξέλιξη και το ίδιο συμβαίνει και με τις οι υπολογιστικές και δικτυακές τεχνολογίες. Αποτελούν ένα νέο δυναμικό εργαλείο της γνώσης. Επίσης από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας αρχισε να γίνεται αποδεκτό οτι το θέμα μάθηση και κατα συνέπεια εκπαίδευση δεν θα επρεπε να είναι οριοθετημένο στα στενά πλαίσια των υπάρχουσων βαθμίδων, προσχολική, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο, τριτοβάθμια, αλλά μια διαδικασία που θα ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού μέχρι το τέλος της ενεργού συμμετοχής του ανθρώπου στα κοινωνικά και οικονομικά δρώμενα. Το πιο σημαντικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη επαιξε κυρίως η μεγάλη πρόοδος στο τομέα της τεχνολογίας με αποκορύφωμα αυτο της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Η εξάρτηση του πολιτισμού μας από αυτές τις τεχνολογίες είναι κατι αποδεκτό από όλους. Η αντιμετώπιση λοιπόν των γεγονότων, με τις καλύτερες προυποθέσεις, οπως εξελλίσονται σε μια νέα πραγματικότητα, θα πρέπει να μας προβληματίσει. Η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα, οι διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων, η διαχείρηση της πληροφορίας και η σωστή επιλογή της, η κοινωνικοποίηση και η συνεργασία στις νέες συνθήκες είναι τα ζητούμενα για την προετοιμασία των αυριανών πολιτών και ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης

34 Η επίδραση των νέων αυτών τεχνολογιών στο τρόπο μάθησης και στη γνωστική ανάπτυξη γίνεται από πολύ νωρίς αντικείμενο έρευνας. Τα συμπεράσματα μας δείχνουν οτι οι υπολογιστές και τα δίκτυα επιτρέπουν και ευνοούν νεά παιδαγωγικά μέσα: την αναζήτηση, την ανακάλυψη, την διερεύνηση και την συνεργασία. Ο S.Papert, αυτός ο στοχαστής και γκουρού της εισαγωγής των υπολογιστών στην εκπαίδευση και πατέρας της γλώσσας προγραμματισμού Logo το 1993 έλεγε οτι «η υπολογιστική τεχνολογία θα επιφέρει επανάσταση στον τρόπο που ο άνθρωπος σκέφτεται και μαθαίνει μεγαλύτερη από αυτή του τύπου» ενω λίγα χρόνια αργότερα διαπίστωνε οτι «τα παιδια φέρνουν στην οικογένεια μια νέα κουλτούρα και ενα νέο τρόπο σκέψης βασισμένο στο τρόπο χρήσης των υπολογιστών». Το γεγονός λοιπόν οτι τα παιδιά μας γεννήθηκαν και μεγαλώνουν σε ένα διαφορετικό κόσμο και προσαρμόζονται σίγουρ καλύτερα σε αυτόν, συνηγορούν και τα αποτελέσματα ερευνας του Υπουργείου Ανάπτυξης που έγινε τον περασμένο χρόνο στον Ελλαδικό χρόνο οπου επισημαίνεται οτι η διείσδυση των τεχνολογιών αυτών εμφανίζεται ιδιαίτερα αυξημένη στις ηλικίες ετών (Ένας στους δύο νέους χρησιμοποιεί προσωπικό Η/Υ και ένας στους τέσσερις χρησιμοποιεί internet σήμερα). Ταυτόχρονα εντοπίζεται ισχυρή προδιάθεση τόσο για αγορά προσωπικού Η/Υ όσο και για διασύνδεση με το Internet στο άμεσο προσεχές διάστημα. Η τάση αυτή δημιουργεί μια ιδιαίτερα ενθαρρυντική δυναμική. Στα γενικότερα συμπεράσματα επισημαίνεται οτι ένας κρίσιμος χώρος δράσης για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της χώρας είναι ο χώρος της εκπαίδευσης. Εντοπίζοντας το γεγονός η Ευρωπαική Ενωση βαζει στοχους και χρονοδιαγράμματα για την ηλεκτρονική μάθηση (e-learning) στα κράτη μέλη ώστε: Να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα των υπηρεσιών υποστήριξης και των εκπαιδευτικών πόρων για το Διαδίκτυο, καθώς και των πλατφόρμων μάθησης ανοιχτής γραμμής που προορίζονται για τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς έως το τέλος του 2002, Να υποστηριχθεί η εξέλιξη των σχολικών προγραμμάτων ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι νέες μέθοδοι μάθησης και η χρήση των ΤΠΕ έως το τέλος του

35 Μέσα από αυτές τις εξελίξεις διαφαίνεται και ενας ρόλος διαφορετικός για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό. Αυτο του καταλύτη, εμψυχωτή και καθοδηγητή των μαθητών στο τρόπο πως να μάθουν να μαθαίνουν και οχι να απομνημονευουν, στο τρόπο να αναζητούν και να διαλέγουν τη γνώση και στο τρόπο να ανακαλύπτουν και να συνεργάζονται. Το κλειδί στην αποδοχή ενός τετοιου ρόλου από τους εκπαιδευτικούς και της αλλαγής της στάσης τους είναι κυρίως η επιμόρφωση. Μια επιμόρφωση που θα πρέπει να είναι συνεχής και σε βάθος χρόνου. Προσπαθώντας να εξετάσουμε τις αντιλήψεις και τις ανάγκες των εκπαιδευτικών σε σχέση με την ανάπτυξη των υπολογιστικών και δικτυακών τεχνολογιών είναι σαφές ότι έχουν διαφορετικά είδη αναγκών. Το να είσαι ειδικευμένος και πεπειραμένος είναι φυσικά το βασικό σημείο στην αποτελεσματική εφαρμογή των ΤΠΕ στη διδασκαλία και την εκμάθηση. Επίσης γίνεται αντιληπτό οτι διαμορφώνεται ένα κλίμα αποδοχής του νέου μέσου και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται παρακινημένοι και για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και της γνώσης τους. Υπάρχει μια ανάγκη για την κατάρτιση που είναι σχετική από την άποψη του περιεχομένου και του συγχρονισμού ώστε όλοι οι εκπαιδευτικοί να εκμεταλλευθούν τις ΤΠΕ που διατίθενται στα σχολεία. Τα μηνύματα που προέρχονται από όλο το φάσμα της εκπαίδευσης δείχνουν ότι η αποτελεσματική ανάπτυξη των δεξιοτήτων και της γνώσης ΤΠΕ και η ενισχυμένη χρήση των ΤΠΕ στα σχολεία για παιδαγωγική αξιοποίηση, απαιτούν ένα μίγμα από: Κατάλληλη και έγκαιρη κατάρτιση Ετοιμη πρόσβαση στις ΤΠΕ Τρέχουσες υποστήριξη και συμβουλές. Κάθε επένδυση λοιπόν σε αυτό το τομέα ειτε στο ανθρωπινο δυναμικό ειτε σε υποδομη θα συμβάλλει στην προετοιμασία μιας γενιάς μαθητών που θα ζήσει και θα εργαστεί σε ενα κοινωνικό, εργασιακό και τεχνολογικό περιβάλλον πολύ διαφορετικό από αυτό στο οποίο ζουν την εποχή που εκπαιδεύεται και θα κάνει τις ΤΠΕ δύναμη πραγματικής Δημοκρατίας κι όχι Κοινωνικού αποκλεισμού

36 2.1 Τι είναι το e-learning Η βασική αντίληψη πάνω στην οποία θεμελιώνεται η αναγκαιότητα της χρήσης ψηφιακών και διαδικτυακών τεχνολογιών στη μάθηση, εκπαίδευση και κατάρτιση, είναι το ότι ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να έχει την εξασφαλισμένη δυνατότητα να μαθαίνει με πολλαπλούς τρόπους (plurimedia modalities), να έχει ίσες ευκαιρίες για μάθηση & κατάρτιση απαλλαγμένες από χωροχρονικές δεσμεύσεις, να έχει επιλογές στο πως και τι μαθαίνει και να αποτελεί το 'κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας' (open & flexible learning philosophy). Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης, διεξάγεται σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο, έρευνα και ανάπτυξη στο τομέα της ηλεκτρονικής μάθησης (elearning) καθώς και στο τομέα των προηγμένων μαθησιακών τεχνολογιών. Το e-learning είναι η διαδικασία εκμάθησης όπου η εκπαίδευση ή ακριβέστερα η μαθησιακή διαδικασία εκτελείται μέσα από σύγχρονες τεχνολογίες όπως προγράμματα υπολογιστών. Ο μαθητής εκπαιδευόμενος έχει συνήθως πλήρη έλεγχο του ρυθμού προόδου, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει διαθέσιμη ή κατά βούληση υποστήριξη από τον εκπαιδευτή ή ειδικό του θέματος. Η υποστήριξη είναι απαραίτητη, αφού στην αντίθετη περίπτωση θα μιλούσαμε μόνο για αυτοεκπαίδευση, η οποία θα μπορούσε να γίνει με άλλα μέσα π.χ. με ένα βιβλίο ή ένα εκπαιδευτικό CD-ROM. To e-learning εμπεριέχει συνεργατική εκπαίδευση και αλληλεπίδραση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτών καθώς και μεταξύ των μαθητών, όπως συμβαίνει δηλαδή στην κλασσική εκπαίδευση, π.χ. σε μια παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας. Εξάλλου τα ηλεκτρονικά σεμινάρια γίνονται σε 'τάξη'. Απλά αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους και η έννοια της τάξης δημιουργείται εικονικά - π.χ. από τον υπολογιστή. Έτσι η διδασκαλία μπορεί να είναι με ασύγχρονη συνεργασία (asyncronous collaborative), με σύγχρονη συνεργασία (syncronous collaborative), ή σε εξατομικευμένο ρυθμό (self-paced). Στην διδασκαλία με εξατομικευμένο ρυθμό, υπάρχει συνδιασμός εκπαιδευτικών μέσων (βιβλία, CD-ROMs, ήχος, εικόνες, Video εφαρμογές Computer Based Training). Όλα είναι στην διάθεση του εκπαιδευόμενου όποτε και όπου εκείνος

37 θέλει. Συνήθως στερείται δυνατότητας συνεργασίας και ανταλλαγής απόψεων με συμμαθητές ή με τον εκπαιδευτή. Στην διδασκαλία με ασύγχρονη συνεργασία, επιβάλλεται να παρέχεται στους συμμετέχοντες και εκπαιδευόμενους η δυνατότητα να εργαστούν με το υλικό προς διδασκαλία οπουδήποτε και οποτεδήποτε, έχοντας παράλληλα πλήρη δυνατότητα επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων με τους εκπαιδευόμενους ή με τον εκπαιδευτή. Αντίθετα στην διδασκαλία με σύγχρονη συνεργασία, οι συμμετέχοντες βρίσκονται ο καθένας στον δικό του χώρο γραφείο, σπίτι, κτλ), αλλά μπορεί μέσω τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης (Internet, WAN, LAN) να συμμετέχουν σε μια 'ζωντανή' εικονική αίθουσα διδασκαλίας. Μέσω της συμμετοχής εκτελούνται όλες ή μέρος των μαθησιακών διαδικασιών, όπως μελέτη μέσα από το να τρέχει εκπαιδευτικές εφαρμογές, να παρακολουθεί τον ηλεκτρονικό πίνακα, να συμμετέχει σε audio και video conferences, να συμμετέχει σε συζητήσεις με τους συμμαθητές και τον εκπαιδευτή κτλ. Απαιτεί φυσικά τον χρονικό συντονισμό των συμμετεχόντων Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου εκπαίδευσης e- learrning Τα βασικά πλεονέκτημα του e-learning του 21 αιώνα, σε σχέση με την κλασική εκπαίδευση είναι : Από την άποψη του φυσικού χώρου. Η κλασική εκπαίδευση εξαρτάται απόλυτα από τον φυσικό χώρο. Οι αίθουσες διδασκαλίας είναι περιοριστικές και η επέκτασή τους δύσκολη και κοστοβόρος. Από την άλλη πλευρά το e-learning είναι εντελώς ανεξάρτητο από τον χώρο. Οι αίθουσες διδασκαλίας είναι εικονικές (virtual classrooms) και η "χωρητικότητά" τους απεριόριστη. Η γεωγραφική κατανομή αυτών που συμμετέχουν σε μια εικονική αίθουσα διδασκαλίας παύει πλέο να είναι περιορισμός. Από την άποψη του χρόνου Η κλασική εκπαίδευση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον χρόνο. Τα μαθήματα γίνονται σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και η μετακίνηση και προσέλευση των εκπαιδευομένων είναι απαραιτήτως ταυτόχρονη. Από την άλλη πλευρά το e-learning είναι εντελώς ανεξάρτητο από τον χρόνο

38 Η πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό γίνεται οποιαδήποτε στιγμή όλο το 24ωρο είτε μέσω του Internet είτε μέσω του εσωτερικού δικτύου των επιχειρήσεων (Intranet). Ο χρόνος που ο εκπαιδευόμενος αφιερώνει στην μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού είναι απόλυτα οριζόμενος από τον ίδιον. Από την άποψη μορφής του περιεχομένου Στην κλασική εκπαίδευση το περιεχόμενο, δηλαδή το εκπαιδευτικό υλικό είναι στις περισσότερες περιπτώσεις σε μορφή κειμένου. Στο e-learning, το εκπαιδευτικό υλικό παρουσιάζεται ως συνδυασμός κειμένου, ήχου, εικόνας, video, animation, simulation κλπ. Προσφορά εκπαιδευτικού υλικού Στην κλασική εκπαίδευση από την στιγμή της σύνθεσης του εκπαιδευτικού υλικού μέχρι την διανομή σε κάθε ενδιαφερόμενο μεσολαβεί μεγάλο χρονικό διάστημα καθότι τα συμβατικά κανάλια διανομής (τυπογραφεία, μεταφορά σε βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία κλπ) απαιτούν πολύ χρόνο. Το e-learning, κάνει πραγματικότητα το just in time για την εκπαίδευση καθόσον εκμηδενίζει τους χρόνους διανομής. Είναι προφανές ότι από την στιγμή που ολοκληρώνεται η σύνθεση του περιεχομένου, η πρόσβαση κάθε ενδιαφερόμενου μέσω του διαδυκτίου είναι άμεση. Το γεγονός αυτό αποκτά τεράστια σημασία στις περιπτώσεις που το περιεχόμενο έχει ανάγκη συνεχούς επικαιροποίησης και αλλαγής. Από την πλευρά του εκπαιδευομένου Στην κλασική εκπαίδευση ο ρυθμός αφομοίωσης της γνώσης είναι ανεξάρτητος από τον εκπαιδευόμενο και φυσικά σταθερός για όλους τους συμμετέχοντες. Ο εκπαιδευτής καθορίζει ένα μέσο όρο προσφοράς του εκπαιδευτικού υλικού ο οποίος είναι για άλλους πιο γρήγορος και για άλλους πιο αργός Βασικά ζητήματα που σχετίζονται με το e- learning Η Μορφή και τα Μέσα

39 Το υλικό στο e-learning μπορεί να μοιάζει με σελίδες του διαδικτύου με οθόνες, με συνδέσεις και ευέλικτα δρομολόγια (hyper learning). Μπορεί να έχει δομημένη μορφή με κεφάλαια, υποκεφάλαια και παραγράφους, τα οποία οι μαθητές, πρέπει ν' ακολουθήσουν στη σειρά. Μπορεί να αποτελείται από πλούσιο υλικό πολυμέσων ή να είναι ένα απλό κείμενο που διαβάζουν οι εκπαιδευομένοι. Μπορεί να περιέχει ασκήσεις, τεστ, εργασίες, συζητήσεις. Οι εκπαιδευομένοι μπορούν να συμμετάσχουν στο σεμινάριο, είτε από το σπίτι τους, είτε από τον χώρο εργασίας, ενώ αντίστοιχα και οι εκπαιδευτές μπορούν να βρίσκονται οπουδήποτε. Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των ηλεκτρονικών σεμιναρίων είναι η ευελιξία Πως λειτουργεί & Τεχνολογικό Υπόβαθρο. Τόσο οι εκπαιδευομένοι όσο και οι εκπαιδευτές επικοινωνούν μέσα από ένα κοινό τενολογικό υπόβαθρο, π.χ. υπολογιστές με πρόσβαση στο τοπικό δίκτυο της επιχείρησης ή στο διαδίκτυο. Το σεμινάριο ξεκινά με την απλή κλήση της ηλεκτρονικής διεύθυνσης, ενώ για την επικοινωνία μεταξύ τους χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, προγράμματα συνομιλίας και προγράμματα εικονοδιάσκεψης Εξατομίκευση της Μάθησης. Τα ηλεκτρονικά σεμινάρια υλοποιούν την επιμόρφωση χωρίς φραγμούς στον χώρο και στον χρόνο. Ο εκπαιδευόμενος μπορεί να ξεκινήσει, να ολοκληρώσει ή να διακόψει ένα σεμινάριο όποτε εκείνος θέλει. Το σεμινάριο μπορεί να ολοκληρωθεί σε μια ημέρα, μια βδομάδα, ή όσο ο επισκέπτης το επιτρέπει. Μπορεί να επαναληφθεί ολόκλρο ή μερικώς για να γίνει πλήρως κατανοητό. Έτσι η πρόοδος γίνεται σύμφωνα με τον ρυθμό κατανόησης κάθε εκπαιδευόμενου και είναι πιο πλήρης και με την απαιτούμενη συμμετοχή. Πάντα υπάρχει η υποστήριξη από τον εκπαιδευτικό και από τους συνεκπαιδευόμενους. Αυτό είναι ευελιξία. Ο εκπαιδευόμενος έχει πλήρη έλεγχο: οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Τα πλεονεκτήματα ισχύουν και για τους τρεις τρόπους λειτουργίας του e-learning Τα Πλεονεκτήματα για τον Φορέα. Ανεξάρτητα από γεωγραφικούς περιορισμούς ο Φορέας που παρέχει την εκπαίδευση (Επιχείρηση, ΑΕΙ, Οργανισμούς, Υπουργείο κτλ) έχει την ευκαιρία να επιμορφώσει όλα τα στελέχη του, προσφέροντας γνώση σε όλους του ιδίου υψηλού επιπέδου στην καλύτερη χρονική στιγμή, που θα επιλέξει ο εκπαιδευόμενος. Το

40 επίπεδο μάλιστα μπορεί να βελτιώνεται συνεχώς με την χρήση του. Έχει ένα αρχικό κόστος ανάπτυξης, αλλά παραμένει διαθέσιμο για επανάληψη χωρίς πρόσθετο κόστος - κάθε φορά που θα το χρειαστεί και επιπλέον μπορεί να βελτιώνεται συνεχώς. Παράλληλα ο φορέας εξοικονομεί από έξοδα ταξιδιού και διαμονής για τους εκπαιδευόμενους, που εργάζονται μακριά από τα εκπαιδευτικά κέντρα. Οι ίδιοι οι μαθητές επίσης εξοικονομούν ατομικό χρόνο, ιδίως εάν συμμετέχουν τις ελεύθερες ώρες τους. Τα Ηλεκτρονικά Σεμινάρια βοηθούν στη καλύτερη διαχείριση της εκπαίδευσης (π.χ. Αξιολογήσεις), βελτιώνοντας έτσι την παραγωγικότητα, ενώ από μετρήσεις έχει βρεθεί ότι η διατήρηση της γνώσης είναι καλύτερη με το e- learning Υποδομή. Για να υλοποιηθεί το e-learning χρειάζονται: Τεχνολογία που θα επιτρέψει την ανάπτυξη και υλοποίηση των σεμιναρίων με επιτυχία. Ανθρώπινο δυναμικό που θα αναπτύξει το σεμινάριο. Εκπαιδευτές που θα το παραδώσουν. Εκπαιδευτικό υλικό. Εκπαιδευόμενοι. Η τεχνολογία σήμερα δεν είναι καθόλου απαιτητική π.χ. ένας server και το αντίστοιχο λειτουργικό. Χρειάζεται επίσης ένα δίκτυο υπολογιστών. Μπορεί να είναι το intranet του φορέα ή το διαδίκτυο. Τέλος χρειάζεται λογισμικό για την ανάπτυξη και υλοποίηση των σεμιναρίων π.χ. το Learning Space της Lotus. Εξειδικευμένο προσωπικό χρειάζεται για: Να σχεδιάσει και να αναπτύξει τα θέματα ή σεμινάρια εκπαίδευσης. Να παίξει τον ρόλο του διευκολυντή/εκπαιδευτή του σεμιναρίου. Να διαχειριστεί τα σεμινάρια και τους μαθητές. Να διαχειριστεί τον server και το δίκτυο

41 Το εκπαιδευτικό υλικό αλλά και ο απαραίτητος εκπαιδευτικός σχεδιασμός, είναι το πιο σημαντικό συστατικό για να επιτύχει το e-learning και απαιτεί το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου και κόστους Στόχοι της δράσης του e-learning Απαιτείται η υποστήριξη της ανάπτυξης της εξ' αποστάσεως εκαπίδευσης και βασισμένη στις σύγχρονες τεχνολογίες εκπαίδευση στην χώρα μας. Η μετάβαση θα πρέπει να επιτευχθεί στα επόμενα λίγα χρόνια 2-3. Οι γενικοί στόχοι που επιδιώκονται στα πλαίσια της πολιτικής προώθησης της εκπαίδευσης και απασχόλησης είναι : Αύξηση της Παραγωγικότητας στις Επιχειρήσεις α) λόγω της ειδικής τεχνογνωσίας και μεταφοράς τεχνολογίας στα θέματα ανάπτυξης, χρήσης και υποστήριξης προηγμένων εκπαιδευτικών προϊόντων και β) μέσα από ένα σωστά και σύγχρονα εκπαιδευμένο (ή εκπαιδευόμενο με νέες δεξιότητες) προσωπικό. Δημιουργία έμπειρων στελεχών αποφοίτων των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, οι οποίοι θα έχουν όχι μόνο γνώσεις αλλά και εμπειρία. Εμπειρία που απέκτησαν μέσα από 'εικονικές εμπειρίες σε εικονικά εργασιακά περιβάλλοντα' που πλησιάζουν την πραγματικότητα. Αναπροσαρμογή και επανεκπαίδευση του αργούντος ή υποαπασχολούμενου εργατικού δυναμικού της χώρας (π.χ. άνεργοι απόφοιτοι ΑΕΙ) για πλήρωση κενών θέσεων (π.χ. έλειψη περίπου την επόμενη 5-ετία στον ITC κλάδο). Οι ειδικότεροι στόχοι που επιδιώκονται μέσω της παρούσας δράσης του e-learning είναι: 1. Ανάπτυξη καινοτόμων (τεχνολογικά) προϊόντων και υπηρεσιών e-learning (με business plan). Επισημαίνεται ότι η τεχνολογική καινοτομία συνίσταται σε: Ολοκλήρωση τεχνολογιών, υλικού, μεθόδων, προϊόντων Ανάπτυξη νέων τεχνολογιών Ανάπτυξη νέων (τεχνολογικά υπηρεσιών) 2. Ανάπτυξη ή προσαρμογή τεχνολογιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών e-learning Οι στόχοι αυτοί οδηγούν στους παρακάτω μεταστόχους: 1. Ανάπτυξη Τεχνογνωσίας και μεταφοράς τεχνογνωσίας με δημιουργία έμπειρων

42 στελεχών 2. Παροχή ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης σε απομακρυσμένα σημεία 3. Τεχνολογική διευκόλυνση της συνεχούς επανεκπαίδευσης και δια βίου και εξαποστάσεως επιμόρφωσης 4. Εστίαση σε κατάλληλες τεχνολογίες Η έμφαση στα έργα θα δοθεί στην υλοποίηση τελικών προϊόντων και υπηρεσιών, στην επίδειξη σε λίγα σχολεία, ή σε 1-2 επιχειρήσεις. Θα πρέπει να περιλαμβάνουν δείγμα όσο αφορά το περιεχόμενο (προτάσεις εντάσεως τεχνολογίας και όχι συλλογής υλικού) Αντικείμενο, κατευθύνσεις, επιχειρηματικές επιλογές Από την παρούσα δράση του e-learning μπορούν να πηγάζουν: Τεχνολογίες και υπηρεσίες που θα διευκολύνουν τη μεταφορά του υπάρχοντος περιεχομένου από στατική και συνήθως μη ψηφιακή μορφή σε δυναμική ενεργό ψηφιακή μορφή. Τεχνολογίες και υπηρεσίες που θα διευκολύνουν την πρόσβαση στην ηλεκτρονική κοινωνία για ομάδες πληθυσμού (ηλιακά κυρίως, αλλά και μορφωτικά και γεωγραφικά) που δυσκολεύονται από τα κλασσικά interfaces, π.χ. φωνητικά interfaces, personalized web, εκπαιδευτικά profiles, δραστηριότητες εκπαίδευσης στο σπίτι. Πειραματικά σχολικά περιβάλλοντα (School of the future) κυρίως νηπιαγωγείο και δημοτικό. Πρωτοποριακές τεχνολογίες ή προσαρμογή τεχνολογιών για επιχειρησιακές δοκιμές σε μκρό αριθμό σχολείων (interactive πίνακας). Αντιμετώπιση ειδικών ελληνικών συνθηκών (νησιά, μονοθέσια σχολεία κ.λ.π.). Περιλαμβάνεται η χρήση αναδυόμενων τεχνολογιών για την προώθηση μαθησιακών ικανοτήτων. Εκπαίδευση για τα ΑΕΙ και τις επιχειρήσεις με αξιοποίηση των υποδομών που ήδη υπάρχουν. Καινοτομικές μέθοδοι εκπαίδευσης για το εργατικό δυναμικό. Αξιοποίηση κινητής τηλεφωνίας και τοπικών GSM για δράσεις e-learning (λ.χ σε Μουσεία και σε μεγάλα συνέδρια)

43 Τεχνολογίες και υπηρεσίες e-learning για άτομα με ειδικές ανάγκες (όραση, ακοή, κίνηση). Cross platform λογισμικό που θα διευκολύνει το e-learning. Τεχνολογικές λύσεις για αντιμετώπιση επιχειρηματικών προβλημάτων (λ.χ. ασφάλεια, πνευματικά δικαιώματα) που εντείνονται με το e-learning. 2.5 Πρότυπα του e-learning Τα πλέον γνωστά ανοιχτά πρότυπα για πλατφόρμες e-learning είναι τα παρακάτω: Τ.20: Είναι μια σειρά από πρότυπα του ΙΤ-U (International Telecommunication - Union) που δημιουργήθηκε για πραγματικού χρόνου επικοινωνίες μεταξύ πολλών σημείων (όπως απαιτείται στο e-learning). Η.323: Είναι επίσης ένα ΙΤ-U πρότυπο για φωνή και βίντεο μέσω IP, δηλαδή στο διαδίκτυο αλλά και στα επιχειρηματικά δίκτυα (Intranets). Έχει γίνει επίσης αποδεκτό από το IMTC (Instructional Teleconferencing Multimedia Consorticum) που έχει 150 μέλη από ενδιαφερόμενες εταιρείες του κλάδου. IMS Πρότυπα. Το Instructional Management System είναι μια ανοιχτή ένωση εταιρειών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που αναπτύσσουν μια σειρά από πρότυπα για κατανεμημένη, ανοιχτή εκπαιδευτική διαδικασία και αντικείμενα. AICC. Είναι ένας οδηγός και πρότυπο του Aviation Industry Computer Based Training Committee, που είναι η πλέον διαδεδομένη με ώριμες τεχνικές προδιαγραφές για ανταλλαγή μαθημάτων και παρακολούθηση της απόδοσης. Η σημασία των προτύπων είναι γνωστή. Ειδικά όταν πρόκειται για νέες τεχνολογίες απατείται μεγαλύτερη προσοχή, ώστε να μην υπάρξει μελλοντικό 'κλείδωμα σε μια ιδιωτική αρχιτεκτονική' από όπου δεν μπορούμε π.χ. να μεταφέρουμε μαθήματα από άλλα συστήματα ή προς άλλα συστήματα κτλ. 2.6 Διεθνή πρότυπα και προδιαγραφές χαρακτηριστικών 2.6.1Οργανισμοί προτυποποίησης και ανάπτυξης προδιαγραφών Το 1999 ο φορέας προτυποποίησης ISO/IEC JTC1 ίδρυσε την υποεπιτροπή SC36 για την αντιμετώπιση των αναγκών προτυποποίησης στο χώρο των μαθησιακών τεχνολογιών. Σκοπός της επιτροπής αυτής είναι «η προτυποποίηση

44 στο χώρο των τεχνολογιών της πληροφορικής για τη μάθηση, την εκπαίδευση και την κατάρτιση με σκοπό την υποστήριξη ατόμων, ομάδων και οργανισμών και την επίτευξη διαλειτουργικότητας και επαναχρησιμοποίησης των πόρων και των εργαλείων». Δικαίωμα συμμετοχής ως μέλη στο φορέα αυτό έχουν οι εθνικοί φορείς προτυποποίησης. Η SC36 συνεργάζεται στενά με αρκετούς οργανισμούς ανάπτυξης προδιαγραφών που αναπτύσσουν δράση τόσο στον αμερικάνικο όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο. Οι ομάδες αυτές εργάζονται με σκοπό την εισήγηση και ανάπτυξη τεχνικών συστάσεων και προδιαγραφών που άπτονται του συγκεκριμένου πεδίου. Στόχος είναι οι προδιαγραφές που φτάνουν σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ωρίμανσης να υποβάλλονται για έγκριση στην JTC1/SC36 (Σχήμα 1). Κλειδί για την έγκριση μιας προδιαγραφής είναι η ευρεία αποδοχή από την κοινότητα των χρηστών και τη βιομηχανία. Οι κυριότεροι από τους οργανισμούς αυτούς είναι: ΙΕΕΕ LTSC (Learning Technology Standards Committee): Η επιτροπή αυτή έχει περίπου 20 υπο-επιτροπές που ασχολούνται με την ανάπτυξη προδιαγραφών προτυποποίησης στο χώρο της ΜΤ. Η LTSC καταθέτει στην SC36 προδιαγραφές που έχουν φτάσει σε ένα καλό επίπεδο ωριμότητας. Πολλά από τα μέλη της LTSC συμμετέχουν και στην SC36. URL: CEN/ISSS/WS-LT (Information Society Standardisation System / Workshop on Learning Technology): H επιτροπή αυτή έχει παράγει μια αναφορά σχετικά με τις σημαντικές περιοχές προτυποποίησης στην Ευρώπη, η οποία εγκρίθηκε και δημοσιεύθηκε το Στη συνέχεια, βάσει αυτής της αναφοράς, δημιουργήθηκαν ομάδες εργασίας με σκοπό την παραγωγή συστάσεων για επιμέρους θέματα σχετικά με τις ΜΤ Η CEN/ISSS/WS/LT συνεργάζεται με όλους τους σημαντικούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του JTC 1/SC36 με σκοπό την εναρμόνιση των αποτελεσμάτων. URL: AICC (Aviation Industry CBT Committee): Ο οργανισμός αυτός ιδρύθηκε πριν από 14 περίπου χρόνια και στοχεύει σε μια συγκεκριμένη κοινότητα χρηστών: την αεροπορική βιομηχανία. H AICC έχει αναπτύξει προδιαγραφές και σουίτες ελέγχου. Οι προδιαγραφές της έχουν υιοθετηθεί σε μεγάλο βαθμό από την αγορά. Πολλοί από τους συμμετέχοντες στον AICC συμμετέχουν επίσης σε εθνικούς φορείς, στην IEEE LTSC και τον IMS. URL:

45 ARIADNE (Alliance of Remote Instructional Authoring and Distribution Networks for Europe): πρόκειται για ένα ευρωπαϊκό ίδρυμα που αναπτύσσει εννοιολογικά πλαίσια και εργαλεία για εξ αποστάσεως διδασκαλία και μάθηση με χρήση των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών και με ιδιαίτερη έμφαση στο διαμοιρασμό και την επαναχρησιμοποίηση ηλεκτρονικού μαθησιακού υλικού. Το ίδρυμα συμμετέχει σε διεθνείς δραστηριότητες προτυποποίησης, με έμφαση στα μετα-δεδομένα (metadata), και έχει αναπτύξει αξιοσημείωτη λειτουργική υποδομή. Επιπλέον, διατηρεί στενή συνεργασία με την ομάδα εργασίας Learning Object Metadata της IEEE LTSC. URL: IMS Global Learning Consortium: ο οργανισμός αυτός ιδρύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1997 με συμμετέχοντες τόσο από τον ακαδημαϊκό όσο και από τον επιχειρηματικό χώρο. Σύντομα διεύρυνε την εμβέλεια δραστηριότητάς του σε διεθνές επίπεδο και αυτή τη στιγμή πάνω από 200 μέλη του δικτύου ανάπτυξης επιθεωρούν και χρησιμοποιούν τις προδιαγραφές που αναπτύσσει. Οι προδιαγραφές αυτές στοχεύουν στην επίτευξη διαλειτουργισιμότητας των συστημάτων που υποστηρίζουν τη συνδεδεμένη (online) μάθηση, εκπαίδευση και κατάρτιση. Πολλοί από τους συμμετέχοντες στον IMS συμμετέχουν επίσης σε εθνικούς φορείς, την IEEE LTSC, τον AICC, κ.α. URL: DCMI (Dublin Core Metadata Initiative): η ομάδα εργασίας DC-Education ιδρύθηκε το 1999 με σκοπό την περιγραφή των εκπαιδευτικών πόρων για την επίτευξη διαλειτουργισιμότητας στο πλαίσιο του DCMI. H επιτροπή SC36 συνεργάζεται με τον φορέα αυτό. URL: ADL (Advanced Distributed Learning): ο οργανισμός αυτός ιδρύθηκε το 1997 με πρωτοβουλία του αμερικάνικου υπουργείου άμυνας για την ανάπτυξη μιας στρατηγικής σχετικά με τη χρήση των μαθησιακών τεχνολογιών. Σκοπός του είναι ο εκσυγχρονισμός της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ της κυβέρνησης, της βιομηχανίας και του ακαδημαϊκού χώρου για την ανάπτυξη μαθησιακών προτύπων. URL:

46 2.7 Διαθέσιμα διεθνή πρότυπα για Μαθησιακή Τεχνολογία Βάσει και της προηγούμενης ανάλυσης, είναι προφανές ότι η δημιουργία ευρέως υιοθετημένων, ανοικτών και πιστοποιημένων προτύπων αποτελεί θεμελιώδη απαίτηση. Η ανάπτυξη μαθησιακών προτύπων αποκτά τεράστια σημασία ώστε οι συμμετέχοντες στην εκπαιδευτική διαδικασία να μπορούν να δημιουργούν, να διαχειρίζονται, να διαθέτουν και να καταναλώνουν μαθησιακό περιεχόμενο με συνεπή τρόπο. Σχήμα 1. Οργανισμοί ανάπτυξης προδιαγραφών και προτύπων στο χώρο των ΜΤ Σε ένα ιδανικό μοντέλο όλοι οι οργανισμοί με δραστηριότητες ηλεκτρονικής μάθησης θα ενστερνίζονταν ένα σύνολο από πρότυπα για τη δημιουργία και τη διαχείριση μαθησιακού περιεχομένου, καθιστώντας έτσι εφικτή την ενεργή ανταλλαγή επαναχρησιμοποιούμενων αντικειμένων γνώσης στις ανοικτές αγορές. Είναι θετικό ότι τα τελευταία δύο χρόνια έχει επιχειρηθεί και σε μεγάλο βαθμό επιτευχθεί η διασύνδεση μεταξύ των οργανισμών ανάπτυξης προδιαγραφών και προτύπων ΜΤ Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζονται στην υλοποίηση προτύπων για την βιομηχανία της ηλεκτρονικής μάθησης περιλαμβάνουν: Τεχνικά πρότυπα για την επίτευξη ανεξαρτησίας πλατφόρμας

47 Ένα σύστημα κατηγοριοποίησης για την ταξινόμηση του περιεχομένου σε εύκολα προσπελάσιμες, συσχετιζόμενες θεματικές περιοχές Ένα σύστημα κατηγοριοποίησης για παιδαγωγικές προσεγγίσεις και επίπεδα Πρότυπα για τη διαχείριση και την παροχή μαθησιακού υλικού Πρότυπα για τον έλεγχο και την παρακολούθηση της πορείας του μαθητή Πρότυπα για τα προφίλ των μαθητών Συτήματα εντοπισμού μαθητών σε σχέση με τις ανάγκες τους για μαθησιακό υλικό Συστήματα για την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των παροχέων περιεχομένου Σε σχέση με την κάλυψη των παραπάνω θεμάτων έχουν αναπτυχθεί οι παρακάτω προδιαγραφές και πρότυπα: Μετα-δεδομένα (Metadata) για τον χαρακτηρισμό του περιεχομένου Συστήματα Πακετοποίησης και Διαχείρισης Περιεχομένου (Content Packaging and Management Systems) για τη σύνθεση/διαχωρισμό του περιεχομένου και για τον καθορισμό του πως τα μαθησιακά πακέτα μπορούν να ενσωματώνονται σε διαφορετικά ΣΜΤ Διαλειτουργικότητα Ερωτήσεων και Τεστ (Question and Test Interoperability) για τον καθορισμό του πως οι μονάδες αποτίμησης και ελέγχου μπορούν αν λειτουργούν σε διαφορετικά ΣΜΤ Συστήματα Διαχείρισης Προφίλ (Profiling Systems) για τον ορισμό δεδομένων μαθητή, επίδοσης και προόδου, καθώς και την προδιαγραφή ανταλλαγής αυτών των δεδομένων Επιχειρησιακά Συστήματα (Enterprise Systems) για την προδιαγραφή διαπροσωπείας των ΣΜΤ με άλλα επιχειρησιακά πληροφοριακά συστήματα Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων (Digital Rights Management) για την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των παροχέων περιεχομένου. Κάθε μια από τις παραπάνω προδιαγραφές/πρότυπα αναλύεται στις επόμενες ενότητες

48 2.7.1 Μετα-δεδομένα Για τη διευκόλυνση των λειτουργιών αναζήτησης και χρήσης ηλεκτρονικών μαθησιακών πόρων μπορούν να χρησιμοποιηθούν περιγραφικές ετικέτες. Οι ετικέτες αυτές αποτελούν δεδομένα για τα δεδομένα και καλούνται μετα-δεδομένα. Σαν παράδειγμα μετα-δεδομένων θα μπορούσε να αναφερθεί η ετικέτα μιας κονσέρβας η οποία περιγράφει τα υλικά, το βάρος, το κόστος, κ.λπ. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η κάρτα σε έναν κατάλογο βιβλιοθήκης, η οποία περιγράφει ένα βιβλίο, το συγγραφέα του, το θέμα, τη θέση του μέσα στη βιβλιοθήκη, κ.λπ. Μια προδιαγραφή μετα-δεδομένων κάνει τη διαδικασία αναζήτησης και χρήσης ενός πόρου πιο αποδοτική προσφέροντας μια δομή καθορισμένων στοιχείων που περιγράφουν ή καταλογοποιούν τον μαθησιακό πόρο, όπως επίσης και τις απαιτήσεις σχετικά με το πώς τα στοιχεία αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται και να αναπαρίστανται. Τα μετα-δεδομένα επιτρέπουν την αυτόματη συναρμολόγηση μαθησιακών αντικειμένων. Τα μετα-δεδομένα αποτελούν την πληροφορία για μια πληροφορία : το σύνολο της πληροφορίας που απαιτείται τόσο από εμάς όσο και από τα τεχνολογικά συστήματα για τον εντοπισμό, το φιλτράρισμα, την επιλογή και το συνδυασμό της επιθυμητής πληροφορίας. Έχουν αναπτυχθεί διάφορες προδιαγραφές μετα-δεδομένων: IMS Learning Resource Metadata ( Dublin Core Metadata Initiative ( - για εφαρμογές βιβλιοθήκης), SCORM (Shareable Courseware Object Reference Model Το 1998 οι ομάδες IMS και ARIADNE υπέβαλλαν μια κοινή πρόταση και προδιαγραφή στην ΙΕΕΕ, η οποία αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση του σχεδίου προτύπου ΙΕΕΕ Learning Objects Metadata (LOM - το οποίο πρόσφατα εξελίχθηκε σε πρότυπο και μάλιστα αποτελεί το πρώτο πρότυπο μαθησιακής τεχνολογίας. Το LOM ορίζει τα στοιχεία μετα-δεδομένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την περιγραφή μαθησιακών πόρων. Η προδιαγραφή περιλαμβάνει τα ονόματα των στοιχείων, τους ορισμούς τους, τους τύπους δεδομένων και τα μήκη πεδίων. Επιπλέον, ορίζει μια ιδεατή δομή για τα μεταδεδομένα (Σχήμα 2)

49 Σχήμα 2. Απόσπασμα του μοντέλου δεδομένων του προτύπου ΙΕΕΕ Learning Objects Metadata (LOM) Πακετοποίηση και Διαχείριση Περιεχομένου Ένα άλλο υπό εξέλιξη πρότυπο είναι αυτό που αφορά στην πακετοποίηση και διαχείριση περιεχομένου. Η πακετοποίηση περιεχομένου συνίσταται στη συγκέντρωση δομικών μαθησμικών μονάδων (courselets) από διάφορες πηγές. Η κατάλληλη οργάνωση των μονάδων ώστε αυτές να αποτελούν ένα μαθησμικό πακέτο (course package) αφορά σε λειτουργίες διαχείρισης περιεχομένου. Αντίστοιχα, είναι πιθανή η αποσύνθεση μαθησμικών πακέτων στα συνιστάμενα μέρη τους, ώστε μερικά από αυτά να χρησιμοποιηθούν στη σύνθεση άλλων πακέτων. O οργανισμός IMS έχει ορίσει ένα ιδεατό πλαίσιο (IMS Content Framework) το οποίο περιγράφει τα βασικά συστατικά, τη δομή, τις λειτουργίες και τις αλληλεπιδράσεις (τόσο με ανθρώπους όσο και με άλλα συστήματα) που αφορούν στη σχεδίαση συστημάτων πακετοποίησης και διαχείρισης περιεχομένου (Σχήμα 3)

50 Σχήμα 3. IMS Content Framework Ο IMS έχει αναπτύξει μια προδιαγραφή ειδικά για το κομμάτι της πακετοποίησης περιεχομένου, το IMS Content Packaging Information Model ( Διαλειτουργικότητα Ερωτήσεων και Τεστ Η αξιολόγηση και ο έλεγχος αποτελούν ένα πολύ σημαντικό συστατικό της μαθησιακής διαδικασίας. Παρόλα αυτά, στα περισσότερα από τα υπάρχοντα ΣΜΤ όταν προκύψει ανάγκη αλλαγής της μηχανής παραγωγής και αξιολόγησης των τεστ ή θέμα αλλαγής περιβάλλοντος υλοποίησης, τα δομικά στοιχεία αξιολόγησης (π.χ. ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών) είναι αδύνατο να επαναχρησιμοποιηθούν. Η επίτευξη διαλειτουργκότητας ανάμεσα σε συστήματα αξιολόγησης και ελέγχου αποκτούν εξέχουσα σημασία καθώς πολλοί οργανισμοί επενδύουν πλέον στην κατανεμημένη μάθηση. Ο οργανισμός IMS έχει αναπτύξει την προδιαγραφή IMS Question and Test Interoperability (QTI - imsqti_asi_infov1p2.html). H προδιαγραφή αυτή ορίζει τις εξής βασικές δομές Assessment η βασική μονάδα ελέγχου

51 Section μονάδα υποδοχής άλλων sections ή items που αφορούν ένα κοινό στόχο Item το βασικό μπλοκ ερωταπόκρισης στο οποίο περιέχονται οι ξεχωριστές ερωτήσεις Το προτεινόμενο μοντέλο καθιστά δυνατή την ανταλλαγή πολλαπλών Assessments και οποιοδήποτε συνδυασμό Assessments, Sections και Items στο πλαίσιο μιας και μοναδικής δομής δεδομένων. Το πληροφοριακό μοντέλο και οι βασικές δομές παρουσιάζονται στα σχήματα 4 και 5 αντίστοιχα. Ο κύριος σκοπός της προδιαγραφής είναι να επιτρέπει στους χρήστες την εισαγωγή και εξαγωγή ερωτήσεων (απλών και σύνθετων), ολοκληρωμένων τεστ, καθώς και να δίνει τη δυνατότητα ιδιωτικών προεκτάσεων του μοντέλου. Σχήμα 4. Πληροφοριακό Μοντέλο της προδιαγραφής IMS QTI

52 Σχήμα 5. Βασικές δομές στην προδιαγραφή IMS QTΙ Πληροφορίες Μαθητή και Ανταλλαγή Προφίλ Το προφίλ ενός μαθητή (learner profile) αποτελεί τη συλλογή πληροφοριών για ένα Μαθητή (π.χ. ένα άτομο ή μια ομάδα) ή ένα Παραγωγό μαθησιακού περιεχομένου (π.χ. δημιουργό, παροχέα, πωλητή). Οι οργανισμοί ΙΕΕΕ LTSC και IMS έχουν αναπτύξει σχετικές προδιαγραφές. Τo ΙΕΕΕ LTSC Public and Private Information (PAPI) for Learners (PAPI Learner) περιγράφει μεταφέρσιμες εγγραφές μαθητή. Το PAPI Learner αποτελεί μια προδιαγραφή ανταλλαγής δεδομένων, χρησιμοποιείται δηλαδή για την επικοινωνία συνεργαζόμενων συστημάτων. Πρόσφατα στο PAPI Learner υποβλήθηκε στην ομάδα εργασίας Learner Information της υποεπιτροπής SC36 του ISO ( papi_learner/index.html), ώστε να μελετηθεί περαιτέρω. Το IMS Learner Information Package ( lipinfo01.html) βασίζεται σε ένα μοντέλο δεδομένων που περιγράφει τα χαρακτηριστικά ενός μαθητή τα οποία απαιτούνται για: την καταγραφή και τη διαχείριση του μαθησιακού ιστορικού, των στόχων και των επιτευγμάτων ενός μαθητή

53 την εμπλοκή του μαθητή σε μια μαθησιακή εμπειρία τον εντοπισμό μαθησιακών ευκαιριών για το μαθητή. Η προδιαγραφή υποστηρίζει την ανταλλαγή της πληροφορίας μεταξύ ΣΜΤ, συστημάτων διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, βάσεις προσόντων και δεξιοτήτων, και άλλα συστήματα που χρησιμοποιούνται στην υποστήριξη της μαθησιακής διαδικασίας Επιχειρησιακά Συστήματα Οι προδιαγραφές τέτοιων προτύπων στοχεύουν στην επίτευξη της διαλειτουργισιμότητας μεταξύ διαδικτυακών ΣΜΤ και άλλων επιχειρησιακών συστημάτων που χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη των λειτουργιών ενός οργανισμού. Το IMS Enterprise Information Model ( entv1p1/imsent_infov1p1.html) ορίζει ένα σύνολο δομών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ διαφορετικών συστημάτων (Σχήμα 6). Οι δομές αυτές παρέχουν τη βάση για προτυποποιημένες δεσμεύσεις δεδομένων (data bindings) που επιτρέπουν στους στους σχεδιαστές και κατασκευαστές λογισμικού να δημιουργούν διαλειτουργίσιμες διεργασίες μαθησιακής διαχείρισης για μια πληθώρα συστημάτων που έχουν κατασκευαστεί από ανεξάρτητους παραγωγούς λογισμικού. Παραδείγματα επιχειρησιακών εφαρμογών που υποστηρίζονται από το μοντέλο αυτό είναι: οικονομικά συστήματα, συστήματα πληροφοριών μαθητή, συστήματα διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, συστήματα διαχείρισης βιβλιοθηκών, κ.α

54 Σχήμα 6. Το βασικό αρχιτεκτονικό μοντέλο της προδιαγραφής IMS Enterprise Εκτός από το IMS Enterprise Information Model, με το αντικείμενο της διαλειτουργικότητας μεταξύ διαδικτυακών ΣΜΤ ασχολείται και η προδιαγραφή Learning Technologies Systems Architecture (LTSA - που έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της IEEE LTSC. Η προδιαγραφή αυτή ορίζει μια υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονική για πληροφοριακά συστήματα μαθησιακής τεχνολογίας και κατάρτισης που περιγράφει τη σχεδίαση και τα συστατικά αυτών των συστημάτων (Σχήμα 7). Η LTSC: παρέχει ένα κοινό πλαίσιο κατανόησης των υπαρχόντων αλλά και των μελλοντικών συστημάτων προωθεί τη διαλειτουργικότητα και τη μεταφερσιμότητα μέσω της αναγνώρισης των σημαντικών διαπροσωπειών ενσωματώνει ένα τεχνικό ορίζοντα (εφαρμοσιμότητα) τουλάχιστον 5-10 ετών, ενώ ταυτόχρονα παραμένει προσαρμόσιμη σε νέες τεχνολογίες και νέα συστήματα μαθησιακής τεχνολογίας