ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ

Transcript

1 ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΟΣΟ ALZHEIMER Ή ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΟΙΑΣ. Κατσούρη Ιωάννα, Εργοθεραπεύτρια, Καθηγήτρια Εφαρμογών, Τμήμα Εργοθεραπείας, ΤΕI Αθήνας Τσολάκη Μαγδαληνή, Καθηγήτρια ΑΠΘ, Νευρολόγος Ψυχίατρος, Πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Περίληψη Η οδήγηση αποτελεί έναν βασικό παράγοντα για την διατήρηση της αυτονομίας και της συμμετοχής των ηλικιωμένων στις Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής. Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού το ποσοστό των ηλικιωμένων οδηγών παρουσιάζει αυξητική πορεία. Ωστόσο η ασφαλής οδήγηση απαιτεί: ικανότητα γρήγορης αντίδρασης, δηλαδή ψυχοσωματική και νοητική επάρκεια όπως και ακεραιότητα των νοητικών λειτουργιών. Σταδιακά τα άτομα με άνοια περιορίζουν την οδήγηση και την αντικαθιστούν με άλλα μέσα για την εκπλήρωση των αναγκών τους. Ο περιορισμός αυτός, σχετίζεται περισσότερο με τη μείωση των εκτελεστικών ικανοτήτων τους. Νευροψυχολογικές δοκιμασίες χορηγούνται για την αξιολόγηση της οδήγησης των ηλικιωμένων ασθενών με Νόσο Αlzheimer (NA), καθώς και ο προσομοιωτής οδήγησης. Επίσης συστήνεται και η αξιολόγηση σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης. Σκοπός της εισήγησης είναι να προσδιοριστούν τα κριτήρια για την εκτίμηση της ικανότητας οδήγησης των ασθενών με ΝΑ. Επίσης, να εξεταστούν οι συνέπειες της απώλειας της ικανότητας οδήγησης τόσο για τους ίδιους τους ασθενείς όσο και για την οικογένεια.

2 ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΟΔΗΓΩΝ - ΑΔΕΙΕΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ ( LICENSE) Οι ηλικιωμένοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να τραυματιστούν βαριά σε περίπτωση τροχαίου ατυχήματος, λόγω της ευπάθειας τους σε ήδη υπάρχοντα νοσήματα. Πράγματι, οι ηλικιωμένοι αντιπροσωπεύουν κάθε χρόνο τις κατηγορίες χρηστών των οδικών δικτύων που εμπλέκονται περισσότερο σε ατυχήματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που περιέχονται στην κοινοτική βάση δεδομένων για τα ατυχήματα CARE (Community Road Accident Database), το 19 % των οδηγών που σκοτώνονται είναι ηλικίας 64 ετών και άνω. xxvii Οι Classen και συν. xxvii πραγματοποίησαν έρευνα για να προσδιοριστούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ του ατόμου, του οχήματος, και των περιβαλλοντικών παραγόντων που συνδέονται με ατυχήματα και τραυματισμούς για ηλικιωμένους οδηγούς. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι γυναίκες είχαν υψηλότερο κίνδυνο ατυχήματος κατά τη διάρκεια των πρωινών ωρών (8:00 π.μ.- 1:00 μ.μ.) ή κατά τις απογευματινές ώρες (2:00 μ.μ.- 8:00 μ.μ.). Οι πιθανότητες συσχέτισης ατυχήματος με την χρήση οινοπνεύματος ήταν ελάχιστες να εμφανιστούν κατά τις πρωινές ώρες. Ο μέγιστος κίνδυνος ατυχήματος με ένα άλλο όχημα εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια των απογευμάτων. Οι αλληλεπιδράσεις ατυχήματος σχετίζονταν με τη παρατήρηση αντικειμένου, με τη μη χρήση ζώνης ασφαλείας, με το γυναικείο φύλο και την πρωινή οδήγηση. Από την έρευνα αυτή προέκυψε η ανάγκη διαμόρφωσης νέας πολιτικής στρατηγικής για την πρόληψη και την αξιολόγηση των ηλικιωμένων οδηγών. Προτείνεται να αναθεωρηθούν τα προγράμματα μεταφορών για την υποστήριξη των ηλικιωμένων οδηγών με σκοπό τη μείωση των τραυματισμών και των θανάτων. xxvii Ο Αμερικάνικος Σύλλογος Εργοθεραπευτών (AOTA) xxvii μέσω των Evidence - Based Driver πρακτικών του, παρουσίασε ανασκόπηση για να υποστηρίξει τις παρεμβάσεις που επηρεάζουν την ασφάλεια και τις επιδόσεις των ηλικιωμένων οδηγών. Ένας τομέας του έργου αφορούσε στην κατανόηση των προγραμμάτων μεταφοράς (π.χ. εναλλακτικές μορφές μεταφοράς, προγράμματα εκπαίδευσης, προγράμματα πεζών). Η τεκμηριωμένη ανασκόπηση είναι ιδιαίτερα σημαντική, επειδή εξετάζει την αποτελεσματικότητα των πολιτικών που διέπουν τη χορήγηση αδειών οδήγησης και των σχετικών προνομίων για περισσότερους από 28 εκατομμύρια Ηλικιωμένους Αμερικανούς που έχουν λάβει άδεια οδήγησης. Η έρευνα αυτή είναι επίσης σημαντική, καθώς συμβάλλει στη χάραξη αποτελεσματικών προγραμμάτων μεταφοράς, για την κάλυψη των αναγκών των ηλικιωμένων, ιδιαιτέρως αυτών που δε μπορούν πλέον να οδηγούν με ασφάλεια. Η επισκόπηση της μεθοδολογίας επικεντρώθηκε σε ερωτήσεις που σχετίζονται με το άτομο, το όχημα, την υποδομή, και την πολιτική για τις μεταφορές. xxvii Επιπρόσθετα, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά προγράμματα (AGILE) xxvii είχαν ως στόχο να προτείνουν πρωτόκολλα για δοκιμές σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης που αφορούν σε ηλικιωμένους και σε άτομα με άνοια. Καθώς και σε προγράμματα που στόχευσαν στην καθιέρωση νέων πολιτικών και μέτρων - για τον περιορισμό των ατυχημάτων και την επιβολή περιορισμών σε άτομα που αποτελούν κίνδυνο ως οδηγοί.

3 Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζουν μείζονες αποκλίσεις ως προς τις ισχύουσες διατάξεις που διέπουν το δικαίωμα οδήγησης για τους ηλικιωμένους. Ας δούμε παραδείγματα: ενώ η άδεια οδήγησης στη Γαλλία είναι διετούς ισχύος για τους οδηγούς μεταξύ 60 και 76 ετών, και ετήσιας ισχύος μετά την ηλικία των 76 ετών, στο Ηνωμένο Βασίλειο η άδεια οδήγησης είναι τριετούς ισχύος από την ηλικία των 70 ετών και άνω, στο Λουξεμβούργο πρέπει να ανανεώνεται ανά δεκαετία μετά την ηλικία των 50 ετών και στην Πορτογαλία ισχύει έως το 65ο έτος της ηλικίας, ενώ, εν συνεχεία, πρέπει να ανανεώνεται στην ηλικία των 70 ετών και, κατόπιν, ανά διετία. 1 Δεδομένου ότι η Ευρώπη χαρακτηρίζεται από το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού και της παράτασης της διάρκειας ζωής των πολιτών, φαινόμενο το οποίο αναμένεται να συνοδεύεται από την ανάπτυξη του ενδοκοινοτικού τουρισμού και την αυξημένη ενδοευρωπαϊκή κινητικότητα των ηλικιωμένων, κρίνεται σκόπιμη η εναρμόνιση των κειμένων διατάξεων σχετικά με την άδεια οδήγησης των ηλικιωμένων. 1

4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΣΦΑΛΗ ΟΔΗΓΗΣΗ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ Σχετικά μικρή έρευνα υποστηρίζει αυτές τις πολύπλοκες αποφάσεις. Οι έρευνες για τις προδιαγραφές του οχήματος, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι για την ασφαλή μεταφορά των ηλικιωμένων. Ένα ερευνητικό πρόγραμμα ξεκίνησε μέσω του AUTO21 (Canadian Network of Centres of Excellence). xxvii Η έρευνα επικεντρώθηκε σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων της αυτοκινητοβιομηχανίας, των υλικών και του σχεδιασμού του οχήματος, καθώς και σε κοινωνικά θέματα. Μια επαγωγική ποιοτική μελέτη, διερεύνησε τις εμπειρίες των ηλικιωμένων οδηγών, εξέτασε τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν οι ηλικιωμένοι για την ασφάλειά τους κατά την οδήγηση, για την πρόληψη των τραυματισμών και τη διαχείριση των κινδύνων. Δόθηκαν συνεντεύξεις σε 58 ηλικιωμένους χωρίς αναπηρία, και 9 ηλικιωμένους με σωματική αναπηρία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο σχεδιασμός του οχήματος και τα χαρακτηριστικά ασφαλείας του καθώς και οι στρατηγικές δράσεις των ηλικιωμένων, θεωρούνται ότι υποστηρίζουν την ασφαλέστερη οδήγηση. Η οδήγηση ενός αυτοκινήτου είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί καλή ικανότητα οργάνωσης των εκτελεστικών λειτουργιών του ατόμου. Σήμερα, έχει σημειωθεί πρόοδος στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων μοντέλων για την κατανόηση της οδηγητικής συμπεριφοράς. xxvii Ένα χρήσιμο μοντέλο για τους κλινικούς γιατρούς είναι ένα πρακτικό πρόγραμμα με έμφαση στην ιεράρχηση των στρατηγικών και των επιχειρησιακών παραγόντων της οδήγησης. xxvii Η στρατηγική των επιδόσεων στην οδήγηση, περιλαμβάνει το σχεδιασμό της επιλογής της διαδρομής, την ώρα της ημέρας (αποφυγή ώρα αιχμής), ή ακόμα και την απόφαση της διακοπής της οδήγησης. Εξετάζεται ο τρόπος οδήγησης που χαρακτηρίζει έναν οδηγό π.χ. οι αποφάσεις σχετικά με το εάν πρέπει ή όχι να περάσουν με πορτοκαλί φώτα ή σηματοδότηση (φλας) πριν από τη στροφή. Επίσης εξετάζονται οι εκτελεστικές επιδόσεις σε συγκεκριμένες συνθήκες κυκλοφορίας, όπως ο έλεγχος της ταχύτητας, της πέδησης και της σηματοδότησης. Η κλινική εκτίμηση της ικανότητας οδήγησης παρουσιάζει ελλείψεις περισσότερο σε εκτελεστικό επίπεδο, δηλαδή αν μια ασθένεια επηρεάζει την συγκέντρωση προσοχής ή μειώνεται ο χρόνος αντίδρασης σε μια επικίνδυνη κατάσταση. Η έμφαση στο χρόνο αντίδρασης (ένα μέτρο το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των εκτελεστικών καθηκόντων) είναι λάθος, διότι η μικρότερη ηλικιακή ομάδα των οδηγών (15-25 έτη), είναι η ομάδα με το υψηλότερο ποσοστό ατυχημάτων που αναμένεται να έχει μικρότερο χρόνο αντίδρασης. Είναι πολύ πιθανό ότι οι αποφάσεις σε στρατηγικό επίπεδο να είναι πολύ πιο σημαντικές για την πρόκληση ατυχημάτων. Οι ηλικιωμένοι οδηγοί είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούν ευρέως στρατηγικές και τακτικές για την αποφυγή των κινδύνων της οδήγησης, όπως χαμηλή ταχύτητα, οδηγούν λιγότερο τη νύχτα και κατά τη διάρκεια κακών καιρικών συνθηκών, αποφεύγουν τις ώρες αιχμής καθώς και άγνωστες διαδρομές. xxvii Ο κακός προγραμματισμός, η κακή κρίση, η έλλειψη διορατικότητας και παρορμητικότητας επηρεάζουν σημαντικά τόσο το στρατηγικό όσο και το εκτελεστικό επίπεδο. Η παρορμητικότητα αποδίδεται στην άρση αναστολών και στη νοητική εξασθένηση. Στους παράγοντες που παρεμβαίνουν στο επιχειρησιακό επίπεδο συγκαταλέγονται η οπτική αντίληψη του περιβάλλοντος, η κακή οπτική παρακολούθηση, η βραδύτητα και η σύγχυση, ιδιαίτερα όταν πρέπει να διεξαχθεί μια

5 πιο περίπλοκη κίνηση. Οι γιατροί πρέπει να παίρνουν άμεση απόφαση για το αν ο ασθενής είναι σε θέση να συνεχίσει την οδήγηση. Όλες οι αποφάσεις και οι ενέργειες πρέπει να τεκμηριώνονται σαφώς στο ενημερωτικό σημείωμα. Όπως και για όλες τις προοδευτικές ασθένειες, η εκ νέου αξιολόγηση θα πρέπει να γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα: για την άνοια προτείνεται επανέλεγχος ανά 6 μήνες, xxvii ή νωρίτερα, εφόσον η οικογένεια ή ο περιθάλπον παρατηρεί σημαντική επιδείνωση στη κλινική κατάσταση του ασθενούς ή στις οδηγητικές δεξιότητες. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμβουλεύονται οι ασθενείς και οι οικογένειές τους, για την προβλεπόμενη μείωση της ικανότητας οδήγησης. Οι Γηρίατροι, που δυστυχώς στην Ελλάδα είναι πολύ λίγοι, εξαιτίας της μη αναγνωρισμένης μέχρι σήμερα ειδικότητας, θα πρέπει επίσης, να γνωρίζουν την εθνική νομοθεσία για την χορήγηση άδειας οδήγησης. Επομένως, τα δημογραφικά δεδομένα υπογραμμίζουν την ανάγκη για επείγουσα παρέμβαση μέσω νέων πολιτικών και νομοθετικού πλαισίου που θα προστατεύουν τα ηλικιωμένα άτομα και τα άτομα με άνοια από ατυχήματα λόγω της οδήγησης, αλλά και τους άλλους οδηγούς που μπορεί να εμπλακούν σε ένα ατύχημα εξαιτίας τους.

6 ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΥΣΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ Στη βιβλιογραφία δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση σχετικά με την αλλαγή της συμπεριφοράς κατά την μετακίνηση και μεταφορά των ηλικιωμένων. Επιπλέον, τα κοινωνικά προγράμματα των υπηρεσιών μεταφοράς των ηλικιωμένων, φαίνεται να μην εξυπηρετούν τις ειδικές ανάγκες μεταφοράς των ατόμων με άνοια. Σε έρευνα μεταξύ 1983 και 1990 διαπιστώθηκε ότι η εξάρτηση των ηλικιωμένων από το ιδιωτικό αυτοκίνητο, αυξήθηκε σημαντικά τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές των ΗΠΑ. xxvii Στους περισσότερους ηλικιωμένους που ζουν σε προάστια ή μη- αστικές περιοχές - η χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου αποτελεί αναγκαιότητα. Οι ηλικιωμένοι έχουν την τάση να μην χρησιμοποιούν περισσότερο τα δημόσια μέσα μεταφοράς ή ταξί καθώς μεγαλώνουν, ακόμη και όταν δεν έχουν άλλες επιλογές. xxvii Η ανησυχία για την ασφάλειά τους, μπορεί να εξηγεί το χαμηλό ποσοστό χρησιμοποίησης των δημόσιων μέσων μεταφοράς. xxvii Όσον αφορά τις εξειδικευμένες υπηρεσίες μετακίνησης, οι έρευνες δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες είναι συνήθως άποροι, ζουν μόνοι τους, ή δεν έχουν πρόσβαση σε αυτοκίνητο. Επίσης, λιγότερο από το 15% των ατόμων 65 έως 74 ετών και μόλις το 7% των ατόμων άνω των 75 ετών χρησιμοποιούν τις ειδικές υπηρεσίες μεταφοράς. xxvii Με βάση τα ανωτέρω η συντριπτική πλειοψηφία των ηλικιωμένων που χάνει την άδεια οδήγησης εξαρτάται από τα μέσα μαζικής μεταφοράς καθώς και από την οικογένεια και τους φίλους. Το γεγονός αυτό δε φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα για τους περισσότερους, ορισμένες όμως ομάδες των μη-οδηγών αναφέρουν δυσκολία πρόσβασης και περιορισμό στις μετακινήσεις τους ιδίως σε κοινωνικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Τα ευρήματα ενισχύουν τη σημασία της ανάπτυξης νέων πολιτικών μεταφοράς και της λειτουργίας εναλλακτικών δομών. Επιπλέον, οι συνέπειες της παύσης της οδήγησης που οφείλεται σε αναπηρία, αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα για τους ηλικιωμένους που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές, όπου η διέλευση στις αστικές συγκοινωνίες είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη. Έτσι, η απώλεια της οδήγησης απομονώνει τα άτομα που δεν έχουν πρόσβαση στο αυτοκίνητο. xxvii Η Rosenbloom xxvii παραθέτει στοιχεία από ανέκδοτη έρευνα του 1984, (National Health Interview) όπου διαπίστωσε ότι μόλις το 19,2% των ηλικιωμένων με σοβαρή αναπηρία είχε ποτέ χρησιμοποιήσει ειδικές υπηρεσίες μεταφοράς. Οι τρόποι μετακίνησης διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες εξαρτώνται περισσότερο από τους άλλους για τη μεταφορά από όσο οι άνδρες. Οι γυναίκες τείνουν να ζουν περισσότερο με την επακόλουθη απώλεια εισοδήματος και μετακίνησης, λόγω της απώλειας του συζύγου. Πολλές ηλικιωμένες γυναίκες δεν έχουν λάβει ποτέ άδεια οδήγησης, γιατί είχαν τους συζύγους τους να οδηγούν. Οι μελλοντικές γυναίκες, κατά πάσα πιθανότητα θα είναι πιο έμπειρες οδηγοί και οι επιπτώσεις της μετακίνησης λόγω θανάτου του ενός συζύγου μπορεί να μειωθεί. Από την άλλη πλευρά, το χαμηλότερο εισόδημα έχει συσχετιστεί με μειωμένη συχνότητα μετακίνησης μεταξύ των ηλικιωμένων, λόγω του κόστους του αυτοκινήτου. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι η επιθυμία για μετακίνηση με την πάροδο της ηλικίας και της αναπηρίας μειώνεται. Ενώ σε άλλη μελέτη αναφέρεται ότι οι ηλικιωμένοι που ζουν σε οικογένειες με περισσότερους ενήλικες είχαν λιγότερες πιθανότητες να χρησιμοποιούν το αυτοκίνητο, λόγω του γεγονότος ότι άλλοι ενήλικες στην οικογένεια είναι διαθέσιμοι για την μεταφορά τους. xxvii

7 Άλλες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι τα προβλήματα μετακίνησης των ηλικιωμένων δεν προέρχονται πάντα από τις αλλαγές στον τρόπο μεταφοράς, αλλά από το άγχος κατά την μετακίνηση. Θα ήταν σαφώς χρήσιμο να μελετήσει κανείς τις απόψεις των ανθρώπων με άνοια, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια της νόσου, διότι, όπως σημειώνουν οι Burkhardt και Berger, xxvii η κινητικότητα δεν είναι μόνο ο αριθμός των μεταφορών που έγιναν, αλλά μια σειρά από ποιοτικούς παράγοντες που συνδέονται με ερωτήσεις όπως αν οι μεταφορές γίνονται με το πιο επιθυμητό τρόπο, αν ο ηλικιωμένος νοιώθει άνετα με τα μέσα μεταφοράς, όπως η αναμονή, κ.ο.κ. Παρά τους περιορισμούς, τα δεδομένα μας παρέχουν σημαντικά στοιχεία για την επίδραση της απώλειας της οδήγησης στις οικογένειες και για τον προσδιορισμό των ομάδων που πλήττονται περισσότερο από την απώλεια της οδήγησης. Σύμφωνα με μελέτες σχετικά με τις συνέπειες της απώλειας της οδήγησης, xxvii οι τρόποι μεταφοράς των ηλικιωμένων με άνοια αλλάζει δραματικά, ανεξάρτητα από τον τρόπο και το σκοπό της μετακίνησης καθώς και του οικογενειακού εισοδήματος. Μέχρι και το 20% των ατόμων με άνοια ζουν μόνοι τους, και μέχρι το 10% των ατόμων με άνοια δεν έχουν συγγενή ή φίλο για να τους βοηθήσει (Office of Technology Assessment, 1990). xxvii Επιπλέον, τα στοιχεία δείχνουν ότι η έκταση των προβλημάτων ποικίλλει κατά την μετακίνηση ανάλογα με την ηλικία, το επίπεδο της αναπηρίας, καθώς και με την παρουσία ενός ατόμου στο σπίτι με άδεια οδήγησης, διότι τα ενήλικα τέκνα είναι πιθανό να ζουν σε μεγάλη απόσταση από τους γονείς τους. Επομένως, η πλειοψηφία των ηλικιωμένων εξαρτάται από το ιδιωτικό αυτοκίνητο ως κύριο μέσο μεταφοράς, προς όλους τους προορισμούς, αρχικά για τους ίδιους ως οδηγοί και αργότερα ως επιβάτες. Λιγότεροι από το 1% αυτών ανέφεραν τη χρήση οποιουδήποτε άλλου εναλλακτικού μέσου μεταφοράς και δε παρατηρήθηκε αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που προτιμούν να περπατούν ή που επιλέγουν να χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, ταξί, λεωφορεία μετά την ανάκληση της άδειας οδήγησης.

8 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΥΣΗΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ: ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας επικεντρώνεται κυρίως στις επιπτώσεις της νοητικής έκπτωσης στην ικανότητα οδήγησης και τις μεθόδους εντοπισμού των ατόμων που δεν πρέπει να οδηγούν, και όχι στις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της απώλειας της οδήγησης. Οι μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η απώλεια της άδειας οδήγησης οδηγεί συχνά σε κατάθλιψη και απομόνωση. Για τα άτομα με άνοια η απώλεια των προνομίων της οδήγησης μπορεί να είναι απότομη και τραυματική. xxvii Ο Eisenhandler xxvii αναφέρει ότι η κατοχή της άδειας οδήγησης επιτρέπει στους ηλικιωμένους να διατηρούν μια ταυτότητα. Η απώλεια της άδειας οδήγησης, συχνά οδηγεί σε μια «καριέρα εξάρτησης», στην οποία το άτομο πρέπει να στηρίζεται στους άλλους για την μεταφορά του. Οι Whitehead και συν. xxvii διεξήγαγαν μια φαινομενολογική μελέτη για να διερευνήσουν τα συναισθήματα των ηλικιωμένων μετά την ακύρωση της άδειας οδήγησης. Τα ποιοτικά στοιχεία προέκυψαν από συνεντεύξεις σε τέσσερις άνδρες και μια γυναίκα, ηλικίας μεταξύ 68 και 87 ετών (μέση ηλικία = 78,6 έτη). Η ακύρωση της άδειας οδήγησης αποτέλεσε για τους συμμετέχοντες μια συγκλονιστική και τραυματική εμπειρία. Η οδήγηση αποτελούσε ένα μέρος της ζωής τους, και η ακύρωση της άδειας σήμαινε την απώλεια της ανεξαρτησίας τους. Οι πρώην οδηγοί έχασαν το μέσο για τις μετακινήσεις τους, και αντιμετώπισαν βαθιά θλίψη που συνδέεται με την απώλεια της άδειας οδήγησης. Οι Classen και συν. xxvii χρησιμοποίησαν μια μετα-συνθετική προσέγγιση για την αξιολόγηση έξι ποιοτικών μελετών σχετικά με την ασφάλεια των ηλικιωμένων οδηγών και την κινητικότητά τους στην κοινότητα. Οι μελέτες αυτές απέδωσαν πλούσια πορίσματα. Πραγματοποιήθηκε επαναληπτική ανάλυση των δεδομένων, κωδικοποιήσεις αφαιρετικά και επαγωγικά, καθώς και συγκριτική μελέτη. Από τη μελέτη αυτή προέκυψε μία βασική αρχή ότι: «η ικανότητα οδήγησης στους ηλικιωμένους είναι εγγενώς συνδεδεμένη με την ταυτότητά τους και την επιθυμία τους να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους». Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι βασικές πεποιθήσεις που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων και την οδηγητική ασφάλεια μπορεί να εξερευνηθούν χρησιμοποιώντας ποιοτικές έρευνες ή πειραματικές μελέτες. Επιπλέον, μπορούν να διευκολύνουν τις αλλαγές στην Εργοθεραπευτική πρακτική καθώς και στην αναβάθμιση των αξιολογήσεων της οδήγησης. Οι επαγγελματίες υγείας xxvii πρέπει να αναπτύξουν μια καλύτερη κατανόηση της δυναμικής της απώλειας αυτής της κρίσιμης ικανότητας - της οδήγησης - και τις δυσκολίες που μπορεί να επιφέρει αυτή η αλλαγή στη μετακίνηση. Επιπλέον μελέτες, πρέπει να διεξαχθούν και για τους τρόπους υποστήριξης και προσαρμογής των ηλικιωμένων μετά την παύση της άδειας οδήγησης.

9 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΟΣΟ ALZHEIMER. Οι Γηρίατροι στην Ευρώπη, 12 έχουν δρομολογήσει έρευνα για την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών της αξιολόγησης της οδήγησης των ηλικιωμένων που παρουσιάζουν κρίσεις απώλειας συνειδήσεως, xxvii εγκεφαλικό επεισόδιο, xxvii άνοια xxvii και νόσο του Parkinson. xxvii Η συνολική ικανότητα οδήγησης περιλαμβάνει πολλά στοιχεία που απαιτούνται για τη συγκρότηση εξατομικευμένης εκτίμησης, έχοντας κατά νου ότι εκείνοι που απαιτούν αξιολόγηση της οδήγησης έχουν πολλαπλή νοσηρότητα. xxvii Επιπλέον, με την προσέγγιση της Ολοκληρωμένης Γηριατρικής Αξιολόγησης - Comprehensive Geriatric Assessment (CGA), 12 θα προσδιοριστούν καλύτερα τα κριτήρια της αξιολόγησης της εξασθένησης των νοητικών λειτουργιών. Μια καλή προσέγγιση που συστήνεται, είναι η εκτίμηση στη Κλινική ή στον οίκο Ευγηρίας, για τον έλεγχο της συμπεριφοράς και των λειτουργικών περιορισμών του ατόμου, που ελάχιστα προβλέπονται από τις νευροψυχολογικές αξιολογήσεις. xxvii Η συνολική κλινική εικόνα από τον γιατρό θα δώσει μια αίσθηση της γενικής ικανότητας του ασθενούς. Η άνοια και η νόσος του Parkinson απαιτούν μια διαχρονική προσέγγιση δεδομένης της προοδευτικής φύσης αυτών των νευροεκφυλιστικών παθήσεων. xxvii Η εξέταση θα πρέπει να δίνει έμφαση στις νευρολογικές, αισθητηριακές και συναισθηματικές δεξιότητες που αφορούν άλλες ασθένειες όπως προβλήματα όρασης, αρθρίτιδα, ως αποτέλεσμα της συνολικής αποκατάστασης στις δεξιότητες της οδήγησης. xxvii Επίσης μερικά φάρμακα μπορεί να βελτιώσουν τις δεξιότητες της οδήγησης (αντικαταθλιπτικά, αντιφλεγμονώδη, και, ενδεχομένως, αναστολείς χολινεστερασών, xxvii ενώ άλλα θέτουν κινδύνους - όπως τα νευροληπτικά. xxvii Η σημασία των βενζοδιαζεπινών είναι ακόμα συζητήσιμη. xxvii Η συμβολή της Εργοθεραπείας και της Ψυχολογίας είναι χρήσιμη για την αξιολόγηση της οδήγησης, καθώς η συνολική αξιολόγηση μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική από τις συγκεκριμένες δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται. 12 Η οδήγηση είναι μια Σύνθετη Δραστηριότητα (Complex Task) που απαιτεί την υγιή λειτουργία πολλών νοητικών και λειτουργικών ικανοτήτων ώστε να επιτελείται χωρίς κίνδυνο τόσο για τον ίδιο τον οδηγό όσο και για τους υπολοίπους. xxvii Σύμφωνα με την Τζονιχάκη xxvii η Εργοθεραπευτική αξιολόγηση των ατόμων με ΝΑ αποβλέπει στην αναγνώριση των δεξιοτήτων που έχουν απομείνει, στην εκτίμηση των περιβαλλοντικών παραγόντων και στον προσδιορισμό των ενδιαφερόντων του ατόμου. Στα αρχικά στάδια της νοητικής έκπτωσης το ενδιαφέρον μας εστιάζεται και στην ασφάλεια. Στον τομέα αυτό εκτιμάται η δυνατότητα μετακίνησης με προσανατολισμό, η χρήση αντικειμένων για το σκοπό που αυτά προορίζονται και η προστασία του ατόμου σε περίπτωση προβλημάτων που θίγουν την ασφάλεια του. Σχετικές έρευνες και μελέτες για την αποτίμηση της οδηγητικής ικανότητας (on-road driving and testing) έχουν γίνει και αποδεικνύουν ότι η επιλογή των οδηγών να συνεχίσουν την οδήγηση δε συνηγορεί με την ικανότητά τους στην πραγματικότητα

10 να οδηγούν χωρίς να προκαλούν κίνδυνο. Οι έρευνες αυτές σε θέματα επικινδυνότητας της οδήγησης για τα άτομα με άνοια, επικεντρώνονται κυρίως: στα προβλήματα μνήμης, στην απαιτούμενη ικανότητα επεξεργασίας των πληροφοριών που άμεσα εκλαμβάνονται από το περιβάλλον ώστε να αντιμετωπιστούν τυχόν απρόβλεπτες καταστάσεις, στη σύγχυση που νιώθουν τα άτομα που πάσχουν από άνοια και που μπορεί συχνά να οδηγήσει σε ατύχημα. 35