Παρατηρήσεις σε Σχέση με την Οδήγηση σε Ηλικιωμένους με Νόσο Alzheimer

Transcript

1 Παρατηρήσεις σε Σχέση με την Οδήγηση σε Ηλικιωμένους με Νόσο Alzheimer Ιωάννα Κατσούρη, Τμήμα Εργοθεραπείας, ΤΕΙ Αθήνας Λουκάς Αθανασιάδης, 1η Ψυχιατρική Κλινική Νοσοκομείο Παπαγεωργίου, ΑΠΘ Ευάγγελος Μπεκιάρης, Ινστιτούτο Μεταφορών, Ε.Κ.Ε.Τ.Α Μαγδαληνή Τσολάκη, 3η Νευρολογική Κλινική Νοσοκομείο Παπανικολάου, ΑΠΘ

2 Η νόσος Alzheimer Η νόσος Alzheimer (NA) χαρακτηρίζεται από σταδιακή έναρξη και προϊούσα φθίνουσα πορεία των νοητικών λειτουργιών. Η διαδοχή των ελλειμμάτων αφορά συνήθως στη μνήμη, τη γλώσσα και τις οπτικοχωρικές λειτουργίες. Καθώς ο πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνει, ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από ΝΑ εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 135 εκατομμύρια μέχρι το Στην Αμερική 5,2 εκατομμύρια πάσχουν από ΝΑ, ενώ άτομα είναι νεότερα των 65 ετών. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι πάσχουν ασθενείς. Σήμερα, κάποιος αναπτύσσει ΝΑ κάθε 68 δευτερόλεπτα και μέχρι το 2050, αναμένεται να αναπτύσσει ΝΑ κάθε 33 δευτερόλεπτα.

3 Η αξιολόγηση των ικανοτήτων οδήγησης, (Driver - Assessor - Τrained Occupational Therapists) (DATOTs) (Unsworth, 2007). Βασίζεται στην παρατήρηση των ADL και IADL καθώς και στα αποτελέσματα συστοιχιών αξιολόγησης, ώστε να γίνονται συστάσεις ή εκπαιδευτικές παρεμβάσεις για τις δεξιότητες οδήγησης. Στα άτομα με ΝΑ στα αρχικά στάδια της νοητικής έκπτωσης, το ενδιαφέρον μας εστιάζεται και στην ασφάλεια, καθώς εκτιμάται η δυνατότητα μετακίνησης με προσανατολισμό και η προστασία του ατόμου σε περίπτωση προβλημάτων που θίγουν την ασφάλεια του (Τζονιχάκη, 2010). Η εκτίμηση της ικανότητας των ατόμων με ΝΑ να συνεχίσουν ή να διακόψουν την οδήγηση γίνεται όλο και ποιο συχνό κλινικό πρόβλημα. Ένας κλινικά ενδεδειγμένος τρόπος είναι η κλινική εξέταση και η χρήση των νευροψυχολογικών δοκιμασιών.

4 Ικανότητα οδήγησης στα άτομα με Νόσο Alzheimer (Alzheimer's Association. Living with Alzheimer's, 2008). Υπάρχει σύγχυση του πεταλιού εκκίνησης και επιτάχυνσης με το φρένο, δεν οδηγούν με τις κατάλληλες ταχύτητες, Δεν παρατηρούν τα σήματα οδικής κυκλοφορίας, μπορεί να σταματήσουν άσκοπα (παραδείγματος χάριν, σε ένα πράσινο σηματοδότη), Δεν παίρνουν τις σωστές αποφάσεις (αργή αντίδραση), έχουν ιδιαίτερη δυσκολία στις αριστερές στροφές, Οι άλλοι οδηγοί συχνά τους κορνάρουν, προκαλούν συχνά φθορές στο αυτοκίνητο και δυσκολεύονται να πάρουν την σωστή κατεύθυνση (δυσκολία προσανατολισμού), Οδηγούν λιγότερο συχνά σε απομακρυσμένες πόλεις, οδηγούν λιγότερο κατά την διάρκεια μιας τυπικής εβδομάδας, και οδηγούν με λιγότερους επιβάτες σήμερα σε σχέση με το προηγούμενο έτος

5 Υλικό και Μέθοδος Οι συμμετέχοντες ήταν εξωτερικοί ασθενείς με νοητικές διαταραχές, του Εξωτερικού Ιατρείου μνήμης και άνοιας της Γ Νευρολογικής κλινικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Διαγνώστηκαν με ΝΑ, σύμφωνα με NINCDS-ARDRA κριτήρια, από ομάδα εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας. Νευρολογική εξέταση, νευροψυχολογικές και νευροψυχιατρικές αξιολογήσεις, ιατρικό / κοινωνικό ιστορικό, νευροαπεικόνιση και αιματολογικές εξετάσεις διεξήχθησαν για να υποστηρίξουν τη διάγνωση της ΝΑ. Εντοπίσθηκαν 74 άτομα από τα οποία 43 είχαν διάγνωση ΝΑ και 31 ήταν υγιείς ηλικιωμένοι ως ομάδα ελέγχου, άνω των 65 ετών. Αποκλείσθηκαν οι συμμετέχοντες μικρότερης ηλικίας και αυτοί που έπασχαν από άλλες άνοιες, όπως άνοια άλλης αιτιολογίας (Αγγειακή άνοια, Νόσος του Parkinson κ.α), κατάθλιψη, ΗΝΔ κτλ.

6 Υλικό και Μέθοδος Όλοι οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν με συστοιχία νευροψυχολογικών δοκιμασιών: Mini Mental State Examination (MMSE), Δοκιμασία του Ρολογιού (Clock- drawing Test), Κλίμακα Λειτουργικής Άνοιας (FRSSD), Εκτίμησης των Συμπτωμάτων της Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης (GDS), Κλίμακα της Κατάθλιψης του Depression Rating Scale (HDRS), Hamilton Hamilton και Δοκιμασία Νοητικής Λειτουργικής Εκτίμησης Functional-Cognitive Assessment Scale (FUCAS). Χρησιμοποιήθηκαν όλες αυτές οι συστοιχίες για να υποστηριχθεί η διάγνωση ΝΑ. Οι υγιείς ηλικιωμένοι εξετάστηκαν επίσης με την ίδια νευροψυχολογική συστοιχία.

7 Ερωτηματολόγιο Οδήγησης Συνδυάστηκαν δύο ερωτηματολόγια και δημιουργήθηκε ένα τρίτο από την ερευνητική ομάδα και χορηγήθηκε σε άτομα με νοητική διαταραχή. Το πρώτο ήταν το (Ερωτηματολόγιο οδήγησης για ασθενείς με άνοια) (Τσαμασλίδης Τ, 2005; Τσάνταλη κα., 2006). Το δεύτερο ερωτηματολόγιο ήταν το - AGed people Integration, mobility, safety and quality of Life Enhancement through living - (AGILE) (Widlroither, 2003).

8 Το νέο ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 33 ερωτήσεις με 52 υπό-ερωτήσεις. Συγκεκριμένα, ζητάμε πληροφορίες σχετικά με τα ακόλουθα θέματα: Προσωπικές πληροφορίες: Το φύλο, την ηλικία, στοιχεία της άδειας οδήγησης, τα ατυχήματα που είχαν κατά το παρελθόν, αν θεωρούν τον εαυτό τους καλό ή κακό οδηγό, κλπ. Απόψεις σχετικά με την κατάρτιση και την αξιολόγηση που σχετίζονται με την ηλικία: Αν είχαν ήδη μια αξιολόγηση που σχετίζεται με την ηλικία, τι πιστεύουν σε γενικές γραμμές για την αξιολόγηση που σχετίζεται με την ηλικία, αν είναι πρόθυμοι για επανεκπαίδευση των οδηγητικών τους ικανoτήτων, πώς πρέπει να πραγματοποιούνται οι δοκιμές αυτές κλπ. Φυσική & διανοητική ικανότητα: ερωτήσεις σχετικά με τα κινούμενα μέρη του σώματος, την όραση, την ακουστική αντίληψη, αγγειακά προβλήματα, την προσοχή, τη μνήμη, κλπ. Οδηγητικές συνήθειες: ποια είδη κυκλοφοριακών καταστάσεων προσπαθούν να αποφύγουν, και πώς συγκρίνουν τον τρόπο οδήγησης σήμερα με την εποχή, όταν ήταν 45 ετών.

9 Αποτελέσματα Η στατιστική ανάλυση έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 21.0 (IBM Inc., Armonk, NY). Δημογραφικά Χαρακτηριστικά Εντοπίσθηκαν 74 άτομα από τα οποία 43 είχαν διάγνωση ΝΑ και 31 ήταν υγιείς ηλικιωμένοι ως ομάδα ελέγχου. Όλοι οι συμμετέχοντες ήταν άτομα άνω των 65 ετών.

10 Ομάδα Ελέγχου N(%):31 Ηλικία «65-74» 18 (58.1%) «75-84» 13 (41.9%) ΝΑ N(%): (34.9%) 26 (60,5%) Σύνολο N(%): (44.6%) 39 (52,7%) «>=85» 0 (0.0%) 2 (4.7%) 2 (2.7%) Φύλο Άνδρας 24 (77.4%) Οικογενειακή Κατάσταση 39 (90.7%) 63 (85.1%) Γυναίκα 7 (22.6%) 4 (9.3%) 11 (14.9%) Έγγαμος/η 26 (83.9%) Διαζευγμένος/ η 38 (88.4%) 64 (86.5%) 2 (6.5%) 2 (4.7%) 4 (5.4%) Χήρος/α 3 (9.7%) 2 (4.7%) 5 (6.8%) Άγαμος/η 0 (0.0%) 1 (2.3%) 1 (1.4%) Συνταξιούχος Ναι 28 (90.3%) 41 (95.3%) 69 (93.2%) Όχι 3 (9.7%) 2 (4.7%) 5 (6.8%) p

11 Χρόνια εκπαίδευσης, ενεργούς οδήγησης και MMSE Οι φυσιολογικοί έχουν σημαντικά περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης (μέση τιμήτυπ. αποκλ= ) από τα άτομα με ΝΑ ( ), (t(72)=2.198, p=0.031). Δεν υπάρχει διαφορά στα χρόνια ενεργούς οδήγησης μεταξύ φυσιολογικών και ατόμων με ΝΑ (p=0.309). Το MMSE των φυσιολογικών ( ) είναι σημαντικά μεγαλύτερο από το MMSΕ των ατόμων με ΝΑ ( ), p<0.001).

12 Χρόνια εκπαίδευσης, ενεργούς οδήγησης και MMSE Διαγνωστικές Ομάδες Mean SD difference p Χρόνια Εκπαίδευσης Ομάδα Ελέγχου n: ΝΑ n: Πόσα χρόνια ενεργούς οδήγησης έχετε; Ομάδα Ελέγχου n: ΝΑ n: MMSE Ομάδα Ελέγχου n: ΝΑ n:

13 Συστοιχία νευροψυχολογικών δοκιμασιών Η μέτρηση της Κλίμακας της Κατάθλιψης του Hamilton, δε διαφέρει μεταξύ ατόμων με ΝΑ και φυσιολογικών (p=0.067). Η μέτρηση της Δοκιμασίας Νοητικής Λειτουργικής Εκτίμησης (FUCAS) είναι μικρότερη στους φυσιολογικούς (διάμεσος=44.0) απ ότι στα άτομα με ΝΑ (διάμεσος=60.0), (Mann-Whitney U=0.0, (p=0.002). Η μέτρηση της Γηριατρικής Κλίμακας της Κατάθλιψης (GDS) δε διαφέρει μεταξύ των ατόμων με ΝΑ και των φυσιολογικών, (p=0.261). Το αποτέλεσμα στην Κλίμακα Λειτουργικής Εκτίμησης των Συμπτωμάτων της Άνοιας (FRSSD) των φυσιολογικών είναι σημαντικά μικρότερο (διάμεσος=2.5) από το FRSSD των ατόμων με ΝΑ (διάμεσος=9.0), (Mann-Whitney U=2.5, p<0.001).

14 Οδηγητικές συνήθειες Υπάρχει εξάρτηση μεταξύ των δύο μεταβλητών ως προς την διάγνωση: Για το 44.2% των ατόμων με ΝΑ δεν ισχύει η άδεια οδήγησης σε σχέση με το 12.9% των φυσιολογικών (x2(2)=6.834, p=0.009), ενώ το 53.5% των ατόμων με ΝΑ δεν οδηγεί σε αναλογία με το 12.9% των φυσιολογικών (x2(2) )=11.112, p=0.001). Τα άτομα με ΝΑ οδηγούν πολύ λιγότερα χιλιόμετρα το μήνα σε σχέση με τους φυσιολογικούς (x2(5)=15.952, p=0.007). Το 32.3% των φυσιολογικών επιθυμεί να αγοράσει νέο αυτοκίνητο σε σχέση με το 2.8% των ατόμων με ΝΑ (x2(2)=8.510, p=0.004). Τα άτομα με ΝΑ αποσπώνται κατά την οδήγηση στα αστικά κέντρα σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με τους φυσιολογικούς (x2(2)=16.812, p<0.001).

15 Οδηγητικές συνήθειες Τα άτομα με ΝΑ έχουν προβλήματα συγκέντρωσης στην οδήγηση όταν οδηγούν πάνω από μισή ώρα σε μεγαλύτερο ποσοστό από τους φυσιολογικούς (x2(2)=7.471, p=0.006). Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων με ΝΑ έχει δυσκολία συγκέντρωσης όταν κάποιος τους μιλάει ενώ οδηγούν σε σχέση με τους φυσιολογικούς (x2(2)=10.617, p=0.005). Τα άτομα με ΝΑ έχουν προβλήματα να αντιδράσουν γρήγορα όταν είναι αναγκαίο κατά τη διάρκεια της οδήγησης (x2(2)=12.273, p=0.002).

16 Συστάσεις για την οδήγηση

17 Ομάδα Ελέγχου N(%): 31 ΝΑ N(%): 43 Σύνολο N(%): 74 p Τα μέλη της οικογένειας κάνουν παράπονα για την οδήγηση; Ναι 9 (30.0%) 22 (61.1%) 31 (47.0%) Όχι 21 (70.0%) 14 (38.9%) 35 (53.0%) Τα μέλη της οικογένειάς σας συνιστούν να σταματήσετε την οδήγηση; Ναι 1 (3.2%) 21 (58.3%) 22 (32.8%) Όχι 30 (96.8%) 15 (41.7%) 45 (67.2%) Παίρνετε φάρμακα που να προκαλούν προβλήματα στην οδήγηση; Ναι 2 (6.5%) 11 (27.5%) 13 (18.3%) Όχι 29 (93.5%) 29 (72.5%) 58 (81.7%) Σας συνέστησε γιατρός να διακόψετε την οδήγηση για κάποιο λόγο; Ναι 1 (5.3%) 8 (29.6%) 9 (19.6%) Όχι 18 (94.7%) 19 (70.4%) 37 (80.4%)

18 Αποφεύγω στην οδήγηση Υπάρχει εξάρτηση μεταξύ των δύο μεταβλητών ως προς την διάγνωση: Τα άτομα με ΝΑ αποφεύγουν την οδήγηση σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με τους φυσιολογικούς, σε αστικές περιοχές (x2(2)=17.005, p<0.001), αποφεύγουν την οδήγηση σε αυτοκινητόδρομους (x2(2)=8.762, p=0.013), αποφεύγουν την οδήγηση κατά τις ώρες αιχμής (x2(2)=10.111, p=0.005), αποφεύγουν την οδήγηση σε άγνωστες περιοχές (x2(2)=9.767, p=0.008), αποφεύγουν τις στροφές σε δύσκολες διασταυρώσεις (x2(2)=9.957, p=0.007), αποφεύγουν την οδήγηση χωρίς κανένα συνοδηγό (x2(2)=11.129, p=0.004) και αποφεύγουν την οδήγηση υπό την πίεση χρόνου (x2(2)=7.779, p=0.020). Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων με ΝΑ δηλώνουν ότι η μέση ταχύτητά τους σήμερα είναι μικρότερη απ ότι όταν ήταν 45 ετών (x2(2)=8.026, p=0.018).

19 Συμπεράσματα Τα άτομα με ΝΑ έχουν συνολικά μειωμένες ικανότητες στην οδήγηση, την αποφεύγουν σε δύσκολες συνθήκες και την διακόπτουν περισσότερο από τους υγιείς ηλικιωμένους. Οι κλινικοί πρέπει να παίρνουν άμεση απόφαση για το αν ο ασθενής είναι σε θέση να συνεχίσει την οδήγηση, ενώ πρέπει να συστήνουν περαιτέρω αξιολόγηση. Όλες οι αποφάσεις και οι ενέργειες πρέπει να τεκμηριώνονται σαφώς στο ενημερωτικό σημείωμα του ασθενούς. Όπως και για όλες τις προοδευτικές ασθένειες, η εκ νέου αξιολόγηση θα πρέπει να γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα: για τα άτομα με ΝΑ προτείνεται επανέλεγχος ανά 6 μήνες, ή νωρίτερα, εφόσον η οικογένεια ή ο περιθάλπων παρατηρεί σημαντική μείωση στη κλινική κατάσταση του ασθενούς ή στις οδηγητικές του δεξιότητες.

20 Συμπεράσματα Επίσης, είναι σημαντικό να συμβουλεύουν τους ασθενείς και τις οικογένειές τους, για την προβλεπόμενη μείωση της ικανότητας οδήγησης. Στην Ευρώπη και στην Αμερική, έχουν δρομολογήσει έρευνα για την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών της αξιολόγησης των ηλικιωμένων οδηγών που παρουσιάζουν συγκοπή, εγκεφαλικό επεισόδιο, άνοια και νόσο του Parkinson. Επειδή οι συστάσεις της απώλειας της άδειας οδήγησης μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή των ηλικιωμένων, απαιτείται περαιτέρω μελέτη για να αποφευχθούν, όποτε αυτό είναι δυνατό, οι αρνητικές της συνέπειες. Μελλοντικές έρευνες προτείνεται να επικεντρωθούν στην εξέταση της συσχέτισης των βασικών σταδίων της ΝΑ, με τις οδηγητικές δεξιότητες.

21 Σας ευχαριστώ πολύ!