Ψυχο-εκπαίδευση, εκπαίδευση και θεραπεία οικογένειας ψυχικά ασθενών.

Transcript

1 ιεπιστηµονική Φροντίδα Υγείας(2012) Τόµος 4,Τεύχος 4, ISSN Ψυχο-εκπαίδευση, εκπαίδευση και θεραπεία οικογένειας ψυχικά ασθενών Σταθάρου Α., Μπέρκ Α., Γαλάτου Χ. 1 Νοσηλευτρια, msc, προϊσταµένη, α ψυχιατρική κλινική πανεπιστήµιου Αθηνών, «Αιγινήτειο Νοσοκοµείο» 2 Νοσηλευτρια αιµοδοσίας, msc, Γ.Ν Λειβαδιάς ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Η αντίληψη για το ρόλο της οικογένειας στην ψυχική νόσο έχει αλλάξει ριζικά, συγκριτικά µε τις αρχές του 20 ου αιώνα. Η οικογένεια δεν θεωρείται ούτε θύµα, ούτε θύτης, αλλά ένα συναισθηµατικό και συµπεριφορικό σύστηµα και σηµαντικός συντελεστής ολόκληρης της θεραπευτικής διαδικασίας. Οι διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις που προσπάθησαν να ερµηνεύσουν και να αντιµετωπίσουν µεµονωµένα τα ψυχικά φαινόµενα δεν έχουν, σε πολλές περιπτώσεις, δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις και αποτελέσµατα. Επιπλέον µόνο η συντονισµένη συνολική παρέµβαση που περιλαµβάνει την ύπαρξη ενός υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου, γύρω από την οικογένεια του ασθενή,µπορεί να υποσχεθεί µια πραγµατική βελτίωση.σκοπός: της παρούσας εργασίας είναι να αναδείξει την ενεργό εµπλοκή της οικογένειας, σε όλη την πορεία της νόσου, κυρίως λόγω της µακροχρόνιας αλληλεπίδρασης και φροντίδας των ασθενών µελών της. Υλικό και µέθοδος: Πραγµατοποιήθηκε αναζήτηση σχετικών πηγών τόσο σε ελληνική όσο και ξενόγλωσση βιβλιογραφία, µε λέξεις κλειδιά : ψυχική νόσος, ασθενής, οικογένεια, ψυχο-εκπαίδευση, θεραπεία.συζήτηση: Οι τρεις αυτές παρεµβάσεις έχουν διαφορετικές εννοιολογικές βάσεις: η ψυχο-εκπαίδευση απορρέει από θεωρίες για το εκφραζόµενο συναίσθηµα, ενώ η εκπαίδευση οικογένειας βασίζεται στις θεωρίες για το άγχος, την αντιµετώπιση και την προσαρµογή. Η εκπαίδευση και η θεραπεία οικογένειας αποσκοπεί στην ευεξία όλων των µελών, ενώ η ψυχοεκπαίδευση αποσκοπεί στην αποτελεσµατική αντιµετώπιση του ασθενή και κατ επέκταση στη διατήρηση των ισορροπιών. Η εκπαίδευση της οικογένειας βοηθά τα µέλη να είναι πιο «αποτελεσµατικά» στις παρεµβάσεις για τον ψυχικά ασθενή-µέλος τους. Έχει καλύτερα αποτελέσµατα όταν γίνεται οµαδικά, γιατί έτσι προάγεται η ανταλλαγή απόψεων και η αµοιβαία ενίσχυση. Συµπεράσµατα: Η ψυχο-εκπαίδευση τείνει να έχει κλινικό χαρακτήρα και παρέχεται από επαγγελµατίες υγείας, όπως και η θεραπεία διαφόρων προσεγγίσεων. Η εκπαίδευση οικογενειών στην κοινότητα παρέχεται από άλλες εκπαιδευµένες οικογένειες και είναι βραχείας διάρκειας. Η παρέµβαση και θεραπεία στην οικογένεια εστιάζεται στην αναγνώριση των δυσκολιών και το νόηµα της νόσου αλλά και στην αξιοποίηση στρατηγικών, οι οποίες µε τη σειρά τους θα συµβάλλουν στη βελτίωση της ενδοοικογενειακής λειτουργίας και στη λείανση των αρνητικών συναισθηµάτων και συγκρούσεων. Η βελτίωση αυτών των πτυχών σηµατοδοτεί τη µείωση των αρνητικών σχέσεων (κριτικά σχόλια, εχθρικότητα) και συµβάλλει στην µείωση της έντασης της κατάθλιψης. Η εργασία µε τις οικογένειες προσφέρει σηµαντική βοήθεια στην ανάκαµψη του ασθενή. Λέξεις - κλειδιά: ψυχική νόσος, ασθενής, οικογένεια, ψυχο-εκπαίδευση, εκπαίδευση οικογένειας, θεραπεία. 136 Υπ. Αλ/φίας: Αγγ. Σταθαρού Θεοκλήτου 7,11745,τηλ.: , Αθήνα angsta2@hotmail.com

2 Interscientific Health Care (2012) Vol 4, Issue 4, ISSN Psycho-education, education and family s therapy of psychiatric patients Statharou A. 1,Berk A. 1,Galatou C Head Nurse, MSc, 1 st Psychiatric Clinic University of Athens, «Eginitio Hospital» 2. Nurse, MSc, G.H of Livadia Introduction: The role of family in mental illness has changed dramatically compared to the early 20 th century. The family considered neither as a victim nor as a perpetrator, but as an emotional and behavioral system and an important factor for the entire healing process. Furthermore only coordinated global action that includes being a supportive social network around the patient s family, can promise a real improvement.purpose: of this paper is to highlight the active involvement of the family throughout the course of the disease, mainly because of long-term interaction of patient and care members.material and Methods: a search of relevant sources in both Greek and foreign language literature with keywords: mental illness, patient, family psycho-education, treatment. Conclusions: these three measures have different conceptual bases: the psycho-education stems from the theories expressed emotion and family education based on theories about stress, response and adaptation. Education and family therapy aims at being of all members, while psycho-education designed to deal effectively with the patient and, thereby maintaining the balance. The training helps family members to be more effective in interventions for mental patientsmember. It is more effective the support in groups, because it promotes the exchange of views and mutual aid.psycho-education tends to be clinical in nature and provided by health professionals, and the treatment of various approaches. Families education in the community provided by other families and is of short duration. The intervention and family therapy focuses on identifying the problems and the meaning of illness and recovery strategies, which in turn will help improve the operation of domestic and smoothing of negative emotions and conflict. Improving these aspects represents a reduction of negative relationships (critical comments, hostility) and helps to reduce the intensity of depression. Working with families provides significant help in the recovery of the patient. Key-words: mental illness, patients, family, psycho-education, family s education, therapy ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ρόλος της οικογένειας στην ψυχιατρική ταλαντεύτηκε ανάµεσα σε αντικρουόµενες απόψεις. Όταν τα αίτια των ψυχικών διαταραχών αποδόθηκαν αποκλειστικά σε βιολογικούς παράγοντες, η οικογένεια θεωρήθηκε το ατυχές «θύµα» µιας εγγενούς βιοχηµικής δυσλειτουργίας και η θεραπεία ήταν αποκλειστικά φαρµακευτική. Αντίθετα, όταν δόθηκε προτεραιότητα στον οικογενειακό και κοινωνικό παράγοντα, η οικογένεια θεωρήθηκε ο κύριος υπεύθυνος της διαταραχής, ενώ ο ασθενής για να θεραπευτεί έπρεπε να αποµακρυνθεί από το δυσλειτουργικό περιβάλλον και να ενταχθεί σε ένα υγιές. Σήµερα, η οικογένεια δεν θεωρείται ούτε ως θύµα, ούτε ως θύτης, αλλά ως ένα συναισθηµατικό και συµπεριφορικό σύστηµα και ως σηµαντικός συντελεστής ολόκληρης της θεραπευτικής διαδικασίας (Οικονόµου και συν, 2000, Kotrotsiou και συν, 2006). Οι διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις που προσπάθησαν να ερµηνεύσουν και να αντιµετωπίσουν µεµονωµένα τα παθολογικά ψυχικά φαινόµενα δεν έχουν σε πολλές περιπτώσεις δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις και αποτελέσµατα. Μόνο η συντονισµένη συνολική παρέµβαση που περιλαµβάνει την ύπαρξη ενός υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου, γύρω από την οικογένεια του ασθενούς,µπορεί να υποσχεθεί µια πραγµατική βελτίωση (Szmukler και συν, 2003). Cor.Author: Agg. Statharoy Theoklitou 7,11745,tel.: , Athens angsta2@hotmail.com 137

3 Οικογένεια και ψυχική νόσος Η ψυχική νόσος, έχει δυσµενείς αλλά και κάποιες φορές αποδιοργανωτικές συνέπειες για τον ασθενή, παράλληλα έχει και επιπτώσεις στην οικογένεια, αφού επηρεάζει όλες τις πτυχές της ψυχοσυναισθηµατικής και της κοινωνικής ζωής αυτής. Τα µέλη µιας οικογένειας, όταν µαθαίνουν ότι υπάρχει ανάµεσά τους ένας εξ αυτών που πάσχει από µια σοβαρή ψυχική νόσο, δύσκολα το αποδέχονται και δύσκολα συµφιλιώνονται µε τη νέα πραγµατικότητα. Το συναισθηµατικό βάρος στην οικογένεια είναι συχνά δυσβάστακτο. Αναπτύσσονται συναισθήµατα µαταίωσης και απογοήτευσης, ενοχής και ντροπής, άγχους και φόβου, δυσαρέσκειας και οργής, πικρίας, θλίψης και απελπισίας. Τις περισσότερες φορές, δεν µπορούν να εκφράσουν αυτά τα συναισθήµατα λόγω της αρνητικής εικόνας για την ψυχική νόσο αλλά και της επιρροής από τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα για τον ψυχικά πάσχοντα (Ostman και συν., 2004). Η οικογένεια αποτελεί το κύριο φυσικό υποστηρικτικό σύστηµα για τον άρρωστο και τη βασική και πολλές φορές µοναδική πηγή φροντίδας. Έτσι, οι επαγγελµατίες ψυχικής υγείας πρέπει να βρουν νέους και διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της οικογενείας, καθότι η οικογένεια του ψυχικά πάσχοντα έχει ανάγκη από: υπεύθυνη ενηµέρωση, για να κατανοήσει την ψυχική διαταραχή και τις σύγχρονες θεραπείες εκπαίδευση, για να αποκτήσει δεξιότητες ώστε να µπορεί να αντιµετωπίζει τα συµπτώµατα της νόσου και να επιλύει αποτελεσµατικά προβλήµατα και δυσκολίες που προκύπτουν υποστήριξη, πρακτική και συναισθηµατική, για να αντιπαλέψει τα συναισθήµατα της αποµόνωσης και του στίγµατος (Roick και συν, 2006, Ostman και συν, 2004) Τα ελλείµµατα στην απόδοση του κοινωνικού ρόλου του ασθενούς-µέλους της οικογένειας, αποτελούν σηµαντικό παράγοντα στην επιβάρυνση και η οικογένεια, προσπαθεί να επιβάλλει κοινωνικούς κανόνες συµπεριφοράς. Συχνά το ασθενές-µέλος αρνείται τη διάγνωση που έχει τεθεί από τον ψυχίατρο, την αναγκαιότητα για συνέχιση της θεραπείας, ακόµη και την ανάγκη για εκπλήρωση των απαραίτητων κοινωνικών κανόνων. Για να βοηθηθούν οι οικογένειες ν' αντιµετωπίσουν τις δυσκολίες της ψυχικής διαταραχής, έχουν αναπτυχθεί σύγχρονες παρεµβάσεις, όπως οι ψυχοεκπαιδευτικές οµάδες συγγενών, οι υποστηρικτικές οµάδες συγγενών, οι οµάδες αυτοβοήθειας, η εκπαίδευση οικογενειών και η θεραπεία αυτών (Roick και συν, 2006). Ψυχοεκπαίδευση οικογένειας Έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε οικογένειες ψυχωσικών ατόµων υπογραµµίζουν την ύπαρξη πολλών και έντονων δυσκολιών που ταλαιπωρούν και τα υπόλοιπα µέλη της και που συχνά συσχετίζονται µε την παρουσία της νόσου, όπως για παράδειγµα ελλιπής κατανόηση της φύσης της ψυχικής νόσου, φόβος του στίγµατος, δυσχέρειες στην ενδοοικογενειακή επικοινωνία, αποµόνωση από την κοινωνία, καταθλιπτική διάθεση, έντονο άγχος, κ.α (Οικονόµου, 2000, Kohn και συν, 2005, Shimazu και συν, 2011). 138 Ο σηµαντικός ρόλος που διαδραµατίζει η οικογένεια του ψυχικά πάσχοντα στη θεραπεία της νόσου και αφετέρου η ύπαρξη των προβληµάτων που προαναφέρθηκαν, αποτελούν την αφετηρία των ψυχοεκπαιδευτικών παρεµβάσεων (Rose και συν, 2006). Οι ψυχοεκπαιδευτικές παρεµβάσεις στηρίζονται στην: Επαρκή ενηµέρωση για τη φύση της ψυχικής νόσου και τις προσφερόµενες θεραπείες. Στόχος είναι να επιτευχθεί όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωµένη κατανόηση της ψυχικής νόσου, καθώς και των τρόπων αντιµετώπιση αυτής (πχ συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή, ενίσχυση του ασθενούς στην ενεργητική αντιµετώπιση της νόσου), αλλά και τη διαλεύκανση των µύθων για την αιτιολογία, θεραπεία και πορεία της νόσου. Εκπαίδευση για απόκτηση δεξιοτήτων επίλυσης του άγχους και δυσλειτουργικής επικοινωνίας. Παροχή στήριξης στα µέλη της οικογένειας του ψυχικά πάσχοντος για αντιµετώπιση προβληµάτων που προκύπτουν λόγω φόβου ή αίσθησης κοινωνικού αποκλεισµού που βιώνουν. Εκπαίδευση συγγενών για καλύτερη αντιµετώπιση του ψυχικά πάσχοντα-µέλους, µέσα από την απόκτηση στρατηγικών επίλυσης προβληµάτων. Μείωση της Οικογενειακής Επιβάρυνσης Προαγωγή ενεργοποίησης δικτύου οικογενειών ψυχικά πασχόντων, µε απώτερο στόχο την αποφυγή κοινωνικής αποµόνωσης και στιγµατισµού. Τα παραπάνω, αλληλεπικαλύπτονται χρονικά και αλληλοσυµπληρώνονται κατά τη διάρκεια της ψυχοεκπαιδευτικής προσέγγισης (Bertrando, 1992, Tοµαράς και συν, 2001, Smerud και συν, 2011). Εκπαίδευση οικογένειας Η εκπαίδευση της οικογένειας βοηθά τα µέλη, έτσι ώστε, να είναι πιο «αποτελεσµατικά» στις παρεµβάσεις τους για τον ψυχικά ασθενή-µέλος τους. Η ψυχοεκπαίδευση τείνει να έχει κλινικό χαρακτήρα και παρέχεται από επαγγελµατίες υγείας, ενώ η εκπαίδευση οικογενειών στην κοινότητα παρέχεται από άλλες εκπαιδευµένες οικογένειες. Η εκπαίδευση οικογένειας είναι βραχείας διάρκειας (Dixon και συν, 2001), βασίζεται στις θεωρίες για το άγχος, την αντιµετώπιση και την προσαρµογή και αποσκοπεί στην ευεξία όλων των µελών (Solomon, 1996). Οι Kuipers και συν. (2006) αναφέρουν ότι το stress και η επιβάρυνση της οικογένειας, αλλά και η αδυναµία για στρατηγικές αντιµετώπισης των προβληµάτων του ασθενή, σχετίζονται µε τον τρόπο που τα µέλη της οικογένειας διαχειρίζονται τα συναισθήµατά τους. Αυτό δηλώνει ότι η παρέµβαση στην οικογένεια πρέπει να εστιαστεί στην αναγνώριση των δυσκολιών της και τον τρόπο που µπορούν τα µέλη της να αξιοποιήσουν καλύτερα κάποιες στρατηγικές, οι οποίες µε τη σειρά τους θα συµβάλλουν έτσι ώστε να µπορούν να εντοπίζουν τι τους ενοχλεί και να µπορούν να ερµηνεύουν καλύτερα τη στάση του ασθενή. Η βελτίωση αυτών των πτυχών, σηµατοδοτεί τη µείωση

4 των αρνητικών σχέσεων (κριτικά σχόλια, εχθρικότητα), αυξάνει την αυτοεκτίµηση της οικογένειας και συµβάλλει στην µείωση της έντασης της κατάθλιψης και της επιβάρυνσης (Κuipers και συν, 2006). Το 1993 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία (Σ.Ο.Ψ.Υ) από την Πανεπιστηµιακή Ψυχιατρική Κλινική Αθηνών και το Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής Βύρωνα-Καισαριανής. Αποτελεί µη κερδοσκοπικό σωµατείο, µε µέλη οικογένειες που έχουν στο περιβάλλον τους άτοµα µε ψυχική νόσο. Οι στόχοι του Σ.Ο.Ψ.Υ περιλαµβάνουν την αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια των µελών του Συλλόγου, την προστασία και υποστήριξη των ψυχικά αρρώστων και των οικογενειών τους, την υπεύθυνη ενηµέρωση για την ψυχική ασθένεια και για την σύγχρονη θεραπεία της, την ευαισθητοποίηση του κοινού, κατάργηση των διακρίσεων και δηµιουργία θετικής εικόνας για τον ψυχικά ασθενή. Προκειµένου να υλοποιηθούν οι παραπάνω στόχοι, ο Σ.Ο.Ψ.Υ εκδίδει ενηµερωτικά φυλλάδια, οργανώνει ενηµερωτικές εκδηλώσεις, διαλέξεις, συνέδρια, και συµβάλλει στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των µελών του και κάθε τρίµηνο εκδίδει το ενηµερωτικό περιοδικό «Μηνύµατα». Ο Σ.Ο.Ψ.Υ επίσης προσφέρει ανοικτή υποστηρικτική οµάδα συγγενών και ψυχοεκπαιδευτική οµάδα για τις οικογένειες - µέλη του, που αφορά ξεχωριστά τη σχιζοφρένεια και τη διπολική διαταραχή. Τις οµάδες αυτές παρακολουθούν επίσης και νέοι επαγγελµατίες ψυχικής υγείας. Σήµερα, στην Ελλάδα υπάρχουν πέρα του πρώτου Σ.Ο.Ψ.Υ. : Σ.Ο.Ψ.Υ Κορυδαλλού, Βορείων προαστίων, Πάτρας, Θεσσαλονίκης, Σάµου, Ρεθύµνου, Λάρισας, Λειβαδιάς, Χαλκίδας, Σ.Ο.Φ.Ψ.Υ Σερρών και Έβρου (Σύλλογος Οικογενειών και Φίλων για την Ψυχική Υγεία, Προσβασιµότητα 15/10/2012). Θεραπεία οικογένειας Τα µοντέλα θεραπείας οικογένειας για τις ψυχικές διαταραχές βασίζονται στη θεωρία των συστηµάτων. Το κάθε άτοµο δεν συµπεριφέρεται ως αποµονωµένη οντότητα µέσα στο σύστηµα, αντίθετα, ακολουθεί ένα κυκλικό πρότυπο, όπου καµιά µεµονωµένη συµπεριφορά δεν είναι η αιτία ή το αποτέλεσµα κάποιων γεγονότων. Οι συµπεριφορές σχηµατίζουν µια αλληλουχία κυκλικής αιτιότητας, χωρίς αρχή και τέλος. Η αλλαγή, µέσα σε αυτό το σύνολο συµπεριφορών, µπορεί να επιτευχθεί µε την παρέµβαση σε οποιοδήποτε σηµείο του συστήµατος (Ανδρουτσοπούλου, 2004, Carr,2008). Συστηµική θεραπεία ύο τύποι συστηµικής θεραπείας που προέρχονται από πολύ διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις είναι: η δοµική θεραπεία οικογένειας και η στρατηγική θεραπεία αυτής. οµική θεραπεία οικογένειας Η δοµική θεραπεία οικογένειας αναπτύχθηκε από τον Minuchin (1974). Κεντρική αρχή της είναι ότι οι οικογένειες µε καλή λειτουργία, παρουσιάζουν µια σαφή δοµή. Όταν αυτή η δοµή δεν υπάρχει, η οικογένεια δεν µπορεί να αντιµετωπίσει προβλήµατα τα οποία πηγάζουν από το εσωτερικό της ή προέρχονται από εξωτερικές πηγές. Η δοµική θεραπεία οικογένειας είναι συµπεριφορική, κατευθυντική και δυναµική ( McGoldrick και συν, 2001, Minuchin, 2002 ). Στρατηγική θεραπεία οικογένειας Το στρατηγικό µοντέλο θεραπείας της οικογένειας, µε πρωτεργάτη τον Watzlawick (1974) και τους συνεργάτες του, επικεντρώθηκε στις αλληλεπιδράσεις των µελών της οικογένειας. Έχει παρατηρηθεί ότι, όταν η οικογένεια αντιµετωπίζει ένα πρόβληµα, τα µέλη της συνήθως εµφανίζουν κάποιες επαναλαµβανόµενες αλληλεπιδράσεις και χρησιµοποιούν στρατηγικές τις οποίες είχαν εφαρµόσει και στο παρελθόν για να αντιµετωπίσουν το πρόβληµα. Αν αυτές είναι επιτυχηµένες, το πρόβληµα επιλύεται, αν είναι ανεπιτυχείς, τότε διαφοροποιούνται οι καταστάσεις. Κάποιες οικογένειες θα υιοθετήσουν καινοφανείς προσεγγίσεις για επίλυση προβληµάτων και άλλες, θα συνεχίσουν να εφαρµόζουν την ίδια αποτυχηµένη στρατηγική προκειµένου να επιφέρουν κάποια αλλαγή. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι προσπάθειες που καταβάλλονται για την επίλυση του προβλήµατος καθίστανται οι ίδιες πρόβληµα, ενδεχοµένως µάλιστα ακόµη και πιο σοβαρό από αυτό που επέβαλε τη χρήση τους (Falzer, 1986). Συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας Η συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας, επιδιώκει την εκπαίδευσή των µελών της οικογένειας σε σοβαρά ελλείµµατα δεξιοτήτων επικοινωνίας και τα βοηθά να επιδιώκουν περισσότερο αποτελεσµατική επίλυση των προβληµάτων τους και επίτευξη των στόχων τους µέσα από την ενδυνάµωση των δυνατοτήτων τους. Οι θεραπευτές οικογένειας προσπαθούν να εκπαιδεύσουν τις οικογένειες µε τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνουν πιο αποτελεσµατικές στις προσπάθειές τους για την επίλυση των προβληµάτων τους και να βασίζονται λιγότερο στις έντεχνες στρατηγικές του θεραπευτή. Από πρόσφατες αναφορές προκύπτει ότι η συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας αποδεικνύεται αποτελεσµατική στην αντιµετώπιση ευρέος φάσµατος ψυχικών διαταραχών. Τα οφέλη από τη συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας στην αντιµετώπιση της ψυχικής νόσου σχετίζονται µε τη διαρκώς βελτιούµενη αποτελεσµατικότητα της οικογένειας στη διαδικασία επίλυσης προβλήµατος (Booth και συν, 2000). Η συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας στη δοµή της περιλαµβάνει µια σειρά από ενέργειες, οι οποίες περιλαµβάνουν: Αρχικό στάδιο γνωριµίας (έναρξη θεραπευτικής σχέσης) και αξιολόγησης του οικογενειακού συστήµατος (συµπεριφορική ανάλυση). Φάση εκπαίδευσης της οικογένειας σε δεξιότητες επικοινωνίας. Φάση εκπαίδευσης σε δεξιότητες επίλυσης προβλήµατος. Κλείσιµο της θεραπευτικής διαδικασίας. Αναµνηστικές συναντήσεις σε αραιά διαστήµατα για παρακολούθηση της πορείας αυτής. Ο θεραπευτής προσπαθεί να ενισχύσει την οικογένεια για να ξεπεράσει τις πιο σηµαντικές της αδυναµίες και ελλείψεις. Η πρόοδος της θεραπείας ελέγχεται και αξιολογείται σε κάθε συνεδρία. Η διαδικασία συνεχών εκτιµήσεων προσπαθεί να είναι κατά το δυνατόν αντικειµενική, χρησιµοποιώντας συχνά αξιόπιστους συµπεριφορικούς δείκτες. Κάθε αλλαγή συζητείται µε την οικογένεια και υποκινείται 139

5 µόνο µε την πλήρη έγκρισή της. Οι αλλαγές στους στόχους της θεραπείας, συνήθως, επιχειρούνται µετά από επανεκτιµήσεις της πορείας της θεραπείας, οι οποίες σχεδιάζoνται σε διαστήµατα που έχουν προσυµφωνηθεί και δη κατά την έναρξη της νόσου. Η συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας αποτελεί αποτελεσµατική µέθοδος, η οποία αξιοποιεί την οικογενειακή µoνάδα για το αµοιβαίο όφελος όλων. Η θεραπεία αποσκοπεί στην ενδυνάµωση της αποτελεσµατικότητας των λειτουργιών επίλυσης προβλήµατος, από την οικογένεια του ψυχικά πάσχοντος (Melito,2003). Συµπεράσµατα Οι τρεις αυτές παρεµβάσεις έχουν διαφορετικές εννοιολογικές βάσεις: η ψυχο-εκπαίδευση απορρέει από θεωρίες για το εκφραζόµενο συναίσθηµα, ενώ η εκπαίδευση οικογένειας βασίζεται στις θεωρίες για το άγχος, την αντιµετώπιση και την προσαρµογή. Η εκπαίδευση και η θεραπεία οικογένειας αποσκοπεί στην ευεξία όλων των µελών, ενώ η ψυχοεκπαίδευση αποσκοπεί στην αποτελεσµατική αντιµετώπιση του ασθενή και κατ επέκταση στη διατήρηση των ισορροπιών. Η εκπαίδευση της οικογένειας βοηθά τα µέλη να είναι πιο «αποτελεσµατικά» στις παρεµβάσεις για τον ψυχικά ασθενή-µέλος τους (Τοµαράς και συν, 2001) και έχει καλύτερα αποτελέσµατα όταν γίνεται οµαδικά, γιατί έτσι προάγεται η ανταλλαγή απόψεων και η αµοιβαία ενίσχυση (Smerud και συν, 2011). Όλες αυτές οι οµαδικές παρεµβάσεις δεν είναι πανάκεια. Είναι όµως ένας σηµαντικός κρίκος στην αλυσίδα των παρεµβάσεων για την αντιµετώπιση της σοβαρής ψυχικής νόσου, που αναφέρονται στη οικογένεια. Ο εκπαιδευτικός όπως και ο υποστηρικτικός τους ρόλος έχει ανεκτίµητη θεραπευτική αξία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ανδρουτσοπούλου, Α. (2004): Συστηµική και οικογενειακή θεραπεία: κριτική ανασκόπηση των µετανεωτερικών εξελίξεων, Ψυχολογία,11(4): Οικονόµου, Μ., Χριστοδούλου, Γ. (2000): Οικογένεια και πρόληψη, στο: Προληπτική Ψυχιατρική, ΒΗΤΑ: Τοµαράς, Β, Σολδάτου, Μ. (2001): Η προσέγγιση της οικογένειας κατά την αντιµετώπιση των σχιζοφρενικών ψυχώσεων, στο : Ψυχώσεις :διάγνωση και αντιµετώπιση, εκδόσεις Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών: Bertrando P, Beltz J, Bressi C, Clerici M, Farma T, Invernizzi G, Cazzullo C (1992) Expressed emotion and schizophrenia in Italy.A study of an urban population, Br. J Psychiatry, 161: Booth T.J, Cottone R.R (2000), Measurement, Classification, and Prediction ofparadigm Adherence of Marriage and Family Therapists, American Journal of Family Therapy 28 (4): Carr A (2009), The effectiveness of family therapy and systemic interventions foradult focused problems, Journal of Family Therapy, 31: Carr A (2009), Ten Research Questions for Family Therapy, Australian and NewZealand Journal of Family Therapy, 31(2): Colom F, Vieta E, Sánchez-Moreno J, Palomino- Otiniano R, Reinares M, Goikolea JM, Benabarre A, Martínez-Arán A (2009), Group psychoeducation for stabilised bipolar disorders: 5-year outcome of a randomised clinical trial, Br J Psychiatry, 194(6): Dixon L, Stewart B, Burland J, Delahanty J, Lucksted A, Hoffman, M (2001),Pilot Study of the effectiveness of the Family-to-Family Education Program, Psychiatr. Serv, 52: Falzer PR (1986),The cybernetic metaphor: a critical examination of ecosystemicepistemology as a foundation of family therapy, Fam Process, 25(3): Πανελλήνιος Σύλλογος Οικογενειών για την Ψυχική υγεία, available in 15/10/2012] 12. Kohn-Wood LP, Wilson WM, (2005),The Context of Caretaking in RuralAreas: Family Factors Influencing the Level of Functioning of Seriously Mentally Ill Patients Living at Home, American Journal of Community Psychology,36 (1-2) : Kotrotsiou E, Papathanasiou I, Kotrotsiou S (2006),Schizophrenia and family ICUS and Nursing Web Journal, 27, August-October 14. Κuipers E, Bebbington P, Dunn G, Fowler D, Freeman D, Watson P, Hardy A, Garety P (2006), Influence of carer expressed emotion and affect on relapse in nonaffective psychosis, BJP, 188, McGoldrick M. & Carter C (2001), Advances in coaching: Family therapy withone Person, Journal of Marital and Family Therapy, 27(3), Melito R (2003), Values in the role of the family therapist: Self determination andjustice, Journal of Marital and Family Therapy 29 (1): Minuchin P (2002),Cross-cultural perspectives: implications for attachmenttheory and family therapy, Fam Process,41(3): Östman M (2004),Family burden and participation in care: differences betweenrelatives of patients admitted to psychiatric care for the first time and relatives of readmitted patients, Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing,11: Reinares M, Colom F, Sánchez-Moreno J, Torrent C, Martínez-Arán A, ComesM, et al. (2008), Impact of caregivers group psychoeducation on the course and outcome of bipolar patients in remission: a randomized controlled trial, Bipolar Disord,10: Rose L, Mallinson RK, Gerson L (2006),Mastery, burden and areas of concernamong family caregivers of mentally ill persons, Archives of Psychiatric Nursing, 20: Roick C, Heider D, Toumi M, Angermeyer MC (2006), The impact ofcaregivers - characteristics, patients conditions and regional differences on family burden in schizophrenia: a longitudinal analysis, Acta Psychiatr Scand, 114: Smerud, P. E, Rosenfarb I.S(2011), The therapeutic alliance and familypsychoeducation in the treatment of schizophrenia: An exploratory prospective change process study, Couple and Family Psychology: Research and Practice, Vol 1(S), Solomon P (1996), Moving from psychoeducation to family education for families of adults with serious mental illness, Psychiatric Services 47: Szmukler G, Kuipers E, Joyce J, Harris T, Leese M, Maphosa W, Staples E. (2003), An exploratory randomised controlled trial of a support programme for careersofpatientswith a psychosis, Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 38 (8): Weakland, J.H., Fisch, R., Watzlawick, P., Bodin, A.M. (1974) Brief Therapy: Focused Problem Resolution, Family Process, 13 (2):