Εξώφυλλο: Ψηφιακό κολάζ από την εικόνα της Βορειοανατολικής πλευράς του Μουσείου της Ακρόπολης με το Σκίτσο του Robert Venturi από το Βιβλίο Learning

Transcript

1

2 Εξώφυλλο: Ψηφιακό κολάζ από την εικόνα της Βορειοανατολικής πλευράς του Μουσείου της Ακρόπολης με το Σκίτσο του Robert Venturi από το Βιβλίο Learning From Las Vegas 2

3 «όλα τα εμπορικά καταστήματα θα μετατραπούν σε μουσεία και όλα τα μουσεία σε εμπορικά καταστήματα» -Andy Warhol,

4 Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά τον καθηγητή μου Δημήτρη Α. Σεβαστάκη για την υπομονή του, τα εύστοχα και ουσιαστικά του σχόλια κατά την διάρκεια της διάλεξης καθώς και για την καθοδήγηση του πάνω στα θέματα που με απασχολούσαν προκειμένου να αποκτήσουν μια συνοχή και ουσιαστικό πεδίο αναζήτησης. Ευχαριστώ τις αδερφές μου Όλγα και Ελόνα Αγόρα για τις συζητήσεις, τις συμβουλές και τις διορθώσεις του κειμένου. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω τους συνεργάτες και φίλους μου Παναγιώτα Παπαευθυμίου και Γιώργο Παπαθωμά για την υποστήριξη, την βοήθεια και τις συμβουλές τους. 4

5 Μηχανισμοί Προβολής Μουσειακές Εφαρμογές σε ποικίλα πεδία. 5

6 Περίληψη Το θέμα που ερευνάται στην παρούσα διάλεξη είναι οι Μηχανισμοί Προβολής Μουσειακές Εφαρμογές σε ποικίλα πεδία. Η μελέτη του θέματος εκκινεί από ευνόητα ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο της αρχιτεκτονικής σε μία καταναλωτική κοινωνία και πως η τελευταία με την σειρά της συνεπιδρά στην μορφή και λειτουργία του χώρου, στις αρχιτεκτονικές γλώσσες και τις εμπορευματικές στρατηγικές. Η παρατήρηση του δομημένου περιβάλλοντος μας οδηγεί στην επιλογή τριών κτιριακών παραδειγμάτων, διαφορετικών μεταξύ τους μεν, αλλά και ικανών να προτείνουν μέσα από τις αντιθετικές στοχεύσεις, τις ομοιότητες και τα αποκλίνοντα λειτουργικά πεδία, νέες ερμηνευτικές συσχετίσεις του χώρου και των προσλήψεων. Τα παραδείγματα που επιλέχθηκαν αφορούν: το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου κάτω από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, το εμπορικό πολυκατάστημα Άττικα στο Σύνταγμα, και το γυμναστήριο Bodyscape στον Δήμο Χαλανδρίου. Και οι τρείς χώροι που επιλέχθηκαν αναφέρονται στην ευρύτερη πόλη των Αθηνών ώστε να είναι και αντικειμενική η βιωματική εμπειρία για το επίπεδο της ανάλυσης. Στην πρώτη φάση της έρευνας οι τρείς αναφερόμενες μελέτες αναλύονται αρχιτεκτονικά ως προς τη μορφή και την εσωτερική τους λειτουργία. Στη συνέχεια σύμφωνα με την ανάλυση επιχειρείται μία σύγκριση όσον αφορά τα κοινά χαρακτηριστικά που συναντάμε και στους τρεις μελετώμενους χώρους. Ακολουθεί στη συνέχεια η δεύτερη φάση της έρευνας όπου τα κοινά θεωρητικά επίδικα τα οποία έχουν προκύψει από την αρχιτεκτονική ανάλυση, οδηγούν σε ειδικές διαπιστώσεις και αντιμετωπίσεις ως προς τα αρχιτεκτονικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν. 6

7 Τα κύρια κοινά αναλυτικά αρχιτεκτονικά εργαλεία που χρησιμοποιήσαμε για όλη την μελέτη μας ήταν: Το γυαλί, εφόσον αποφασίσαμε να καταννοήσουμε την φωτεινότητα, την διαφάνεια και την ανακλαστικότητα του χώρου. Η βιτρίνα ή αλλιώς προθήκη ως συνολική αλλά και ειδική αντιμετώπιση των εκθεμάτων στην κάθε περίπτωση. Η δομή θέασης ως εργαλείο σύνταξης του χώρου οριζόμενη από την κίνηση. Έχοντας αναλύσει τα αρχιτεκτονικά εργαλεία, στη συνέχεια η προσέγγιση αφορά την διερεύνηση ως προς τις φιλοσοφικές έννοιες που εντοπίστηκαν και καθιστούν την ίδια την αρχιτεκτονική ως εργαλείο. Με διττή ιδιότητα, αυτή της αρχιτεκτονικής μορφής ως μηνυματικού οργανωτή και της αρχιτεκτονικής δομής ως διαδικασίας. Επιπλέον, στη συγκεκριμένη έρευνα θεωρήσαμε πως το ίδιο το έκθεμα μας καθορίζει το αρχιτεκτονικό γεγονός. Τέλος καταλήγουμε στις διαπιστώσεις μας, και συμπεράσματα και στο ερώτημα που εγείρεται, σχετικά με τον ρόλο της αρχιτεκτονικής που είναι υποχρεωμένη να εκφραστεί ανάλογα στο πολυσύνθετο δίκτυο που ορίζει με την σειρά της και θέλει να επιβάλλει η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία. 7

8 Περιεχόμενα Εισαγωγή Ποιο το συγκεκριμένο θέμα που μελετάται 13 Αφορμή 14 Kαθορισμός σκοπών έρευνας 14 Ποιοί λόγοι με οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος Μέθοδος 20 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Μουσείο 40 Εμπορικό πολυκατάστημα 62 Γυμναστήριο Σύγκριση 69 Αστικό τοπίο 70 Χωροθέτηση του Μουσείου 72 Χωροθέτηση του Εμπορικού πολυκαταστήματος 73 Χωροθέτηση του Γυμναστηρίου 8

9 74 Σκηνή 78 Κίνηση 82 Γυαλί Φως Αρχιτεκτονικά εργαλεία Γυαλί (φως διαφάνεια ανακλαστικότητα) 100 Βιτρίνα προθήκη 104 Βλέμμα κίνησης Δομή θέασης H Αρχιτεκτονική ως εργαλείο Η αρχιτεκτονική μορφή ως μηνυματικός οργανωτής 117 Η αρχιτεκτονική δομή ως διαδικασία 122 Το έκθεμα ως αρχιτεκτονικό γεγονός Συμπεράσματα 127 Βιβλιογραφία 135 Παράρτημα 141 9

10 10

11 Eισαγωγή 11

12 Ποιό το συγκεκριμένο θέμα που διερευνάται. (Αντικείμενο μελέτης) Το θέμα που ερευνάται στην παρούσα διάλεξη είναι οι Μηχανισμοί Προβολής Μουσειακές εφαρμογές σε ποικίλα πεδία. Η μελέτη του θέματος εκκινεί από ευνόητα ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο της αρχιτεκτονικής σε μία καταναλωτική κοινωνία και πως η τελευταία με την σειρά της συνεπιδρά στην μορφή και λειτουργία του χώρου, στις αρχιτεκτονικές γλώσσες και τις εμπορευματικές στρατηγικές. Μπάρμπαρα Κρούγκερ, χωρίς τίτλο, αφίσα, 1987, η επιγραφή λέει : «ψωνίζω, άρα υπάρχω» 12

13 Αφορμή Η ιδέα του συνδυασμού των δυο διαφορετικών πεδίων: της αρχιτεκτονικής και της εμπορευματικότητας γεννήθηκε στο τελευταίο έτος των σπουδών, ως ανάγκη κατανόησης και εμβάθυνσης της διαδραστικής σχέσης μεταξύ της αρχιτεκτονικής και του πλαισίου της καταναλωτικής κοινωνίας όπου αυτή εντάσσεται. Η διαφήμιση με τις εκάστοτε μορφές που προσλαμβάνει, καθορίζει και διαμορφώνει την όψη του αστικού τοπίου. Πολλές φορές όμως, κτίρια και χώροι που φιλοξενούν διαφορετικές λειτουργίες διαφέρουν ελάχιστα μεταξύ τους. Η ανάγνωση του λειτουργικού προγράμματος σε αντιστοιχία με τη μορφή του κτιρίου εμπεριέχει μια μορφή «προπαγάνδας» 1 της αρχιτεκτονικής καθ εαυτής. Πλέον διαπιστώνουμε πως η μορφή δεν ακολουθεί την λειτουργία (form does not follow function 2 ). Μια έκθεση στο μουσείο Schirn Kunsthalle της Φραγκφούρτης τον Νοέμβριο του 2002 επιβεβαιώνει την προφητική ρήση του Andy Warhol «όλα τα εμπορικά καταστήματα θα μετατραπούν σε μουσεία και όλα τα μουσεία σε εμπορικά καταστήματα» 3. 1 Ηλίας Ζέγγελης, Architecture and propaganda = Αρχιτεκτονική και προπαγάνδα, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, μετάφραση Ρ. Φατσέα, Αθήνα, Εκδόσεις Futura, Σε αντιπαραβολή με τις διδαχές του μοντέρνου κινήματος και το «form follows function»= η μορφή ακολουθεί την λειτουργία. 3 Άρθρο του Νίκου Χειλά με θέμα: Η τέχνη τού «Shopping» στο Βήμα, 24/11/

14 Καθορισμός σκοπών έρευνας. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να ερμηνευθεί ο ρόλος της Αρχιτεκτονικής στον βιωμένο αστικό χώρο, υπό το πρίσμα της καταναλωτικής κοινωνίας. Η συσχέτιση τριών διαφορετικών κτιριακών παραδειγμάτων με αντιθετικές στοχεύσεις, ομοιότητες και αποκλίνοντα λειτουργικά πεδία θα μας προτείνει νέες ερμηνευτικές συσχετίσεις του χώρου και των προσλήψεων. Η αρχιτεκτονική, ως δημόσια τέχνη, σε πολλές περιπτώσεις, εμπορευματοποιείται και λειτουργεί ως "προπαγάνδα" πολιτιστικών και οικονομικών ιδεών και κινήτρων. Ποιοί λόγοι με οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος. Η συγκεκριμένη διάλεξη είναι πρωτίστως μία προσωπική προσπάθεια για την κατανόηση της αρχιτεκτονικής ως έννοια στην εποχή μας, και να ερμηνευθεί ο ρόλος της στον χώρο που ζούμε και την βιώνουμε. Ο καταιγισμός εικόνων αρχιτεκτονικού ποικίλες μορφολογικές αναζητήσεις σύνθετες κτιριακές ανάγκες της περιεχομένου στο διαδίκτυο, οι των εκάστοτε δημιουργών, οι σύγχρονης κοινωνίας έχουν δημιουργήσει έναν κορεσμό στα μάτια των φοιτητών αρχιτεκτονικής, και αρχιτεκτόνων οι οποίοι οδηγούνται σε έναν μονόδρομο αναζήτησης εντυπωσιοθηρικών μορφών, και πολύ συχνά, κενών σημασιακού περιεχομένου. 14

15 Αντίγραφα από την ζωφόρο του Παρθενώνα στην στάση του Μετρό Ακρόπολης Προσωπική Εμπειρία: Πρωί, Κατεβαίνοντας στη στάση του μετρό Ακρόπολης συναντάς αγάλματα, γνήσια αντίγραφα από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, να κοσμούν τον σταθμό. Αγάλματα τα οποία προετοιμάζουν και πληροφορούν τον επιβάτη του μετρό προωθώντας και πληροφορώντας την ύπαρξη τόσο του Μουσείου όσο και του ιερού Βράχου της Ακρόπολης. Στη συνέχεια αφού πληρώσεις το αντίτιμο στο μουσείο, εισέρχεσαι στον «ιερό ναό της Τέχνης». Επιστρέφοντας, παίρνεις το μετρό και κατεβαίνεις για ψώνια στο εμπορικό πολυκατάστημα. Σταματάς στις βιτρίνες όπου η σκηνοθετική επιμέλεια τους, η φαντασμαγορία των χρωμάτων και των υφών, η μοναξιά των πλαστικών κούκλων, καταφέρνουν να κεντρίσουν την προσοχή. 15

16 Εικόνες βιτρινών στο πολυκατάστημα Το βράδυ επισκέπτεσαι το γυμναστήριο για να τονώσεις σώμα και «πνεύμα». Ξεκινάς να τρέχεις στον διάδρομο γυμναστικής δίπλα στην τζαμαρία. Είσαι ένας από τους πολλούς πελάτες-υποκείμενα που 16

17 επισκέπτονται το γυμναστήριο. Αγνοείς πως παράλληλα είσαι και το ίδιο το έκθεμα-αντικείμενο για αυτούς που βρίσκονται εκείνη τη στιγμή εκτός του γυμναστηρίου και παρατηρούν τη «βιτρίνα» του. Διαφημιστικά φυλλάδια γυμναστηρίων και Εικόνες από εσωτερικό γυμναστηρίων Έκθεμα με πολλά συγγενή, αλλά και εντελώς διαφορετικά στοιχεία όμοια με τα αγάλματα που παρατηρούσες το πρωί στο Μουσείο ή στα 17

18 καταστήματα ρούχων του εμπορικού πολυκαταστήματος. Άλλοτε "έκθεμα-αντικείμενο" και άλλοτε "έκθεμα-υποκείμενο". Ο Κρίστοφ Γκρούνεμπεργκ μας λέει πως «η παραπλάνηση των αισθήσεων μέσω του χρώματος, του υλικού, των επιγραφών, της κίνησης, του ήχου και της φόρμας» (μια καθαρά «καλλιτεχνική» μέθοδος δηλαδή) ήταν και παραμένει η βασική αρχή του «στησίματος» ενός καταστήματος. Αυτό δεν έχει διαφύγει της προσοχής των μουσείων, που τελευταία εκθέτουν όλο και συχνότερα «πεζά» εμπορεύματα 5 και εμπλουτίζουν το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο με στοιχεία εντυπωσιασμού και ποικιλίες λειτουργικών και εμπορικών προγραμμάτων. 5 Άρθρο του Νίκου Χειλά με θέμα: Η τέχνη τού «Shopping» στο Βήμα, 24/11/

19 19

20 Μέθοδος Η σχέση της αρχιτεκτονική μορφής ως προς την εσωτερική της λειτουργία δεν θα μπορούσε παρά να μελετηθεί σε αναφορές ως προς το κοινό στο οποίο απευθύνεται σε κάθε περίπτωση. Η μία περίπτωση είναι το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, η άλλη τo εμπορικό πολυκατάστημα Άττικα στο κέντρο της Αθήνας καθώς επίσης και ένα μεγάλο γυμναστήριο στο Χαλάνδρι. Και τα τρία παραδείγματα που επιλέχθηκαν προς μελέτη-ανάλυση βρίσκονται στην Αθήνα προκειμένου να συμβάλει και η βιωματική εμπειρία στο πλαίσιο της ανάλυσης. Τα τρία παραδείγματα θα μας βοηθήσουν ως προς τον συσχετισμό μεταξύ τους. Δημόσια σύμβολα όπως το νέο Μουσείο της Ακρόπολης χρησιμοποιούν εντός της μουσειακής συνθήκης ένα εμπορικό λεξιλόγιο τόσο στο λειτουργικό του πρόγραμμα, όσο και στην μορφή του. Από την άλλη πλευρά έχουμε το καθαρά εμπορικό παράδειγμα, το πολυκατάστημα, με βιτρίνες και χώρους πώλησης και τέλος το παράδειγμα του γυμναστηρίου με όψεις-βιτρίνες και πελάτεςεμπορεύματα όπου ο περαστικός παρατηρεί από έξω τα τεκταινόμενα στον εσωτερικό χώρο. Από την Αρχιτεκτονική ανάλυση θα οδηγηθούμε στην διερεύνηση εννοιών και συμβόλων. Από τα γεγονότα δηλαδή, στις ιδέες και στα κίνητρα που οδήγησαν στη διαμόρφωση των γεγονότων (ως γεγονός μπορούμε να θεωρήσουμε το ίδιο το κτίριο σε κάθε περίπτωση). Η διάλεξη θέτει ερωτήματα σχετικά με το αν η Αρχιτεκτονική διατηρεί ή θα πρέπει να διατηρεί κάποια κριτική στάση ή απλά θα είναι ο «μορφικός» και οργανωτικός εκτελεστής του πολιτιστικού-οικονομικού συστήματος. 20

21 Αρχιτεκτονική Ανάλυση (ευρήματα) Τα ευρήματα προέκυψαν από την επίσκεψη στα τρία επιλεχθέντα παραδείγματα: Το μουσείο, το εμπορικό πολυκατάστημα και το γυμναστήριο. Ακολούθησε η φωτογραφική τεκμηρίωση, τα σκίτσα, η αρχειακή και βιβλιογραφική έρευνα και η αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, προκειμένου να υποστηριχθούν ορισμένες διαπιστώσεις και παρατηρήσεις σε επίπεδο αρχιτεκτονικής ανάλυσης. 21

22 Μουσείο Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης Το νέο μουσείο της ακρόπολης ξεφεύγει από τους Ναούς της τέχνης του παρελθόντος και τα πολύ εξειδικευμένα μικρά μουσεία τα οποία είναι προφανές ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες κοινωνικές απαιτήσεις. Παρ όλα αυτά η λογική των εκθεμάτων είναι διττή. Στη μία περίπτωση τα εκθέματα-θραύσματα είναι τοποθετημένα σε μια σχετική αταξία στον χώρο προκειμένου ο επισκέπτης να τα βιώσει από κάθε οπτική γωνία. Η ιδέα των σκόρπιων θραυσμάτων δίνει την εντύπωση στον επισκέπτη να μην αισθάνεται «λίγος» και «άπειρος» μπροστά στο έκθεμα 6. Από την άλλη πλευρά τα πράγματα αλλάζουν καθώς κατευθυνόμαστε στον τελευταίο όροφο, εκεί όπου στεγάζεται η ζωφόρος, οι μετόπες και τα αετώματα του Παρθενώνα. Κατά παράταξη εκθέματα συνεπέστατα στην μορφολογική απόκριση του πραγματικού μνημείου χωρίς όμως την απαραίτητη αποκωδικοποίηση της σχέσης των εκθεμάτων με το υφιστάμενο «περιτύλιγμα», το γυαλί. Ο τελευταίος όροφος καταλήγει να γίνει μια νεωτερική ρέπλικα (αντίγραφο) μιμούμενο τον Παρθενώνα με νέους κώδικες αναφοράς φιλοξενώντας τα πραγματικά αγάλματα 7. Η μίμηση είναι μία πανάρχαιη αμυντική χρήση, που εξαφανίζει τα σημάδια της ζωής για να τη διασώσει, αφομοιώνοντας το ον στο χώρο παραιτούμενη από τον χρόνο του, επιβιώνει σήμερα ως κοινωνική συμπεριφορά συμμόρφωσης, ως μορφή κοινωνικοποίησης τελικά, εξαιτίας της φωτογραφικής προκατάληψης, της εικονογραφικής κατασκευής του πραγματικού 8. 6Σοφία Χουρμουζή Ξενοπούλου, καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας- τμήμα συντήρησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, Μουσεία, σημειώσεις για το μάθημα της. 7Ο B. Tschoumi λεει σε συνέντευξη πως : «( )δεν ήθελα να μιμηθώ τον Φειδία, αλλά να σκεφτώ σαν τον Πυθαγόρα. Με άλλα λόγια, σκεφτόμενος τα μαθηματικά και κατέχοντας την γεωμετρία, ξεκινώντας από ένα επίπεδο αφαίρεσης.» 8Σταύρος Σταυρίδης, Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνη, Αθήνα, ελληνικά γράμματα 2009, 2002, σελ

23 Αίθουσα των Κλιτύων Η γυάλινη επιφάνεια (αίθουσα Κλιτύων) επιταχύνει την κίνηση στον επισκέπτη όπως και το μαρμάρινο ή γυμνό πάτωμα σε αντίθεση με το χαλί το οποίο επιβραδύνει την κίνηση. Η εναλλαγή των επισκεπτών που θαυμάζουν τα αρχαία ευρήματα στην αίθουσα των Κλιτύων, και η ενατένιση από διαφορετικά επίπεδα του μουσείου έχει τα αξιωματικά χαρακτηριστικά της εναλλαγής και της δράσης των ηθοποιών στην θεατρική σκηνή. Ο θεατής στην συγκεκριμένη αίθουσα γίνεται έκθεμα για τους επισκέπτες που βρίσκονται στις παραπάνω αίθουσες, τους νέους επισκέπτες και το προσωπικό που εργάζεται εκεί. 23

24 Κατά μήκος τομή του μουσείου- Βέλη δείχνουν στο κέντρο της αίθουσας των Κλιτύων Φωτογραφία από το αναγνωστήριο του μουσείου. Φαίνεται η εναλλαγή των επιπέδων και η αίθουσα των Κλιτύων (κάτω αριστερά) Η έννοια εκπαίδευση συμβαδίζει με την έννοια ψυχαγωγία και την κοινωνική επένδυση στην έννοια του ελεύθερου χρόνου αφού μέσα στο μουσείο θα συναντήσουμε μουσικές εκδηλώσεις, βιβλιοπωλείο, αναγνωστήριο με θέα τον Παρθενώνα, καφέ-εστιατόριο, πωλητήριο βιβλίων και δώρων, τρισδιάστατες προβολές, αρχαιολογικά παιχνίδια για όλη την οικογένεια και συγχρόνως ένα πεδίο κοινωνικοποίησης των χρηστών. Ο σκοπός της «διεξοδικής» ψυχαγωγίας του επισκέπτη 24

25 μπορούν να χαρακτηρίσουν το μουσείο εμπορευματοποιημένο και οι εκθεσιακοί του χώροι μετατρέπονται σε «βιτρίνες» καταστημάτων. Ως παρατήρηση, μπορούμε να θεωρήσουμε πως ο θεατήςστοχαστής παραχωρεί την θέση του στον θεατή-καταναλωτή. Το μουσείο δεν προστατεύει μόνο τον πολιτισμό αλλά και τον εμπορεύεται. Προσέχοντας την είσοδο του μουσείου σε ώρες αιχμής τα συνωθούμενα και διασταυρωμένα, προς διαφορετικές κατευθύνσεις πλήθη, δημιουργούν την αίσθηση περισσότερο ενός εμπορικού πολυκαταστήματος παρά ενός Ναού που διαφυλάσσει την πολιτιστική κληρονομιά. Ο μυστικισμός και η εσωτερική σιωπηρή επαφή με τα έργα είναι αδύνατη. Οι τουρίστες διαλύουν κάθε προσπάθεια επικοινωνίας, υποβιβάζοντας τη διαλεκτική σχέση με το έκθεμα σε φευγαλέες αδιάφορες ματιές. 9 Διεξοδική ψυχαγωγία εντός του Μουσείου 9 Σοφία Χουρμουζή Ξενοπούλου, καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας- τμήμα συντήρησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, Μουσεία, σημειώσεις για το μάθημα της. 25

26 Διεξοδική ψυχαγωγία εντός του Μουσείου 26

27 Εκθεσιακοί χώροι σε ώρες αιχμής Εκθεσιακοί χώροι σε ώρες αιχμής 27

28 Μερικές αρχές κατεύθυνσης του επισκέπτη που βασίζονται στην ψυχολογία της συμπεριφοράς του ατόμου στον μουσειακό χώρο, τις συναντάμε τόσο στο Μουσείο της Ακρόπολης όσο και στο εμπορικο πολυκαταστήμα. Οι αρχές αυτές είναι οι άμεσες (περιληπτικά κείμενα, απλοί χάρτες) και οι έμμεσες (καθοδηγητικά βέλη πάνω σε κατόψεις, μικροί οδηγοί, πληροφορίες προσωπικού). 10 Διάγραμμα κίνησης εντός του μουσείου της Ακρόπολης Διάγραμμα κίνησης εντός του εμπορικού πολυκαταστήματος 10 Σοφία Χουρμουζή Ξενοπούλου, καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας- τμήμα συντήρησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, Μουσεία, σημειώσεις για το μάθημα της. 28

29 Κατά την κίνηση στους εκθεσιακούς χώρους υπάρχει τάση δεξιόστροφης κίνησης συνολικά στο χώρο που επιβεβαιώνεται με την απόφαση του αρχιτέκτονα να τοποθετήσει έκκεντρα την βασική κίνηση προκειμένου, ξεκινώντας την ανάβαση στο μουσείο από τα δεξιά, να ακολουθήσει η κατάβαση από την αριστερή πλευρά ούτως ώστε να περάσει από όλους τους εκθεσιακούς χώρους χωρίς αυτό απαραίτητα να σημαίνει πως θα έρθει σε επαφή με όλα τα εκθέματα. Ροπή κίνησης επίσης εκδηλώνεται προς τα αντικείμενα και τους χώρους στο άμεσο οπτικό του πεδίο όπως το κεκλιμένο επίπεδο (αίθουσα των Κλιτύων) μετά τον προθάλαμο του ισογείου. Η ανοιχτή κάτοψη του μουσείου, η έλλειψη χωρισμάτων και η ελεύθερη τοποθέτηση των αρχαιολογικών ευρημάτων δημιουργούν μία σύνθεση έργων που ορίζεται από ένα δίκτυο βλεμμάτων του εν κινήσει παρατηρητή. Οι πολλαπλές θεάσεις των αγαλμάτων από διαφορετικά σημεία προσδίδουν πολλαπλές ερμηνείες ενεργοποιώντας την επιθυμία του επισκέπτη για μία συνεχή και ελεύθερη κίνηση στον εκθεσιακό χώρο (αίθουσα Αρχαϊκών). Από την άλλη πλευρά η έλλειψη χωρισμάτων στον χώρο μπορούν να αποπροσανατολίσουν τον επισκέπτη δημιουργώντας του Οπότε σε κάθε περίπτωση πρέπει να ληφθεί υπ όψιν απεύθυνσης 11 καθώς και οι προθέσεις του αρχιτέκτονα. σύγχυση. το κοινό 11 Target group 29

30 Αίθουσα Αρχαϊκών Έργων- Θραυσματικά εκθέματα 30

31 «Και ενώ περιμένεις να συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο η ωραία άνοδοςπου παραπέμπει στην άνοδο προς την Ακρόπολη- με ράμπες και στους άλλους ορόφους, μέχρι την ανώτερη στάθμη όπου βρίσκεται η αίθουσα του Παρθενώνα, η κίνηση ξαφνικά μετατρέπεται σε ένα κλιμακοστάσιο που πλαισιώνεται από κυλιόμενες σκάλες (και μάλιστα αντίθετα με τη φορά της κίνησης) οι οποίες δυστυχώς φέρνουν στο νου άλλου είδους λειτουργίες και εμπορικά κτίρια.» 12 Κυλιόμενες σκάλες στο Mουσείο Ακρόπολης Κυλιόμενες σκάλες στο εμπορικό πολυκατάστημα 12 Άρθρο του Τάσση Παπαϊωάννου, Οι εσωτερικοί χώροι του Νέου Mουσείου της Ακρόπολης, επίσκεψη 28/2/

32 Στην αίθουσα του Παρθενώνα θα συναντήσουμε περιμετρικά μαρμάρινα διαμήκη καθίσματα, συνθετικά στοιχεία τα οποία συμβάλλουν στην ανάπαυλα του επισκέπτη και λειτουργούν ως μέσο ανάδειξης του περιεχομένου όλης της αίθουσας η οποία μπορούμε να θεωρήσουμε πως λειτουργεί ολόκληρη ως μία προθήκη (συμβολή του γυαλιού στην όψη) στην οποία ο επισκέπτης είναι και περιφέρεται μέσα της. Αίθουσα του Παρθενώναοι επισκέπτες παρατηρούν τις Μετόπες και ταυτόχρονα ξεκουράζονται Περαστικοί και προσωπικό κάνουν διάλλειμα χρησιμοποιώντας τα πεζούλια μπροστά από την βιτρίνα 32

33 Οι Μετόπες είναι αναρτημένες πάνω στις μεταλλικές κολόνες προσπαθώντας να δώσουν την αισθητική και οπτική αντίληψη που θα είχε ο επισκέπτης αν τις παρατηρούσε πάνω στον Παρθενώνα. Οι «οπτικές εκλεπτύνσεις» του Παρθενώνα είναι σε πολλές περιπτώσεις οι τεχνικές στις οποίες κατέφυγε o γλύπτης Φειδίας για να εξουδετερώσει αφ ενός τις οπτικές απάτες που θα κατέστρεφαν το έργο του και αφετέρου να τονίσει κάποια στοιχεία που θα αναδείκνυαν την σύνθεση του 13. Η ζωφόρος από την άλλη πλευρά, βρίσκεται στο επίπεδο του ανθρώπινου ματιού καθιστώντας εύκολη την παρατήρηση από κοντινή απόσταση, από τον επισκέπτη. Το γεγονός όμως αυτό δημιουργεί μία παραμορφωτική εγγύτητα αφού διαταράσσει τις συνθετικές προθέσεις του Φειδία. Όπως γνωρίζουμε αλλοίωνε ηθελημένα τα γλυπτά του προκειμένου να πετύχει εύρυθμο αποτέλεσμα όταν το γλυπτό ήταν αναρτημένο ψηλότερα από το ανθρώπινο μάτι. Η Ζωφόρος 13 Π. Μιχελής, άρθρο «η αισθητική της οπτικής απάτης στην Αρχιτεκτονική», τεχνικά χρονικά,

34 Στα αετώματα θα συναντήσουμε όλα τα θραύσματα που έχουν προκύψει από τις ανασκαφές, υποβοηθούμενα από μεταλλικά στηρίγματα προκειμένου να τοποθετηθούν στα κατάλληλα ύψη σε συστοιχία μεταξύ τους. Τέλος το γυαλί το οποίο αποκαλύπτει το εσωτερικό του μουσείου και ιδιαίτερα της αίθουσας του Παρθενώνα μπορεί να θεωρηθεί πως συμβάλει στην κοινωνική απαίτηση του μουσείου το οποίο καθίσταται ως ένα δημόσιο κτίριο με δημόσιο χαρακτήρα. Κατά τις βραδινές ώρες λειτουργεί ως εσωτερικός καθρέφτης λόγω των αντανακλάσεων Σκίτσο σχέσης ανθρώπων με Ζωφόρο-Μετόπες Τα Αετώματα 34

35 διευρύνοντας την χωρική αντίληψη στον επισκέπτη και ενισχύοντας την αυτοπροβολή και το ναρκισσιστικό συμβολισμό περισσότερο του ίδιου του κτιρίου παρά των εσωτερικών εκθεμάτων. 14 Ο Robert Ventouri στο βιβλίο του Learning from Las Vegas, αναφέρει πως καθώς οι αρχιτέκτονες του μοντέρνου κινήματος αποποίηθηκαν τα διακοσμητικά στοιχεία ασυνείδητα σχεδίασαν κτίρια τα οποία λειτούργησαν ως στολίδια. 15 Σκίτσο- φώς και αντανάκλαση/ καθρεφτισμός 14Αφορμή για σκέψεις στάθηκε το άρθρο του Δημήτρη Σεβαστάκη, Η Πλεύση-Το Νέο Μουσείο Ακρόπολης, επίσκεψη 15/1/ Robert Venturi, Denise Scott Brown, Steven Izenour, Learning from Las Vegas : the forgotten symbolism of architectural form, Cambridge, Mass : MIT Press,1977, σελ

36 Σε επίπεδο μουσειακών εφαρμογών έχει παρατηρηθεί πως η έξοδος προκαλεί τον επισκέπτη, ο οποίος αποχωρεί από την πρώτη έξοδο που βλέπει. 16 Στο συγκεκριμένο μουσείο δεν είναι τόσο ευδιάκριτη, αρχιτεκτονικά, η έξοδος (αν εξαιρέσουμε τα μηχανήματα ελέγχου όμοια με εκείνα των εμπορικών καταστημάτων) σε αντίθεση με την είσοδο η οποία είναι επιβλητική γεγονός που μας κάνει να θεωρήσουμε πως ο επισκέπτης πρέπει να λάβει ισχυρή απόφαση για την αποχώρηση του. Είσοδος του μουσείου Έξοδος του μουσείου 16 Σοφία Χουρμουζή Ξενοπούλου, καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας- τμήμα συντήρησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, Μουσεία, σημειώσεις για το μάθημα της μουσειολογίας 36

37 Είδαμε ότι οι περιπατητικές στρατηγικές, οι κινησεις, οι ροές, η οργάνωση των πληροφοριών κ.λ.π ανασκευάζουν τα εκθέματα μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους από το έκθεμα στην εκθετική διαδικασία. «Ορισμένες αίθουσες και ορισμένα έργα θα παραμένουν πάντα ίδια, αποτελώντας το κέντρο γύρω από το οποίο θα περιστρέφονται όλα τα άλλα εκθέματα. Μ αυτήν την έννοια μπορούμε να προσδοκάμε ότι θα υπάρχουν μεταβαλλόμενες σχέσεις μεταξύ των έργων που οι θεατές θα τις ιχνηλατούν με βάση τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τους και τις ιδιαίτερες ευαισθησίες τους( )Στόχος μας πρέπει να είναι η διαμόρφωση των απαραίτητων προϋποθέσεων ώστε οι θεατές/επισκέπτες των εκθέσεων και των μουσείων να έχουν την αίσθηση της ανακάλυψης όταν κοιτάζουν συγκεκριμένα έργα σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, και όχι να νιώθουν σαν να βρίσκονται σ ένα είδος ταινιόδρομου της ιστορίας της τέχνης» 17 -Nickolas Serota 17 Nicholas Serota, Εμπειρία ή ερμηνεία: το δίλημμα των μουσείων μοντέρνας τέχνης, μετάφραση: Ανδρέας Παππάς, Αθήνα, Εκδόσεις Αγρα, 1999, σελ

38 «ένα μουσείο είναι ένα καλό μουσείο μόνο όταν ο επισκέπτης βγαίνοντας αισθάνεται ικανοποιημένος για όσα έμαθε και όχι απογοητευμένος για όσα δεν ήξερε» -Ματούλα Σκαλτσά Μουσειολόγος 38

39 39

40 Εμπορικό Πολυκατάστημα Εμπορικό Πολυκατάστημα Άττικα, Σύνταγμα, Αθήνα Στο συγκεκριμένο εμπορικό πολυκατάστημα θα συναντήσουμε οργανωμένες διαμήκης υαλοκατασκευές-βιτρίνες οι οποίες ταυτοποιούν προϊόντα και διάρθρωση σε αναφορά με τις διεθνείς αλυσίδες καταστημάτων τις οποίες αντιπροσωπεύουν. Οι βιτρίνες αυτές συμπληρώνονται τόσο από λειτουργίες προσέλκυσης, παροχής κινήτρων στον υποψήφιο αγοραστή όσο και από τις ιδιότητες αυτές καθ εαυτές των βιτρινών ως πεδίο οργάνωσης πληροφοριών, εμπορικών διαμεσολαβήσεων και αστικής συνθήκης. Οι βιτρίνες παρουσιάζουν διαφορετικές σκηνοθετικές επιμέλειες τόσο μεταξύ τους όσο και μέσα σε μακρά χρονική αλληλουχία όπου τα προϊόντα αλλάζουν. Τρία όμως είναι τα βασικά υλικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται και λαμβάνονται υπόψη από τους σχεδιαστές πάντα. Αυτά είναι ο χάλυβας (συνήθως της κάσας), το γυαλί, και ο τεχνολογικός εξοπλισμός (φωτισμός). Εμπορικό πολυκατάστημα 40

41 Βιτρίνες στο πολυκατάστημα Πολλές βιτρίνες διαθέτουν ουδέτερο φόντο που επιτρέπουν στα εκθέματα να αναδύονται ανάγλυφα. Το γυαλί εξακολουθεί να είναι το κατ εξοχήν υλικό για τις συνθέσεις της κάθε βιτρίνας συνιστώντας το πιο λεπτό διαχωριστικό όριο ανάμεσα στην πραγματικότητα του δρόμου και το εσωτερικό του καταστήματος. Ο χάλυβας (κάσα) στην συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να καταταγεί ως δομικό υλικό συγκρατώντας και περιγράφοντας το γυαλί και ταυτόχρονα επιτρέποντας την πραγματοποίηση μεγάλων ανοιγμάτων στην πρόσοψη. 41

42 Το λογότυπο τοποθετείται πάνω από το γυαλί χωρίς να θέλει να τραβήξει τα βλέμματα από την επιμελημένη βιτρίνα. Σε δεύτερη επεξεργασία το βλέμμα αναγνωρίζει την εταιρική ταυτότητα 18 και αυτόματα ενισχύεται ο μηχανισμός ταυτοποίησης των εκτεθειμένων προϊόντων στα μάτια των καταναλωτών. 19 Το σχέδιο προσφεύγει στην μουσειακή και σκηνογραφική ποιητική για να αποδώσει την ατμόσφαιρα των εσωτερικών χώρων του καταστήματος μέσα από την βιτρίνα η οποία αποτελεί μια μορφή ψυχαγωγίας και η οποία μπορεί να πουληθεί με έμμεσο τρόπο. 20 Τα σχήματα, τα ουδέτερα χρώματα και το φώς έχουν την ευθύνη να αιχμαλωτίσουν το κοινό, το οποίο οφείλει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, να κατανοήσει το προτεινόμενο σενάριο. Λογότυπο πάνω από τις βιτρίνες 18Βranding ή αλλιώς εταιρική ταυτότητα : πνεύμα και αξίες της επιχείρησης, "ατμόσφαιρα«προτεινόμενου τρόπου ζωής 19Κώστας Τζωρτζάκης- Αλεξία Τζωρτζάκη, Μάρκετινγκ- Μάνατζμεντ: Η Ελληνική Προσέγγιση 20Pablo Soto, Σχεδιασμός βιτρίνας, μετάφραση Λήδα Παλλαντίου, Αθήνα: Τεχνοτροπία,

43 «αυτή η σκηνοθεσία θεωρεί τη σκηνογραφία ως το ενδεδειγμένο πεδίο για τη δημιουργία μίας συνάντησης μεταξύ αντικειμένων και παρατηρητών και ως ένα παιδαγωγικό στοιχείο για την μεταβίβαση και το περιεχόμενο αυτού που προσπαθεί να επιδείξει» -Pablo Soto Υλικά, χρώματα, η άϋλη φύση του φωτός και η πραγματικότητα του εκτεθειμένου προϊόντος αντιπαραβάλλεται με την ύπαρξη του μοναδικού στόχου που νομιμοποιεί την ύπαρξη του εκθεσιακού χώρου στον εμπορικό, δηλαδή την παροχή κινήτρων για την απόφαση της αγοράς μέσω της έκπληξης, της έλξης και της πληροφόρησης. Υλικά, χρώματα και η άϋλη φύση του φωτός αιχμαλωτίζουν το βλέμμα 43

44 Το λευκό μεγαλώνει τους χώρους και καθιστά εφικτή μια καλύτερη οπτική των εκτεθειμένων αντικειμένων σε συνδυασμό με τις μαύρες χαράξεις της κάσας οι οποίες τείνουν να εξαλείψουν την περιορισμένη χωρική αίσθηση της βιτρίνας οδηγώντας σε έναν ειδικό φωτισμό των εμπορευμάτων. Ο συντονισμός χρωματικού σχηματισμού με το είδος του φωτισμού είναι ζωτική σημασίας για την ανάδειξη της βιτρίνας και κατ επέκταση του προϊόντος. Λευκό φόντο και μαύρες χαράξεις 44

45 Ο φωτισμός τη νύχτα δημιουργεί μία εστιακότητα Η τοποθέτηση των κούκλων (μαζί και μοναχικές) και ο διακριτικός αλλά εμφανής φωτισμός προσδίδουν ένα δραματουργικό τόνο κάνοντας τις βιτρίνες-προθήκες αντιληπτές από σχετικά μεγάλη απόσταση ειδικότερα την νύχτα όπου ο φωτισμός δημιουργεί μία εστιακότητα. Οι προθήκες-βιτρίνες έχοντας υπόψη το περιορισμένο βάθος εστιάζουν την δραματουργική απόδοση τους στις δύο επικρατέστερες διαστάσεις της βιτρίνας. Μπροστά, οι κούκλες έχουν γυρισμένο το σώμα τους «που απευθύνεται» στις άλλες κούκλες της ίδιας βιτρίνας. Η 45

46 ερμηνεία αυτή «κατά τα συμφραζόμενα» και η «σκηνογραφική παρουσία» γίνεται καλύτερα αντιληπτή μέσω της κίνησης του παρατηρητή. Το σώμα του εν κινήσει περαστικού έχει ίδια ή αντίθετη φορά με το σώματα των κούκλων και σε συνδυασμό με τον φωτισμό της βιτρίνας είναι δυνατόν να «τραβήξουν» το βλέμμα του. Κούκλες μανεκέν αποσπούν το βλέμμα του εν κινήσει περαστικού 46

47 Οι συγκεκριμένες βιτρίνες προσπαθούν να παίξουν με τον θεατή, τον δημόσιο χώρο, την πραγματικότητα του δρόμου και το εσωτερικό βάθος του καταστήματος. Η εμπορική προμετωπίδα συνδιαλέγεται σε μεγάλο μέρος της βιτρίνας με την ενσωμάτωση της στο κατάστημα καθιστώντας δυνατή μία πιο συνολική αντίληψη του εσωτερικού χώρου ως θεάματος από τον δρόμο. Η διαφοροποίηση συντελείται από τις κούκλες-μανεκέν, τα εμπορεύματα και τον ειδικό φωτισμό. Η επεξεργασία των βιτρινών και η εναλλαγή της σκηνογραφία τους θυμίζει σε μεγάλο βαθμό τους πειραματισμούς του Constantin Brancusi που προσπαθώντας να αποθανατήσει το εργαστήριο του άλλαζε την διάταξη των έργων του και τον φωτισμό. Οι φωτογραφίες στη συνέχεια δείχνουν πως πειραματιζόταν με τη χρήση φωτεινού ή σκοτεινού φόντου, ώστε να επιτυγχάνει διαφορετικό βαθμού αντανάκλασης των γλυπτών του Nicholas Serota, εμπειρία ή ερμηνεία- το δίλημμα των μουσείων μοντέρνας τέχνης, Aθήνα εκδόσεις άγρα, 1999, σελ

48 Ατελιέ του Brancusi 1925, Ατελιέ του Brancusi 1920 Ατελιέ του Brancusi 1929 Ατελιέ του Brancusi 1925 Ατελιέ του Brancusi

49 Πολλές φορές οι βιτρίνες επενδύονται σημειακά ή ολόκληρες με αυτοκόλλητα σχέδια ή εικόνες έως ότου η διακόσμηση ολοκληρωθεί ή προκειμένου να αναδείξουν το περιεχόμενο τους. Η εγγύτητα τους με τον δρόμο τις καθιστά ισχυρές διαφημιστικές επιφάνειες. Οι βιτρίνες ως ισχυρές διαφημιστικές επιφάνειες 49

50 Επιμέλεια βιτρίνας από τον Αλεξάνδρο Bασμουλάκη Καλλιτέχνες όπως ο Αλέξανδρος Βασμουλάκης 22 στην προκειμένη περίπτωση συνεισφέρουν στην επιμέλεια της βιτρίνας. Αυτό μας θυμίζει τον Andy Warhol o οποίος εξέθετε τα καλλιτεχνήματα του σε βιτρίνες εμπορικών καταστημάτων. 23 Η καλλιτεχνική επιμέλεια των εκθεσιακών χώρων είχε ξεκινήσει από την δεκαετία του 1920 με χαρακτηριστικά παραδείγματα την αίθουσα Proun του Λισίτσκι ( Lissitzky-1923) και οι διαδοχικές εκδοχές του Merzbau του Σβίτερς (Schwitters-1933). Τα παραδείγματα αυτά αντανακλούν προβληματισμούς για τα όρια της ζωγραφικής αλλά και της επιθυμίας για νέου είδους σχέσεις μεταξύ αντικειμένου και θεατή. Και οι δύο αυτοί καλλιτέχνες δεν ήταν ικανοποιημένοι με τον αναπαραστατικό ρόλο της ζωγραφικής ή έστω με τον ρόλο της ως αφηρημένης διακόσμησης, για αυτούς η ζωγραφική όφειλε να καταλαμβάνει τρισδιάστατο χώρο. 24 Τις ανησυχίες αυτές φαίνεται να τις υιοθετούν και τα 22Αλέξανδρος Βασμουλάκης: 23Άρθρο του Νίκου Χειλά με θέμα: Η τέχνη τού «Shopping» στο Βήμα, 24/11/2002, 24 Nicholas Serota, εμπειρία ή ερμηνεία- το δίλημμα των μουσείων μοντέρνας τέχνης, Αθήνα εκδόσεις Άγρα 1999, σελ

51 εμπορικά καταστήματα διαμορφώνοντας τους εκθεσιακούς τους χώρους με μία καλλιτεχνική αντιμετώπιση. Αίθουσα Proun του Lissitzky (1923) Merzbau του Kurt Schwitters, (1933) 51