ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος Καθηγητής

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος Καθηγητής

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΔΕΚΑΤΟ Η οικονομική ζωή

3 ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ «Ποικίλα χάλκινα, ασημένια και χρυσά νομίσματα «κόπηκαν» και τέθηκαν σε κυκλοφορία κατά τη διάρκεια των 623 ετών του βίου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» Στη συλλογή της τουρκικής Τράπεζας Yapi ve Kredi βρίσκονται 645 χάλκινα, 4258 ασημένια και 564 χρυσά οθωμανικά νομίσματα Κατά τη διάρκεια των πρώιμων χρόνων των Οθωμανών, κυκλοφορούσαν σελτζουκικά νομίσματα. Απ όσα γνωρίζουμε η χρήση τέτοιων νομισμάτων συνεχίστηκε μέχρι τη βασιλεία του Μουράτ Β [ ] Οι οθωμανοί σουλτάνοι επέτρεψαν την αποδοχή και την κυκλοφορία και ξένων νομισμάτων ταυτόχρονα με τα δικά τους για μακρά περίοδο [ ] (βλ. Nuri Pere, Osmanlilarda Madenî Paralar (Μεταλλικά οθωμανικά νομίσματα), Istanbul, Yapi ve Kredi Bankasinin, 1968, σσ )

4 ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Δεν είναι οριστικά γνωστό αν ο Οσμάν, ο ιδρυτής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, «έκοψε» ή όχι νομίσματα κατά τη διάρκεια των 25 ετών από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του το 1299 ως τον θάνατό του το 1324 [σήμερα γνωρίζουμε ότι πέθανε το 1326] [ ] Ωστόσο, ο λογότυπος (Halledallahü mülkehü) πάνω στο νόμισμα που βρέθηκε στο Σογιούτ υπάρχει επίσης στο νόμισμα που «κόπηκε» στα χρόνια του Ορχάν Γαζή και του Μουράτ Α, ο οποίος μάλιστα δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ ξανά. Από τη στιγμή που με τον δεύτερο σουλτάνο [δηλ. τον Ορχάν] άρχισε να τυπώνεται πάνω στα νομίσματα το όνομα του σουλτάνου και η ημερομηνία τυπώθηκε πάνω στο χάλκινο νόμισμα του τρίτου ηγεμόνα, δηλ. του Μουράτ Α, η πιθανότητα το πρώτο νόμισμα που βρέθηκε, χωρίς όνομα και ημερομηνία, να ανήκει στον Οσμάν έγινε ισχυρότερη

5 ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Ωστόσο, είναι γενικώς αποδεκτό ότι τα πρώτα νομίσματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία «κόπηκαν» στα χρόνια του Ορχάν Α. Η ημερομηνία και ο τόπος κοπής δεν αναφέρονται στα ασημένια νομίσματα του Ορχάν [ ] Μέχρι τα χρόνια του σουλτάνου Μεχμέτ του Κατακτητή, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του οποίου κόπηκαν τα πρώτα χρυσά νομίσματα, χρυσά νομίσματα ξένων κρατών και ειδικότερα βενετικά δουκάτα κυκλοφορούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ωστόσο, αφότου άρχισαν να «κόβονται» χρυσά νομίσματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η σφραγίδα του σουλτάνου τυπωνόταν σ ένα τετράγωνο πάνω στο ξένο χρυσό νόμισμα, για να βεβαιώσει την αυθεντικότητά του»

6 ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

7 ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

8 ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

9 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ Ο τόπος στον οποίο «κόβονταν» τα νομίσματα άρχισε να αναγράφεται σ αυτά από το 1413 και μετά Από τον πίνακα που παραθέτει ο Nuri Pere προκύπτει ότι κόπηκαν νομίσματα: Στη Μ. Ασία σε 33 πόλεις Στα Βαλκάνια σε 24 πόλεις (οι περισσότερες στην πρώην Γιουγκοσλαβία) Στην Κύπρο (ένα νομισματοκοπείο) Στη Μ. Ανατολή σε 10 πόλεις Στη Β. Αφρική σε 8 πόλεις Στον Καύκασο (Αρμενία & Γεωργία) σε 9 πόλεις

10 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ ΟΧΙ Istanbul: Εμφανίζεται με τις παρακάτω ονομασίες: Islambol (1703) Kosntantiye (1460 και 1648) Darülhilâfe (1822) (η χώρα του χαλιφάτου)

11 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ

12 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ ΟΧΙ Ο τόπος στον οποίο «κόβονταν» τα νομίσματα άρχισε να αναγράφεται σ αυτά από το 1413 και μετά Amasya (Αμάσεια) Amid (Ντιγιαρμπεκίρ) Ankara (Άγκυρα) Ardanuç (πόλη στα σύνορα Αρμενίας-Γεωργίας) Ayasluk (παλιά σελτζουκική κωμόπολη στο βιλαέτι της Σμύρνης) Bağdad (Βαγδάτη) Balikesir (πόλη στη ΒΔ Μ. Ασία Βιθυνία) Barani (άγνωστο τοπωνύμιο) Belgrad (Βελιγράδι) Bitlis (πόλη στη ΝΑ Μ. Ασία ανάμεσα στο Ντιγιαρμπεκίρ και το Βαν) Bled ή Balad (πόλη στη ΒΔ Μ. Ασία) Bolu (πόλη μεταξύ ΚΠολης και Άγκυρας) Bosna (Βοσνία) Bursa (Προύσα)

13 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ ΟΧΙ Canca (Αργυρούπολη του Πόντου) Cerbe (μικρό νησί στα παράλια της Τυνησίας) Cezayir (Αλγέρι;) Çaniçe (πόλη στα νότια της Βοσνίας) Çemişkezek (άγνωστο τοπωνύμιο) Dimask (Δαμασκός) Diyarbekir Edirne (Αδριανούπολη) El-Hisin (ίσως στην Αραβία) Elmahrusa (ομοίως) Engüriye (Άγκυρα) Erzurum (Ερζερούμ) Filibe Φιλιππούπολη)

14 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ ΟΧΙ Gelibolu (Καλλίπολη) Gence (στη νότια Ρωσία) Germiyan (κοντά στο Αϊδίνι της Μ. Ασίας) Gümüşhane (Αργυρούπολη) Halep (Χαλέπι) Hanca (πιθανώς στον Καύκασο) Harput (στα σύνορα με τη Συρία) Hisnkeyfa (ΝΑ Μ. Ασία, στην περιοχή του Μάρντιν) Hille (στο Ιράκ) Hizan (στην περιοχή του Μπιτλίς) Hudeyde (στην Υεμένη) Inegöl (πολύ κοντά στην Μπόλου)

15 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ ΟΧΙ Izmir (Σμύρνη) Karahisar Kars Kastamonu (Κασταμονή) Kaşgar (στο ανατολικό Τουρκεστάν. Από εδώ καταγόταν ο πρώτος τούρκος λόγιος που το 1071 συνέταξε το πρώτο τουρκικό λεξικό συναγωγή τουρκικών λέξεων) Kayseri (Καισάρεια) Kibris (Κύπρος) Koçaniye (στην πρώην Γιουγκοσλαβία) Konya (Ικόνιο) Kosova (Κόσοβο) Kratova (στο βιλαέτι του Κοσόβου) Larende (στο βιλαέτι του Ικονίου στην Καραμανία)

16 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ ΟΧΙ Madeni Nuhas ((πιθανώς στην Εργάνη) Manastir (Μοναστήρι) Manisa (Μαγνησία) Maraş (νότια κεντρική Μ. Ασία) Mardin (ΝΑ Μ. Ασία) Misir, Mahrusai Misir (Αίγυπτος) Modava (πιθανώς στην Τρανσυλβανία) Musul (Μοσούλη) Müküs (πόλη του βιλαετίου του Βαν) Nahcivan (στα νότια του Καυκάσου πιθανώς στην Αρμενία) Niğbolu (Νικόπολη στη Βουλγαρία) Novar ή Novabirda (στα νότια του Κοσόβου) Ohri (Αχρίδα) Orduyü Hümayun (αυτοκρατορικό στρατόπεδο)

17 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ (εδώ) ΟΧΙ Revan (Ερεβάν) Rüha (Ούρφα = Έδεσσα) Sakiz (Χίος) San a (στην Υεμένη) Saray (Σεράγεβο;) Selânik (Θεσσαλονίκη) Serez ή Siroz (Σέρρες) Sidrekipsi (Σιδηροκαύσια) Siirt (μικρή πόλη 100 χιλιόμετρα πάνω από το Ντιγιάρμπεκίρ) Sivas (Σεβάστεια) Sofya (Σόφια στη Βουλγαρία) Sreberniçe (Σρεμπένιτσα στη Βοσνία) Şemahi (πόλη κοντά στο Μπακού, στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν)

18 ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΑ ΟΧΙ Tebriz (Ταυρίδα (στο σημερινό Ιράν) Tiflis (Τυφλίδα) Tire (στο Λίβανο) Tokat (στον δυτικό Πόντο) Trablus, Trablusgarp (Τρίπολη της Λιβύης) Trabzon (Τραπεζούντα) Tunus (Τυνησία) Űsküp (Σκόπια) Van (Βαν) Yenişehir (Λάρισα;;;) Zebid (στην Υεμένη)

19 ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

20 ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ως τα μέσα του 19ου αι. δεν ιδρύθηκαν τράπεζες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Τον ρόλο τους επιτελούσαν Α) στον τομέα των ανταλλαγών νομισμάτων οι «σαράφηδες» (αργυραμοιβοί), Β) στον τομέα του δανεισμού οι τοκογλύφοι

21 ΕΒΡΑΙΟΙ ΣΑΡΑΦΗΔΕΣ

22 ΕΒΡΑΙΟΙ ΣΑΡΑΦΗΔΕΣ

23 ΒΕΝΕΤΟΣ «ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ»

24 Η ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

25 ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΕΣΟΔΑ Ο κεφαλικός φόρος Οι φόροι που συλλέγονταν με το σύστημα των μουκατάδων Οι φόροι του σκλαβοπάζαρου Οι τελωνειακοί δασμοί Τα ορυχεία Οι αλυκές Τα νομισματοκοπεία Τα πρόστιμα

26 ΟΙ ΦΟΡΟΙ «Η αυτοκρατορία είχε ανάγκη από τεράστια ποσά ρευστού χρήματος για τον συγκεντρωτικό διοικητικό μηχανισμό της και ειδικότερα για τη δημιουργία, συντήρηση και καθοδήγηση πελώριων στρατών σε μακρινά μέτωπα, καθώς και για τη διατήρηση πολυάριθμων και πολυέξοδων φρουρών. Σύμφωνα με την μεσανατολική πολιτική θεωρία, η εξουσία βασίζεται στην ικανότητα του μονάρχη να εξασφαλίζει μεγάλες και σταθερές πηγές εσόδων. Το ρευστό χρήμα, χρυσό και ασημένιο, το μοναδικό δυνατό μέσο συσσώρευσης προσόδων στο κέντρο, θεωρούνταν θεμέλιο μιας συγκεντρωτικής εξουσίας. Η πρωταρχική έγνοια της σουλτανικής γραφειοκρατίας ήταν η συγκέντρωση και διαφύλαξη όσο το δυνατόν περισσότερου πολύτιμου μετάλλου στο κεντρικό ταμείο» (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ. 65)

27 ΟΙ ΦΟΡΟΙ Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες Α) Ισλαμικοί ή δικαιωματικοί (χουκούκ) φόροι Β) Εθιμικοί ή σουλτανικοί ή κρατικοί (ορφί) φόροι. Ονομάζονταν και «τέλη» (ρουσούμ) και περιελάμβαναν περιστασιακά τέλη, όπως πρόστιμα, γαμήλιες εισφορές ή τέλη δικαστικών εξόδων. Πολλοί απ αυτούς ήταν τα χρηματικά ισοδύναμα φεουδαρχικών αγγαρειών (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ )

28 ΟΙ ΦΟΡΟΙ ΟΧΙ Κεφαλικός φόρος (τζιζιέ) Αβαρίζ Cift-resmi (φόρος ζευγαριού) Ισπέντζε Κουλούκ Νουζούς Μουκούς Χαβάς-ι χουμαγιούν Χαράτζι

29 Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ «Η τζίζιε ήταν ένας ισλαμικός φόρος επί των μη μουσουλμάνων υπηκόων, ο οποίος συγκεντρωνόταν πάντοτε σε χρήμα και πήγαινε κατευθείαν στο κεντρικό ταμείο. Στην ιεραρχία των φόρων ήταν ο σημαντικότερος «νόμιμος» (hak) φόρος» «Κατά τους πρώτους αιώνες συλλεγόταν απευθείας από τους δούλους του σουλτάνου, συνήθως μέλη του ιππικού των σιπαχή-ογλανλαρί, οι οποίοι αγωνίζονταν να διατηρήσουν το προνόμιο αυτό καθώς εισέπρατταν ένα τέλος από τους φορολογούμενους. Η εκμίσθωση της συλλογής της τζίζιε σε ιδιωτικά συμφέροντα έγινε συνήθης πρακτική από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα» (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ )

30 Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ Η ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Οι νομομαθείς του κλασικού Ισλάμ έθεσαν τις εισφορές της τζίζιε σε 1, 2 και 4 χρυσά δηνάρια ή 12, 24 και 48 ντιρχέμ (δράμια) καθαρού αργύρου για τους φτωχούς, τη μεσαία τάξη και τους πλούσιους αντίστοιχα» «Σε πολλές περιπτώσεις, ιδιαίτερα σε μη μουσουλμανικές κοινότητες σε μικρές πόλεις ή νησιά, γίνονταν συμφωνίες με το οικονομικό τμήμα ώστε ο κεφαλικός φόρος να πληρώνεται σε ένα προκαθορισμένο ποσό κατ αποκοπή (μακτού) για ολόκληρη την κοινότητα» «Ιδιαίτερα επαχθής για τους χριστιανούς χωρικούς των Βαλκανίων ήταν η οθωμανική πρακτική να επιβάλλεται η συλλογική ευθύνη των κοινοτήτων των χωριών όσον αφορά τον κεφαλικό φόρο των φυγάδων και των νεκρών [ ] Για να αποφευχθούν τέτοιες καταστάσεις κάθε τρία χρόνια καταμετριόταν και καταγραφόταν όλος ο ενήλικος πληθυσμός που υπόκειτο στον φόρο»

31 Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ «Το εισόδημα από τον κεφαλικό φόρο (τζίζιε) το 1489 (έτος Εγίρας 894) ήταν για ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία 30,71 εκατομμύρια άσπρα» «Στα Βαλκάνια υπήρχαν μη μουσουλμανικά νοικοκυριά που υπόκειντο στον κεφαλικό φόρο. Στον «προϋπολογισμό» του 1528 τα έσοδα από τον κεφαλικό φόρο [ ] αντιπροσώπευαν περίπου το 8% των συνολικών εσόδων της αυτοκρατορίας» Το εισόδημα από τον κεφαλικό φόρο το 1528 ανερχόταν για τη Βαλκανική (Ρούμιλι) σε άσπρα, ενώ για τη Μ. Ασία και την Κριμαία μόλις σε άσπρα

32 Ο ΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ «Οι αυξήσεις και οι καταχρήσεις του κεφαλικού φόρου αποτελούσαν θεμελιώδεις λόγους για την αποξένωση του χριστιανικού πληθυσμού από το οθωμανικό καθεστώς από τα τέλη του 16ου αιώνα και μετά. Ο κεφαλικός φόρος ήταν επίσης υπεύθυνος για μαζικούς εξισλαμισμούς σε διάφορα μέρη των Βαλκανίων κατά τους μεταγενέστερους αιώνες»

33 Η ΣΠΕΝΤΖΑ («ΙΣΠΕΝΤΖΕ») Ήταν είδος κεφαλικού φόρου που καταβαλλόταν πάντοτε σε χρήμα στον τιμαριούχο/σπαχή ως μέρος του τιμαρίου του. Εφαρμοζόταν αρχικά μόνο στα Βαλκάνια αλλά από το 1540 και στην ανατολική Μ. Ασία. Ήταν προοθωμανικής προέλευσης και ονομαζόταν ισπέντζε, μάλλον από το σλαβικό «γιουπάνιτσα». Ανερχόταν σταθερά σε 25 άσπρα ετησίως. (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ. 77)

34 ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ Αβαρίζ (avariz): έκτακτοι φόροι ή υπηρεσίες που επιβάλλονται από το κράτος σε περιπτώσεις ανάγκης, συνήθως για ενίσχυση του στόλου Φόρος ζευγαριού (çift resmi): φόρος στο σύστημα χανέ-ζευγαριού, ο οποίος υπολογίζεται βάσει της εργατικής δύναμης ενός χωρικού (αν είναι μόνος ή με την οικογένειά του) σε συνδυασμό με την γη που κατέχει

35 ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ ΟΧΙ Κουλλούκ (kulluk): η κατάσταση του δούλου, δουλεία εργασία ή το αντίστοιχο της σε χρήμα που οφείλει ένας οθωμανός υπήκοος στο κράτος. Ειδικές υπηρεσίες & τέλη που ένας χωρικός, κάτοχος δημόσιας γης, έπρεπε να αποδίδει στο κράτος ή στον τιμαριούχο Μουκούς (mukus): 1) δασμοί ή έμμεσοι φόροι, 2) κάθε είδος μικρών τελών, δασμών και φόρων, εκτός από όσους εγκρίνονται από το ισλαμικό δίκαιο

36 ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ ΟΧΙ Νουζούλ (nüzul): φόρος, συνήθως σε είδος, ο οποίος επιβαλλόταν σε φορολογικές μονάδες των νοικοκυριών για τον ανεφοδιασμό του στρατού ή του στόλου Χαβάς-ι χουμαγιούν (havass-i hümayun): πηγές προσόδων στο τιμαριωτικό σύστημα που προορίζονται απευθείας για τον σουλτάνο ή μάλλον στην πραγματικότητα για το κεντρικό κρατικό ταμείο οι πρόσοδοι αυτές συλλέγονται είτε άμεσα από τους εκπροσώπους του σουλτάνου είτε με φοροεκμισθώσεις

37 ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΟΙ ΝΑΙ Χαρατζί γη (haraci): στα πρώιμα ισλαμικά κράτη ονομάζονταν οι κρατικές αρόσιμες γαίες που αφήνονταν προς κτήση των μη μουσουλμάνων αγροτών με αντάλλαγμα υψηλότερη δεκάτη Χαράτσι (harac, στα αραβικά kharâdj): 1) Η τζίζιε, δηλ. ο κεφαλικός φόρος, 2) σύνθετος φόρος επί της γης και επί του προσώπου, ο οποίος επιβαλλόταν σε μη μουσουλμάνους κατόχους κρατικής αρόσιμης γης, 3) φόρος υποτέλειας εν γένει 4) φόρος υποτέλειας από ένα μη μουσουλμάνο προς ένα μουσουλμανικό κράτος

38 ΟΙ ΑΓΓΑΡΕΙΕΣ «Στο σύνολό τους οι υπηρεσίες αυτές ονομάζονταν κουλούκ, δηλαδή τέλη οφειλόμενα από τους κουλ, την «τάξη των δούλων» ή ακριβέστερα τους «εξαρτημένους χωρικούς» [ ] Το χτίσιμο του σπιτιού του σπαχή Η μεταφορά της δεκάτης του στις αποθήκες του ή στην κοντινότερη αγορά Ο θερισμός και η αποθήκευση του σανού του Η προμήθεια άχυρων και καυσόξυλων για τον σπαχή Η εργασία στη γη του σπαχή (συγκεκριμένος αριθμός ημερών κάθε χρόνο) (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ.79)

39 ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΟΥΚΑΤΑ «Το σύστημα της φοροεκμίσθωσης (mukata a) αποτελούσε από πολύ νωρίς τη βασική μονάδα συλλογής εσόδων» «Η κυβέρνηση προσέτρεχε στο σύστημα των φοροεκμισθώσεων ή μουκατάδων, για να εισπράττει ορισμένα εισοδήματα που απαιτούσαν σύνθετα οργανωτικά σχήματα ή παρουσίαζαν δυσκολίες στη ανεύρεση και στη συλλογή τους» «Το σύστημα της φοροεκμίσθωσης οδήγησε στην άνοδο μιας ομάδας χρηματοδοτών και σε κερδοσκοπικές συναλλαγές οι οποίες είχαν ισχυρό αντίκτυπο σε ολόκληρη την οθωμανική κοινωνία. Οι τεράστιες φοροεκμισθώσεις [ ] απαιτούσαν κοινοπραξίες Τούρκων, Ελλήνων ή Εβραίων χρηματοδοτών για τη διαχείριση της φορολογικής περιοχής μαζί με πλούσιους υπηκόους που χρησίμευαν ως εγγυητές. Σε τέτοιες μεγάλες φοροεκμισθώσεις εμπλέκονταν επίσης Ιταλοί είτε Οθωμανοί υπήκοοι είτε ξένοι έμποροι εγκατεστημένοι στο Γαλατά» (βλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ντόναλντ Κουατέρτ, Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σ. 72)

40 ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΟΥΚΑΤΑ «Ένας φοροεκμισθωτής [ ] στο συμβόλαιο δεσμευόταν να παραδώσει στο κρατικό ταμείο ένα ορισμένο ποσό σε τακτικές δόσεις και ορισμένο χρονικό διάστημα, συνήθως τρία χρόνια [ ] Ένας φοροεκμισθωτής ή εμίνης είχε εκτεταμένες εξουσίες κατά τη συλλογή των φόρων και έπρεπε να κάνει άμεσες τακτικές πληρωμές στα τοπικά στρατεύματα, εάν το διέταζε ο σουλτάνος [ ] Οι φοροεκμισθωτές, οι εμίνηδες και οι τοπικοί καδήδες ήταν υπεύθυνοι για την εξεύρεση νέων πόρων εσόδων» «Η ίδια η ευελιξία του οθωμανικού συστήματος φοροεκμίσθωσης διευκόλυνε το έργο του φορομισθωτή, καθώς εκείνος μπορούσε να μοιράσει τη δουλειά σε τοπική βάση και να πουλήσει μερίδιά της σε μικρότερους ντόπιους φορομισθωτές υπόλογους στον ίδιο. Εκείνοι συνέλεγαν τέτοια εισοδήματα με μεγαλύτερη ευκολία. Στην κορυφή της φορομισθωτικής ιεραρχίας βρίσκονταν πλούσιοι τραπεζίτες της πρωτεύουσας»

41 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

42 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Οθωμανική Αυτοκρατορία Εφάρμοσε πολιτική «απομονωτισμού» με στόχο την αυτάρκεια του κράτους σε βασικά αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα, Καθιέρωσε το στρατοφεουδαλικό σύστημα ανατολικού τύπου, Επέβαλε αυστηρούς ελέγχους σε κάθε μορφή οικονομικής δραστηριότητας στο εσωτερικό του κράτους, Δεν ανέπτυξε το χρηματοπιστωτικό σύστημα, Δεν ανέπτυξε τις υποδομές (οδικό δίκτυο, γέφυρες, λιμάνια κ.ά.), Δεν δημιούργησε τους απαραίτητους θεσμούς και τις υπηρεσίες (ταχυδρομεία, υγιεινομικούς σταθμούς κ.ά.), που θα ευνοούσαν την ανάπτυξη της οικονομίας (κυρίως της βιοτεχνίας και του εμπορίου).

43 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το αποτέλεσμα ήταν Η αποκοπή της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και της Μ. Θάλασσας από το διεθνές οικονομικό σύστημα, Η μη συμμετοχή της «καθ ημάς Ανατολής» στις ανακαλύψεις, Η μη συμμετοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην άνθιση του παγκόσμιου εμπορίου (16ος-18ος αι.) και αργότερα στη βιομηχανική επανάσταση (19ος αι.), Η μη ανάπτυξη της ντόπιας ιστιοφόρου εμπορικής ναυτιλίας (ως τα τέλη του 18ου αι.) Η μη ανάπτυξη δικτύου πόλεων= εμπορικών και ναυτικών κέντρων, Όλοι οι κλάδοι της οικονομίας να διατηρήσουν ως τον 19ο αι. τον μεσαιωνικό τους χαρακτήρα.

44 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 18ου ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙ. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία επανήλθε στο διεθνές οικονομικό σύστημα στο β μισό του 18ου αι., αλλά ως χώρα της «υπανάπτυκτης περιφέρειας» Τη θέση & τον ρόλο της στο σύστημα καθόρισαν οι βιομηχανικά αναπτυσσόμενες χώρες της Δ. Ευρώπης Η οικονομική διείσδυση των ευρωπαϊκών χωρών στην οθωμανική Ανατολή απέβλεπε, πρώτον, στην αναζήτηση πρώτων υλών και, δεύτερον, στο άνοιγμα νέων αγορών για τα βιομηχανικά τους προϊόντα

45 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 18ου ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙ. Οι συνέπειες των αλλαγών Άνοιγμα της κλειστής οικονομίας εμπορευματοποίηση της παραγωγής, Αποσύνθεση του οθωμανικού στρατοφεουδαλικού συστήματος, Ανάπτυξη της μεγάλης γαιοκτησίας («τσιφλίκια») - Κρίση στη γεωργία (τέλη 18ου αρχές 19ου αι.), Μετατροπή της Οθ. Αυτοκρατορίας σε «αγροτικό εξάρτημα» της Δύσης Απώλεια της αυτάρκειας της αυτοκρατορίας (κυρίως σε δημητριακά & αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα), Μεγάλη ανάπτυξη του εμπορίου & της ιστιοφόρου εμπορικής ναυτιλίας Προσωρινή ανάπτυξη της ντόπιας παραδοσιακής βιοτεχνίας ( & στο β μισό του 19ου αι.) Σταδιακή οικονομική «υποδούλωση» της Οθ. Αυτοκρατορίας στις Μ. Δυνάμεις (μονοπώληση του εμπορίου με τις διομολογήσεις, πραγματοποίηση σημαντικών δημοσίων έργων από τους Ευρωπαίους με αποικιοκρατικούς όρους, υπέρογκος δανεισμός)