ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

Transcript

1 ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΜΟΥΡΤΖΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ ΔΟΥΚΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΛΑΒΔΑΝΙΤΗ ΜΑΡΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

2 ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ 1

3 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Λαβδανίτη Μαρία, καθηγήτρια εφαρμογών (Επιβλέπουσα) Τσαλογλίδου Αρετή, καθηγήτρια εφαρμογών Κουκουρίκος Κωνσταντίνος, καθηγητής εφαρμογών 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 Κεφάλαιο 1. ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 1.1. Η ανατομία του αναπνευστικού συστήματος Η ανατομία των πνευμόνων Η φυσιολογία των πνευμόνων Οι πνευμονικοί όγκοι Οι πνευμονικές χωρητικότητες Σύνοψη κεφαλαίου 14 Κεφάλαιο 2. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ 2.1. Γενικά για τον καρκίνο Ο καρκίνος του πνεύμονα Η παθοφυσιολογία του καρκίνου του πνεύμονα Οι τύποι και τα στάδια του καρκίνου του πνεύμονα Η επιδημιολογία του καρκίνου του πνεύμονα Σύνοψη κεφαλαίου 24 Κεφάλαιο 3. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 3.1. Προδιαθεσικοί και αιτιολογικοί παράγοντες Κλινικά χαρακτηριστικά Διαγνωστικές εξετάσεις και τρόποι θεραπείας Σύνοψη κεφαλαίου 46 Κεφάλαιο 4. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ 4.1 Νοσηλευτική φροντίδα στη γυναίκα που έχει υποβληθεί σε χημειοθεραπεία Νοσηλευτική φροντίδα στη γυναίκα που έχει υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία Εισαγωγικά χαρακτηριστικά της χειρουργικής αντιμετώπισης του καρκίνου του πνεύμονα Γενικά χαρακτηριστικά για τη νοσηλευτική φροντίδα στη γυναίκα που έχει υποβληθεί σε χειρουργική θεραπεία για τον καρκίνο του πνεύμονα Νοσηλευτική παρέμβαση στη γυναίκα που έχει υποβληθεί σε θωρακοτομή Σύνοψη κεφαλαίου 71 3

5 Κεφάλαιο 5. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ 5.1 Ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τις διαφορές των δύο φύλων στον καρκίνο του πνεύμονα Ερευνητικά δεδομένα για το κάπνισμα στον καρκίνο του πνεύμονα μεταξύ των δύο φύλων Οι αντιλήψεις των ασθενών για τις παρενέργειες και τα συμπτώματα του καρκίνου του πνεύμονα Σύνοψη κεφαλαίου 78 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 79 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 81 4

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα καρκίνο τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες παγκοσμίως. Εμφανίζει τη μεγαλύτερη θνησιμότητα από όλες τις μορφές καρκίνου. Ο αριθμός των θανάτων υπολογίζεται ότι ξεπερνά το σύνολο των θανάτων από καρκίνο του παχέως εντέρου, του μαστού, του προστάτη και του παγκρέατος. Τα τελευταία χρόνια λόγω της αύξησης του καπνίσματος στους ανθρώπους και κυρίως στις γυναίκες, βλέπουμε μια ραγδαία αύξηση της νόσου και στα δύο φύλα αλλά ιδιαίτερα στο γυναικείο φύλο. Ακόμη ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς που νοσούν είναι παθητικοί καπνιστές και αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό. Επίσης η έκθεση στους αρνητικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως είναι το ραδόνιο, ο αμίαντος, το αρσενικό, το διοξείδιο του αζώτου και άλλα, δημιουργούν την εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα. Είναι μια ασθένεια που πέρα από τους παράγοντες που την επηρεάζουν, οφειλόμαστε κι εμείς οι ίδιοι που δεν αναφέρουμε τα πρώιμα συμπτώματα, ώστε να γίνει καλύτερη η αντιμετώπισή της. Ο λόγος επιλογής του συγκεκριμένου θέματος είναι η κατανόηση των αιτιολογικών και προδιαθεσικών παραγόντων για την ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύμονα, των διαγνωστικών εξετάσεων που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της νόσου, καθώς επίσης και την κατανόηση των θεραπευτικών μεθόδων για την καταπολέμηση της. Παράλληλα η διερεύνηση των σύγχρονων νοσηλευτικών παρεμβάσεων που παρέχονται στην ασθενή με καρκίνο με σκοπό την ανακούφιση των συμπτωμάτων της, αποτέλεσε ένα επιπλέον έναυσμα για την επιλογή του θέματος. Για την παρούσα πτυχιακή εργασία θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα την επιβλέπουσα καθηγήτρια. Η πολύτιμη βοήθεια, η άψογη συνεργασία της καθώς επίσης και η καθοδήγηση της καθ ολη την διάρκεια της εργασίας μας ήταν εξαίρετη. 5

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πυρήνας της Νοσηλευτικής είναι η φροντίδα και η προσφορά υπηρεσίας, τα οποία η Virginia Henderson (1964) θεωρεί σαν την παγκόσμια έννοια της νοσηλευτικής που είναι σύμφυτη, μόνιμη και ανακουφιστική και στην οποία οι σύγχρονοι συγγραφείς και ερευνητές αναφέρονται συχνά. Από ότι μπορεί κανείς να συμπεράνει πολύ εύκολα η παροχή των νοσηλευτικών παρεμβάσεων είναι πολυδιάστατη. Είναι μια πράξη που απαιτεί αρχικά γνώσεις από τον ίδιο το νοσηλευτή, αγάπη για το επάγγελμα που εξασκεί αλλά και αγάπη προς τον συνάνθρωπό του. Δεν μπορεί να δοθεί ένας σαφής ορισμός της νοσηλευτικής παρέμβασης, γιατί συνδυάζει πολλά πράγματα μαζί και δεν μπορούν να οριστούν τα όρια της. Δεν μπορεί να προσδιοριστεί από κανέναν πότε πρέπει να αρχίσει να παρέχεται νοσηλευτική φροντίδα και πότε πρέπει να σταματήσει. Είναι κάτι που γίνεται ανελλιπώς και αφορά το νοσηλευτή, τον ασθενή και την ίδια την οικογένεια του ασθενούς (Σαπουντζή-Κρέπια 2004). Ο καρκίνος του πνεύμονα, είναι ο καρκίνος που πρωτοεμφανίζεται στους πνεύμονες, τα δύο όργανα που εντοπίζονται στο θώρακα και βοηθούν τον οργανισμό να αναπνεύσει. Χωρίζεται σε δύο μεγάλες ομάδες ανάλογα με τον ιστολογικό του τύπο, το μικροκυτταρικό και το μημικροκυτταρικό καρκίνο, οι οποίοι έχουν διαφορετική θεραπεία και πρόγνωση (Runge 2004). Σύμφωνα με την ιστορική αναδρομή του καρκίνου του πνεύμονα απορρέουν τα στοιχεία ότι ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν σχεδόν ανύπαρκτος στις αρχές της δεκαετίας του Μετά τα μέσα του 20 ου αιώνα, ωστόσο, μια επιδημία έγινε εμφανής παγκόσμια. Αυτή η δραματική αύξηση συσχετίζεται με την ευρεία επικράτηση του καπνίσματος. Το 1950 υπήρξαν θάνατοι από καρκίνο του πνεύμονα. Το 1987 ξεπέρασε τον καρκίνο του μαστού ως κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες ( έναντι αντίστοιχα το 2004), γεγονός που δεν είναι γνωστό στις γυναίκες και σε πολλούς επαγγελματίες υγείας. Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν πλέον το 40% του συνόλου των περιπτώσεων του καρκίνου του πνεύμονα. Παρόλο ότι η επιστήμη εξελίσσεται η ετήσια συχνότητα και θνησιμότητα έχει αυξηθεί περισσότερο από κάθε άλλη κακοήθεια κατά την τελευταία δεκαετία. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των νοσηλευτικών παρεμβάσεων στον ολοένα αυξανόμενο σε συχνότητα καρκίνο του πνεύμονα στις γυναίκες. 6

8 Η πτυχιακή εργασία αποτελείται από πέντε κεφάλαια μεταξύ των οποίων υπάρχουν και αρκετά υποκεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στις βασικές γνώσεις για την ανατομία και την φυσιολογία των πνευμόνων και έχει πέντε υποκεφάλαια στα οποία αναπτύσσονται διεξοδικά τα παραπάνω. Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελείται από πέντε υποκεφάλαια στα οποία γίνεται λόγος γενικά για τον καρκίνο και πιο συγκεκριμένα για τον καρκίνο του πνεύμονα. Επίσης αναφέρεται στην παθοφυσιολογία, στους τύπους και στα στάδια του καρκίνου του πνεύμονα αλλά και στην επιδημιολογία του. Το τρίτο κεφάλαιο περιέχει τρία υποκεφάλαια που αναλύουν τους προδιαθεσικούς και αιτιολογικούς παράγοντες στον καρκίνο του πνεύμονα στις γυναίκες, καθώς επίσης και τα κλινικά χαρακτηριστικά της νόσου. Ακόμη ταξινομούνται σε αυτό το κεφάλαιο οι διαγνωστικές εξετάσεις και οι τρόποι θεραπείας της ασθένειας. Το τέταρτο και βασικότερο κεφάλαιο της πτυχιακής εργασία μας αναφέρεται στις νοσηλευτικές παρεμβάσεις στις γυναίκες με καρκίνο του πνεύμονα. Αποτελείται από πέντε υποκεφάλαια στα όποια αναλύεται η νοσηλευτική φροντίδα των γυναικών που υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία, σε ακτινοθεραπεία και χειρουργική θεραπεία. Το πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο περιλαμβάνει τέσσερα υποκεφάλαια τα οποία αναπτύσσουν τα ερευνητικά δεδομένα σε γυναίκες με καρκίνο του πνεύμονα σχετικά με τις διαφορές των δύο φύλων. 7

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το αναπνευστικό σύστημα είναι από τα πιο σημαντικά συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, λόγω του ότι συμμετέχει στην αναπνοή και στην ανταλλαγή των αερίων. Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθεί η ανατομία και η φυσιολογία του αναπνευστικού συστήματος και συγκεκριμένα οι πνεύμονες και η λειτουργία τους Η ανατομία του αναπνευστικού συστήματος Σύμφωνα με τον Χατζημπούγια (2000) το αναπνευστικό σύστημα εξυπηρετεί την αναπνοή, η οποία σκοπό έχει την πρόσληψη οξυγόνου που είναι απαραίτητη για τις καύσεις, και την αποβολή του διοξειδίου του άνθρακα. Διακρίνουμε δύο τμήματα, την άνω αεροφόρο και την κάτω αεροφόρο οδό. Η άνω αεροφόρος οδός αποτελείται από την έξω και την έσω ρίνα και τη ρινική και τη στοματική μοίρα του φάρυγγα. Από τα τμήματα αυτά, καθώς διέρχεται ο αέρας, καθαρίζεται από τυχόν ξένα σώματα, υγραίνεται και θερμαίνεται. Η κάτω αεροφόρος οδός, αποτελείται από το λάρυγγα, την τραχεία με τους δύο βρόγχους (αριστερό και δεξιό), και από τους δύο πνεύμονες. Η ρίνα έχει απιοειδές σχήμα και με το ρινικό διάφραγμα χωρίζεται σε δεξιά και αριστερή θαλάμη(ρουθούνι). Μέσω των ρινικών χοανών επικοινωνεί με το ρινοφάρυγγα(μέρος του φάρυγγα). Η στοματική κοιλότητα είναι κοινό όργανο του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος Εμφανίζει έδαφος(που φέρει και τη γλώσσα) και οροφή, η οποία σχηματίζεται από τη σκληρή και τη μαλακή υπερώα. Χωρίζεται από το φραγμό των δοντιών στο προστόμιο όπου εκβάλει η παρωτίδα και στο κύριον κοίλο του στόματος όπου εκβάλουν ο υπογλώσσιος και ο υπογνάθιος αδένας. Ο φάρυγγας είναι κοινό όργανο του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος και εξυπηρετεί και τις δύο οδούς. Χωρίζεται στο ρινοφάρυγγα, το στοματοφάρυγγα. Και το λαρυγγοφάρυγγα. Φέρει την επιγλωττίδα η οποία κατά την κατάποση κλείνει την αναπνευστική οδό και την αφήνει ανοιχτή κατά την αναπνοή. 8

10 Ο λάρυγγας είναι ένα χόνδρινο κέλυφος που καταλαμβάνει έκταση τεσσάρων σπόνδυλων(από το δεύτερο αυχενικό σπόνδυλο έως και τον έκτο). Περικλείει τα πολύτιμα εργαλεία της φώνησης, τις γνήσιες και νοθές φωνητικές χορδές. Νευρώνεται από το άνω και κάτω λαρυγγικό νεύρο τα οποία είναι κλάδοι του πνευμονογαστρικού νεύρου και αιματονωνται από τις άνω και κάτω θυροειδικές αρτηρίες που αποτελούν κλάδους τις καρωτιδικής αρτηρίας. Βρίσκεται έμπροσθεν του φάρυγγα και αποτελείται από εννέα χόνδρους. Η τραχεία βρίσκεται μπροστά από τον οισοφάγο και αποτελείται από δεκατέσσερα έως δεκαεπτά χόνδρινα ημικρίκια. Εμφανίζει τραχηλική και θωρακική μοίρα. Στο ύψος του τετάρτου θωρακικού σπονδύλου χωρίζεται σε δεξιό και αριστερό στελεχιαίο βρόγχο οι οποίοι στη συνέχεια από τις πύλες εισέρχονται στους πνεύμονες. Στο σημείο διαχωρισμού των βρόγχων υπάρχει μια μηνοειδής ενδομή που καλείται τρόπις και αποκλίνει αριστερά. Έτσι ο δεξιός βρόγχος είναι πιο κάθετος από τον αριστερό, με αποτέλεσμα αν κάποιο ξένο σώμα περάσει στο αναπνευστικό, να καταλήγει στο δεξιό πνεύμονα Η ανατομία των πνευμόνων Οι πνεύμονες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα της θωρακικής κοιλότητας και αποτελούν τα βασικά όργανα της αναπνοής. Η κύρια λειτουργία τους είναι η οξυγόνωση του φλεβικού αίματος(που είναι σκοτεινόχρωμο και περιέχει μεγάλη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα) και η μετατροπή του σε αρτηριακό αίμα(που έχει έντονο κόκκινο αίμα και είναι πλούσιο σε οξυγόνο). Μέσα σε αυτούς, ο εισπνεόμενος αέρας έρχεται σε στενή σχέση με το αίμα των πνευμονικών τριχοειδών. Μεταξύ των πνευμόνων παρεμβάλλονται η καρδιά και τα μεγάλα αγγεία του μέσου μεσοθωρακίου. Ο δεξιός πνεύμονας είναι μεγαλύτερος και πιο βαρύς από τον αριστερό, αλλά είναι πιο βραχύς και πιο πλατύς λόγω της υψηλής θέσης του δεξιού θόλου του διαφράγματος και της προς τα αριστερά θέσης της καρδίας και του περικαρδίου. Η ανατομική των πνευμόνων χωρίζεται σε μακροσκοπική και μικροσκοπική. Στην μακροσκοπική ανατομική κάθε πνεύμονας περιβάλλεται από το δικό του υπεζοκωτικό σάκο και έχει σχήμα κώνου, του οποίου η κορυφή βρίσκεται προς τα πάνω ενώ η βάση είναι κοίλη και βρίσκεται προς τα κάτω. Κάτω από τις βάσεις των πνευμόνων βρίσκονται οι θόλοι του διαφράγματος. Η βάση του δεξιού πνεύμονα παρουσιάζει μεγάλη κοίλανση, διότι ο δεξιός θόλος του διαφράγματος βρίσκεται πιο ψηλά από τον αριστερό. 9

11 Εκτός από κορυφή και βάση, κάθε πνεύμονας έχει και ρίζα και πύλη. Η ρίζα εξυπηρετεί τη στήριξη του πνεύμονα και αποτελεί την οδό διέλευσης των ανατομικών στοιχείων που εισέρχονται και εξέρχονται από τις πύλες του πνεύμονα. Η πύλη αποτελεί το σημείο πρόσφυσης της ρίζας στον πνεύμονα. Από την πύλη περνάει ο κύριος βρόγχος, τα πνευμονικά αγγεία, τα λεμφαγγεία, και τα νεύρα. Κάθε πνεύμονας έχει τρείς επιφάνειες(εξωτερική η πλευρική, εσωτερική η μεσοπνευμόνιος και κάτω η διαφραγματική). Κάθε πνεύμονας έχει τρία χείλη (το πρόσθιο, το οπίσθιο και το κάτω χείλος). Οι πνεύμονες χωρίζονται με τις μεσολόβιες σχισμές σε λοβούς. Ο δεξιός χωρίζεται σε άνω, μέσο και κάτω λοβό με την οριζόντια και τη λοξή μεσολόβια σχισμή. Ο αριστερός πνεύμονας χωρίζεται σε άνω και κάτω λοβό με τη λοξή μεσολόβια σχισμή, που εκτείνεται από την πλευρική(εξωτερική) ως την εσωτερική επιφάνεια. Ο άνω λοβός εμφανίζει την καρδιακή εντομή στο πρόσθιο χείλος του, λόγω της πίεσης που ασκείται από την καρδία. Στο πρόσθιο κάτω τμήμα του άνω λοβού σχηματίζεται μια γλωσσοειδής προσεκβολή, που ονομάζεται γλωσσίδα. Οι πνεύμονες περιβάλλονται εξωτερικά από έναν υμένα τον υπεζωκότα. Αρχίζει από την κορυφή των πνευμόνων και ντύνει εσωτερικά το θωρακικό τοίχωμα των πλευρών και αυτό το τμήμα ονομάζεται τοιχικός η πλευρικός υπεζωκότας η περίτονο πέταλο του υπεζωκότα. Κατεβαίνει ως το διάφραγμα και εκεί ανακάμπτει σχηματίζοντας το διαφραγματικό υπεζωκότα. Συνεχίζει καλύπτοντας ολόκληρους τους πνεύμονες πλην των πυλών τους και σχηματίζει το περισπλάχνιο πέταλο του υπεζωκότα. Ανάμεσα στους πνεύμονες αναδιπλώνεται και δημιουργεί τα μεσοπνευμόνια πέταλα του υπεζωκότα. Ανάμεσα στα πέταλα αυτά υπάρχει ο μεσοπνευμόνιος η μεσοθωράκιο, οπού βρίσκεται η καρδία με τα μεγάλα αγγεία της. Επίσης ανάμεσα στον τοιχικό και τον περισπλάχνιο υπεζωκότα δημιουργείται η υπεζωκοτική κοιλότητα η οποία είναι ένας χώρος όπου επικρατεί αρνητική πίεση και υπάρχει επίσης μια μικρή ποσότητα ορώδους υγρού για λόγους λίπανσης. Αλλοίωση αυτής της πίεσης προκαλεί ελάττωση του φυσιολογικού όγκου των πνευμόνων και κατά συνέπεια αναπνευστικά προβλήματα. Στην μικροσκοπική ανατομική οι πνεύμονες αποτελούνται από το βρογχικό δένδρο, τα αγγεία, τα νεύρα και από συνδετικό ιστό. Κάθε βρόγχος διαιρείται σε ολοένα και μικρότερους κλάδους, οι τελικές διακλαδώσεις των όποιων καταλήγουν στις πνευμονικές κυψελίδες. Οι πνευμονικές κυψελίδες είναι αεροφόροι σάκοι, το τοίχωμα των οποίων αποτελείται από μία σειρά κυττάρων. Γύρω από το τοίχωμα αυτό υπάρχει δίκτυο τριχοειδών αιμοφόρων αγγείων. Οι κυψελίδες αποτελούν τη λειτουργική μονάδα ανταλλαγής αερίων. Υπολογίζεται ότι οι πνεύμονες περιέχουν 10

12 περίπου 750 εκατομμύρια κυψελίδες. Τα αγγεία των πνευμόνων περνούν από τις πύλες των τελευταίων και στη συνέχεια διακλαδίζονται όπως και οι βρόγχοι. Οι αρτηρίες των πνευμόνων είναι δύο ειδών(οι πνευμονικές και οι βρογχικές). Οι πνευμονικές αρτηρίες(δεξιά για τον δεξιό πνεύμονα και αριστερή για τον αριστερό πνεύμονα) μεταφέρουν φλεβικό αίμα ( με χαμηλή περιεκτικότητα σε οξυγόνο) από την καρδία στους πνεύμονες, όπου διακλαδίζονται σε ολοένα και μικρότερους κλάδους. Οι τελικοί κλάδοι έχουν πολύ μικρή διάμετρο και αποσχίζονται σε τριχοειδή στα τοιχώματα των κυψελίδων. Εκεί το αίμα οξυγονώνεται(δηλαδή προσλαμβάνει οξυγόνο) και μετατρέπεται σε αρτηριακό αίμα. Από εκεί ξεκινούν λεπτοί φλεβικοί κλάδοι που ενώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν ολοένα και μεγαλύτερες(πνευμονικές φλέβες), οι οποίες τελικά εξέρχονται από τις πύλες των πνευμόνων και μεταφέρουν το οξυγονωμένο αρτηριακό αίμα και πάλι στην καρδιά. Οι βρογχικές αρτηρίες μεταφέρουν αρτηριακό αίμα για την τροφοδοσία του βρογχικού δένδρου. Οι βρογχικές φλέβες παροχετεύουν μέρους του αίματος που παρέχεται από τις βρογχικές αρτηρίες στο βρογχικό δένδρο. Μέρος του αίματος παροχετεύεται και από τις πνευμονικές φλέβες (Αιγυπτιάδου και συν, 2001, Sarna 2004) Η Φυσιολογία των πνευμόνων Για να πραγματοποιηθεί η λειτουργία της αναπνοής είναι απαραίτητος ο συντονισμός τεσσάρων ομάδων μηχανισμών. Α) Ο πνευμονικός αερισμός, δηλαδή η είσοδος του ατμοσφαιρικού αέρα στις πνευμονικές κυψελίδες. Β) Η διάχυση του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα μέσω των κυψελιδικών μεμβρανών και του αίματος. Γ) Η μεταφορά του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα μέσω του αίματος και των υγρών του οργανισμού προς τα κύτταρα και η απομάκρυνση τους από αυτά. Δ) Η ρύθμιση του αερισμού και της αναπνοής. Ο πνευμονικός αερισμός εξαρτάται από τις αναπνευστικές κινήσεις, δηλαδή από την εισπνοή και την εκπνοή. Κατά την εισπνοή ο θώρακας διευρύνεται(εκπτύσσεται), αφού το διάφραγμα κινείται προς τα κάτω και οι πλευρές κινούνται προς τα έξω και πάνω με αποτέλεσμα να αυξάνονται και οι τρείς διαστάσεις του θώρακα. Η εισπνοή πραγματοποιείται με ενεργητικό μηχανισμό που εξαρτάται την συστολή ορισμένων μυών, οι οποίοι ονομάζονται αναπνευστικοί μύες και είναι το διάφραγμα(ο πλατύς γραμμωτός μυς που χωρίζει το θώρακα από την κοιλιακή χώρα) και οι έξω μεσοπλεύριοι μύες(δηλαδή αυτοί που βρίσκονται μεταξύ των πλευρών). 11

13 Στην εκπνοή ο θώρακας συμπτύσσετε και πάλι με παθητικό κυρίως μηχανισμό, δηλαδή με αναστολή της δράσης των αναπνευστικών μυών, οι οποίοι επανέρχονται και πάλι στην θέση τους(το διάφραγμα έρχεται προς τα πάνω και οι έξω μεσοπλεύριοι μύες προς τα μέσα). Οι πνεύμονες ακολουθούν παθητικά τις κινήσεις των τοιχωμάτων του θώρακα, με αποτέλεσμα κατά την εισπνοή να αυξάνεται η χωρητικότητα των κυψελίδων. Έτσι ο αέρας που περιέχεται σε αυτές αραιώνεται, η ενδοπνευμονική πίεση ελαττώνεται(γίνεται χαμηλότερη από την ατμοσφαιρική), με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η είσοδος του ατμοσφαιρικού αέρα στους πνεύμονες. Στη συνέχεια, κατά την εισπνοή, επειδή ελαττώνεται η χωρητικότητα της θωρακικής κοιλότητας, ο αέρας που βρίσκεται μέσα στους πνεύμονες μπορεί να βγει από αυτούς. Ακόμη η διάχυση του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα μέσω των κυψελιδικών μεμβρανών συνιστά την ανταλλαγή των αερίων. Ο ατμοσφαιρικός αέρας που αναπνέουμε περιέχει 21% οξυγόνο, 0,03% διοξείδιο του άνθρακα και 79% άζωτο. Ο αέρας αυτός, θερμαίνεται υγραίνεται και καθαρίζεται καθώς περνάει από τους αεραγωγούς και φθάνει στις πνευμονικές κυψελίδες. Οι κυψελίδες είναι τελικές απολήξεις των βρόγχων και αποτελούνται από μια σειρά κυττάρων τα οποία έρχονται σε επαφή με τα τριχοειδή αγγεία, το τοίχωμα των οποίων αποτελείται επίσης από μία σειρά κυττάρων. Γι αυτό το λόγο τα δύο αυτά τοιχώματα που εφάπτονται ονομάζονται κυψελιδοτριχοειδική μεμβράνη. Μέσω αυτής γίνεται η ανταλλαγή των αερίων, η οποία εξαρτάται από τη μερική τάση των αερίων στις δύο πλευρές τις μεμβράνης. Σύμφωνα με τους νόμους της φυσικής, τα αέρια μετακινούνται προς την περιοχή με τη μικρότερη τάση. Η τάση του οξυγόνου που βρίσκεται μέσα στις κυψελίδες είναι 100mm Hg, ενώ η τάση του οξυγόνου που βρίσκεται μέσα στα τριχοειδή αγγεία 40mm Hg. Έτσι το οξυγόνο μετακινείται από τις κυψελίδες προς τα τριχοειδή. Η τάση του διοξειδίου του άνθρακα που βρίσκεται μέσα στις κυψελίδες είναι 40mm Hg,ενώ η τάση του διοξειδίου του άνθρακα που βρίσκεται μέσα στα τριχοειδή αγγεία είναι 46mm Hg. Έτσι, το διοξείδιο του άνθρακα μετακινείται από τα τριχοειδή προς τις κυψελίδες. Η ανταλλαγή των αναπνευστικών αερίων δε σταματάει καθόλου λόγο της συνεχούς ανανέωσης του κυψελιδικού αέρα και της συνεχούς ροής του αίματος μέσα στα τριχοειδή αγγεία (Αιγυπτιάδου και συν, 2001, Sarna 2004, The National Lung Screening Trial Research Team 2011). 12

14 Οι πνευμονικοί όγκοι 1. Αναπνεόμενος όγκος είναι ο όγκος αέρα που εισπνέεται ή εκπνέεται με κάθε φυσιολογική αναπνοή (500ml). 2. Εφεδρικός εισπνεόμενος όγκος ή συμπληρωματικός όγκος είναι ο επιπλέον όγκος αέρα που μπορεί να εισπνευστεί, πέρα από τον αναπνεόμενο (3000ml). 3. Εφεδρικός εκπνεόμενος όγκος είναι ο όγκος αέρα που μπορεί να εκπνευστεί επιπλέον, με έντονη εκπνοή, μετά το τέλος της εκπνοής του αναπνεόμενου όγκου αέρα (1.100ml). 4. Υπολειπόμενος όγκος είναι ο όγκος αέρα που εξακολουθεί να μένει μέσα τους πνεύμονες μετά την εντονότερη δυνατή εκπνοή (1.200ml) (Βαρσαμίδης 2001) Οι πνευμονικές χωρητικότητες 1. Η εισπνευστική χωρητικότητα είναι ίση με το άθροισμα του αναπνεόμενου και του εφεδρικού εισπνεόμενου όγκου. Αντιπροσωπεύει την ποσότητα του αέρα, που μπορεί να εισπνεύσει ένα άτομο αρχίζοντας από το επίπεδο της φυσιολογικής εκπνοής και εκπτύσσοντας τους πνεύμονες του όσο περισσότερο μπορεί (3.500ml). 2. H λειτουργική υπολειπόμενη χωρητικότητα είναι ίση με το άθροισμα του εφεδρικού εκπνεόμενου και του υπολειπόμενου όγκου. Είναι η ποσότητα του αέρα που μένει στους πνεύμονες μετά το τέλος της φυσιολογικής εκπνοής (2.300ml). 3. Η ζωτική χωρητικότητα είναι ίση με το άθροισμα του εφεδρικού εισπνεόμενου, του αναπνεόμενου και του εφεδρικού εκπνεόμενου όγκου. Αντιπροσωπεύει τη μέγιστη ποσότητα αέρα που μπορεί ένα άτομο να διώξει από τους πνεύμονες του αφού πρώτα τους γεμίσει στο μεγαλύτερο βαθμό και μετά εκπνεύσει όσο δυνατό περισσότερο (4.600ml). 4. Η ολική πνευμονική χωρητικότητα είναι ο μέγιστος όγκος ως τον οποίο οι πνεύμονες μπορούν να εκπτυχθούν με τη μέγιστη δυνατή εισπνευστική προσπάθεια (5.800ml). 5. Ο κατά λεπτό όγκος αέρα είναι η συνολική ποσότητα καινούργιου αέρα που αναπνέεται κάθε λεπτό και είναι ίσος με το γινόμενο του αναπνεόμενου όγκου επί τη συχνότητα αναπνοής. Ο φυσιολογικός αναπνεόμενος όγκος είναι περίπου 500 ml και η φυσιολογική συχνότητα αναπνοής 13

15 περίπου 12 αναπνοές στο λεπτό. Έτσι ο κατά λεπτό αναπνεόμενος αέρας είναι κατά μέσον όρο περίπου 6 λίτρα στο λεπτό. 6. Μέγιστη εισπνευστική ροή. Όταν το άτομο εκπνέει με αρκετή δύναμη, η ροή του εκπνεόμενου αέρα φτάνει σε ένα μέγιστο ρυθμό, παρά την επιπλέον αύξηση της δύναμης εκπνοής. Όταν συμπιεστεί ο θώρακας η πίεση στους πνεύμονες εφαρμόζεται ταυτόχρονα στις εξωτερικές επιφάνειες των κυψελίδων και των αναπνευστικών οδών. Έτσι αυξάνει η πίεση που σπρώχνει τον αέρα προς τα έξω, αλλά ταυτόχρονα τα τελικά βραχιόλια συμπίπτουν, αυξάνοντας την αντίσταση των αεροφόρων οδών και τελικά εξισώνονται οι επιδράσεις στη ροή του αέρα εμποδίζοντας έτσι την παραπέρα αύξηση της. Φυσιολογικά το άτομο φτάνει γρήγορα σε εκπνευστική ροή αέρα με μεγαλύτερη από 400 λίτρα στο λεπτό. Καθώς ο όγκος του πνεύμονα ελαττώνεται αυτή η μέγιστη εκπνευστική ροή γίνεται μικρότερη, γιατί στην παραμονή των βρόγχων ανοιχτών συντελεί η ελαστική έλξη, που ασκούν τα ανατομικά στοιχεία του πνεύμονα που χαλαρώνουν και οι βρόγχοι συμπίπτουν πιο εύκολα (Βαρσαμίδης 2001) Σύνοψη κεφαλαίου Το αναπνευστικό σύστημα αποτελείται από την ανώτερη και την κατώτερη αναπνευστική οδό. Στην τελευταία βρίσκονται οι πνεύμονες οι οποίοι είναι το κύριο όργανο της αναπνοής και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της θωρακικής κοιλότητας. Σκοπός της ύπαρξης του αναπνευστικού συστήματος είναι η λειτουργία της αναπνοής, δηλαδή η πρόσληψη οξυγόνου κι η αποβολή διοξειδίου του άνθρακα από τον οργανισμό, διαδικασία που ονομάζεται ανταλλαγή αερίων. Για να πραγματοποιηθεί η ανταλλαγή αερίων πρέπει να συντονιστούν πολλές επιμέρους λειτουργίες μεταξύ τους, οι οποίες είναι: ο πνευμονικός αερισμός, η διάχυση του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα μέσω της κυψελιδοτριχοειδικής μεμβράνης, η μεταφορά του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα μέσω του αίματος προς τα κύτταρα και η ρύθμιση όλων αυτών από το νευρικό σύστημα. 14

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Το κεφάλαιο αυτό θα αναφέρεται στα γενικά χαρακτηριστικά του καρκίνου και πιο αναλυτικά στον καρκίνο του πνεύμονα. Επίσης στην παθοφυσιολογία του καρκίνου του πνεύμονα, στους τύπους και τα στάδια που αποτελείται καθώς και στην επιδημιολογία Γενικά για τον καρκίνο Προέλευση της λέξης καρκίνος, αποδίδεται στον Έλληνα ιατρό Ιπποκράτη, που έμεινε στην ιστορία «ως πατέρας της ιατρικής». Ο Ιπποκράτης χρησιμοποίησε τους όρους «καρκίνος» και «καρκίνωμα» για να περιγράψει διάφορους όγκους που εμφάνισαν εσωτερικά ή εξωτερικά έλκη και διογκώσεις. Με τον όρο καρκίνος περιγράφεται, το σύνολο των νόσων που έχουν κοινά αλλά και διαφορετικά χαρακτηριστικά, ανάλογα με την θέση εντόπισης τους. Οι τύποι του καρκίνου διαφέρουν ως προς την φύση, το ρυθμό ανάπτυξης, εξέλιξης, θεραπείας και πρόγνωσης. Αν και τουλάχιστον το ένα τρίτο των διαγνωσθέντων ασθενών με καρκίνο αναμένεται να ιαθεί και παρόλο που έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στη θεραπεία και τον έλεγχο συμπτωμάτων της νόσου, είναι γνωστό ότι και μόνο η αναγγελία της διάγνωσης του καρκίνου συνοδεύεται από σοβαρές συνέπειες. Βέβαια η ανώμαλη αυτή λειτουργία δεν πρέπει να συγχέεται με δυο φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού. Α) Την αναγέννηση των ιστών που συμβαίνει όταν αφαιρείται ιστός και ο οργανισμός ξαναφτιάχνει τον ίδιο ιστό (πχ στην καταστροφή των ηπατικών κυττάρων (αφαίρεση ήπατος) το ήπαρ αναγεννάτε σε έξι μήνες όπως ήταν αρχικά. Β) Την υπερπλασία που συμβαίνει σε ανάγκη του οργανισμού να αναπτύσσει φυσιολογικούς ιστούς (πχ υπερπλασία του ενός νεφρού όταν υπάρχει έλλειψη του άλλου). Στο ανθρώπινο σώμα ο αριθμός των διαιρέσεων ενός κύτταρου ελέγχεται και ρυθμίζεται από ένα συγκεκριμένο μηχανισμό. Φυσιολογικά ένα κύτταρο μπορεί να διαιρεθεί 50 με 60 φορές μέχρι να επέλθει η γήρανση και ο θάνατος του. Ο αριθμός αυτός καθορίζεται από το μήκος των τελομερών ή των περιοχών στα άκρα των χρωμοσωμάτων. Κάθε φορά που το κύτταρο πολλαπλασιάζεται μειώνεται το μήκος των τελομερών και όταν γίνει μικρότερο από κάποιο κρίσιμο όριο διακόπτεται ο πολλαπλασιασμός του κυττάρου. Στα καρκινικά κύτταρα το μήκος των τελομερών δε βραχύνεται αλλά διατηρείται από τη δράση του ενζύμου τελομεράση. Το ένζυμο 15

17 αυτό προάγει την υπερβολική κυτταρική ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό και πιθανά συμβάλει στην διεργασία δημιουργίας ενός όγκου. Όταν οι προαναφερθέντες ποικίλοι μηχανισμοί που συμμετέχουν στην ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό του κυττάρου διαταραχθούν ή όταν μεταβάλλονται ή απορυθμίζονται οι φυσιολογικοί μηχανισμοί έλεγχου, αυτό έχει ως συνέπεια την παθολογική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον Weinberg ο καρκίνος είναι αποτέλεσμα του αχαλίνωτου κυτταρικού πολλαπλασιασμού (Lehto 2011) Ο καρκίνος συνήθως δεν επηρεάζει μόνο ένα όργανο του σώματος και δεν έχει μία μορφή. Μπορεί να περιλαμβάνει οποιοδήποτε ιστό του σώματος και να έχει τελείως διαφορετική μορφή σε κάθε σημείο του σώματος. Υπάρχουν πάνω από 200 διαφορετικά είδη καρκίνου και δεν αντιμετωπίζονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Κάθε ένα είδος έχει το δικό του τρόπο θεραπευτικής αντιμετώπισης. Οι περισσότερες μορφές καρκίνου είναι στην ουσία όγκοι εκτός από ορισμένους τύπους καρκίνου όπως η λευχαιμία, των οποίων τα κύτταρα κυκλοφορούν μέσα στο αίμα και στα όργανα και τελικά αναπτύσσονται σε συγκεκριμένους ιστούς. Οι όγκοι μπορεί να είναι καλοήθεις ή κακοήθεις. Δεν είναι όμως όλοι οι όγκοι επικίνδυνοι. Οι καλοήθεις όγκοι δεν ονομάζονται καρκινικοί, δεν κάνουν μετάσταση και δεν είναι επικίνδυνοι για την ζωή του ατόμου. Οι περισσότεροι καρκίνοι παίρνουν το όνομα τους από τον τύπο του κυττάρου ή του οργάνου από το οποίο αρχίζουν. Αν κάνουν μετάσταση ο νέος όγκος φέρει το ίδιο όνομα με το αρχικό. Ορισμένοι όγκοι παίρνουν το όνομα τους από τον επιστήμονα που τους ανακάλυψε (πχ Hodgkin,Brenner). Άλλοι ιατρικοί όροι που χρησιμοποιούνται για να υποδείξουν την ύπαρξη καρκινικής νόσου είναι οι όροι κακοήθης όγκος, καρκίνωμα και νεόπλασμα. Εάν δεν θεραπευτούν, οι καρκίνοι μπορούν τελικά να προκαλέσουν τον θάνατο. Η επιβίωση των ασθενών με καρκίνο έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Ο καρκίνος αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου στις αναπτυγμένες χώρες μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Οι περισσότεροι καρκίνοι μπορούν να θεραπευθούν, ειδικά εάν η θεραπεία αρχίσει νωρίς (Corner 2006, Lehto 2011) Ο καρκίνος του πνεύμονα Σύμφωνα με τον Socinski (2004) o καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα καρκίνο τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες`` και ευθύνεται για το 14% των συνολικών περιπτώσεων καρκίνου στους άνδρες και για το 13`% στις γυναίκες. Εμφανίζει τη μεγαλύτερη θνησιμότητα από όλες τις μορφές καρκίνου γιατί είνα ι εξαιρετικά δύσκολος στην θεραπεία αλλά 16

18 και στην διάγνωση. Ο αριθμός των θανάτων είναι μ`εγαλύτερος από το σύνολο των θανάτων από καρκίνου του παχέως εντέρου, του μαστού, του προστάτη και του παγκρέατος. Για όλους σχεδόν τους τύπους καρκίνου του πνεύμονα το κυριότερο αίτιο είναι το κάπνισμα. Αυτό εξάλλου δείχνει η αύξηση αυτής της μορφής καρκίνου και στις γυναίκες τη τελευταία δεκαετία, αφού είναι γνωστό ότι η συνήθεια του καπνίσματος στις γυναίκες της χώρας μας αναπτύχθηκε μαζικά από τη δεκαετία του 60. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι μικρότερο αλλά αρκετά υπολογίσιμο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα έχουν και οι παθητικοί καπνιστές. Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι η έκθεση στον αμίαντο και σε άλλα βιομηχανικά υλικά, η ρύπανση της ατμόσφαιρας και οι χρόνιες φλεγμονώδες βλάβες των πνευμόνων. Εξαιρετικά ανησυχητικό είναι τέλος το γεγονός της αύξησης των κρουσμάτων σε ολοένα και νεότερες ηλικίες 35 με 45 ετών (Socinski 2004, Lehto 2011) Η παθοφυσιολογία του καρκίνου του πνεύμονα Ο καρκίνος χαρακτηρίζεται από ένα ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό ανώμαλων κυττάρων. Τα παθολογικά κύτταρα, δεν υπακούν στους νόμους ελέγχου, ανάπτυξης και θανάτου που ρυθμίζουν τη ζωή των φυσιολογικών κυττάρων του οργανισμού. Σε ένα υγιή άνθρωπο καθημερινά, εκατομμύρια κύτταρα διαιρούνται, πολλαπλασιάζονται και πεθαίνουν με το μηχανισμό της απόπτωσης. Νέα κύτταρα αντικαθιστούν αυτά που υφίστανται βλάβες και πεθαίνουν. Ο ασταμάτητος αυτός φυσιολογικός μηχανισμός επιτρέπει την επιδιόρθωση και την αναζωογόνηση των ιστών και των οργάνων του σώματος. Η πολύπλοκη, συνεχής λειτουργία του πολλαπλασιασμού και αντικατάστασης των κυττάρων, ελέγχεται πολύ αυστηρά από το γενετικό κώδικα DNA που περιέχεται στον πυρήνα των κυττάρων. Όμως οποιαδήποτε αλλοίωση ή ζημία που θα υποστεί το DNA, μπορεί να είναι η αιτία έναρξης της παθολογικής διαδικασίας του ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού καρκινικών κυττάρων (The National Lung Screening Trial Research Team 2011). Σε μερικές περιπτώσεις μπορούν να συμβούν τυχαία αλλαγές στο γενετικό κώδικα. Τέτοια λάθη μπορούν να συμβούν όταν για παράδειγμα τα κύτταρα διαιρούνται. Οι ανωμαλίες αυτές μπορούν να μεταφέρονται στα παιδία και έτσι υπάρχουν περιπτώσεις κληρονομικών καρκίνων που ευτυχώς είναι λίγες. Σε μικρό αριθμό περιπτώσεων υπάρχουν δεκαεννέα αιτίες του καρκίνου. Η 17

19 γενεσιουργός ανωμαλία στο DNA, στους κληρονομικούς καρκίνους μεταδίδεται από γενεά σε γενεά. Οι ανωμαλίες του γενετικού κώδικα του DNA που μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο μπορεί να είναι διαφόρων τύπων. Οι μεταλλάξεις, οι μεταθέσεις τμημάτων του DNA μεταξύ χρωμοσωμάτων, η απώλεια μέρους του DNA, η ύπαρξη ογκογονιδίων, η αδρανοποίηση ή απώλεια των καταστολέων των ογκογονιδίων είναι ανωμαλίες του γενετικού κώδικα που βρίσκονται στη γένεση του καρκίνου. Η απώλεια ή οι βλάβες που μπορούν να επηρεάσουν τη δράση των καταστολέων των ογκογονιδίων, είναι δυνατόν να επιτρέπουν την έναρξη της ανεξέλεγκτης δράσης των ογκογονιδίων που οδηγούν σε καρκίνο. Οι περισσότεροι καρκίνοι, δημιουργούνται λόγο αδρανοποίησης, απώλειας ή διαταραχής λειτουργιάς λόγο βλαβών, των καταστολέων των ογκογονιδίων, που επιτρέπουν στα ογκογονίδια να αναπτύξουν την καρκινογόνο δράση τους. Τα ανώμαλα κύτταρα του καρκίνου, πολλαπλασιαζόμενα δημιουργούν κακοήθεις όγκους, εισβάλουν σε γειτονικούς ιστούς και όργανα και τα καταστρέφουν. Ο καρκίνος του πνεύμονα λοιπόν, είναι οποιοσδήποτε τύπος κακοήθης αύξησης κυττάρων στους πνεύμονες. Η λειτουργία των κυττάρων είναι η διαίρεση, η αναπαραγωγή και η επισκευή φθαρμένων η τραυματισμένων ιστών του πνεύμονα για να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη του. Αν τα κύτταρα χάσουν την ικανότητα τους να ελέγχουν την διαίρεση, υπερβολική ανάπτυξη κυττάρων λαμβάνει χώρα, σχηματίζεται ο όγκος και ο καρκίνος του πνεύμονα αναδύεται (Knopf 2005, Lehto 2011, The National Lung Screening Trial Research Team 2011) Οι τύποι και τα στάδια του καρκίνου του πνεύμονα Ο καρκίνος του πνεύμονα ταξινομείται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στον μικροκυτταρικό καρκίνο (small cell lung cancer-sclc) και στον μη μικροκυτταρικό καρκίνο (non small cell lung cancer- NSCLC). Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος περιλαμβάνει το καρκίνωμα εκ πλακωδών κυττάρων, το αδενοκαρκίνωμα και το μεγαλοκυτταρικό καρκίνωμα. Ο τύπος του καρκίνου του πνεύμονα καθορίζεται από την παρουσία των καρκινικών κυττάρων στην ιστολογική εξέταση (Knopf 2005). Ο μικροκυτταρικός τύπος έχει άμεση σχέση με το κάπνισμα, βρίσκεται κατά κύριο λόγο σε άτομα που είναι βαρείς καπνιστές, αναπτύσσεται και διασπείρεται ταχέως και για το λόγο αυτό θεωρείται ότι δεν αντιμετωπίζεται με επέμβαση. Εντοπίζεται συχνότερα κεντρικά, χωρίς συνήθως σημεία ενδοβρογχικής μάζας. Αυτός ο τύπος καρκίνου αποτελεί περίπου 20% με 25% όλων των 18

20 περιπτώσεων. Ο τύπος αυτός ανταποκρίνεται πολύ καλά στη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία. Το πλακώδες καρκίνωμα αφορά κυρίως άνδρες, αποτελεί το 25% με 30% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα. Όταν προβάλλονται στο μικροσκόπιο, τα πλακώδη κύτταρα μοιάζουν με λέπια ψαριών. Αυτός ο τύπος αναπτύσσεται συνήθως σε βρόγχους, ενδοβρογχικά ή συνηθέστερα με ενδοπαρεγχυματική επέκταση και μπορεί να παραμείνει στο στήθος χωρίς εξάπλωση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ότι άλλες μορφές καρκίνου. Συχνά εμφανίζει κεντρική νεκρωτική κοιλότητα. Το αδενοκαρκίνωμα αντιπροσωπεύει περίπου το 25% με 30% όλων των καρκίνων του πνεύμονα. Όταν προβάλλονται στο μικροσκόπιο, τα καρκινικά κύτταρα έχουν σχήμα κύβου ή κυλίνδρου. Αναπτύσσεται συνήθως κατά μήκος των εξωτερικών άκρων των πνευμόνων και κάτω από τον ιστό επένδυσης των βρόγχων. Αυτός είναι ο πιο κοινός τύπος καρκίνου. Οι μη καπνιστές πάντα αναπτύσσουν αδενοκαρκίνωμα. Υπάρχει ένας υπότυπος του αδενοκαρκινώματος που ονομάζεται βρογχοκυψελιδικός, ο οποίος τα τελευταία χρόνια εμφανίζει μεγάλη αύξηση. Ο μεγαλοκυτταρικός καρκίνος αποτελεί περίπου το 10% με 20% του συνόλου των περιπτώσεων. Τα κύτταρα που δεν έχουν διαγνωστεί ως πλακώδη, αδενοκαρκινώματα ή SCLC, βρίσκονται στους μικρούς βρόγχους. Υπάρχουν δύο υποκατηγορίες των μεγαλοκυτταρικών καρκίνων του πνεύμονα. Το γιγαντοκυτταρικό καρκίνωμα και το καρκίνωμα από διαυγή κύτταρα. Το γιγαντοκυτταρικό καρκίνωμα έχει μια ταχέως εξελισσόμενη πορεία και ένα πολύ μικρό ποσοστό επιβίωσης (Runge & Greganti 2009, The National Lung Screening Trial Research Team 2011). Στάδιο I. Ο όγκος περιορίζεται στον πνεύμονα και δεν έχει μεταδοθεί στους λεμφαδένες. Ο όγκος είναι γενικά μικρότερος από δύο ίντσες (5 εκατοστόμετρα). Στάδιο II. Ο όγκος μπορεί σε αυτή τη φάση να έχει αυξηθεί μεγαλύτερο από δύο ίντσες, ή μπορεί να είναι ένας μικρότερος όγκος που περιλαμβάνει τις κοντινές δομές, όπως το θωρακικό τοίχωμα, το διάφραγμα ή την επένδυση γύρω από τους πνεύμονες (υπεζωκώς). Μπορεί επίσης να έχει μεταδοθεί στους κοντινούς λεμφαδένες. 19