ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΗΚΗΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΠΟΥ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΥΣΕΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΡΤΙΟΣ

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΩ ΤΟΝ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΘΟΘΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΤΕΛΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση και η κατανόηση της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος ιδιαίτερα σε μία εποχή όπου η οικονομική κρίση έχει γίνει ένας παγκόσμιος εφιάλτης και η κύρια αιτία που προκάλεσε το οδυνηρό αυτό γεγονός είναι η απειλή της κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος εξαιτίας των χαλαρών μέτρων επίβλεψης ή με την μη εφαρμογή και τήρηση των ήδη υπαρχόντων μέτρων εποπτείας. Μέσα από την παρούσα εργασία θα κάνουμε μία αναφορά στο βασικό υπόβαθρο λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος θα αναφερθούμε εκτενέστερα στο ρυθμιστικό πλαίσιο της Βασιλείας I, στους περιορισμούς και τις κατευθύνσεις που ακολούθησαν οι τράπεζες σύμφωνα μ αυτό καθώς και στις αδυναμίες και κενά που είχε βάση των οποίων οδηγηθήκαμε στο νέο ρυθμιστικό πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ. Επιπρόσθετα θα αναφερθούμε εκτενέστερα και στις τελευταίες διατάξεις αυτής της σειρά εποπτικών ρυθμίσεων, στην Βασιλεία IIΙ, το οποίο δημιουργήθηκε για την προστασία του τραπεζικού συστήματος και στην γενικότερη οικονομική ισορροπία καθώς τα δύο προηγούμενα αποδείχτηκαν αναποτελεσματικά. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της διαχείρισης του τραπεζικού κινδύνου είναι η εκτίμηση του κινδύνου. Με βάση τις εποπτικές αρχές και ρυθμίσεις η κάθε τράπεζα θα πρέπει να προσεγγίσει με μεγάλη προσοχή τους βασικότερους κίνδυνους που μπορεί να αντιμετωπίσει το τραπεζικό σύστημα οι οποίοι διακρίνονται σε: Πιστωτικό κίνδυνο, Κίνδυνο Ρευστότητας, Κίνδυνο Αγοράς, Λειτουργικό Κίνδυνο, αλλά και Κεφαλαιακή Επάρκεια όπως αυτός καθορίστηκε από τα ρυθμιστικά πλαίσια της Βασιλείας με κατώτατα όρια και επιπλέον βελτιωτικές διατάξεις. Στα πλαίσια της εργασίας θα γίνει αναφορά στις τέσσερις μεγαλύτερες τράπεζες και στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τους κινδύνους, στις μεθόδους μέτρησης των κινδύνων και σύγκριση αυτών για να μπορέσουμε να βγάλουμε ένα γενικευμένο συμπέρασμα για το πώς εφαρμόζεται η Βασιλεία ΙΙΙ στην πράξη. Η σύγκριση που ακολουθεί βασίστηκε στις ετήσιες οικονομικές εκθέσεις των ίδιων των τραπεζών 3

4 για τα τελευταία δύο ολοκληρωμένα έτη ( ), αναλύοντας τόσο τα επίπεδα ανοίγματος στον πιστωτικό κίνδυνο της καθεμίας, όσο και τα ποσοστά κεφαλαιακής επάρκειας και την διαρθρωτική δομή τους για τον πληρέστερο έλεγχο των λειτουργιών και της διαχείρισης κινδύνων. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ 1.1 ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ... σελ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥΣ... σελ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ... σελ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ... σελ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ... σελ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ... σελ.15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ I / II 2.1 Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ... σελ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... σελ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ Ι... σελ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΙ... σελ.24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΙΙΙ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... σελ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΙΙ... σελ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΙΙ... σελ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΙΙ... σελ.35 Α. ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... σελ.36 5

6 Β. ΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ... σελ.39 Γ. ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΙΚΡΟ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ... σελ.39 Δ. ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΑΚΡΟ - ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ... σελ.40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΡΑΠΕΖΕΣ 4.1 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... σελ ALPHA BANK... σελ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ... σελ EUROBANK... σελ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ... σελ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ... σελ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ... σελ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΕΠΑΡΚΕΙΑ... σελ.61 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... σελ.68 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... σελ.69 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Στην σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε και να οριοθετήσουμε τους ρόλους τους οποίους θα πρέπει να έχει η κάθε οικονομική μονάδα στην εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας. Δεδομένου του κυρίαρχου ρόλου του τραπεζικού τομέα στο εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε την σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος για να αποκτήσουμε ταυτόχρονα και τη επιθυμητή χρηματοπιστωτική σταθερότητα στην κοινωνία. Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση αφενός της φύσεως και του ύψους των αναλαμβανόμενων κινδύνων από τις τράπεζες και αφετέρου της αποδοτικότητας και της κεφαλαιακής επάρκειάς τους, των παραγόντων εκείνων δηλαδή που προσδιορίζουν την ικανότητα των τραπεζών να απορροφούν χωρίς κλυδωνισμούς ενδεχόμενες δυσμενείς εξελίξεις στο οικονομικό περιβάλλον, έχει μεγάλη σημασία για τον έγκαιρο εντοπισμό πιθανών πηγών αστάθειας. Η ικανότητα των τραπεζών να απορροφούν ενδεχόμενες διαταραχές έχει να κάνει μεταξύ άλλων, σύμφωνα με την έκθεση χρηματοπιστωτικής σταθερότητας της Τράπεζας της Ελλάδος (2009): από τα συστήματα εσωτερικού ελέγχου και διαχείρισης κινδύνων που διαθέτουν, τις διοικητικές ικανότητες των ανώτατων στελεχών τους και τις αρχές εταιρικής διακυβέρνησης που ακολουθούν. 1.1 ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Τα τελευταία χρόνια ο τραπεζικός χώρος αλλάζει διάσταση καθώς ακολουθεί τις εξελίξεις της τεχνολογίας της πληροφορικής αλλά και όλων των νέων δραστηριοτήτων που προκύπτουν από αυτήν. Σύμφωνα με τον Solnik (2008, σελ.508) με τη βελτίωση και την αποτελεσματικότητα των εσωτερικών συστημάτων, τη ραγδαία ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τραπεζικής και τη μετάβαση 7

8 από την απλή και παραδοσιακή εργασία της διαμεσολάβησης στην νέα στρατηγική των τραπεζών η τράπεζες καταφέρνουν να έχουν ενεργή συμμετοχή τόσο ως προμηθευτές, όσο και ως αγοραστές σε ένα ευρύ φάσμα χρηματαγορών. Οι τράπεζες εξελίχθηκαν και απέκτησαν πρόσβαση σε νέα προϊόντα και αγορές εξελίσσοντας και τις υπηρεσίες τους αλλά και τον τρόπο προσέλκυσης κερδών είτε με στόχο τη διασπορά των κινδύνων είτε για την αξιοποίηση ευκαιριών αποκόμισης πρόσθετων κερδών. Τα τραπεζικά ιδρύματα κάνοντας στοχευόμενες κινήσεις επέκτειναν τη δράση τους στις αγορές νέων προϊόντων, άλλαξαν την οργανωτική τους δομή με τη δημιουργία τομέων πελατοκεντρικού χαρακτήρα και άλλαξαν χαρακτήρα σε "τράπεζες γενικών συναλλαγών" δημιούργησαν μεγάλες επιχειρηματικές ενώσεις της μορφής χρηματοπιστωτικών ομίλων. Γκόρτσος (2010) Τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν αρκετά προβλήματα που σχετίζονταν με προβλήματα στην λειτουργία των τραπεζών και την αποσταθεροποίηση των χρηματαγορών εξαιτίας της αυξανόμενης απορρύθμισης των χρηματοοικονομικών αγορών. Στην απορρύθμιση των χρηματαγορών θα έπρεπε να βρεθούν εκείνα τα ρυθμιστικά πλαίσια που θα έδιναν μεγάλη σημασία στην διατήρηση της σταθερότητας γεγονός που έφερε στην επιφάνεια την έννοια της διαχείρισης των τραπεζικών κινδύνων και τον τρόπο που αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν. Στον κλάδο των τραπεζών τα επιτόκια είναι αυτά που παίζουν τον σημαντικότερο και πλέον αποφασιστικό ρόλο στην διαδικασία εφαρμογής της νομισματικής πολιτικής και τελικά του καθορισμού των συνθηκών που θα επικρατήσουν στην αγορά. Η ανάγκη για την πρόληψη σχετικά με τις τράπεζες και την κατάσταση αφερεγγυότητας που μπορεί να περιέλθουν λόγω αύξησης της ευαισθησίας αυτών στους χρηματοοικονομικούς κινδύνους, αναδείχθηκε το θέμα για τη λήψη περαιτέρω ενίσχυσης των ήδη υφιστάμενων μέτρων και μηχανισμών μέσω των οποίων είναι δυνατή η διασφάλιση της σταθερότητας στο τραπεζικό σύστημα. 8

9 Η εποπτεία των τραπεζών και η κατεύθυνση στην οποία θα έπρεπε να κινηθεί το τραπεζικό σύστημα είχε άξονες κάποιες βασικές αρχές προστασίας σύμφωνα με Alexander G. (2011): την προστασία των επενδυτών την προστασία των συναλλασσομένων με κάθε πιστωτικό ίδρυμα και την προστασία του χρηματοπιστωτικού συστήματος γενικότερα. 1.2 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥΣ Σύμφωνα με τον Αμερικάνο καθηγητή Οικονομικών Borge D. - στο βιβλίο του «The book of risk», κίνδυνος ορίζεται η μεταβολή ως προς την πιθανότητα επέλευσης κάποιου γεγονότος. Πολλές έρευνες και μελέτες σχετικά με την έννοια των κινδύνων και συγκεκριμένα των τραπεζικών κινδύνων κάνουν λόγο για μεταβολή μίας υπάρχουσας κατάστασης αλλά επιπρόσθετα και για ανάγκη διαχείρισης και πρόβλεψης αυτής της αλλαγής. Οι τραπεζικοί κίνδυνοι τους οποίος καλείται να αντιμετωπίσει ένα ολόκληρο τραπεζικό σύστημα και ταυτόχρονα να προστατέψει όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές γύρω από αυτό το σύστημα, είτε λέγονται επενδυτές, είτε λέγεται κράτος και χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της διαχείρισης του τραπεζικού κινδύνου είναι η εκτίμηση του κινδύνου. Αυτό σημαίνει ότι ένα τραπεζικό σύστημα για να μπορέσει να αποφύγει κάποιον κίνδυνο θα πρέπει πρώτα να τον εκτιμήσει και να πράξει με την ανάλογη προσοχή και στρατηγική για την αποφυγή του. Σύμφωνα με την chicagofed.org όλες οι οικονομικές συναλλαγές και τα περιουσιακά στοιχεία εμφανίζουν κίνδυνο, γεγονός που καθιστά αναγκαίο γεγονός την κατάλληλη διαχείριση του κινδύνου, ώστε να αποφευχθούν ανεπιθύμητοι κραδασμοί στη λειτουργία της επιχείρησης του οργανισμού και γενικότερα της οικονομίας. 9

10 Παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένες απόψεις μελετητών σχετικά με την διαχείριση κινδύνων και την σημασία τους. Σύμφωνα με τους Vaughan E. J. et al. (1997) η διαχείριση κινδύνων ορίζεται ως μια επιστημονική προσέγγιση στην εξέταση των κινδύνων για την πρόγνωση των πιθανών τυχαίων απωλειών και το σχεδιασμό και την εφαρμογή των διαδικασιών που ελαχιστοποιούν την απώλεια. Σύμφωνα με τους Pezier J. et al. (2003), σε έναν αβέβαιο κόσμο, οι σωστές αποφάσεις δεν είναι σίγουρο ότι θα φέρουν και καλές εκβάσεις, άρα η καλή διαχείριση δεν είναι συνώνυμη με την σωστή και αποτελεσματική διαχείριση κινδύνων. Σύμφωνα με τον Alexander G. (2011), η αβεβαιότητα είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα την οικονομική λειτουργία των σύγχρονων επιχειρήσεων και σε μεγάλο βαθμό πηγάζει ως αποτέλεσμα της δυναμικότητας του περιβάλλοντος, όπως αυτό διαμορφώνεται από στοιχεία όπως η εξέλιξη της τεχνολογίας, η πολιτική αστάθεια, τα ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού, οι καιρικές συνθήκες και οι προτιμήσεις του επενδυτικού κοινού. Η διαχείριση του κινδύνου θα πρέπει όπως αποδεικνύεται και παραπάνω ότι θα πρέπει να αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της διαχείρισης και της στρατηγικής του κάθε οργανισμού και της κάθε προσπάθειας για προστασία των επενδυτών και των διαδικασιών των τραπεζών. Η διαχείριση των κινδύνων είναι η διεργασία με την οποία οι οργανισμοί προσεγγίζουν μεθοδικά τους κινδύνους που σχετίζονται με τις δραστηριότητες τους, με στόχο την δημιουργία οφέλους σε κάθε δραστηριότητα και σε κάθε χαρτοφυλάκιο των δραστηριοτήτων τους. (Christiansen et al. 2001). O κίνδυνος είναι μια έννοια που δηλώνει τις πιθανότητες αποτυχίας συγκεκριμένων ενδεχομένων γεγονότων. Η λανθασμένη διαχείριση των κινδύνων ήταν ένας από τους βασικούς λόγους που η χρηματοπιστωτική κρίση ξεκίνησε το 2008 και που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Οι συνέπειες ξεπερνούν κάποια στενά γεωγραφικά όρια μιας περιοχής και επεκτείνονται σε μεγαλύτερα 10

11 γεωγραφικά πλαίσια ακολουθώντας το φαινόμενο διαδοχικής επιρροής. Οι διαδικασίες του επιμερισμού και της μεταφοράς κινδύνου αλλά και η συνεχώς αυξανόμενη πολυπλοκότητα των χρηματοοικονομικών προϊόντων καθιστούν επιτακτική την κατανόηση των κινδύνων και κατ επέκταση την αποτελεσματική διαχείριση αυτών. Σύμφωνα με τους Τζωρτζάκης et al. (2002), για την διαχείριση των κινδύνων θα πρέπει να ακολουθούνται κάποια βασικά βήματα που θα μπορέσουν να αποδώσουν και να προβλέψουν, καθώς και να εμποδίσουν την ανάπτυξη και επιρροή κάποιου κινδύνου. Στα συγκεκριμένα πλαίσια οι Τζωρτζάκης et al (2002), προτείνουν τα παρακάτω βήματα για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος. Πηγή: Τζωρτζάκης et al (2002) Τα βήματα που περιγράφονται παραπάνω έχουν να κάνουν αρχικά με τον προσδιορισμό του κινδύνου, κατ επέκταση με την εκτίμηση του κινδύνου με βασικά όργανα μέτρησης και εκτίμησης του κινδύνου και τελικά διαχείριση του κινδύνου στο μέτρο του δυνατού που θα αποφέρει είτε: Αποφυγή του κινδύνου (ολική αντιμετώπιση και προσπέραση των προβλημάτων που θα μπορούσαν να είχε επιφέρει ο κίνδυνος) Πχ. η τράπεζα θα αρνηθεί να χορηγήσει δάνειο σε ένα πελάτη της, ο οποίος με βάση τα οικονομικά και περιουσιακά του στοιχεία, δεν θα έχει την δυνατότητα να αποπληρώσει το δάνειο. Εν αντιθέσει, με πελάτες οι οποίοι βρίσκονται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση και έχουν τη δυνατότητα αποπληρωμής του. 11

12 Μείωση του κινδύνου (απορρόφηση μέρος του κινδύνου, με περιορισμένες επιρροές και κραδασμούς που μπορεί να απορροφήσει το ίδιο το σύστημα και να επαναφέρει στην ασφάλεια το ίδιο το σύστημα της αγοράς). Πχ όταν θέλει η τράπεζα να κάνει χορήγηση ενός μεγάλου χρηματικού ποσού - δανείου σε κάποιον από τους πελάτες της, προσημειώνει κάποιο ακίνητο του συγκεκριμένου δανειολήπτη. Η αντικειμενική αξία του ακινήτου θα πρέπει να είναι αρκετά μεγαλύτερη από το ποσό το οποίο δανείστηκε ο συγκεκριμένο πελάτης. Ασφάλιση του κινδύνου (εντοπισμός των κινδύνων αλλά και ταυτόχρονες κινήσεις αποφυγής αυτών με αποτέλεσμα να εδραιωθεί μία ασφάλιση με εναλλακτικά χρηματοοικονομικά προϊόντα έναντι του κινδύνου) Πχ δυνατότητα να μεταφέρουν τον ενεχόμενο κίνδυνο σε τρίτα μέρη Οι παρακάτω εκφράσεις, αλλά και η γενική εικόνα σχετικά με τους κινδύνους, την διαχείρισή τους, αλλά πολύ περισσότερο η κατανόηση των επιπτώσεών τους κάνει αρχικά την εργασία να σταθεί στην κατηγοριοποίηση των κινδύνων και ιδιαίτερα σε αυτούς που σχετίζονται άμεσα με τα χρηματοοικονομικά δεδομένα και στην στη συνέχεια να επεκταθεί στην γενική έννοια και τα πλαίσια που θεσπίστηκαν σχετικά με τους κινδύνους που μπορεί να αποσταθεροποιήσουν τα τραπεζικό σύστημα και σχετίζεται με την εποπτεία των τραπεζών. Οι τράπεζες γνωρίζουν ότι επιβάλλεται να μετρούν τους διάφορους κινδύνους με ακρίβεια ώστε να μπορούν να τους ελέγχουν. Η κατανόηση των διαφόρων κινδύνων είναι πλέον θεμελιώδους σημασίας για την επιβίωση κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας. 12

13 1.3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Σύμφωνα με τον Ζαπράνης Α. (2009), είναι σημαντικό πριν προσπαθήσει κάποιος να διαχειριστεί ένα είδος κινδύνου, ή γενικότερα να προσεγγίσει την έννοια του κινδύνου, θα πρέπει να έχει κατανοήσει την σημασία του, την σύνδεσή του και την λειτουργία του. Βασισμένοι στην παραπάνω λογική και σύμφωνα με την ίδια πηγή θα παρουσιάσουμε στην παρακάτω εικόνα τα είδη των κινδύνων. Πηγή: Ζαπράνης (2009) Σύμφωνα με το παραπάνω σχεδιάγραμμα παρατηρούμε τρεις (3) βασικούς τύπους κινδύνων από τους οποίους κινδυνεύει ένα τραπεζικό σύστημα. Οι τρείς βασικότεροι κίνδυνοι έχουν να κάνουν με τον: Επιχειρηματικό Κίνδυνο Στρατηγικό Κίνδυνο 13

14 Χρηματοοικονομικό Κίνδυνο Σύμφωνα με τα παραπάνω η ενασχόληση μας και οι προβληματισμοί της εργασίας αναφέρονται στους χρηματοοικονομικούς κινδύνους και πως αυτοί μπορούν να επιδράσουν στο τραπεζικό σύστημα και κατ επέκταση στην οικονομική δραστηριότητα, αλλά και πως μπορούν επίσης να κατηγοριοποιηθούν για να μπορούν να είναι περισσότερο διαχωρίσιμοι και προβλέψιμοι. Σύμφωνα με το παραπάνω σχήμα του Ζαπράνης (2009), οι τέσσερις βασικοί χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι είναι: Κίνδυνοι της Αγοράς Είναι ο κίνδυνος μείωσης της αξίας μιας επένδυσης εξαιτίας αλλαγών στους παράγοντες που διαμορφώνουν την αξία της αγοράς. Τέσσερις τυπικοί παράγοντες είναι: ο χρηματιστηριακός κίνδυνος ή ο κίνδυνος αλλαγής των τιμών των μετοχών ο κίνδυνος επιτοκίου ή ο κίνδυνος αλλαγής των επιτοκίων ο νομισματικός κίνδυνος ή ο κίνδυνος πως οι συναλλαγματικές ισοτιμίες θα αλλάξουν ο κίνδυνος εμπορευμάτων, δηλαδή ο κίνδυνος της αλλαγής τιμών των εμπορευμάτων (όπως πετρέλαιο, μέταλλα) Τέλος ο κίνδυνος αγοράς μετράται τυπικά χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία που δίνει το μέτρο Αξία σε Κίνδυνο (Value at Risk ή VaR). Τσαρδούνης Κ. (2006) Πιστωτικοί Κίνδυνοι Σύμφωνα με τον ευρετήριο οικονομικών όρων ( πιστωτικός κίνδυνος ορίζεται ως ο ενδεχόμενος κίνδυνος πραγματοποίησης χρηματοοικονομικής ζημιάς που μπορεί να προκύψει από πιθανή αδυναμία των αντισυμβαλλομένων να εκπληρώσουν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις. Ο πιστωτικός κίνδυνος αποτελεί την πιο σημαντική πηγή κινδύνου για μία τράπεζα - 14

15 επιχείρηση και για τον λόγο αυτό πρωταρχικό μέλημα των διοικήσεων είναι η συστηματική παρακολούθηση και διαχείρισή του Κίνδυνοι Ρευστότητας Σύμφωνα με τον ευρετήριο οικονομικών όρων ( κίνδυνος ρευστότητας είναι η αβεβαιότητα έγκαιρης ρευστοποίησης μίας επένδυσης (πχ ομόλογο) όταν δεν μπορεί να πωληθεί αρκετά γρήγορα για να αποτρέψει ή να μετριάσει μία απώλεια κεφαλαίου. Ενώ δηλαδή μία επένδυση μπορεί να είναι ανάγκη να πωληθεί άμεσα, μία αναποτελεσματική δευτερογενής αγορά μπορεί να αποτρέψει την ρευστοποίηση ή να περιορίσει τα κεφάλαια που παράγονται από αυτή. Μερικά περιουσιακά στοιχεία είναι πολύ εύκολο να ρευστοποιηθούν με μικρό κίνδυνο (πχ μετοχές ανώνυμων εταιριών), ενώ άλλα εμπεριέχουν μεγάλο κίνδυνο (ακίνητα). 15

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ I / II 2.1 Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ Η Επιτροπή της Βασιλείας είναι ένας οργανισμός που δημιουργήθηκε από τους κεντρικούς τραπεζίτες της Ομάδας των δέκα Χωρών (G-10). Συστάθηκε το 1974 και συναντάται τακτικά τέσσερις φορές το έτος στην Τράπεζα για διεθνείς διακανονισμούς, όπου είναι μόνιμα εγκατεστημένη η δωδεκαμελής Γραμματεία. Πήρε το όνομά της από την ελβετική πόλη Βασιλεία. Το σύνολο των μελών της συναποτελείται από ανώτερους αντιπροσώπους των τραπεζικών εποπτικών αρχών και κεντρικών τραπεζών από χώρες της G-10 (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, Ιαπωνία, Ιταλία, Καναδάς, Ολλανδία και Σουηδία) και από αντιπροσώπους του Λουξεμβούργου και της Ισπανίας. Η ανάγκη άσκησης εποπτείας για την διαχείριση των κινδύνων στις τράπεζες, προκύπτει από το διαμεσολαβητικό ρόλο που αυτές διαδραματίζουν, μεταξύ καταθετών και δανειοληπτών. Οι τράπεζες δανείζουν, κατά κανόνα μακροπρόθεσμα, πολλαπλάσιο ποσό των ιδίων κεφαλαίων τους, το οποίο αντλούν από τους καταθέτες και είναι (γενικά) υποχρεωμένες να επιστρέψουν σε πρώτη ζήτηση. Κρίσιμο παράγοντα για τη σταθερότητα του πιστωτικού συστήματος, τη δυνατότητα δηλαδή οι τράπεζες να συνεχίζουν να επιτελούν ομαλά αυτό το ρόλο, αποτελεί η εμπιστοσύνη των καταθετών σε αυτές. Στόχος των εποπτικών αρχών, είναι να εδραιώσουν την εμπιστοσύνη αυτή µε τη διασφάλιση της οικονομικής ευρωστίας των επιμέρους πιστωτικών ιδρυμάτων και την ενίσχυση της ικανότητάς τους να αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις από τυχόν εξωγενείς διαταραχές, συμβάλλοντας στη σταθερότητα του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας. 16

17 Όλα τα παραπάνω οδηγούν στη δημιουργία της Επιτροπής για την Τραπεζική Εποπτεία υπό την αιγίδα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών. Αυτή η Επιτροπή υπήρξε πρόδρομος της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία. Οι κανόνες που περιέχονται στις εκθέσεις της δεν έχουν νομική δεσμευτικότητα, αλλά αποτελούν «γενικές κατευθυντήριες γραμμές καλής πρακτικής». Οι στόχοι της Επιτροπής της Βασιλείας είναι: η διασφάλιση της σταθερότητας του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και η διαμόρφωση ισοδυνάμων όρων ανταγωνισμού, κυρίως σε διεθνές επίπεδο, τόσο μεταξύ των διεθνώς δραστηριοποιημένων τραπεζών, όσο και μεταξύ των τραπεζών και των επενδυτικών εταιρειών. Μολονότι οι κανόνες που θεσπίζει η Επιτροπή της Βασιλείας δεν έχουν νομικά εξαναγκαστικό χαρακτήρα, η επιρροή του έργου της είναι ιδιαίτερα σημαντική και εκτός του κύκλου των νομισματικών και εποπτικών αρχών που συμμετέχουν στη σύνθεσή της. Μεγάλο τμήμα του έργου της έχει υιοθετηθεί από τις εποπτικές αρχές πολλών κρατών, που δεν συμμετέχουν στη σύνθεσή της. Επιπλέον, το έργο της έχει καθοριστική επίδραση στη διαμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου που αφορά την προληπτική εποπτεία των τραπεζών στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά και κατ εξοχήν στη θεματική της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών. Συγκεκριμένα, τόσο το αρχικό πλαίσιο, όσο και το πλαίσιο που καθιερώθηκε με το νέο Σύμφωνο έχει, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ενσωματωθεί πλήρως στην κοινοτική νομοθεσία. Οι δύο βασικές κοινοτικές πράξεις με τις οποίες επήλθε η ενσωμάτωση του νέου πλαισίου είναι η Οδηγία 2006/48/EK για την ανάληψη και την άσκηση δραστηριότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων και η Οδηγία 2006/49/ΕΚ για την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων των επιχειρήσεων επενδύσεων και των πιστωτικών ιδρυμάτων. Το σύμφωνο για την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών υπογράφηκε αρχικά το 1988, τροποποιήθηκε το 1996 (οπότε και συμπεριλήφθηκαν οι κίνδυνοι αγοράς) και τον Ιούνιο 2006 ολοκληρώθηκε η διαδικασία έκδοσης του νέου Συμφώνου Κεφαλαιακής Επάρκειας (Basel II). 17

18 Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας του εγχώριου τραπεζικού συστήματος σημείωνε ικανοποιητική πορεία μέχρι το 2007 αλλά το 2008 υποχώρησε και αυτό οφείλεται σε διεθνής αρνητικές συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, το 2007 βρισκόταν στο 11,2% ενώ το 2008 πήγε στο 9,4%. Ωστόσο, η κεφαλαιακή επάρκεια παραμένει σε υψηλότερο επίπεδο από αυτό των ελάχιστων απαιτούμενων. Οι εξελίξεις αυτές επηρεάστηκαν από την καταγραφή ζημιών αποτίμησης στα ίδια κεφάλαια, την αγορά ιδίων μετοχών από τις τράπεζες και την απομείωση συμμετοχών των ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων, λόγω συναλλαγματικών διαφορών. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι από τον Ιανουάριου του 2008 εφαρμόζονται οι νέοι κανόνες της κεφαλαιακής επάρκειας βάση των διατάξεων του Ν. 3601/2007. Αυτό οδήγησε σε μείωση των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας καθώς για πρώτη φορά συμπεριλήφθηκαν απαιτήσεις για λειτουργικούς κινδύνους. Επιπρόσθετα, σημαντική επίδραση στη μείωση των δεικτών είχε και η αύξηση του σταθμισμένου για τον πιστωτικό κίνδυνο ενεργητικού, η οποία υποσκίασε τη μείωση του σταθμισμένου για τον κίνδυνο αγοράς ενεργητικού. Το 2009, σημαντική βελτίωση παρατηρήθηκε στους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, η οποία οφειλόταν στην αξιόλογη αύξηση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών λόγω της έκδοσης προνομιούχων μετοχών στο Ελληνικό Δημόσιο αλλά και λόγω της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου που έκαναν ορισμένες τράπεζες. Έτσι, στο τέλος του 2009 οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και βασικών κεφαλαίων διαμορφώθηκαν για τις τράπεζες σε 13,2% και 12% αντίστοιχα και για τους τραπεζικούς ομίλους αντιστοίχως σε 11,8% και 10,7%. Το 2010 παρατηρήθηκε ενίσχυση των σχετικών δεικτών. Οι δείκτες διαμορφώθηκαν στο 13,8% από 13,2% το 2009 για τις τράπεζες και στο 12,2% από 11,7% για τα τραπεζικά ιδρύματα. Ομοίως, για το ίδιο διάστημα, ο δείκτης βασικών κεφαλαίων αυξήθηκε από 12% σε 12,2% για τις τράπεζες και για τα τραπεζικά ιδρύματα από 10,7% σε 10,9%, λόγω της αύξησης των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων τους και της μείωσης του σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο ενεργητικού. Αξιοσημείωτο είναι ότι όλα αυτά έγιναν κάτω από αντίξοες 18

19 συνθήκες της ελληνικής οικονομίας. Επομένως, το εγχώριο τραπεζικό σύστημα κατάφερε να βελτιώσει την κεφαλαιακή του βάση και να διατηρήσει την κεφαλαιακή του επάρκεια σε ικανοποιητικό επίπεδο. 2.2 ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Σύμφωνα με τα όσα έχουν προαναφερθεί για του κινδύνους, το τραπεζικό σύστημα και τις ανάγκες εποπτείας στην λειτουργία των συστημάτων αυτών θα προσπαθήσουμε στο συγκεκριμένο υποκεφάλαιο να παραθέσουμε ένα ιστορικό της εποπτείας των τραπεζών. Τράπεζα για διεθνείς διακανονισμούς Η Τράπεζα για διεθνείς διακανονισμούς ( ή BIS ) είναι ένας οργανισμός που υπάρχει για να προάγει τη συνεργασία μεταξύ κεντρικών τραπεζών και άλλων παραγόντων στην αναζήτηση της νομισματικής και χρηματοοικονομικής σταθερότητας. Εδρεύει στην πόλη Βασιλεία, της Ελβετίας, και ιδρύθηκε με τη Συμφωνία της Χάγης το Λειτουργεί μέσω υποεπιτροπών, τις Γραμματείες, και μέσω της ετήσιας Γενικής Συνέλευσης όλων των μελών της. Η BIS επίσης παρέχει τραπεζικές υπηρεσίες, αλλά μόνο σε κεντρικές τράπεζες ή διεθνείς οργανισμούς όπως είναι η ίδια. Οργανισμός Κεντρικών Τραπεζών: ως οργανισμός κεντρικών τραπεζών αναζητά μια πιο προβλέψιμη και διαφανή νομισματική πολιτική μεταξύ των 55 κεντρικών τραπεζών - μελών του. Καθώς η νομισματική πολιτική καθορίζεται από κάθε ηγεμονία, είναι υποκείμενη σε κεντρικό και ιδιωτικό εξονυχιστικό έλεγχο των τραπεζικών εργασιών και δυνητικά σε κερδοσκοπία που επηρεάζει ξένες συναλλαγματικές ισοτιμίες και ειδικότερα τη μοίρα των οικονομιών με εξωτερικό εμπόριο. Η αποτυχία να εναρμονίσει τη νομισματική πολιτική με την πραγματικότητα και να κάνει νομισματικές τροποποιήσεις έγκαιρα, κατά προτίμηση ως μία ταυτόχρονη πολιτική ανάμεσα σε όλα τα 55 μέλη του και ακόμη σχετίζοντας το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF), έχουν ιστορικά οδηγήσει σε απώλειες δισεκατομμυρίων. 19

20 Αντίθετα με την αντίληψη πολλών οικονομολόγων, οι κεντρικές τράπεζες δεν βαθμολογούν μονομερώς, αλλά θέτουν σκοπούς και διαμεσολαβούν χρησιμοποιώντας τις ογκώδεις χρηματοοικονομικές πηγές και ρυθμιστική δύναμή τους ώστε να επιτύχουν νομισματικούς στόχους. Ένας λόγος για τον οποίο ο οργανισμός κεντρικών τραπεζών πρέπει να συντονίζει στενή πολιτική είναι για να διασφαλίσει ότι οι ευκαιρίες για ιδιωτικό arbitrage είναι σπάνιες και γρήγορα εξαλείψιμες. Δύο διαστάσεις της νομισματικής πολιτικής έχουν αποδειχθεί ότι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες, οπότε η BIS έχει δύο συγκεκριμένους σκοπούς: 1) να κανονίζει την κεφαλαιακή επάρκεια και 2) να κάνει τις αποθεματικές απαιτήσεις διαφανείς. Κανονίζει κεφαλαιακή επάρκεια: Η πολιτική της κεφαλαιακής επάρκειας ισχύει για τα ίδια κεφάλαια και τα κεφαλαιακά περιουσιακά στοιχεία. Αυτό μπορεί να υπερεκτιμηθεί σε πολλές περιπτώσεις. Η BIS απαιτεί ο αριθμοδείκτης τραπεζικό κεφάλαιο προς ενεργητικό να είναι πάνω από ένα ορισμένο κατώτατο διεθνές επίπεδο, για την προστασία όλων των εμπλεκομένων κεντρικών τραπεζών. Ο κύριος ρόλος της BIS είναι ο καθορισμός των απαιτήσεων κεφαλαιακής επάρκειας. Από μια διεθνή άποψη, εξασφαλίζοντας ότι η κεφαλαιακή επάρκεια είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα μεταξύ των κεντρικών τραπεζών, ο κερδοσκοπικός δανεισμός βασισμένος σε ανεπαρκές υποκείμενο κεφάλαιο και ποικίλους κανόνες υποχρεώσεων προκαλεί οικονομικές κρίσεις δεδομένου ότι «το κακό χρήμα διώχνει το καλό» (νόμος του Gresham). Ενθαρρύνει την αποθεματική διαφάνεια: Η αποθεματική πολιτική είναι επίσης σημαντική, ειδικά για τους καταναλωτές και την εσωτερική οικονομία. Για να ασφαλίσουν τη ρευστότητα, οι τράπεζες δεν μπορούν να δημιουργήσουν χρήμα σε συγκεκριμένες βιομηχανίες ή περιοχές χωρίς όριο. Με άλλα λόγια, η προσφορά χρήματος είναι -ή τουλάχιστον 20

21 προτείνεται να είναι περιορισμένη. Δεν μπορεί να παρέχεται ρευστότητα στην αγορά μέσω αύξησης της προσφοράς χρήματος απεριόριστα καθώς ελλοχεύει κίνδυνος πληθωριστικών τάσεων. Για να κάνουν τις τραπεζικές καταθέσεις και τον τραπεζικό δανεισμό πιο ασφαλείς για τους πελάτες και να μειώσουν τον κίνδυνο των μαζικών αναλήψεων πανικού, οι τράπεζες απαιτείται να διακρατούν αποθέματα. Η αποθεματική πολιτική είναι πιο δύσκολο να τυποποιηθεί διότι εξαρτάται από τις τοπικές συνθήκες. Για διάφορους λόγους έχει γίνει αρκετά πιο δύσκολο να εκτιμηθούν επακριβώς τα αποθέματα. Επίσης, το γεγονός των περιφερειακών διαφορών έτεινε να αποθαρρύνει την τυποποίηση οποιονδήποτε κανόνων αποθεμάτων στην παγκόσμια κλίμακα της BIS. Ιστορικά όντως όρισε κάποια πρότυπα που ευνόησαν το δανεισμό χρημάτων σε ιδιώτες-κατόχους γης και σε επικερδείς επιχειρήσεις. Αυτές οι διακρίσεις που απεικονίζουν κλασικά οικονομικά εκτοπίστηκαν από πολιτικές που βασίζονται σε αδιαφοροποίητες αξίες της αγοράς Το Σύμφωνο της Βασιλείας Ι Βάση του πλαισίου που έχει διαμορφώσει η Επιτροπή της Βασιλείας για την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών αποτελεί το Σύμφωνο της Βασιλείας του 1988 (Basle Capital Accord), οι διατάξεις του οποίου αφορούν δύο συναφή θέματα: τη μέθοδο υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων των διεθνών τραπεζών για την κάλυψη έναντι της έκθεσής τους στον πιστωτικό κίνδυνο (και τον κίνδυνο χώρας) από στοιχεία ενεργητικού και εκτός ισολογισμού, και τον καθορισμό των στοιχείων των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων, με τα οποία οι τράπεζες δικαιούνται να εκπληρώνουν τις κεφαλαιακές απαιτήσεις για κάλυψη έναντι του πιστωτικού κινδύνου και των κινδύνων αγοράς. Η πρακτική της Διαχείρισης Κινδύνων στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εξελίχθηκε ταχύτητα από το τέλος της δεκαετίας του 1970 ως σήμερα. Βασικότερες αιτίες ήταν η απελευθέρωση των αγορών, η αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας των κεφαλαίων, η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των χρηματοοικονομικών εργαλείων με την εισαγωγή των παραγώγων, καθώς επίσης 21

22 και η χρήση της τεχνολογίας σε επίπεδο συναλλαγών, αλλά και σε επίπεδο διαχείρισης κεφαλαίων. Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις έναντι του πιστωτικού κινδύνου προήρθαν, κυρίως, από την έλλειψη σωστής διαχείρισης του δανειακού χαρτοφυλακίου των ιδρυμάτων. Είναι η πρώτη φορά που συνδέεται το ύψος των ιδίων κεφαλαίων με τον πιστωτικό κίνδυνο και καθιερώνεται ο συντελεστής φερεγγυότητας για την αντιμετώπιση του πιστωτικού κινδύνου. Ως Συντελεστής Φερεγγυότητας ορίζεται ο λόγος των Ιδίων Κεφαλαίων του πιστωτικού ιδρύματος προς τα στοιχεία του Ενεργητικού και τα εκτός ισολογισμού στοιχεία σταθμισμένα με τον κίνδυνο τους. Το πρώτο Σύμφωνο της Βασιλείας, γνωστό ως Βασιλεία Ι, εστιάζει στην κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών. Ο κίνδυνος κεφαλαιακής επάρκειας, δηλαδή ο κίνδυνος από μια απροσδόκητη απώλεια, ταξινομείται σε πέντε κατηγορίες (0%, 10%, 20%, 50%, 100%). Συγκεκριμένα, το σύμφωνο αυτό προσδιορίζει τα στοιχεία και την ποιότητα των ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών και ομαδοποιεί σε βασικές κατηγορίες τα εντός και εκτός ισολογισμού στοιχεία τους, ανάλογα με τον τεκμαιρόμενο πιστωτικό κίνδυνο που εμπεριέχουν. Έτσι το Σύμφωνο της Βασιλείας επέβαλλε ένα ελάχιστο ενιαίο δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας, 8%, και εναρμόνισε για πρώτη φορά το διεθνές εποπτικό σύστημα. Σύμφωνα με το σύμφωνο της Βασιλείας Ι είναι: Δείκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας = (Tier I + Tier II)/Σταθμισμένο ενεργητικό 8% Η διεθνής αποδοχή του συμφώνου υπήρξε εντυπωσιακή και ειδικά στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εφόσον αντίστοιχες διατάξεις ενσωματώθηκαν στο κοινοτικό θεσμικό πλαίσιο της τραπεζικής εποπτείας, με αποτέλεσμα την αναμφισβήτητη ενίσχυση της φερεγγυότητας των τραπεζών κατά την προηγούμενη και τρέχουσα δεκαετία. Η ύπαρξη υψηλών δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας είναι βεβαίως αναγκαία, αλλά όχι και ικανή συνθήκη για την εξασφάλιση της σταθερότητας του τραπεζικού συστήματος. Υπάρχει ένας 22

23 μεγάλος αριθμός ποιοτικών χαρακτηριστικών, όπως το καλό μάνατζμεντ και η υγιής δομή της τράπεζας, η ύπαρξη επαρκών συστημάτων εσωτερικού ελέγχου, η ανάπτυξη διαδικασιών χορήγησης δανείων και η συνετή διαχείριση χαρτοφυλακίου, που είναι εξίσου απαραίτητα. Η δεκαετία του 1980 χαρακτηρίστηκε από μεγάλη μεταβλητότητα στις παραμέτρους της αγοράς και του συναλλάγματος και ιδιαίτερα στα επιτόκια, µε αποτέλεσµα αρνητικές επιπτώσεις στην κερδοφορία των πιστωτικών ιδρυµάτων. Με αφορµή τη νέα χρηματοοικονομική κατάσταση, οι εποπτικές αρχές επέκτειναν τους ήδη υπάρχοντες κανόνες και θέσπισαν νέους δίνοντας περισσότερο έµφαση στην εφαρμογή των κεφαλαιακών απαιτήσεων και στον κίνδυνο αγοράς µε την επιβολή του είκτη Κεφαλαιακής Επάρκειας. Για το λόγο αυτό, το σύµφωνο της Βασιλείας συμπληρώθηκε προκειμένου, να καλύψει µε κεφαλαιακές απαιτήσεις και τον κίνδυνο αγοράς. Στη συνέχεια, στη δεκαετία του 1990 εµφανίστηκαν περιπτώσεις καταστροφικών ζηµιών σε πιστωτικά ιδρύµατα, εξαιτίας κινδύνων που προέρχονταν από ατέλειες του πλαισίου λειτουργίας. Με αφορµή κάποιες χρηματοοικονομικές δυσλειτουργίες και πτωχεύσεις σε πιστωτικά ιδρύµατα γεννήθηκε η ανάγκη διαχείρισης ενός πρωτοεμφανιζόμενου τύπου κινδύνου, του λεγόμενου Λειτουργικού Κινδύνου. Το 1999, η Επιτροπή της Βασιλείας έδωσε στη δημοσιότητα το αναθεωρημένο έγγραφο του 1988, προς σχολιασµό σε θέµατα πιστωτικού κινδύνου. Το νέο κείμενο, οδήγησε σε συνεχείς διαβουλεύσεις μεταξύ των κεντρικών φορέων. Η βασική μεθοδολογία του πρώτου αναθεωρημένου Συµφώνου της Βασιλείας, αφορά άµεσα τα εποπτικά ίδια κεφάλαια. Οι σταθµίσεις πιστωτικού κινδύνου ορίζονται ανά κατηγορία οφειλέτου, δηλαδή μικρότερου πιστωτικού κινδύνου, και είναι οι κεντρικές κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, ενώ στη συνέχεια ακολουθούν τα πιστωτικά ιδρύµατα και οι επιχειρήσεις. Επίσης, οι σταθµίσεις πιστωτικού κινδύνου έναντι κεντρικών κυβερνήσεων και τραπεζών θα βασίζονται σε διαχωρισµό των κρατών ανάλογα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ θα ανήκουν σε Α Ζώνη πιστωτικού κινδύνου, ενώ τα 23

24 λοιπά κράτη θα είναι σε Β Ζώνη υψηλότερου κινδύνου. Ακόμη, οι βραχυπρόθεσμες διατραπεζικές τοποθετήσεις ορίζονται σε 12 μήνες. Παρά τα ανωτέρω επιτεύγματα, ο σχεδιασμός του κανόνα κεφαλαιακής επάρκειας του 1988 έλαβε αποκλειστικά υπόψη τα χαρακτηριστικά του τραπεζικού συστήματος της δεκαετίας του 80. Γι αυτό και κρίνεται ανεπαρκής για τις ανάγκες του διεθνούς χρηματοπιστωτικού τομέα του 21ου αιώνα Το Σύμφωνο της Βασιλείας ΙΙ Η συνειδητοποίηση των αδυναμιών του συμφώνου της Βασιλείας Ι, αλλά και η πίεση της αγοράς οδήγησε στην έναρξη των εργασιών για την αναθεώρησή του από την Επιτροπή Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία όφειλε να αναθεωρήσει τις οδηγίες περί κεφαλαιακής επάρκειας, οι οποίες σε αντίθεση με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βασιλείας είναι υποχρεωτικές. Το 2001, η Επιτροπή Βασιλείας εξέδωσε και νέο έγγραφο, στο οποίο παρουσιάζονται με λεπτομερέστερο τρόπο οι αναθεωρημένες προτάσεις, με προβλεπόμενο χρόνο εφαρμογής το Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τη σειρά της εξέδωσε κείμενο προς σχολιασμό, το οποίο ουσιαστικά στήριζε το έγγραφο της Βασιλείας, αλλά εστίαζε περισσότερο σε θέματα που αφορούσαν αποκλειστικά τη Νομισματική Ένωση και αποτέλεσε βάση για την εναρμόνιση της Βασιλείας στα πλαίσια της Ευρωζώνης. Έτσι, στις 26 Ιουνίου 2004 εκδόθηκε το αναθεωρημένο εποπτικό πλαίσιο της Κεφαλαιακής Επάρκειας, το οποίο είναι γνωστό ως Βασιλεία ΙΙ και πρόκειται να εφαρμοστεί πλήρως μέχρι το Εστιάζει σε τρεις κύριες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των ελάχιστων κεφαλαιακών απαιτήσεων, του εποπτικού ελέγχου και της πειθαρχίας της αγοράς, οι οποίες είναι γνωστές ως τρεις πυλώνες. Σκοπός είναι να ενισχυθούν και να εποπτευθούν οι διεθνείς τραπεζικές απαιτήσεις. Οι βασικοί στόχοι του νέου Συμφώνου συνίστανται στα ακόλουθα: Να αποδοθεί έμφαση στη διαδικασία εποπτικής εξέτασης και στη διαφάνεια της αγοράς. 24

25 Η επαρκής κάλυψη του συνόλου των χρηματοοικονομικών και μη κινδύνων. Η σταδιακή σύγκλιση του ύψους των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων προς το οικονομικό κεφάλαιο των τραπεζών, μέσω της αναγνώρισης από τις εποπτικές αρχές της αποτίμησης του κινδύνου που πραγματοποιούν οι ίδιες οι τράπεζες. Το νέο σύμφωνο της Βασιλείας απαρτίζεται από τρεις πυλώνες: I. Ο πρώτος πυλώνας αφορά τον καθορισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων για την κάλυψη του πιστωτικού και του λειτουργικού κινδύνου. II. Ο δεύτερος πυλώνας αφορά τον καθορισμό του σκοπού στον οποίο αποβλέπει η διαδικασία της αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών από τις εποπτικές αρχές, καθώς και την θέσπιση των γενικών αρχών και κριτηρίων που θα διέπουν την διαδικασία αυτή. III. Ο τρίτος πυλώνας αφορά την ενίσχυση της πειθαρχίας της αγοράς μέσω της δημοσιοποίησης συγκεκριμένων ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων. Οι τρεις αυτοί πυλώνες του νέου Συμφώνου είναι αμοιβαίως αλληλοενισχυόμενοι. Αναμφίβολα, η αποτελεσματικότητα των κανόνων του πρώτου πυλώνα εξαρτάται καθοριστικά από την ικανότητα των εποπτικών αρχών να ελέγχουν την ορθή εφαρμογή τους μέσω των εξουσιών του 2ου πυλώνα. Επίσης, οι αυξημένες υποχρεώσεις γνωστοποίησης στοιχείων του 3ου πυλώνα διαμορφώνουν τα κατάλληλα κίνητρα για τη βελτίωση των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνων που αναπτύσσουν οι τράπεζες. Τέλος, ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών, όπως είπαμε και παραπάνω, αντιπροσωπεύει την αναλογία μεταξύ των ιδίων κεφαλαίων της τράπεζας και των στοιχείων του ενεργητικού (εντός και εκτός ισολογισμού), τα οποία έχουν αντισταθμιστεί ανάλογα με τον κίνδυνο που έχει αποφασιστεί ότι τους αντιστοιχεί. 25

26 Σύμφωνα με το νέο σύμφωνο της Βασιλείας ΙΙ υπολογίζεται ως εξής: Δείκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας = (Tier I + Tier II) / Σταθμισμένο ενεργητικό 8% Και Δείκτης φερεγγυότητας = Tier I / Σταθμισμένο ενεργητικό 4% Ο Πρώτος Πυλώνας Ελάχιστες Κεφαλαιακές Απαιτήσεις (Minimum Capital Requirements) Ο ορισμός των ιδίων κεφαλαίων, οι ελάχιστες απαιτήσεις του 8% των ιδίων κεφαλαίων σε σχέση με το σταθμισμένο ενεργητικό και οι διατάξεις αναφορικά με την εποπτική μεταχείριση των κινδύνων αγοράς παραμένουν αμετάβλητες. Η κύρια διαφοροποίηση έγκειται στην μέτρηση του πιστωτικού κινδύνου περιλαμβανομένης και της εποπτικής αντιμετώπισης των μέσων και τεχνικών μείωσης του εν λόγω κινδύνου, καθώς και στην καθιέρωση επιπρόσθετων κεφαλαιακών απαιτήσεων για τον λειτουργικό κίνδυνο. Αναλυτικότερα, ο πρώτος πυλώνας του νέου Σύμφωνου επιφέρει τις εξής αλλαγές στο ισχύον πλαίσιο: Πρώτον, τροποποιεί την ισχύουσα τυποποιημένη μέθοδο (standardized approach) για τον υπολογισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων. Η νέα τυποποιημένη μέθοδος διατηρεί τη λογική της υφιστάμενης μεθόδου με την απόδοση προκαθορισμένων συντελεστών στάθμισης κινδύνου. Εντούτοις επιτυγχάνει μεγαλύτερη ευαισθησία ως προς τον κίνδυνο, στο μέτρο που οι συντελεστές κινδύνου προσδιορίζονται ανάλογα με τη διαβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας του αντισυμβαλλομένου. Δεύτερον, αναγνωρίζει τη μέθοδο υπολογισμού βάσει εσωτερικών συστημάτων διαβάθμισης (internal ratings based approach - IRB), μέθοδο η οποία παρέχει στις τράπεζες δύο εναλλακτικούς τρόπους υπολογισμού, ανάλογα με το βαθμό 26

27 εξέλιξης των εσωτερικών τους συστημάτων διαβάθμισης κινδύνου: τη θεμελιώδη μέθοδο (foundation approach) και την προηγμένη μέθοδο (advanced approach). Δεύτερος Πυλώνας Διαδικασία Εποπτικής Αξιολόγησης (Supervisory Review Process) Ο δεύτερος πυλώνας του Συμφώνου της Βασιλείας στοχεύει να ενθαρρύνει την τήρηση υψηλών προδιαγραφών στη διαφάνεια και παρουσίαση των αναλαμβανόμενων κινδύνων. Μέσα από το αναθεωρημένο Σύμφωνο δίνεται η δυνατότητα στα τραπεζικά ιδρύματα να αναπτύξουν εσωτερικά συστήματα αξιολόγησης του πιστωτικού κινδύνου σε διάφορα επίπεδα πολυπλοκότητας, ώστε να επιτευχθεί ακριβέστερη στάθμιση κινδύνου με την έγκριση των εποπτικών αρχών. Όσες τράπεζες εκτιμάται στην αγορά ότι ανήκουν σε υψηλού κινδύνου ιδρύματα ή έχουν ανεπαρκές σύστημα διαχείρισης κινδύνων, θα τους επιβάλλονται κυρώσεις μέσω υψηλότερων περιθωρίων επιτοκίου στο διατραπεζικό δανεισμό και στο εκδιδόμενο χρέος. Η διαφάνεια των στοιχείων είναι υποχρεωτική και επικεντρώνεται σε συγκεκριμένους τομείς, οι οποίοι αφορούν κυρίως στοιχεία για την κεφαλαιακή επάρκεια και τη σύνθεση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων, την αναλυτική παρουσίαση των εκθέσεων σε κίνδυνο ανά προϊόν και την διαφάνεια των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνων. Το μέρος αυτό του πλαισίου εισάγει γενικές αρχές τέτοιες, ώστε να διασφαλίζεται η κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυμάτων πέραν των μηχανισμών του πρώτου πυλώνα. Τα πιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να διαθέτουν σύστημα εκτίμησης κεφαλαιακής επάρκειας και να καθορίζουν τα κεφάλαια που απαιτούνται για την κάλυψη των κινδύνων που αναλαμβάνουν. Οι εποπτικές αρχές αξιολογούν τους κινδύνους, καθώς και τις διαδικασίες παρακολούθησης και μέτρησης αυτών και δύνανται να απαιτούν πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις, στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει πλήρης συμμόρφωση με τις διατάξεις του πρώτου πυλώνα ή κάποιοι κίνδυνοι, που δεν αντιμετωπίζονται από τον πρώτο πυλώνα, δεν έχουν καλυφθεί επαρκώς με κεφάλαια από τα πιστωτικά ιδρύματα. 27

28 Συγκεκριμένα, ο δεύτερος πυλώνας αρθρώνεται γύρω από τέσσερις βασικές αρχές: Πρόβλεψη διαδικασιών από τα πιστωτικά ιδρύματα για την εσωτερική αξιολόγηση της κεφαλαιακής τους επάρκειας και τη διαμόρφωση στρατηγικής για τη διατήρηση του επιπέδου ιδίων κεφαλαίων. Καθιέρωση της εξουσίας εποπτικού ελέγχου της αρτιότητας των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνων των τραπεζών. Δυνατότητα επιβολής από την αρμόδια εποπτική αρχή κεφαλαιακής απαίτησης για κάλυψη έναντι του πιστωτικού κινδύνου και υπέρβαση του ελαχίστου ορίου (8%) σε συγκεκριμένα πιστωτικά ιδρύματα. Καθιέρωση της εξουσίας έγκαιρης παρέμβασης των εποπτικών αρχών σε περίπτωση επιδείνωσης του δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας ενός πιστωτικού ιδρύματος. Η διαδικασία της εποπτικής εξέτασης (supervisory review process) του δεύτερου πυλώνα αποτελεί μία από τις βασικές καινοτομίες του Νέου Συμφώνου. Αντανακλά τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος των εποπτικών αρχών από το επίπεδο της μακρό - προληπτικής εποπτείας σε εκείνο της μικρό - προληπτικής, παρέχοντας τη δυνατότητα προσωποποιημένης εποπτείας των ιδρυμάτων, οι δραστηριότητες των οποίων ενέχουν μεγαλύτερο συστημικό κίνδυνο. Τρίτος Πυλώνας Πειθαρχία της Αγοράς (Market Discipline) Ο τρίτος πυλώνας εισάγει διατάξεις αναφορικά με την παρεχόμενη από τα πιστωτικά ιδρύματα προς το εξωτερικό πληροφόρηση για το ύψος των αναλαμβανομένων κινδύνων, τις κεφαλαιακές απαιτήσεις έναντι των κινδύνων αυτών και την ακολουθούμενη στρατηγική, προκειμένου μέσω της διαφάνειας (disclosure) να ενισχυθεί η πειθαρχία της αγοράς. Αφορά, επομένως, την υποχρέωση των τραπεζών να προβαίνουν σε γνωστοποίηση στοιχείων, τόσο ποιοτικού όσο και ποσοτικού χαρακτήρα, με σκοπό την ενίσχυση της επιβαλλόμενης από την αγορά πειθαρχίας προς τους κανόνες ορθής διαχείρισης των κινδύνων. Σκοπός του 3ου πυλώνα είναι να παρέχονται στους συμμετέχοντες 28

29 στην αγορά οι αναγκαίες πληροφορίες για τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται τα πιστωτικά ιδρύματα και για τις διαδικασίες διαχείρισής τους. Οι υποχρεώσεις δημοσιοποίησης αφορούν σε γενικές γραμμές: τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται τα πιστωτικά ιδρύματα, τις διαδικασίες διαχείρισής τους, και την ποιότητα των στοιχείων των ιδίων κεφαλαίων, που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των κινδύνων. Οι τεχνικές μεταβιβάσεως και οι πρακτικές μετρήσεως των πιστωτικών κινδύνων που προέρχονται από σύνθετα χρηματοοικονομικά εργαλεία, όπως είναι τα: credit derivatives, swap options, καθώς επίσης και από τιτλοποιήσεις ενεργητικού, απεικονίζονται πληρέστερα με μεγαλύτερη προσοχή. Παράλληλα αυξάνεται το φάσμα των εξασφαλίσεων έναντι κινδύνων και οι εγγυήσεις έναντι απαιτήσεων. Οι εποπτικές αρχές μπορεί πλέον να μην επιβάλλουν ειδική κεφαλαιακή απαίτηση για τον επιτοκιακό κίνδυνο του επενδυτικού χαρτοφυλακίου για τις τράπεζες που παρουσιάζουν σημαντικό κίνδυνο λόγω ανοιγμάτων ρευστότητας μεταξύ παθητικού/ενεργητικού, αλλά παρακολουθούν με προσοχή την οικονομική κατάσταση της κάθε τράπεζας. Το σημαντικότερο γεγονός σχετικά με το νέο πλαίσιο υπολογισμού κεφαλαιακών απαιτήσεων, που προτείνει η Επιτροπή, έχει να κάνει με ειδική κεφαλαιακή απαίτηση έναντι του λειτουργικού κινδύνου, το οποίο θέτει τους νέους κανόνες σε συνεργασία με τους εθνικούς φορείς και τις κεντρικές τράπεζες. Μέσα από το νέο πλαίσιο προβλέπονται ξεχωριστές κεφαλαιακές απαιτήσεις βάσει αντίστοιχων μεθοδολογιών μέτρησης. Η δυσκολία που παρουσιάζεται σχετικά με τον λειτουργικό κίνδυνο είναι ότι δεν είναι εύκολα μετρήσιμος και αναφέρεται σε όλα τα είδη κινδύνων που δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν είτε ως κίνδυνοι αγοράς, είτε ως πιστωτικοί κίνδυνοι. 29

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΙΙΙ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η κρίση του έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της χρηματοοικονομικής σταθερότητας σε κλίμακα που θυμίζει τη μεγάλη Ύφεση του Η άμεση κρατική παρέμβαση σε διεθνές επίπεδο απέτρεψε την κατάρρευση του πιστωτικού συστήματος αλλά το κόστος ήταν υψηλό. το ότι η χρηματοπιστωτική κρίση μετετράπη για πολλά κράτη σε δημοσιονομική κρίση σημαίνει ότι η μακροοικονομική αστάθεια παραμένει και θέτει σε κίνδυνο τις προσπάθειες για οικονομική ανάκαμψη. Στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας θα αναπτυχθεί το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο που καθιερώθηκε στις 16 Δεκεμβρίου του 2010, από την επιτροπή της Βασιλείας για την τραπεζική εποπτεία. Το συγκεκριμένο πλαίσιο των δύο εκθέσεων είναι γνωστό ως «Βασιλεία ΙΙΙ». Σύμφωνα με τον Γκόρτσο 1 (2011), η Βασιλεία ΙΙΙ πρόκειται για τη σημαντικότερη, ίσως, πρωτοβουλία της Επιτροπής μετά την πρόσφατη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση, μέσω της οποίας επιδιώκεται η ενίσχυση της μικρό - προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης στη λειτουργία των τραπεζών, και η αντιμετώπιση, μέσω μακρό - προληπτικών πολιτικών, του συστημικού κινδύνου που μπορεί να εκδηλωθεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Σύμφωνα με τους Λέκκος et al. (2011), το βασικό δίδαγμα από την παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση είναι ότι θα πρέπει να αναπτυχθεί μια μακρό - εποπτική προσέγγιση σκοπός της οποίας θα είναι να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα και λειτουργία του συνολικού τραπεζικού συστήματος ανεξάρτητα από την αστοχία μεμονωμένων τραπεζικών οργανισμών. 1 Ο κύριος Γκόρτσος είναι: Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών 30

31 Η αποτυχία των εποπτικών αρχών στην παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση ήταν τόσο απρόσμενη και τόσο πρωτοφανής που δημιουργεί δικαιολογημένα κάποια ερωτήματα, όπως, πώς οι έμπειρες εποπτικές αρχές απέτυχαν με τέτοιο εντυπωσιακό τρόπο, χωρίς να μπορούν να περιφρουρήσουν τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σύμφωνα με τους Λέκκος et al. (2011), ένα μεγάλο μέρος της απάντησης αυτής βασίζεται στην λογική φιλοσοφία των εποπτικών αρχών, στο ότι τα μαθήματα που είχαν αντλήσει από τις τραπεζικές κρίσεις του πρόσφατου παρελθόντος, τις είχαν ωθήσει στο να ταυτίζουν την έννοια του συστημικού κινδύνου και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας με εκείνη της ευρωστίας και σταθερότητας καθενός χρηματοπιστωτικού οργανισμού σε μεμονωμένη βάση. Πιο συγκεκριμένα, οι πιο πρόσφατες τραπεζικές κρίσεις, όπως αυτές στις ΗΠΑ ( ), στη Μεγάλη Βρετανία ( ) και στις σκανδιναβικές χώρες ( ), είχαν ουσιαστικά προκληθεί από μια μερίδα χρηματοπιστωτικών οργανισμών οι οποίοι είχαν αναλάβει επενδυτικούς και τραπεζικούς κινδύνους δυσανάλογους με την κεφαλαιακή τους βάση. Αρχικά, η στρατηγική αυτή αποδείχθηκε εξαιρετικά κερδοφόρα, στη συνέχεια όμως, οδήγησε σε σημαντικές ζημιές, οι οποίες διάβρωσαν τους ήδη ανεπαρκείς δείκτες κεφαλαιακής τους επάρκειας. Συνέπεια αυτών των κρίσεων ήταν η δημιουργία μιας κοινής παραδοχής ότι: αναγκαία και ικανή συνθήκη για τον μετριασμό του συστημικού κινδύνου στο τραπεζικό σύστημα ήταν η εξασφάλιση ότι, κάθε ένας χρηματοπιστωτικός οργανισμός θα διαθέτει αρκετά κεφάλαια για να μπορεί να απορροφήσει ζημίες που είναι δυνατόν να προκύψουν από τους κινδύνους που αναλαμβάνει (π.χ. κίνδυνο αγοράς, πιστωτικό κίνδυνο, λειτουργικό κίνδυνο και κίνδυνο ρευστότητας). Η ανάγκη αυτή εποπτείας κάθε τραπεζικού ιδρύματος σε μεμονωμένη ή μικρό - εποπτική βάση κατέληξε στο να κωδικοποιηθεί και να επισημοποιηθεί σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο με τη συνθήκη της Βασιλείας ΙΙ. 31

32 3.2 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΙΙ Σύμφωνα με τον Goodhart (2010), για πάνω από μία δεκαετία φαινόταν ότι η συνθήκη της Βασιλείας ΙΙ είχε επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς ο τραπεζικός τομέας σε παγκόσμιο επίπεδο γνώρισε περιόδους μεγάλης κερδοφορίας και οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας είχαν διαμορφωθεί σε επίπεδα αρκετά υψηλότερα από τα ελάχιστα αποδεκτά όρια που είχαν καθιερωθεί. Οι επενδυτικές στρατηγικές και αποφάσεις που διαμορφώθηκαν και εφαρμόστηκαν μέσα σε αυτό το περιβάλλον οδήγησαν σε συνεχώς διευρυνόμενες ανισορροπίες, π.χ. στις αγορές ακινήτων, οι οποίες κατέρρευσαν με θεαματικό τρόπο από τα μέσα του 2007 και ύστερα. Οι διαδοχικές φάσεις της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης αγγίζει όμως στην παρούσα συγκυρία και την σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, παρά το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των διεθνών τραπεζικών οργανισμών όχι μόνο πληρούσαν αλλά και ξεπερνούσαν τα όρια κεφαλαιακής επάρκειας που είχαν θεσπίσει οι εποπτικές αρχές. Το καινούργιο στοιχείο που εισήγαγε η πρόσφατη κρίση και ένας από τους βασικούς παράγοντες αποτυχίας του υφιστάμενου εποπτικού πλαισίου ήταν η αδυναμία των αρχών να αντιληφθούν έγκαιρα ότι τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια ο βαθμός αλληλεξάρτησης και διασύνδεσης των τραπεζικών ιδρυμάτων ιδιαίτερα μέσω των διατραπεζικών αγορών και των αγορών παραγώγων είχε αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό, έτσι ώστε η παραμικρή αμφιβολία για την ευρωστία ορισμένων μόνο μονάδων του τραπεζικού συστήματος (π.χ. Lehman Brothers) θα ήταν ικανή να οδηγήσει σε κλυδωνισμό ολόκληρου του χρηματοπιστωτικού οικοδομήματος. Προκειμένου λοιπόν οι αρχές να αποτρέψουν την κλιμάκωση της κρίσης ανέλαβαν αυτές τον ρόλο του «έσχατου δανειστή» (Lender of last resort), διοχετεύοντας απεριόριστα ποσά ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα. (Λέκκος et al., 2011). 32

33 Τα σημαντικότερα προβλήματα που υπήρχαν στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο που εκδηλώθηκε η κρίση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα φαίνεται να ήταν σύμφωνα με τον Γκόρτσο (2011), συνοπτικά, τα εξής: Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ανέδειξε κενά στο εποπτικό και ρυθμιστικό πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού συστήματος διεθνώς. Αναδείχθηκαν προβλήματα ασυμμετρίας μεταξύ μίκρο προληπτικής εποπτείας και της ρυθμιστικής παρέμβασης στο τυπικό τραπεζικό σύστημα και γενικά στον τομέα του shadow banking. Απουσία μηχανισμών μάκρο προληπτικών για την αντιμετώπιση του συστημικού κινδύνου. Σε διεθνές επίπεδο υπήρχαν θεσμοί συνεργασίας, αλλά σε εθνικό επίπεδο η εφαρμογή των κανόνων ήταν στην απόλυτη και διακριτική ευχέρεια των ίδιων των κρατών. Σε επίπεδο ευρωπαϊκό σύμφωνα με την έκθεση de Larosiere, εντοπίστηκε ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας των εποπτικών αρχών. Τέθηκε σε αμφισβήτηση η επάρκεια της θεσμικής οργάνωσης της εποπτείας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Μετά τα συγκεκριμένα προβλήματα που προέκυψαν από την Βασιλεία ΙΙ όπως προέκυψαν τα γεγονότα με την χρηματοπιστωτική κρίση ήταν σημαντικό να βρεθούν λύσεις και τρόποι που θα διασφάλιζαν και θα θωράκιζαν το τραπεζικό σύστημα από νέους κλυδωνισμούς στο μέλλον. Για την επίτευξη συγκεκριμένων κατευθύνσεων που έχουν πλέον τεθεί από τα μέλη της G-20 θα έπρεπε τα παραπάνω προβλήματα να αντιμετωπιστούν με ανάλογες λύσεις. Οι άξονες στους οποίους κατευθύνθηκαν τα μέλη της G-20 ήταν: Η προώθηση της ακεραιότητας και της διαφάνειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, Η προστασία του χρηματοπιστωτικού συστήματος από τους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται στο σύνολό του, 33

34 Η άμβλυνση και όχι η επίταση του χρηματοπιστωτικού και οικονομικού κύκλου, Η μείωση της στήριξης σε ακατάλληλα επικίνδυνες πηγές χρηματοδότησης και Η αποθάρρυνση των κινήτρων για ανάληψη υπερβολικών κινδύνων. Για την υλοποίηση των ανωτέρων θέσεων αξόνων τα κράτη μέλη αποφάσισαν να εφαρμόσουν το πρόγραμμα δράσης της Washington που είχαν συμφωνήσει τον Νοέμβριο του 2008, διακηρύσσοντας ταυτόχρονα και την Διακήρυξη για την ενίσχυση του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος, τα πορίσματα της οποίας συνοψίζονται στα εξής: Θεσμική διακυβέρνηση της διεθνούς αρχιτεκτονικής Κανόνες βάσει των οποίων ασκείται η ρυθμιστική παρέμβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα Μικρό προληπτική εποπτεία των φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών Μακρό προληπτική εποπτεία των φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών Η νέα αυτή προσέγγιση θα κινηθεί ταυτόχρονα προς δύο παράλληλους άξονες. Ο ένας άξονας θα αποτελείται από τη δημιουργία νέων υπερεθνικών εποπτικών αρχών και οργάνων, σκοπός των οποίων θα είναι ο συντονισμός των εθνικών εποπτικών αρχών και ο εναρμονισμός των εθνικών εποπτικών πλαισίων. 3.3 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΙΙ Στις 16 Δεκεμβρίου 2010, η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία υιοθέτησε και δημοσίευσε δύο σημαντικές εκθέσεις με τίτλους: Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems Basel Committee on Banking Supervision (2010a) 34

35 και Basel III: International framework for liquidity risk measurement, standards and monitoring. Basel Committee on Banking Supervision (2010b) Οι παραπάνω εκθέσεις αποτελούν το κανονιστικό πλαίσιο της «Βασιλείας ΙΙΙ» και αποτελούν την πιο σημαντική αντίδραση της Επιτροπής της Βασιλείας στην πρόσφατη κρίση. Με τη «Βασιλεία ΙΙΙ» επιδιώκεται, λοιπόν, κατ αρχήν, μια σημαντική ενίσχυση του περιεχομένου των διατάξεων του ισχύοντος κανονιστικού πλαισίου και η καθιέρωση καινοτόμων μέσων μικρό προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης. Ουσιαστικά νέος άξονας της «Βασιλείας ΙΙΙ», είναι η καθιέρωση κανόνων μακρό - προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης. Υπό την έννοια αυτή, εύστοχη είναι η αναφορά του Hannoun ότι η «Βασιλεία ΙΙΙ» είναι ένα «enhanced Basel II plus a macro-prudential overlay» (Hannoun 2010, σελ. 9) ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΙΙ Αν θα προσπαθούσαμε να κάνουμε μία προσέγγιση όσον αφορά τις αλλαγές που γίνονται στο νέο ρυθμιστικό πλαίσιο, θα λέγαμε πως μπορούμε να ακολουθήσουμε την διαμόρφωση του Γκόρτσου (2011), σχετικά με το πώς μπορούμε να χωρίσουμε τις νέες διατάξεις και να τις κατηγοριοποιήσουμε. Θα χωρίζαμε λοιπόν τις νέες διατάξεις σε δύο κατηγορίες: Η πρώτη είναι αυτή μέσω της οποίας επέρχονται τροποποιήσεις σε διατάξεις του ισχύοντος κανονιστικού πλαισίου που διέπει την κεφαλαιακή επάρκεια των διεθνών τραπεζών, προσμετρώντας και τις προσθήκες που έχουν σε σχέση με τις διατάξεις της Βασιλείας ΙΙ. Η δεύτερη είναι αυτή η κατηγορία που κανείς θα συναντήσει καινοτόμα χαρακτηριστικά που έχουν σχέση είτε με στοιχεία μικρό προληπτικής στρατηγικής που προστίθεται είτε στοιχεία μακρό προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης. 35

36 Α. ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Η σημαντικότερη τροποποίηση που επέρχεται στο ισχύον κανονιστικό πλαίσιο της Επιτροπής της Βασιλείας αναφορικά με την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών αφορά τον ορισμό των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων τους. Με την εν λόγω τροποποίηση επιδιώκεται η ενίσχυση της ποιότητας των ιδίων κεφαλαίων. Το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών κατά τον υπολογισμό των κεφαλαιακών τους απαιτήσεων θα συνεχίσει να αποτελείται από το άθροισμα: των βασικών ιδίων κεφαλαίων τους (Tier 1 Capital) των συμπληρωματικών ιδίων κεφαλαίων τους (Tier 2 Capital) Αντίθετα, ο εναλλακτικός ορισμός των ιδίων κεφαλαίων (Tier 3 Capital), με τον οποίον οι τράπεζες έχουν, σύμφωνα με το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο, τη δυνατότητα να εκπληρώνουν τις κεφαλαιακές τους απαιτήσεις για κάλυψη έναντι των κινδύνων αγοράς, καταργείται. Α.1 Προσθήκες στο TRIER 1 CAPITAL Στα πρόσθετα στοιχεία των βασικών ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών εντάσσονται τα ακόλουθα: Προνομιούχες μετοχές και ομολογιακοί τίτλοι να πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις σύμφωνα με τον Γκόρτσο (2011): Να είναι μη καθορισμένης διάρκειας, να έχουν εκδοθεί και το ποσό της έκδοσης να έχει καταβληθεί πλήρως, να είναι μειωμένης εξασφάλισης έναντι των καταθετών και όλων των εν γένει πιστωτών, να μην περιέχουν ρήτρα προσαύξησης της προκαθορισμένης απόδοσής τους σε περίπτωση μη άσκησης του δικαιώματος ανάκλησής τους ή παρεμφερή ρήτρα, να μπορούν να ανακληθούν από τον εκδότη τους μόνο μετά την παρέλευση πενταετίας, και εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. 36

37 Συνεπώς, οι προνομιούχες μετοχές μη καθορισμένης διάρκειας που δεν παρέχουν δικαίωμα σωρευτικού μερίσματος για παρελθούσες χρήσεις συνεχίζουν μεν να εντάσσονται στα βασικά ίδια κεφάλαια των τραπεζών, με ποσοτικούς όμως περιορισμούς. Α.2 Προσθήκες στο TRIER 2 CAPITAL Σύμφωνα με Basel Committee on Banking Supervision (2010a - παρ. 49), τα αφανή αποθεματικά, καθώς και τα αποθεματικά από την αναπροσαρμογή πάγιων στοιχείων του ενεργητικού και οι διορθώσεις αξίας χρηματοπιστωτικών μέσων, που σύμφωνα με το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο, εντάσσονται στα συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια των τραπεζών, θα παύσουν να περιλαμβάνονται σε αυτά. Α.3 Καθιέρωση Νέων Ποσοτικών Ορίων Σύμφωνα με τον Γκόρτσο (2011), η Επιτροπή της Βασιλείας έθεσε τα ακόλουθα νέα ποσοτικά όρια όσον αφορά τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις των τραπεζών, τα οποία θα πρέπει να τηρούνται από τις τράπεζες σε συνεχόμενη βάση για να μπορεί να υπάρχει κεφαλαιακή επάρκεια. Τα κύρια στοιχεία των βασικών ιδίων κεφαλαίων πρέπει να ανέρχονται σε ποσοστό τουλάχιστον 4,5% των σταθμισμένων στοιχείων του ενεργητικού των τραπεζών και των στοιχείων εκτός ισολογισμού. Το σύνολο των βασικών ιδίων κεφαλαίων πρέπει να ανέρχεται σε ποσοστό τουλάχιστον 6,0% των σταθμισμένων στοιχείων του ενεργητικού τους και των στοιχείων εκτός ισολογισμού. Το σύνολο των ελαχίστων ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών (βασικών και συμπληρωματικών) θα συνεχίσει να ανέρχεται σε ποσοστό τουλάχιστον 8,0% των σταθμισμένων στοιχείων του ενεργητικού τους και των στοιχείων εκτός ισολογισμού. 37

38 Σύμφωνα με τα παραπάνω προκύπτει ότι το ύψος των συμπληρωματικών ιδίων κεφαλαίων δεν θα επιτρέπεται να υπερβαίνει το 2%. Τα παραπάνω θα μπορούσανε να αναφερθούνε και εν συντομία στον παρακάτω πίνακα, για μία γρηγορότερη προσέγγιση και διευκόλυνση του αναγνώστη. Πηγή Εικόνας: Γκόρτσος (2011, σελ. 534) Σύμφωνα με το πρόγραμμα ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της χρηματοοικονομικής βοήθειας σύμφωνα με το δεύτερο μνημόνιο για την Ελλάδα το οποίο ψηφίστηκε από την Ελληνική Βουλή την 14 Φεβρουαρίου 2012 και βρίσκεται σε φάση υλοποίησης από την Τράπεζα της Ελλάδος, πρέπει: Όλες οι ελληνικές τράπεζες πρέπει να επιτύχουν δείκτη κύριων βασικών κεφαλαίων μέχρι τον Ιούνιο του 2013 ύψους 10%. Επιπλέον, οι τράπεζες θα πρέπει να διατηρούν τον δείκτη κύριων βασικών κεφαλαίων στο 7% σε προσομοίωση 3 ετούς σεναρίου ακραίων συνθηκών. Από 1 Ιανουαρίου 2012 και μέχρι ο Όμιλος να επιτύχει το ελάχιστο προβλεπόμενο ύψος δεικτών, η ΤτΕ θα επιτρέπει την λειτουργία της Τράπεζας με δείκτη κύριων βασικών κεφαλαίων μικρότερο του 9%. 38

39 Β. ΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ Σύμφωνα με την Basel Committee on Banking Supervision (2010a - παρ ), στην πρόσφατη κρίση διαπιστώθηκε ότι ορισμένες τράπεζες υπέστησαν σημαντικές ζημίες από ανοίγματα για τα οποία δεν είχαν καθιερωθεί κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας. Με το νέο κανονιστικό πλαίσιο επιδιώκεται η ενίσχυση της κάλυψης των τραπεζών έναντι της έκθεσής τους στον πιστωτικό κίνδυνο από στοιχεία του χαρτοφυλακίου τους. Π.χ. με έξω - χρηματιστηριακά παράγωγα, συμφωνίες πώλησης και επαναγοράς κ.α. Περαιτέρω σχετικά με την κάλυψη των τραπεζών από τον πιστωτικό κίνδυνο οι τράπεζες οφείλουν να αξιολογούν τον πιστωτικό κίνδυνο των ανοιγμάτων τους, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ή όχι πιστοληπτική αξιολόγηση από Οίκους Αξιολόγησης Πιστοληπτικής Ικανότητας αλλά και να ελέγχουν κατά πόσο οι συντελεστές στάθμισης που εφαρμόζονται για τα εν λόγω ανοίγματα είναι κατάλληλοι ή όχι. Η κάλυψη από τον πιστωτικό κίνδυνο αποτελεί βασικό στοιχείο συζήτησης στο νέο κανονιστικό πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙΙ. Γ. ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΙΚΡΟ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Γ.1 Συντελεστής Μόχλευσης Ένα από τα βασικά αίτια της πρόσφατης διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης υπήρξε η υπερβολική μόχλευση των τραπεζών. Για τον λόγο αυτό και με στόχο την αποφυγή της εμφάνισης του φαινομένου στο μέλλον καθιερώνεται ένας απλός συντελεστής μόχλευσης που δεν σχετίζεται με τον κίνδυνο. Ο Συντελεστής Μόχλευσης ανέρχεται σε 3% και υπολογίζεται: Ιδία κεφάλαια των τραπεζών / Ανοίγματα ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών. 39

40 Γ.2 Συντελεστής Ρευστότητας Σύμφωνα με την Βασιλεία ΙΙΙ - Basel Committee on Banking Supervision (2010b - παρ ), για πρώτη φορά καθιερώνονται σε διεθνές επίπεδο δύο δείκτες ρευστότητας. Ο πρώτος δείκτης ρευστότητας έχει να κάνει με βραχυπρόθεσμη περίοδο και είναι ο συντελεστής κάλυψης ρευστότητας. Με τον συγκεκριμένο συντελεστή επιδιώκεται η διασφάλιση της ύπαρξης επαρκών και υψηλής ποιότητας ρευστοποιήσιμων στοιχείων του ενεργητικού, ώστε να καλυφθούν ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις. Συντελεστής Κάλυψης Ρευστότητας πρέπει να είναι ίσος ή μεγαλύτερος του 100% και υπολογίζεται: Απόθεμα των υψηλής ποιότητας ρευστοποιήσιμων στοιχείων του ενεργητικού / Σύνολο των καθαρών ταμειακών εκροών κατά τη διάρκεια των επόμενων τριάντα (30) ημερολογιακών ημερών Ο δεύτερος δείκτης ρευστότητας έχει να κάνει με μακροπρόθεσμη περίοδο και είναι ο συντελεστής καθαρής σταθερής χρηματοδότησης. Συντελεστής Καθαρής Σταθερής Χρηματοδότησης πρέπει να είναι ίσος ή μεγαλύτερος του 100% και υπολογίζεται: Διαθέσιμη ποσότητα σταθερής χρηματοδότησης / Απαιτούμενη ποσότητα σταθερής χρηματοδότησης Δ. ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΑΚΡΟ - ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Κάποιες από τις καινοτομίες του ρυθμιστικού πλαισίου της Βασιλείας ΙΙΙ, είναι και η εφαρμογή μακρό προληπτικών εφαρμογών οι οποίες καθιερώνονται για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο. Σύμφωνα με τον Γκόρτσο (2011) με αυτό το στοιχείο της μάκρο προληπτικής εφαρμογής, θα πρέπει οι τράπεζες 40

41 να δημιουργούν, σε ομαλές περιόδους, «κεφαλαιακό απόθεμα για λόγους συντήρησης» να δημιουργούν, σε περιόδους υπερβολικής πιστωτικής επέκτασης, «αντικυκλικό (κεφαλαιακό) απόθεμα» να σχηματίζουν δυναμικές προβλέψεις βάσει των αναμενόμενων ζημιών από στοιχεία του χαρτοφυλακίου τους Δ.1. Κεφαλαιακό Απόθεμα για λόγους συντήρησης Σύμφωνα με το νέο κανονιστικό πλαίσιο, οι τράπεζες καλούνται να δημιουργούν κεφαλαιακό απόθεμα για λόγους συντήρησης, επιπρόσθετα από τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις που είναι υποχρεωμένες να τηρούν σε σταθερή βάση. Σκοπός της δημιουργίας αυτού του αποθέματος είναι η δυνατότητα απορρόφησης ζημιών που μπορεί να προκύψουν σε περιόδους έντασης κρίσης. Το απόθεμα αυτό σύμφωνα με τις νέες διατάξεις όπως αναφέρεται στο Basel Committee on Banking Supervision (2010a), παρ , θα πρέπει να είναι ύψους 2,5% του συνόλου των σταθμισμένων στοιχείων του ενεργητικού των τραπεζών. Δ.2. Αντικυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα Με τη «Βασιλεία ΙΙΙ» καθιερώνεται η υποχρέωση των τραπεζών να δημιουργούν, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, και ένα επιπλέον απόθεμα, το ανακυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα, ώστε να διασφαλιστεί ότι κατά τον καθορισμό των συνολικών κεφαλαιακών απαιτήσεών τους θα λαμβάνονται υπόψη, κατά το δυνατόν, πλήρως οι συνθήκες του μακρό - οικονομικού περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργούν. Η ενεργοποίηση της υποχρέωσης των τραπεζών να δημιουργούν αυτό το απόθεμα και ο προσδιορισμός του ύψους του θα γίνεται από τις αρμόδιες αρχές όπως θα ορίζει το κάθε κράτος ξεχωριστά, όταν κρίνεται πως υπάρχει υπερβολική πιστωτική επέκταση η οποία ενέχει συστημικό κίνδυνο. 41

42 Το απόθεμα αυτό σύμφωνα με τις νέες διατάξεις όπως αναφέρεται στο Basel Committee on Banking Supervision (2010a), παρ , θα κλιμακώνεται, κατά την κρίση των αρμοδίων αρχών, από 0% έως 2,5% του συνόλου των σταθμισμένων στοιχείων του ενεργητικού των τραπεζών. 42

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΤΡΑΠΕΖΕΣ Στον παρόν κεφάλαιο θα αναλυθούν πρακτικά οι τραπεζικοί κίνδυνοι των τραπεζών στα πλαίσια των εποπτικών εφαρμογών και προσαρμογών τους στα πλαίσια των κανόνων τόσο της εποπτικής της Βασιλείας ΙΙ, όσο και την προσαρμογή τους στα πλαίσια του ρυθμιστικού πλαισίου και των αλλαγών με βάση την Βασιλεία ΙΙΙ. Οι εξεταζόμενες τράπεζες στο συγκεκριμένο πρακτικό πλαίσιο της εργασίας μελέτης, είναι οι τέσσερις σημαντικότερες αυτή τη στιγμή τράπεζες του εθνικού μας χρηματοπιστωτικού συστήματος που αποτελούνται από τις τράπεζες: ALPHA BANK EUROBANK ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Στα συγκεκριμένα πλαίσια αντλήθηκαν στοιχεία και θα παρουσιαστούν, αλλά και θα αναλυθούν από τις οικονομικές εκθέσεις (ετήσια βάση), των ίδιων των τραπεζών, όπως αυτές δημοσιεύονται και αντλούνται από την ιστοσελίδα του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών (Χ.Α.Α.) 2. Η ανάλυση που θα ακολουθήσει θα αναφέρεται σε στοιχεία δύο (2) ετών από τα οποία βρέθηκαν ολοκληρωμένα αποτελέσματα μέσω των ετήσιων εκθέσεων που έχουν δημοσιεύσει οι τράπεζες και αφορά συγκριτικά στοιχεία των ετών 2010 και 2011, για τις τέσσερις τράπεζες που προαναφέρθηκαν. 4.1 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Πριν την ανάλυση που θα ακολουθήσει θεωρήθηκε σκόπιμο στα πλαίσια της εργασίας να αναφερθούν κάποια στοιχεία σχετικά με την κάθε τράπεζα προτού αναφερθούμε σε αυτές

44 4.1.1 ALPHA BANK Ο όµιλος της ALPHA BANK περιλαμβάνει εταιρίες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, οι οποίες παρέχουν υπηρεσίες όπως: Τραπεζικές, Χρηματοδοτικές, Χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, Επενδύσεων, Ασφαλίσεων, Κτηµατικές, Ξενοδοχειακές. Σκοπός της Τραπέζης, όπως περιγράφεται στο άρθρο 4 του Καταστατικού της, είναι η διενέργεια, για ίδιο λογαριασµό ή για λογαριασµό τρίτων, στην Ελλάδα και στην αλλοδαπή, αυτοτελώς ή σε συνεργασία, συμπεριλαμβανομένης της κοινοπραξίας, µετά τρίτων, του συνόλου, άνευ περιορισµού ή ετέρας διακρίσεως, των (κυρίων και παρεποµένων) εργασιών, δραστηριοτήτων, συναλλαγών και υπηρεσιών, που η εκάστοτε κείµενη (ηµεδαπή, κοινοτική, αλλοδαπή) νοµοθεσία επιτρέπει σε πιστωτικά ιδρύµατα. Για την εκπλήρωσή του η Τράπεζα δύναται να διενεργεί οποιαδήποτε πράξη, εργασία ή συναλλαγή που, αµέσως ή εµµέσως, είναι συναφής, συμπληρωματική ή επιβοηθητική των προαναφερομένων. (Ετήσια Οικονομική έκθεση της Alpha Bank, 2011) ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε., σύμφωνα με στοιχεία που αντλήθηκαν από την Ετήσια Οικονομική Έκθεση της τράπεζας (2011), ιδρύθηκε το 1841 και οι μετοχές της εισήχθησαν στο Χρηματιστήριο Αθηνών το Οι μετοχές της Τράπεζας έχουν επίσης εισαχθεί στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης από το Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου, η Τράπεζα μπορεί να ιδρύει υποκαταστήματα, πρακτορεία και γραφεία αντιπροσωπείας οπουδήποτε στην 44

45 Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η Τράπεζα κατά τη διάρκεια των 172 ετών λειτουργίας της, έχει επεκτείνει το φάσμα των τραπεζικών υπηρεσιών που προσφέρει, και καλύπτει όλα τα σύγχρονα τραπεζικά προϊόντα. Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος μαζί με τις θυγατρικές της παρέχουν ένα ευρύ φάσμα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, το οποίο περιλαμβάνει: λιανική και επιχειρηματική τραπεζική, διαχείριση περιουσιακών στοιχείων, διαχείριση και εκμετάλλευση ακινήτων, χρηματιστηριακές, επενδυτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες διεθνώς. Ο Όμιλος της Εθνικής δραστηριοποιείται στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Νοτιανατολική Ευρώπη, στην Κύπρο, στη Μάλτα, στην Αίγυπτο και στη Νότια Αφρική EUROBANK 3 Ο Όμιλος Eurobank EFG παρέχει: χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες στους τομείς τραπεζικής ιδιωτών πελατών, τραπεζικής επιχειρήσεων, private banking, διαχείρισης κεφαλαίων, ασφαλιστικών υπηρεσιών, επενδυτικής τραπεζικής και προϊόντων κεφαλαιαγοράς. Ο Όμιλος δραστηριοποιείται μέσω καταστημάτων, γραφείων και θυγατρικών στην Ελλάδα και στην περιοχή της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής 3 Το πλήρες όνομα της τράπεζας είναι: Τράπεζα EFG EUROBANK ERGASIΑS Α.Ε. 45

46 Ευρώπης (Νέα Ευρώπη). Η περιφερειακή του παρουσία εστιάζεται πρωτίστως σε χώρες της Ευρωζώνης (Ελλάδα, Κύπρος, Λουξεμβούργο), μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ρουμανία, Βουλγαρία, Πολωνία) ή υποψήφια μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Σερβία, Τουρκία). (Ετήσια Οικονομική Έκθεση της τράπεζας, 2011) ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Η Τράπεζα Πειραιώς Α.Ε. λειτουργεί ως ανώνυμη τραπεζική εταιρεία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 2190/1920 περί ανώνυμων εταιρειών, τις διατάξεις του Ν. 3601/2007 περί πιστωτικών ιδρυμάτων και τις διατάξεις των λοιπών συναφών νομοθετημάτων. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Καταστατικού, σκοπός της εταιρείας είναι να ενεργεί για λογαριασμό της ή για λογαριασμό άλλων, όλες τις εργασίες που αναγνωρίζονται ή ανατίθενται από τον νόμο στις Τράπεζες. Η Τράπεζα Πειραιώς (μητρική εταιρεία) έχει έδρα στην Ελλάδα με θυγατρικές της εταιρίες να αναπτύσσουν δραστηριότητες στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, την Αίγυπτο, τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και τη Δυτική Ευρώπη. Ο Όμιλος απασχολεί συνολικά πάνω από άτομα. (Ετήσια Οικονομική Έκθεση της Τράπεζας Πειραιώς, 2011) 4.2 ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Η επιχειρηματική λειτουργία μιας τράπεζας είναι αλληλένδετη με την ανάληψη χρηματοοικονομικών κινδύνων. Οι διοικήσεις των τραπεζών θα πρέπει να έχουν ως γνώμονα τη διατήρηση της σταθερότητας και της συνέχειας των εργασιών τους, έχοντας ως στόχο, υψηλή προτεραιότητα στην εφαρμογή και τη διαρκή εξέλιξη ενός αποτελεσματικού πλαισίου διαχείρισης κινδύνων για την ελαχιστοποίηση των ενδεχόμενων αρνητικών συνεπειών στα οικονομικά τους αποτελέσματα. Σε αυτό το πλαίσιο της εργασίας θα παρουσιαστούν αναλυτικά στοιχεία αντιμετώπισης των κινδύνων από της ίδιες τις τράπεζες ξεχωριστά. Κάθε μία από τις τράπεζες που συμμετέχουν στα πλαίσια αυτής της εργασίας αναφέρεται στην διαχείριση των κινδύνων που ενδέχεται να αντιμετωπίσει λόγο της φύσης τους και προσφέρει πληροφορίες μέσω των εκθέσεών τους σχετικά με 46

47 την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων, κατηγοριοποιώντας τους και δίνοντας της πολιτικές που εφαρμόζει σε κάθε περίπτωση. ALPHA BANK Ο Όμιλος έχει από καιρό θεσπίσει ένα συστηματικό και αυστηρό πλαίσιο διαχειρίσεως κινδύνων, όπου κεντρική θέση κατέχει η αξιόπιστη μέτρηση των χρηματοοικονομικών κινδύνων. Με δεδομένη τη συνέχεια και σταθερότητα των εργασιών του, έχει θέσει ως ύψιστο στόχο την εφαρμογή και την συνεχή βελτιστοποίηση του πλαισίου αυτού, με σκοπό την ελαχιστοποίηση των ενδεχόμενων αρνητικών συνεπειών των χρηματοοικονομικών κινδύνων στα αποτελέσματά του. Η τράπεζα στα πλαίσια της διαχείρισης κινδύνων έχει ορίσει: Επιτροπή Διαχειρίσεως Κινδύνων, η οποία συνεδριάζει σε μηνιαία βάση και αναφέρει στο Διοικητικό Συμβούλιο για τις δραστηριότητές της, και η οποία έχει την ευθύνη της εποπτείας (εσωτερική εποπτεία) και της ορθής εφαρμογής της πολιτικής διαχειρίσεως κινδύνων. Επιπρόσθετα με τα παραπάνω, στον Όμιλο λειτουργούν: Διευθύνσεις Διαχειρίσεως Κινδύνων, οι οποίες έχουν την ευθύνη για την άμεση υλοποίηση του πλαισίου διαχειρίσεως κινδύνων, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Επιτροπής Διαχειρίσεως Κινδύνων. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της τράπεζας, ο όμιλος θεωρεί την αποτελεσματική διαχείριση κινδύνων ως βασικό παράγοντα για την ικανότητά του να αποφέρει σημαντικές αποδόσεις σε βάθος χρόνου στους μετόχους του. Στο πλαίσιο αυτό, ο Όμιλος χρησιμοποιεί σημαντικό μέρος των πόρων του, προκειμένου να αναβαθμίσει τις πολιτικές, τις μεθόδους και τις υποδομές του 47

48 ώστε να διασφαλίζεται η συμμόρφωση με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, καθώς και τις επιταγές της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία. Η οργάνωση της Εθνικής Τράπεζας σχετικά με τους κινδύνους είναι αρκετά ενισχυμένη με αρκετές επιτροπές και εσωτερικούς ελέγχους. Συγκεκριμένα σύμφωνα με την Ετήσια Οικονομική Έκθεση της Εθνικής Τράπεζας (2011), το πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων του Ομίλου αποτελείται από διάφορα συστατικά στοιχεία. Το Διοικητικό Συμβούλιο έχει συστήσει: (1) την Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων, η οποία εποπτεύει όλες τις λειτουργίες διαχείρισης κινδύνων στον Όμιλο. Όλες οι μονάδες διαχείρισης κινδύνων του Ομίλου, αναφέρονται αρμοδίως: (2) στη Διεύθυνση Ελέγχου και Δομής Κινδύνων της Τράπεζας και του Ομίλου 4 και (3) στη Διεύθυνση Διαχείρισης Χρηματοοικονομικών και Λειτουργικών Κινδύνων της Τράπεζας και του Ομίλου 5, των οποίων προΐσταται ο Γενικός Διευθυντής Διαχείρισης Κινδύνων. Επιπρόσθετα υπάρχει η (4) Διεύθυνση Κανονιστικής Συμμόρφωσης έχει την ευθύνη για όλα τα θέματα συμμόρφωσης σε εσωτερικούς και εξωτερικούς κανόνες, όπως η ισχύουσα Ελληνική και Ευρωπαϊκή, νομοθεσία και οι εποπτικοί κανονισμοί. Τέλος υπάρχει η μονάδα (5) Εσωτερικού Ελέγχου και Επιθεώρησης, η οποία αναφέρεται απευθείας στο Διοικητικό Συμβούλιο, μέσω της (6) Επιτροπής Ελέγχου που συμπληρώνει το πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων, δρώντας ως 4 Δ.Ε.Δο.Κ.Τ.&Ο. - Διεύθυνση Ελέγχου και Δομής Κινδύνων της Τράπεζας και του Ομίλου 5 Δ.Δ.Χ.Λ.Κ.Τ.&Ο. - Διεύθυνση Διαχείρισης Χρηματοοικονομικών και Λειτουργικών Κινδύνων της Τράπεζας και του Ομίλου 48

49 ανεξάρτητο ελεγκτικό όργανο, επικεντρώνοντας στην αποτελεσματικότητα του πλαισίου διαχείρισης κινδύνων και του περιβάλλοντος ελέγχου. Στα πλαίσια των ρόλων που έχουν αυτές οι επιτροπές και υπηρεσίες διαχείρισης κινδύνων της τράπεζας σημαντικότερες όλων, αξίζει να πούμε πως είναι η Διεύθυνση Ελέγχου και Δομής Κινδύνων της Τράπεζας και του Ομίλου και η Διεύθυνση Διαχείρισης Χρηματοοικονομικών και Λειτουργικών Κινδύνων της Τράπεζας και του Ομίλου, είναι να: Αναλύουν, υπολογίζουν, παρακολουθούν, ελέγχουν, και αναφέρουν στη Διοίκηση όλους τους σημαντικούς κινδύνους από στοιχεία εντός και εκτός κατάστασης οικονομικής θέσης που αναλαμβάνει η Τράπεζα και ο Όμιλος. Υιοθετούν πολιτικές διαχείρισης κινδύνου σχετικά με σημαντικούς κινδύνους (πιστωτικούς, αγοράς, λειτουργικούς και άλλους) που αναλαμβάνει η Τράπεζα και ο Όμιλος. Αξιολογούν τα εποπτικά και εσωτερικά κεφάλαια που απαιτούνται σε σχέση με όλους τους παραπάνω κινδύνους και εκτιμούν όλους τους κεφαλαιακούς δείκτες της Τράπεζας και του Ομίλου. Εφαρμόζουν ένα πλαίσιο ανάληψης κινδύνων για όλα τα επίπεδα της διοίκησης και όργανα της Τράπεζας και του Ομίλου. Εφαρμόζουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και πρόγραμμα προσομοίωσης καταστάσεων κρίσης (stress testing). Παρέχουν τις απαιτούμενες αξιολογήσεις αναφορικά με τη διαχείριση των κινδύνων για σκοπούς λήψης σχετικών αποφάσεων σε επίπεδο Ομίλου. EUROBANK Λόγω της φύσης των δραστηριοτήτων του ο Όμιλος εκτίθεται σε διάφορους χρηματοοικονομικούς κινδύνους: πιστωτικός κίνδυνος, κίνδυνος αγοράς (συμπεριλαμβανομένου του συναλλαγματικού και επιτοκιακού κινδύνου) και κίνδυνος ρευστότητας. Η πολιτική διαχείρισης κινδύνων του Ομίλου εστιάζεται στην αβεβαιότητα των χρηματοοικονομικών αγορών και αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των 49

50 ενδεχόμενων αρνητικών επιπτώσεων στη χρηματοοικονομική επίδοση, χρηματοοικονομική θέση και ταμειακές ροές του Ομίλου. (Ετήσια Οικονομική Έκθεση της Eurobank, 2011). Ο Όμιλος συναλλάσσεται χρηματοοικονομικά μέσα και παίρνει θέσεις σε χρηματιστηριακά και έξω - χρηματιστηριακά μέσα, συμπεριλαμβανομένων παραγώγων χρηματοοικονομικών μέσων, για να εκμεταλλεύεται βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις στην αγορά μετοχών και ομολόγων, στις συναλλαγματικές ισοτιμίες και στα επιτόκια. Η Επιτροπή Κινδύνων της Τράπεζας καθορίζει τα όρια συναλλαγών για το μέγεθος του ανοίγματος που μπορεί να αποδεχθεί σε σχέση με καταθέσεις μιας ημέρας (overnight) και ημερήσιες θέσεις όπως και όρια για μεγαλύτερες διάρκειες. Οι πληροφορίες που δίνονται στην ετήσια έκθεση της Eurobank είναι ελάχιστες, καθώς επίσης και οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν φαίνονται διακρίνονται μέσα από την ίδια την τράπεζα να έχουν ενισχυμένη θέση στα επίπεδα λειτουργίας του ομίλου. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Το Διοικητικό Συμβούλιο της Τράπεζας έχει τη συνολική ευθύνη για την ανάπτυξη και την επίβλεψη του πλαισίου διαχείρισης κινδύνων. Μεριμνώντας για την κάλυψη όλων των μορφών κινδύνου, την έγκαιρη και εξειδικευμένη αντιμετώπισή τους, καθώς και τον απαιτούμενο συντονισμό, το Διοικητικό Συμβούλιο έχει ορίσει: την Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων (ΕΔΚ) ως υπεύθυνη για την εφαρμογή και την εποπτεία τόσο των αρχών όσο και της πολιτικής διαχείρισης χρηματοοικονομικών κινδύνων. Η ΕΔΚ συνεδριάζει τουλάχιστον σε τριμηνιαία βάση και αναφέρεται στο Διοικητικό Συμβούλιο για τις δραστηριότητές της. Τόσο οι αρχές όσο και η υφιστάμενη πολιτική διαχείρισης κινδύνων έχουν δημιουργηθεί για τον έγκαιρο 50

51 εντοπισμό και την ανάλυση των κινδύνων στους οποίους είναι εκτεθειμένος ο Όμιλος, για τη θέσπιση κατάλληλων ορίων και συστημάτων ελέγχου, καθώς επίσης και για τη συστηματική παρακολούθηση των κινδύνων και την τήρηση των εγκεκριμένων ορίων. Στον Όμιλο Πειραιώς λειτουργεί και ο: Τομέας Διαχείρισης Κινδύνων Ομίλου, ο οποίος έχει την εκτελεστική ευθύνη για το σχεδιασμό, την εξειδίκευση και την υλοποίηση του πλαισίου διαχείρισης κινδύνων σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Επιτροπής Διαχείρισης Κινδύνων του Διοικητικού Συμβουλίου. Ο Τομέας αποτελείται από (1) τη Διεύθυνση Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου & Κεφαλαιακής Διαχείρισης Ομίλου και (2) τη Διεύθυνση Διαχείρισης Κινδύνου Αγοράς & Λειτουργικού Κινδύνου Ομίλου. Οι δραστηριότητες του τομέα υπόκεινται στον ανεξάρτητο έλεγχο της μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου, η οποία αξιολογεί την επάρκεια και την αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων διαδικασιών διαχείρισης κινδύνων. Σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία που υπάρχουν στις Ετήσιες Οικονομικές Εκθέσεις των Τραπεζών, η εργασία αξιολογεί σαν την σειρά των πιο ολοκληρωμένων προσεγγίσεων. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος Τράπεζα Πειραιώς Alpha Bank + + Eurobank + 51

52 4.3 ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Όπως αναφέρθηκε και στην σελίδα 12, της εργασίας, σύμφωνα με Ζαπράνη (2009), o πιστωτικός κίνδυνος ορίζεται ως ο ενδεχόμενος κίνδυνος πραγματοποίησης χρηματοοικονομικής ζημιάς που μπορεί να προκύψει από πιθανή αδυναμία των αντισυμβαλλομένων να εκπληρώσουν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις. Ο πιστωτικός κίνδυνος αποτελεί την πιο σημαντική πηγή κινδύνου για μία τράπεζα και για τον λόγο αυτό πρωταρχικό μέλημα των διοικήσεων της είναι η συστηματική παρακολούθηση και διαχείρισή του. ALPHA BANK Με στόχο την αποτελεσματική διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου, έχει δημιουργηθεί στον Όμιλο της Alpha Bank συγκεκριμένο πλαίσιο μεθοδολογιών και συστημάτων για τη μέτρηση του πιστωτικού κινδύνου, τα οποία διαρκώς εξελίσσονται, έτσι ώστε να παρέχεται η όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη και αποτελεσματική υποστήριξη των επιχειρηματικών μονάδων στη λήψη αποφάσεων και να προλαμβάνονται τυχόν αρνητικές συνέπειες στα αποτελέσματα του Ομίλου. Κεντρικό άξονα στη μέτρηση του πιστωτικού κινδύνου αποτελούν συστήματα διαβαθμίσεως πιστωτικού κινδύνου τα οποία χρησιμοποιούν: τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά κριτήρια αξιολογήσεως, σε συνδυασμό και με κριτήρια συναλλακτικής συμπεριφοράς, ώστε να εξάγονται, στατιστικά, διακριτές πιθανότητες αθετήσεως των πιστούχων. Η κλίμακα διαβαθμίσεως που χρησιμοποιείται αποτελείται από εννέα βασικές βαθμίδες, ενώ διενεργούνται σε συστηματική βάση ασκήσεις προσομοιώσεως καταστάσεων κρίσεως όπου διερευνάται η ενδεχόμενη επίπτωση στα χρηματοοικονομικά αποτελέσματα του Ομίλου λόγω δυσμενών εξελίξεων τόσο 52

53 στη συναλλακτική συμπεριφορά των πιστούχων, όσο και στο ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον. Έναντι των πιστωτικών κινδύνων η τράπεζα χρησιμοποιεί ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΕΙΣ που δύναται να προκύψουν από την ενδεχόμενη αδυναμία του πιστούχου να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πιστωτικός κίνδυνος ανοιγμάτων Περιγραφή Καθαρή Αξία ανοίγματος σε πιστωτικό κίνδυνο Διαθέσιμα σε Κεντρικές Τράπεζες Απαιτήσεις κατά Πιστωτικών Ιδρυμάτων Δάνεια και απαιτήσεις κατά Ιδιωτών Δάνεια και απαιτήσεις κατά Επιχειρήσεων Παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα Συνολική αξία ανοιγμάτων που υπόκεινται σε πιστωτικό κίνδυνο Από τα στοιχεία που προκύπτουν σχετικά με την τράπεζα της Alpha Bank είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του πιστωτικού της κινδύνου έχει να κάνει και δάνεια και απαιτήσεις σε ιδιώτες και επιχειρήσεις. Το 2011 και προσαρμοζόμενη στα πλαίσια των νέων ρυθμιστικών εφαρμογών και συγκλίνοντας περισσότερο στα πλαίσια της Βασιλείας ΙΙΙ, έχει περιορίσει τα ανοίγματά της στον πιστωτικό κίνδυνο κατά Εκτός από τον περιορισμό αυτό θα λέγαμε ότι το 42% 43% είναι ανοίγματα σε δάνεια και απαιτήσεις με αντισυμβαλλόμενο μέρος επιχειρήσεις, γεγονός που σε μία δύσκολη οικονομική συγκυρία αποτελεί ένα σημαντικό ζητούμενο για την τράπεζα, γεγονός που είναι γενικευμένο και για τον λόγο αυτό έχει περιοριστεί σημαντικά η δοσοληψία δανείων μεταξύ τραπεζών και πελατών. Επιπρόσθετα στο σύνολο του πιστωτικού κινδύνου το 75% του κινδύνου της προέρχεται από τους πελάτες της (ιδιώτες επιχειρήσεις). 53

54 Τα παραπάνω αποτελέσματα θα μετρηθούν στο τέλος με τα αποτελέσματα των άλλων τραπεζών. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Σύμφωνα με την ετήσια οικονομική έκθεση της Εθνικής Τράπεζας (2010 και 2011), ο Όμιλος τηρεί διαδικασίες υποστήριξης, μέτρησης και παρακολούθησης των πιστοδοτήσεων σε συνεχή βάση, στις οποίες περιλαμβάνονται ειδικότερα: Τεκμηριωμένες πολιτικές διαχείρισης πιστωτικών κινδύνων. Εσωτερικά συστήματα διαβάθμισης κινδύνων. Συστήματα πληροφορικής και αναλυτικές τεχνικές που εξασφαλίζουν τη μέτρηση των εγγενών πιστωτικών κινδύνων για όλες τις σχετικές δραστηριότητες. Οι εσωτερικές δικλείδες ασφαλείας του Ομίλου για τις διαδικασίες που σχετίζονται με πιστωτικούς κινδύνους περιλαμβάνουν: Κατάλληλη διαχείριση των λειτουργιών πιστοδοτήσεων Τακτικές και έγκαιρες διορθωτικές ενέργειες για τη διαχείριση των προβληματικών πιστοδοτήσεων. Ανεξάρτητη αξιολόγηση των διαδικασιών διαχείρισης πιστωτικών κινδύνων από τη Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου, ειδικότερα όσον αφορά τα συστήματα - υποδείγματα διαχείρισης πιστωτικών κινδύνων που εφαρμόζονται στον Όμιλο. Για την μέτρηση και εκτίμηση του πιστωτικού κινδύνου η τράπεζα χρησιμοποιεί μεθόδους μέτρησης που σχετίζονται με την χρήση των υποδειγμάτων μέτρησης πιστωτικού κινδύνου που έχουν ως απώτερο στόχο τη στατιστική εκτίμηση: της Αναμενόμενης Ζημίας (Expected Loss) μέσω υπολογισμού των παραμέτρων κινδύνου, ήτοι της Πιθανότητας Αθέτησης (Probability of Default), της Ζημίας σε περίπτωση Αθέτησης (Loss Given Default) και της Έκθεσης σε Κίνδυνο σε περίπτωση Αθέτησης (Εxposure Αt Default). 54

55 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πιστωτικός κίνδυνος ανοιγμάτων Περιγραφή Καθαρή Αξία ανοίγματος σε πιστωτικό κίνδυνο Εμπορικό Χαρτοφυλάκιο Απαιτήσεις κατά Πιστωτικών Ιδρυμάτων Δάνεια και απαιτήσεις κατά Πελατών Χαρτοφυλάκιο Επενδύσεων Παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα Συνολική αξία ανοιγμάτων που υπόκεινται σε πιστωτικό κίνδυνο Σε αντίθεση με την τράπεζα της Alpha Bank ο πιστωτικός κίνδυνος της Εθνικής Τράπεζας είναι σε μεγαλύτερα μεγέθη, αλλά είναι και μεγαλύτερα τα μεγέθη συνολικά της τράπεζας. Σε αντίθεση με την τράπεζα της Alpha Bank έχει μειώσει την καθαρή αξία ανοίγματος της σε πιστωτικό κίνδυνο μόνο σε σχέση με τους πελάτες και το χαρτοφυλάκιο επενδύσεων, ενώ έχει αυξηθεί το άνοιγμα στις υπόλοιπες μεγάλες κατηγορίες. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι και πάλι το μεγαλύτερο μέρος του πιστωτικού κινδύνου της τράπεζας προέρχεται από τους πελάτες, όπως και στην προηγούμενη τράπεζα, αλλά σε ποσοστά που φτάνουν το 58% - 62%. Δεύτερο σημαντικότερο στοιχείο είναι το άνοιγμα στο χαρτοφυλάκιο επενδύσεων, στοιχείο που ήταν αμελητέο στην προηγούμενη τράπεζα. EUROBANK Ο Όμιλος καθορίζει τα επίπεδα πιστωτικού κινδύνου που αναλαμβάνει, με την επιβολή ορίων αναφορικά με το μέγεθος του αποδεκτού κινδύνου από κάποιο πιστούχο ή ομάδα πιστούχων και από γεωγραφικούς και βιομηχανικούς τομείς. Αυτού του είδους οι κίνδυνοι παρακολουθούνται σε περιοδική βάση και υπόκεινται σε ετήσια ή συχνότερη αναθεώρηση. Τα επίπεδα πιστωτικού κινδύνου ανά προϊόν, βιομηχανικό τομέα και χώρα επανεξετάζονται κάθε τρίμηνο από την Επιτροπή Κινδύνων της Τράπεζας. Το άνοιγμα σε κάποιο πιστούχο, 55

56 συμπεριλαμβανομένων τραπεζών και χρηματιστών, περιορίζεται περαιτέρω με υπό-όρια που καλύπτουν στοιχεία εντός και εκτός ισολογισμού κ.α. Σε ακόμα μία περίπτωση η τράπεζα της Eurobank δεν παρέχει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με τους τρόπους λειτουργίας της στο πιστωτικό κίνδυνο, αλλά παραθέτει στοιχεία σχετικά με αυτόν. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πιστωτικός κίνδυνος ανοιγμάτων Περιγραφή Καθαρή Αξία ανοίγματος σε πιστωτικό κίνδυνο Απαιτήσεις κατά Πιστωτικών Ιδρυμάτων Δάνεια και απαιτήσεις κατά Πελατών Χαρτοφυλάκιο Επενδύσεων Παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα Συνολική αξία ανοιγμάτων που υπόκεινται σε πιστωτικό κίνδυνο Στην περίπτωση της Eurobank ο πιστωτικός κίνδυνος είναι σε σημαντικότερα επίπεδα σε σχέση με την Alpha Bank, σε χαμηλότερα επίπεδα από την Εθνική Τράπεζα, αλλά είναι άλλα τα δεδομένα της, και σαν εικόνα γενικά μοιάζει με την εικόνα της Alpha Bank. Η Eurobank έχει μειώσει κατά τον πιστωτικό της κίνδυνο και το 70% - 72% του πιστωτικού της κινδύνου οφείλεται στους πελάτες της, επιχειρήσεις και ιδιώτες. Το δεύτερο σημαντικότερο στοιχείο της είναι το χαρτοφυλάκιο της σε επενδύσεις ομολόγων που φτάνουν στο 15% - 20%, αλλά έχει μειωθεί αρκετά μέσα σε έναν χρόνο. 56

57 ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Ο Όμιλος αξιολογεί την πιστοληπτική ικανότητα των αντισυμβαλλομένων και εκτιμά το ενδεχόμενο αθέτησης των συμβατικών τους υποχρεώσεων χρησιμοποιώντας υποδείγματα πιστοληπτικών διαβαθμίσεων (ratings) προσαρμοσμένα στις κατηγορίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αντισυμβαλλομένων. Τα υποδείγματα αυτά έχουν αναπτυχθεί εσωτερικά και συνδυάζουν τη χρηματοοικονομική και στατιστική ανάλυση με την κρίση των αρμόδιων στελεχών, ενώ υποβάλλονται σε αξιολόγηση όπου είναι εφικτό, μέσω της αντιπαραβολής τους με εξωτερικά διαθέσιμη πληροφόρηση. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πιστωτικός κίνδυνος ανοιγμάτων Περιγραφή Καθαρή Αξία ανοίγματος σε πιστωτικό κίνδυνο Απαιτήσεις κατά Πιστωτικών Ιδρυμάτων Δάνεια και απαιτήσεις κατά Πελατών Χαρτοφυλάκιο Επενδύσεων Παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα Συνολική αξία ανοιγμάτων που υπόκεινται σε πιστωτικό κίνδυνο Στην τράπεζα Πειραιώς τα ανοίγματα από την καθαρή θέση μειώθηκαν μέσα στο 2011, όπως και στις άλλες τράπεζες. Η τράπεζα Πειραιώς έχει μειώσει σε μεγάλο βαθμό την καθαρή της θέση ανοίγματος στον πιστωτικό κίνδυνο σχετικά με τις απαιτήσεις κατά των πιστωτικών ιδρυμάτων, ενώ η μόνη κατηγορία στην οποία υπήρξε άνοδος ήταν στα παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα. 57

58 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗ Περιγραφή ALPHA BANK ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Απαιτήσεις κατά Πιστωτικών Ιδρυμάτων Δάνεια και απαιτήσεις κατά Πελατών Χαρτοφυλάκιο Επενδύσεων Παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα Περιγραφή EUROBANK ΠΕΙΡΑΙΩΣ Απαιτήσεις κατά Πιστωτικών Ιδρυμάτων Δάνεια και απαιτήσεις κατά Πελατών Χαρτοφυλάκιο Επενδύσεων Παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα Πηγή: Επεξεργασία του συγγραφέα βασισμένο στις ετήσιες οικονομικές εκθέσεις των τραπεζών Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των κινήσεων των τραπεζών. Από τις τράπεζες που μελετάμε όλες έχουν μειώσει σε γενικές γραμμές στον πιστωτικό κίνδυνο και σχετικά ισόποσης μεταβολής. Το μεγαλύτερο άνοιγμα στον πιστωτικό κίνδυνο αποτελεί για μία τράπεζα το δάνειο και η απαίτηση απέναντι σε ένα πελάτη (ιδιώτη ή επιχείρηση). 58

59 Στα παρακάτω σχήματα απεικονίζονται γραφικά τα στοιχεία του πίνακα και με χρωματικές διαφορές θα δούμε την κάθε τράπεζα έτσι ώστε να μπορεί να προκύψει και μία οπτική σύγκριση. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠ. EUROBANK ALPHA BANK ΤΡΑΠ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πηγή: Επεξεργασία του συγγραφέα EUROBANK ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠ. ΤΡΑΠ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ ALPHA BANK Πηγή: Επεξεργασία του συγγραφέα 59