Integrated urban and suburban green space network - functions and multiple benefits

Transcript

1 Ολοκληρωµένο δίκτυο αστικού και περιαστικού πρασίνου - λειτουργίες και πολλαπλά οφέλη Σπανός Κωνσταντίνος ΕΘΙΑΓΕ Ινστιτούτο ασικών Ερευνών, Βασιλικά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: (2, 3), Fax: e- kspanos@fri.gr Περίληψη Η εργασία αυτή παρουσιάζει µια γενική ανασκόπηση για τα οφέλη που προσφέρει το αστικό και περιαστικό πράσινο µε βάση τις καινούργιες αντιλήψεις και πληροφορίες που παρέχει η διεθνής έρευνα. Το αστικό και περιαστικό πράσινο συµβάλει σηµαντικά στη βελτίωση του αστικού κλίµατος, παρέχοντας πολύτιµες οικολογικές λειτουργίες και κοινωνικές υπηρεσίες. Η δηµιουργία ενός δικτύου - συστήµατος αστικού και περιαστικού πρασίνου µπορεί να βελτιώσει σηµαντικά την οικολογική και περιβαλλοντική ποιότητα στις µεγάλες πόλεις. Τα οφέλη, εκτός από την οικολογική και περιβαλλοντική σπουδαιότητα, προάγουν την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη των µεγάλων αστικών περιοχών, και συνεπώς συνεισφέρουν σηµαντικά στην αειφορική αστική ανάπτυξη. Λέξεις - κλειδιά: αστικό και περιαστικό πράσινο, κλίµα, οφέλη, ποιότητα, αειφορική ανάπτυξη. Integrated urban and suburban green space network - functions and multiple benefits Spanos Konstantinos NAGREF Forest Research Institute, Vassilika, Thessaloniki Tel.: (2, 3), Fax: , e- kspanos@fri.gr Abstract This work presents a general overview on the benefits of urban and suburban green space based on the new concepts and information derived from the international research. The urban and suburban green space contributes significantly to the improvement of the urban climate, providing valuable ecological functions and social services. The development of a network - system of urban and suburban green space can significantly improve the ecological and environmental quality in big cities. The benefits, apart from the ecological and environmental significance, largely contribute to the economical and social development of large urban areas, and therefore highly contribute to the sustainable urban development. Keywords: urban and suburban green space, climate, benefits, quality, sustainable development. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάπτυξη και η επέκταση των µεγάλων αστικών κέντρων έχει µετατρέψει µεγάλο µέρος του φυσικού περιβάλλοντος σε αστικό, µε συνέπεια οι κάτοικοι να θεωρούν τις πόλεις σαν περιοχές απασχόλησης, οικονοµικά και πολιτιστικά κέντρα. Το γεγονός αυτό δηµιουργεί έντονο κυκλοφοριακό πρόβληµα, αύξηση των ατυχηµάτων, άγχος και ακόµη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Έτσι για καλύτερη ποιότητα ζωής ένα σηµαντικό ποσοστό των κατοίκων προτιµά να διαµένει στα πράσινα προάστια και στην περιφέρεια των µεγάλων αστικών κέντρων Η αντίληψη της αειφορικής ανάπτυξης ή της οικολογικής πόλης αναφέρεται στη στρατηγική που µπορεί να αλλάξει τις αρνητικές επιπτώσεις του αστικού περιβάλλοντος (Heidt and Neef 2008). Αυτή συνήθως περιλαµβάνει την επαναφορά του φυσικού περιβάλλοντος µέσα στις πόλεις, διότι το πράσινο

2 προσφέρει σηµαντικές οικολογικές λειτουργίες και υπηρεσίες µέσα στον αστικό ιστό, οι οποίες προάγουν την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Η αύξηση της κυκλοφορίας των οχηµάτων στις πόλεις και η αύξηση της θερµοκρασίας στα αστικά κέντρα όχι µόνο καταστρέφουν το περιβάλλον, αλλά συνεπάγονται και κοινωνικές και οικονοµικές επιπτώσεις. Οι µικρές αλλαγές (π.χ. δενδροφυτεύσεις, δηµιουργία µικρών πάρκων, ανοιχτών χώρων, υδάτινων χώρων) στο υπάρχον αστικό περιβάλλον, µπορούν να συνεισφέρουν σηµαντικά στην εξοικονόµηση ενέργειας αλλά και στη βελτίωση του µικρο-κλίµατος (Fezer 1995). Ωστόσο, το πιο σηµαντικό για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων στις πόλεις είναι ο σχεδιασµός και η διατήρηση ενός ολοκληρωµένου δικτύου - συστήµατος αστικού και περιαστικού πρασίνου. Ιδιαίτερα, οι αστικοί πράσινοι χώροι και η διατήρηση ενός άνετου αστικού κλίµατος παράγουν κοινωνικά και οικονοµικά οφέλη (Fezer 1995, McPherson et al. 1999). Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να παρουσιάσει µια γενική ανασκόπηση για το αστικό περιβάλλον, το σχεδιασµό και τη διατήρηση ενός ολοκληρωµένου δικτύου - συστήµατος αστικού και περιαστικού πρασίνου, και τα πολλαπλά οφέλη που µπορεί προσφέρει ένα τέτοιο δίκτυο. 2. ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ένα από τα πιο σηµαντικά χαρακτηριστικά που διακρίνει το αστικό περιβάλλον από το γύρω περιαστικό - αγροτικό, είναι το διαφορετικό µικροκλίµα που επικρατεί στις πόλεις. Σε σύγκριση µε το περιαστικό και το γύρω αγροτικό, το αστικό κλίµα διαφέρει όσον αφορά την ηλιακή ακτινοβολία, τα χαρακτηριστικά της βροχόπτωσης και τη θερµοκρασία (Πίνακας 1) (Gilbert 1991). Η ηλιακή ακτινοβολία, η θερµοκρασία του αέρα, η ταχύτητα του ανέµου, η σχετική υγρασία, η νέφωση και η βροχόπτωση µπορεί να ποικίλουν σηµαντικά εξ αιτίας των κτιρίων και της τοπογραφικής διαµόρφωσης µιας πόλης και του περιβάλλοντος περιαστικού χώρου. Πολλοί και ποικίλοι είναι οι παράγοντες µέσα σε µια πόλη που επηρεάζουν το κλίµα της, όπως η δοµική πυκνότητα, ο προσανατολισµός των δρόµων, η σκίαση που παρέχουν τα κτίρια, και ο τύπος και το ποσοστό αστικού πρασίνου (σε σχέση µε το σύνολο του αστικού χώρου). Πίνακας 1. Μέσες διαφορές κλιµατικών παραµέτρων δοµηµένων αστικών περιοχών σε σύγκριση µε τις γύρω αγροτικές. Table 1. Average climatic parameters of built-up urban areas in comparison to surrounding rural areas. Κλιµατική Παράµετρος Χαρακτηριστικά ιαφορές (σε σύγκριση µε τις γύρω περιαστικές & αγροτικές περιοχές) Ρύπανση αέρα Αέρια ρύπανση 2-25 φορές περισσότερο Ηλιακή ακτινοβολία Θερµοκρασία αέρα Ταχύτητα ανέµου Σχετική υγρασία Παγκόσµια ηλιακή ακτινοβολία Υπεριώδης ακτινοβολία ιάρκεια ηλιοφάνειας Μέση ετήσια Σε ηλιόλουστες ηµέρες Μέση ετήσια Ηµέρες χωρίς άνεµο Χειµώνας Καλοκαίρι 15-20% λιγότερο 15-20% λιγότερο 5-15 % λιγότερο 0,5 1,5 C υψηλότερη 2,0 6 C υψηλότερη 15 20% µικρότερη 5 20% µεγαλύτερη 2% λιγότερη 8-10% λιγότερη Νέφωση Συννεφιά 5-10% περισσότερη Κατακρηµνίσµατα Συνολική βροχόπτωση 5-10% περισσότερη (Πηγή: Gilbert 1991). Σε σχέση µε το µη αστικό (περιαστικό & αγροτικό), το αστικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από υψηλότερες θερµοκρασίες, γενικά µείωση του ανέµου, και ηλιακή ακτινοβολία να ποικίλει ανάλογα µε το βαθµό της ρύπανσης. Η ρύπανση του αέρα (διοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, όζον, αεροζόλς, σωµατίδια) στις αστικές περιοχές είναι υψηλή, συνήθως 5 ως 25 φορές περισσότερο απ ότι στις γειτονικές µη αστικές περιοχές,

3 εξ αιτίας των αέριων ρυπαντών (λόγω της κυκλοφορίας και της βιοµηχανίας). Μεταξύ των άλλων επιπτώσεων, η αέρια αστική ρύπανση συντελεί στη µικρότερη εισροή ηλιακής ακτινοβολίας, αλλά προξενεί µεγαλύτερη κατακράτηση θερµότητας (Fezer 1995). Ένα µεγάλο πρόβληµα του αστικού κλίµατος πού έχει µελετηθεί σε µεγάλο βαθµό, είναι η επίδραση της αστικής θερµονησίδας. Σχεδόν κάθε µεγάλο αστικό κέντρο στον κόσµο, είναι θερµότερο κατά 1 C έως 4 C από το γειτονικό µη αστικό - αγροτικό περιβάλλον, και αυτό συντελεί ώστε οι πόλεις να συµπεριφέρονται σαν θερµονησίδες (Oke 1973). Οι αιτίες αυτού του φαινοµένου είναι κύρια οι παρακάτω (συνοπτικά περιγράφονται): Α) Η απορρόφηση της θερµότητας από τις οροφές και τους τοίχους των κτιρίων, καθώς επίσης και από τους δρόµους, πεζόδροµους και άλλες καλυµµένες επιφάνειες. Τα κτίρια, οι δρόµοι και πεζόδροµοι απορροφούν την ηλιακή ακτινοβολία αντί να την αντανακλούν, έτσι αυξάνουν την θερµοκρασία των επιφανειών και του εγγύς περιβάλλοντος κατά 10 C έως 20 C περισσότερο απ ότι η κανονική θερµοκρασία αέρα (Taha et al. 1992). Β) Το µεγαλύτερο ποσοστό αδιαπέραστων επιφανειών (κτίρια, δρόµοι πεζόδροµοι, πλατείες) και λιγότερη έκταση µε βλάστηση και γυµνό έδαφος. Αυτό σηµαίνει ότι υπάρχουν λιγότερα δέντρα, θάµνοι και άλλη βλάστηση για σκίαση των κτιρίων και απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας, και λιγότερη εξάτµιση από τη βλάστηση και το γυµνό έδαφος, για δρόσισµα του δοµηµένου µικρο-περιβάλλοντος (Bonan 2002). 3. ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΙΚΤΥΟΥ - ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ Η δηµιουργία και η διατήρηση του αστικού και περιαστικού πρασίνου αποτελεί τη βάση του σχεδιασµού µιας πόλης. Ο σχεδιασµός αστικού και περιαστικού πρασίνου βασίζεται στη χρήση διαφορετικών στοιχείων και τύπων πρασίνου, το καθένα από τα οποία εκπληρώνει ειδικές λειτουργίες µέσα στο γενικό αστικό περιβάλλον. Όλες οι µορφές πρασίνου (φυσικά πάρκα, αστικά & περιαστικά δάση, πάρκα πολιτιστικών τοπίων) συνήθως είναι µεµονωµένα (χωρικά) τµήµατα βλάστησης. Για την επίτευξη του αρίστου (στο σχεδιασµό ή αποκατάσταση µιας πόλης) αυτά τα µεµονωµένα µέρη πρασίνου θα πρέπει να συνδεθούν µεταξύ τους χρησιµοποιώντας γραµµικά στοιχεία βλάστησης, τα οποία ενώνουν το αστικό πράσινο σε ένα ολοκληρωµένο δίκτυο - σύστηµα (Εικόνα 1) µε σκοπό να βελτιώσουν τις διάφορες περιβαλλοντικές λειτουργίες, όπως το αστικό κλίµα, η προστασία της φύσης και η βιοποικιλότητα. Οι γραµµικές µορφές πρασίνου (όπως µονοπάτια, υδάτινα γραµµικά στοιχεία, πράσινοι διάδροµοι, πράσινες ζώνες, το πράσινο σε δρόµους ταχείας κυκλοφορίας) µπορούν να λειτουργήσουν σαν συνδετικές ζώνες µεταξύ των αστικών πάρκων και επίσης να συνδέσουν το κέντρο της πόλης µε τον περιαστικό χώρο (Εικόνα 1).

4 ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ( ΑΣΟΣ) ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Εικόνα 1. Παράδειγµα (γράφηµα) ενός ολοκληρωµένου αστικού δικτύου πρασίνου συστήµατος Figure 1. An example (graph) of an integrated network - system of urban green space Οι ζώνες πρασίνου και οι πράσινοι διάδροµοι, τα οποία µπορούν να ακολουθούν κύριους δοµικούς άξονες (π.χ. δρόµος ταχείας κυκλοφορίας, περιφερειακούς δακτυλίους) σε µια πόλη, παρέχουν σηµαντικές περιβαλλοντικές λειτουργίες. Οι ζώνες και οι πράσινοι διάδροµοι ενεργούν (περισσότερο από τα πάρκα) σαν βιότοποι διαφορετικών ειδών φυτών και ζώων. Ανάλογα µε τη δοµή, η γραµµική βλάστηση υπηρετεί σαν χώρος διάβασης για πολλούς οργανισµούς, επίσης σαν εµπόδιο ή βιολογικό φίλτρο για τους ρυπαντές, και να ξεχωρίζει διαφορετικές αστικές δοµηµένες περιοχές για βελτίωση του αστικού και ρυµοτοµικού σχεδιασµού. Οι πράσινοι διάδροµοι και ζώνες µπορούν να υπηρετούν σαν ζώνες διασποράς για πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας και συνεισφέρουν σηµαντικά στην αύξηση της βιοποικιλότητας στις πόλεις. Για την επίτευξη ενός ολοκληρωµένου αστικού συστήµατος πρασίνου, η χωρική διευθέτηση των αστικών πράσινων χώρων και στοιχείων βλάστησης είναι πολύ σηµαντική. Ένα αστικό οικολογικό σύστηµα (οικοσύστηµα), εποµένως, είναι ένα αστικό δίκτυο πρασίνου. Η ποιότητα των διαφόρων στοιχείων αστικού πρασίνου, σε σχέση µε τις οικολογικές λειτουργίες, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (µερικοί αναφέρονται παρακάτω) (Carreiro et al. 2008, Heidt and Neef 2008, Σπανός 2010): - το µέγεθος, - θέση και κατανοµή µέσα στην πόλη, - ποικιλότητα στη σύνθεση και ποικιλότητα δοµής των τύπων βλάστησης - συνδυασµών διαφορετικών τύπων πρασίνου, - σύνδεση και ενσωµάτωση στο δίκτυο πρασίνου, - ανθεκτικότητα στις καταπονήσεις (θερµοκρασία, ρύπανση). Οι αστικοί και οι περιαστικοί πράσινοι χώροι πρέπει να συνδέονται έτσι ώστε να δηµιουργούν ένα ολοκληρωµένο δίκτυο - σύστηµα πρασίνου (Εικόνα 1). Το δίκτυο - σύστηµα πρασίνου µπορεί να περιλαµβάνει (Carreiro et al. 2008, Heidt and Neef 2008, Σπανός 2010): περιφερειακούς δακτυλίους - διαδρόµους βλάστησης (π.χ. εσωτερικός και εξωτερικός),

5 γραµµικές ζώνες βλάστησης (πλάτους m, για εµπλουτισµό του κέντρου της πόλης µε καθαρό αέρα και εξισορρόπηση της θερµοκρασίας µεταξύ αστικού και περιαστικού χώρου), αστικά και περιαστικά πάρκα και άλση (µεγάλα τεµάχια), πολλαπλούς διαδρόµους (π.χ. α) κατά µήκος ποταµών και ρεµάτων - πλάτους m, β) κατά µήκος οδών ταχείας κυκλοφορίας - πλάτους m), πολλαπλή ζώνη δάσους (διατηρητέα δάση σε ποταµούς/ρέµατα, λίµνες, παραλίες, και βιοµηχανικές περιοχές), µια αλυσίδα βλάστησης (π.χ. που ενώνει διαφορετικά στοιχεία/µέρη τοπίου όπως δασικά πάρκα και πάρκα διατήρησης της φύσης). 4. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ - ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΟΦΕΛΗ Είναι πολύ σηµαντικό να διατηρούµε και να βελτιώνουµε ένα αστικό περιβάλλον το οποίο µας παρέχει καλή ποιότητα ζωής και ειδικά σε πυκνά - δοµηµένες πόλεις. Οι αστικοί και περιαστικοί πράσινοι χώροι εκτός από τα σηµαντικά οικολογικά οφέλη, προσφέρουν επίσης σηµαντικά οικονοµικά και κοινωνικά οφέλη (Εικόνα 2). Οικολογικά: προστασία της φύσης αστικό κλίμα Οικονομικά: οικονομία ενέργειας αξία ακινήτων ποιότητα αέρα ΑΣΤΙΚΟ & ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ Κοινωνικά: αναψυχή και υγιεινή αισθητική Εικόνα 2. Γραφική παράσταση των πολλαπλών οφελών που παρέχει το αστικό και περιαστικό πράσινο Figure 2. Graphical presentation of multiple benefits provided by urban and sub-urban green space Οικολογικά και περιβαλλοντικά οφέλη Πολλοί είναι οι λόγοι που συνηγορούν για την επέκταση του δικτύου πρασίνου µέσα και γύρω από τις πόλεις. Το αστικό και περιαστικό πράσινο µετριάζει το τοπικό κλίµα, φιλτράρει τον αέρα, βελτιώνει την ποιότητα του νερού, προστατεύει το έδαφος, απορροφά και δεσµεύει τους διάφορους ρυπαντές, και δηµιουργεί βιότοπους για τη χλωρίδα και την πανίδα. Έχει αναφερθεί (Witting 2002) ότι η βιοποικιλότητα στις αστικές περιοχές µπορεί και να είναι µεγαλύτερη από τις γύρω αγροτικές περιοχές, γιατί µε ένα µεγάλο και ποικίλο

6 δικτύου συστήµατος πρασίνου, οι αστικές περιοχές µπορεί να παρέχουν µια πληθώρα από οικολογικές θέσεις (καταφύγια) για πολλά είδη (µερικές φορές ακόµη και για απειλούµενα είδη π.χ. είδη αρπακτικών). Οι πράσινες ζώνες/διάδροµοι που συνδέουν διάφορα άλλα µέρη βλάστησης (π.χ. πάρκα, άλση, φυσικά δάση) παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στις αστικές περιοχές, για το λόγο ότι ενεργούν σαν άξονες κίνησης για πολλά ζώα, και σαν µέσο διασποράς γενετικού υλικού των φυτών. Οι πράσινοι χώροι (εντός και γύρω από τις πόλεις) επίσης παρέχουν χώρους όπου υπάρχει γυµνό (µη δοµηµένο) έδαφος, έτσι µειώνεται ο κίνδυνος από την αυξηµένη επιφανειακή απορροή και συνεπώς έχουµε µείωση του κινδύνου για πληµµύρες. Επίσης, πολύ σηµαντικό, η αστική και περιαστική βλάστηση µειώνει την επίδραση της αστικής θερµονησίδας µέσω της διαδικασίας της εξάτµισης - διαπνοής. Τα εδάφη που είναι καλυµµένα µε βλάστηση συνήθως περιέχουν µεγαλύτερη ποικιλότητα µικρο-οργανισµών, όπως οι µυκορριζικοί µύκητες και τα αζωτο-δεσµευτικά βακτήρια, τα οποία συνεισφέρουν και ενισχύουν τη θρέψη των δέντρων και άλλων φυτών. Η αστικοί πράσινοι χώροι είναι άκρως σηµαντικοί για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα µέσω συγκράτησης/απορρόφησης των αέριων ρυπαντών (π.χ. Όζον, διοξείδιο του άνθρακα) και µέσω της δέσµευσης/συγκράτησης των σωµατιδίων ρυπαντών από τα φύλλα. Στην περίπτωση των πάρκων, ο αριθµός, το µέγεθος, ο τύπος της βλάστησης, και η αναλογία δέντρων/θάµνων είναι σηµαντικά. Μια προστατευτική βλάστηση µε ψηλά δέντρα και θάµνους στο ενδιάµεσο (µεταξύ των δέντρων), θεωρείται πιο λειτουργική στο φιλτράρισµα του αέρα από τα σωµατίδια σε σύγκριση µε βλάστηση (ίδιας έκτασης) που αποτελείται µόνο από δέντρα. Ένα πάρκο µε δέντρα και θάµνους µπορεί να συγκρατήσει ποσό σκόνης µέχρι και 70 tons/ha/έτος (Meyer 1997). Πράσινοι χώροι πλάτους 50 έως 100 m µπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα του αέρα µέχρι και 300 m απόσταση µέσα στις γύρω δοµηµένες περιοχές (Meyer 1997). Οι δεντροστοιχίες επίσης δηµιουργούν µικρή ανακύκλωση του αέρα τοπικά, η οποία διαλύει τους ρυπαντές και έτσι µειώνει τον κίνδυνο της δηµιουργίας αστικού νέφους σε τοπικό επίπεδο. Οικονοµικά οφέλη Η οικονοµική ανάλυση των οικολογικών και κοινωνικών λειτουργιών που µας παρέχει το αστικό και περιαστικό πράσινο θεωρείται πολύ σηµαντική στον αστικό σχεδιασµό. Αν και τα ποιοτικά οφέλη που παρέχει η αστική και περιαστική βλάστηση (και κυρίως στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος) είναι από καιρό αναγνωρισµένα και επιβεβαιωµένα, όµως οι πληροφορίες για την ποσοτικοποίηση (οικονοµική ανάλυση) των οφελών είναι περιορισµένες. Παρόλα αυτά, υπάρχουν οικονοµικοί δείκτες που βεβαιώνουν ότι το πράσινο και η βελτίωση του αστικού τοπίου επιδρούν θετικά στις τιµές των ακινήτων. Η χρήση της βλάστησης για µείωση του κόστους ενέργειας για ψύξη των κτιρίων έχει διεθνώς αναγνωρισθεί σαν ένα οικονοµικά αποδεκτό κίνητρο για αύξηση του πρασίνου και της φύτευσης δέντρων στις πόλεις (Fezer 1995). Έχει αποδειχθεί, ότι ακόµη και οι µικροί πράσινοι χώροι µπορούν να µειώσουν τις υψηλές θερµοκρασίες στο αστικό περιβάλλον µε ποικίλους τρόπους όπως περιγράφονται παρακάτω: 1) Παράγουν µικρά ρεύµατα αέρα. Αυτές οι µετακινήσεις του αέρα, λόγω του ανέµου ή λόγω του θερµικού κύµατος (προς τα πάνω), δηµιουργούν ανακύκλωση και ανανέωση του αέρα (Bruse 1999). 2) Παρόλο που ένας αστικός πράσινος χώρος (π.χ. πάρκο) εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία κατά τη διάρκεια της ηµέρας, η εξάτµιση από την ποώδη βλάστηση και τα δέντρα µειώνει τη θερµοκρασία στην επιφάνεια του εδάφους και συνεπώς µειώνει τη θερµοκρασία του αέρα στο πάρκο σε σύγκριση µε το γύρω δοµηµένο χώρο. Όταν επικρατούν άνεµοι (έστω και µικρής έντασης), ένα πάρκο ψυχραίνεται και µπορεί να συνεισφέρει σηµαντικά στη µείωση της ζέστης (υψηλές θερµοκρασίες) στην πόλη. Για παράδειγµα, ένα αστικό πάρκο έκτασης 1,0 km 2 µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά τη διαφορά (µείωση) της θερµοκρασίας (σε σύγκριση µε τις γειτονικές αστικές περιοχές) και η οποία µπορεί να είναι ανιχνεύσιµη µέχρι και 4 km απόσταση από το πάρκο (Takashi and Vu Than 1998). 3) Το αστικό πράσινο (και ειδικά η δενδρώδης βλάστηση) µειώνει την επίδραση της αστικής θερµονησίδας µε την παροχή σκιάς. Ακόµη και µεµονωµένα δέντρα (µε κατάλληλη κόµη) που φυτεύτηκαν για να παρέχουν σκίαση στα κτίρια, µπορούν να µειώσουν το κόστος ψύξης των κτιρίων σηµαντικά. Έρευνα έχει δείξει (McPherson et al. 1999) ότι µπορούν να εξοικονοµηθούν µέχρι και 227 kwh από ένα δέντρο µέσω της ψύξης λόγω της εξατµιση-διαπνοής και µέχρι 60 kwh µέσω της άµεσης σκίασης ενός κτιρίου. Η εξοικονόµηση ενέργειας (που προέρχεται από την σκίαση των δέντρων) για ψύξη των κτιρίων µπορεί να φθάσει και µέχρι 40% της συνολικής δαπάνης (McPherson et al. 1999). Κοινωνικά οφέλη Το αστικό και περιαστικό πράσινο συνεισφέρει σηµαντικά στην κοινωνική υγεία των κατοίκων µιας πόλης. Η αστική βλάστηση, και ειδικά τα αστικά πάρκα όλων των κατηγοριών, συνεισφέρουν τα µέγιστα στην αναψυχή, αισθητική και τη χαλάρωση των κατοίκων. Η βλάστηση στις πόλεις φέρνει τους κατοίκους σε επαφή µε τη φύση (αλλαγή εποχών, άνθηση των φυτών, παρουσία πανίδας π.χ. πουλιά, µικρά θηλαστικά). Κατ αυτόν τον τρόπο οι πράσινοι χώροι και τα δέντρα προσφέρουν ζεστασιά και ηρεµία στη ζωή των ανθρώπων, σε αντίθεση µε την ψυχρότητα του δοµηµένου χώρου (κτίρια). Επιπλέον, η αστική και περιαστική βλάστηση εξυπηρετεί

7 εκπαιδευτικούς σκοπούς, παρέχοντας σηµαντικές ευκαιρίες για γνώση της φύσης, τις οικολογικές και περιβαλλοντικές διαδικασίες και κατανόηση της βιοποικιλότητας (Spanos and Feest 2007, Σπανός 2010, Spanos et al. 2010). 5. ΟΜΙΚΕΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΟ ΚΛΙΜΑ Σηµαντικά οικολογικά οφέλη (π.χ. βελτίωση του τοπικού µικροκλίµατος µείωση της θερµοκρασίας, δρόσισµα) σε ένα αστικό περιβάλλον µπορούν να επιτευχθούν µε µικρές δοµικές αλλαγές όπως για παράδειγµα δενδροφυτεύσεις και δηµιουργία πρασίνου κατά µήκος µεγάλων και µικρών δρόµων. Εκτός από τις δοµικές τροποποιήσεις µικρής κλίµακας, συµπεριλαµβανοµένων και των χώρων πρασίνου, ο αστικός σχεδιασµός προβάλει τη δυνατότητα για δοµικές αλλαγές µεγάλης κλίµακας. Για παράδειγµα, η νέα επέκταση µιας πόλης µπορεί να προβλέπει µικρότερη πυκνότητα δόµησης, χρήση ανοιχτόχρωµων υλικών στο εξωτερικό των κτιρίων και αύξηση του αστικού πρασίνου (Carreiro et al. 2008, Heidt and Neef 2008). Ο σκοπός αυτών των δοµικών αλλαγών είναι να βελτιώσει την οικολογική, οικονοµική και κοινωνική αξία της πόλης και να µετατρέψει την παλιά αστική δοµή, που χαρακτηρίζεται από µεγάλη πυκνότητα κτιρίων και σκούρα δοµικά υλικά, σε µικρότερης πυκνότητας νέα αστική δοµή µε ανοιχτόχρωµα δοµικά υλικά. Σε σχέση µε το αστικό κλίµα και την επίδραση της αστικής θερµονησίδας, είναι πολύ σηµαντικό να κατανοήσουµε την επίδραση των δοµικών υλικών στο βαθµό αντανάκλασης της ηλιακής ακτινοβολίας. Μαύρα και σκούρα κατασκευαστικά υλικά απορροφούν το ηλιακό φως σε µεγάλο βαθµό, θερµαίνουν τον αέρα στο γύρω περιβάλλον, και κατά συνέπεια αυξάνουν το επίπεδο δυσφορίας των κατοίκων (ειδικά το καλοκαίρι). Η επίλυση του προβλήµατος αυτού µπορεί να γίνει µε τη δηµιουργία/κατασκευή ανοιχτόχρωµων επιφανειών στα κτίρια ούτως ώστε να αντανακλούν σε µεγαλύτερο βαθµό την ηλιακή ακτινοβολία και να παραµένουν δροσερότερες. Υλικά που αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία ή και χρήση ανοιχτών χρωµάτων βαφής µπορούν να χρησιµοποιούνται για την κάλυψη πεζόδροµων, τοίχων και οροφών. Μια ψυχρότερη οροφή σε ένα κτίριο ωφελεί άµεσα το κτίριο και συνεισφέρει σηµαντικά στην εξοικονόµηση ενέργειας (µέχρι και 15% το καλοκαίρι) (Akbari et al. 1999). 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συνοπτικά, τρία είναι τα κύρια στοιχεία του αστικού περιβάλλοντος που επηρεάζουν την ποιότητα του αστικού κλίµατος. Το πρώτο στοιχείο είναι το ολοκληρωµένο σύστηµα αστικού και περιαστικού πρασίνου, το οποίο καθορίζεται από την παρουσία των απλών του στοιχείων, την κατανοµή αυτών, και την εσωτερική δοµή των. Για την επίτευξη του οικολογικού και κοινωνικού αρίστου, το αστικό και περιαστικό πράσινο πρέπει να σχεδιάζεται και δηµιουργείται έτσι ώστε να έχει τη µορφή ενός δικτύου - συστήµατος ανοιχτών περιοχών και ζωνών αναψυχής που να αλληλο-συνδέονται. Η κατανόηση της σπουδαιότητας αυτών των δικτύων πρασίνου αποτελεί τη βασική αρχή ενός ολοκληρωµένου αστικού σχεδιασµού. Μεγάλες και µικρές πόλεις µπορούν να χρησιµοποιούν φυσικούς διαδρόµους για να συνδέουν τους αστικούς χώρους πρασίνου µε περιαστικούς βιότοπους µέσα σε ένα ολοκληρωµένο δίκτυο - σύστηµα. Αυτοί οι φυσικοί διάδροµοι συνήθως ευρίσκονται κατά µήκος ποταµών και ρεµάτων, τα οποία συχνά δηµιουργούν το κύριο πλαίσιο του αστικού πρασίνου (κάθε µορφής). Οι πράσινοι διάδροµοι µας παρέχουν τη δυνατότητα να συνδυάσουµε τη γη και το νερό σαν ένα σύστηµα, και όχι σαν ξεχωριστά στοιχεία. Το δεύτερο στοιχείο, έχει να κάνει µε την σπουδαιότητα που έχει ο χειρισµός και η κατασκευή της δοµής µιας πόλης, π.χ. της πυκνότητας των κτιρίων και ο προσανατολισµός αυτών, στη βελτίωση του αστικού κλίµατος και της ποιότητας του αέρα. Τρίτο στοιχείο, η επιλογή των δοµικών υλικών παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο στη µείωση των υψηλών θερµοκρασιών και των αρνητικών επιπτώσεων αυτών στην υγεία των κατοίκων. Συµπερασµατικά, η ποιότητα µιας οικο-πόλης εξαρτάται από τους τρεις αυτούς αλληλο-σχετιζόµενους παράγοντες. Τέλος, η ολοκληρωµένη προσέγγιση αυτών σε συνδυασµό µε ένα ολοκληρωµένο και σωστά σχεδιασµένο δίκτυο-σύστηµα αστικού και περιαστικού πρασίνου θα αποδώσει τα άριστα. 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Akbari, H., Konopacki, S., Pomerantz, M., Cooling energy savings potential of reflective roofs for residential and commercial buildings in the United States. Energy 24, Bonan, G.B Ecological Climatology: Concepts and Applications. Cambridge University Press, Cambridge, UK. Bruse, M Modelling ans strategies for improved urban climates. Invited paper. In: Proceedings of International Conference on Urban Climatology and International Congress of Biometereology, Sydney, November Carreiro, M.M., Song, Y.-C., Wu, J. (eds), Ecology, Planning, and Management of Urban Forests: International Perspectives. Springer Science + Bussiness Media, LLC, New York, USA. Fezer, F Das Klima der Städte. Justus Perthes Verlag Gotha, Gotha. Germany. Gilbert, O.L The Ecology of Urban Habitats. Chapman & Hall, London, UK.

8 Heidt, V., Neef, M., Benefits of urban green space for improving urban climate. In: Carreiro, M.M., Song, Y.-C., Wu, J (eds) Ecology, Planning, and Management of Urban Forests: International Perspectives. Springer Science + Bussiness Media, LLC, New York, USA. McPherson, G., Simpson, J.R., Peper, P.J., Xiao, Q Benefit-cost analysis of Modesto s municipal urban forest. Journal of Arboriculture 25, Meyer, J Die zukunftsfaehige Stadt. Nachhaltige Entwicklung in Stadt und Land.Werner Verlag, Düsseldorf, Germany. Oke, Τ.Ρ City size and the urban heat island. Atmospheric Environment, Oxford 14, Σπανός, Κ.Α Περιαστικό Πράσινο. Εκπαιδ. Σηµειώσεις, ΤΕΙ Καβάλας - Παράρτηµα ράµας Τµήµα Αρχιτεκτονικής Τοπίου, 105 σελ. Spanos, K.A., Feest, A A review of the assessment of biodiversity in forest ecosystems. Management of Environmental Quality 18 (4), Spanos, Κ.Α., Feest, Α., Petrakiς, P.V., Daskalakou, E.N Salient Points on the Assessment and Monitoring of Forest Biodiversity. Global Science Books, Special Issue: Bioremediation, Biodiversity and Bioavailability (in press). Taha, H., Akbari, H., Sailor, D On the simulation of urban climates: sensitivity to surface parameters and anthropogenic heating. Technical Note, Lawrence Berkeley Laboratory, Berkeley, California. Takashi, A., Vu Than, C.A Case study: effects of vegetation on the climate in the urban area. In: Breuste, J., Feldmann, H., Uhlmann, O. (eds.) Urban Ecology. Springer, Berlin. Witting, R Siedlungsvegetation. Ulmer, Stuttgart.