Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Σ Χ Ο Λ Η Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν

Transcript

1 Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Σ Χ Ο Λ Η Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Επιβλέπουσα: Ντίνα Βαΐου ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΝΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΥΦΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ. Σοφία Κρητικού ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΣΤΟΧΟΙ, ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η ΦΥΣΙΚΗ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΙΚΙΛΟΥ ΟΡΟΥΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΠΙΡΡΟΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑΤΜΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΩΛΗΣΗΣ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ 2.1. Ο ΗΜΟΣ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟΙ ΠΥΡΗΝΕΣ...29 Α. Οικιστικός πυρήνας Κηπούπολης Β. Ρυµοτόµηση συνοικιών Αγ. Τριάδας και Πεύκα Βέρδη Γ. Οικιστικός πυρήνας Πετρούπολης ΑΡΧΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΠΥΡΗΝΩΝ ΚΗΠΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΟΙΚΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ Ο ΙΚΩΝ ΑΞΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΛΛΕΙΨΗ ΙΚΤΥΩΝ ΥΠΟ ΟΜΗΣ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΗΜΟΥ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ 3.1 ΓΕΝΙΚΟ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΗΜΟΥ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΤΕΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟ Γ.Π.Σ Η ΟΜΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΟΠΩΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟ Γ.Π.Σ Οικιστική δοµή Χρήσεις γης ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ Γ.Π.Σ Χρήσεις γης - Οργάνωση πολεοδοµικών κέντρων - ίκτυο κυκλοφορίας..72 1

3 3.4.2 Πυκνότητα και συντελεστής δόµησης Έλλειψη ελεύθερων χώρων Άλλες αποκλίσεις από τις προβλέψεις του Γ.Π.Σ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟY ΧΩΡΟY ΜΕ ΤΟ ΠΟΙΚΙΛΟ ΟΡΟΣ 4.1. ΡΕΜΑΤΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ Πρώην λατοµείο Μαρασλή Πρώην λατοµεία Τσίγκου Λατοµικό συγκρότηµα «πρώην Μπινιάρη» (Ασφαλτοτεχνική Αλκυών) Πρώην λατοµείο Γρηγορίου ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΙΚΙΛΟΥ ΠΡΟΣΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΟ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΟΙΚΙΛΟ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΣΥΝ ΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗΣ Είσοδοι από την περιοχή της Πετρούπολης προς το Ποικίλο Ο ιστός της πόλης και το βουνό Ο ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΙΣΟ ΤΟΥ 20 ου ΑΙΩΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..117 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ, ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ 1. Ανάγλυφο Ποικίλου Όρους Θέση και ρόλος του Ποικίλου Όρους σε σχέση µε τη δυτική Αττική αλλά και σε σχέση µε όλη την Αθήνα Καθορισµός ορίων ζωνών προστασίας του Όρους Αιγάλεω, καθώς και των χρήσεων και όρων δόµησης σε αυτές. καθορισµός ειδικών χρήσεων και όρων δόµησης ζωνών 2

4 στην περιφέρεια του ορεινού όγκου ήµοι νόµου Αττικής Αεροφωτογραφία λεκανοπεδίου Αττικής, Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο δήµου Πετρούπολης Π ιάγραµµα ρυµοτόµησης συνοικισµού «Κηπουπόλεως Βέρδη» (1929) Ρυµοτοµικό διάγραµµα του Ο.Σ. συνταξιούχων ΙΚΑ «Αγία Τριάς» (1955) Ρυµοτοµικό διάγραµµα στα Πεύκα Βέρδη (1958) Συνοικίες Πεύκα Βέρδη και Αγία Τριάδα Το κτήµα Τσουκλίδη Νώε Το δεύτερο σχέδιο της Πετρούπολης του Συνοικίες δήµου Πετρούπολης Στάδια ένταξης στο σχέδιο Αεροφωτογραφία Αεροφωτογραφία 1953 και στάδια ένταξης στο σχέδιο Αεροφωτογραφία Χάρτης αντικειµενικών αξιών δήµου Πετρούπολης Χώροι πρασίνου δήµου Πετρούπολης Αεροφωτογραφία Πετρούπολης πυκνότητα δόµησης και κτιριακού όγκου Κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι δήµου Πετρούπολης Ποικίλο Όρος και δυτικά προάστια της Αθήνας σε χάρτη του Αεροφωτογραφία περιοχής Άλσους Αγ. ηµητρίου Αεροφωτογραφία, θέατρο Πέτρας, πρώην λατοµείο Μαρασλή Αεροφωτογραφία, αθλητικές εγκαταστάσεις στη θέση πρώην λατοµείων Γρηγορίου Αεροφωτογραφία, νεκροταφείο, αµαξοστάσιο και γήπεδα στη θέση πρώην λατοµείων Ασφαλτοτεχνική - Αλυκών Αεροφωτογραφία, περιοχής δίπλα στο Άλσος Αγ. ηµητρίου Χάρτης αεροφωτογραφικών παραποµπών

5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 πληθυσµός άµεσων περιοχών επιρροής του Ποικίλου όρους ΠΙΝΑΚΑΣ 2 περαστικό πράσινο του λεκανοπεδίου.15 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 πληθυσµιακή εξέλιξη του δήµου Πετρούπολης και νοµού Αττικής..64 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ελεύθεροι χώροι ΠΙΝΑΚΑΣ 5 εξέλιξη αντικειµενικών αξιών δήµου Πετρούπολης

6 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΣΤΟΧΟΙ, ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Η πόλη είναι το ανθρωπογενές περιβάλλον το οποίο οργανώνει και οργανώνεται από τις τελετουργίες της καθηµερινής ζωής, από τα ασήµαντα και τα εξαιρετικά γεγονότα, από τα τυχαία και τα προσχεδιασµένα συµβάντα. Η πόλη και οι µεταλλάξεις της αποτελούν συµπυκνωµένες µορφές της συνέχειας της ανθρώπινης συµβίωσης στο χρόνο και τον χώρο (Β. Χαστάογλου, 1982). Οι µεταλλάξεις αυτές, ακολουθώντας στον ελλαδικό χώρο µία αναπτυξιακή διαδικασία που έχει σαν βασικό της στοιχείο το συγκυριακό, διαµορφώνονται κυρίως από την δράση ατόµων και οµάδων οι οποίες αναζητούν την δυνατότητα ευκαιρίας και κερδοσκοπίας πάνω στην αγροτική ή κτηνοτροφική γη. Η έλλειψη σχεδιασµού οργανωµένης επέκτασης των πόλεων από τον κρατικό µηχανισµό, διευκόλυνε αυτού του είδους τις επεκτάσεις. Η αντίθετη περίπτωση θα προϋπέθετε την άσκηση πολιτικής γης, µέσω της παρέµβασης του κράτους στα ζητήµατα εκµετάλλευσης γης. Η αστικοποίηση αγροτικών ή κτηνοτροφικών εκτάσεων στην περιφέρεια της πρωτευούσης, αποτελεί την κύρια µεταπολεµική αναπτυξιακή διαδικασία. Η έλευση 1,3 εκατοµµυρίου προσφύγων από την Μικρά Ασία το 1922 και η διαδικασία της «αγροτικής εξόδου», που χαρακτηρίζει τις χώρες της περιφέρειας, έχει τις ρίζες της στο µεσοπόλεµο και κορυφώνεται στην Ελλάδα κατά την δεκαετία του 1960 (Λ. Λεοντίδου 1989), δηµιούργησαν το πλαίσιο αστικοποίησης αυτών των εκτάσεων. Ένα θεµελιώδες ερώτηµα είναι η διερεύνηση των διαδικασιών που οδήγησαν στην αστικοποίηση µιας περιοχής και των σχέσεων που αναπτύχθηκαν σε κοινωνικό επίπεδο. Ποια τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των διαδικασιών µε τις οποίες πραγµατοποιήθηκε η µεταλλαγή µεγάλων εκτάσεων από αγροτικές ή ηµιαγροτικές σε περιοχές αστικών ακινήτων;. Με ποιο τρόπο έγινε η επιλογή του χώρου και ποιες συνθήκες επέδρασαν στην εξέλιξή του; Ποια η συµβολή του κράτους στην αναπτυξιακή διαδικασία; Επίσης υπό διερεύνηση είναι ο τρόπος µε τον οποίο µία οικιστική περιοχή όντας στις παρυφές του περιαστικού χώρου, επεκτείνεται σταδιακά προς τον χώρο του περιαστικού πρασίνου. Σήµερα θεωρείται αυτονόητο ότι ο φυτοκαλυµµένος ελεύθερος χώρος είναι καθοριστικός παράγοντας για την βελτίωση των όρων διαβίωσης και την ποιότητα του περιβάλλοντος στον ιστό της πόλης κυρίως σε µία εποχή όπου η συνεχιζόµενη αύξηση της πυκνότητας του πληθυσµού σε περιορισµένο χώρο, ο σταθερά αυξανόµενος οικοδοµικός όγκος, η γενικότερη κάλυψη µε άσφαλτο και άλλα οικοδοµικά υλικά της επιφάνειας του εδάφους, ο υπέρµετρος κυκλοφοριακός φόρτος επιβαρύνουν σηµαντικά τις περιβαλλοντικές συνθήκες, αυξάνοντας την ατµοσφαιρική ρύπανση και τη θερµοκρασία και µειώνοντας την ταχύτητα του ανέµου στο αστικό τοπίο. Καθοριστική είναι η σηµασία του φυτοκαλυµµένου ελευθέρου χώρου, στη 5

7 βελτίωση των συνθηκών του περιβάλλοντος της πόλης. Παρά το ότι οι «πράσινες» επιφάνειες είναι ζωτικής σηµασίας για το αστικό περιβάλλον, τις περισσότερες φορές είναι λίγες, µικρής έκτασης και συναντώνται τυχαία στον αστικό ιστό της πόλης. Γι αυτό αποκτά ιδιαίτερη σηµασία το περιαστικό πράσινο, που έρχεται να συµπληρώσει το λιγοστό πράσινο του αστικού χώρου. Η ύπαρξη αυτών των φυσικών ενοτήτων στον ελλαδικό χώρο, έχει προέλθει από µία διαδικασία που έχει σαν βασικό της στοιχείο το συγκυριακό, όπως και η διαδικασία της αστικής ανάπτυξης. Η οριοθέτηση και µελέτη των φυσικών δικτύων και τοπίων καθώς και η αναγνώριση της ιδιαιτερότητας, της ευαισθησίας και της φέρουσας ικανότητάς τους θα έπρεπε να προηγείται των όποιων αστικών αναπτύξεων, αποτελώντας υπόβαθρο για την αξιολόγηση της καταλληλότητας τους. Αυτό ποτέ δεν συνέβη, µε αποτέλεσµα αυτές οι φυσικές ενότητες να καταστρέφονται από την οικιστική ανάπτυξη. Οι διαδικασίες κάτω από τους οποίες πραγµατοποιείται αυτή η µετατροπή της δασικής γης σε δοµήσιµη και τελικά αστική, και ο τρόπος που αντιµετωπίστηκαν οι φυσικές αυτές ενότητες από τον κρατικό µηχανισµό, είναι ένα ερώτηµα προς διερεύνηση. Για την διερεύνηση τέτοιων ερωτηµάτων, η εργασία εστιάζει στην περιοχή του ήµου Πετρούπολης και εξετάζει την οικιστική του ανάπτυξη. - Ο σηµερινός ήµος, αποτελείται από δύο αρχικούς οικιστικούς πυρήνες, που προέρχονται από κατατµήσεις αγροτεµαχίων και οικοδόµηση αυθαιρέτων αρχικά κτισµάτων. Τον οικισµό της Κηπούπολης και τον οικισµό Πετρούπολη, που βρίσκονταν εκατέρωθεν ενός ρέµατος στις παρυφές του Ποικίλου Όρους. Η Κηπούπολη αφορά έκταση που ρυµοτοµήθηκε το 1927 σε αµφιθεατρική τοποθεσία στους πρόποδες του Ποικίλου Όρους, βορειοδυτικά του Βαθυρέµατος, ενώ η Πετρούπολη ρυµοτοµήθηκε το 1933 στη θέση άνω Βαθύ Ρέµα, νοτιοανατολικά του Βαθυρέµατος. Οι δύο αρχικοί αυτοί πυρήνες, καλύπτουν σήµερα περίπου το µισό του οικιστικού ιστού του ήµου Πετρούπολης. Οι δύο οικισµοί ρυµοτοµούνται κατά την πρώτη δεκαετία του µεσοπολέµου, όταν η Αθήνα διέρχεται µία νέα φάση επέκτασης, κατά την οποία παίζουν σηµαντικό ρόλο οι σχεδιασµένοι οικισµοί (βλ. παράρτηµα 1). Οι οικισµοί αυτοί, ως προς την τυπολογία του σχεδίου, διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες: Προσφυγικοί συνοικισµοί και οικισµοί τύπου κηπούπολης. Οι προσφυγικοί συνοικισµοί οργανώνονται µε βάση έναν κάναβο ορθογωνικών, συνήθως ενιαίων, οικοδοµικών τετραγώνων, ενώ οι οικισµοί τύπου κηπούπολης, οργανώνονται µε βάση σχεδιαστικά 6

8 πρότυπα των κηποπροαστίων (κεντρικοί στρογγυλοί µεγάλοι ελεύθεροι χώροι, ακτινωτή διάταξη, προκήπια), περιλαµβάνουν δε δύο κατηγορίες οικισµών: Τα µη προσφυγικά κηποπροάστια, και τα προσφυγικά κηποπροάστια. (Π. Κοσµάκη, 1991) Ενδιαφέρον παρουσιάζει στην περιοχή του σηµερινού ήµου Πετρούπολης η δηµιουργία του οικισµού της Κηπούπολης, που αν και σχεδιάστηκε ως ένα µη προσφυγικό κηποπροάστιο, δεν κατοικήθηκε από µεσοαστικά στρώµατα όπως άλλοι οικισµοί της περιόδου του µεσοπολέµου, που αναπτύσσονται ως ιδιωτικές επιχειρήσεις και προορίζονται για τα µεσοαστικά και µεγαλοαστικά στρώµατα (Ψυχικό, Εκάλη Φιλοθέη, Ηλιούπολη). - Η περιοχή αναπτύσσεται σταδιακά µε την εγκατάσταση κατοίκων σε διάφορες φάσεις εξέλιξης. Οι συνθήκες που µετέτρεψαν τον σηµερινό ήµο Πετρούπολης από το 1933 έως σήµερα, από µία περιοχή µε βοσκοτόπια και ηµιαγροτικές εκτάσεις σε συνοικία της Αθήνας και µάλιστα υψηλών αντικειµενικών αξιών, αποτελεί αντικείµενο αυτής της εργασίας, αλλά και η διευκρίνιση των όρων και διαδικασιών που οδήγησαν στην µεταλλαγή του τόσο σε χωρικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. - Οι αρχικοί οικισµοί φαίνονται «σχεδιασµένοι» σε σχέση µε τις όµορες περιοχές των δυτικών προαστίων, σ ένα χώρο όµως που τα δυσµενή φυσικά χαρακτηριστικά του, όπως αξιολογούνται µε τα σηµερινά κριτήρια, τον χαρακτηρίζουν µέχρι σήµερα. Η διερεύνηση του πώς εξελίχθηκε οικιστικά και πόσο συνέβαλλε στην ανάπτυξη του οικισµού η αρχική του σχεδίαση και τι ρόλο έπαιξε η κινητοποίηση της δηµιουργικής ατοµικής πρωτοβουλίας ή η συµβολή του κρατικού µηχανισµού, αποτελεί επίσης αντικείµενο αυτής της εργασίας. «Εγώ, όταν ήρθα στην Πετρούπολη, το υψόµετρο ήταν 14µ. Πήγα στο γραφείο του οξιάδη, που είχα γνωριµία µε τους δικηγόρους του. Τους λέω, η Πετρούπολη έχει πάνω από άκτιστα οικόπεδα και δεν έχει πάνω από διώροφα σπίτια. Εάν σας παραδώσω τον συνοικισµό αυτόν, µπορείτε να κάνετε µία µελέτη µιας σύγχρονης πόλης που να αποτελεί πρότυπο στην Ελλάδα και να µου πείτε αν εκµεταλλευτούµε αυτά, τι γίνεται; Μου λένε γίνεται. Αλλά ήρθε η χούντα και δεν το έκανα. Όταν γύρισα µετά την χούντα, το βρήκα 24µ. Έκανα φασαρία, αλλά δεν µπόρεσα να κάνω τίποτα.» (Νικόλαος Παξιµαδάς, εκλεγµένος Πρόεδρος της κοινότητας από τον Αύγουστο του 1964 έως τον Απρίλιο του 1967 και ήµαρχος από τον Μάρτιο του 1975 έως τον εκέµβριο του 1994). 7

9 - Ο σηµερινός ήµος Πετρούπολης αποτελεί έναν οικισµό µε έντονη ανάπτυξη προς τον χώρο του περιαστικού πρασίνου, που στη συγκεκριµένη περίπτωση είναι το Ποικίλο Όρος. Οι διεκδικήσεις προς τον χώρο του Ποικίλου Όρους συνεχίζονται ακόµη και σήµερα. Η παρούσα µελέτη έχει σαν στόχο να αναλύσει τα στοιχεία της φυσικής αυτής ενότητας, τις µεταβολές της στο χρόνο και να προσεγγίσει τις επεµβάσεις πάνω του και την σχέση του µε τον αστικό χώρο, επικεντρώνοντας την ανάλυση στο µέτωπο του βουνού που αφορά τον ήµο Πετρούπολης. Αντικείµενο λοιπόν της εργασίας αποτελεί η διερεύνηση των αιτίων και των µηχανισµών που επέτρεψαν την µετατροπή της δασικής έκτασης σε δοµήσιµη και τελικά αστική. «Είχαµε πρόβληµα µε το λατοµείο του Γάτου. Το λατοµείο δούλευε και έκανε ζηµιά. Αύγουστος µήνας, τα φορτηγά φορτώνανε και σηκώνανε χώµα. Τους λέω να σηκωθείτε να φύγετε. Παίρνω τον διευθυντή της νοµαρχίας και πηγαίνουµε επάνω. Μετά ήθελε να βάλει στο σχέδιο οικόπεδα. εν µπορεί λέω αυτό να γίνει. Εκτός του ότι είναι λατοµείο, είναι και κοινόχρηστος χώρος µε το σχέδιο το εγκεκριµένο. Αυτός επέµεινε, ο Γάτος. Έρχεται ο αντιδήµαρχος και µου λέει. Έλα να βάλουµε στο σχέδιο µερικά οικόπεδα εκεί επάνω. Λέω αυτά σε µένα δεν περνάνε.» (Ν. Παξιµαδάς). ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Για την προσέγγιση των παραπάνω ερωτηµάτων χρησιµοποιήθηκαν τρεις παράλληλες και αλληλοτροφοδοτούµενες προσεγγίσεις. - Η πρώτη προσέγγιση αφορά την ιστορική καταγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην οικιστική εξέλιξη. Χρησιµοποιήθηκαν βιβλιογραφική ανάλυση των ιστορικών γεγονότων όπως καταγράφονται στην έκδοση του ήµου «Η πόλη της Πέτρας», στοιχεία από το αρχείο του ήµου Πετρούπολης, ποσοτικά στοιχεία από την Ε.Σ.Υ.Ε. Επίσης συγκεντρώθηκαν βιβλιογραφικές αναφορές σε σχέση µε τον τρόπο ανάπτυξης του Αθηναϊκού αστικού χώρου κατά την περίοδο του µεσοπολέµου. - Η δεύτερη προσέγγιση, αφορά τις συνεντεύξεις σε βάθος µε προνοµιακούς πληροφοριοδότες, οι οποίες διήρκησαν από µία ώρα, έως τέσσερις ώρες έκαστη, προσπαθώντας να ανασύρουν γνώσεις από τις βιωµατικές εµπειρίες των πρώτων κατοίκων της περιοχής για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των διαδικασιών µε τις οποίες πραγµατοποιήθηκε η µεταλλαγή της περιοχής. Η µέθοδος της βιογραφικής προσέγγισης, βοήθησε στην άντληση 8

10 πληροφοριών τόσο για τον τρόπο που συντελέστηκε η αστική ανάπτυξη, όσο και για τις δράσεις ατόµων που σε µεγάλο βαθµό διαµορφώνονται σαν ανταπόκριση σε ευκαιρίες που διαφαίνονται κατά χρονικές περιόδους, σαν απόρροια συγκεκριµένων συγκυριακών κοινωνικών γεγονότων και κάτω από την έλλειψη συγκεκριµένης κρατικής πολιτικής για την περιοχή, αλλά και στην ερµηνεία των ποσοτικών στοιχείων. Σηµαντική ήταν η συµβολή της τετράωρης συνέντευξης που παραχώρησε ο Ν. Παξιµαδάς, γιατί συνέβαλλε αποτελεσµατικά στην κατανόηση του είδους και της ποιότητας των κρατικών παρεµβάσεων στην περιοχή. «Αποφάσισε ο Στράτος, Υπουργός τότε, και έκοψε ένα δάνειο στην εταιρεία υδάτων και άρχισε το δίκτυο για όλο το λεκανοπέδιο της Αττικής. ηµοπρατήθηκε και στην Πετρούπολη. ίνουν έκπτωση 23%. Η εταιρεία υδάτων αρνείται να επικυρώσει την απόφαση. Σηκώνοµαι εγώ και πάω στο Υπουργείο στην Θεµιστοκλέους. Βρίσκω έναν υπάλληλο Χριστοφορίδη. Τον γνώριζα πριν την χούντα. Του λέω έτσι και έτσι. Μου λέει δεν έχουµε αρµοδιότητα εµείς. Είναι η εταιρεία. Του λέω πάρε τηλέφωνο. Τον ρωτάει αυτός από εκεί: Είναι κανένας άλλος στο γραφείο; Του λέει αυτός όχι. Τότε λέει αυτός θέλει να το δώσει σε άλλο εργολάβο. Τα άκουγα εγώ. Σηκώνοµαι κατ ευθείαν και πάω στην εταιρεία υδάτων. Πάω µέσα. Πού είναι το γραφείο του γενικού; Ο µεταξωτός ήταν στην πόρτα. Και δεν µε άφηνε να µπω. Τους έσπασα την πόρτα και µπήκα. Μετά κλείνω ραντεβού µε τον Στράτο στο Υπουργείο. Σιγά µου λέει ήµαρχε, θα µας τα σπάσεις όλα. Μα του λέω είναι πράγµατα αυτά; Παίρνει αυτός τηλέφωνο και έτσι µπήκε το νερό. Πολύ σοβαρές ιστορίες. Ότι έγινε, έγινε µε πολλούς αγώνες.» (Ν. Παξιµαδάς) - Η τρίτη αλληλοτροφοδοτούµενη προσέγγιση, είναι η συλλογή και επεξεργασία των ακόλουθων στοιχείων : Η συγκέντρωση από τα αρχεία του ήµου Πετρούπολης όλων των ΦΕΚ ένταξης στο σχέδιο πόλης της περιοχής (14 συνολικά) και η σύνταξη χάρτη σε υπόβαθρο που µου παραχωρήθηκε από τον ήµο, το οποίο αφού ψηφιοποιήθηκε, αποτέλεσε το υπόβαθρο για την οριοθέτηση των περιοχών ένταξης. Συλλέχθηκαν αεροφωτογραφίες της περιοχής από το αρχείο της τεχνικής υπηρεσίας του ήµου (που προέρχονταν από την Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού), οι οποίες ψηφιοποιήθηκαν και συνενώθηκαν όπου κρίθηκε απαραίτητο (η αεροφωτογραφία του 1953 προέκυψε από συνένωση 5 αεροφωτογραφιών), ώστε να δοθεί µία εικόνα της 9

11 οικιστικής εξέλιξης της περιοχής. ηµιουργήθηκε χάρτης µε την αλληλοεπικάλυψη των σταδίων ένταξης στο σχέδιο πόλης µε τις αεροφωτογραφίες του 1953, ώστε να υπάρχει εποπτική εικόνα της εξάπλωσης των αυθαιρέτων στην περιοχή µελέτης, πολύ πριν την ένταξή της στο σχέδιο πόλης (σταδιακά από το 1953 έως το 1981). Αγοράστηκε από τον Ο.Ρ.Σ.Α., το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.) της περιοχής του ήµου Πετρούπολης, που ανατέθηκε από το Υ.Χ.Ο.Π. σε µελετητικό γραφείο, την εποχή της Επιχείρησης Πολεοδοµικής Ανασυγκρότησης (Ε.Π.Α.), µε βάση τις ρυθµίσεις του µεταβατικού οικιστικού νόµου Η συµβολή αυτού του Γ.Π.Σ., θα αποτελέσει στοιχείο ανάλυσης για την µελέτη της περιοχής ως ένα στοιχείο κρατικής παρέµβασης µετά την εκ των υστερών ένταξη στο σχέδιο πόλης τµηµάτων του ήµου και θα σχολιασθεί ως προς την αντιµετώπιση του περιαστικού χώρου, τους συντελεστές δόµησης, την διαχείριση ως προς τον έλεγχο χρήσεων και την εξασφάλιση γης για κοινωνικές υποδοµές. Από τον Α.Σ..Α. (Αναπτυξιακό Σύνδεσµο υτικής Αθήνας), συλλέχθηκαν στοιχεία από την µελέτη «ιαµόρφωση του Ποικίλου όρους και του στρατοπέδου Χαϊδαρίου», που εκπονήθηκε για λογαριασµό του ΑΣ Α από τους µελετητές Γρ. ιαµαντόπουλο και συνεργάτες Ε.Ε., Σ. Τσαγκαράτος Φ. Χρυσολούρη Ταγκαλάκη Ο.Ε. Έγινε επεξεργασία των αεροφωτογραφιών από το Google Earth, µε σκοπό να φανεί η θέση του ήµου µέσα στο λεκανοπέδιο Αττικής, η σύνδεση της περιοχής µε το Ποικίλο Όρος και ο τρόπος που αναπτύχθηκε οικιστικά προς τον χώρο του περιαστικού πρασίνου. Τέλος υπήρξε συλλογή στοιχείων µέσω ιδιωτικής φωτογράφησης (σε όσες φωτογραφίες εντός της εργασίας δεν αναφέρεται πηγή προέλευσης, προέρχονται από ιδιωτική φωτογράφηση) και σύνταξης χαρτών για τις συνοικίες του ήµου, τις ζώνες αντικειµενικών αξιών της περιοχής και τα στάδια ένταξης στο σχέδιο των περιοχών που περιλαµβάνουν τα σηµερινά όρια του ήµου Πετρούπολης. 10

12 Α. Η ΦΥΣΙΚΗ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΙΚΙΛΟΥ ΟΡΟΥΣ Το Ποικίλο Όρος αποτελεί το δυτικό Όριο του Λεκανοπεδίου της Αθήνας και είναι το φυσικό όριο µε το Θριάσιο Πεδίο. Είναι µία επιµήκης (11km) χαµηλή οροσειρά (υψόµετρο µέχρι 465m) και αποτελεί την φυσική κατάληξη της Πάρνηθας στο Σαρωνικό Κόλπο. Τις περισσότερες επεµβάσεις έχει δεχθεί η ανατολική πλευρά του βουνού που είναι και η ορατή από το λεκανοπέδιο. Το µεγαλύτερο τµήµα του βουνού δεν έχει υψηλή βλάστηση. Η κατάσταση όµως δεν ήταν πάντα έτσι. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα όλο το βουνό καλυπτόταν από πυκνό δάσος, που στα χαµηλά σηµεία του ήταν γεµάτο αµπέλια, ελιές και άλλα δένδρα. Η ανάγκη για επιβίωση και καύσιµη ύλη των προσφύγων και αργότερα κατά τη διάρκεια της κατοχής κατέστρεψε τα δένδρα του βουνού. Η περίοδος της χωρίς µέτρο και σχέδιο οικιστικής επέκτασης, έδωσε τη χαριστική βολή. Λατοµεία, στρατόπεδα, σπίτια πήραν τη θέση των δένδρων. Η πόλη επεκτάθηκε στο βουνό. Παραµένει όµως πάντα ένα σηµείο αναφοράς, τόσο για την περιοχή άµεσης επιρροής του βουνού, µία ζώνη γύρω από το βουνό όπου κατοικούν σχεδόν άνθρωποι (η ζώνη των ήµων της υτικής Αθήνας), όσο και για την πρωτεύουσα ολόκληρη µε τα κατοίκους ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Το Ποικίλο όρος εκτείνεται στο δυτικό τµήµα του λεκανοπεδίου Αθηνών µε κατεύθυνση από Β.Α. προς Ν.. και αποτελεί το βόρειο τµήµα του όρους Αιγάλεω, το οποίο χωρίζει το Αθηναϊκό από το Θριάσιο πεδίο. Το όρος Αιγάλεω χωρίζεται στην περιοχή του αφνιού, σε «Βόρειο Αιγάλεω», ή «Ποικίλο» ή «αφνοβούνι», µε υψόµετρο 453µ. και στο «νότιο Αιγάλεω» ή «Σκαραµαγκάς». Τα όρη που περικλείουν το λεκανοπέδιο Αθηνών, δεν είναι διαχωρισµένα, αλλά συνδέονται µεταξύ τους µε αυχένες, δηλαδή ανάγλυφο µικρού υψοµέτρου. Έτσι ο µεταξύ Πάρνηθας και Ποικίλου Όρους, υπάρχει ο «αυχένας Καµατερού» ή «έµας» µε υψόµετρο 177µ., ενώ µεταξύ Ποικίλου Όρους και Αιγάλεω, ο «αυχένας αφνιού» µε υψόµετρο 126µ που συνδέει το λεκανοπέδιο µε το Θριάσιο Πεδίο. Το Ποικίλο Όρος αρχίζει από το δήµο Καµατερού και προχωρεί Ν.. µε µια µεγάλη κατάπτωση, στο υψόµετρο των 80µ. µέχρι την περιοχή ΧαΪδάρι- αφνί. Εκεί δηµιουργείται κοιλάδα, η οποία προχωρεί µε κατεύθυνση από Α. προς. και από την οποία διέρχεται η εθνική οδός Αθηνών-Πατρών. Η έκταση του Ποικίλου φτάνει τα 28.ΟΟΟ στρέµµατα. Η υψηλότερη κορυφή του βρίσκεται βόρεια και είναι η Ζαχαρίτσα (453 µ,). Ακολουθούν η Βέρδη (366 µ.), το Βορινό (371 µ ) και άλλες ανώνυµες 11

13 κορυφές. Το τµήµα προς τη µεριά του Ασπροπύργου λέγεται Ζαβερδέλλα. Υπάρχουν επίσης µερικά µικρο-πλατώ, καθώς και λατοµικοί χώροι που έχουν εγκαταλειφθεί ως εκµεταλλεύσεις. Η µέση κλίση των φυσικών πρανών είναι 35-75% ενώ στα λατοµεία παρατηρούνται κλίσεις µεγαλύτερες του 60%. Λόγω της φύσης του πετρώµατος (καρστικός ασβεστόλιθος), µικρός αριθµός ρεµάτων χαραδρώνει την επιφάνειά του παρά τις κλίσεις που παρατηρούνται. ιοικητικά το Ποικίλο ανήκει στους ήµους: Ασπροπύργου, Φυλής, Άνω Λιοσίων, Καµατερού, Νέων Λιοσίων (Ιλίου), Πετρούπολης, Περιστερίου και Χαϊδαρίου. ΧΑΡΤΗΣ 1. Πηγή : ΑΣ Α, Μελέτη Γρ. ιαµαντόπουλου και Συνεργάτες Ε.Ε. (1990) 1.2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΠΙΡΡΟΗΣ Ως περιοχή άµεσης επιρροής µπορεί να θεωρηθεί η ζώνη των ήµων που βρίσκονται γύρω από το Ποικίλο Όρος και υφίστανται αµεσότερα την θετική ή αρνητική επιρροή των όσων συµβαίνουν στην περιοχή µελέτης. Οι ήµοι αυτοί είναι: Αγ. Βαρβάρας µε έκταση 205 Ha και πληθυσµό άτοµα (πραγµατικός πληθυσµός - απογραφή 2001) Αγ. Αναργύρων µε έκταση 300 Ha και πληθυσµό άτοµα 12

14 Αιγάλεω µε έκταση 650 Ha και πληθυσµό άτοµα Χαϊδάρι µε έκταση Ha και πληθυσµό άτοµα Περιστέρι µε έκταση Ha και πληθυσµό άτοµα Πετρούπολη µε έκταση 700 Ha και πληθυσµό άτοµα Καµατερό µε έκταση 700 Ha και πληθυσµό άτοµα Ιλίον µε έκταση 900 Ha και πληθυσµό άτοµα Άνω Λιοσίων µε έκταση Ha και πληθυσµό άτοµα Ζεφυρίου µε έκταση 160 Ha και πληθυσµό άτοµα (Πηγές: Έκταση ήµων: www. asda.gr, Πληθυσµός: Ε.Σ.Υ.Ε.) Σύµφωνα µε την απογραφή του 2001, ο πληθυσµός στην περιοχή άµεσης επιρροής του Ποικίλου είναι , αλλά όπως αναφέρουν οι αρµόδιοι παράγοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην περιοχή ζουν πάνω από άτοµα. Πρόκειται για ήµους που η δηµογραφική τους εξέλιξη υπήρξε ταχύτατη, (όπως φαίνεται και στο σχετικό πίνακα 1), µε αποτέλεσµα την κακή πολεοδοµική ανάπτυξη και την έξαρση της αυθαίρετης δόµησης. Στους ήµους Χαϊδαρίου, Περιστερίου, Πετρουπόλεως, Ιλίου και Καµατερού, η κατοικία έχει καταλάβει τµήµατα του Ποικίλου, φτάνοντας και πολλές φορές ξεπερνώντας τα 200 µ. υψόµετρο µε συνεχή τάση για επέκταση. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Πληθυσµός των άµεσων περιοχών επιρροής Ποικίλου Όρους ΗΜΟΣ Αγ. Βαρβάρας _ Αγ. Αναργύρων Αιγάλεω Χαϊδαρίου Περιστερίου Πετρουπόλεως Καµατερού Ιλίου

15 Άνω Λιοσίων Ζεφυρίου _ ΣΥΝΟΛΟ ΗΜΩΝ Πηγή : Ε.Σ.Υ.Ε. Η καταφανής όξυνση των περιβαλλοντικών προβληµάτων που υφίσταται το λεκανοπέδιο (ατµοσφαιρική ρύπανση, κλίµα) σε συνδυασµό µε την έλλειψη πρασίνου (αντιστοιχούν µόλις 2,5 τετραγωνικά ανά κάτοικο), καθιστούν σηµαντική την ύπαρξη αυτής της φυσικής ενότητας όχι µόνο για την περιοχή άµεσης επιρροής του, αλλά για όλο το λεκανοπέδιο, περίπου για κατοίκους. Από την πλευρά του Θριάσιου Πεδίου, το όρος Αιγάλεω µε το Ποικίλο όρος, η Πάρνηθα, ο Κιθαιρώνας και το όρος Πατέρα, δηµιουργούν ένα πέταλο που περικλύει το Θριάσιο Πεδίο. Συνεπώς το Ποικίλο όρος έχει µοναδική «στρατηγική» σηµασία για το λεκανοπέδιο Αθηνών, µια που αποτελεί το φυσικό όριο µεταξύ λεκανοπεδίου και Θριάσιου Πεδίου, µιας περιοχής µε έντονα προβλήµατα ρύπανσης. ΧΑΡΤΗΣ 2. Πηγή :ΑΣ Α, Μελέτη Γρ. ιαµαντόπουλου και Συνεργάτες Ε.Ε. (1990) Το Ποικίλο Όρος µαζί µε τους ορεινούς όγκους του Υµηττού (υψόµετρο 1026µ.), 14

16 της Πεντέλης (υψόµετρο 1109µ.) και της Πάρνηθας (υψόµετρο 1413µ.), αποτελούν την περιαστική φυσική ενότητα που περιβάλλει όλο το λεκανοπέδιο της Αθήνας. Πίνακας 2 Περιαστικό πράσινο του λεκανοπεδίου ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΑΣΟΚΣΚ. ΕΚΤΑΣΗ ΜΕΡΙΚΩΣ ΑΣΟΣΚ. ΘΑΜΝΟΣΚ. ΕΚΤΑΣΗ ΦΡΥΓΑΝΟ- ΤΟΠΟΙ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΑΓΟΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΠΑΡΝΗΘΑ % % % % % % ΠΕΝΤΕΛΗ % % % % % ΥΜΗΤΤΟΣ % % % % % % % Ν. ΑΙΓΑΛΕΩ (Σκαραµαγκά) ΠΟΙΚΙΛΟ 100% 18% 11% 12% 54% 1% 4% (Β. Αιγάλεω) ΣΥΝΟΛΟ % % % % % % % Πηγή :ΑΣ Α, Μελέτη Γρ. ιαµαντόπουλου και Συνεργάτες Ε.Ε. Το Ποικίλο σε σχέση µε τους άλλους τρεις ορεινούς όγκους εµφανίζει τα εξής χαρακτηριστικά : Είναι κατά 90% γυµνός βράχος Βρίσκεται ανάµεσα στους ρύπους που προέρχονται από το Θριάσιο Πεδίο και τους ρύπους που προέρχονται από το κέντρο της Αθήνας Αποτελεί την µοναδική πηγή αναπνοής για τους κατοίκους των υτικών προαστίων και παράγοντα επιρροής του περιβάλλοντος και του µικροκλίµατος Αποτελεί δυνητικό πόλο υπερδηµοτικής αναψυχής Γενικά η θετική επιρροή που µπορεί να προκληθεί από τη δενδροφύτευση και την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος στο Ποικίλο πάνω στο µίκρο και µέσο κλίµα, στο νέφος, στο περιβάλλον της πρωτεύουσας καθώς και όλες οι εξυπηρετήσεις που µπορεί να προσφέρει το καθιστούν πολύ σηµαντικό τόσο για την περιοχή άµεσης επιρροής, όσο και για την περιοχή ευρύτερης επιρροής. 15

17 1.3. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το Ποικίλο, αλλά και όλη την ευρύτερη περιοχή, το συναντάµε σε πολλά αρχαία κείµενα. Ο περιηγητής Παυσανίας (Αττικά ΚΖ, παραγρ. 37) αναφέρει την ονοµασία Ποικίλον θέλοντας να περιγράψει το ναό του Πυθίου Απόλλωνα. Η ονοµασία που δόθηκε από τον Παυσανία δεν είναι τυχαία. Οι Αθηναίοι είχαν δώσει διάφορα ονόµατα σε κάθε τµήµα της οροσειράς. Η ονοµασία Ποικίλον προήλθε µάλλον σε αντιδιαστολή µε την ονοµασία Κορυδαλλός που υπάρχει για άλλο τµήµα του βουνού. Ο λεξικογράφος Ησύχιος αναφέρει το Ποικίλος σαν πουλί που φέρει στίγµατα και τρώει τα αυγά του Κορυδαλλού. Από τον φιλόσοφο και περιπατητή ικαίαρχο, αλλά και από άλλες γραπτές πηγές, συµπεραίνουµε ότι η περιοχή κάτω από το Ποικίλο είχε γεωργική χρήση και ήταν κατάφυτη από οπωροφόρα συκιές και άλλα δέντρα καθώς και από αµπέλια, ενώ σε σηµαντικότατες εκτάσεις καλλιεργείτο το ιερό δέντρο των Αθηνών, η ελιά. Ο Θουκυδίδης επίσης αναφέρει, ότι ο Περικλής ήταν κάτοχος γαιών και οικοδοµηµάτων ή αγροικιών εκεί όπου σήµερα εκτείνονται οι ήµοι Περιστερίου και Χαϊδαρίου. Μεγαλύτερη όµως περιουσία από τον Περικλή είχε, στην εύφορη κοιλάδα δυτικά του Κηφισού γιος του Μιλτιάδη, ο στρατηγός και πολιτικός Κίµων. Από µαρτυρίες του Καλλίµαχου, του Σενέκα, του Στάτιου, του Παυσανία φαίνεται ότι ενώ υπήρχε πυκνή δασοκάλυψη κυρίως µε πεύκα στο τµήµα του Κορυδαλλού, λίγα δέντρα φαίνεται να φύονται στο Ποικίλο για λόγους που θα εξηγήσουµε στο κεφάλαιο των εδαφικών συνθηκών. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην περιοχή αφνί υπήρχαν µεγάλες περιοχές καλυµµένες µε πικροδάφνες, στοιχείο που για πολλούς µελετητές ήταν καθοριστικό για την ονοµασία της περιοχής.στη συµβολή των οδών Καβάλας και Ιεράς οδού υπήρχε το ιερό της Αφροδίτης µε πλήθος λαξευτών κογχών για την τοποθέτηση αφιερωµάτων από τους προσκυνητές. Το ερείπια του ναού σώζονται ως σήµερα. Στα µέσα του 4ου αιώνα κατασκευάζεται πριονωτό τείχος 4.360µ. περίπου, στην περιοχή που ελέγχει την είσοδο του Αθηναϊκού από το Θριάσιο πεδίο. Το τείχος αυτό έζευξε το φυσικό χώρισµα µεταξύ της Πάρνηθας και του Ποικίλου στην περιοχή έµα ή Κατάδεµα. Την κατασκευή του τείχους υπαγόρευσε η ανάγκη προστασίας της πόλεως των Αθηνών από τα µακεδονικά στρατεύµατα του Φιλίππου Β µετά τη µάχη της Χαιρώνειας. Τµήµα του τείχους σώζεται και σήµερα µεταξύ Ασπροπύργου, Άνω Λιοσίων και σιδηροδροµικής γραµµής Αθηνών Κορίνθου. Στους πρόποδες του Ποικίλου και προς την Ελευσίνα βρίσκεται η λίµνη Κουµουνδούρου, οι αρχαίοι Ρειτοί. Η λίµνη αυτή ήταν ιερή, αφιερωµένη στη θέα ήµητρα και Κόρη. Το ψάρεµα στη λίµνη ήταν αποκλειστικό προνόµιο δύο ιερατικών 16

18 οικογενειών της Ελευσίνας: των Ευµολπίδων και των Κηρύκων. Βυζαντινοί χρόνοι : Μεταξύ του Ποικίλου και του Κορυδαλλού αναγείρεται η Μονή αφνίου ένα Βυζαντινό κοµψοτέχνηµα και ψηφιδωτό αριστούργηµα της Αττικής. Από ορισµένους η ίδρυση της Μονής τοποθετείται στον 7ο ή 8ο αιώνα, άλλοι θεωρούν ως χρόνο ανέγερσης της µονής το 492 µ.χ. επί Αρκαδίου του Ονωρίου, η οποία όµως,καταστράφηκε και ανεγέρθηκε πάλι από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό στα µέσα του ΣΤ αιώνα µ.χ. Για την ονοµασία της διίστανται οι απόψεις: Άλλοι θεωρούν ότι ονοµάστηκε από τις δάφνες που εφύοντο εκεί, άλλοι από το ιερά του αφναίου Απόλλωνα, το οποίο υπήρχε και ο Καµπούρολου λέει, ότι η ονοµασία ήλθε από το Βυζάντιο προς τιµή της Παναγίας της άφνης. Πολλά γεγονότα διαδραµατίστηκαν και έγιναν πολλές µεταβολές στη µονή. Επί Φραγκοκρατίας βρίσκεται ερειπωµένη, ανακαινίζεται από τον ούκα των Αθηνών ελαρός και εκλατινίζεται από τους φιλότεχνους Βενεδεκτίνους µοναχούς που κατέλαβαν τη µονή. Στην τουρκοκρατία υπάρχουν ελάχιστοι µοναχοί. Στην επανάσταση κυριεύεται από προδοσία κατά την εισβολή του Κιουταχή στην Αττική. Ο Κιουταχής αποκρούστηκε τελικά στο Χαϊδάρι κοντά στην άλλοτε έπαυλη του Θων (µε οικίσκο όπου ο Γύζης είχε ζωγραφίσει τις 4 εποχές) από τακτικούς υπό τον Φαβιέρο και 2000 ατάκτους υπό τον Καραϊσκάκη, οι οποίοι εξόρµησαν από την Ελευσίνα. Με την απελευθέρωση δεν της δίνεται σηµασία. Από τους Βαυαρούς του Όθωνα χρησιµοποιείται σαν στρατώνας, τις χρονιές σαν φρενοκοµείο και τέλος το 1887 µεταβάλλεται σε στάβλο. Το 1895 άρχισαν εργασίες αναστύλωσης και συντήρησης, σταµάτησαν όµως γιατί τελείωσαν οι πιστώσεις και τελικώς την 11η Ιουλίου 1935, ο αρχαιολόγος Ξυγκόπουλος διαπίστωσε ότι ένα σηµαντικό ψηφιδωτό του ναού η Πλατυτέρα υπήρχε, αποκάλυψε το ψηφιδωτό το οποίο δείχνει την Παναγία να κάθεται σε θρόνο και να κρατά τον Ιησού σε παιδική ηλικία. Λείπει µόνο η κεφαλή της Παναγίας και το θείο Βρέφος Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Η ιστορία του ιδιοκτησιακού προβλήµατος στο Ποικίλο ξεκινά, όπως και για την υπόλοιπη Ελλάδα, τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και συγκεκριµένο µετά τις πρώτες νικηφόρες µάχες της επανάστασης του 21. Ιδιοκτήτης εκείνη την περίοδο σηµαντικών εκτάσεων εµφανίζεται ο Τούρκος Χατζή Αλή Χασεκής, του οποίου τα κτήµατα οι κληρονόµοι και απόγονοι του µοίρασαν ενώ δώρισαν και ένα κοµµάτι στο Ελληνικό δηµόσιο, εκεί που είναι σήµερα ο Βοτανικός κήπος. Άλλος Τούρκος τσιφλικάς µε τεράστιο κτήµα (εκεί που σήµερα είναι το Χαϊδάρι) εµφανίζεται ο ερβής Αγάς. Το 17

19 κτήµα αυτό µετά από αλλεπάλληλες αγοραπωλησίες είναι σήµερα ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας. Ακόµα µεγάλη έκταση περίπου στρεµµάτων, κατείχε και ο φερόµενος ως Αρβανίτης Πανούσης Βέρδης. Ο Πανούσης Βέρδης έφυγε από τη Λιάτανη της Θήβας και εγκαταστάθηκε στο Ποικίλο, βόσκοντας µεγάλα κοπάδια µε ζώα, ενώ αργότερα χρησιµοποίησε µέρος αυτών των εκτάσεων και για καλλιέργειες. Όταν πέθανε ο Πανούσης, κληρονοµεί και διαχειρίζεται το κτήµα η κόρη του Κολοµοίρα, η οποία αφήνει σχεδόν γενικό κληρονόµο του κτήµατος το γιο της Παναγή Βέρδη. Ο Παναγής ανταλλάσσει τα κτήµατα µε τον δικηγόρο Ζωντανό, τον οποίο όµως σκοτώνει η Χαρίκλεια Βέρδη. Οι κληρονόµοι του Ζωντανού δωρίζουν το κτήµα «Πεύκα Βέρδη» στο Ναό Κοιµήσεως Θεοτόκου της Μητρόπολης. Το κτήµα αυτό δεν αξιοποιείται από τη Μητρόπολη Λαµίας, ενώ παραµένουν ουσιαστικά διαχειριστές οι Βέρδηδες. Το 1927 η περιοχή φέρεται να ανήκει δυτικά στους Αγαπητούς, χήρα Βέρδη και Σαµπάνη, ανατολικά στην οικογένεια Φιλίππου, Σταµάτη και Γρηγόρη Αλαφογιάννη. Οι παραπάνω ιδρύουν εταιρεία µε την επωνυµία «Α.Ε. Κηπουπόλεως» και προχωρούν σε κατάτµηση 300 στρ. σε οικοδοµικά τετράγωνα, από τα οποία τα τ.µ. πουλάνε σε συνεταιρισµό ακτηµόνων. Το 1929 η περιοχή εντάσσεται στο σχέδιο πόλης. Το 1955 εµφανίζεται ο συνεταιρισµός συνταξιούχων ΙΚΑ «η Αγία Τριάς» που αγοράζει 400 στρέµµατα από τους Φιλίππου και Αλαφογιάννη. Μετά το 1958 ο συνεταιρισµός διανέµει µε κλήρωση στα µέλη του τα οικόπεδα. Το 1958, άλλα 126,5 στρέµµατα οικοδοποιούνται. Αρχίζουν και πουλούν οικόπεδα, τα οποία αγοράζονται κυρίως από δηµοσίους υπαλλήλους. Η έντονη και νόµιµη ανοικοδόµηση αρχίζει µετά το 1970 οπότε επεκτάθηκε το σχέδιο πόλης. Μετά το 1968 εµφανίζεται η Μητρόπολη Λαµίας η οποία αρχίζει δικαστικό αγώνα διεκδίκησης της έκτασης από τους απογόνους Βέρδη. Στον πολύχρονο και µε πλήθος εγγράφων δικαστικό αγώνα παρεµβαίνει το Ελληνικό ηµόσιο. Το 1972 µε έγγραφό του, το οποίο αναφέρει ότι, από το 1905, στο Κτηµατολόγιο των Εθνικών ασών, είναι καταγραµµένα σαν δηµόσια κτήµατα οι περιοχές: Κορυδαλλός, Σπηλιά Μαρίνη, Ζαβερδέλλα και κτήµα Βέρδη. ( ιαµαντόπουλος και συνεργάτες Ε.Ε., 1990) Οι όµοροι ήµοι δεν παραµένουν θεατές της κατάστασης αλλά παρεµβαίνουν στη δικαστική διαµάχη διεκδικώντας τις εκτάσεις ώστε να αποδοθούν στο λαό της υτικής Αττικής. Αρκετές φορές οι παρεµβάσεις δεν περιορίζονται στα χαρτιά αλλά γίνονται δυναµικά µε δενδροφυτεύσεις και καταλήψεις. Η σηµαντικότερη παρέµβαση που έχει γίνει για το ξεκαθάρισµα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος στο Ποικίλο είναι η κτηµατογράφηση του Υπ. Γεωργίας. Με την κτηµατογράφηση καλύπτεται το 60% περίπου της συνολικής έκτασης του Ορεινού Όγκου. Από την κτηµατογράφηση αυτή, 18

20 που αποτελεί µαζί µε τις δικαστικές αποφάσεις τη µόνη έγκυρη πηγή καθορισµού των εκτάσεων σχετικά µε το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς, προκύπτει πως η έκταση που έχει καταγραφεί ανήκει στο Ελληνικό ηµόσιο (είναι βασικά ασικές ή αναδασωτέες περιοχές) Εκτός των Λατοµείων: Θεάτρου Πέτρας, Βάσσου, Τσίγκου, των Αλσών Αγ. ηµητρίου (Πετρούπολης), Ειρήνης (Καµατερό), και την περιοχή Φοίνικα που είναι ηµοτικά, των λατοµείων Γρηγορίου και Μουσαµά (Καµατερό) που ανήκουν στη Γ. Γραµ.. Αθλητισµού και των παραχωρηµένων εκτάσεων του στρατοπέδου ΚΕΒΟΠ που ανήκουν σε φορείς ηµοσίου (ΟΣΚ, Γ.Γ. και στους ήµους Χαϊδαρίου και Περιστερίου (Πάρκο Νεολαίας-παιδικές, χαρές). Είναι ιδιωτικές οι εκτάσεις: στο λατοµείο ασφαλτοτεχνικής συνολικής επιφάνειας 404 στρ. (ιδιοκτησία Γκάτση), µικρές ιδιοκτησίες στο Βόρειο Άκρο (έκτασης η κάθε µια κάτω των τ.µ.) στα όρια των ήµων Καµατερού και Άνω Λιοσίων, µεγάλες εκτάσεις στην περιοχή λατοµείων Φλώρα-Βέλλα και Στακανδάρη πολύ µεγάλη έκταση Β.., επιφανείας στρ., Βόρεια του (λατοµείου Μουσαµά και σε επαφή µε τον Ο Υ και το στρατόπεδο Ξηρογιάννη (ιδιοκτησίες πάνω από τ.µ.). Τέλος διεκδικούνται στρ. από τις οικογένειες Βέρδη- Αγαπητού στο τµήµα βόρεια του ΚΕΒΟΠ και νότια του λατοµείου Γρηγορίου, στα διοικητικά όρια του ήµου Πετρούπολης (µέχρι να εκδικαστούν οι προσφυγές τους, η έκταση είναι δηµόσια). Γενικά µπορούµε να θεωρήσουµε, πως από την περιοχή που έχει κτηµατογραφηθεί από το Υπουργείο Γεωργίας και από τους χώρους που ήδη ανήκουν σε φορείς του ηµοσίου ή των ΟΤΑ, το 70% της συνολικής έκτασης ανήκει στο ηµόσιο ή τους ΟΤΑ. Μεγάλες ιδιωτικές ιδιοκτησίες είναι του Γκάτζη και στα Β.. στην περιοχή των Άνω Λιοσίων. Ιδιωτικές ιδιοκτησίες κάτω των 2.000τ.µ. έχουµε ελάχιστες (περίπου που φθάνουν µέχρι και 250 τ.µ.) στο βόρειο τµήµα, στα όρια των ήµων Καµατερού και Άνω Λιοσίων. ( ιαµαντόπουλος και συνεργάτες Ε.Ε., 1990) Επισηµαίνουµε πως το σύνολο των εκτάσεων είναι εκτός σχεδίου και υπόκεινται στις διατάξεις της Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου Αττικής, που προβλέπει όριο κατάτµησης τα 20 στρέµµατα. Ακόµη το σύνολο των εκτάσεων του Ποικίλου (κτηµατογραφηµένων ή όχι από το Υπουργείο Γεωργίας) είναι χαρακτηρισµένες δασικές ή αναδασωτέες εκτός των ιδιωτικών ιδιοκτησιών που βρίσκονται στο βόρειο και δυτικό µέρος του Ποικίλου στα όρια του ήµου Άνω Λιοσίων, που είναι χαρακτηρισµένες ως καλλιεργήσιµες εκτάσεις. Εξάλλου µε το ΦΕΚ 207/ και την δηµοσίευση του νόµου 2742 «Χωροταξικός σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», µε το άρθρο 21, γίνεται καθορισµός ορίων ζωνών προστασίας 19

21 του Όρους Αιγάλεω, καθώς και των χρήσεων και των όρων δόµησης σε αυτές Καθορισµός ειδικών χρήσεων και όρων δόµησης ζωνών στην περιφέρεια του ορεινού όγκου. ΧΑΡΤΗΣ 3. Καθορισµός ορίων ζωνών προστασίας του Όρους Αιγάλεω, καθώς και των χρήσεων και όρων δόµησης σε αυτές. Καθορισµός ειδικών χρήσεων και όρων δόµησης ζωνών στην περιφέρεια του ορεινού όγκου. Πηγή : Ο.Ρ.Σ.Α 20

22 1.5. ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ Οι µεγάλες καταστροφές στην περιοχή άρχισαν από το 1826, µε την επίθεση επί του Κιουταχή στην Αθήνα, όπου καταστράφηκε όλο το πράσινο των πεδινών περιοχών και ο µεγάλος ελαιώνας που ξεκινούσε από τον Πειραιά και έφθανε ως την Πάρνηθα. Ακολουθούν οι καταστροφές που οφείλονται στην πολιτική που εφάρµοζε το κράτος στην αποκατάσταση των προσφύγων. Έτσι το 1914, οι πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωµυλίας εγκαθίστανται στην περιοχή του Ποικίλου και Αιγάλεω και µη έχοντας άλλους πόρους ζωής, υλοτοµούν τα δάση και πουλάνε καυσόξυλα στην Αθήνα και τον Πειραιά. Το µε την εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, όπου ο µισός πληθυσµός τους εγκαταστάθηκε γύρω από την Αθήνα, συµπληρώθηκε, θα λέγαµε, η καταστροφή του υπόλοιπου πράσινου. Ακολουθεί η κατοχή, όπου εκχερσώνονται εκτάσεις και καταστρέφονται από πυρκαγιές οι λίγες συστάδες δάσους που υπήρχαν στο Ποικίλο. Τις πυρκαγιές έβαλαν οι Γερµανοί για να καταδιώξουν ή να µην αφήσουν να κρυφτούν εκεί αντάρτες. Η σοβαρότερη όµως αλλοίωση του τοπίου, που αφορά το καθαυτό Ποικίλο, εµφανίζεται µετά το 1950 και συγκεκριµένα µε το κύµα εσωτερικής µετανάστευσης. Οικοδοµούνται µε γοργούς ρυθµούς οι γειτονικοί µε το Ποικίλο δήµοι, κυρίως µε αυθαίρετες κατασκευές. Οι εσωτερικοί µετανάστες µετοικούν σε χώρους όπου υπάρχει η δυνατότητα φτηνής αγοράς οικοπέδου αφενός και φτηνής κατασκευής αφετέρου, ενώ ταυτόχρονα το τοπίο έχει κάτι που να τους θυµίζει την επαρχία που άφησαν. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τα συγκεντρώνουν οι όµοροι µε το Ποικίλο ήµοι. Οι ανάγκες για αδρανή υλικά διογκώνονται, µε αποτέλεσµα να ξεφυτρώσουν πολλά λατοµεία, που πληγώνουν το βουνό. Τα λατοµεία στην ευρύτερη περιοχή είναι 17. Από αυτά τα 12 βρίσκονται στο Ποικίλο και τα υπόλοιπα κατά µήκος του οδικού και σιδηροδροµικού άξονα Άνω Λιόσια Σκαραµαγκά. Από τα 12 λατοµεία του ποικίλου, τα 3 έχουν ήδη επιχωµατωθεί και άλλα 4 έχουν διαµορφωθεί πρόχειρα από τους γειτονικούς ήµους σε αθλητικούς χώρους ή υπαίθρια θέατρα. Αναλυτικότερα τα λατοµεία του Ποικίλου είναι τα ακόλουθα: 1. λατοµείο Χαϊδαρίου στα όρια του ήµου Χαϊδαρίου 2. λατοµείο «πρώην Μαλατέστα», στα όρια του ήµου Περιστερίου 3. λατοµείο «πρώην έτση», στο Φοίνικα Περιστερίου (επιχωµατώθηκε εν µέρει 21

23 και δηµιουργήθηκε ένα µικρό υπαίθριο θέατρο) 4. λατοµείο «πρώην Βάσσου», στην Κηπούπολη (διαµορφώθηκε σε µικρό αθλητικό γήπεδο ποδοσφαίρου) 5. λατοµεία «πρώην Γάτου» (επιχωµατώθηκαν) στα διοικητικά όρια του ήµου Πετρούπολης και Περιστερίου 6. λατοµείο «πρώην Μαρασλή», που στεγάζει το Θέατρο Πέτρας στο ήµο Πετρούπολης 7. λατοµεία «πρώην Τσίγκου», στα όρια των ήµων Πετρούπολης και Ιλίου 8. λατοµείο «πρώην Μουσαµά» στο ήµο Καµατερού που διαµορφώθηκε σε αθλητικό χώρο 9. λατοµείο «πρώην Μουσαµά» στο ήµο Ανω Λιοσίων 10. λατοµικό συγκρότηµα «πρώην Μπινιάρη» (Ασφαλτοτεχνική Αλκυών _. Πετρούπολης) 11. λατοµείο «πρώην Γρηγορίου» που διαµορφώνεται σε αθλητικό χώρο 12. λατοµείο «πρώην Αναγνωστάκη» στο ήµο Καµατερού Όλες οι λατοµικές εκµεταλλεύσεις έγιναν χωρίς ουσιαστικά να υπάρχουν επιστηµονικές ή τεχνικές προδιαγραφές και χωρίς µέριµνα για περιβαλλοντική αποκατάσταση. Οι καταστροφές όµως που έχουν συντελεσθεί στο τοπίο του Ποικίλου δεν σταµατούν στα λατοµεία... Το 1985 η ΜΟΜΑ καταστρέφει µικρά πεύκα για να κατασκευαστεί Ολυµπιακό Σκοπευτήριο της Γενικής Γραµµατείας Αθλητισµού, η οποία µε την υπ αριθµ /8918/ απόφαση της παραδίδει έκταση 435 στρέµµατα για τις «σκοπευτικές αναζητήσεις» των κατοίκων της Αθήνας. Οι Ο.Τ.Α. (Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης) της περιοχής κινητοποιούνται, σταµατούν οι εργασίες και το θέµα παραπέµπεται στην Ολοµέλεια του Τµήµατος του Συµβουλίου Επικρατείας. Τον Οκτώβριο του 1987 στήνονται 2 πύργοι σκοποβολής για το αγώνισµα τραπ µε κυνηγετικά όπλα. Αποτέλεσµα των θορύβων από την άσκηση του αγωνίσµατος είναι να εγκαταλείψουν την περιοχή πολλά ζώα, ενώ ρυπαίνεται το περιβάλλον από την ανθρώπινη παρουσία. Σήµερα η άσκηση του αγωνίσµατος σταµάτησε µετά από παρέµβαση των οικολογικών οργανώσεων. Η ρύπανση από σκουπίδια είναι ακόµα ένα µεγάλο πρόβληµα που συναντάται και στο Ποικίλο. Από 1977 που άρχισαν οι αναδασώσεις κατασκευάστηκε δίκτυο 22

24 δασικών δρόµων για τις ανάγκες των εργασιών αλλά και για λόγους πυρασφάλειας. Αυτό το οδικό δίκτυο χρησιµοποιήθηκε και χρησιµοποιείται για την απόρριψη µπάζων, άχρηστων αντικειµένων, ακόµα και σκουπιδιών από οικιακή χρήση. Καταστροφικά δρουν όµως για την πανίδα του Ποικίλου και οι λαθροθήρες. Παρά την απαγόρευση του κυνηγιού εκατοντάδες ωδικά πτηνά πιάνονται µε ξόβεργες, ενώ η επιτήρηση της περιοχής είναι πολύ δύσκολη λόγω των πολλών εξόδων διαφυγής. Αναπαράσταση του Ποικίλου όρου των αρχών του 19 ου αιώνα. γκραβούρα. Το Ποικίλο όρος σήµερα. Πηγή : Ιστοσελίδα Α.Σ..Α. 23

25 Οι προσπάθειες αναδάσωσης (από το 1977 κυρίως) έχουν πετύχει σε πολύ µικρό βαθµό, µε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό την νανώδη µορφή που εµφανίζουν τα δενδρύλλια σε µεγάλο ποσοστό, 30 χρόνια µετά την φύτευσή τους. Μορφή του Ποικίλου στην πλευρά του ήµου Πετρούπολης Αιτίες κατά που αναφέρονται στην µελέτη ιαµαντόπουλου είναι οι ακόλουθες : Έλλειψη εµπειρίας για αναδάσωση σε µεγάλη κλίµακα σε τόσο δυσµενείς εδαφικές κλιµατικές συνθήκες, η έλλειψη νερού, η βοσκή, η έλλειψη µέτρων προστασίας της Χαλεπίου πεύκης από την πιτυοκάµπη που εµφανίζει εκτεταµένες ζηµιές είτε µε αεροψεκασµούς, είτε µε κλαδεύσεις, η ανύπαρκτη βελτίωση εδαφικών συνθηκών, η έλλειψη µόνιµης καλλιεργητικής φροντίδας. Στο Ποικίλο σήµερα έχουν βρεθεί 200περίπου είδη φυτών, 60 είδη εντόµων και αποτελεί πέρασµα για 80 περίπου είδη πουλιών. 24

26 2. ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑΤΜΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΩΛΗΣΗΣ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ Ο ΗΜΟΣ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ Ο ήµος οριοθετείται από τις παρυφές του Ποικίλου Όρους, που αποτελεί το µεγαλύτερο τµήµα της έκτασης του ήµου και περιβάλλει το δοµηµένο τµήµα του ήµου από την Βόρεια και Βορειοδυτική πλευρά. Ανατολικά συνορεύει µε το ήµο Ιλίου και Νοτιοδυτικά µε το ήµο Περιστερίου. Συνολικά µαζί µε τους προαναφερόµενους ήµους και τους ήµους Αγ. Αναργύρων, Αγ. Βαρβάρας, Αιγάλεω, Ζεφυρίου, Καµατερού, Κορυδαλλού, και Χαϊδαρίου, αποτελούν τα λεγόµενα «υτικά Προάστια» της Αθήνας. ΧΑΡΤΗΣ 4. ήµοι νοµού Αττικής Αµφιθεατρικά κτισµένη η Πετρούπολη απέχει περίπου 10χλµ. από το κέντρο της Αθήνας και βρίσκεται σε κεντρικό τµήµα της υτικής Αττικής. Οι προσβάσεις στο ήµο Πετρούπολης µε Ι.Χ., πραγµατοποιούνται κυρίως µέσω των εξής οδικών αρτηριών: Από λεωφόρο Αθηνών µέσω Θηβών, Πετρουπόλεως και 25 ης Μαρτίου, από λεωφόρο Κηφισού µέσω Ανδρέα Παπανδρέου, από Αττική οδό µέσω των οδών Χασιάς, Καµατερού, Στρατάρχου Παπάγου και Αγίου Νικολάου. 25

27 ΧΑΡΤΗΣ 5. Αεροφωτογραφία λεκανοπεδίου Αττικής, Στην αεροφωτογραφία, είναι εµφανής η θέση του ήµου Πετρούπολης σε σχέση µε το Ποικίλο Όρος και τους κύριους συγκοινωνιακούς άξονες της ευρύτερης περιοχής. Πηγή: Google Earth Στα διοικητικά όρια του ήµου ανήκουν 700 Ηα, από τα οποία η νοµοθετηµένη έκταση καλύπτει περίπου 190 Ηα και ταυτίζεται µε τη δοµηµένη έκταση. Μεγάλο τµήµα της έκτασής της αποτελούν τµήµατα των βορειοανατολικών πλαγιών του Ποικίλου όρους που αποτελεί το περιαστικό πράσινο της περιοχής. Σήµερα ο ήµος Πετρούπολης µε βάση την επίσηµη απογραφή της Στατιστικής Υπηρεσίας για το 2001 εκτιµά τον πληθυσµό σε κατοίκους. Με βάση τα στοιχεία αυτά µπορεί να εκτιµηθεί µια µέση µικτή πυκνότητα 200,8 κατ/ηα, ενώ µέση καθαρή πυκνότητα 401,6 κατ./ηα. Στη διάρθρωση του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού, αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα της υτικής Αθήνας, αφού το ποσοστό συµµετοχής είναι από τα χαµηλότερα όχι µόνο σε επίπεδο πρωτεύουσας αλλά και χώρας, ενώ παράλληλα εµφανίζεται µε κυρίαρχο τον τριτογενή τοµέα. 26

28 Η Πετρούπολη διαχωρίζεται οικιστικά σε 10 πολεοδοµικές ενότητες - γειτονιές, µε εκτάσεις από 20,0 Ηα έως 47,5 Ηα που αποτελούν 4 συνοικίες, σύµφωνα µε το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο της περιοχής.(βλ. χάρτη 6, του Γ.Π.Σ., σελ. 28). Η ισχύουσα επιτρεπόµενη κάλυψη κυµαίνεται από 60-70% και ο θεσµοθετηµένος Συντελεστής όµησης είναι 1,6. Γενικά στην εφαρµογή του εγκεκριµένου σχεδίου παρουσιάζει προβλήµατα. Αναφορικά µε τις χρήσεις γης του ήµου καταγράφεται το πλαίσιο περιεχοµένου της γενικής κατοικίας µε τρόπο όµως ως σήµερα που να µην παρουσιάζει µεγάλη ανάµειξη ασυµβίβαστων λειτουργιών. Γενικά εκτός από την κατοικία που καλύπτει το 80% της νοµοθετηµένης έκτασης, καταγράφονται χρήσεις εµπορίου, βιοτεχνίας, τοπικού επιπέδου διοίκησης και εξυπηρέτησης. Σύµφωνα µε το ΦΕΚ 14 / της έγκρισης του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου (Γ.Π.Σ.) του ήµου Πετρούπολης, προβλέπεται αµιγής κατοικία στις πολεοδοµικές ενότητες 7, 8, 9, 10 και τµήµα της πολεοδοµικής ενότητας 6 που βρίσκεται µεταξύ της οδού Περικλέους και του ορίου της πολεοδοµικής ενότητας και γενική κατοικία στις πολεοδοµικές ενότητες 1, 2, 3, 4, 5 και τµήµα της 6.(βλ. χάρτη 6, του Γ.Π.Σ., σελ. 28). Το κέντρο του ήµου, έχει αναπτυχθεί γραµµικά πάνω στον κεντρικό οδικό άξονα της πόλης, την λεωφόρο 25 ης Μαρτίου, ο οποίος την τέµνει κάθετα. Από το Γ.Π.Σ. καθοριζόταν χρήση κέντρου κεντρικής λειτουργίας πόλης στις ενότητες 1 και 2 και τοπικού κέντρου συνοικίας γειτονιάς στις υπόλοιπες πολεοδοµικές ενότητες. Σήµερα το εµπορικό κέντρο έχει φθάσει πολύ κοντά στο σηµείο κορεσµού του και έχει αρχίσει εµφανώς να οδηγείται στους οριζόντιους άξονες και να υπεισέρχεται µέσα στην περιοχή όπου κυρίαρχη ως χρήση είναι η κατοικία. Στην περιοχή της Πετρούπολης, υπήρξαν δύο διαφορετικοί οικιστικοί πυρήνες. Η Κηπούπολη και η Πετρούπολη. Η Κηπούπολη είναι έκταση που ρυµοτοµήθηκε το 1927 σε αµφιθεατρική τοποθεσία στους πρόποδες του Ποικίλου, βορειοδυτικά του Βαθυρέµατος, από την Ανώνυµη Εταιρεία Κηπουπόλεων, ενώ η Πετρούπολη ρυµοτοµήθηκε από τον Πέτρο Γιάνναρο ιδρυτή και εκδότη της εφηµερίδας «Εσπερινή», το 1933 στη θέση άνω Βαθύ Ρέµα, νοτιοανατολικά του Βαθυρέµατος. Οι δύο αρχικοί αυτοί πυρήνες, καλύπτουν σήµερα περίπου το µισό του οικιστικού ιστού του ήµου Πετρούπολης. 27

29 6.ΓΠΣ 28

30 2.2 ΟΙΚΙΣΤΙΚΟΙ ΠΥΡΗΝΕΣ Α. Οικιστικός πυρήνας Κηπούπολης Από το 1800, βοσκοί από τα χωριά της Θήβας και την ορεινή Ρούµελη, κατεβαίνουν στην Αττική και στην περιοχή του Ποικίλου Όρους. Κυρίως µετά το 1830 όπου η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος, όλο και περισσότεροι βοσκοί κατεβαίνουν στο Ποικίλο Όρος. Όπως αναφέρει στο βιβλίο εκδόσεων του ήµου Πετρούπολης, «Η πόλη της Πέτρας» ο Α. Μηλιώνης, η εξέλιξη των γεγονότων στην περιοχή, ακολουθεί την εξής χρονολογική σειρά: Ένας από τους βοσκούς που µαντρίζουν στο Ποικίλο, ο Πανούσης Βέρδης, ισχυρίζεται ότι το 1815, αγόρασε από Τούρκο µία µεγάλη έκταση στη θέση «Κλεισούρα». Όµως το σπίτι του στη Λιάτανη Βοιωτίας πήρε φωτιά και κάηκε το συµβόλαιο αγοράς. Το κτήµα µένει την Καλοµοίρα Βέρδη που παντρεύεται τον Ασηµάκη Βέρτη ή Βρεττό ή έρβη Στην διαθήκη της η Καλοµοίρα ισχυρίζεται πως της ανήκει έκταση µε ασαφή όρια 1000 στρεµµάτων, από τα οποία αφήνει 890 στρέµµατα στο γιο της Παναγή, 100 στρεµ. στον Θεόδωρο, 10 στρεµ. στην Παναγιώτα και στην Καλή δρχ. για εξόφληση δανείου Ο Παναγής Βέρδης πουλάει στο Χρήστο Αναστασόπουλο ολόκληρο το κτήµα που κληρονόµησε (890 στρέµµατα) Αγοράζει το κτήµα των 890 στρεµµάτων ο δικηγόρος Γεώργιος Ζωντανός, ευυπόληπτο µέλος της Λαµιώτικης κοινωνίας. Εγκαθιστά φύλακες και δηµιουργεί κυνηγετικό περίπτερο. Σε µια από τις εξορµήσεις του, επιτίθεται µ ανήθικους σκοπούς στην Χαρίκλεια Βέρδη, κόρη του Θεόδωρου Βέρδη. Όταν ο δικηγόρος πέφτει για ύπνο, η Χαρίκλεια παίρνει το όπλο του πατέρα της και τον σκοτώνει. εν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι είναι άλλα τα κίνητρα του εγκλήµατος και αφορούν την κυριότητα του κτήµατος Οι κληρονόµοι της Καλοµοίρας Βέρδη, σχεδιάζουν έναν τρόπο για να καταστεί η διαθήκη της µητέρας άκυρη. Ο Θεόδωρος Βέρδης ή Βέρτης, µε τις αδελφές του Καλή και Παναγιώτα, καθώς και µε τον ανιψιό του Ηλία (γιο του Παναγιώτη Βέρτη), προχωρούν στη σύνταξη ενός πλασµατικού συµβολαίου διανοµής και µοιράζονται στρέµµατα σε τέσσερα ίσα µερίδια. Το έγγραφο µένει ανενεργό µέχρι το 1926, που το χαρτί ανασύρεται και µεταγράφεται στα βιβλία µεταγραφών του υποθηκοφυλακείου Αθηνών (τόµος 826, α/α 444), λίγο πριν την ίδρυση της Α.Ε. Κηπουπόλεων. 29

31 1905. Το Ελληνικό δηµόσιο προβαίνει στην καταγραφή του «δάσους Βέρδη» στο βιβλίο κτηµατολογίου Εθνικών ασών. Το χαρακτηρίζει δηµόσιο κτήµα και το περιλαµβάνει στην αναδάσωση του Κανείς από τους φερόµενους ως ιδιοκτήτες δεν αξιώνει καταβολή αποζηµίωσης Με την υπ αριθµ. 9816/ δηµόσια διαθήκη της η Σοφία Ζωντανού Κουτσαλέλου, αδελφή του Γεώργιου Ζωντανού και µόνη κληρονόµος του, αφήνει όλη την περιουσία της, χωρίς να κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο κτήµα Βέρδη, στον ιερό ναό του Ευαγγελισµού της Θεοτόκου της Μητροπόλεως Λαµίας, που τρία χρόνια αργότερα κάνει αποδοχή της κληρονοµιάς Με βάση την εικονική διανοµή του 1902, οι αυτοχρισθέντες ως κληρονόµοι του Βέρδη, ιδρύουν την «Α.Ε. Κηπουπόλεων» και προχωρούν στην οικοπεδοποίηση 300 στεµµάτων. Πρώτος πελάτης ο «Συνεταιρισµός Ακτηµόνων», που είχε δηµιουργηθεί δύο χρόνια πριν (το 1925). Πρόκειται για σωµατείο που τα µέλη του είναι υπάλληλοι, βιοπαλαιστές, µικροεπαγγελµατίες, καλλιτέχνες, ράφτες, ζωγράφοι, γλύπτες, κ.α. Από τα ονόµατά τους προκύπτει ότι οι περισσότεροι κατάγονται από την Κρήτη και την Μικρά Ασία. Ο «Συνεταιρισµός Ακτηµόνων», αγοράζει 160 στρέµµατα από τα 300 που οικοπεδοποιήθηκαν, καταβάλλοντας το ποσόν του 1,6 εκατοµµύρια δρχ. περίπου. (Μηλιώνης 2005) στις 8 Φεβρουαρίου, µε διάταγµα που υπογράφεται από τον τότε Πρόεδρο της ηµοκρατίας Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, η Κηπούπολη αναγνωρίζεται ως «Συνοικισµός Ακτηµόνων». Στις 6 Απριλίου του ίδιου έτους, η «Νέα Ανώνυµη Εταιρεία Κηπουπόλεων» πετυχαίνει την έγκριση της ρυµοτόµησης της περιοχής από τον Υπουργό Συγκοινωνίας Αντώνιο Χρηστοµάνο. 30

32 ΧΑΡΤΗΣ 7. ιάγραµµα ρυµοτόµησης Συνοικισµού «ΚΗΠΟΥΠΟΛΕΩΣ ΒΕΡ Η» (1929) Πηγή : Α. Μηλιώνης Γίνεται η πρώτη αγωγή του Ι. Ν. Ευαγγελισµού της Θεοτόκου Λαµίας κατά των φερόµενων ως κληρονόµων Βέρδη, για παράνοµο κατατεµαχισµό και πώληση οικοπέδων σε έκταση 300 στρεµµάτων. 31

33 Β. ΡΥΜΟΤΟΜΗΣΗ ΣΥΝΟΙΚΙΩΝ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑ ΑΣ ΚΑΙ ΠΕΥΚΑ ΒΕΡ Η Οι κληρονόµοι Βέρδη πωλούν 123 στρέµµατα στον Οικοδοµικό Συνεταιρισµό Συνταξιούχων ΙΚΑ «Η Αγία Τριάς». Το διάγραµµα κατάτµησης περιλαµβάνει 485 αγροτεµάχια των 202,5 τµ., τα οποία διανέµονται µε κλήρωση το 1958 στα µέλη του Συνεταιρισµού. εν υπάρχει καµία πρόβλεψη για κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους Άλλα 126,5 στρέµµατα στον οικισµό «Πετρούπολη Πεύκα Βέρδη» οικοπεδοποιούνται. Στο διάγραµµα κατάτµησης περιλαµβάνονται 460 οικόπεδα από 202,5τµ. έως 209,5τµ. 32

34 Και στα δύο διαγράµµατα κατάτµησης, δεν υπάρχει καµία πρόβλεψη για κοινόχρηστους χώρους και κοινωφελείς εγκαταστάσεις. Το κάθε διάγραµµα κατάτµησης, έχει την µορφή στοιχειώδους Ρυµοτοµικού Σχεδίου, όπου όµως οι διαστάσεις δρόµων και οικοπέδων έχουν την ελάχιστη δυνατή διάσταση, ώστε να καλυφθεί το αίτηµα του παραγγέλλοντος και να βγουν όσο το δυνατόν περισσότερα οικόπεδα από κάθε αγρό Η Ιερά Μητρόπολη Λαµίας, διεκδικεί την έκταση που από το 1916 µε την υπ αριθµ. 9816/ δηµόσια διαθήκη της η Σοφία Ζωντανού Κουτσαλέλου, αδελφή του Γεώργιου Ζωντανού και µόνη κληρονόµος του, αφήνει στον ιερό ναό του Ευαγγελισµού της Θεοτόκου της Μητροπόλεως Λαµίας, και µε πρωτοβουλία της ιδρύεται φορέας (εταιρία Ευάγγελου Πλατή µε έδρα την Λαµία και γραφείο στην Αθήνα), µε σκοπό να διαχειρισθεί για λογαριασµό του Ι. Ν. Ευαγγελισµού της Θεοτόκου Λαµίας το κτήµα «Πεύκα Βέρδη» Με δύο διαδοχικές αποφάσεις ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών (1968) και Εφετών (1969) αποφαίνονται ότι η έκταση ανήκει στο δηµόσιο Η Ιερά Μητρόπολη Λαµίας, ανεβάζει τις διεκδικήσεις της από τα αρχικά 890 στρέµµατα, αρχικά σε 1.000, στη συνέχεια σε 1.500, αργότερα σε 3.000, ενώ 33

35 πρόσφατα διεκδικεί από στρέµµατα. Περίπου τα µισά από αυτά βρίσκονται στο Ποικίλο Όρος, πάνω από 1000 εντός σχεδίου του ήµου Πετρούπολης, σχεδόν 3000 στο ήµο Περιστερίου και κάποια στο ήµο Ιλίου Οι κληρονόµοι Βέρδη χάνουν την πρώτη δίκη κατά των ήµων Περιστερίου και Πετρούπολης εκεµβρίου. Στην απόφαση του Εισαγγελέα Εφετών Γεώργιου Σανιδά επισηµαίνεται: Το αρχικό κτήµα ήταν στρέµµατα και όχι που διεκδικούσαν οι κληρονόµοι της Καλοµοίρας Βέρδη και η µονή Λαµίας. Τα στρέµµατα είχαν προ πολλού πωληθεί και Ότι απέµεινε ήταν δηµόσια και δασική έκταση χαρακτηρισµένη από το 1936, ενώ από το 1905 η περιοχή στην οποία βρίσκονται και τα στρέµµατα έχει χαρακτηρισθεί δηµόσιο κτήµα. 1996, Άλλες δύο αποφάσεις του Εισαγγελέα Εφετών (7636/1996 και 7190/2000), αναγνωρίζουν την κυριότητα του Ελληνικού ηµοσίου στην περιοχή. Επίσης ότι από την διεκδικούµενη έκταση από την Ι.Μ. Λαµίας, µόνο το 1/3 ήταν καλλιεργήσιµες γαίες και βοσκοτόπια. Τα υπόλοιπα ήταν άγονες και βραχώδεις εκτάσεις, πάνω στο βουνό που ανήκουν στο Ελληνικό ηµόσιο. εκέµβριος του Στο ήµο Πετρούπολης υπάρχει το δεδικασµένο σύµφωνα µε το οποίο το Υπουργείο Οικονοµικών δεν υπερασπίστηκε -ως κρατικός/δηµόσιος φορέας- το δηµόσιο χαρακτήρα 433 στρεµµάτων στα όρια του ήµου σε δίκες µε αντίδικους τη µονή Λαµίας και το ήµο Πετρούπολης. Ο συναρµόδιος φορέας, το Υπουργείο Γεωργίας, είχε ήδη παραδώσει τη συγκεκριµένη έκταση στο ΥΠΕΘΟ για να τη διαχειρισθεί ως δηµόσια περιουσία. Με έγγραφό της (27/06/03) η Κτηµατική Υπηρεσία υτικής Αττικής -που υπάγεται στο ΥΠΕΘΟ- ειδοποιεί τις υπηρεσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης να µην προβαίνουν σε έκδοση οικοδοµικών αδειών στην περιοχή. Τον Ιανουάριο του 2004 η ίδια υπηρεσία ανακοινώνει την παύση της αναστολής οικοδοµικών αδειών και συντάσσει ειδική έκθεση για το ιδιοκτησιακό χαρακτήρα της συγκεκριµένης έκτασης. Η έκθεση παραδόθηκε στο ΥΠΕΘΟ. Το Γνωµοδοτικό Συµβούλιο που ανέλαβε την προάσπιση των συµφερόντων του ηµοσίου γνωµοδότησε «υπέρ της µη προβολής δικαιωµάτων κυριότητας του ελληνικού ηµοσίου επί εκτάσεως 1.028,5 στρεµµάτων, που βρίσκεται εντός του σχεδίου πόλεως του ήµου Πετρουπόλεως» (απόφαση 47, 15/07/04). Το ΥΠΕΘΟ έκανε αµέσως δεκτή τη γνωµοδότηση και παραχώρησε στη Μητρόπολη Λαµίας τα 262 από τα

36 προαναφερθέντα στρέµµατα. Το ΥΠΕΘΟ, που περιγράφει τη διαδικασία που ακολουθήθηκε, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η περιοχή των «433 στρεµµάτων που βρίσκονται εντός σχεδίου ήµου Πετρούπολης δεν προστατεύονται από τις διατάξεις της ασικής Υπηρεσίας». Ουσιαστικά το ηµόσιο -µέσω των υπηρεσιών του ΥΠΕΘΟ- παραιτήθηκε των δικαιωµάτων του πριν τη δικαστική κατάληξη της υπόθεσης! Όπως αναφέρει ο Γενικός Γραµµατέας του Α.Σ..Α. Παναγιώτης Μπιτούνης, εκφράζοντας την θέση της τοπικής αυτοδιοίκησης, σε άρθρο του στην εφηµερίδα Νέα Γνώµη, «αντί η κυβέρνηση να υπερασπισθεί µε σθένος κρατικές εκτάσεις που απειλούνται από τους καταπατητές, έφθασε στο σηµείο να παραχωρήσει τον Οκτώβριο του 2004 µε απόφαση του τέως Γ.Γ. του Υπουργείου Οικονοµίας και Οικονοµικών κ. Γ. Κουρή (υπ αριθµ /6930/Α0010/ ) δηµόσια έκταση 262 στρεµµάτων στην περιοχή Αγ. Τριάδας στην Πετρούπολη. Πάνω απ όλα όµως σήµερα επιβάλλεται η ύπαρξη µιας αποτελεσµατικής ασπίδας για την προστασία του Ποικίλου Όρους που µόνο η ανάληψη µιας άµεσης νοµοθετικής πρωτοβουλίας και η ψήφιση σχετικής νοµοθετικής ρύθµισης στη βουλή των Ελλήνων µπορεί να την εγγυηθεί.» Και οι διεκδικήσεις συνεχίζονται στο Ποικίλο Όρος.. 35

37 Γ. ΟΙΚΙΣΤΙΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ Σύµφωνα µε τα λεγόµενα του Νικόλαου Παξιµαδά, που διετέλεσε δήµαρχος της Πετρούπολης για 22 χρόνια (µε µόνη διακοπή την περίοδο της χούντας) και αποσύρθηκε το 1994, γύρω στα 1933, ένας ονόµατι Πέτρος Γιάνναρος, φασίστας, επινόησε να φτιάξει την «Στέγη του Λαού». Είχε κόψει οικόπεδα, πέρα στο Χαϊδάρι συµβόλαια είχε κάνει. Αλλά εµφανίστηκε ένας που τον πήγε στα δικαστήρια και δικαιώθηκε στο τέλος. Στην εφηµερίδα του Γιάνναρου έγραψαν πως θα κερδίσουν την απόφαση. Πριν βγει η απόφαση του πρωτοδικείου, έρχονται εδώ και παίρνουν από τον Νώε και τον Τσουκλίδη µία έκταση και µεταφέρουν τα οικόπεδα εδώ και αρχίζει από την αρχή µε το ίδιο σχέδιο, αφού άλλαξαν µόνο τα οικόπεδα γύρω από την πλατεία. ΧΑΡΤΗΣ 11. Το κτήµα Τσουκλίδη Νώε, Ο πυρήνας του προαστίου «Πετρουπόλεως. Πηγή : Α. Μηλιώνης, Συνεπώς ο οικισµός Πετρούπολη και µαζί του ο σηµερινός ήµος Πετρούπολης, ξεκίνησε σαν συνοικισµός των τότε Νέων Λιοσίων, σηµερινού δήµου Ιλίου, όταν οι Νώε και αφοι Τσουκλίδη το 1933 πούλησαν στον Πέτρο Γιάνναρο ιδρυτή και εκδότη της εφηµερίδας «Εσπερινή» µία έκταση από το άνω Βαθύ Ρέµα (στη Θέση νησάκι Παλατιανής) µέχρι το κέντρο της σηµερινής Πετρούπολης. 36

38 Η έκταση ρυµοτοµήθηκε από τον εκδότη της Εσπερινής και πουλήθηκε σε οικόπεδα των 500 πήχεων σε αναγνώστες της εφηµερίδας µε την µέθοδο των κουπονιών και µηνιαίες δόσεις των 50δρχ. ΧΑΡΤΗΣ 12. Το δεύτερο σχέδιο της Πετρούπολης, 1934 (208 οικοδοµικά τετράγωνα) Πηγή : Α. Μηλιώνης, Τον επόµενο χρόνο, άλλα 400 στρέµατα στην ίδια περιοχή οικοδοποιούνται µε τον ίδιο τρόπο. Άλλα 1000 νέα οικόπεδα διατίθενται στους αναγνώστες αντί 30 κουπονιών και 100δρχ. µηνιαίως. Μέχρι το 1933, περιοχή µε βοσκοτόπια και άγονες αγροτικές εκτάσεις, εισάγεται στην αγορά αστικών ακινήτων, µέσα από την απόφαση των αρχικών ιδιοκτητών να 37

39 πουλήσουν στον Πέτρο Γιάνναρο (εκδότη εφηµερίδας), τα πλέον αποµακρυσµένα από το κέντρο των Ν. Λιοσίων (σηµερινού ήµου Ιλίου) και πιο άγονα χωράφια τους για ν αρχίσει ο τεµαχισµός τους. Το γαιοκτητικό καθεστώς της γης και τα γεωµετρικά χαρακτηριστικά των αγρών, επιβάλλουν την σύνταξη διαγραµµάτων κατάτµησης, ώστε να διαµορφωθούν τµήµατα γης µε σαφή όρια και διαστάσεις. Το κάθε διάγραµµα κατάτµησης, έχει την µορφή στοιχειώδους Ρυµοτοµικού Σχεδίου, όπου όµως οι διαστάσεις δρόµων και οικοπέδων έχουν την ελάχιστη δυνατή διάσταση, ώστε να καλυφθεί το αίτηµα του παραγγέλλοντoς και να βγουν όσο το δυνατόν περισσότερα οικόπεδα. Η Περιοχή καλύπτεται σταδιακά από αυθαίρετες κατοικίες. Το δεύτερο στάδιο αποτελεί η ένταξη στο σχέδιο πόλης το ΑΡΧΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΠΥΡΗΝΩΝ ΚΗΠΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ Η δηµιουργία και των δύο οικισµών την περίοδο του µεσοπολέµου, υπήρξε αποτέλεσµα κατάτµησης µεγάλων κτηνοτροφικών εκτάσεων, από επιχειρηµατίες, σε αντίθεση µε το µεγαλύτερο τµήµα της υτικής Αθήνας, όπου η παραγωγή του χώρου έγινε αυθαίρετα και αποσπασµατικά πάνω στον κατακερµατισµένο αγροτικό χώρο. Χαρακτηριστική είναι η αντίθεση µεταξύ της Πετρούπολης και του όµορου ήµου Ιλίου (παλιότερη ονοµασία του είναι Νέα Λιόσια), του οποίου αποτέλεσε τµήµα µέχρι τις 24 Ιουλίου 1946 όταν ο συνοικισµός Πετρούπολης αποσπάται από τα Νέα Λιόσια (ΦΕΚ 229 / ). Η εκτάσεις που περικλείουν τον οικισµό της Πετρούπολης, όντας µακριά από τον οικισµό των Ν. Λιοσίων και λόγω µορφολογίας του εδάφους (πολύ µεγάλες κλίσεις, βραχώδες έδαφος), δεν καλλιεργούνται αλλά χρησιµοποιούνται ως βοσκότοποι. Συνεπώς πρόκειται για εκτάσεις που δεν έχουν µεγάλη οικονοµική σηµασία, µια που βρίσκονται µακριά από τον οικισµό και δεν προσφέρονται για καλλιέργεια. Εξάλλου για την βοσκή των κοπαδιών προτιµώνται ενιαίες εκτάσεις. Γι αυτούς τους λόγους προφανώς δεν ευνοήθηκε ο πολυτεµαχισµός τους σε αντίθεση µε τον γειτονικό δήµο Ν. Λιοσίων. (Μ. Μαυρίδου, 1987). Το 1932, ο Πέτρος Γιάνναρος, συνδιαλέγεται µόνο µε τους Τσουκλίδη και Νώε. Αυτό επηρέασε την πολεοδοµική διάρθρωση που εµφανίζεται στο διάγραµµα κατάτµησης. Παρ όλη την αρχική διαφοροποίηση, η Κηπούπολη και η Πετρούπολη δεν απαλλάσσονται από προβλήµατα που αντιµετωπίζουν και οι γειτονικές περιοχές: πυκνοδοµηµένος οικιστικός ιστός, αυθαίρετη δόµηση (έως το 1955 που εντάσσονται στο σχέδιο πόλης), έλλειψη ελεύθερων χώρων για κοινωφελείς και κοινόχρηστες 38

40 λειτουργίες. Το πλεονέκτηµα τους σε σχέση µε άλλες περιοχές των υτικών προαστίων είναι η ευκρινής οργάνωση του πολεοδοµικού ιστού τους. Η σύνταξη των διαγραµµάτων κατάτµησης σηµατοδοτεί, χωρίς να νοµιµοποιεί τον αστικό χαρακτήρα της περιοχής. Και οι δύο οικισµοί, της Πετρούπολης και της Κηπούπολης Πεύκα Βέρδη, οργανώνονται σύµφωνα µε τα σχεδιαστικά πρότυπα της κηπούπολης, είτε µε την µορφή διαγωνίων ή καµπύλων αξόνων και κεντρικών υπαίθριων χώρων (όπως στον οικισµό της Πετρούπολης), είτε µε την µορφή καµπύλων χαράξεων που απλώς ορίζουν τα φυσικά του όρια (όπως στον οικισµό Κηπούπολης Πεύκα Βέρδη). Η απουσία πρασίνου εντός του διαγράµµατος κατάτµησης αναπληρώνεται σχεδιαστικά τουλάχιστον από πράσινο δακτύλιο. Αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στον οικισµό της Πετρούπολης όπως φαίνεται στο διάγραµµα του 1934 από την περιαστική πράσινη ζώνη που περιβάλλει την χάραξη των οικοδοµικών τετραγώνων, στα βόρεια και ανατολικά του µελλοντικού οικισµού. Αντιµετωπίζονται σαν αυτοτελείς ενότητες, που περιβάλλονται σχεδιαστικά τουλάχιστον από πυκνό πράσινο. Οι δρόµοι στα διαγράµµατα κατάτµησης, δίνουν την εντύπωση πως δεν τελειώνουν στο όριο του αγροτεµαχίου, αλλά συνεχίζονται. Έτσι δεν κατανοεί ο αγοραστής ότι οι δρόµοι αυτοί είναι αδιέξοδοι. Αντίθετα φαίνεται να οδηγούν στο περιαστικό πράσινο, συνεπώς προσδίδουν την αίσθηση του ελεύθερου χώρου. Και στα δύο διαγράµµατα κατάτµησης των µελλοντικών οικισµών, η γεωµορφολογική διαµόρφωση του χώρου, δεν αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την αστικοποίησή του. Η προσπελασιµότητα της περιοχής, τα φυσικά χαρακτηριστικά της - η τραχύτητά της, τα ρέµατα που την διαπερνούν, η µη καταλληλότητά της για την δηµιουργία επίπεδων ανοιχτών χώρων δεν αντιµετωπίζονται αποτρεπτικά. Η ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος που προκύπτει δεν προβληµατίζει τα άτοµα που ρυµοτοµούν την περιοχή και την εντάσσουν στα αστικά ακίνητα. Χαρακτηριστικό στο διάγραµµα ρυµοτόµησης της Πετρούπολης είναι η παντελής έλλειψη υψοµετρικών καµπυλών και η απόλυτη ευθυγραµµία των δρόµων που χαράσσονται επί του ρυµοτοµικού σχεδίου. Η έλλειψη στοιχείων για την µορφολογία του εδάφους είναι χαρακτηριστική στη µη σήµανση των ρεµάτων που διαπερνούν την περιοχή (βλ. σχέδιο Πετρούπολης του 1934, σελ. 37). Ο οικισµός της Πετρούπολης, συγκροτείται βάση της επανάληψης ενός τυπικού τετραγώνου, ενός κανάβου δρόµων, που µέσω ευθύγραµµων και κάθετων αξόνων, οδηγεί στο κέντρο του, την στρογγυλή πλατεία, πρότυπο που δεν συναντάται 39

41 στον ελληνικό χώρο, αλλά είναι συνδεδεµένο µε την ευρωπαϊκή παράδοση. Σύµφωνα µε τις αρχές της χάραξης, φαρδύτεροι είναι οι δύο σταυροειδείς άξονες που διασταυρώνονται στην κεντρική πλατεία. Η 25 ης Μαρτίου (που οδηγεί προς Αθήνα όπως αναφέρει το σχεδιάγραµµα) και η 28 ης Οκτωβρίου (που οδηγεί προς Περιστέρι). Για τους υπόλοιπους άξονες, το σχεδιάγραµµα προβλέπει µεγαλύτερο πλάτος στους οδικούς άξονες που είναι παράλληλοι µε την 25 ης Μαρτίου και µικρότερο για τους άξονες τους παράλληλους µε την 28 ης Οκτωβρίου. Το µέγεθος του οικοπέδου του οικισµού είναι συνήθως 12µΧ23µ, αλλά πουλήθηκαν και οικόπεδα µε την µισή ακριβώς διάσταση, είτε εξ αδιαιρέτου, είτε γωνιακά. Εξάλλου µε την ένταξη στο σχέδιο µε το ΦΕΚ 10 Α / , για την αρτιότητα ορίζεται: Πρόσωπο=8µ., Βάθος=14µ. και Εµβαδόν=200τµ. Η δε παρέκκλιση ορίζει: Πρόσωπο=6µ., Βάθος=7,5µ. και Εµβαδόν=112,5τµ. Ο οικισµός της Κηπούπολης, συγκροτείται και αυτός µε βάση έναν κάναβο, µε ευθύγραµµους και κάθετους άξονες, που δίνουν την εντύπωση πως επίκειται µελλοντική επέκταση. Εδώ υπάρχουν υψοµετρικές καµπύλες, οι οποίες όµως δεν επηρεάζουν καθόλου την ευθυγραµµία της χάραξης. Οι κλίσεις του εδάφους δεν αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα στην ένταξη της περιοχής στα αστικά ακίνητα. Το συγκεκριµένο κηποπροάστιο, λειτούργησε σαν χώρος επένδυσης µικρών αποταµιεύσεων των µεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωµάτων που κατοικούσαν ήδη στο πολεοδοµικό συγκρότηµα (Αθήνα Πειραιά). εν προσέλκυσε αγοραστές και κατοίκους από τα ανώτερα κοινωνικά στρώµατα. Στην Κηπούπολη, η εταιρεία Α.Ε. Κηπουπόλεως πωλεί όπως προαναφέρθηκε τη µισή εκτός σχεδίου έκταση 160στρεµ., στο συνεταιρισµό ακτηµόνων τα µέλη του οποίου ήταν υπάλληλοι, έµποροι, τεχνίτες κ.λ.π. µέχρι το 1929 όταν εγκρίνεται το σχέδιο του οικισµού είχε αγορασθεί το 40% των οικοπέδων, κυρίως από κατοίκους της Αθήνας και του Περιστερίου, πρόσφυγες και µη.(π. Κοσµάκη, 1991). Με την ένταξη έγκριση του σχεδίου ρυµοτοµίας µε το ΦΕΚ 137 / , για την αρτιότητα ορίζεται: Πρόσωπο=18µ., Βάθος=20µ. και Εµβαδόν=500τµ. Είναι φανερό, ότι η κατάτµηση είναι ευνοϊκότερη σε σχέση µε το µέγεθος των αγροτεµαχίων του οικισµού της Πετρούπολης, όπου η αρτιότητα είναι 200τµ. και κατά παρέκκλιση 112,5τµ. 40

42 2.4. ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΟΙΚΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Όπως ήδη αναφέρθηκε, για τη διερεύνηση των αρχικών συνθηκών εγκατάστασης στην περιοχή, πραγµατοποιήθηκαν συνεντεύξεις σε βάθος µε προνοµιακούς πληροφοριοδότες. Μέσα από τις συνεντεύξεις έγινε προσπάθεια να απαντηθούν ερωτήµατα όπως: Το προφίλ των αγοραστών (οικογένειες ή ζευγάρια, µέγεθος κατοικίας, είδος εργασίας, επάγγελµα, εκπαίδευση). Η προέλευση των πρώτων αγοραστών στην περιοχή, (το αν αυτοί προέρχονται από εσωτερική µετανάστευση ή κίνηση από άλλη περιοχή του λεκανοπεδίου της Αθήνας) και η προηγούµενη εντός ή εκτός της πρωτευούσης κινητικότητά τους, προσπαθώντας να κατανοηθεί και να εκτιµηθεί ο ρόλος των µεταναστών στην επέκταση και διαµόρφωση της εκτός σχεδίου περιαστικής γης και µε βάση τον χαρακτήρα της κινητικότητας, να εκτιµηθεί έµµεσα ο λόγος για τον οποίο επιχειρήθηκαν οι µετακινήσεις και η έκταση της προσαρµογής τους, στο µέτρο που µπορεί να κριθεί. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην επιλογή της περιοχής για αγορά αγροτεµαχίου. Με τι κριτήρια. Υπήρξαν λόγοι επένδυσης σε γη κατόπιν συµβουλών κάποιου συγγενή ή φίλου, η αγορά συντελέστηκε για λόγους θελκτικότητας της περιοχής σε σχέση µε άλλα προάστια του λεκανοπεδίου, ή υπήρξαν άλλοι λόγοι αγοράς ιδιοκτησίας στην περιοχή. Το φύλο του ανθρώπου που επέλεξε την περιοχή σαν χώρο επένδυσης των αποταµιεύσεών του. Ο βαθµός ικανοποίησης ή δυσαρέσκειας για την περιοχή κατά την πρώτη εγκατάσταση. Ποια τα προβλήµατα κατά την πρώτη εγκατάσταση. Η κοινωνική και οργανωτική ένταξη της οικογένειας στο περιβάλλον της περιοχής. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των διαδικασιών µε τις οποίες πραγµατοποιήθηκε η αστική ανάπτυξη της περιοχής. Υποδοµές, µέσα µαζικής µεταφοράς. Τέλος πώς αυτοί οι πρώτοι οικιστές αντιµετωπίζουν την εξέλιξη της περιοχής σήµερα. Τι θα ήθελαν για την περιοχή τους και αν θα ήθελαν ή αν θα µπορούσαν να επενδύσουν σήµερα στην περιοχή. 41

43 Οι αγοραστές φαίνεται ότι προέρχονταν από εσωτερική µετανάστευση, κυρίως από αγροτικές ή νησιωτικές περιοχές, από επιστροφή στην Ελλάδα από την αλλοδαπή, ή από µετακίνηση από άλλη περιοχή του λεκανοπεδίου, η οποία είχε πραγµατοποιηθεί µέσα σε διάστηµα 10 έως 15 χρόνων από την στιγµή της πρώτης τους εγκατάστασης στην πρωτεύουσα. Και οι δύο οικισµοί, λειτούργησαν ως χώροι επένδυσης µικρών αποταµιεύσεων των µεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωµάτων, που κατοικούσαν ήδη στο πολεοδοµικό συγκρότηµα (Αθήνα Πειραιάς) και οι οποίοι είχαν προέλθει από εσωτερική µετανάστευση, αλλά, µέχρι την στιγµή της εγκατάστασής τους στην Πετρούπολη, δεν είχαν δική τους ιδιοκτησία. Η ιδιαιτερότητα µάλιστα του χώρου, ο οποίος βρίσκεται στις παρυφές του Ποικίλου όρους, µε δύο µεγάλα ρέµατα να τον διαπερνούν και τέσσερα ενεργά λατοµεία πολύ κοντά στα όρια των οικισµών, προσέδωσε στον οικιστικό χώρο µία άλλη υπόσταση. Η πλήρης έλλειψη υποδοµών και οι δύσκολες καθηµερινές συνθήκες, κάνουν τους αγοραστές που επενδύουν στην περιοχή να χωρίζονται αρχικά σε τρεις κατηγορίες. Τους αρχικούς κτηνοτρόφους που είναι ήδη εγκατεστηµένοι στην περιοχή. «Η οικογένεια των Φιλιππαίων είναι από τις παλαιότερες της περιοχής, από το ήρθαν από την Φωκίδα, από την Βουστινίτσα. Μετά την απελευθέρωση, κατέβηκαν από το χωριό τους στην Πετρούπολη, που τότε ήταν Νέα Λιόσια, ως κτηνοτρόφοι. Ο παππούς µου έµενε σε µία καλύβα στην περιοχή του Γρηγορίου και είχε µαντριά. Ο πατέρας µου γεννήθηκε το 1906 πιο χαµηλά στην αιδάλου. Είχαν κάτι πλινθόκτιστα καλύβια και µαντριά. Τον χειµώνα ξεχειµώνιαζαν εδώ µε τα κοπάδια και µετά τον Απρίλη µήνα, πήγαιναν πάλι στο χωριό. Ο πατέρας µου πηγαινοερχόταν µε πρόβατα µέχρι το Έκαναν βέβαια ένα µήνα ταξίδι για να φτάσουν στην Βουστινίτσα. Το , άρχισαν να έρχονται κάποιοι άλλοι. Αρχικά ήµασταν εµείς και οι Βέρδηδες. Η οικογένεια του Αγαπητού (ήταν γαµπρός των Βέρδηδων), ήρθε λίγο µετά. Οι Βέρδηδες ήταν από την Λιάτανη της Βοιωτίας. Από την άλλη πλευρά, είχαν κτήµατα οι Τσουκλιδαίοι, οι Λιόσια, ο Τσίγκος, ο Γιόκας. Στην περιοχή υπήρχαν κάποια κτίσµατα σκόρπια. Το σπίτι που έκτισε ο πατέρας µου το 1932, το κατεδάφισα το Ήταν πλινθόκτιστο µε κεραµίδια.» (Φιλίππου Βασίλης) Σε ανθρώπους που ανήκουν στην ΕΑΜ και προσβλέπουν στον εύκολο τρόπο διαφυγής προς το βουνό. Κατά τον κ. Παπανικολάου, από τους πρώτους που στελέχωσαν την τεχνική υπηρεσία του δήµου, το βουνό προσέφερε µία εύκολη διαφυγή σε ανθρώπους που 42

44 εκείνη την εποχή και κυρίως τα χρόνια της χούντας, διώκονταν για τις πολιτικές τους επιλογές. «Ήρθαµε στην Ελλάδα το 1963 από το Σάο Πάολο µε τα δύο κορίτσια µου. Ήταν πιο πριν εδώ η αδελφή µου. Είχε έρθει από το χωριό, από την Μυτιλήνη και επειδή ήταν το οικόπεδο που πουλούσαν εδώ, ήταν και η αδελφή µου, αγοράσαµε και εµείς. Η αλήθεια είναι ότι ήµασταν κοµουνιστές. Γι αυτό δεν µπορούσαµε να πάµε στον Καναδά που θέλαµε. Έτσι πήγαµε στην Βραζιλία. Όταν γυρίσαµε, ήρθαµε στην Πετρούπολη γιατί ήταν ο Παξιµαδάς. Τον άντρα µου τον έλεγαν Αλέκο. Κρατούσε τις ρίζες του κοµουνισµού. Τον ψηφίσανε εδώ στην Πετρούπολη και έγινε σύµβουλος της δηµαρχίας.» (Βατ.) Εξάλλου σε ερωτήµατα σχετικά µε το µορφωτικό επίπεδο των πρώτων οικιστών, το είδος της εργασίας που έκαναν και το µέγεθος της οικογένειας, ως παράγοντες που επέδρασαν στην αγορά γης στην περιοχή, παρατηρήθηκε ότι οι λιγοστοί κάτοχοι πανεπιστηµιακού διπλώµατος, ήταν κοµουνιστές. Ένας από αυτούς ήταν και ο Νικόλαος Παξιµαδάς, ο πρώτος εκλεγµένος πρόεδρος της τότε κοινότητας και δήµαρχος επί 22 συνολικά χρόνια. Σύµφωνα µε τα λεγόµενά του: «Εδώ στην αρχή οι κάτοικοι ήταν διάφοροι που δεν τα είχαν καλά µε την κοινωνία ή µε τον νόµο. Όµως µετά την κατοχή, έκτισε πολύς κόσµος εδώ». Ο κ. Φιλίππου, δηµοτικός σύµβουλος και από τους πρώτους κατοίκους στην περιοχή, διηγούµενος ένα περιστατικό αναφέρει: «Παλιά ένας νοµάρχης από την Καλαµάτα, ήρθε στην περιοχή και ρώτησε. Κύριε πρόεδρε, από ποιους κατοίκους κατοικείται η περιοχή; Πήρε τον λόγο ένας και είπε. Είναι το προάστιο στο οποίο βρίσκουν στέγη όλοι οι φτωχοί και οι κατατρεγµένοι.» Τους αγοραστές που αγοράζουν γη σε χαµηλή τιµή και δεν αποσκοπούν στην άµεση οικοδόµηση της κατοικίας. Φαίνεται ότι προέρχονταν από εσωτερική µετανάστευση, κατοικούσαν ήδη στο πολεοδοµικό συγκρότηµα (Αθήνα Πειραιάς), αλλά µέχρι τη στιγµή της εγκατάστασής τους στην Πετρούπολη, δεν είχαν δική τους ιδιοκτησία. Όσοι από αυτούς ήταν οικογενειάρχες, δεν αποσκοπούσαν στην άµεση οικοδόµηση κατοικίας, λόγω έλλειψης υποδοµών της περιοχής και κυρίως έλλειψη συγκοινωνίας. Μετά το 1960 αρχίζει να συγκεντρώνεται κόσµος. «Ο πατέρας µου αγόρασε το οικόπεδο το Ήταν από την Ορεινή Ολυµπία και έφυγε 12 χρονών. Ήρθε στην οικογένεια του θείου του στον Κολωνό. Είχε 3 ξαδέλφια και 2 εξαδέλφες. Τον είχαν σαν αδελφό. Έγινε οδηγός. Μετέφερε από 43

45 εργοστάσια το προσωπικό. Είχα πάει και εγώ µια φορά µαζί, όταν σχόλναγε ο Λαναράς. Έπαιρνε τα παιδιά, τις κοπέλες και τα αγόρια. Σιγά σιγά µπήκε στα τρόλεϊ. Ένας συνάδερφος του λέει. Βρε Γιώργο, δεν έρχεσαι να πάρεις ένα οικόπεδο στην Πετρούπολη που είναι φθηνά; Και ήρθε και το πήρε. 500 πήχες. Μετά αγόρασε άλλες πεντακόσιες και το έκανε ούλευε και εξοφλούσε το οικόπεδο µε ευκολίες. Είχε βάλει µέσα µία παράγκα από ξυλεία ξένη. 4Χ4 µε κεραµίδια. Πολύ ωραία. Είχε βάλει δένδρα, ελιές, µαρούλια και παραθερίζαµε. Εµείς µέναµε µε ενοίκιο στα Πατήσια. Γιατί πώς να πήγαινε να δουλέψει; Με ποια συγκοινωνία; Κάθε πρωί έπρεπε να πάρει το αυτοκίνητο από την Αττική, εκεί που και σήµερα είναι το αµαξοστάσιο».(αυγουστ.) Η αγορά, τη στιγµή που πραγµατοποιείται, αντανακλά την ευκαιρία αγοράς φτηνής γης που θα χρησιµοποιηθεί για την κατασκευή ιδιόκτητης κατοικίας, όταν η αγορά γίνεται από οικογένειες, ή θα αποτελέσει το µοναδικό περιουσιακό στοιχείο µιας οµάδας γυναικών που µε προσωπική αποταµίευση, θα αποκτήσουν την προίκα που τους έλλειπε µέχρι τότε. Σύµφωνα µε µαρτυρία κατοίκου της περιοχής, τρεις αδελφές αγόρασαν ένα αγροτεµάχιο 26Χ23µ. τον Οκτώβριο του 1951 στην οδό Υψηλάντου, µετά από υπόδειξη γνωστού τους ότι στην περιοχή τα οικόπεδα ήταν πολύ φθηνά. Ο µεσίτης όµως «µας έβαλε άλλη µία. Μας βρήκε µικρές και µας εκµεταλλεύτηκε. Κανονικά οι τρεις µας µπορούσαµε να το πάρουµε αυτό. Αγοράσαµε πάνω στο βράχο γιατί µας είπαν πως αν αγοράσουµε πιο χαµηλά θα κατέβουν τα νερά από το βουνό και θα µας πνίξουν. ιαλέξαµε την Πετρούπολη γιατί µας είπαν πως ήταν πολύ φθηνά. Εδώ δεν είχαµε σόι. Είχαµε ξαδέλφια και άλλους συγγενείς, όταν όµως άκουσαν βουνό και εκτός σχεδίου, ούτε πλησίασαν καθόλου. Πηγαίναµε κάθε µήνα από τον καρόδροµο για να δώσουµε την δόση. 400δρχ. εγώ και 400δρχ. κάθε µία από τις αδελφές µου. Μας βρήκε µικρές και µας εκµεταλλεύτηκε. Άλλοι αγόρασαν πολύ πιο φθηνά.» (Καραπ.) Σε άλλη µαρτυρία: «Αγόρασα το οικόπεδο το ήταν το µισό µέγεθος σε σχέση µε τα άλλα. Συνήθως τα οικόπεδα ήταν 12Χ23µ. Αυτό ήταν γωνιακό και σε µέγεθος 11Χ12. Μου φάνηκε καλό, γιατί είχε κοντά εκκλησία τον Αγ. ηµήτρη- και ένα πηγάδι µε νερό. Μέχρι το 1970, περνάγανε πρόβατα. Ο µεσίτης µου έδειξε και κάποια άλλα, αλλά δεν µου άρεσαν. εν είχαν σπίτια τριγύρω. Αυτή ήταν η προίκα µου. Το κτίσαµε µε τον άντρα µου αργότερα. Ένα δωµάτιο µε µια κουζίνα.» (Ανδρ.) «Ο πατέρας µου αγόρασε το οικόπεδο το 62. Ήταν πολύ φθηνά τότε. Οι γονείς µου ήρθαν από τα Γιάννενα. Έµεναν στα Εξάρχεια. Ο πατέρας µου δούλευε σε δύο δουλειές. Όµως ενοίκιο...ήταν κάτι συγχωριανοί που έµεναν στην Ανθούπολη. Στην Ανθούπολη, δεν έφταναν τα οικονοµικά ν αγοράσει οικόπεδο και αναγκάστηκε και 44

46 τραβήχτηκε πιο πάνω, γιατί ήταν πιο οικονοµική η αγορά του οικοπέδου. Ήταν ένας θείος από την Ανθούπολη που γνώριζε δύο τρεις, που παίζανε το ρόλο του µεσίτη. Γνωρίζανε ότι πουλάει ο τάδε ένα οικόπεδο. Κάπως έτσι. Κάνανε την δουλειά οικειοθελώς. Τώρα ο πωλητής τους έδινε ένα χαρτζιλίκι. Όχι ο αγοραστής. Π.χ. πάρε να πιεις κάτι. Όχι αυτό που υπάρχει σήµερα το 2-3% στην αγοροπωλησία. Ήρθε, έφτιαξε το σπίτι σιγά σιγά. Έφτιαξε ένα δωµάτιο στην αρχή. Σιγά σιγά, όταν ήταν να έρθουµε, έφτιαξε άλλα δύο δωµάτια. Ήταν εκτός σχεδίου βέβαια. Το 64,ήρθαµε όλοι. Ήταν τότε σε όλη την περιοχή 5 σπίτια. Μονοκατοικίες. Μην φαντασθείς κάτι µεγάλο. Των δύο δωµατίων σπίτια, µε πλάκα και ένα µικρό µπαλκονάκι στην είσοδο.» (Ζωης) Η αυθαίρετη εκτός σχεδίου δόµηση που κάλυψε τις ανάγκες αυτών των πρώτων κατοίκων οι οποίοι κατά κύριο λόγο προέρχονταν από εσωτερική µετανάστευση, στηρίχτηκε στην πολύ χαµηλή τιµή της εκτός σχεδίου περιαστικής γης. Χαρακτηριστικό της πρώτης περιόδου είναι ότι όλα τα οικόπεδα, κατά την φάση εισαγωγής τους στην αγορά αστικών ακινήτων έχουν την ίδια τιµή, σύµφωνα µε τις µαρτυρίες των πρώτων που αγόρασαν στην περιοχή. Η επιλογή τους στηρίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις στη διάνοιξη ενός δρόµου, στην απόσταση του αγροτεµαχίου από άλλες κατοικίες ώστε να δίνεται η εντύπωση της γειτονιάς, ή την απόσταση από το κοινοτικό πηγάδι. Γι αυτό και στις πρώτες φάσεις εγκατάστασης, αγορές αγροτεµαχίων πραγµατοποιούνται κυρίως στην περιοχή χαµηλότερα από τη στρογγυλή πλατεία όπου η χάραξη των δρόµων είναι εµφανής, ενώ η πλατεία παραµένει αδιαµόρφωτη, όπως και όλη η ευρύτερη περιοχή. (βλ. αεροφωτογραφία του 1953, σελ. 60) Η τραχύτητα του χώρου (ο οποίος εντάσσεται στην αγορά των αστικών ακινήτων το 1929 για τον ένα οικισµό και το 1933 για τον δεύτερο, ενώ εντάσσεται στο σχέδιο πόλης το 1929 και το 1955 αντίστοιχα), αποτυπώνεται στις µαρτυρίες των οικιστών χρόνια µετά. Χαρακτηριστική είναι η µαρτυρία κατοίκου της περιοχής, που αγόρασε το 1963, οικόπεδο επί της 25 ης Μαρτίου και Πελοποννήσου, 250µ. ψηλότερα από την κεντρική πλατεία. «Εδώ ήταν ερηµιά. Ένα σπίτι ήταν πιο πέρα κι αυτό άβαφο, αµάντρωτο. Σαν να είσαι στα βουνά. Αυτό το οικόπεδο (το διπλανό) ήταν 1000 πήχες και τα πρόβατα γύριζαν εδώ. Τα µάντριζε η τσοµπάνενα πάνω στο βουνό. Της λέγαµε να µας φέρνει γάλα και το κάναµε γιαούρτι. Ήταν βουνό. Ή το νταµάρι που ήταν εκεί που είναι σήµερα το Θέατρο Πέτρας και άκουγες όλη µέρα ντουπ, ντουπ, που έσπαγαν τις πέτρες τώρα έγινε θέατρο. Θέλω να σου πω ήταν ερηµιά. Τότε ήταν τσάµπα. Ο δρόµος ήταν χωµατόδροµος, ανοιγµένος µέχρι πιο πάνω. Εµείς πήραµε πιο χαµηλά γιατί πιο πάνω ήταν ερηµιά. Ενώ σήµερα θα ήταν πιο ωραία. Έχει θέα. Τότε όλη η Πετρούπολη ήταν χωράφια. Πρόβατα γυρνούσαν σου λέω.» (Βατ.) 45

47 Την εποχή που πραγµατοποιείται, η µετακίνηση και η αγορά οικοπέδου στην περιοχή δεν συνεπάγεται κοινωνικο-οικονοµική άνοδο. Αντανακλά την ευκαιρία απόκτησης ιδιοκτησίας, που αποκτάται µε µικρά κεφάλαια τα οποία προέρχονται από αποταµίευση χρηµάτων που συγκέντρωσαν από την εργασία τους από το αστικό κέντρο και για άλλους αγορά µε χρήµατα που προήλθαν από εργασία στην ξενιτιά. εν αποτελεί επιλογή µιας περιοχής που αρέσει περισσότερο από κάποια άλλη ή που βρίσκεται πιο κοντά στον τόπο εργασίας, αν και κάποιοι σε µεταγενέστερη φάση της εγκατάστασής τους άνοιξαν µικρές επιχειρήσεις στην περιοχή. Αντίθετα για άλλους η απόσταση από την εργασία τους και η έλλειψη Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, αποτέλεσε λόγο που απέτρεψε την άµεση εγκατάστασή τους. Η αγορά, στις περισσότερες περιπτώσεις, πραγµατοποιείται µε ένα συναινετικό καθεστώς σταδιακής καταβολής του τιµήµατος του ακινήτου. Αυτές οι δόσεις, σε συνδυασµό µε την χαµηλή τιµή, διευκόλυναν τους αγοραστές να αποτολµήσουν την επένδυση του µικρού αρχικού τους κεφαλαίου σε γη. «Πηγαίναµε κάθε µήνα από τον καρόδροµο εγώ και οι δύο αδελφές µου για να δώσουµε την δόση. 400δρχ. εγώ, και 400δρχ. κάθε µία από τις αδελφές µου.» (Καρ.) Από τις µαρτυρίες των αγοραστών εκείνης της πρώτης περιόδου, γίνεται φανερό ότι το ύψος της γαιοπροσόδου που απαιτεί ο ιδιοκτήτης της γης για την παραχώρηση του εδάφους, δεν καθορίζεται από τις δυνατότητες αξιοποίησης των χωρικών πλεονεκτηµάτων του συγκεκριµένου εδάφους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως κατά την ένταξή τους στο σύστηµα αστικών ακινήτων, όλα τα οικόπεδα έχουν την ίδια τιµή πώλησης. Η αγριότητα του χώρου, η ύπαρξη τεσσάρων ενεργών λατοµείων στην περιοχή και η έλλειψη υποδοµών, απέτρεψαν την εγκατάσταση στην ίδια περιοχή ανθρώπων µε κοινή προέλευση. εν δηµιουργήθηκαν θύλακες από συγχωριανούς. Αυτό δυσκόλεψε ακόµη περισσότερο τους οικιστές µια που δεν υπήρχε µηχανισµός υποδοχής από ανθρώπους µε κοινή προέλευση, κοινά βιώµατα και δυνατότητες. «ιαλέξαµε την Πετρούπολη γιατί µας είπαν πως είναι φθηνά. Εδώ δεν είχαµε σόι. Είχαµε ξαδέλφια κ.λ.π. Όταν όµως άκουσαν βουνό και εκτός σχεδίου, ούτε πλησίασαν καθόλου». (Καρ.) Η µόνη συγκέντρωση που παρατηρήθηκε είναι, όπως αναφέρθηκε, από ανθρώπους που ανήκαν στο ΕΑΜ. Όπως αναφέρει και ο κ. Παξιµαδάς: «Τα σπίτια που άρχισαν να κτίζονται στην Πετρούπολη, το 90% ήταν παράνοµα, χωρίς άδεια. Σιγά σιγά, άρχισε ο κόσµος να µαζεύεται. Όταν ήρθα εγώ το 68 ως πρόεδρος της κοινότητας ήταν

48 οικόπεδα άδεια. Η τιµή τους ήταν τότε δρχ. Πάρα πολύ φθηνά. Ύστερα από λίγο καιρό έγινε δρχ. και µετά έφθασε µέχρι δρχ. Μετά πήρε δρόµο και δεν υπολογίζεται.» Η εγκατάσταση πραγµατοποιείται µε την µέθοδο της αυτοστέγασης. Είναι προφανής η συµµετοχή του οικιστή σε όλες της φάσεις παραγωγής της κατοικίας, µέσω της ενεργοποίησης κάθε µορφής διαθέσιµων ιδιωτικών αποταµιεύσεων. Οι αντίξοες συνθήκες εγκατάστασης στην περιοχή όσον αφορά την παντελή έλλειψη υποδοµών σε συνδυασµό µε την τραχύτητα του εδάφους και την ύπαρξη ασυµβίβαστων χρήσεων γης µε την κατοικία 4 λατοµικοί χώροι, µαντριά ανέπτυξαν την αλληλεγγύη µεταξύ των µελών της κοινότητας, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία σχέσεων γειτονιάς και ισχυρής κοινωνικής συνοχής στην οικιστική περιοχή. Αυτή η συνοχή χαρακτηρίζει και τους δύο οικιστικούς πυρήνες. Εξάλλου η αυθαίρετη δόµηση των πρώτων χρόνων, που οδηγούσε όχι στην παράνοµη κατοχή γης, αλλά στην παράνοµη χρήση της, ενίσχυσε τους δεσµούς σύµπνοιας µεταξύ των οικιστών. «Στην Πετρούπολη το 37 ήταν περίπου 50 σπίτια. Είχαµε γίνει µία οικογένεια. Ο ένας αγάπαγε τον άλλο» (Αυγουστ.) Ο γυναικείος πληθυσµός, έχει δυναµική παρουσία. Οι ιστορίες τους εµφανίζουν την συµµετοχή τους στην εξέλιξη της περιοχής. Είναι αυτές που στις περισσότερες των περιπτώσεων επιλέγουν την περιοχή ως τόπο αποταµίευσης των µικρών κεφαλαίων τους. Για όσες η αγορά υποστηρίζει τον θεσµό της προίκας, συνεχίζουν να δουλεύουν εκτός περιοχής αποπληρώνοντας σταδιακά το αγροτεµάχιο, ενώ όσες εγκαθίστανται στην περιοχή, δουλεύουν ταυτόχρονα µε τους συζύγους, σε οικογενειακές επιχειρήσεις της περιοχής, προσφέροντας ισότιµα στον οικογενειακό προϋπολογισµό. Ταυτόχρονα αναπτύσσουν µία συλλογηκότητα και αλληλοβοήθεια µε σκοπό να προάγουν τον εξωραϊσµό των λιγοστών κοινωφελών χώρων του οικισµού. «Η πεθερά µου έκανε λαχνό για τον Άγιο ηµήτρη. Εκεί που σήµερα είναι ο φούρνος του Χρονόπουλου, απέναντι από το δηµαρχείο, ήταν όλο φιστικιές. Έβαζε τραπέζια και έκανε λοταρία από πράγµατα που έφερναν όλες οι γυναίκες. Άλλη ένα κέντηµα, άλλη κάποιο αντικείµενο Έτσι φτιάξανε στασίδια που δεν είχε, καµπάνα που δεν είχε.» (Αυγουστ.) Στην Πετρούπολη εµφανίζεται η κυριαρχία της µικροϊδιοκτησίας, ως το σηµαντικότερο στοιχείο στη διαδικασία της αστικής ανάπτυξης, αλλά κυρίως ως ένας µηχανισµός κοινωνικής ενσωµάτωσης που αµβλύνει τις ανισότητες και εντάσσει όλους κάτω από µία κοινότητα. «Εγώ, ήρθα το 61. Τότε ψήφισαν και τα δένδρα. Αλλά οι συνοικίες ψήφισαν αριστερά. Αποφάσισαν, στους δηµοσίους υπαλλήλους, στους 47

49 στρατιωτικούς και στους συγγενείς τους, να πάρουν οικόπεδα στις συνοικίες. Τότε ήρθαν µαζεµένοι στην Πετρούπολη και αγόρασαν οικόπεδα. Όµως εγκλιµατίστηκαν στην Πετρούπολη και µέχρι σήµερα, η Πετρούπολη διαφέρει από τις άλλες περιοχές. Οι άνθρωποι, έχουν άλλες σχέσεις µεταξύ τους.» (Ν. Παξιµαδάς). Τα κοινά προβλήµατα που δηµιουργεί η τραχύτητα του χώρου, η έλλειψη υποδοµών, οι αντιξοότητες στην καθηµερινότητα σε ένα µη οργανωµένο πολεοδοµικά περιβάλλον, ανέστειλαν την περιθωριοποίηση και οδήγησαν στην ένταξη µέσω της συνεισφοράς όλων στην ανάπτυξη του χώρου. Η µικροϊδιοκτησία του κάθε κάτοικου και η προσπάθεια αξιοποίησής της και βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης, οδήγησαν στην ανάπτυξη του χώρου. Βέβαια οι αποφάσεις που παίρνει µία πληθώρα υποκειµένων, έχει ελάχιστη σχέση µε τις υποθέσεις στις οποίες στηρίζεται ο επίσηµος σχεδιασµός του χώρου. 2.5 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ Ο ΙΚΩΝ ΑΞΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Κατά την πρώτη φάση εγκατάστασης των οικιστών, ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα αποτελεί το συγκοινωνιακό. Οι εργασία των περισσότερων είναι µακριά από τον τόπο διαµονής, µε αποτέλεσµα να υπάρχει µεγάλη ταλαιπωρία και αύξηση των ήδη πολλών ωρών εργασίας. Εξάλλου και εντός οικισµού διανύουν µεγάλες αποστάσεις µε τα πόδια, µια που ο εξοπλισµός της περιοχής σε εµπόριο, υπηρεσίες, σχολεία είναι στοιχειώδης. Οι κάτοικοι εξυπηρετούνταν από τα λεωφορεία της γραµµής Τρεις Γέφυρες που έφθαναν µέχρι τα Νέα Λιόσια. Από εκεί άρχιζε ένα ατέλειωτο «ζιγκ ζαγκ» µέσα από χωράφια και τους καρόδροµους µέχρι την Πετρούπολη. Το χειµώνα ο αµαξιτός δρόµος διαβρωνόταν από τους χειµάρρους και γινόταν απροσπέλαστος ακόµη και από τα κάρα. (Α. Μηλιώνης, 2005) Η συγκοινωνία είναι τελικά το πρώτο θέµα που κινητοποιεί τους κατοίκους. Το 1938, ασφαλτοστρώνεται ο δρόµος από τα Ν. Λιόσια µέχρι τον οικισµό της Πετρούπολης, µε προσωπική εργασία των κατοίκων και συντονισµό από τον Καλλωπιστικό και Φιλανθρωπικό Σύλλογο Οικιστών όπως αναφέρει ο Α. Μηλιώνης. «Επιστρατεύτηκε το σύνολο της τοπικής κοινωνίας, µε ό,τι εργαλείο είχε ο καθ ένας: φτυάρια, κασµάδες, λοστούς, βαριοπούλες, σκαλιστήρια. Όλοι δήλωναν παρόντες και εθελοντές. Ο Σύλλογος εξασφάλισε έναν οδοστρωτήρα από το Υπουργείο 48

50 Συγκοινωνίας. εκάδες Πετροπουλιώτες εργάστηκαν επί δύο µήνες ξελακκώνοντας βράχους ολόκληρους, σπάζοντας τις πέτρες, µπαζώνοντας λακκούβες, στρώνοντας µα γαρµπίλι και άµµο όλο το δρόµο.». Στα τέλη του 1938, ο πληθυσµός της Πετρούπολης έφθανε τους 300 κατοίκους περίπου.(α. Μηλιώνης, 2005). Και πάλι τα προβλήµατα είναι πολλά για το υπόλοιπο του οικισµού Τελικά το 1953, 21 Ιουνίου, ανακοινώνεται µέσω του τύπου ότι θα αρχίσουν οι εργασίες ασφαλτόστρωσης του δρόµου που θα φτάσει µέχρι την στάση Φαρµακείου. Το , ασφαλτοστρώνεται η κεντρική πλατεία και τα τµήµατα από την στάση Φαρµακείου, µέχρι το ύψος της πλατείας, που παραµένει ένας αδιαµόρφωτος βραχόκηπος. Σύµφωνα µε µαρτυρία του κ. Παξιµαδά: «Οι δρόµοι ήταν άφτιαχτοι. Η µόνη άσφαλτος υπήρχε στον κεντρικό δρόµο, την 25 ης Μαρτίου µέχρι την πλατεία και στην οδό Κύπρου. Εγώ ασφαλτόστρωσα όλη την Πετρούπολη ως δήµαρχος. Ως κοινοτάρχης έφτιαξα τα κράσπεδα Θεσσαλίας, από την ωδεκανήσου µέχρι την λεωφόρο.» «ρόµοι τίποτα. Λάσπη παντού. Εδώ η Πελοποννήσου ήτανε χώµα και όταν έβρεχε να δεις τι γινότανε. Εµείς είχαµε µπακάλικο. Βάζαµε µαδέρια για να µπαίνει ο κόσµος µέσα. Εδώ γινότανε ποτάµι. Τρέχανε τα νερά. Η άσφαλτος που ήτανε, ήταν όλο χώµα. Κατέβαινε η λάσπη, πέτρες.» (Βατ., εγκατάσταση το 1963) Ο κ. Παξιµαδάς, αποτυπώνει στην διήγησή του τις προσπάθειες της δηµοτικής αρχής για βελτίωση της συγκοινωνίας: «Όταν ήρθα εγώ, οι συγκοινωνίες ήταν στα χαρτιά 12 λεωφορεία και δούλευαν τα 8 περίπου. Στοίβα ο κόσµος, γιατί όλοι τότε πήγαιναν µε την συγκοινωνία, εκτός από τους οικοδόµους. Βάζω τους κοινοτικούς συµβούλους στις στάσεις και γράφουν κάθε πότε περνάει αυτοκίνητο και πόσος κόσµος µένει απέξω. Πάω στις εκλογές. Κλείνω ραντεβού µε τον Αλαµανή. Καταφέρνω να αυξηθεί η συγκοινωνία. Το φτάσανε µέχρι 18 λεωφορεία. Εγώ βέβαια, είχα συνεχή επαφή µε τον ΟΑΣ. Σιγά σιγά η συγκοινωνία έγινε κανονική. Μάλιστα είχα καταφέρει να µην υπάρχουν ενδιάµεσες στάσεις, παρά µόνο από την Πετρούπολη και ύστερα. Στις υπηρεσίες µε είχαν µάθει όλοι. Σε όποια υπηρεσία πήγαινα µε ήξεραν όλοι οι υπάλληλοι και µε ενηµέρωναν. Μια φορά µία κοπέλα στην νοµαρχία λέει. Ο µόνος ήµαρχος που έρχεται και µας λέει καληµέρα. Κανείς άλλος δεν µας έρχεται. Αυτό µε βοήθησε πάρα πολύ.» Η συγκοινωνία στην Πετρούπολη, εκτός από τη σύνδεση που πραγµατοποιεί µε την Αθήνα, έχει και µία λειτουργία, µε πολύ σηµαντικές επιπτώσεις : ιαφοροποιεί τους 49

51 άξονες της περιοχής απ όπου διέρχεται, δίνοντάς τους χαρακτήρα κεντρικότητας, αφού όλος ο κόσµος περνάει από εκεί, σταµατάει σε διακεκριµένα σηµεία, τις στάσεις και τα τέρµατα, πριν κατευθυνθεί προς την κατοικία του. Τα σηµεία αυτά και οι άξονες είναι εποµένως κατάλληλοι για την εγκατάσταση λειτουργιών που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. (Μ. Μαυρίδου 1987). Η διαφοροποίηση των αξόνων της περιοχής απ όπου διέρχεται η συγκοινωνία, δίνοντάς τους χαρακτήρα κεντρικότητας, συµβαίνει σε µία επόµενη φάση της οικιστικής της ανάπτυξης, µετά το Τα σηµεία αυτά και οι άξονες είναι εποµένως κατάλληλοι για την εγκατάσταση λειτουργιών που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Έτσι σταδιακά δηµιουργείται το εµπορικό κέντρο του σηµερινού ήµου Πετρούπολης, επί της 25 ης Μαρτίου. Με την οικοδόµηση των πρώτων αυθαίρετων κατοικιών, αρχίζουν να δηµιουργούνται τα πρώτα καταστήµατα. Τα καταστήµατα αυτά δεν ανοίγουν λόγω αυξηµένης ζήτησης, αλλά σε µία προσπάθεια του οικιστή να δηµιουργήσει µία συµπληρωµατική πηγή εισοδήµατος. Βρίσκονται διάσπαρτα στον οικισµό, κυρίως την περίοδο πριν το 1970, µια που λειτουργούν στην ιδιοκτησία του κάθε οικιστή. «Το 64 ανοίξαµε µπακάλικο. Εδώ δουλεύαµε λίγο, µε βιβλιαράκια. Εµείς τα βλέπαµε αυτά και θέλαµε να φύγουµε» (Βατ.) «Το 73 αγοράσαµε αυτό το σπίτι. Υπέφερα πάρα πολύ από την µέση µου και γενικά από τα οστά µου. Μου είπαν οι γιατροί, ότι το πρόβληµα ήταν που κάθοµαι στην καρέκλα. Ή ξαπλωτή, ή όρθια. Λέω του άντρα µου να φτιάξουµε ένα καθαριστήριο για να είµαι όρθια και να είµαι µέσα στη ζέστη. Να µην είµαι καθιστή. Έτσι ανοίξαµε το στεγνοκαθαριστήριο. Ο άντρας µου δούλευε στα αυτοκίνητα. Πήγε σε κανένα δύο δουλειές. Του δίνανε πολύ µικρό µισθό και του κακοφάνηκε. Εγώ µου λέει θα πάω πίσω στη Μελβούρνη. Πώς θα γίνει να πας πίσω; ουλεύαµε και οι δύο στο στεγνοκαθαριστήριο. Τέλος πάντων µου βρήκε ένα σίδερο και µία πρέσα και δούλευα µόνη µου. Το νοικιάσαµε το 88.» (Αλεξ.) «Γνώρισα τον άντρα µου. Ήταν και αυτός από την Πελοπόννησο. Ορφανός από πατέρα. Ήταν τσαγκάρης. Τα πρώτα δέκα χρόνια δούλευε στον δρόµο, σε µία λαϊκή στο Μεταξουργείο. Αργότερα άνοιξε ένα µαγαζάκι, στο σπίτι µας. Τον βοηθούσα και εγώ.» (Ανδρ.) «Ο πατέρας µου είχε µία ταβέρνα. Λειτουργούσε µε λάµπες ασετιλίνης.» (Φιλ.) «Ο πατέρας µου αγόρασε το οικόπεδο το 62. Υπήρχαν 3-4 σπίτια και δύο ταβέρνες, που ερχόταν από την Αγ. Παρασκευή η καλή κοινωνία. Ήταν εξοχή. Έρχονταν να φάνε τα κουνέλια του Σάββα. Απέναντι από την εκκλησία στο Πανόραµα, υπήρχε άλλη µία ταβέρνα. εν υπήρχε τίποτε. Από το 85 και µετά ξεκίνησαν να 50

52 έρχονται προς τα εδώ. Τότε ήταν τρία σπίτια. Το δικό µας, του Ραµαζάνη και του Κερκυραίου.» (Ζωης) Στην Πετρούπολη εµφανίζεται η κυριαρχία της µικροϊδιοκτησίας, σαν το σηµαντικότερο στοιχείο στην διαδικασία της αστικής ανάπτυξης, αλλά κυρίως ένας µηχανισµός κοινωνικής ενσωµάτωσης που αµβλύνει τις ανισότητες και εντάσσει όλους κάτω από µία κοινότητα. Τα κοινά προβλήµατα που δηµιουργεί η τραχύτητα του χώρου, η έλλειψη υποδοµών, οι αντιξοότητες στην καθηµερινότητα σε ένα µη οργανωµένο πολεοδοµικά περιβάλλον, ανέστειλαν την περιθωριοποίηση και οδήγησαν στην ένταξη µέσω της συνεισφοράς όλων στην ανάπτυξη του χώρου. Η µικροϊδιοκτησία του κάθε κάτοικου και η προσπάθεια αξιοποίησής της και βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης, οδήγησαν στην ανάπτυξη του χώρου. Βέβαια οι αποφάσεις που παίρνει µία πληθώρα υποκειµένων, έχει ελάχιστη σχέση µε τις υποθέσεις στις οποίες στηρίζεται ο επίσηµος σχεδιασµός του χώρου. Η κατοικία, αν και αυθαίρετη, δηµιούργησε ένα αίσθηµα ασφάλειας και αντιστάθµισε την οικονοµική ανασφάλεια της περιόδου του µεσοπολέµου, αποτελώντας µία δικλείδα ασφαλείας στα χρόνια της εργασιακής ανασφάλειας και της κοινωνικής αναταραχής. Η λαϊκή γαιοκτησία και η αυθαίρετη δόµηση, εκτόνωσαν τις εντάσεις που προκαλούσε η φτώχεια, η κρίση της στέγης και η λαϊκή απογοήτευση για την αστάθεια της δουλειάς και της υποαπασχόλησης.( Λ. Λεοντίδου, 1989: 267) Το σπίτι που χτίζεται όχι για το κέρδος, αλλά για την στέγαση της οικογένειας, αναβαθµίζει το ρόλο του ως αξία χρήσης. Εξάλλου αυτά τα πρώτα µαγαζιά επιβεβαιώνουν τον αστικό χαρακτήρα της περιοχής. «ιασκέδαση για τα παιδιά, καφετέριες και τα λοιπά δεν φτιάξανε εδώ πάνω. Και εµείς δεν το θέλαµε σαν νεολαία. Καφετέριες δεν θέλαµε αφού ξέραµε πως θα περάσει η µάνα, ο πατέρας. Πάντα θέλαµε να πηγαίνουµε µακριά για διασκέδαση. Η Πετρούπολη φτιάχτηκε γύρω από την πλατεία. Εµείς πηγαίναµε και στο Περιστέρι.» (Ζωης) 51

53 2.6 ΕΛΛΕΙΨΗ ΙΚΤΥΩΝ ΥΠΟ ΟΜΗΣ Κατά την πρώτη φάση εγκατάστασης των οικιστών η έλλειψη υποδοµών είχε σαν συνέπεια την ανάπτυξη πολλών µικρών επιχειρήσεων, φωτισµού, διανοµής νερού, µεταφορών, ακόµη και ιδιωτικών σχολείων που έρχονται να καλύψουν την µη ύπαρξη δηµοσίων. Η απουσία του κράτους την πρώτη αυτή περίοδο, κατοχυρώνει το ρόλο και της δύναµης των επιχειρήσεων στη ρύθµιση όχι µόνο της οικονοµικής αλλά και της κοινωνικής ζωής και αποτελεί το ρυθµιστή των διαδικασιών ανάπτυξης του αστικού χώρου. Η σταδιακή εκ των υστέρω δραστηριότητα της δηµοτικής αρχής µε την πενιχρή βοήθεια της κεντρικής εξουσίας, οδηγεί στην ατόνηση αυτών των επιχειρήσεων. Για να επιτευχθεί όµως η κρατική παροχή για την δηµιουργία υποδοµών στην περιοχή, χρειάστηκαν συνεχείς αγώνες από τους οικιστές και την κοινοτική ή δηµοτική αρχή. Εξάλλου η δυναµικότητα που επιδείκνυαν οι υποψήφιοι για το δηµοτικό αξίωµα για την επίλυση των προβληµάτων ήταν καθοριστική για το αποτέλεσµα των εκλογών. Χαρακτηριστική είναι η διήγηση του κ. Παξιµαδά για το νερό στην Πετρούπολη: «Η Πετρούπολη υδρεύονταν µε κρουνούς. Είχαν δύο κρουνούς, ένας στη λεωφόρο και ένας στην Αγ. ηµητρίου. Έρχονταν βυτιοφόρα και µοιράζανε. Στον ήµο υπάρχει ένα βιβλίο πρακτικών. Εκεί υπάρχουν ολόκληρες αποφάσεις για να ανοίξω ένα πηγάδι στο Ο.Τ. 150 α. Ήταν κοινοτικό πηγάδι και παίρνανε νερό από εκεί οι νερουλάδες. Προτού γίνω πρόεδρος, είχαν ξεσηκωθεί διάφοροι υποψήφιοι και στα αιτήµατα που προσπαθούσαν να ικανοποιήσουν, ήταν και το θέµα της ύδρευσης. Ο τσέλιγκας ο Φιλίππου ήταν κουµπάρος µε τον Γκίκα, τον Υπουργό ηµοσίων Έργων και στείλανε έγγραφο στον Υπουργό και ζητούσαν νερό. Και το έγγραφο αυτό υπήρχε στο ήµο. Και απαντάει ο Υπουργός: Ξοδέψαµε πολλά λεφτά και δεν µπορούµε να κάνουµε επέκταση του δικτύου. Κάνουν µία συγκέντρωση. Ήταν και η χωροφυλακή. Εγώ δεν ήµουν ακόµα πρόεδρος. Ακάλεστος πήγα εκεί. Είπαν, είπαν αυτοί Σηκώθηκα εγώ και τους είπα. Ακούστε. Με θυµιατά δεν γίνεται τίποτε. Εδώ πρέπει να δουλέψουµε. Να κάνουµε µία συγκέντρωση και από εκεί και πέρα θα δούµε τι θα κάνουµε. Αποφάσισαν λοιπόν το συµβούλιο να κάνουν αυτή τη δουλειά και έβαλαν και εµένα στην επιτροπή. Τελικά ήρθε ένας και λέει να πάρουµε άδεια από την αστυνοµία και τα λοιπά. Του λέω σε κλειστό χώρο δεν χρειάζεται άδεια. Εν πάση περιπτώσει, αυτοί ήρθαν στην αστυνοµία, συνεννοήθηκαν. Συγκεντρώθηκαν στον κινηµατογράφο της Ρόδου και εµένα δεν µε ενηµέρωσαν. Μάζεψαν τον κόσµο. Πάω και εγώ. Ήρθαν και βουλευτές. Ένας Βασιλόπουλος και η Μαρία η Γκίκα. Εγώ αυτούς τους ήξερα προσωπικά. Ο Βασιλόπουλος ήταν δεξιός, η Μαρία η Γκίκα ήταν Κ.Κ.Ε., αλλά ήταν στην Ε Α. Εγώ 52

54 ήµουν γραµµατέας της κοινοβουλευτικής οµάδας. Έρχεται η Μαρία και µας αγκαλιάζει. Ήταν και ο δικηγόρος ο Κοντός. Μόλις µαζεύτηκε ο κόσµος, παίρνω εγώ το µικρόφωνο και είχα θετικά αποτελέσµατα. Ήρθαν οι εκλογές και εγώ βγήκα. Αρχίζω τις προσπάθειες να έρθει το νερό Ήταν να δω τον Υπουργό. Ο Υπουργός κάλεσε τους ηµάρχους, εµένα δεν µε κάλεσε. Τσακωθήκαµε µε τον Υπουργό. Βγαίνει στο ραδιόφωνο και λέει: Ο Παξιµαδάς δεν λέει την αλήθεια, γιατί τον πέρασα στις εφηµερίδες. Πάω εγώ στο Υπουργείο και του λέω: Τι είναι αυτά; του λέω; Μην φωνάζεις. Το πρόβληµα θα το λύσουµε φωνάζοντας του λέω, ή θα το λύσουµε; Του λέω φώναξε την γραµµατέα σου. Είναι γραµµένο το όνοµά µου; Μου κλείνει ραντεβού µε τρεις Υπουργούς στην Θεµιστοκλέους. Εγώ εν τω µεταξύ είχα διαβάσει την σύµβαση που είχε η Ούλεν για να τροφοδοτεί την Αθήνα µε νερό. Την ήξερα απέξω. Πάω εκεί. Οι διευθυντές µου λένε: Πού τα βρήκες αυτά; Εγώ πού τα βρήκα Η ουσία είναι ότι αποφασίζουν και µας δίνουν τα πρώτα µέτρα νερό στην Πετρούπολη. Το 64 µε 65. Προχθές βρήκα ένα ηµερολόγιο που κρατούσαµε τα ραντεβού και απορώ και εγώ ο ίδιος, πόσες χιλιάδες φορές είδα τους Υπουργούς. Όλοι µαζί οι ήµαρχοι και οι κοινοτάρχες της Ελλάδας δεν τους έχουν δει όσες φορές τους έβλεπα εγώ. Και παίρνω άλλες µέτρα. Ήθελα να πάρω µέτρα. Ήρθε η χούντα και πήρα το νερό µετά. Για να γίνει αυτό έπρεπε να γίνει µηχανοστάσιο και να γίνουν και δεξαµενές. Και φτιάχνω 2 δεξαµενές και το µηχανοστάσιο. Μάλιστα την δεύτερη δεξαµενή, πήρα συνεργείο από το Πέραµα για να την φτιάξει.» Από την διήγηση γίνεται φανερό ότι µέχρι το 1965, όταν ήδη από την απογραφή του 1961 κατοικούν κάτοικοι και η περιοχή έχει ήδη ενταχθεί στο σχέδιο πόλης από το 1955, δεν υπάρχει καµία κρατική µέριµνα για την περιοχή. Χαρακτηριστικές είναι οι µαρτυρίες κατοίκων της περιοχής: «Να µην έχεις νερό! Να έρχεται ο νερουλάς για να γεµίσεις την στάµνα να πιεις και να γεµίσεις τα βαρέλια!» (Βατ.) «Ούτε νερό υπήρχε ούτε τίποτε. Το νερό το κουβάλαγε στην πλάτη της η πρώτη αδελφή µου.» (Καρ.) «Το 72 ήρθε το νερό. Όταν λέµε νερό, µία βρύση στην εκκλησία που κατεβαίναµε µπετόνι, µπετόνι να πάρουµε νερό. Πιο πριν ήταν οι υδροφόρες. Είχαµε δεξαµενή για να πλένουµε. Αλλά για να πιούµε, πηγαίναµε στην εκκλησία να πάρουµε νερό. Ήταν τρεις νερουλάδες.»(ζωης) «Μετά την χούντα, έµειναν λίγοι µε τα βυτιοφόρα. Ο Σωκράτης από 3 δρχ. τον 53

55 ντενεκέ, το έκανε 12. Τον κάλεσα και του λέω: Σωκράτη δεν κάνεις καλά. Όχι µου λέει θα το ανεβάσω. Λέω Σωκράτη µη µου το λες εµένα Οπότε λέω εγώ, είχαµε ένα ντεπόζιτο νερό. Τί το έχουµε κάνει; Το δώσαµε στα Φιλιατρά στο στρατόπεδο. Παίρνω τηλέφωνο, το σηκώνει ένας συνταγµατάρχης. Του λέω το θέλω. Μου λέει εδώ είναι. Έλα να το πάρεις. Το ετοίµασα, το καθάρισα και βγήκε να µοιράσει Μου λένε δεν έχετε άδεια. Παίρνω τον αστυνόµο. Του λέω έχεις δίκιο. εν έχω άδεια. Αλλά µια µέρα όµως, αύριο, µεθαύριο, θα φέρεις όλα τα βυτιοφόρα της Πετρούπολης, θα είµαι και εγώ εκεί. Θα έρθει το υγειονοµικό και θα δούµε ποιος θα πάρει άδεια. εν µου ξαναείπε τίποτα Όταν ακρίβυναν το νερό οι νερουλάδες παίρνω στο Υπουργείο και λέω δεν είναι δυνατόν να γίνονται αυτά. Θα πρέπει να γίνεται κάποια διατίµηση. εν υπάρχει µου λένε διατίµηση. Όταν έβαλα εγώ τα βυτία, µε παίρνουν τηλέφωνο και µου λένε: γιατί δίνεις νερό χωρίς λεφτά;» (Ν. Παξιµαδάς) Ηλεκτροδότηση : Ακόµη και στις παροχές επεµβαίνουν µε ευρηµατικό τρόπο οι οικιστές, προσπαθώντας να καλύψουν τα κενά της κακής οργάνωσης, τροφοδοτώντας όπως - όπως ο ένας από τον άλλο τα σπίτια τους µε ρεύµα. «Εγκατασταθήκαµε το 59. οι γονείς µου έφτιαξαν δύο δωµάτια και ήρθαµε. Τριγύρω υπήρχαν 5-6 σπίτια. Ρεύµα δεν αργήσαµε να βάλουµε. Ο µπαµπάς µου πήρε από µία κυρία που έµενε 500 µέτρα πιο πέρα. Έβαλε ο ίδιος κολωνάκια γιατί ήταν µαραγκός και ήξερε από αυτά. Έτσι µε λάµπα ήµασταν πολύ λίγο. Έξι µήνες µε ένα χρόνο.» (Καρ.) Αλλά η παροχή είχε πολλά προβλήµατα. «Το είχε µία ιδιωτική επιχείρηση, ο Χρύσανθος. Αυτό το δίκτυο το πήρε η ΕΗ και το συµπλήρωσε. Ήταν οι εγκαταστάσεις τέτοιες, που το ρεύµα από 220 Volt, κατέβαινε στα 100 Volt. Εκεί καίγονταν τα πάντα. Και φωτισµό δηµοτικό είχε ελάχιστο. Είχαν πάρει όλα τα σπίτια από αυτό. Λέω κάτι πρέπει να γίνει. Σηκώνοµαι, πάω στο Υπουργείο στην πλατεία Κάνιγγος. Λέω να έρθει ένας µηχανικός να µετρήσει το ρεύµα. Εγώ παίρνω και έναν ηλεκτρολόγο του ήµου και κρατούσε δικά του στοιχεία. Αφού έγιναν όλα αυτά, κάνω µία αναφορά στο Υπουργείο και ζητάω να φτιαχτεί το δίκτυο. Σε καµιά δεκαριά ηµέρες στέλνω έναν δηµοτικό σύµβουλο, τον Χριστοδουλάκη και του λέω: Πήγαινε να δεις τί γίνεται. Αυτός µου λέει δεν µου έδωσαν σηµασία. Πάω εγώ. Ήταν ένας Χιώτης διοικητής. Του λέω κρατάω στοιχεία για όλες τις ζηµιές που γίνονται και θα ζητήσω να τις πληρώσεις. Σε µία εβδοµάδα έρχεται όλο το επιτελείο της ΕΗ πάνω στην Πετρούπολη. Έρχονται πάνω στο δηµοτικό κατάστηµα. Μου λένε τί τους είπες και τρέχουν και δεν φτάνουν.» (Ν. Παξιµαδάς) 54

56 Σχολεία: Και στον τοµέα της εκπαίδευσης, η απουσία της κρατικής µέριµνας καλύπτεται από την ιδιωτική πρωτοβουλία για όσους είχαν την δυνατότητα να πληρώσουν. Οι υπόλοιποι θα περπατούσαν ως τους Αγίους Αναργύρους. «Μετά το 1950, υπήρχαν 2 νηπιαγωγεία ιδιωτικά. Εγώ πήγαινα το στο νηπιαγωγείο Γκασµάνη. Παράλληλα υπήρχε και άλλο νηπιαγωγείο και δηµοτικό του «Τζανή». Εγώ πήγα σχολείο το 52 στης Ανδριανοπούλου που υπήρχε και αυτό παράλληλα µε του Τζανή. Βέβαια δεν είχαν πολλά παιδιά. Συνολικά της Ανδριανοπούλου είχε 20 παιδιά σε όλες τις τάξεις και µόνο δύο δασκάλους. Είχα ένα γαϊδουράκι και πήγαινα στο σχολείο γιατί ήταν απόσταση από το σπίτι µου. Και καλά όταν πήγαινες ήταν κατηφόρα. Στην επιστροφή όµως. Το έδενα έξω από το σχολείο» (Φιλ.) «Τότε που αγοράσαµε ο δρόµος υπήρχε µέχρι επάνω, αλλά ούτε νηπιαγωγεία, ούτε σχολεία όπως σήµερα. Τα παιδιά πήγαιναν σε ιδιωτικό σχολείο, της Ελένης Κοβάτσου. εν είχε πολλά παιδιά. Ήταν αυτή και ο άντρας της καθηγητής. Ήταν πολύ καλή. Υπήρχε και ένα δηµοτικό σχολείο εδώ που ήταν η πλατεία, αλλά δεν είχε πολλά παιδιά. εν είχε και η Πετρούπολη παιδιά. Στην λεωφόρο ήταν όλα άκτιστα. Το πρώτο διώροφο το σηκώσαµε εµείς και λέγανε διώροφο σήκωσαν. Όλη η Πετρούπολη ήταν χωράφια. Τα πρόβατα γυρνούσαν σου λέω» (Βατ.) «Στο σχολείο που πήγαινα, το 66, ήταν στην Επτανήσου και πηγαινοερχόµουν µε τα πόδια από την Κέρκης. Στην Παναγίτσα ήταν σχολείο, αλλά είχε µέχρι τετάρτη τάξη. Για να γίνει το πρώτο σχολείο στην περιοχή, έγιναν αγώνες. Κλείσαµε τους δρόµους. Εδώ πιο κάτω σ ένα κτίριο, αναγκάσαµε τους δασκάλους να έρθουν από κάτω. Είχαµε τελάρα και κάναν τα παιδιά µάθηµα. Μέχρι που βγάλαµε φωτογραφίες, πήγαν στη δηµοσιότητα και αναγκάστηκαν εδώ να φτιάξουν ένα σχολείο. Το πρώτο σχολείο ήταν το 7 ο δηµοτικό. Τώρα έχουµε το 7 ο, το 8 ο, το 9 ο δηµοτικό.» (Ζωης). Για την κατασκευή αυτών των σχολείων χρειάστηκε συνεχής προσπάθεια από την ηµοτική αρχή της πόλης. «Εγώ, είχα καταφέρει να γίνει σχολείο. Λειτουργούσε σ ένα σπίτι, εδώ δίπλα. Μεσάνυχτα, χτυπάει η πόρτα. Ανοίγω. Ήταν ένας, που ήταν επιστάτης στα λεωφορεία. Μου λέει, πρόεδρε, αυτή τη στιγµή, στο τάδε µέρος, ήρθε η διοίκηση του συλλόγου, µε εντολή του Βαρβιτσιώτη, του Υπουργού Παιδείας, παίρνουν απόφαση, να φύγει το έργο, γιατί η δεξιά, δεν είχε ψήφους στην Πετρούπολη. Είχε στα Λιόσια. Και σηκώνοµαι, τα µεσάνυχτα και πάω και τους τα κάνω στραπάτσα. Τους λέω µην τολµήσετε. Το έργο θα γίνει εδώ επάνω.» (Ν. Παξιµαδάς) 55

57 2.7. ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΗΜΟΥ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ Η οικιστική ανάπτυξη στην Πετρούπολη, αρχίζει από τους δύο προαναφερόµενους οικισµούς, οι οποίοι εξελίχθηκαν παράλληλα. Στην συνέχεια δεκάδες οικογένειες εγκαθίστανται την δεκαετία στις περιοχές Πανόραµα, Βούτσαλη Μιχελή, Κάτω Πετρούπολη, Νησάκι, όπου οικοδοµούν αυθαίρετα σε µικρά κυρίως αγροτεµάχια των 200,140,110τµ. Η περιοχή καλύπτεται σταδιακά από αυθαίρετες κατοικίες. Το δεύτερο στάδιο αποτελεί η ένταξη στο σχέδιο πόλης. Η ένταξη των περιοχών αυτών στο σχέδιο πόλης, γίνεται κυρίως την διετία Στην αεροφωτογραφία του 1953 (βλ. σελ 61), φαίνονται ήδη τα πρώτα κτίσµατα στις προαναφερόµενες περιοχές, ενώ στην αεροφωτογραφία του 1967 (βλ. σελ. 63), οι περιοχές Μιχελή, Κάτω Πετρούπολη και Νησάκι, φαίνονται εξίσου πυκνοδοµηµένες µε την περιοχή του Κέντρου, που έχει ενταχθεί στο σχέδιο από το Ακόµα και στην περιοχή του Πανοράµατος που εντάχθηκε στο σχέδιο το 1981, εµφανίζονται στον χάρτη αλληλοεπικάλυψης της αεροφωτογραφίας του 1953 και τον χάρτη απεικόνισης των σταδίων ένταξης στο σχέδιο (βλ σελ. 62), τα πρώτα αυθαίρετα κτίσµατα. (βλ. χάρτη συνοικιών του ήµου Πετρούπολης, σελ. 57 και αεροφωτογραφία 1953 στάδια ένταξης στο σχέδιο, σελ. 63). Όµως όλες αυτές οι επεκτάσεις, χαρακτηρίζονται από έλλειψη κοινωφελών και κοινόχρηστων χώρων. «Για την περιοχή Αγ. Τριάδας και το Νησάκι που ήταν εκτός σχεδίου, εγώ έκανα τα σχέδια όταν ήµουν πρόεδρος και µπήκαν στο σχέδιο το τα σχέδια αυτά στην Αγ. Τριάδα είχανε ιδιοκτήτες και µου έλεγαν: Αν τα βάλεις στο σχέδιο θα σου δώσω 5 οικόπεδα ενώπιον του Ψωµαδάκη του µεσίτη. Τους λέω εγώ θα τα βάλω στο σχέδιο και δώστε τα για σχολείο. Μπήκαν στο σχέδιο πολύ µετά. Στο Νησάκι ήταν ένας υποψήφιος και του έδιναν δέµατα από το Υπουργείο Πρόνοιας να δίνει στον κόσµο για να βγει. Μπήκαν στο σχέδιο. Ο κόσµος είχε ήδη κτίσει. Αυτός µου λέει θα κάνουµε τον δρόµο 10µ. µπήκαν στο σχέδιο αυτά. Η Βενιζέλου έχει άλλο πλάτος από την λεωφόρο και πέρα, άλλο πλάτος από το ρέµα µέχρι την λεωφόρο και άλλο πλάτος από το ρέµα και πέρα. Οι από πάνω είχαν κτίσει τα σπίτια τους κανονικά στο όριο. Οι από κάτω οι φουκαράδες, το σχέδιο τους έκοβε. Εγώ πάω να φτιάξω το δρόµο και από κάτω επειδή ήταν το ρέµα δεν έφταιξα κράσπεδα. Μου κάνανε µήνυση. Ήρθε και ο µηχανικός του ήµου και του λέω αυτοί είναι παλαβοί.» (Ν. Παξιµαδας) 56

58 13. Συνοικίες ήµου 57

59 14. Στάδια ένταξης στο σχέδιο 58

60 Στην Πετρούπολη, δεν υπήρξε ποτέ συστηµατική παρέµβαση στις χρήσεις γης του «ευαίσθητου» περιαστικού χώρου, ο οποίος λειτούργησε ουσιαστικά ως χώρος απορρόφησης οικιστικών επεκτάσεων και µεµονωµένων χωροθετήσεων διαφόρων οικονοµικών λειτουργιών. Αντίθετα ο σχεδιασµός της οικιστικής ανάπτυξης αφορά κυρίως διαδοχικές και τµηµατικές εντάξεις διαµορφωµένων περιοχών κατοικίας, ο σχεδιασµός συνεπώς αναπτύσσεται σε περιοχές που έχουν ήδη διαµορφωθεί ισχυρές πιέσεις και συµφέροντα για την αξιοποίηση της ατοµικής ιδιοκτησίας. Τελικά η περιοχή που περιλαµβάνεται στα σηµερινά όρια του ήµου Πετρούπολης, εντάσσεται στο σχέδιο σε 14 συνολικά φάσεις, οι οποίες πάντα έπονται της εποίκησης και µετά από αίτηµα των οικιστών να υπάρξει νοµιµοποίηση της ήδη διαµορφωµένης κάθε φορά κατάστασης. Και φυσικά, η νοµιµοποίηση συνοδευόταν από το αίτηµα να µην θιγούν οι ιδιοκτησίες τους. Έτσι εµφανίζεται η έλλειψη χώρων για κοινωφελείς εγκαταστάσεις στην περιοχή, µια που δεν κατοχυρώνονται στα σχέδια πόλεως και για να εξασφαλισθούν, χρειάζεται να αποζηµιωθούν εξ ολοκλήρου οι ιδιοκτήτες.(βλ. χάρτη στάδια ένταξης σχέδιο, σελ 58) Η πληθυσµιακή εξέλιξη είναι η ακόλουθη: Το 1940 ο πληθυσµός της Πετρούπολης θα ανέλθει στους 641 κατοίκους. Το 1946 στις 24 Ιουλίου ο συνοικισµός Πετρούπολης αποσπάται από τα Νέα Λιόσια (ΦΕΚ 229 / ), ενώ ο πληθυσµός της κατά τον χρόνο απόσπασης υπολογίζεται σε 1000 κατοίκους. Ένα χρόνο αργότερα το διοικητικό δικαστήριο στις 23 / 8 / 1947 θα καθορίσει τα όρια µεταξύ της νέας κοινότητας και του ήµου Νέων Λιοσίων. Έκτοτε θα ακολουθήσουν πολλές προσφυγές µε σκοπό την επανεξέταση αυτών των ορίων, τα οποία διευθετήθηκαν τελικά µετά από ταυτόχρονη απόφαση των δηµοτικών συµβουλίων των δύο ήµων στις 4 / 10 / 2004 και δηµοσιεύτηκαν σε ΦΕΚ το 2006 µε το υπ αριθµ. ΦΕΚ 385 / Η Πετρούπολη, διεκδικούσε την περιοχή ανατολικά του ήµου, έως την οδό Αγ. Σαράντα και νότια έως την Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η τελική συµφωνία, αποτελεί µία συµβιβαστική λύση και για τους δύο ήµους. (Οι ζώνες που προσαρτήθηκαν στο ήµο Πετρούπολης φαίνονται στο χάρτη 18 των αντικειµενικών αξιών, σελ. 77, µια που αναφέρονται ως ζώνη Ιλίου, ενώ αυτές οι περιοχές απουσιάζουν από τον χάρτη 6 του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου, σελ. 28). Από την συνένωση αεροφωτογραφιών του 1953 (βλ. σελ. 61), διαφαίνεται ο ασυµπλήρωτος αρχικός πυρήνας. Είναι αραιοδοµηµένος και τείνει να σχηµατίζεται γύρω από διανοιγµένους οδικούς άξονες και την κεντρική πλατεία, που όµως δεν είναι διαµορφωµένη. Εξάλλου και η 25 ης Μαρτίου, είναι διανοιγµένη έως την αδιαµόρφωτη πλατεία. Από το χάρτη αλληλοεπικάλυψης αεροφωτογραφιών και εντάξεων στο σχέδιο 59

61 (βλ. σελ 62), γίνεται φανερό ότι οι περιοχές Νησάκι και Μιχελή οι οποίες θα ενταχθούν στο σχέδιο το 1970 µε τα ΦΕΚ 260 / και ΦΕΚ 187 / αντίστοιχα, έχουν ήδη αρχίσει να οικοδοµούν αυθαίρετα, όπως εξάλλου συµβαίνει και σε όλη την Πετρούπολη. Το 1955 εντάσσονται στο σχέδιο πόλης οι περιοχές Κέντρο, Άνω Πετρούπολη, Παναγίτσα και τµήµα συνοικίας Νησάκι. Από τα Τ. µόνο 3 προβλέπονται για πλατείες και χώρους πρασίνου (ποσοστό 1,2%), ενώ καµία πρόβλεψη δεν υπάρχει για χώρους σχολείων και άλλες κοινόχρηστες δραστηριότητες. Μέχρι το 1961 όπου η Πετρούπολη αριθµεί κατοίκους, ο οικιστικός ιστός έχει επεκταθεί αυθαίρετα πέρα από το εγκεκριµένο σχέδιο στις νέες συνοικίες Πανόραµα, Μιχελή και ένα µεγάλο τµήµα της συνοικίας Νησάκι. Στην αεροφωτογραφία του 1967 (βλ. σελ 63), φαίνεται η πύκνωση των αυθαιρέτων κτισµάτων σ αυτές τις περιοχές, να πλησιάζει την πύκνωση που εµφανίζεται στην Πετρούπολη, η οποία έχει ήδη ενταχθεί στο σχέδιο από το Το οι προαναφερόµενες περιοχές εντάσσονται στο σχέδιο πόλης. Στην ίδια αεροφωτογραφία του 1967, η κεντρική πλατεία αν και αδιαµόρφωτη, έχει το τελικό περίγραµµά της, ενώ η 25 ης Μαρτίου, έχει διανοιχτεί µέχρι την οδό Κ. Παλαµά. Ασφαλτόστρωση έχουν µόνο η 25 ης Μαρτίου και η οδός Κύπρου. Όλοι οι οικιστές συνεχίζουν να ζουν µε το χώµα έξω από την πόρτα τους. «Το λεωφορείο σταµατούσε στο φούρνο του Χρονόπουλου, στο ηµαρχείο. Από εκεί µε τα πόδια. Έσπαγες τα παπούτσια σου για να φτάσεις στο σπίτι. Είχαµε µαζί ένα ζευγάρι παντόφλες γιατί αλλιώς δεν έµενε ούτε τακούνι, ούτε παπούτσι ούτε τίποτα.» (Αυγουστ.) Παρ όλη την αστικοποίηση της περιοχής από το 1933, καµία φροντίδα δεν υπάρχει για υποδοµές στην περιοχή. Τα οικοδοµικά τετράγωνα µεταξύ Σουλίου και ιγενή Ακρίτα τα οποία εντάχθηκαν στο σχέδιο το 1998 µε το ΦΕΚ 491 / , παρουσιάζουν ήδη από το 1967, συγκεντρώσεις αυθαιρέτων κτισµάτων ενώ τα δύο ρέµατα και τα τρία από τα τέσσερα λατοµεία της περιοχής, είναι ορατά στην αεροφωτογραφία. «Πάµε στα δικαστήρια. Στα δικαστήρια πάνε 2 δικηγόροι. Ο ένας ήταν έντιµος. Ο άλλος γνώριζε ότι είχε χαθεί ο χώρος του λατοµείου, ήταν του δηµοσίου και έκανε ενέργειες να το πάρουν ιδιώτες. Παράλληλα έκανε ενέργειες και για το γύρω χώρο. Φέρανε µέχρι µάρτυρες, διευθυντές δασών, να πουν ότι ήταν καλλιεργήσιµο εκεί και δεν ήταν δάσος. Τότε το σχέδιο ήταν µέχρι Σουλίου. Το πάνω τετράγωνο, δεν ήταν. Οπότε, βγήκε επί χούντας η απόφαση. Ήταν υπέρ του ήµου. Τους έδινε µονάχα, το πρώτο τετράγωνο µετά το σχέδιο. εν πειράζει Κτίστηκαν και µερικά σπίτια.» (Ν. Παξιµαδάς) 60

62 15. Αεροφωτογραφία

63 σταδια ένταξης 62

64 17. Αεροφωτ

65 Το 1971 η Πετρούπολη αριθµεί κατοίκους, ενώ τον Απρίλιο του 1972 προάγεται σε ήµο. Το 1981 αριθµεί κατοίκους. Το 1991 αριθµεί κατοίκους σύµφωνα µε την επίσηµη απογραφή της Στατιστικής Υπηρεσία (αύξηση 37,2%), ενώ τα στατιστικά δελτία καταναλωτών.ε.η. για το 1989 εκτιµούν κατοίκους. Με βάση τα επίσηµα στοιχεία της ΕΣΥΕ µπορεί να εκτιµηθεί µία µέση πυκνότητα 200,8 κατ/ηα, ενώ µέση καθαρή 401,6 κατ/ηα. Στην απογραφή του 2001, καταγράφηκε πληθυσµός κάτοικοι, δηλαδή αύξηση 26,3% και κύρια χρήση στην περιοχή, την κατοικία. Στη διάρθρωση του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού, αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα της υτικής Αθήνας, αφού το ποσοστό συµµετοχής είναι από τα χαµηλότερα όχι µόνο σε επίπεδο πρωτεύουσας αλλά και χώρας, ενώ παράλληλα εµφανίζεται µε κυρίαρχο δυναµικό στον τριτογενή τοµέα. Στον πίνακα 3 φαίνεται η πληθυσµιακή εξέλιξη της Πετρούπολης µεταπολεµικά, από τα στοιχεία απογραφών της Ε.Σ.Υ.Ε. Πίνακας 3 Πληθυσµιακή εξέλιξη του ήµου Πετρούπολης και Ν. Αττικής ήµος Πετρούπολης Νοµός Πληθυσµός αύξηση 428,5% 118,7% 49,8% 37,2% 26,3% Πληθυσµός Αττικής αύξηση 32,26% 35,96% 20,41% 4,58% 6,77% % στον πληθυσµό Αττικής 0,10% 0,41% 0,66% 0.83% 1,09% 1,28% Από τον πίνακα 1 φαίνεται ότι: Α) η αύξηση του πληθυσµού στην Πετρούπολη ξεπερνά κατά πολύ τον ετήσιο ρυθµό αύξησης του Ν. Αττικής. Β) οι µεγαλύτερες πληθυσµιακές µεταβολές σηµειώθηκαν στην 10ετία που µπορεί να χαρακτηρισθεί σαν αφετηρία πληθυσµιακής ανάπτυξης του ήµου 64

66 3. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ 3.1 ΓΕΝΙΚΟ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΗΜΟΥ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ Η γενικότερη αστική ανάπτυξη της περιοχής δεν γίνεται όπως ήδη ειπώθηκε µε την καθοδήγηση της κρατικής εξουσίας, αλλά µε την εκ των υστέρων επικύρωση πρωτοβουλιών και δράσεων µεµονωµένων ατόµων ή κοινωνικών οµάδων. Οι µόνες κρατικές παρεµβάσεις στην περιοχή είναι η ένταξη στο σχέδιο περιοχών που ήδη έχουν οικοδοµηθεί αυθαίρετα και η ανάθεση του Γ.Π.Σ. από το ΥΧΟΠ σε ιδιωτικό γραφείο µελετών. Με βάση τις ρυθµίσεις του οικιστικού νόµου 1337 και ξεκινώντας από την εποχή της Επιχείρησης Πολεοδοµικής Ανασυγκρότησης (Ε.Π.Α.) συντάχθηκε µία πληθώρα Γενικών Πολεοδοµικών Σχεδίων (Γ.Π.Σ.) για έναν ιδιαίτερα µεγάλο αριθµό Ελληνικών πόλεων µε στόχο, µέσα από µία συνολική και ολοκληρωµένη ανάλυση και αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης, καθώς επίσης και µία εκτίµηση των αναγκών σε επίπεδο ολόκληρης της πόλης, να ρυθµιστούν τα θέµατα των επεκτάσεων και να καθορισθεί ένα ευρύ φάσµα πολεοδοµικών αλλά και τοµεακών ρυθµίσεων και µέτρων που θα εξασφάλιζαν µία ισόρροπη ανάπτυξη της πόλης. (Κ. Σερράος 1999). Το Υ.Χ.Ο.Π., στα πλαίσια της Επιχείρησης Πολεοδοµικής Ανασυγκρότησης (Ε.Π.Α.), ανέθεσε µελέτες γενικών πολεοδοµικών σχεδίων (Γ.Π.Σ.) για όλους σχεδόν τους ήµους και τις κοινότητες της Αττικής σε µελετητικά γραφεία. Για την συγκεκριµένη περιοχή ανατέθηκε µε τη σύµβαση / στο ανάδοχο γραφείο: «Οµάδα Μελετητών Αρχιτεκτονικών και Πολεοδοµικών Μελετών Β. ήµου Κατσούφη». Η α φάση της µελέτης παραδόθηκε στις 11/5/1984, ενώ η τελική παράδοση της β φάσης έγινε στις 31/8/1984. Στην συνέχεια και ενώ ολοκληρώθηκαν όλα τα στάδια εγκρίσεων σύµφωνα µε τον οικιστικό νόµο 1337/83, δηµοσιεύτηκε στην Εφηµερίδα της Κυβέρνησης µε το ΦΕΚ 14 / Οι ανάγκες για τον χρονικό ορίζοντα του Γ.Π.Σ. έχουν υπολογισθεί κυρίως µε βάση τα πληθυσµιακά µεγέθη του 1981 όπως αναφέρεται στην ανάλυση που συνοδεύει το Γ.Π.Σ. Από την πρόταση της πολεοδοµικής οργάνωσης του συγκεκριµένου δήµου όπως αυτή εµφανίζεται στο Γ.Π.Σ., αναλύονται σύντοµα στη συνέχεια και σχολιάζονται οι τοµείς: Ο καθορισµός χρήσεων γης σε συνδυασµό µε την οργάνωση των πολεοδοµικών κέντρων και το δίκτυο κυκλοφορίας Η πυκνότητα και µέσος συντελεστής δόµησης ανά πολεοδοµική ενότητα, σε συνδυασµό µε την έλλειψη δηµόσιων ελεύθερων χώρων. 65

67 Τέλος σχολιάζονται οι συνέπειες αυτού του σχεδιασµού µε βάση τα σηµερινά δεδοµένα και την εξέλιξη της πόλης. 3.2 ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΤΕΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟ Γ.Π.Σ. Στην περιοχή µελέτης, το Γ.Π.Σ. αποσκοπούσε όπως αναφέρει στο κείµενο ανάλυσης του συνοδεύει το Γ.Π.Σ.: «Στην διαµόρφωση του αναγκαίου Σχεδίου Πλαισίου και Προγράµµατος για την σύµµετρη πολεοδοµική ανάπτυξη της Πετρούπολης σε ολόκληρη την έκτασή της και τον εξοπλισµό της µε τους αναγκαίους χώρους κοινωνικής και παραγωγικής υποδοµής, καθώς και τα αναγκαία δίκτυα τεχνικής υποδοµής µε τρόπο που θα διασφαλίζεται η σωστή κοινωνική και οικονοµική λειτουργία της καθώς και η προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος. Το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.) εκπονείται στα πλαίσια των στόχων, κατευθύνσεων και µέτρων του «Ρυθµιστικού Σχεδίου και προγράµµατος προστασίας περιβάλλοντος της Αθήνας» όπως θεσµοθετήθηκε από την βουλή µε το Ν. 1515/85. Το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.) αποτελεί ακόµα το προγραµµατικό και πολεοδοµικό πλαίσιο για την ανάπτυξη παραγωγικών λειτουργιών της πόλης (εµπόριο, τουρισµός, βιοτεχνία, βιοτεχνία), την άσκηση πολιτικής γης, την ανάπλαση των υποβαθµισµένων περιοχών, την ανασυγκρότηση του αστικού ιστού στο επίπεδο γειτονιάς, τις αναγκαίες αναθεωρήσεις, τροποποιήσεις και επεκτάσεις του σχεδίου π όλης». Συνεπώς η πρόθεση σύνταξης του Γ.Π.Σ. µπορεί να τοποθετηθεί στην οικιστική παρέµβαση και τον ανασχεδιασµό εντός του οικιστικού χώρου. Εµφανίζεται συνεπώς για πρώτη φορά, µία προσπάθεια ανατοποθέτησης των σχέσεων µεταξύ δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα στην οικιστική ανάπτυξη. Στη µεταπολεµική περίοδο οι σχέσεις αυτές προσδιορίστηκαν από την σχεδόν αποκλειστική πρωτοβουλία του ιδιωτικού τοµέα, µε κύριους εκφραστές τους µικροϊδιοκτήτες γης, οικιστές, πίσω από τους οποίους συνωθούνται διάφορες άλλες οµάδες µε οικοδοµικά συµφέροντα. Γι αυτό τον λόγο, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο εν λόγω σχεδιασµός, ως προς την επιτυχία ή µη των αρχικών του στόχων. 66

68 3.3. Η ΟΜΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΟΠΩΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ Γ.Π.Σ. Η ανάλυση που συνοδεύει το χάρτη του Γ.Π.Σ. (βλ. σελ. 28), έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, µια που αποτυπώνει την υπάρχουσα κατάσταση στην περιοχή. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά από αυτή την ανάλυση, τα σηµεία που αφορούν την οικιστική δοµή και τις χρήσεις γης ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΟΜΗ Όπως υποστηρίζει το Γ.Π.Σ., η ανοργάνωτη ανάπτυξη του ήµου δεν επιτρέπει τον καθορισµό οικιστικής δοµής µε σαφήνεια. Έγινε µια προσπάθεια προσδιορισµού του πολεοδοµικού ιστού του ήµου και χωρισµού σε γειτονιές συνοικίες, εφαρµόζοντας κριτήρια: α) Πολεοδοµικά: αρτηρίες, συλλεκτήριες, κεντρικές λειτουργίες εγκαταστάσεις κοινωνικής υποδοµής κ.λ.π. β) Πληθυσµιακά : κάτοικοι ανά, γειτονιά, περίπου κάτοικοι ανά συνοικία. γ) Γεωγραφικά : διαµόρφωση εδάφους, ρέµατα ή άλλα φυσικά χαρακτηριστικά δ) Τη δυνατότητα µελλοντικής επίλυσης ή άµβλυνσης ορισµένων προβληµατικών καταστάσεων. Σύµφωνα µε τα παραπάνω κριτήρια ο ήµος χωρίζεται σε 10 πολεοδοµικές ενότητεςγειτονιές, µε πληθυσµιακά µεγέθη από έως κατοίκους περίπου και εκτάσεις από 20,0 Ηα έως 47,5 Ηα και αποτελούν 4 συνοικίες. Αναλυτικά τα στοιχεία για κάθε γειτονιά (πληθυσµός, έκταση, πυκνότητα) φαίνονται στον Χάρτη Π.1 (Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο ήµου Πετρούπολης, σελ. 28). Η ισχύουσα κάλυψη στο ήµο είναι 60% και ο Σ.. 1,6 για όλη τη νοµοθετηµένη έκταση του ήµου. Όσον αφορά την εφαρµογή του εγκεκριµένου σχεδίου δεν παρουσιάζονται ιδιαίτερα προβλήµατα. Η πραγµατοποιηµένη κάλυψη είναι κατά µέσο όρο 25% µε µία εξαίρεση στο κέντρο και στα σύνορα µε τα Ν. Λιόσια (περίπου 35%). Ο πραγµατοποιηµένος Σ.. φθάνει µέχρι 0,80 γενικά) εκτός από το κέντρο όπου κυµαίνεται από 0,80 έως 1,20. Στο σύνολο του ήµου υπάρχει µικρός βαθµός πληρότητας του Σ.. δεδοµένου ότι ο υλοποιηµένος µέσος Σ.. στο ήµο είναι 18,5% του επιτρεποµένου. Αν υλοποιηθεί ο υπάρχων συντελεστής κατά 60% η χωρητικότητα όλου του ήµου θα ανέλθει σε κατοίκους που σηµαίνει περίπου επιπλέον πληθυσµός στον ήµο. 67

69 Το σηµερινό κέντρο του ήµου είναι γραµµικό και έχει αναπτυχθεί κατά µήκος του κυριότερου οδικού άξονα, της οδού Πετρουπόλεως, τείνει δε να ενοποιηθεί µε τα τοπικά κέντρα των γειτονιών 3, 4, 9, 10 που έχουν επίσης αναπτυχθεί στον ίδιο δρόµο. Έτσι έχει χάσει την έννοια του κέντρου σαν περιοχή συγκέντρωσης µε µία ακτίνα εξυπηρέτησης και αποτελεί περισσότερο διαχωριστική γραµµή γειτονιών. Τα κέντρα των πολεοδοµικών ενοτήτων 5 και 6 έχουν αναπτυχθεί επί της οδού Πλούτωνος και είναι ενοποιηµένα. Μόνο στην πολεοδοµική ενότητα 7, το τοπικό κέντρο δεν είναι γραµµικό και είναι ενοποιηµένο µε το κέντρο της γειτονιάς 8. Από τα κύρια πλεονεκτήµατα του ήµου είναι το Ιπποδάµειο σύστηµα µε το οποίο αναπτύχθηκε. Η θέση επίσης της Πετρούπολης στους πρόποδες του ορεινού όγκου του Αιγάλεω παρέχει τη δυνατότητα παρέµβασης στην οργάνωση του ήµου. Η ανασυγκρότηση της γειτονιάς συνιστά δοµικής σηµασίας κατεύθυνση για την πολεοδοµική οργάνωση του ήµου Πετρούπολης, γίνεται µε τη συλλογική δραστηριοποίηση των ίδιων των κατοίκων της και περιλαµβάνει την πολεοδοµική, κοινωνική και λειτουργική της αναδιοργάνωση, και την περιβαλλοντική της αναβάθµιση µε οργάνωση του κέντρου κάθε γειτονιάς και δηµιουργία ενιαίου δικτύου ροής πεζών, πρασίνου και ελεύθερων χώρων, καθώς και χώρων κοινωνικού εξοπλισµού. Για τον υπολογισµό του πληθυσµού και των πυκνοτήτων των πολεοδοµικών ενοτήτων, λαµβάνοντες υπόψη την πληθυσµιακή πρόβλεψη για το 1991, το Γ.Π.Σ. ακολουθεί την εξής µεθοδολογία. Εκτιµάται σε πρώτη φάση ότι το 65% της αύξησης του πληθυσµού θα στεγαστεί στις ακραίες γειτονιές του ήµου (7,8,9,10) όπου ο υλοποιηµένος συντελεστής δόµησης παρουσιάζει τις µικρότερες τιµές ( 0,80) και το υπόλοιπο 35% της αύξήσης του πληθυσµού θα στεγαστεί στις κεντρικές γειτονιές του ήµου, και σ αυτές που συνορεύουν µε το ήµο Ν. Λιοσίων και στις οποίες ο Σ.. κυµαίνεται από 0,80 έως 1,20. Σε δεύτερη φάση εκτιµήθηκε ότι και µεταξύ των ακραίων γειτονιών θα υπάρχει διαχωρισµός όσον αφορά τον καταµερισµό της αύξησης του πληθυσµού, και αυτό κύρια λόγω των αδόµητων περιοχών της γειτονιάς 7. Έτσι το 35% από την αύξηση του πληθυσµού στις ακραίες γειτονιές θα στεγαστεί στη γειτονιά 7 και το υπόλοιπο στις τρεις γειτονιές 8,9 και 10. Το τελικό ποσοστό αύξησης του πληθυσµού ανά κατηγορία γειτονιών όπως αναφέρθηκε παραπάνω διαµορφώθηκε ως εξής: Για κεντρικές γειτονιές ποσοστό 35%. Για τις ακραίες αραιοδοµηµένες περιοχές ποσοστό 42,25% και για τη γειτονιά 7 ποσοστό 22,75% της αύξησης του πληθυσµού. Οι 10 Πολεοδοµικές ενότητες που προτείνονται συγκροτούν 4 συνοικίες και έχουν την παρακάτω πληθυσµιακή κατανοµή, 68

70 µικτές πυκνότητες και µέσους συντελεστές δόµησης. Ο Σ.. προτείνεται να διατηρηθεί στο σηµερινό του επίπεδο (1,60 για ολόκληρο το ήµο) διότι για τον χρονικό ορίζοντα του Γ.Π.Σ., εκτιµήθηκε ότι δεν υπάρχει πραγµατική ανάγκη για διαφοροποίηση του, λόγω του µικρού βαθµού πληρότητάς του (κατά µέσον όρο 18,5% έναντι του επιτρεποµένου). Το κέντρο του ήµου αναπτύσσεται σε τµήµα της πολεοδοµικής ενότητας 2 στη περιοχή του σηµερινού κέντρου, ενώ τα τοπικά κέντρα των γειτονιών οργανώνονται µε πυρήνα τα υφιστάµενα κέντρα. Η διάνοιξη της Ανατολικής Περιφερειακής του Αιγάλεω που θεσµοθετήθηκε µε το Νόµο 1515/1985 για το Ρυθµιστικό Σχέδιο της Αθήνας, προστατεύει αφ ενός τον ορεινό όγκο του Αιγάλεω και οριοθετείται προς δυσµάς από τη δοµηµένη περιοχή του ήµου ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Γενικά δεν υπάρχει µεγάλη ανάµιξη ασυµβίβαστων λειτουργιών στο ήµο. Σε πολλές περιπτώσεις είναι προφανές ότι αναπτύχθηκαν λειτουργίες που επιλέγηκαν µε κριτήριο τη δυνατότητα εξεύρεσης οικοπέδου και όχι την οποιαδήποτε πολεοδοµική οργάνωση. Το πιο έντονα φανερό αποτέλεσµα της έλλειψης γενικού προγραµµατισµού που αφορά στην ανάπτυξη, είναι η ανυπαρξία κοινωνικού εξοπλισµού. Η έλλειψη αυτή είναι εξάλλου και το στοιχείο εκείνο που πιο έντονα υποβαθµίζει την περιοχή. Η κατανοµή των ελεύθερων χώρων του ήµου φαίνεται στον παρακάτω πίνακα Πίνακας 4 Ελεύθεροι χώροι Απαιτούµενη Υπάρχουσα Αναγκαία οικοπ. Γειτονιά οικοπεδική οικοπεδική επιφάνεια στρέµ. επιφάνεια στρεµ. επιφάνεια στρεµ. 1 7,9-7,

71 3 7,6-7,6 4 6,2 1,0 5,2 5 5,5 2,3 3,2 6 8,7 1,7 7,0 7 2,8 4,0-8 3,0-3,0 9 4,0-4,0 10 4,6-4,6 ΣΥΝΟΛΟ 50,3 9,0 42,5 Πηγή : Ανάλυση Γ.Π.Σ. ήµου Πετρούπολης Από τον πίνακα 4 φαίνεται ότι στο σύνολο της απαιτούµενης οικοπεδικής επιφάνειας για ελεύθερους χώρους στο ήµο (50,3 στρέµµατα) υπάρχουν τέσσερις (4) µόνο διαµορφωµένοι ελεύθεροι χώροι χωροθετηµένοι στις γειτονιές 4,5,6 και 7 µε συνολική έκταση 9 στρεµµάτων που καλύπτουν το 17,5% των αναγκαίων οικοπεδικών επιφανειών. Υπάρχουν όµως δύο (2) αδιαµόρφωτοι ελεύθεροι χώροι στα Βόρεια και Νότιο- υτικά τµήµατα του ήµου που µπορούν µε την κατάλληλη διαµόρφωση να αντισταθµίσουν την έλλειψη ελεύθερων χώρων µέσα στο δοµηµένο περιβάλλον.(βλ. χάρτη Γ.Π.Σ., σελ. 28) Το ποσοστό γης που έχει στην ιδιοκτησία της η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι πολύ µικρό. Επίσης δεν υπάρχουν αυτή τη στιγµή µεγάλοι χώροι που να ανήκουν σε φορείς του ηµοσίου και να δηµιουργούν τις προϋποθέσεις αναδιοργάνωσης της περιοχής. Υπάρχουν µόνο 4 οικοπεδικές εκτάσεις που ανήκουν στον Ο.Σ.Κ. και βρίσκονται στις γειτονιές 1, 3, 6 και 7. Θα πρέπει εδώ να αναφερθούν οι δύο εκτός σχεδίου ελεύθεροι χώροι (στα βόρεια και νότια του ήµου) όπου είναι δυνατόν να αναπτυχθούν λειτουργίες αθλητισµού ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης. Όσον αφορά την ιδιωτική γη, στο εγκεκριµένο σχέδιο η υπάρχουσα κατάτµηση είναι της τάξης των τµ. ανά οικόπεδο. Η κύρια χρήση της γης στο ήµο όπως φάνηκε από την ανάλυση είναι η κατοικία (79,6% της νοµοθετηµένης επιφάνειας) η οποία και θα εξακολουθήσει να είναι. (Σύµφωνα µε το δηµοσιευµένο ΦΕΚ προβλέπεται αµιγής κατοικία στις πολεοδοµικές ενότητες 7,8,9,10 και τµήµα της πολεοδοµικής ενότητας 6, και γενική κατοικία στις πολεοδοµικές ενότητες 1,2,3,4,5 και τµήµα της 6). Βλ. Χάρτη Γ.Π.Σ., σελ. 28. Σύµφωνα µε το Ρ.Σ.Α. κύρια επιδίωξη συνιστά η δηµιουργία πολυκεντρικής 70

72 πόλης µε ενίσχυση των σηµερινών κέντρων δήµων, συνοικιών γειτονιών, ιδιαίτερη ενίσχυση των κέντρων δήµων υπερτοπικής σηµασίας, αποσυµφόρηση των µητροπολιτικών κέντρων της Αθήνας και του Πειραιά, αναστολή της επέκτασης των κεντρικών λειτουργιών κατά µήκος των δρόµων. Στα πλαίσια του πιο πάνω στόχου για το ήµο της Πετρούπολης δεν προβλέπονται χωροθετήσεις κεντρικών λειτουργιών υπερτοπικού επιπέδου αλλά ενισχύεται και επεκτείνεται το σηµερινό κέντρο του ήµου µε πολυλειτουργικά κριτήρια, καθώς επίσης και τα κέντρα των συνοικιών γειτονιών. Εξυπηρετήσεις υπερτοπικού χαρακτήρα θα καλυφθούν από τα υπερτοπικά κέντρα των ήµων Αγ. Αναργύρων και Περιστερίου. Έτσι το εµπορικό Κέντρο του ήµου αναπτύσσεται σε τµήµατα των κεντρικών γειτονιών 1 και 2 σε έκταση περί που 4,00 Ηα και σε διεύθυνση κάθετη στον άξονα Πετρουπόλεως που υπάρχει το σηµερινό κέντρο. Στο εµπορικό κέντρο προτείνεται εναλλαγή λειτουργιών µε ελεύθερους χώρους και χώρους στάθµευσης για κυκλοφοριακή αποσυµφόρηση. Το διοικητικό κέντρο του ήµου οργανώνεται σε κεντρική περιοχή του ήµου, και συγκεκριµένα σε τµήµα εκτός σχεδίου της πολεοδοµικής ενότητας 2 στους πρόποδες του λόφου στη θέση του πρώην Λατοµείου Γάτου. Η θέση αυτή προτείνεται γιατί: α) Βρίσκεται κοντά στο υφιστάµενο εµπορικό κέντρο β) υπάρχει διαθέσιµη έκταση γ) έχει άµεση και εύκολη προσπέλαση χωρίς να βρίσκεται µέσα στην εµπορική ζώνη. Στον ίδιο χώρο χωροθετείται και το προτεινόµενο πνευµατικό κέντρο του ήµου. Επειδή υπάρχει έλλειψη ελεύθερων χώρων και στη λογική για διασφάλιση των υπαρχόντων στην πολεοδοµική µελέτη θα πρέπει, να ληφθεί µέριµνα ώστε να διασφαλιστεί, µε την υποβολή ειδικών όρων δόµησης, κατά το δυνατόν µεγαλύτερος ελεύθερος χώρος που θα αποδοθεί σε κοινή χρήση. Τα τοπικά κέντρα των πολεοδοµικών ενοτήτων οργανώνονται µε διεύρυνση των υφισταµένων γραµµικών (στις Π.Ε. 3, 4, 6, 7, 8, 9 και 10) σε κάθετες προς αυτά διευθύνσεις, σε συνδυασµό µε εναλλαγή λειτουργιών µε ελεύθερους χώρους ώστε κατά το δυνατόν να αποκτήσουν και την χωρική οντότητα του κέντρου µε περίπου ίση ακτίνα εξυπηρέτησης για τα ακραία οικοδοµικά τετράγωνα κάθε γειτονιάς. Στη πολεοδοµική ενότητα 5 το τοπικό κέντρο αναπτύσσεται στο κέντρο της γειτονιάς. 71

73 3.4. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ Γ.Π.Σ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΙΚΤΥΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Η έγκριση του Γ.Π.Σ. συνεπάγεται και θεσµοθέτηση των προτεινόµενων χρήσεων γης. Οι αστικές αυτές χρήσεις επιδρούν σε µία πληθώρα χαρακτηριστικών της πόλης, όπως η πολεοδοµική λειτουργία, οι οικονοµικές παράµετροι, τα περιβαλλοντικά θέµατα, η µορφή της πόλης, αλλά και οι µετακινήσεις που προκύπτουν από τη συγκεκριµένη χωροθέτηση των χρήσεων γης. Ως γνωστόν η κυκλοφορία και οι χρήσεις γης, αποτελούν δύο άµεσα αλληλοεξαρτώµενα στοιχεία της ανθρώπινης παρέµβασης στο χώρο. Η µορφή, ο τρόπος ανάπτυξης και κυρίως τα πολεοδοµικά χαρακτηριστικά του παρόδιου χώρου, επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό τα κυκλοφοριακά δεδοµένα µιας οδού, εποµένως και την δυνατότητα καλής λειτουργίας της.(χρήσεις γης στο κύριο οδικό δίκτυο). Στην περίπτωση του ήµου Πετρούπολης έχουµε µία γραµµική ανάπτυξη του κέντρου κατά µήκος της κυρίας οδού, η οποία επιπλέον αποτελεί την κύρια αρτηρία εισόδου στην πόλη. Αυτό ήταν ευκρινές από τον πρώτο σχέδιο ρυµοτόµησης της περιοχής (βλ. δεύτερο σχέδιο Πετρούπολης του 1934, σελ. 37). Τα προβλήµατα που δηµιουργεί η διαµορφωµένη ιστορικά αυτή κεντρικότητα, αν και εντοπίζονται από το Γ.Π.Σ., δεν δίνονται κίνητρα για την αποφόρτιση της κυκλοφορίας και την εξασφάλιση χώρου για τους πεζούς σε βάρος του ΙΧ. Έτσι σήµερα το κέντρο βάρους των εµπορικών χρήσεων, αλλά και των παροχών υπηρεσιών δηµόσιων και διοικητικών, είναι συγκεντρωµένα επί του βασικού άξονα της 25 ης Μαρτίου, καθώς και ψυχαγωγία σε συνδυασµό µε κατοικία. Οι µετακινήσεις του προκαλούνται από τις χρήσεις γης εκατέρωθεν του δρόµου είναι δυσµενείς για την περιοχή, καθώς δηµιουργείται µία έντονη και διαρκής οδική κυκλοφορία. Η έντονη δραστηριότητα που προκύπτει από την χωροθέτηση των χρήσεων εκατέρωθεν του δρόµου, οδηγεί σε κατάχρηση τόσο του ιδιωτικού χώρου (ταµπέλες, διαφηµίσεις, αυθαίρετες κατασκευές, κ.λ.π.), όσο και του δηµόσιου χώρου (κατάληψη του πεζοδροµίου από τραπεζοκαθίσµατα, ανεξέλεγκτη στάθµευση). Επιπλέον δηµιουργούνται εντονότατα κυκλοφοριακά προβλήµατα στην λειτουργία της οδού, αφού αυτή φορτίζεται τόσο από τον επιπλέον κυκλοφοριακό φόρτο που προκαλεί το γραµµικό κέντρο, όσο και από τις απαιτήσεις για στάθµευση και πρόσβαση. Η συνεχής και ανεξέλεγκτη στάθµευση των αυτοκινήτων επί του βασικού οδικού άξονα, δηµιουργεί προβλήµατα µετακινήσεων µε τα Μ.Μ.Μ. Χαρακτηριστική είναι η χωροθέτηση γνωστού super market επί της 25 ης Μαρτίου και των πολύ 72

74 σηµαντικών προβληµάτων που δηµιουργούνται σε κίνηση και στάθµευση.. Λεωφόρος 25 ης Μαρτίου Λεωφόρος 25 ης Μαρτίου Κάτι ανάλογο µε την 25 ης Μαρτίου συµβαίνει σε µικρότερη έκταση µε τη δεύτερη σε ιεράρχηση πρωτεύουσα αρτηρία, την οδό Περικλέους. Η διάταξη των πολεοδοµικών κέντρων των ενοτήτων 6 και 8 (όπως φαίνονται στο Γ.Π.Σ. της περιοχής) βρίσκονται σε επαφή µε τον κυκλοφοριακό άξονα, όπου εδώ εµφανίζονται εντονότερα τα προβλήµατα της τροφοδοσίας των παρακείµενων καταστηµάτων, λόγω της στενότητας του οδοστρώµατος σε συνδυασµό µε το είδος του εµπορίου που αναπτύχθηκε στον δρόµο. Κίνηση σε περιοχή κυρίως κατοικίας παρατηρείται και στον άξονα της Ανατολικής Ρωµυλίας. Ο δρόµος, χαραγµένος σήµερα στην θέση παλιού ρέµατος της περιοχής που έχει καλυφθεί, παρουσιάζει την µορφή ενός οδικού άξονα µε νησίδα πρασίνου στην µέση και έντονο στένεµα στις δύο άκρες του µε ταυτόχρονη έντονη κλίση προς τα βόρεια. Οδός Ανατολικής Ρωµυλίας (βόρειο τµήµα) Οδός Ανατολικής Ρωµυλίας (σηµείο πρώην ρέµατος) Η Ανατολικής Ρωµυλίας µε την 25 ης Μαρτίου και την Βορείου Ηπείρου, είναι οι δρόµοι που δέχονται τον µεγαλύτερο κυκλοφοριακό φόρτο από γεγονότα που φιλοξενούνται στο Θέατρο Πέτρας και προσελκύουν µεγάλο αριθµό θεατών. Οι οδοί αυτοί δέχονται τον κύριο όγκο προσέλευσης και αποχώρησης των οχηµάτων. Η οδός Ολύµπου και 73

75 Σουλίου δέχονται επίσης µεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο. Συνοψίζοντας, στο ήµο Πετρούπολης διαπιστώνονται: Το πλεονέκτηµα της περιοχής είναι ότι κατά την αρχική κατάτµηση ακολουθήθηκε το Ιπποδάµειο σύστηµα (βλ. σχέδιο Πετρούπολης 1934, σελ.37), ενώ µειονέκτηµα αποτελεί η στενότητα των δρόµων, κυρίως στην νότια και νοτιοανατολική περιοχή του ήµου, όπου το πρόβληµα επιδεινώνει η έλλειψη προκηπίων. Κατά την αρχική χάραξη των οδών, αγνοείται το φυσικό ανάγλυφο του εδάφους. Έτσι σχεδιάζονται δρόµοι χωρίς να λαµβάνονται υπ όψιν οι υψοµετρικές καµπύλες που θα έπρεπε ν αποτελούν το υπόβαθρο του σχεδίου. Συνεπώς σήµερα, ακόµα και οι βασικές οδικές αρτηρίες της περιοχής, έχουν στο άνω τµήµα της Πετρούπολης, κλίσεις 15-20%. Βόρειο τµήµα της πόλης Νότιο τµήµα της πόλης Επίσης διαπιστώνεται, ανάµειξη χρήσεων πάνω στους βασικούς οδικούς άξονες, εµπόριο σε συνδυασµό µε δηµόσια εξυπηρέτηση, διασκέδαση και κατοικία, µε πλήρη έλλειψη θέσεων στάθµευσης και κοινοχρήστων χώρων. Πάντως για την εµπορική και επιχειρηµατική δραστηριότητα που αναζητά τόπους µε µέγιστη οπτική έκθεση στο πιθανά ενδιαφερόµενο κοινό, µε σκοπό την µέγιστη κεντρικότητα, ιδανική επιλογή χωροθετήσης συνεχίζουν να αποτελούν οι συνδετήριοι άξονες. Έτσι παρατηρούµε την ανάπτυξη εµπορικών χρήσεων πάνω στην 25 ης Μαρτίου, Ελαιών, Περικλέους και την συνεχιζόµενη αύξηση του συντελεστή εµπορικότητας των βασικών οδικών αξόνων. Στον ήµο Πετρούπολης, ο µεγαλύτερος συντελεστής εµπορικότητας δίνεται στην 25 ης Μαρτίου µε 3,0 και στην πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου. Ο αµέσως µικρότερος συντελεστής 2,0 βρίσκεται στην Περικλέους, ακολουθεί η Ανατολικής Ρωµυλίας µε 1,6 ενώ σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι δρόµοι έχουν συντελεστή 1,4 (ιστοσελiδα gr/akinita). Η µέγιστη τιµή εµφανίζεται πάνω στους κύριους οδικούς άξονες της πόλης. Σήµερα τα έργα κυκλοφοριακής υποδοµής αποτελούν πεδίο κινητοποίησης µηχανισµών 74

76 οικονοµικής µεγέθυνσης. Στην περιοχή, δηµιουργείται µεγάλη κινητικότητα και ενδυνάµωση των εµπορικών χρήσεων που λειτουργούσαν ενδοδηµοτικά. Σήµερα το εµπορικό κέντρο του ήµου παρέχει εξυπηρετήσεις υπερτοπικού χαρακτήρα, που συµβάλλει στην αύξηση της κίνησης επί των οδικών αξόνων ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΟΜΗΣΗΣ Η µορφή της πόλης έχει επηρεασθεί από την πυκνότητα δόµησης και την έλλειψη δηµόσιων ελεύθερων χώρων. Και στους δύο αυτούς τοµείς η συµβολή του Γ.Π.Σ. ήταν περιορισµένη. Ως προς τον Συντελεστή όµησης (Σ..) και την Πυκνότητα όµησης εµφανίζεται από το Γ.Π.Σ. ένα µοντέλο πλήρους διασποράς. Ο ίδιος συντελεστής 1,6 σε όλες τις πολεοδοµικές ενότητες, χωρίς διαβαθµίσεις, οδηγεί την πόλη σε µία µορφή τύπου «Κυψέλης», κυρίως στις πολεοδοµικές ενότητες 8, 9, 10. Το έντονο ανάγλυφο του εδάφους δίνει την δυνατότητα στα ιδιωτικά συµφέροντα να πουλήσουν µε την µέθοδο της αντιπαροχής «διαµερίσµατα µε θέα», οδηγώντας σε υπερεκµετάλλευση της περιοχής, σε συνδυασµό µε την µικρή κατάτµηση γης. «Και τότε δεν µου άρεσε η περιοχή όπως ήταν απεριποίητη αλλά και τώρα έχει παραγίνει. Να µου πεις πού να πάµε; Συνήθισα. Είχαµε και τον αέρα από πάνω και έκτισαν τα παιδιά. Θα ήθελα να µην είχαν γίνει τόσες πολλές πολυκατοικίες και πενταόροφες και εξαόροφες. Αυτό δεν το ήθελα. εν µου αρέσει καθόλου µα καθόλου. Όλοι που είχαν ένα σπιτάκι µικρό, το κατεδαφίσανε ή το αφήσανε από κάτω αν έκτιζαν µόνοι τους» (Αλεξ.) Ο ιστός της πόλης, δέχεται τις επιδράσεις της εκµετάλλευσης και εµπορευµατοποίησης κυρίως στις προαναφερόµενες πολεοδοµικές ενότητες. Σαν αποτέλεσµα έχουµε την υψηλή τιµή γης και κατοικίας κυρίως µε την µέθοδο της αντιπαροχής και υψηλές πυκνότητες σε περιοχές που παλαιότερα ήταν λαϊκές και µικροαστές. Παρουσιάζεται το φαινόµενο, µε την µεταβολή των «τιµών εκκίνησης» στο Σύστηµα Αντικειµενικού Προσδιορισµού της Αξίας των Ακινήτων, που εφαρµόζεται από το 1985, να εµφανίζεται η τάση των κρατικών Υπηρεσιών να εισπράξουν τους αναλογούντες φόρους κατά τις µεταβιβάσεις. Οι τιµές οι οποίες ίσχυαν από 1/1/98: Η ακριβότερη τιµή ζώνης στην Πετρούπολη ήταν η Α στη βόρεια περιοχή του ήµου µε δρχ., ενώ η φθηνότερη ήταν η για την νότια περιοχή του ήµου µε δρχ. Οι τιµές οι οποίες ίσχυαν από 30/12/05, η ακριβότερη τιµή ζώνης στην Πετρούπολη 75

77 ήταν η Α µε , ενώ η φθηνότερη ήταν η µε 900. Οι τιµές οι οποίες ισχύουν από 2/07, η ακριβότερη τιµή ζώνης στην Πετρούπολη είναι η Α µε , ενώ η φθηνότερη είναι η µε (βλ. χάρτη αντικειµενικών αξιών ήµου Πετρούπολης) Πίνακας 5 Εξέλιξη Αντικειµενικών Αξιών ήµου Πετρούπολης Νότια του ήµου Πετρούπολης Βόρεια του ήµου Πετρούπολης δρχ Ζώνη ,25 αύξηση 70,37% 16,67% δρχ Ζώνη Α ,33 αύξηση 63,27% 13,04% % µεγαλύτερη η ζώνη Α από την ζώνη 33,33% 27,78% 23,81% Πηγή : ιστοσελiδα in gr/akinita, Επεξεργασia : Σ. Κρητικού Α) η αύξηση των αντικειµενικών αξιών στην ζώνη, είναι µεγαλύτερη από την µέση αύξηση των υπόλοιπων ζωνών του ήµου, τείνοντας να µειώσει την διαφορά από την ακριβότερη ζώνη Α. Β) οι µεγαλύτερες µεταβολές σηµειώθηκαν το 2005, µε αύξηση 63,27% στην ζώνη Α και 70,37% στην ζώνη. «Σήµερα έχουν αυξηθεί πάρα πολύ οι αξίες γης. Αυτό οφείλεται στο µεγάλο συντελεστή δόµησης. Έπεσαν οι κατασκευαστές που µε τις αντιπαροχές, ανέβασαν πάρα πολύ τις τιµές. Πριν από 3 4 χρόνια, ήταν πιο ακριβά στην Πετρούπολη από την κάτω Κηφισιά. Γιατί; Είχε συντελεστή εδώ 1,6 ενώ στην Κηφισιά 0,8.» (Φιλιπ.) 76

78 18. Αντικειµενικές αξίες 77

79 . Η πραγµατικότητα αποκλίνει σηµαντικά από τις προβλέψεις του Γ.Π.Σ. για την πληθυσµιακή εξέλιξη της περιοχής: Η σηµερινή πραγµατική κατάσταση είναι κάτοικοι έναντι κατοίκων στην απογραφή του Η απόκλιση είναι εµφανέστερη, αν αναλογισθεί κανείς ότι, κατά την µελέτη όπως αναφέρεται «η άποψη του Υπουργείου Υ.Χ.Ο.Π., είναι ότι ο πληθυσµιακός στόχος παραµένει το µέγεθος της απογραφής του 1981» η οποία χρησιµοποιήθηκε κατά την σύνταξη του Γ.Π.Σ. Άρα έχουµε εκ προοιµίου µία µειωµένη εκτίµηση των αναγκαίων απαιτήσεων χώρου, σε πράσινο, ελεύθερους χώρους και κοινωνική υποδοµή. Εξάλλου η πληθυσµιακή αύξηση απαιτεί σοβαρές παρεµβάσεις ανανέωσης και εµπλουτισµού των υποδοµών της πόλης, βελτίωση της λειτουργικής τους ικανότητας, µεγέθυνση της χωρητικότητάς τους και επιτείνει την ένδεια της πόλης σε ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους. Πάντως µε τους χειρισµούς της δηµοτικής αρχής, απεφεύχθησαν µεγαλύτερες επιβαρύνσεις στο συντελεστή δόµησης στην περιοχή. «Με την µεταφορά του συντελεστή δόµησης, πήγα στο Συµβούλιο Επικρατείας. Κάνει ο Κούβελας, Υπουργός Εσωτερικών, µία συγκέντρωση µαζί µε το Μάνο και πήγαµε εκεί. Άρχισε να λέει ότι συγχαίρει τους δηµάρχους, κ.λ.π. Και έλεγε ότι κατά κάποιον τρόπο, είχαµε συµφωνήσει εκ των προτέρων. Τον διέκοψα λοιπόν εκεί. Του λέω εγώ: Λάθος Υπουργέ. Ο µόνος που µε υποστήριξε, ήταν ο ήµαρχος Βουλιαγµένης, ο Κασιδόκωστας. Τελικά λέει ο Μάνος, να γίνει προεραιτικό. Όποιος ήµος το θέλει. Εγώ πήρα αποφάσεις του ηµοτικού Συµβουλίου.» (Ν. Παξιµαδάς). 78

80 19. Χώροι πρασίνου 79

81 ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΧΩΡΩΝ Η έλλειψη ελεύθερων δηµόσιων χώρων, είναι χαρακτηριστικό στοιχείο του τρόπου που σχεδιάστηκε η πόλη, (από την εποχή της ρυµοτόµησης της αρχικής έκτασης από τον Πέτρο Γιάνναρο, όπου στα 250 Ο.Τ., µόνο τρία προβλέπονται για πλατείες και χώρους πρασίνου) αλλά και της προσπάθειας των ιδιωτικών συµφερόντων να εκµεταλλευτούν κάθε εναποµείναν ελεύθερο χώρο. «Ήταν ένα θέµα µε την οδό Κωνσταντινουπόλεως. Εµένα µε είχαν τιµωρήσει τρεις µήνες περίπου µε αργία όταν ήµουν πρόεδρος. Είχα τσακωθεί µε την αστυνοµία. Όταν γύρισα, µου λένε ο δρόµος είναι 12µ. Κοιτάω το σχέδιο και τους λέω στην Κων/πόλεως ο δρόµος είναι 24µ. Ο δρόµος αυτός είχε χαραχθεί σαν δρόµος του ΝΑΤΟ, από το Λαύριο 24µ. Τον καταπατήσανε το ίδιο το Υπουργείο στο Γαλάτσι και σε όλη την διαδροµή και τον έκαναν οικόπεδα. Είχε µείνει µόνο το κοµµάτι από την Ελαιών µέχρι την λεωφόρο. Επειδή το καταπάτησαν πολλές φορές, αναγκάστηκαν να το ξεχωρίσουν. Είναι εκεί µία πλατειούλα. Μου λένε θα µας αφήσεις να κτίσουµε εκεί. Τους λέω δεν σας αφήνω. Και δεν ξαναπατήσανε.» (Ν. Παξιµαδάς) Η δηµοτική αρχή, ενώ προσπάθησε συνεχώς να περισώσει τους αρχικούς ελεύθερους χώρους, δεν µπόρεσε να δεσµεύσει νέους χώρους που ήταν απαραίτητοι για την ανάπτυξη της πόλης. «Γυρίζω από το δικηγορικό µου γραφείο, από την Αθήνα, στις τρεις η ώρα το µεσηµέρι. Μου λέει ένας Βαγγέλης στην πλατεία: Φορτηγά αυτοκίνητα παίρνουν χώµα από εδώ και ακουµπάνε πάνω στην πλατεία. Πάω και τα διώχνω. Οι Αγγελόπουλοι, είχαν σκοπό να καταπατήσουν την πλατεία. Τους σταµάτησα.είχαν και συγγενή δικηγόρο. Του λέω ελάτε να µιλήσουµε. Αν έχετε δίκιο θα το βρείτε. Αν δεν έχετε δίκιο, δεν µπορώ να κάνω τίποτα.» (Ν. Παξιµαδάς). Από τις πιο καίριες δραστηριοποιήσεις της δηµοτικής αρχής στον τοµέα των κοινωφελών χώρων είναι η διάσωση του Άλσους Αγίου ηµητρίου από τα ιδιωτικά συµφέροντα, που αποτελεί τον µοναδικό πνεύµονα πρασίνου, σηµαντικού µεγέθους εντός του οικισµού. «Το Άλσος, παλιά ήταν φυτεµένο. Είχαν κόψει τα δένδρα και τα είχαν κόψει οικόπεδα. Εγώ, πρόεδρος. Λέω τι θα γίνει; Είχαµε δύο αυτοκίνητα καθαριότητας και παίρνω 250 δένδρα και τα βάζω µέσα. Τα φέρνω εδώ. Ήταν δίχρονα. Παίρνω µετά άλλα 250 και ήταν µονόχρονα. Τα έβαλα εδώ και δεν είπα τίποτα. Κανονίζω την πρώτη βδοµάδα του 65, βδοµάδα της πρωτοχρονιάς, συνεργείο να φυτέψω τα 500 δένδρα. Εγώ ήµουν άρρωστος και δεν πήγα. Ήµουν στο κρεβάτι. Τώρα προσπαθώ να δω τι γίνεται. Πηγαίνω πέρα. ιαπιστώνω, ότι είχαν βγάλει µερικά δένδρα. Το κατάλαβα εγώ. Αυτοί πάνε νύχτα και τα τραβάνε για να µην πιάσουν. Οπότε, βάζω δύο ράντζα. Ένα στην πλατεία και ένα εδώ στο γεφυράκι και φυλάγανε οι δηµοτικοί σύµβουλοι όλη τη νύχτα εκεί. Έβγαινα εγώ µε το φανάρι. Οπότε έγιναν τα 80

82 δένδρα αυτά. Τώρα περιµένω να περάσει χρόνος, να έχω νοµή. Πέρασε ο χρόνος.στο τέλος το περιέφραξα. Ήρθαν κάποιοι, ο Σταµάτης και κάποιοι άλλοι κι κάτι προσπάθησαν να κάνουν µέσα. Ξεσηκώθηκε ο κόσµος κι έτσι σώθηκε το άλσος» (Ν. Παξιµαδάς). Αργότερα, όσοι χώροι χαρακτηρίστηκαν ως κοινόχρηστοι, δεν είναι δυνατόν να περιέλθουν σε κοινή χρήση, γιατί δεν υπάρχει ουσιαστικά αποτελεσµατικός τρόπος απόκτησής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγµα για την πόλη αποτελεί το Ο.Τ. 156 Α του οποίου οι διαδικασίες για την δέσµευσή του ξεκίνησαν το 1974 και τώρα πλησιάζουν στη ολοκλήρωσή τους.( Βλ. χάρτη 19, χώρων πρασίνου του ήµου Πετρούπολης, σελ. 79). «εν δόθηκε µεγάλη προσοχή εδώ. Άρχισε να δηµιουργείται ο οικισµός πάνω στο Πανόραµα και δεν φροντίσανε για µία πλατεία. Είχανε όλο το χώρο. Μπορούσε να απαλλοτριώσει δύο οικόπεδα για να έχουµε πλατεία. Τώρα έκτισε ο ένας δίπλα στον άλλο και δεν βλέπει κανένας τίποτα. Η µόνη πλευρά, από την πλευρά του «Ανέµου» που λέµε, εκεί που ήταν το παλιό λατοµείο του Γάτου. Όλοι οι άλλοι δεν βλέπουν τίποτα. Εδώ στο Πανόραµα, ανέβαινες επάνω και έβλεπες όλους τους δρόµους µέχρι πέρα στην Πετρούπολη. Οκτώ µέτρα δρόµος, βουνό µε βουνό, δεν σταµάταγε πουθενά» (Ζωης). Ήδη από την εποχή σύνταξης του Γ.Π.Σ. (Η α φάση της µελέτης παραδόθηκε στις 11 / 5 / 1984, ενώ η τελική παράδοση της β φάσης έγινε στις 31 / 8 / 1984) είχε εντοπισθεί το πρόβληµα έλλειψης ελεύθερων χώρων µέσα στο δοµηµένο περιβάλλον του ήµου. Η προσπάθεια του Γ.Π.Σ. να επιλύσει το πρόβληµα επικεντρώθηκε στην διαµόρφωση χώρων στις παρυφές του Ποικίλου, ώστε να αντισταθµισθεί η έλλειψη αυτή. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά που γίνεται στην ανάλυση του Γ.Π.Σ., για την έλλειψη ελεύθερων χώρων και την ένταξη πολιτιστικών, αθλητικών αλλά και εκπαιδευτικών χρήσεων στο Ποικίλο όρος. (βλ. πίνακα 4). Η έλλειψη αυτή ταλαιπωρεί και σήµερα τους κατοίκους του ήµου. «Σε µία ακτίνα 400µ. έχουµε τρία δηµοτικά σχολεία, που στεγάζουν 1000 παιδιά. Το δικό µας έχει 365 παιδιά και 400 το 9 ο. Αυτά έχουν δύο Γυµνάσια σαν επιλογές. Πολλές φορές φεύγουν µε τα πόδια και πάνε µισή ώρα δρόµο στην Ρωµυλίας. Είναι πολύ µεγάλη απόσταση. Το 1 ο Λύκειο και το Λύκειο στην Παναγίτσα έχουν 30νταρες τάξεις. Όταν στο νηπιαγωγείο βλέπεις 100 παιδιά, πού θα τα βάλεις µετά; Έχει καταργηθεί το προνήπιο. Πού να τα βάλεις; Άµεσο πρόβληµα είναι οι παιδικοί σταθµοί, γιατί όλοι είναι εργαζόµενοι. εν υπάρχουν. Ή πρέπει ν ανοίξουν ιδιωτικοί. Ο ιδιωτικός σταθµός της 28 ης Οκτωβρίου, είχε δύο λεωφορειάκια και ένα µικρό κτίριο. Τώρα έχει 81

83 ένα σωρό λεωφορεία και έχει νοικιάσει όλα τα δίπλα κτίρια. Αυτό σηµαίνει πως έχει πολλά παιδιά.» ( Κυριακ.) Ειδικότερα για χώρο του ορεινού όγκου του Ποικίλου από το Γ.Π.Σ. προτείνονται τα ακόλουθα: Ο χώρος των Πρώην λατοµείων Γρηγορίου οργανώνεται σε µεγάλο αθλητικό κέντρο υπερτοπικού χαρακτήρα για την εξυπηρέτηση των ήµων του δυτικού λεκανοπεδίου που θα περιλαµβάνει γήπεδα µπάσκετ, τέννις καθώς επίσης και σκοπευτήριο ολυµπιακών προδιαγραφών (εξυπηρέτηση µητροπολιτικού χαρακτήρα). Ο λόφος πάνω από το προτεινόµενο ιοικητικό Κέντρο του ήµου οργανώνεται σε περιαστικό πράσινο. Σε αυτήν επίσης την Περιοχή χωροθετείται και το ένα (1) από τα προτεινόµενα δύο (2) Γυµνάσια Λύκεια και η κτιριακή εγκατάσταση για ένα (1) Κ.Ε.Τ.Ε. Οι ελεύθεροι χώροι εκτός του δοµηµένου περιβάλλοντος στα Νότια και στη περιοχή του Θεάτρου Πέτρας οργανώνονται σε χώρους Αστικού πράσινου µε λειτουργίες αθλητισµού και αναψυχής. Στο Νότιο τµήµα του ήµου σύνορα µε Κηπούπολη, οργανώνεται αθλητικός πυρήνας που θα περιλαµβάνει γήπεδα, γυµναστήρια, κολυµβητήριο. Ο χώρος που σήµερα είναι ρέµα, και διασχίζει τη περιοχή από Ν προς ανατολάς, παρέχει τη δυνατότητα για οργάνωση τοπικού άξονα πρασίνου και άλλων λειτουργιών (παιδικές χαρές κ.λ.π.) χωρίς να δηµιουργεί κάποιο πρόβληµα στις µετακινήσεις. Ειδικές χρήσεις: Στον ορεινό όγκο του Αιγάλεω, στα όρια των ήµων Ν. Λιοσίων και Καµατερού, προτείνεται η δηµιουργία Νεκροταφείου που θα εξυπηρετεί και τους 5 ήµους της περιοχής Πετρούπολη - Περιστέρι - Αγ. Ανάργυροι - Ν. Λιόσια - Καµατερό. (Γ.Π.Σ. ήµου Πετρούπολης). Βλέπουµε συνεπώς την τάση του Γ.Π.Σ.. Αντί να ανακουφίσει το βουνό από άσχετες και περιβαλλοντικά επιζήµιες για το βουνό χρήσεις, να νοµιµοποιεί τις ήδη υπάρχουσες και να προτείνει νέες, όπως το αθλητικό συγκρότηµα στο Λατοµείο του Γρηγορίου και την κατασκευή ενός Γυµνασίου Λυκείου και ενός Κ.Ε.Τ.Ε. 82

84 ΧΑΡΤΗΣ 20. Πετρούπολη Πυκνότητα δόµησης και κτιριακού όγκου Πηγή: Google Earth, Στην αεροφωτογραφία, είναι εµφανής η έλλειψη ελεύθερων χώρων στο ήµο Πετρούπολης και η πυκνότητα της δόµησης του κτιριακού όγκου. Μόνος ελεύθερος χώρος εντός οικισµού το Άλσος Αγίου ηµητρίου. «Παλιά που ήµασταν λιγότεροι και τα σπίτια χαµηλά, δεν είχαµε υγρασία, γιατί περνούσε ο αέρας από το βουνό ως κάτω. Με τις πολυκατοικίες, είχαµε µία αύξηση της υγρασίας. Τώρα υπάρχουν δύο τρεις δρόµοι που περνάει ο αέρας.» (Ν. Παξιµαδάς). 83

85 21. κοινωφελεις 84

86 ΑΛΛΕΣ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΟΥ Γ.Π.Σ. Σύµφωνα µε το Γ.Π.Σ., «το διοικητικό κέντρο του ήµου οργανώνεται σε κεντρική περιοχή του ήµου και συγκεκριµένα σε τµήµα εκτός σχεδίου της πολεοδοµικής ενότητας 2 στους πρόποδες του λόφου, στη θέση πρώην λατοµείου Γάτου». Εδώ παρουσιάζεται το φαινόµενο να προωθούνται προγράµµατα φορέων, έξω από την λογική του σχεδιασµού του Γ.Π.Σ. και σε αντίθεση µε τις προτάσεις του. Ο προαναφερόµενος χώρος φιλοξενεί το κτίριο του βοτανικού κήπου του ήµου, το οποίο κατασκευάστηκε µε χρηµατοδότηση του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ενώ το δηµαρχείο αναζητεί σήµερα διαθέσιµο χώρο ώστε να επιτραπεί η κατασκευή του. Μία άλλη απόκλιση από τον σχεδιασµό του Γ.Π.Σ., εµφανίζεται στο σηµερινό οδικό άξονα της Ανατολικής Ρωµυλίας. Το Γ.Π.Σ. αναφέρει γι αυτήν την περιοχή: «Ο χώρος που σήµερα είναι ρέµα, και διασχίζει τη περιοχή από Ν προς ανατολάς, παρέχει τη δυνατότητα για οργάνωση τοπικού άξονα πρασίνου και άλλων λειτουργιών (παιδικές χαρές κ.λ.π.) χωρίς να δηµιουργεί κάποιο πρόβληµα στις µετακινήσεις». Σήµερα το ρέµα έχει καλυφθεί και στην θέση του υπάρχει ένας οδικός άξονας µε νησίδα πρασίνου στην µέση σαφώς µικρότερης έκτασης από τον προβλεπόµενο χώρο πρασίνου από το Γ.Π.Σ., µειώνοντας ακόµα περισσότερο του ήδη λιγοστούς χώρους πρασίνου. Επίσης η Ανατολικής Περιφερειακής του Αιγάλεω, ενώ θεσµοθετήθηκε µε το Νόµο 1515/1985 για το Ρυθµιστικό Σχέδιο της Αθήνας, µε την λογική να προστατεύει τον ορεινό όγκο του Αιγάλεω και οριοθετείται προς δυσµάς από τη δοµηµένη περιοχή του ήµου, δεν διανοίχτηκε ποτέ, κατόπιν επίµονης άρνησης του ήµου. Τέλος µεγάλο τµήµα της πολεοδοµικής ενότητας 7, την οποία το Γ.Π.Σ. χαρακτηρίζει ως αστικό πράσινο έχει οικοδοµηθεί (βλ. χάρτη 6, Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο σελ. 28 και αεροφωτογραφίες Ε7 και Ε8, σελ ). Γενικά η δυναµική της πόλης διαµόρφωσε δεδοµένα και καταστάσεις που διαφοροποιήθηκαν από τους στόχους και τις κατευθύνσεις του σχεδιασµού. Πάντως η µορφή της πόλης έχει επηρεασθεί από την έλλειψη επαρκούς κατοχύρωσης του δηµόσιου και κοινόχρηστου χώρου. Οι κοινόχρηστες δηµόσιες εξυπηρετήσεις εγκαθίστανται πολύ αργά, όταν η περιοχή έχει σχεδόν παγιωθεί και χωροθετούνται σύµφωνα µε τυχαίες διαθεσιµότητες του χώρου. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόµα και σήµερα οι κοινόχρηστες εξυπηρετήσεις της περιοχής, στεγάζονται σε ενοικιαζόµενα κτίρια. 85

87 Η εξαιρετική ισχνότητα του χωροταξικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού, συνδυάστηκε µε µία έντονη διάσταση µεταξύ της πραγµατικής χωροταξικής και πολεοδοµικής πρακτικής και αφετέρου της θεωρίας και της επίσηµης χωρικής πολιτικής, όπως αυτή εκφράστηκε µε το Γενικό Πολεοδοµικό. Εξάλλου το µεγάλο χρονικό διάστηµα µεταξύ µελέτης (1984) και θεσµοθέτησής (1995) του Γ.Π.Σ. και η µη ύπαρξη θεσµοθετούµενων σχεδίων (Πολεοδοµική Μελέτη, Πράξη Εφαρµογής) αναίρεσαν την όποια κρατική προσπάθεια οργάνωσης και σχεδιασµού της οικιστικής ανάπτυξης στην περιοχή. Χαρακτηριστικό σύµπτωµα αυτής της κατάστασης αποτελεί ο πολύ µικρός βαθµός εφαρµογής των όποιων θεσµοθετηµένων σχεδίων. Το Γ.Π.Σ., µε την ενιαία αντιµετώπιση όλων των επιπέδων της πόλης και τον µη δεσµευτικό χαρακτήρα εφαρµογής των προτάσεών του, ακυρώθηκε λόγω µεταβολής των δεδοµένων. 86

88 4. Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΕ ΤΟ ΠΟΙΚΙΛΟ ΟΡΟΣ 4.1. ΡΕΜΑΤΑ Παλαιότερα την πλευρά του Ποικίλου Όρους, που είναι χωροθετηµένος ο ήµος Πετρούπολης, διέσχιζαν δεκάδες µικροί χείµαρροι, που έφταναν στα δύο µεγάλα ρέµατα. Το Βαθύρεµα (σηµερινή Ανατολικής Ρωµυλίας) και τη Γιώργιζα (σηµερινή οδό Ελαιών). Τα δύο µεγάλα ρέµατα κατέβαζαν από το βουνό κροκάλες και αµµοχάλικο, υλικά που οι παλιοί οικιστές χρησιµοποιούσαν στις οικοδοµικές και κατασκευαστικές εργασίες τους. (Α. Μηλιώνης 2005) ΧΑΡΤΗΣ 22. Ποικίλο όρος και δυτικά προάστια της Αθήνας σε χάρτη του Σηµειώνεται µόνο η «Κηπούπολις Βέρδη», ενώ καµία αναφορά δεν γίνεται για την Πετρούπολη. Επίσης εµφανίζονται το Βαθύρεµα µε τους δύο του κλάδους και το ρέµα της Γεώργιζα. Πηγή : Α. Μηλιώνης 2005 Σήµερα και τα δύο ρέµατα έχουν κλεισθεί και µετατραπεί σε ασφαλτοστρωµένους δρόµους. Στο µεν Βαθύρεµα δηµιουργήθηκε ο οδικός άξονας της Ανατολικής Ρωµυλίας, κατ αντιπαράθεση µε το Γ.Π.Σ. που αναφέρει γι αυτήν την περιοχή: «Ο 87