Γνώσεις γυναικών - επαγγελµατιών υγείας σχετικά µε τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας και τη δυνατότητα δευτερογενούς πρόληψής του

Transcript

1 Interscientific Health Care (2009) Τόµος 1, Τεύχος 3, Γνώσεις γυναικών - επαγγελµατιών υγείας σχετικά µε τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας και τη δυνατότητα δευτερογενούς πρόληψής του Γκεσούλη-Βολτυράκη Ε. 1, Τσιώτα Μ. 2, Υφαντής A. 3, Τηνιακού Ι. 3, Κουτκιά Χ. 3, Βλαχάκη Α. 3, Νούλα Μ Επίκουρη Καθηγήτρια, Τµήµα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Λαµίας 2. Φοιτήτρια, Τµήµα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Λαµίας 3. Εργαστηριακός συνεργάτης, Τµήµα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Λαµίας 4. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τµήµα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Λαµίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός: Η διερεύνηση των γνώσεων γυναικών επαγγελµατιών υγείας σχετικά µε τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας και τις δυνατότητες δευτερογενούς πρόληψής του. Υλικό και µέθοδος: Στην έρευνα έλαβαν µέρος 151 ενήλικες γυναίκες, επαγγελµατίες υγείας (νοσηλευτές, ιατροί, µαίες και βοηθοί νοσηλευτών), ηλικίας ετών. Χρησιµοποιήθηκε κλειστού τύπου ερωτηµατολόγιο µε 66 ερωτήσεις. Εφαρµόστηκε η περιγραφική στατιστική. Αποτελέσµατα: Η πλειοψηφία των γυναικών ( Ν=97, 64%) γνώριζε ότι ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας είναι σε µεγάλο ποσοστό ιάσιµος. Λιγότερες από τις µισές γυναίκες του δείγµατος (Ν=57, 38%) απάντησαν ότι συνδέεται µε τη σεξουαλική δραστηριότητα. Το 46% των γυναικών γνώριζε ότι βάση της πρόληψης είναι το τεστ Παπανικολάου. 1 στις 10 περίπου γυναίκες αγνοούσε τη µέθοδο πρόληψης, ενώ το 76% πίστευε ότι πρόκειται για πολύ συχνή νόσο. Το 40% των γυναικών δε γνώριζε επακριβώς το σκοπό του τεστ Παπανικολάου. Συµπεράσµατα: Οι γνώσεις των γυναικών επαγγελµατιών υγείας είναι ελλιπείς. Κρίνεται αναγκαία η εισαγωγή επιµορφωτικών προγραµµάτων που θα διευρύνουν τις γνώσεις των γυναικών επαγγελµατιών υγείας πάνω στα ζητήµατα πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας. ΛΕΞΕΙΣ - ΚΛΕΙ ΙΑ: Καρκίνος του τραχήλου της µήτρας, Τεστ Παπανικολάου, Επαγγελµατίες υγείας, Γυναίκες, Γνώσεις Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Γκεσούλη Ευτυχία Η. Πολυτεχνείου 38, ΑΘΗΝΑ , egesouli@yahoo.gr 105

2 Interscientific Health Care (2009) Vol 1, Issue 3, Women health professionals knowledge regarding the cervical cancer, and capabilities of secondary prevention. Gesouli-Voltyraki E. 1, Tsiota M. 2, Ifantis A. 3, Tiniakou I. 3, Koutkia C. 3, Vlahaki A. 3, Noula M Assistant Professor, Nursing Department, TEI Lamia 2. Student, Nursing Department, TEI Lamia 3. Laboratory Cooperator, Nursing Department, TEI Lamia 4. Associate Professor, Nursing Department, TEI Lamia ABSTRACT Purpose: The purpose of the study was to investigate the knowledge of women health professionals regarding the cervical cancer and the capabilities of secondary prevention. Material and method: 151 women health professionals, aged years old took part in the study. A cloded type questionnaire, consisting of 66 items was used. Descriptive statistics was applied. Results: 64 % of women knew that cervical cancer is curable to a great extent. Less than half women of the sample (Ν=57, 38%) answered that cervical cancer is related to sexual activity. 46% of the women knew that Pap test is the base of prevention One out of ten women ignored the method of prevention, while 76% believed it is a very frequent disease. 40% did not know exactly the purpose of the test. Conclusion: Women health professionals knowledge regarding cervical cancer is deficient. The introduction of educational programs on cervical cancer prevention issues is necessary. KEYWORDS: Cervical cancer, Pap test, Health professionals, Women, Knowledge ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας αποτελεί παγκοσµίως το δεύτερο πιο συχνό καρκίνο στις γυναίκες ηλικίας µικρότερης των 45 ετών 1. Η δευτερογενής πρόληψή του είναι δυνατή µε το τεστ Παπανικολάου, το οποίο συνίσταται στην κυτταρολογική εξέταση κολπικού και τραχηλικού επιχρίσµατος της γυναίκας µε σκοπό την ανίχνευση προκαρκινικών αλλοιώσεων 2. Σύµφωνα µε τις οδηγίες της Αµερικάνικης Ογκολογικής Εταιρείας, οι γυναίκες που είναι µεγαλύτερες των 21 ετών και αυτές που είναι µικρότερες από 18 ετών και που έχουν σεξουαλική δραστηριότητα, θα πρέπει να κάνουν τη δοκιµασία κάθε χρόνο, ενώ συστήνεται γυναικολογική εξέταση κάθε δύο-τρία έτη, για γυναίκες ηλικίας µεγαλύτερης των 30, εφόσον είχαν 3 αρνητικές δοκιµασίες µε απόσταση ενός έτους µεταξύ τους Η εφαρµογή της εξέτασης µπορεί οδηγήσει σε µείωση της επίπτωσης της νόσου, ωστόσο, και παρά την ύπαρξη των διεθνών οδηγιών, η οργάνωση των προληπτικών προγραµµάτων διεθνώς συχνά υστερεί, ενώ και η ενηµέρωση του πληθυσµού είναι ανεπαρκής 4-6. Έρευνες δείχνουν επίσης ότι και οι επαγγελµατίες υγείας, παρά τη θεωρητική τους κατάρτιση, συχνά φαίνεται να µην γνωρίζουν επακριβώς την επιδηµιολογία του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας, την αιτιολογία του, καθώς και τις δυνατότητες πρόληψης του 7,8. Καθώς η ορθή ενηµέρωση των γυναικών αποτελεί κλειδί για τη συµµετοχή τους στα προγράµµατα πρόληψης, το επίπεδο των γνώσεων των επαγγελµατιών υγείας ανάγεται σε κρίσιµη παράµετρο για την επιτυχία τους 4. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση των γνώσεων γυναικών επαγγελµατιών υγείας σχετικά µε τις δυνατότητες πρόληψης του Corresponding author: Gesouli Eutuxia Η. Polytehneiou 38, ATHENS , egesouli@@yahoo.gr

3 καρκίνου του τραχήλου της µήτρας και το τεστ Παπανικολάου. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΣ 151 ενήλικες γυναίκες επαγγελµατίες υγείας (γιατροί, νοσηλευτές, µαίες και βοηθοί νοσηλευτών), ηλικίας ετών, έλαβαν µέρος στην έρευνα. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστηµα Μάρτιος Ιούνιος 2008 σε Γενικό Νοσοκοµείο Πρωτεύουσας Επαρχιακού Νοµού και σε Κέντρο Υγείας του ιδίου Νοµού. Το εργαλείο της έρευνας ήταν ερωτηµατολόγιο το οποίο περιελάµβανε 66 κλειστού τύπου ερωτήσεις και που αναφέρονταν στις γνώσεις των γυναικών σχετικά µε τη πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας και την αποδοχή των αντίστοιχων µεθόδων. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα που αφορούν στις δυνατότητες δευτερογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας. Κάθε γυναίκα έδωσε εγγράφως τη συγκατάθεση της για τη συµµετοχή της στην έρευνα και συµπλήρωσε ανώνυµα το ερωτηµατολόγιο, παρουσία µελών της ερευνητικής οµάδας Το ερωτηµατολόγιο αυτό έχει χρησιµοποιηθεί σε παλαιότερη έρευνα στον Ελληνικό πληθυσµό, στα πλαίσια του προγράµµατος «Λυσιστράτη» 9. Στο Γενικό Νοσοκοµείο διανεµήθηκαν 130 ερωτηµατολόγια και επεστράφησαν συµπληρωµένα 130 (ποσοστό ανταπόκρισης 100%), ενώ στο Κέντρο Υγείας 25 και επεστράφησαν 21 (ποσοστό 84%). Στατιστική ανάλυση. Εφαρµόστηκε η περιγραφική στατιστική και κατασκευάστηκαν πίνακες συχνοτήτων και γραφήµατα για τις απαντήσεις των ατόµων του δείγµατος. Η επεξεργασία των δεδοµένων έγινε µε το πρόγραµµα SPSS for Windows, 13.0 έκδοση. Γράφηµα 2. Άποψη των γυναικών του δείγµατος για την αιτιολογία του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας 6% 21% 22% 2%4% 5% 2% 38% Ηλικία ιατροφή Σεξουαλική δραστηριότητα Υγιεινή Μόλυνση από µικρόβιο Μόλυνση από ιό Μόλυνση της ατµόφαιρας εν ξέρω Το 76% θεωρεί ότι είναι µια συχνή νόσος και το 21% πολύ συχνή. Το 3% τη θεωρεί σπάνια (Γράφηµα 3). Γράφηµα 3. Άποψη των γυναικών του δείγµατος για τη συχνότητα του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας 76% 3% 21% Πολύ συχνός Συχνός Σπάνιος ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η πλειοψηφία των γυναικών (Ν=97, 64%) γνωρίζει ότι ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας είναι σε µεγάλο ποσοστό ιάσιµος (Γράφηµα 1). Γράφηµα 1. Απόψεις των γυναικών του δείγµατος για το ιασιµο του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας 64% 7% 1% 28% ΌΧΙ ΝΑΙ, σε µικρό ποσοστό ΝΑΙ, σε µεγάλο ποσοστό εν ξέρω Αναφορικά µε τη δευτερογενή πρόληψη της νόσου, ποσοστό 46% των γυναικών γνωρίζει ότι βάση της πρόληψης είναι το τεστ Παπανικολάου. 1 στις 10 περίπου γυναίκες δείχνει να αγνοεί τη µέθοδο πρόληψης (Πίνακας 1). Πίνακας 1. Τρόποι δευτερογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας. Τρόποι πρόληψης Ν % Τεστ Παπανικολάου Συχνές γυναικολογικές εξετάσεις 9 6 Συνδυασµός εξετάσεων εν ξέρω Σύνολο Αναφορικά µε τις απόψεις των γυναικών για την αιτιολογία της νόσου, λιγότερες από τις µισές (Ν=57, 38%) γνωρίζουν ότι συνδέεται µε τη σεξουαλική δραστηριότητα (Γράφηµα 2). Αναφορικά µε τον ακριβή σκοπό του τεστ Παπανικολάου, το 60% των γυναικών του δείγµατος γνώριζαν ακριβώς γιατί γίνεται το τεστ (Πίνακας 2). 107

4 Πίνακας 2. Ακριβής γνώση του σκοπού του τεστ Παπανικολάου. Σκοπός Ν % Γενικά η πρόληψη του καρκίνου 6 4 Ειδικά η πρόληψη του καρκίνου των γεννητικών οργάνων Ειδικότερα η πρόληψη του καρκίνου στον τράχηλο της µήτρας Άλλο Σύνολο ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σύµφωνα µε τα ευρήµατα της παρούσας µελέτης, οι γνώσεις των γυναικών επαγγελµατιών υγείας σχετικά µε την πρόληψη του καρκίνου της µήτρας ελέγχονται ως προς το βάθος και την ακρίβειά τους. ιαπιστώνονται ελλείψεις οι οποίες πληθαίνουν όσο εξειδικεύονται οι σχετικές ερωτήσεις. Υπάρχουν επαγγελµατίες υγείας που δεν γνωρίζουν αν ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας είναι ιάσιµος, όπως και τον τρόπο δευτερογενούς πρόληψής του και τον ακριβή σκοπό του τεστ Παπανικολάου. Το φαινόµενο είναι παγκόσµιο, µε τα ευρήµατα να είναι απογοητευτικότερα στις αναπτυσσόµενες χώρες. Πράγµατι σε έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στο Μεξικό βρέθηκε ότι το 3,5% των γιατρών ενός γενικού νοσοκοµείου δεν γνώριζε ότι ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας µπορεί να προληφθεί, ενώ το 4,5% αγνοούσε ότι το τεστ Παπανικολάου είναι ο ενδεδειγµένος τρόπος δευτερογενούς πρόληψής του 10. Σε άλλη έρευνα που διεξήχθη στη Νιγηρία, το 8% περίπου των επαγγελµατιών υγείας αγνοούσε ακόµα και την ύπαρξη του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας 11. Παρόµοια είναι τα ευρήµατα και από έρευνα στην Τουρκία, όπου ένα 75% των νοσηλευτών πίστευε ότι η εξέταση Παπανικολάου µειώνει τη θνητότητα του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας, ενώ δε γνώριζε την κατάλληλη ηλικία για την έναρξη της εξέτασης και το ενδεικνυόµενα µεσοδιαστήµατα επανάληψής της 12. Αλλά και στις ανεπτυγµένες χώρες παρουσιάζεται έλλειµµα στις γνώσεις των γιατρών σχετικά µε την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας, τουλάχιστον όσον αφορά στη γνώση των κατευθυντήριων οδηγιών. Σε έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ βρέθηκε ότι περισσότερο ενήµεροι είναι οι γυναικολόγοι, ακολουθούν οι γενικοί γιατροί, ενώ 10% περίπου των παθολόγων δε γνωρίζουν τις κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά µε την πραγµατοποίηση του τεστ Παπανικολάου 13. Αντίστοιχα ευρήµατα έχουν αναφερθεί και στη χώρα µας. Σε έρευνα σε φοιτητές Ιατρικής βρέθηκε ότι ένα 25% των φοιτητριών είχε ελλιπείς γνώσεις σχετικά µε τις δυνατότητες πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας, ενώ στο γενικό πληθυσµό τα ποσοστά είναι µεγαλύτερα 14. Έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από τους Καλαµπόκα και συνεργάτες το καλοκαίρι του 2006 σε Ελληνίδες ηλικίας ετών έδειξε ότι µία στις δύο γυναίκες στη χώρα µας δεν έχει κάνει ποτέ στη ζωή της τεστ Παπανικολάου, ενώ έξι στις δέκα δε γνωρίζουν καν για ποιο λόγο πρέπει να γίνεται η εξέταση 15. Σε άλλη 108 έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στη χώρα µας το 2007 στα πλαίσια του προγράµµατος «Λυσιστράτη» και αναφορικά µε την αιτιολογία του τραχηλικού καρκίνου, το 31,1% των γυναικών που ερωτήθηκαν απάντησαν πως αυτός σχετίζεται µε τη σεξουαλική επαφή, ενώ το 28,5% απάντησε πως δεν ήξερε το αίτιο του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας, µε το 60% να γνωρίζει ότι ο καρκίνος µπορεί να προληφθεί 9. Η πεποίθηση ότι ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας εξακολουθεί να είναι από τους συχνότερους καρκίνους παγκοσµίως φαίνεται να έχει εδραιωθεί στις Έλληνιδες επαγγελµατίες υγείας καθώς η πλειοψηφία των γυναικών του δείγµατος απάντησε ότι πρόκειται για µια συχνή νόσο. Πράγµατι, η επίπτωση του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας είναι υψηλή και κάθε χρόνο περίπου γυναίκες στην Ευρώπη διαγιγνώσκονται µε καρκίνο του τραχήλου, ενώ γυναίκες θα πεθάνουν ετησίως από αυτή τη νόσο. Αυτό ισοδυναµεί µε περισσότερες από 40 γυναίκες στην Ευρώπη να πεθαίνουν καθηµερινά από καρκίνο του τραχήλου της µήτρας 16. Τα ευρήµατα της παρούσας µελέτης δείχνουν ότι οι γυναίκες επαγγελµατίες υγείας είναι µεν ενήµερες για τις δυνατότητες πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας, ωστόσο η γνώση τους δεν είναι πλήρης. Υπάρχει ανάγκη για µια αναθεώρηση των παρεχόµενων γνώσεων στους επαγγελµατίες υγείας, τόσο σε προπτυχιακό, όσο και σε µεταπτυχιακό επίπεδο, ώστε να µπορέσουν να περιοριστούν αυτά τα ελλείµµατα γνώσεων. Στην εκπαίδευση των επαγγελµατιών υγείας δε θα πρέπει να δίνεται έµφαση µόνο σε εξειδικευµένες γνώσεις, αλλά να τίθεται ως προτεραιότητα η απόκτηση βασικών γνώσεων που η εφαρµογή τους θα βελτιώσει το επίπεδο υγείας του γενικού πληθυσµού. Σε πανελλαδικό επίπεδο δεν έχει ακόµα εφαρµοστεί συστηµατικά ένα πρόγραµµα πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας και πιθανόν και το γεγονός αυτό να ευθύνεται για την πληµµελή γνώση των επαγγελµατιών υγείας. Σχετικά επιµορφωτικά σεµινάρια και η έµφαση στη δια βίου εκπαίδευση των επαγγελµατιών υγείας αναµένεται να βελτιώσουν τις επιδόσεις των επαγγελµατιών υγείας στα ζητήµατα πρόληψης. Καθώς η ενηµέρωση των γυναικών στο γενικό πληθυσµό είναι κρίσιµης σηµασίας για τη συµµετοχή του στις προληπτικές εξετάσεις διαλογής (screening tests), η ορθή κατάρτιση των ίδιων των επαγγελµατιών υγείας αναµένεται να βελτιώσει την επιτυχία των προγραµµάτων πρόληψης. Είναι απαραίτητο να υπάρξει εντατική εφαρµογή των προγραµµάτων πρόληψης και να συστηµατοποιηθεί η δια βίου εκπαίδευση των επαγγελµατιών υγείας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ferlay J., Bray F., Pisani P. Globoca 2002: Cancer Incidence, mortality and prevalence worldwide. IARC CANCER Base No.5 version 2.0 IARC Press, Lyon _cancer_detection_guidelines_36.asp, προσβάσιµο 9/10/ Davies P., Bogdanovic-Guillion A., Grce M., Sancho- Garnier H. The future of cervical cancer prevention in Europe. Coll Antropol. 2007, 31 Suppl 2: Davim RM., Torres GV., da Silva RA., da Silva DA. Knowledge of women about the Pap test in a basic health

5 unit in Natal/RN, Brazil. Rev Esc Enferm USP. 2005, 39(3): McDonald JT., Kennedy S. Cervical cancer screening by immigrant and minority women in Canada. J Immigr Minor Health. 2007, 9(4): Peterson NB, Murff HJ, Cui Y, Hargreaves M, Fowke JH. Papanicolaou testing among women in the southern United States. J Womens Health (Larchmt). 2008, 17: Hsairi M, Fakhfakh R, Bellaaj R, Achour N. Knowledge and practice of doctors and midwives working in primary health care regarding screening for cervical and breast cancers. Sante Publique. 2007, 19: Del Refugio Gonzalez-Losa M, Gongora-Marfil GK, Puerto-Solis M. Knowledge about cervical cancer screening among family physicians: cross-sectional survey. J Eval Clin Pract. 2009, 15: Αγοραστός Θ, Τογκαρίδου Ε, Λαµπρόπουλος Α, Μίκος Θ, Κωνσταντινίδης Θ, Γουλής, και συν. Συχνότητα λοίµωξης και κατανοµή των ογκογόνων τύπων του ιού των ανθρωπίνων θηλωµάτων σε Ελληνίδες και αποδοχή της προοπτικής του εµβολιασµού εναντίον του ιού Πρόδροµα αποτελέσµατα του «Προγράµµατος Λυσιστράτη», Ελληνικό Περιοδικό Μαιευτικής και Γυναικολογίας. 2008, 7: Arillo-Santillán E, Lazcano-Ponce E, Peris M, Salazar- Martínez E, Salmerón-Castro J, Alonso-De Ruiz P. Knowledge of health professionals about the prevention of cancer the cervix. Alternatives to medical educationsalud Publica Mex 2000, 42: Anya SE, Oshi DC, Nwosu SO, Anya AE. Knowledge, attitude, and practice of female health professionals regarding cervical cancer and Pap smear. Niger J Med. 2005, 14: Yaren A, Ozkilinc G, Guler A, Oztop I. Awareness of breast and cervical cancer risk factors and screening behaviours among nurses in rural region of Turkey. Eur J Cancer Care (Engl). 2008, 17: Holland-Barkis P, Forjuoh SN, Couchman GR, Capen C, Rascoe TG, Reis MD Primary care physicians' awareness and adherence to cervical cancer screening guidelines in Texas. Prev Med. 2006, 42: Γκιάτα Ουρ. Γνώσεις, στάσεις και συµµόρφωση στο τεστ Παπανικολάου: σύγκριση µεταξύ φοιτητριών της ιατρικής και άλλων σχολών ΑΠΘ. Μεταπτυχιακή διατριβή. Θεσσαλονίκη Καλαµπόκας Θ, Γκρέγκορυ Σ, Μαραβελάκης Π, Σάουελ Π, Σαλάκος Ν, Κυριόπουλος Γ. Στάσεις και Χρήση της Κυτταρολογικής Εξέτασης κατά Παπανικολάου (pap-test) για τον Καρκίνο του Τραχήλου της Μήτρας σε Νέες Ελληνίδες (16/26 ετών). Ελληνικό Περιοδικό Γυναικολογίας & Μαιευτικής. 2007, 6, 3: Levi F., Lucchini F., Negri E., Franceschi S., la Vecchia C. Cervical cancer mortality in young women in Europe: patterns and trends. Eur J Cancer. 2000, 36(17):