ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΔΕΙΑΣ Ε.Ο.Τ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΜΟΥ ΓΥΜΝΙΣΤΩΝ

Transcript

1 ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΔΕΙΑΣ Ε.Ο.Τ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΜΟΥ ΓΥΜΝΙΣΤΩΝ κατά τον ν. 1399/83 ΣτΕ 2422/1985 (Τμήμα Δ ), Μητροπολίτης Ύδρας κατά Υπουργού Προεδρίας και Ε.Ο.Τ. Στην επίδικη υπόθεση, ζητάται από τον Μητροπολίτη Ύδρας, Σπετσών, Ερμιονίδος και Αιγίνης, κατόπιν ασκήσεως σχετικής αίτησης ακύρωσης ενώπιον του ΣτΕ, η ακύρωση 1)της υπ αρ / πράξεως του Υπουργού Προεδρίας της Κυβέρνησης, εγκριτικής της υπ αρ. 1129/35/ απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ), δια της οποίας επετράπη η λειτουργία Κέντρου Παραθερισμού Γυμνιστών εις το ξενοδοχειακό συγκρότημα L.M., το οποίο βρίσκεται κοντά στην περιοχή Πετροθάλασσα της Ερμιόνης Αργολίδος και φέρεται ως ανήκον στην Α.Ε. υπό την επωνυμία «L.M. Ν.Π.Δ. Α.Ε» όπως και 2) της υπ αρ / πράξεως του Γενικού Γραμματέα του Ε.Ο.Τ., η οποία εκδόθηκε σε εκτέλεση της προηγούμενης πράξης και με την οποία χορηγήθηκε στην παραπάνω αναφερθείσα εταιρία άδεια λειτουργίας του Κέντρου τούτου. Προτού υπεισέλθουμε στην ουσία της εν λόγω υπόθεσης και ασχοληθούμε ενδελεχώς με το κρινόμενο θέμα που δεν είναι άλλο από το εάν ο κοινός νομοθέτης παραβιάζει το ρητό συνταγματικό περιορισμό που τίθεται στο αρ. 5 1 Σ το οποίο κατοχυρώνει το αναφαίρετο δικαίωμα του καθενός για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του «εφόσον δεν παραβιάζει τα χρηστά ήθη» (εδώ τίθεται τρίπτυχο περιορισμών του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος που σχετίζεται και με την μη προσβολή των δικαιωμάτων των άλλων αλλά και με την μη παραβίαση του Συντάγματος εκτός από τα χρηστά ήθη), σκόπιμο είναι να εξετάσουμε προηγουμένως την πλήρωση των προϋποθέσεων του παραδεκτού άσκησης του εν λόγω ενδίκου βοηθήματος και δη τη νομιμοποίηση, την ύπαρξη, δηλαδή εννόμου συμφέροντος από μεριάς του αιτούντος ως προς την άσκηση αυτού. Στην περίπτωσή μας, ο αιτών Μητροπολίτης νομιμοποιείται στην άσκηση της υπό κρίση αίτησης, ως ασκών κατά νόμο (αρ του ν. 590/1977 «Περί του Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Ελλάδος» ΦΕΚ 146) εντός της περιφέρειας της Μητροπόλεώς του, όπου πρόκειται να λειτουργήσει το επίδικο Κέντρο, την προβλεπόμενη αυτή εξουσία που του χορηγείται από τους Ιερούς Κανόνες και τους Νόμους της Πολιτείας, οι οποίοι καθιερώνουν συνεργασία της Εκκλησίας με την Πολιτεία για θέματα «κοινού ενδιαφέροντός» (αρ. 2 του νόμου). Είναι πρόδηλο πως μεταξύ αυτών των θεμάτων περιλαμβάνονται και αυτά που αφορούν στην περιφρούρηση των παραδόσεων και των κανόνων της κοινωνικής ηθικής, οι 1

2 οποίοι κατά τους ισχυρισμούς του αιτούντα διατρέχουν μείζονα κίνδυνο να πληγούν από την λειτουργία ενός τέτοιου χώρου. Ως προς το παραδεκτό, δηλαδή, της αίτησης του Μητροπολίτη απορρίπτονται ως αβάσιμοι οι ισχυρισμοί του Ε.Ο.Τ. για το αντίθετο. Όσον αφορά τώρα την ουσία της υπόθεσης θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο ν. 1399/83 επέτρεψε την λειτουργία κέντρων παραθερισμού γυμνιστών εν γένει στην Ελλάδα, καθορίζοντας ειδικές συνδράμουσες προϋποθέσεις στα άρθρα του περί της μορφής και λειτουργίας αυτών, πάντα υπό δοθείσα σχετική άδεια από τον Ε.Ο.Τ. Ειδικότερα, αυτή προβλέπεται υπό την προϋπόθεση της φυσικής ή κατά περίπτωση τεχνητής απομόνωσης του χώρου λειτουργίας του εκάστοτε Κέντρου (όπως η περίφραξη ή η ειδική σήμανση). Στην 2 του αρ. 1 του νόμου αυτού καθόρισε ότι «Ως κέντρα παραθερισμού γυμνιστών νοούνται : α) Ξενοδοχεία και κάθε άλλης μορφής τουριστικές εγκαταστάσεις (όπως τα κάμπινγκς) που ύστερα από άδεια του Ε.Ο.Τ. λειτουργούν εφεξής μόνο ως κέντρα παραθερισμού γυμνιστών, ενόσω διαρκεί η άδεια αυτή β) Οι εγκαταστάσεις που εξυπαρχής ιδρύονται και λειτουργούν ως τέτοιου είδους κέντρα με ειδική άδεια του Ε.Ο.Τ.». Επιπλέον στην 3 διάγραψε και τον κύκλο των δυνάμενων να διαμένουν στα Κέντρα αυτά προσώπων, θέτοντας περαιτέρω προϋποθέσεις για την οριοθέτηση του «γυμνισμού». Έτσι στα Κέντρα αυτά μπορούν να διαμένουν «κατ αρχήν μέλη αναγνωρισμένων γυμνιστικών συλλόγων της ημεδαπής και της αλλοδαπής. Μπορεί, όμως, να διαμένουν σ αυτά για άσκηση γυμνισμού και άλλα πρόσωπα που ασκούν γυμνισμό, εφόσον τηρούν πιστά τους όρους και τους κανόνες λειτουργίας τους». Οι παρεχόμενες, όμως, εγγυήσεις για την ορθή λειτουργία των Κέντρων αυτών κατά τρόπο που δεν θα προσβάλλεται η κοινωνική αιδώς, αλλά αντιθέτως χωρίς να στερούνται ορισμένα άτομα που συνιστούν μια ιδιαίτερη κατηγορία προσώπων το δικαίωμά τους για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας τους και ειδικότερα αυτοδιάθεσή τους, χωρίς να πλήττεται το κοινό περί ηθικής αίσθημα, ενισχύονται κυρίως από τη διάταξη του αρ.2 1 του νόμου αυτού. Καθορίζεται, έτσι, ποια είναι τα αρμόδια όργανα και ποια η ακριβής διαδικασία χορήγησης της άδειας λειτουργίας των εν λόγω Κέντρων. Ως εκ τούτου, απαιτείται ειδική άδεια του Ε.Ο.Τ., που χορηγείται με απόφαση του Διοικητικού του Συμβουλίου και Δημοτικού ή Κοινοτικού Συμβουλίου, ενώ επισημαίνεται ότι η άδεια αυτή πρέπει να εγκρίνεται από τον Υπουργό Προεδρίας της Κυβέρνησης (σήμερα, έχει αντικατασταθεί από τον Υπουργό Τουρισμού) και ισχύει για δύο χρόνια, με δυνατότητα ανανέωσης, εφόσον συντρέχουν οι εκ του νόμου οριζόμενες προϋποθέσεις. Τέλος, οι ειδικές προδιαγραφές που τίθενται με το αρ. 2 αποτελούν τη βέλτιστη ασφαλιστική δικλείδα για την τήρηση των εγγυήσεων περί μη στρεβλωμένης 2

3 λειτουργίας των Κέντρων αυτών και την δημιουργία περαιτέρω προβλημάτων για το λοιπό κοινωνικό σύνολο και ιδιαίτερα τις γειτνιάζουσες προς το εκάστοτε Κέντρο οικιστικές περιοχές. Αυτές εξειδικεύουν τις απαιτούμενες προδιαγραφές για την χορήγηση και ανανέωση της ειδικής άδειας λειτουργίας, καθώς και τους όρους λειτουργίας των Κέντρων, θέτουν τους περιορισμούς, αναφέρονται στα τα κωλύματα χορήγησης της άδειας, καθορίζουν τον έλεγχο και την εποπτεία των χώρων αυτών, προβλέπουν την κατάταξή τους σε κατηγορίες και τις τιμές καθενός εξ αυτών και γενικά ορίζουν κάθε τι σχετικό με την λειτουργία τους. Εν όψει και της αιτιολογικής έκθεσης του ψηφισθέντος νόμου (βλ. και Πρακτικά Βουλής Γ Περίοδος- Σύνοδος Β - Συνεδρίαση, ΝΒ σελ ), καθίσταται προφανές ότι πρόθεση του νομοθέτη, σε σχέση και με την εξάπλωση και ευρεία αποδοχή του γυμνισμού από την διεθνή κοινότητα, υπήρξε αφενός η στάθμιση τόσο των κινδύνων από την ανοργάνωτη διαμονή των γυμνιστών στη χώρα και αφετέρου η επιτυχής κάλυψη των αναγκών του τουρισμού, στην ανάπτυξη του οποίου ήθελε να συμβάλει, πολλώ μάλλον που η οικονομία της χώρας μας στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό στην τουριστική ανάπτυξη, με την χορήγηση αδειών λειτουργία οργανωμένων Κέντρων παραθερισμού γυμνιστών, την ίδρυση και λειτουργία των οποίων υπήγαγε σε έντονο κανονιστικό καθεστώς. Πράγματι, κινούμενος εντός των ορίων τα οποία διαγράφουν οι κανόνες της κοινωνικής ηθικής και ευπρέπειας, όπως αυτοί κατά την αναζήτηση της ιστορικήςτελολογικής βούλησης του νομοθέτη, είναι διαμορφωμένοι κατά το χρόνο θέσπισης του ως άνω νόμου και την τήρηση των οποίων επιτάσσουν ρητές διατάξεις του συνταγματικού κειμένου (αρ. 5 1,25 3), εξήρτησε την ίδρυση και λειτουργία των εν λόγω Κέντρων από τη συνδρομή ορισμένων ουσιωδών όρων και προϋποθέσεων, αναφερόμενων στην επιλογή του χώρου, στα μέσα της απομόνωσης (φυσικά ή τεχνητά) και στις εν γένει συνθήκες λειτουργίας αυτών κατά τρόπο ώστε να καθίσταται εκ των πραγμάτων αδύνατη ή εξαιρετικά δυσχερής η επικοινωνία των ασκούντων τον γυμνισμό μετ άλλων ατόμων, συνεπεία της οποίας θα ήταν η αναμόχλευση ευαίσθητων κοινωνικών ζητημάτων όπως η πρόκληση της δημοσίας αιδούς. Κατά τα παραπάνω το Δικαστήριο κατέληξε στο καταφανές συμπέρασμα ότι η παρούσα νομοθετική ρύθμιση δεν αντίκειται σε καμία διάταξη του Συντάγματος, γι αυτό και είναι απορριπτέοι ως αβάσιμοι όλοι οι λόγοι ακύρωσης, δια των οποίων, κατ επίκληση των αρ. 2 2, 21 1, 25 1και του Συντάγματος 1975/86, προβάλλεται αντισυνταγματικότητα με την εκδοχή ότι δια της κρινόμενης ρυθμίσεως πλήττονται κανόνες της κρατούσας κοινωνικής ηθικής. Ζήτημα θα μπορούσε ίσως να τεθεί ενόψει του αρ Σ, το οποίο σε συνδυασμό με το αρ. 5 1 Σ διασφαλίζει το 3

4 δικαίωμα χρήσης και απόλαυσης του περιβάλλοντος για τον καθένα. Εφόσον, όμως, ο χώρος στον οποί εγκαθίσταται το γυμνιστικό κέντρο είναι ιδιωτικός και δεν εμποδίζει την πρόσβαση των μη γυμνιστών στον αιγιαλό, δεν τίθεται θέμα πιθανής αντίθεσης ούτε προς το άρθρο αυτό. ΒΛ. ΣτΕ 2422/1985, ΤοΣ 1986, σελ. 86 επ. ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΙΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ ΩΣ ΑΝΤΙΒΑΙΝΟΝ ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΑΞΗ ΑΠ Ολ. 4/2005 Στη συγκεκριμένη υπόθεση εξετάζεται αν και κατά πόσο ο σκοπός σωματείου με τον οποίο επιχειρείται απροκάλυπτα να εμφανισθεί η ύπαρξη στην Ελλάδα εθνικής τουρκικής μειονότητας, ενώ με τη Σύμβαση περί ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών και τη Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφηκαν στη Λωζάνη, μόνο η ύπαρξη θρησκευτικής μουσουλμανικής μειονότητας αναγνωρίζεται στην εν λόγω περιοχή, προσκρούει στη δημόσια τάξη, δικαιολογεί την διάλυση του σωματείου αυτού ως αναγκαίου και κατάλληλου μέτρου περιορισμού της σωματειακής ελευθερίας που τελεί σε σχέση αναλογίας μεταξύ των παραβιάσεων του σωματείου και του σκοπού, στον οποίον η διάλυσή του αποβλέπει, τη διαφύλαξη δηλονότι της κοινωνικής ισορροπίας και της γαλήνης μεταξύ των δύο Ελληνικών Κοινοτήτων Θράκης, Μουσουλμανικής και Χριστιανικής, και κατ' επέκταση της γαλήνης της χώρας που επιδιώκει. Ειδικότερα, η ένδικη διαφορά άρχισε με την αίτηση του ήδη 1ου αναιρεσιβλήτου, Νομάρχη Ξάνθης, ως εποπτεύουσας Αρχής των Σωματείων που εδρεύουν στο Νομό Ξάνθης, που κατατέθηκε στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Ξάνθης. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις 36/1986 του ίδιου Δικαστηρίου και 117/1999 του Εφετείου Θράκης. Την αναίρεση της τελευταίας απόφασης ζήτησε το αναιρεσείον με την από αίτησή του, επί της οποίας εκδόθηκε η 1530/2000 απόφαση του Δικαστηρίου τούτου, με την οποία έγινε δεκτή η ως άνω αίτηση και παρέπεμψε την υπόθεση στο αρμόδιο δικάσαν Εφετείο (Θράκης). Στη συνέχεια εκδόθηκε η 31/2002 απόφαση του Εφετείου Θράκης, την αναίρεση της οποίας ζήτησε το αναιρεσείον με την από 8 Απριλίου 2002 αίτησή του καθώς και οι προσθέτως παρεμβαίνοντες με τις 4

5 από 18 Δεκεμβρίου 2002 (οι υπ αριθμ. 2-7) και 13 Δεκεμβρίου 2002 (ο 8ος) πρόσθετες παρεμβάσεις τους. Στη συνέχεια εκδόθηκε η 1549/2003 απόφαση του Δ πολιτικού τμήματος του Αρείου Πάγου, η οποία, αφού συνεκδίκασε την αίτηση αναιρέσεως και τις πρόσθετες παρεμβάσεις παρέπεμψε στην Τακτική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου τους πρώτο, δεύτερο ως προς το από τη διάταξη του άρθρου 559 αριθ. 1 ΚΠολΔ πρώτο μέρος του, έκτο, όγδοο και δωδέκατο λόγους της ανωτέρω αναίρεσης. Μετά την πιο πάνω απόφαση και την από κλήση των αναιρεσείοντος και προσθέτως παρεμβαινόντων η προκείμενη υπόθεση φέρεται στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου τούτου. Συγκεκριμένα, με το από δικόγραφο κλήσης του αναιρεσείοντος Σωματείου με την επωνυμία «ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΞΑΝΘΗΣ» φέρονται παραδεκτώς προς συζήτηση ενώπιον του ΑΠ λόγοι αναίρεσης, οι οποίοι παραπέμφθηκαν για κρίση στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου τούτου με τη 1549/2003 απόφαση του Δ Τμήματος αυτού, κατά το άρθρο περ. β του ΚΠολΔ, λόγω δημιουργίας ζητημάτων με γενικότερο ενδιαφέρον. Κατά τους λόγους τούτους, το Εφετείο υπέπεσε στην από τη διάταξη του άρθρου 559 αρ. 1 του ΚΠολΔ πλημμέλεια, καθόσον παραβίασε κανόνες ουσιαστικού δικαίου και δη: Παραβίασε α) τις διατάξεις των άρθρων 12 1 του Συντάγματος και 11 της ΕΣΔΑ που κυρώθηκε με το ν.δ. 53/1974, οι οποίες κατοχυρώνουν την ελευθερία της ένωσης και προσδιορίζουν τους περιορισμούς της ελευθερίας αυτής, που πρέπει κατά τη δεύτερη από τις διατάξεις αυτές, να προβλέπονται από το νόμο και να αποτελούν «αναγκαία μέτρα εν δημοκρατική κοινωνία», για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια ασφάλεια, την προάσπιση της τάξης, την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της υγείας, την προάσπιση της ηθικής και την προστασία των ελευθεριών τρίτων και β) τη διάταξη του άρθρου 105 περ. 3 του ΑΚ. γ) τις διατάξεις τόσο των ανωτέρω άρθρων του Συντάγματος και της ΕΣΔΑ, όσο και των άρθρων 14 1 του Συντάγματος και 10 της ΕΣΔΑ που κατοχυρώνουν την ελευθερία της έκφρασης. δ) τις διατάξεις των άρθρων 5 1 και 9 1 της ΕΣΔΑ που προασπίζουν το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας που, κατά το αναιρεσείον Σωματείο, περιλαμβάνει και το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των μελών του και ε) τις διατάξεις των άρθρων 11 του Συντάγματος και 11 της ΕΣΔΑ που κατοχυρώνουν η πρώτη την ελευθερία «του συνέρχεσθαι», η δε δεύτερη και την ελευθερία αυτή. Ο από τη διάταξη του άρθρου εδ. α του ΚΠολΔ προβλεπόμενος λόγος αναίρεσης ιδρύεται και αν παραβιάστηκε κανόνας του ουσιαστικού δικαίου, αδιάφορο αν πρόκειται για νόμο εσωτερικού ή διεθνούς δικαίου. Ο δε κανόνας δικαίου παραβιάζεται, αν δεν εφαρμοστεί, ενώ συνέτρεχαν οι όροι εφαρμογής του, ή αν εφαρμοστεί, ενώ δεν έπρεπε, καθώς και αν εφαρμοστεί εσφαλμένα (πβλ. και Ολ. ΑΠ 36/1988). Εξάλλου, κατά τη διάταξη του άρθρου 12 1 του Συντάγματος, οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνιστούν ενώσεις και μη κερδοσκοπικά σωματεία, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια. Στη διάταξη αυτή κατοχυρώνεται το δικαίωμα της συνένωσης, το οποίο περιλαμβάνει και την ελευθερία της διατήρησης αυτής, όπως αυτό συνάγεται και από το αρ όπου ορίζεται, ότι το σωματείο δεν μπορεί να διαλυθεί για παράβαση του νόμου ή ουσιώδους διάταξης του καταστατικού του, παρά μόνο με δικαστική απόφαση. Τη γενικότερη αυτή διατύπωση της τελευταίας συνταγματικής επιταγής εξειδικεύει η διάταξη του αρ. 105περ.3 του ΑΚ, με την οποία ορίζεται ότι με απόφαση του πρωτοδικείου μπορεί να διαλυθεί το σωματείο και αν ο σκοπός ή η λειτουργία του έχουν καταστεί παράνομοι ή αντίθετοι προς τη δημόσια τάξη. Ως νόμος, του οποίου η παράβαση μπορεί να επιφέρει τη διάλυση του σωματείου, 5

6 νοείται και το Σύνταγμα, καθώς και η διεθνής σύμβαση που έχει κυρωθεί από τη Βουλή. Η δημόσια δε τάξη, η προς την οποία αντίθεση του σκοπού ή της λειτουργίας του σωματείου δημιουργεί λόγο διάλυσης αυτού κατά την προαναφερόμενη διάταξη του άρθρου 105περ.3 του ΑΚ, αποτελείται από θεμελιώδεις κανόνες και αρχές που κρατούν σε ορισμένο χρόνο στη χώρα και απηχούν τις δικαιϊκές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτειακές, πολιτικές, θρησκευτικές, ηθικές και άλλες αντιλήψεις, οι οποίες διέπουν τον έννομο βιοτικό ρυθμό αυτής. Πότε, όμως, μπορούμε να μιλάμε για αντίθεση προς τη δημόσια τάξη; Ως τέτοια νοείται ότι υπάρχει, όταν προσβάλλονται οι αντιλήψεις αυτές και διαταράσσεται ο βιοτικός ρυθμός (Ολ. ΑΠ 6/1990, Ολ. ΑΠ 17/1999). Το έννομο αγαθό που προστατεύουν οι σχετικές διατάξεις είναι η κατάσταση κοινωνικής ηρεμίας που επιτρέπει σε όλα τα μέλη του κοινωνικού συνόλου να συμβιώνουν ειρηνικά. Στη δημόσια δε τάξη, με την έννοια του περιορισμού των δικαιωμάτων, αναφέρεται και το ίδιο το Σύνταγμα στις διατάξεις των άρθρων 11 2, 13 2 και 18 3 (δικαίωμα συνάθροισης, ελευθερία λατρείας και δικαίωμα ιδιοκτησίας, αντίστοιχα). Συνακόλουθα, η ως άνω διάταξη του άρθρου 105 περ. 3 του ΑΚ δεν αντίκειται στη διάταξη του άρθρου 12 2 του Συντάγματος, αλλά αντίθετα βρίσκεται εντός των πλαισίων αυτής, εφόσον ερμηνευθεί στενά, ώστε το επιβαλλόμενο στο σωματείο έσχατο μέτρο της διάλυσης αυτού να τελεί σε εύλογη σχέση με την παρανομία που έχει διαπραχθεί, με βάση την αρχή της αναλογικότητας που επιτάσσει η διάταξη του άρθρου 25 1 εδάφ. 4 του Συντάγματος, η οποία επιβάλλει να είναι το μέτρο της διάλυσης κατάλληλο αλλά και κυρίως αναγκαίο, προκειμένου να αποτραπεί η προσβολή. Περαιτέρω, το γεγονός ότι κατά την έκδοση της αποφάσεως για αναγνώριση του σωματείου είχε αναγκαίως ερευνηθεί η εναρμόνιση του σκοπού αυτού προς το νόμο και τη δημόσια τάξη, δεν κωλύει την κατ εφαρμογή του άρθρου ΑΚ διάλυση αυτού και αν ακόμη δεν μεταβλήθηκε η νομοθεσία ή η έννοια της δημόσιας τάξης, διότι η μεν απόφαση περί αναγνωρίσεως του σωματείου δεν αποτελεί δεδικασμένο για την περί διαλύσεως δίκη ως προς τη συνδρομή της μη αντιθέσεως στο νόμο ή τη δημόσια τάξη. Η δε διάταξη του άρθρου αυτού δεν ανέχεται τη διατήρηση σωματείου με επιδίωξη σκοπού αντίθετου προς το νόμο ή τη δημόσια τάξη, ώστε εφαρμόζεται αναλόγως η άνω διάταξη και στην περίπτωση που αρχήθεν ο σκοπός ήταν αντίθετος στο νόμο ή τη δημόσια τάξη. Ακόμη, η ανωτέρω διάταξη, δεν είναι αντίθετη στις διατάξεις των άρθρων 9, 10 και 11 της ΕΣΔΑ που κυρώθηκε με το ν.δ. 53/1974 και έχει την ισχύ που ορίζει το άρθρο 28 1 του Συντάγματος. Τούτο δε καθόσον: α) Στο άρθρο 9 1 εδάφ. α της Σύμβασης αυτής, ορίζεται ότι κάθε πρόσωπο δικαιούται στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Στην 2 δε του ίδιου άρθρου ορίζεται, ότι η ελευθερία εκδήλωσης της θρησκείας ή των πεποιθήσεων δεν επιτρέπεται να αποτελέσει αντικείμενο άλλων περιορισμών πέρα από αυτούς που προβλέπονται από το νόμο και αποτελούν αναγκαία μέτρα σε δημοκρατική κοινωνία, για τη δημόσια ασφάλεια, 6

7 την προάσπιση της δημόσιας τάξης, υγείας και ηθικής, ή την προάσπιση των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων. β) Στο άρθρο 10 1 εδάφ. α και β της ίδιας Σύμβασης (ΕΣΔΑ) ορίζεται, ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης και ότι το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης ως και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς επέμβαση δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Πλην όμως στην 2 του ίδιου άρθρου ορίζεται, ότι η άσκηση των ελευθεριών τούτων, συνεπαγομένη καθήκοντα και ευθύνες, δύναται να υπαχθεί σε ορισμένες διατυπώσεις, όρους και περιορισμούς που προβλέπονται από το νόμο και αποτελούν αναγκαία μέτρα σε δημοκρατική κοινωνία για την εθνική ασφάλεια, την εδαφική ακεραιότητα ή δημόσια ασφάλεια, την προάσπιση της τάξης και πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της υγείας και της ηθικής, την προστασία της υπόληψης ή των δικαιωμάτων των τρίτων. γ) Στο άρθρο 11 1 της αυτής Σύμβασης (ΕΣΔΑ) ορίζεται, ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και στην ελευθερία συνεταιρισμού, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ίδρυσης μετ άλλων συνδικάτων και προσχώρησης σε συνδικάτα με σκοπό την προάσπιση των συμφερόντων τους. Κατά δε την 2 εδάφ. α του ίδιου άρθρου, η άσκηση των δικαιωμάτων αυτών δεν επιτρέπεται να υπαχθεί σε άλλους περιορισμούς πέρα από αυτούς που προβλέπονται από το νόμο και αποτελούν αναγκαία μέτρα, σε δημοκρατική κοινωνία, για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια ασφάλεια, την προάσπιση της τάξης και πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της υγείας και της ηθικής ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρίτων. Κατά συνέπεια, από τις προπαρατιθέμενες διατάξεις των εν λόγω άρθρων 9, 10 και 11 της ΕΣΔΑ συνάγεται ότι η δημόσια τάξη, είναι θεμιτός περιορισμός των δικαιωμάτων που προβλέπονται από τις διατάξεις αυτές. Ας σημειωθεί, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενόψει της πιο πάνω διάταξης του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ, με την απόφασή του της που εκδόθηκε στην υπόθεση Gorzelik και λοιπών κατά της Πολωνίας, μετά από ατομική προσφυγή κατά του Πολωνικού Κράτους, για άρνηση των αρχών αυτού να προβούν στην επίσημη καταχώρηση του σωματείου των προσφυγόντων υπό την επωνυμία «Ένωση των προσώπων σιλεσιανής ιθαγένειας», έκρινε ότι: Η ελευθερία συνεταιρισμού δεν είναι απόλυτη και πρέπει να γίνει δεκτό ότι όταν ένα σωματείο, δια των δραστηριοτήτων του ή των προθέσεων τις οποίες δηλώνει ρητώς ή σιωπηρώς στο πρόγραμμά του, θέτει σε κίνδυνο τους θεσμούς του Κράτους ή τα δικαιώματα και τις ελευθερίες άλλων, το άρθρο 11 (της ΕΣΔΑ) δεν αποστερεί από τις αρχές ενός Κράτους την εξουσία προστασίας των εν λόγω θεσμών και προσώπων και ότι τούτο απορρέει και από την 2 του άρθρου 11 και από τις θετικής υποχρεώσεις του 7

8 Κράτους δυνάμει του άρθρου 1 της Συμβάσεως να αναγνωρίζει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των προσώπων τα οποία εξαρτώνται από τη δικαιοδοσία του (σκέψη 94 της απόφασης αυτής). Ακόμη, το Ε.Δ.Δ.Α. με την απόφασή του της , που εκδόθηκε στην υπόθεση Σιδηρόπουλος κατά Ελλάδος, έκρινε ότι αν ένα σωματείο, μετά την αναγνώρισή του, εμπλακεί σε δραστηριότητες ασυμβίβαστες προς τη δημόσια τάξη ή προς τους κατ αρχήν νόμιμους σκοπούς που φαίνεται ότι επιδιώκει σύμφωνα με το καταστατικό του, οι αρμόδιες αρχές δεν θα ήταν δυνατόν να παραμείνουν αδύναμες να αντιδράσουν και ότι σύμφωνα με το άρθρο 105 του Ελληνικού Α.Κ., το πρωτοδικείο θα μπορούσε να διατάξει τη διάλυση του σωματείου αν αυτό, μετά την αναγνώρισή του, επιδίωκε σκοπό διαφορετικό από τον προβλεπόμενο από το καταστατικό του ή αν η δραστηριότητά του αποδεικνυόταν ότι είναι παράνομη, αντίθετη στα χρηστά ήθη ή στη δημόσια τάξη (σκέψη 46 της απόφασης αυτής). Τέλος, με βάση τη Σύμβαση περί ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών, που υπογράφηκε στη Λωζάνη στις 30 Ιανουαρίου 1923 και τη Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφηκε επίσης στη Λωζάνη στις 24 Ιουλίου 1923, στην Ελλάδα και ειδικότερα στη Δυτική Θράκη παρέμειναν Μουσουλμάνοι κατά το θρήσκευμα (θρησκευτική μειονότητα). Έτσι, σύμφωνα με την ανωτέρω Σύμβαση, η οποία είναι ειδική και δεν έχει ανατραπεί με κάποια νεότερη σύμβαση, στη Θράκη δεν υπάρχουν Τούρκοι αλλά μουσουλμάνοι Έλληνες υπήκοοι. Το ιστορικό αυτό γεγονός, αλλά και η αναγνώριση της ύπαρξης μουσουλμανικής μειονότητας από τις συμβαλλόμενες χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, οριοθετούν πλήρως τις θέσεις των δύο χωρών και τον αντίστοιχο προσδιορισμό τους στο διεθνή χώρο. Η Συνθήκη της Λωζάνης του 1923 έθεσε τέρμα σε οποιαδήποτε αιτήματα και βλέψεις εδαφικών διεκδικήσεων, οριστικοποιώντας έτσι τα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Στην προκείμενη υπόθεση, το Εφετείο, με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφασή του, δέχθηκε ως αποδεικτικό πόρισμα, μεταξύ άλλων: Ότι με την απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Ξάνθης αναγνωρίστηκε το καθ ού η αίτηση και ήδη αναιρεσείον σωματείο με την επωνυμία «ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ ΞΑΝΘΗΣ», με έδρα την πόλη της Ξάνθης. Ότι στο άρθρο 8 του καταστατικού του εν λόγω σωματείου, υπό τον τίτλο «ΣΚΟΠΟΣ» αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι «...σκοπός της ιδρύσεως της Τουρκικής Ενώσεως είναι όπως εργασθεί υπέρ της πνευματικής, σωματικής και ψυχικής διαπαιδαγωγήσεως των Τούρκων της Δυτικής Θράκης, να δημιουργήσει μεταξύ αυτών ειλικρινείς δεσμούς φιλίας και αλληλεγγύης και να συμβάλει εις την μεταξύ των Τούρκων της Δυτικής Θράκης διάδοση των πνευματικών, κοινωνικών και θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων των προελθουσών εκ της Τουρκικής μεταπολιτεύσεως...». 8

9 Καθίσταται πρόδηλο, ωστόσο, ότι ο ανωτέρω σκοπός προσκρούει στις προαναφερόμενες συμβάσεις που υπογράφηκαν στη Λωζάνη και έχουν κυρωθεί με νόμο, αφού επιχειρείται απροκάλυπτα να εμφανισθεί η ύπαρξη στην Ελλάδα, (περιοχή Δυτικής Θράκης), εθνικής τουρκικής μειονότητας, ενώ με τις συμβάσεις αυτές, μόνο η ύπαρξη θρησκευτικής μουσουλμανικής μειονότητας αναγνωρίζεται στην εν λόγω περιοχή. Είναι δε εμφανές, ότι στόχος του εν λόγω Σωματείου είναι η προώθηση της εμφάνισης, συνεπώς, ως υπαρκτής και μάλιστα «δεινώς καταπιεζόμενης» εθνικής Τουρκικής μειονότητας στην Ελλάδα, γεγονός το οποίο μαρτυρούν σειρά από συγκεκριμένες ενέργειες και δραστηριότητες στελεχών του υπόψη σωματείου με την επωνυμία «Τουρκική Ένωσις Ξάνθης», από τις οποίες χαρακτηριστικά αναφέρονται οι εξής: α) Το εν λόγω σωματείο μετέχει δια του Προέδρου του στην άτυπη (μη αναγνωρισμένη ως σωματείο) «Συντονιστική (ή συμβουλευτική) Επιτροπή Τουρκικής Μειονότητας», η οποία συνεδριάζει συχνά στους χώρους της «Τουρκικής Ένωσης Ξάνθης» ή του αντίστοιχου σωματείου στην Κομοτηνή. β) Το ίδιο σωματείο συμμετέχει σε συνέδρια της «Ομοσπονδίας Τούρκων Δυτικής Θράκης», που προβάλλει ως στόχο της διατήρηση επικαιρότητας για δήθεν σφετερισμό των δικαιωμάτων «των Τούρκων της Δυτικής Θράκης». Επιπλέον, το Εφετείο έκρινε ότι η αναφορά στην τουρκική ταυτότητα δεν έχει την έννοια της απώτερης τουρκικής καταγωγής αλλά της κατά τις επιδιώξεις τους ενεστώσας ιδιότητάς τους ως μελών υφιστάμενης στην Ελλάδα τουρκικής μειονότητας, η οποία επιδιώκει την προώθηση εντός των ορίων της Ελληνικής Επικράτειας πολιτειακών σκοπών ξένου κράτους και συγκεκριμένα της Τουρκίας. Άλλωστε, το αναιρεσείον, με την εμμονή του να έχει το επίθετο «Τουρκική» στην επωνυμία της Ένωσης, σε αντίθεση προς τις προαναφερόμενες συνθήκες, όχι μόνο δεν συμβάλλει στην ειρηνική συμβίωση των πολιτών της περιοχής, που είναι αναγκαία για το γενικό καλό και των δύο ελληνικών κοινοτήτων, μουσουλμανικής και χριστιανικής, αλλά εγείρει ανύπαρκτο μειονοτικό πρόβλημα «Τούρκων» και ότι αν ήθελε να υποδηλώσει μόνο την καταγωγή των μελών του με την χρήση του όρου «Τουρκική Ένωση» θα μπορούσε να το πράξει καθιστώντας σαφέστερη προς αυτήν την κατεύθυνση την επωνυμία της Ένωσης, ώστε να μη δημιουργείται καμία παραπλάνηση. Με βάση τις παραπάνω παραδοχές, έκρινε το Εφετείο, ότι ο ως άνω σκοπός προσκρούει στη δημόσια τάξη και η διάλυση του ήδη αναιρεσείοντος σωματείου είναι επιβεβλημένη και εναρμονισμένη προς το επιβαλλόμενο αναγκαίο μέτρο περιορισμού της σωματειακής ελευθερίας και τελεί σε σχέση αναλογίας μεταξύ των ανωτέρω παραβιάσεων του σωματείου και του σκοπού, στον οποίον η διάλυσή του αποβλέπει, τη διαφύλαξη δηλαδή της κοινωνικής ισορροπίας και της γαλήνης μεταξύ των δύο Ελληνικών Κοινοτήτων Θράκης, Μουσουλμανικής και Χριστιανικής, και κατ επέκταση της γαλήνης της χώρας. Είναι δε το μέτρο της διαλύσεως αναγκαίο, λαμβανομένου κυρίως υπόψη ότι ο αιτών τη διάλυση και ήδη αναιρεσίβλητος Νομάρχης, ως εποπτεύουσα Αρχή, δεν δικαιούται, σύμφωνα με τα κρατούντα στη δημοκρατική και ευνομούμενη Ελληνική Πολιτεία, να έχει άλλο τρόπο επέμβασης στη λειτουργία του αναιρεσείοντος σωματείου από το να επιδιώξει τη διάλυσή του (άρθρο 105 Α.Κ.), όπως έπραξε στην προκείμενη περίπτωση. 9

10 Με την κρίση του αυτή το Εφετείο, σύμφωνα με όσα έχουν εκτεθεί προηγουμένως, δεν παραβίασε τις προαναφερόμενες διατάξεις του Συντάγματος, της ΕΣΔΑ και του άρθρου 105 περ.3 ΑΚ. Επίσης δεν παραβίασε άλλες διατάξεις ουσιαστικού δικαίου και δη τις επικαλούμενες από το αναιρεσείον στους πιο πάνω λόγους αναίρεσης που παραπέμφθηκαν στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου λοιπές διατάξεις του Συντάγματος και της ΕΣΔΑ, αλλά ούτε και τις διατάξεις του άρθρου 3 1 της Σύμβασης - Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων (που έχει υπογράψει αλλά δεν έχει επικυρώσει ακόμη η Ελλάδα) και της παραγράφου 32 του κειμένου της Κοπεγχάγης της ΔΑΣΕ, προεχόντως διότι οι τελευταίες αυτές διατάξεις δεν αποτελούν δεσμευτικά κείμενα, ανεξαρτήτως του ότι ούτε αυτές ούτε άλλη διάταξη αναγνωρίζει δικαίωμα συλλογικού αυτοπροσδιορισμού, όπως διατείνεται αβασίμως το αναιρεσείον. Κατ ακολουθία όλων των ανωτέρω, ορθώς έκρινε το δικαστήριο ότι οι πρώτος, δεύτερος, κατά το πρώτο μέρος του, έκτος, όγδοος και δωδέκατος, λόγοι της αναίρεσης, με τους οποίους υποστηρίζονται τα αντίθετα και προβάλλονται αιτιάσεις από το άρθρο 559 αρ. 1 του ΚΠολΔ και οι οποίοι παραπέμφθηκαν από το Δ Τμήμα στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου τούτου, πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμοι και συναφώς, να απορριφθεί η κρινόμενη αίτηση αναίρεσης στο σύνολό της εν όψει και του ότι οι λοιποί λόγοι της αναίρεσης έχουν απορριφθεί με την παραπεμπτική απόφαση του Τμήματος. ΑΠΟΦΑΣΗ ΠΕΡΙ ΜΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΚΑΤΑΒΟΛΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΕΠΙΔΟΜΑΤΟΣ-αρχή της ισότητας ΑΠ 651/2003 Η εν λόγω δικαστική απόφαση ασχολήθηκε με το θέμα της διπλής καταβολής του οικογενειακού επιδόματος στους δύο εργαζόμενους συζύγους, όπου ο ένας τουλάχιστον εργάζεται στο Δημόσιο ή σε Ο.Τ.Α. ή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και έκρινε το θέμα της συνταγματικότητας της απαγόρευσης αυτής. Πρόκειται για θέμα το οποίο απασχόλησε πάρα πολλούς εργαζόμενους του Δημόσιου τομέα και έφτασε μέχρι και τον Άρειο Πάγο. Συγκεκριμένα, από το συνδυασμό των διατάξεων των αρ. 4 1Σ, 12 1 του ν. 2470/1997, 1 6 του ν. 1256/1982 και αρ. 21 του ν. 2515/1997, προκύπτει ότι προβλέπεται η παροχή οικογενειακού επιδόματος στους έγγαμους υπαλλήλους (σύμφωνα με τη διάταξη του αρ. 1 ν. 2470/1997), ως προσαύξηση μισθού, για την παρεχόμενη εργασία, με σκοπό ουσιαστικά την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των βαρών που συνεπάγεται η δημιουργία οικογένειας, στα πλαίσια και της επιβαλλόμενης από το αρ. 21 1Σ κατοχύρωσης και προστασίας της («Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης του Έθνους»). Καθότι δε, πρόκειται για συνταγματική διάταξη, εξουσιοδοτείται περαιτέρω ο κοινός νομοθέτης να θεσπίσει, μεταξύ άλλων, 10

11 και πρόσθετη μισθολογική αμοιβή σε έγγαμους δημοσίους υπαλλήλους, ως ιδιαίτερη κατηγορία, για την πραγμάτωση της συνταγματικής αυτής επιταγής. Κατά το παραπάνω, συνεπώς, με το αρ του ν. 2470/1997, ορίσθηκε ότι για την ενίσχυση της οικογένειας των υπαλλήλων που εμπίπτουν στο νόμο αυτό, χορηγείται μηνιαία οικογενειακή παροχή (γάμου, τέκνων), ανάλογα με την οικογενειακή κατάσταση των υπαλλήλων. Αξίζει εδώ, να αναφέρουμε, ότι κατά το αρ του ιδίου νόμου, όπως ισχύει μετά το αρ. 21 του ν. 2515/1997, ορίζεται ότι στην περίπτωση που ένας των συζύγων λαμβάνει οικογενειακό επίδομα από οποιαδήποτε πηγή του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα, τότε στον έτερο σύζυγο υπάλληλο του Δημοσίου, ν.π.δ.δ. ή Ο.Τ.Α. καταβάλλεται μόνο συμπληρωματικό ποσό και μάλιστα ως εξής: α) Το ποσό των προσαυξήσεων λόγω τέκνων, όταν το καταβαλλόμενο στον έτερο αφορά μόνο σε επίδομα γάμου, β) το βασικό ποσό της οικογενειακής παροχής, χωρίς προσαυξήσεις, όταν το καταβαλλόμενο στον έτερο αφορά σε επίδομα τέκνων αποκλειστικά Σε κάθε περίπτωση, η απλή μετονομασία του επιδόματος οικογενειακών βαρών (που θεσπίστηκε αρχικά με τον ν. 1505/84) σε μηνιαία οικογενειακή παροχή για την ενίσχυση της οικογένειας δεν μετέβαλε τη λειτουργία και το νομικό χαρακτήρα της παροχής αυτής ως ανταλλάγματος εξ αιτίας της προσφερόμενης εργασίας και επομένως ως προσαύξησης του μισθού. Το ότι η ανωτέρω παροχή έχει χαρακτήρα μισθού επιβεβαιώνεται, άλλωστε, και από τη διάταξη του αρ της Σύμβασης του Άμστερνταμ (πρώην 119 της ΕΟΚ), που εφαρμόζεται και σε εργασιακές συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου στο Δημόσιο Τομέα. Σύμφωνα με αυτή, ως αμοιβή νοούνται οι συνήθεις βασικοί μισθοί ή αποδοχές, αλλά και όλα τα οφέλη που παρέχονται, άμεσα ή έμμεσα, σε χρήματα ή σε είδος λόγω της σχέσεως εργασίας, που σε καμία περίπτωση δεν θέλει να παραβλάπτει τον συνταγματικά κατοχυρωμένο θεσμό της οικογένειας, αλλά να τον ενισχύει. Εξ άλλου, η θέσπιση διακρίσεων μεταξύ των υπαλλήλων που βρίσκονται στην ίδια οικογενειακή κατάσταση και οι οποίες διακρίσεις συνδέονται, όχι με την παρεχόμενη απ αυτούς εργασία, αλλά με το τυχαίο γεγονός της παροχής ή όχι εργασίας και από τον σύζυγο σε κάποιο τομέα του Δημοσίου, με αποτέλεσμα ο ένας από τους δύο να στερείται του επιδόματος, ενώ υπάλληλος του οποίου ο σύζυγος δεν εργάζεται ή εργάζεται στον υπόλοιπο ιδιωτικό τομέα να το εισπράττει εξολοκλήρου, αντιβαίνει ευθέως στη συνταγματική επιταγή της ίσης μεταχείρισης των ομοίων (αρ. 4 1Σ). Κατά συνέπεια, η προπαρατεθείσα διάταξη του αρ του ν. 2470/1997, η οποία απαγορεύει την διπλή καταβολή του οικογενειακού επιδόματος σε περίπτωση που και οι δύο σύζυγοι είναι υπάλληλοι του Δημοσίου ή ν.π.δ.δ. ή Ο.Τ.Α. ή όταν ο ένας από αυτούς είναι υπάλληλος των υπηρεσιών αυτών και ο άλλος υπάλληλος τους ευρύτερου δημόσιου τομέα ή του ιδιωτικού, αντίκειται στις προαναφερόμενες συνταγματικές διατάξεις και, συνεπώς, είναι ανίσχυρη και μη εφαρμοστέα. Κατόπιν αυτού είναι άμεσα εφαρμοστέος ο γενικός κανόνας των 1 και 6 του αρ. 12 του ν. 2470/1997, που ορίζει ότι: Για την ενίσχυση της οικογένειας των υπαλλήλων, που εμπίπτουν στις ρυθμίσεις του παρόντος νόμου, χορηγείται μηνιαία οικογενειακή παροχή, ανάλογα με την οικογενειακή κατάσταση των υπαλλήλων, ως εξής: α) Για οικογένεια εγγάμων υπαλλήλων χωρίς τέκνα, δώδεκα χιλιάδες δραχμές ( δρχ.), β) Για οικογένεια με τέκνα ανήλικα η ανωτέρω παροχή προσαυξάνεται κατά έξι χιλιάδες (6.000) δραχμές για καθένα από τα δύο πρώτα τέκνα. Επιπλέον, στην 6 του αρ. 12 του ιδίου νόμου, προκύπτει ότι, σε περίπτωση που οι γονείς τελούν σε διάζευξη, εκείνος στον οποίο έχει νόμιμα ανατεθεί η επιμέλεια 11

12 ανήλικου τέκνου δικαιούται να λάβει στο ακέραιο μόνο την προσαύξηση (6.000 δρχ.) της οικογενειακής παροχής λόγω τέκνου, όχι, όμως, και την οικογενειακή παροχή ( δρχ) λόγω γάμου, αφού ο γάμος με την διάζευξη έπαψε πλέον να υπάρχει, οπότε και δεν μπορεί να ενισχύεται χρηματικά, αφού πλέον το προβλεπόμενο επίδομα δεν εξυπηρετεί το θεσμικό σκοπό για τον οποίο έχει συσταθεί. Διαφορετική αντιμετώπιση του θέματος υπάρχει όσον αφορά τον ιδιωτικό τομέα και συγκεκριμένα μέσω της ρύθμισης του αρ του ν. 1849/1989, που κύρωσε την από Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση (Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.), η οποία αφορά τόσο στον ιδιωτικό τομέα όσο και στις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας που λειτουργούν με την μορφή ν.π.ι.δ και εφόσον ο οικείος Κανονισμός προβλέπει τη χορήγηση οικογενειακού επιδόματος. Σε κάθε περίπτωση, καθίσταται σαφές, ότι ο περιορισμός της καταβολής του οικογενειακού επιδόματος στον ένα εκ των δύο συζύγων, απλά και μόνον επειδή καταβάλλεται στον άλλο, στερείται νοήματος και εκφεύγει τόσο της προστατευόμενης αρχής της ισότητας (αρ.4 1 Σ) αλλά και της ειδικότερης έκφανσής της περί ισότητας των δύο φύλων (αρ. 4 2 Σ), αφού αναπόφευκτα δημιουργεί δυσμενή διακριτική μεταχείριση σε βάρος του ενός φύλου, όσο και της ratio του ιδίου του ν. 2470/1997 που στόχο έχει την προστασία της οικογένειας του αρ. 21 Σ αυτοτελώς χωρίς την αποστέρηση του εργασιακού δικαιώματος (αρ.22 Σ) που εξυπηρετεί ανάγκες βιοπορισμού του ατόμου και της οικογένειας του, αλλά, ταυτοχρόνως, η επιλογή στην εργασία συνιστά αναφαίρετο δικαίωμα αυτοκαθορισμού και ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου (αρ. 5 1 Σ). Σε κάθε περίπτωση, συνεπώς, καθίσταται σαφές ότι μέσα από τη συγκεκριμένη πρόβλεψη του κοινού νομοθέτη περί καταβολής του οικογενειακού επιδόματος στους εργαζόμενους συζύγους, δε συνίσταται, σχέση σύγκρουσης ή διάζευξης ανάμεσα στα δύο συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα της οικογένειας και της εργασίας, ούτως ώστε να μιλάμε για διακύβευσή του ενός εξ 12

13 αυτών, αλλά σχέση συρροής που οδηγεί σε αλληλοσυμπληρούμενα έννομα συμφέροντα και όχι αλληλοεπικαλύψεις που δικαιολογούν την όποια αποστέρηση, αφού ισχύει και πρέπει να προστατεύεται η ικανοποίηση κάθε συνταγματικά προβλεπόμενης ρύθμισης, όλων, δηλαδή, των δικαιωμάτων, μαζί με τους αντίστοιχους περιορισμούς που τίθενται για το καθένα ξεχωριστά. ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΚΟΥΣΙΑΣ ΣΤΕΙΡΩΣΗΣ ΑΤΟΜΟΥ ΜΕ ΒΑΡΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ KAI ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Supreme Court- Buck v. Bell, 274 U.S 200, 1927 Πρόκειται για την υπ αρ. 274 U.S 200, απόφαση του Supreme Court των Η.Π.Α, που δημοσιεύθηκε την 2 Μαΐου 1927, και που απέρριψε την αίτηση αναιρέσεως (αίτημα αναθεώρησης της απόφασης κατά το αμερικανικό δίκαιο-writ of error) της αναιρεσείουσας Carrie Buck κατά της απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου της Πολιτείας της Virginia, η οποία και επικύρωσε κατ ουσίαν την κρίση του Περιφερειακού Δικαστηρίου του Amherst County (κατ αναλογία πρωτοβάθμιου δικαστηρίου) περί ακούσιας στείρωσής της λόγω διανοητικής υστέρησης και ψυχοπαθολογίας. Η υπόθεση οδηγήθηκε στο Supreme Court των Η.Π.Α βάσει του ισχυρισμού ότι το θέσπισμα της Πολιτείας της Virginia, σύμφωνα με το οποίο εκδόθηκε η απόφαση και του πρώτου, αλλά και του δεύτερου δικαστηρίου, είναι άκυρο σύμφωνα με την 14 η Διακήρυξη (Fourteenth Amendment) του συνταγματικά κατοχυρωμένου Kαταστατικού Χάρτη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Bill of Rights), παραβιάζοντας τη διάταξη που στην 1εδ. 3 και 4 ορίζει ότι «..καμία Πολιτεία δεν μπορεί να στερήσει το δικαίωμα στην ζωή, την ελευθερία ή την περιουσία αν δεν έχει ακολουθήσει τη νόμιμη διαδικασία που προβλέπει το δίκαιο ούτε μπορεί να αρνηθεί σε κανένα άτομο με τις δικαστικές αποφάσεις που λαμβάνονται σε αυτήν την ισότιμη μεταχείριση που προβλέπουν οι νόμοι». Συγκεκριμένα, η Carrie Buck, ήταν μία λευκή γυναίκα που εισήχθη σε σανατόριο της Πολιτείας της Virginia ονόματι State Colony Epileptics and Feebleminded, πάσχουσα από βαριά νοητική υστέρηση. Υπήρξε κόρη μίας επίσης δυσλειτουργικής διανοητικά μητέρας, που νοσηλεύτηκε στο ίδιο ίδρυμα, και μητέρα ενός εκτός γάμου παιδιού. Τον καιρό που η υπόθεσή της συζητήτο από το Περιφερειακό Δικαστήριο του Amherst County (Circuit Court), στα τέλη του 1924 η Carrie ήταν 18 ετών. 13

14 Ειδικότερα, και οι δύο δικαστικές αποφάσεις που προηγήθηκαν, και τις οποίες προσέβαλε η αναιρεσείουσα πλέον Carrie Buck, βασίστηκαν σε νομοθετική πράξη της Πολιτείας της Virginia, που εξεδόθη στις 20 Μαΐου 1924 με την οποία υποστηρίχθηκε ότι η υγεία του ασθενούς και η κοινωνική ευημερία μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να προωθούνται καλύτερα από την στείρωση των πασχόντων από διανοητική υστέρηση. Αυτό επιτυγχάνεται με την αγγειεκτομή, για τους άνδρες, και την σαλπιγγεκτομή, για τις γυναίκες, ενώ θεωρήθηκε ότι δεν δημιουργεί σοβαρούς πόνους ή επιφέρει ουσιώδεις κινδύνους για την ζωή των ασθενών που υποβάλλονται σε αυτές τις επεμβάσεις. Επιπλέον, η «λογική» της εν λόγω ρύθμισης βασίζεται στο ότι το άτομο που πάσχει από βαριά νοητική υστέρηση, συνοδευόμενη ίσως πολλές φορές και από ψυχοδιαταραχές (για τις οποίες και κατηγορήθηκε η Carrie Buck), αν καταστεί ανίκανο προς τεκνοποίηση μπορεί να αφεθεί ελεύθερο από το ίδρυμα στο οποίο νοσηλεύεται και να γίνει πλέον χρήσιμο τόσο για τον εαυτό του όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Αντιθέτως, η πιθανή αποιδρυματοποίηση που δεν συνοδεύεται και από τη διαδικασία της στείρωσης, μπορεί να καταστήσει τα άτομα αυτά δημόσιο κίνδυνο, λαμβανομένου υπόψιν και του ότι η κληρονομικότητα, όπως απέδειξε η εμπειρία, διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην μετάδοση και διαιώνιση νοσημάτων όπως η ψυχασθένεια, η διανοητική ανεπάρκεια κλπ. Στην προκειμένη υπόθεση εξετάστηκε αν ακολουθήθηκε η νόμιμη διαδικασία για την επιβολή της επεμβάσεως της στείρωσης. Υποστηρίχθηκε ότι ο υπεύθυνος της Κλινικής στην οποία ήταν τρόφιμος η Carrie, παρουσίασε εμπεριστατωμένη αναφορά στο Διοικητικό Συμβούλιο των διευθυντών του Νοσοκομείου στο οποίο αυτό ανήκε, εξηγώντας με σαφήνεια τα γεγονότα και τους λόγους που τον οδήγησαν στην λήψη αυτής της απόφασης. Μάλιστα, ως όφειλε, υποστηρίχθηκε ότι επέδωσε και αντίγραφο της σχετικής αναφοράς (προσδιορίζοντας τον τόπο και χρόνο ακρόασης) στην ίδια την Carrie αλλά και τους νόμιμους επιτρόπους της, τους θετούς γονείς της. Κατά της απόφασης αυτής της επιτροπής που επέβαλε την στείρωση της Carrie, η ίδια άσκησε προσφυγή ενώπιον του Circuit Court, θεωρώντας ότι παραβιάζει θεμελιώδη και αναφαίρετα δικαιώματά της στην ζωή, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Το Supreme Court, το οποίο κλήθηκε να αποφανθεί επί νομικών σφαλμάτων της εφετειακής απόφασης του Supreme Court of Appeals της Virginia, θεώρησε ότι οι ισχυρισμοί της αναιρεσείουσας δεν σχετίζονταν με την νόμιμη τήρηση της διαδικασίας, την τήρηση, δηλαδή, δικονομικών εγγυήσεων που προβλέπει το Σύνταγμα των Η.Π.Α, αλλά αφορούσαν σε σφάλματα και παραβιάσεις κατά την εφαρμογή του ουσιαστικού δικαίου, κρίση που εκφεύγει του δικαιοδοτικού του ελέγχου. 14

15 Το ίδιο επικυρώνει την απόφαση του Εφετείου που θεωρεί ότι «σύμφωνα με όσα είχαν εκτεθεί η Carrie Buck ήταν πολύ πιθανό να γεννήσει διανοητικά καθυστερημένα τέκνα, με σημαντικά προβλήματα κοινωνικής προσαρμογής, που θα βασανίζονταν, όπως έχει βασανιστεί και ή ίδια, όποτε η επέμβαση της στείρωσης ενδείκνυται ως αποτελεσματικό μέσο θεραπείας για την καλύτερη κοινωνική επανένταξη της ίδιας και την προαγωγή του κοινωνικού συνόλου». Τέλος, το δικαστήριο απεφάνθη και ως προς τον ισχυρισμό της αναιρεσείουσας περί της μη ισότιμης μεταχείρισής της έναντι των άλλων πολιτών και την παραβίαση, συνεπώς, της σχετικής συνταγματικής επιταγής του Fourteenth Amendment, υποστηρίζοντας ότι το θέσπισμα αυτό της Virginia, δεν συνιστά διακριτική μεταχείριση έναντι των άλλων πολιτών, μη πασχόντων από διανοητικές και ψυχικές διαταραχές, αλλά αντίθετα σταθμίζει κατά δέοντα τρόπο το δημόσιο υπέρτερο συμφέρον σε σχέση με το ατομικό. Άλλωστε, θεωρεί προτιμότερο να υποβάλλεται κάποιος ασθενής σε στειρωτική επέμβαση, από το να διαιωνίζεται το πρόβλημα γενετικά εκφυλισμένων απογόνων που πλήττουν τόσο τους εαυτούς τους όσο και το κοινωνικό σύνολο. Εξάρει επίσης και το θεραπευτικό χαρακτήρα των επεμβάσεων, φέρνοντας ως παράδειγμα τον υποχρεωτικό εμβολιασμό που γίνεται προς όφελος της διασφάλισης της δημόσιας υγείας. Συνεπώς, η διαφοροποίηση αυτή γίνεται προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος που δεν μπορεί να απειλείται από την εγκληματογόνο δράση τέτοιων ατόμων, ούτε να και να διασφαλίζει αξιοπρεπείς όρους διαβίωσης σε αθρόο αριθμό ατόμων με ειδικές ανάγκες. Καταρρίπτεται δε, και ο ισχυρισμός της αναιρεσείουσας σύμφωνα με τον οποίο μια τέτοια συλλογιστική θα είχε προσφορότητα αν εφαρμοζόταν γενικά και αδιάκριτα και όχι αποκλειστικά και μόνο σε ειδική μερίδα ανθρώπων που νοσηλεύονται σε ιδρύματα, με το αιτιολογικό ότι ο νόμος οφείλει να κάνει μόνο ότι χρειάζεται στα πλαίσια των δυνατοτήτων του, χωρίς να προβαίνει σε εξατομικευμένες ρυθμίσεις που αφορούν σε ένα ευρύτατο κοινωνικό σύνολο. Ιδιαίτερα δε, στην προκειμένη περίπτωση θεωρεί επιτυχημένο το έργο του νομοθέτη, αφού μέσα από τις επεμβάσεις αυτές επιτυγχάνεται η «επιστροφή των ασθενών στον κόσμο» και η κατάκτηση της ισότητας έτσι μοιάζει πιο κοντά από ποτέ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ - ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ Σήμερα, όλα αυτά μοιάζουν απίστευτα παρωχημένα και χρήζουν άμεσης επανεκτίμησης. Τόσο τα κοινοτικά κείμενα (ΕΣΔΑ αρ. 2,3,5,8,Θεμελιώδης Χάρτης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αρ.) όσο και ο Έλλην νομοθέτης (αρ.2 1, 5 1 και 3Σ) διασφαλίζουν ρητά θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, όπως «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου» αρ. 2 1Σ, «η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας» αρ. 5 1 «εφόσον δεν προσβάλλονται τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζεται το Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη», «η προσωπική ελευθερία» αρ. 5 3Σ. Αντίστοιχα, «το δικαίωμα στη ζωή» αρ. 2 ΕΣΔΑ. «η απαγόρευσή των βασανιστηρίων» αρ. 3 15

16 ΕΣΔΑ, «το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια» αρ. 5 ΕΣΔΑ καθώς και «το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής» αρ. 8 1 ΕΣΔΑ. Είναι προφανές ότι αυτές οι επιβαλλόμενες επεμβάσεις ακούσιας στείρωσης, προσβάλλουν και θίγουν όλα τα παραπάνω και μάλιστα κατά βάναυσο τρόπο. Το δικαίωμα του αυτοκαθορισμού του ατόμου, της σωματικής ακεραιότητας, της γενετήσιας ελευθερίας καθώς και ελεύθερης δημιουργίας οικογένειας αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της ζωής και της προσωπικής ελευθερίας του ατόμου και δεν μπορεί να καταλύονται κατάφορα με τέτοια επαχθή και δυσανάλογα προς τον επιδιωκόμενο σκοπό, που εδώ είναι η υγεία του ασθενούς, η κοινωνική του επανένταξη και η προστασία του κοινωνικού συνόλου από τη διαιώνιση εκφυλιστικών νόσων, μέσα, πόσο μάλλον όταν ο κληρονομικός χαρακτήρας αυτών δεν επιβεβαιώνεται επιστημονικά. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι την παραπάνω διαπίστωση έρχεται να επιβεβαιώσει και το γεγονός ότι στην πράξη δεν αποδείχθηκε, παρά τους ισχυρισμούς κάποιας μαμής της εποχής, ότι η μικρή κόρη της Carrie ήταν βεβαρυμένη με νοητική υστέρηση, όπως και η μητέρα της, ή φαινόμενα ψυχοπαθολογίας που «χρέωναν» επιπλέον σε αυτήν. Κλείνοντας, θα θέλαμε να επισημάνουμε πόσο σημαντικές μπορεί να είναι οι επιπτώσεις τέτοιων επεμβάσεων όχι μόνο για το σώμα, αλλά και για την ψυχή του υποβαλλόμενου σε αυτές, ιδίως μάλιστα αν πρόκειται για μια νέα γυναίκα, που ήδη υφίσταται τις σκληρές συνέπειες του εγκλεισμού σε άσυλο στα μέσα της δεκαετίας του Τόσο η σύγχρονη ιατρική επιστήμη καταδικάζει πλέον τέτοιες «θεραπευτικές» μεθόδους όχι μόνο ως αναποτελεσματικές αλλά και ως επικίνδυνες για τη σωματική και ιδίως την ψυχική υγεία του ασθενούς (μπορεί να υπάρχει ακόμη και υποτροπή και επίταση νοσήματος) όσο και η σύγχρονη νομική επιστήμη που προσπαθεί να διαφυλάξει κάποια ύστατα όρια αυτοκαθορισμού του ιδιωτικού βίου και της αξιοπρέπειας του ατόμου, με χαρακτηριστική τη διάταξη του αρ. 3 της ΕΣΔΑ που ορίζει ότι «ουδείς επιτρέπεται να υποβληθεί εις βασάνους ούτε εις ποινάς ή μεταχείρισιν απανθρώπους ή εξευτελιστικάς». Και ποιος, άλλωστε, σήμερα, δεν θα θεωρούσε τέτοιες μεθόδους απαρχαιωμένες και εξευτελιστικές για την φύση του ανθρώπου; Σε καμία περίπτωση, συνεπώς, δεν θα μπορούσαμε να δεχτούμε πως μέσα από τέτοια μέτρα προάγεται το κοινωνικό σύνολο, η δημόσια υγεία και η κοινωνική ευεξία. Λαμβανομένου μάλιστα υπόψιν του αρ.5 1 του δικού μας Σ, που οριοθετεί την προστασία της ανθρώπινης ελευθερίας μέσω της τριάδας των περιορισμών :μη προσβολή των δικαιωμάτων των άλλων, μη παραβίαση του ιδίου του Συντάγματος και των χρηστών ηθών, δεν θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι η άρνηση της Carrie Buck στο «θεραπευτικό» μέτρο της ακούσιας στείρωσης για όλους τους προαναφερθέντες λόγους αντίκειται στους τιθέμενους περιορισμούς. Και τούτο,διότι, είναι σαφές ότι ο νομοθέτης όταν θεσπίζει διατάξεις οι οποίες συνεπάγονται περιορισμούς στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας γενικά, οφείλει να σεβασθεί τους «περιορισμούς των περιορισμών» των ατομικών δικαιωμάτων, όπως ιδίως η αρχή της αναλογικότητας και η διαφύλαξη του πυρήνα του δικαιώματος. Αυτός ο πυρήνας θα μπορούσε να θεωρηθεί, ως προς το αρ. 5 1 Σ, ότι περιλαμβάνει την ύστατη, απροσπέλαστη για τη δημόσια εξουσία, περιοχή ανθρώπινης ελευθερίας, δηλ. την αυστηρά προσωπική βιοτική σφαίρα και την προστασία των αναγκαίων βάσεών της. (πβλ., αντίστοιχα, για το αρ. 2 παρ. 1 του γερμανικού Θεμελιώδη Νόμου, BverfGE 6, 32, 41 και 54,148,153). Οσο για τη διοίκηση, κάθε επέμβασή της στην προσωπική ελευθερία, υπόκειται στην αρχή της νομιμότητας της διοικητικής δράσης, η διοίκηση, δηλαδή, ενεργεί secundum legem και intra legem. Αξίζει, τέλος, να αναφερθούμε στην έννοια των «χρηστών ηθών» που ολοκληρώνει την τριάδα των περιορισμών, στα πλαίσια των οποίων, κατά το δικό μας ισχύον δίκαιο θα μπορούσε να γίνει δεκτό το μέτρο που επιβλήθηκε στην αναιρεσείουσα. Πρόκειται για ρήτρα που ναι μεν περιορίζει την συνταγματική κατοχύρωση του γενικού δικαιώματος ελευθερίας του ατόμου ή της γενικής ελευθερίας ενέργειας αυτού, αλλά δεν θεσπίζει αυτή καθεαυτή μια γενική απαγόρευση της ανήθικης συμπεριφοράς. Απλώς δίνει την δυνατότητα στο νομοθέτη να επιβάλλει περιορισμούς, προκειμένου να προστατεύσει τα «χρηστά ήθη», αν και η συνταγματικότητα του εν λόγω περιορισμού θεωρείται αμφίβολη. Στην πράξη, η έννοια των «χρηστών ηθών» είναι εμπειρικά προσδιορίσιμη κατά περίπτωση, με βάση τις κρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής που σύμφωνα με τα σημερινά δικαιικά και κοινωνικά πρότυπα δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για την άνωθεν επιβολή συγκεκριμένων προτύπων κοινωνικής συμπεριφοράς που οδηγούν στην ισοπέδωση της προσωπικότητας καθενός ατόμου! Πόσο μάλλον όταν η αποκλίνουσα συμπεριφορά του ατόμου δεν οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, αλλά σε γενετικές ιδιαιτερότητες που πλέον, όπως έχει αποδειχθεί επιστημονικά, παραμένουν στην ιδιωτική-ατομική σφαίρα και δεν προσλαμβάνουν απαραίτητα ευρύτερη, δημόσια σημασία, ούτως ώστε να δικαιολογούν την 16

17 επιβολή μέτρων, όπως η ακούσια στείρωση του ατόμου, που περιορίζουν σε ύψιστο βαθμό την ελευθερία του ατόμου. Σε όμοια συμπεράσματα, άλλωστε, οδηγεί, σύμφωνα με τη νομολογία του ΕΔΔΑ, η επιταγή σεβασμού του ιδιωτικού βίου κατ αρ. 8 1 ΕΣΔΑ. Στα πλαίσια όλων των παραπάνω θα μπορούσε να γίνει λόγος για ένα αναφαίρετο «δικαίωμα στη διαφορετικότητα». Εν κατακλείδι, σύμφωνα και με την αρχή της αναλογικότητας, όπου συνεπάγεται την απαίτηση του σεβασμού «της εύλογης σχέσης των χρησιμοποιούμενων μέσων προς τον επιδιωκόμενο σκοπό ή της συνάφειας του μέσου προς το σκοπό», είναι πρόδηλο από τα παραπάνω πως σίγουρα ένα τέτοιο χαρακτήρα δεν έχει το εν λόγω μέτρο, αφού δεν ακολουθείται καμία πρακτική εναρμόνισης. Άλλωστε, κατά τη δική μας έννομη τάξη, η σύγκρουση τυπικά ισοδύναμων και συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων επιλύεται με μία «ad hoc σχέση προτίμησης ανάμεσά τους, με γνώμονα της βέλτιστη δυνατή έκβαση ως προς τα διακυβευόμενα δικαιώματα και έννομα αγαθά». Δυστυχώς, στην αμερικανική συνταγματική τάξη, διαφαίνεται η τάση για a priori αξιολογική ιεράρχηση των ελευθεριών σε «προτιμώμενες» (preferred freedoms) και μη. Ευτυχώς, σήμερα, 80 χρόνια περίπου μετά, απαράδεκτες αντιλήψεις όπως οι εκτεθείσες τείνουν να εξαλειφθούν τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια, ενώ σύγχρονα συστήματα ενίσχυσης των λειτουργικών και θεραπευτικών αναγκών των ασθενών (θεσμός των Μονάδων Κοινωνικής Αποκατάστασης στη χώρα μας ν.2071/92, ν. 2716/99, πρόγραμμα «Ψυχαργώς Β» χρηματοδοτούμενο από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης) έρχονται να αναβαθμίσουν τη θέση των ασθενών πασχόντων από διανοητικές και ψυχικές αναπηρίες, καταδεικνύοντας έμπρακτα πλέον τη ρήση «όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι». ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΝΑΓΡΑΦΗΣ ΑΠΡΕΠΩΝ ΕΚΦΡΑΣΕΩΝ ΣΕ ΓΡΑΠΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΩΡΑ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΟΥΜΕΝΟΥ (αρ Σ) ΣτΕ 1082/91, Τμ. Γ Στην προκειμένη υπόθεση ζητήθηκε παραδεκτώς, η ακύρωση α) της Φ152/Β3/3891/ απόφασης του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων με την οποία κυρώθηκαν οι πίνακες των εισαγόμενων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και β) της από πράξης της Επιτροπής έκδοσης αποτελεσμάτων επιλογής με την οποία εγκρίθηκαν οι πίνακες των εισαγόμενων στα τμήματα και σχολές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας του έτους Σύμφωνα με τα πραγματικά περιστατικά, υποψήφια η οποία βαθμολογήθηκε με ένα στα Μαθηματικά, κατά το σύστημα των γενικών πανελλαδικών εξετάσεων για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, διότι στην 47 η σελίδα του ειδικού τετραδίου της βρέθηκαν απρεπείς εκφράσεις, σε χώρο πάντως εκτός των σελίδων της ανάπτυξης του θέματος, αμφισβητεί τη συνταγματικότητα του αρ. 4 π.δ. 57/1990 «περί εισαγωγής σπουδαστών στα Α.Ε.Ι με το σύστημα των εξετάσεων», βάσει του οποίου της δόθηκε η εν λόγω βαθμολογία, ως παραβιάζον ευθέως τη συνταγματική επιταγή του αρ Σ. Ειδικότερα, το προεδρικό διάταγμα 57/1990 υπό τον τίτλο «εισαγωγή σπουδαστών στα πρώτο έτος σπουδών των σχολών ή τμημάτων της παρ. 1 του αρ. 1 του ν. 1351/83 με το σύστημα των γενικών εξετάσεων, διενέργεια γενικών 17

18 εξετάσεων, ορισμός μαθημάτων» ορίζει στο αρ. 15, που έχει τον τίτλο «πειθαρχία διαγωνιζομένων» ότι: «1. Οι υποψήφιοι κατά γενικές εξετάσεις έχουν υποχρεωση κόσμιας συμπεριφοράς, συμμόρφωσης προς τους κανόνες ευταξίας και πειθαρχίας, καθώς και πιστής τήρησης των υποδείξεων και των συστάσεων των μελών της Ε.Ε.Κ. ή Ε.Ε.Π και των επιτηρητών. 2. Υποψήφιος που δολιεύεται με οποιονδήποτε τρόπο την εξέταση ή εμποδίζει με ανυπακοή ή αταξία την ομαλή διεξαγωγή της, είναι δυνατόν να αποκλείεται από την παραπέρα εξέταση στο συγκεκριμένο μάθημα με απόφαση της Ε.Ε.Κ. ή της Ε.Ε.Π μετά από προηγούμενη αιτιολογία του. Σε περίπτωση υποτροπής, ο υποψήφιος μπορεί να αποκλείεται από τις εξετάσεις των μαθημάτων που δεν έχουν διεξαχθεί, ανάλογα με την σοβαρότητα του παραπτώματος, με αιτιολογημένη απόφαση της Ε.Ε.Κ ή της Ε.Ε.Π, που λαμβάνεται μετά από προηγούμενη απόλογία του υποψηφίου..». «4. Όποιος χρησιμοποιεί μέσα υποκλοπής των θεμάτων ή αναγράφει πάνω στο γραπτό του δοκίμιο απρεπείς εκφράσεις, αισχρολογίες, ύβρεις ή ζωγραφίζει απρεπείς εικόνες ή σχήματα ή συνεργεί στην τέλεση τέτοιων πράξεων, αποκλείεται εντελώς από τις εξετάσεις με αιτιολογημένη απόφαση της Ε.Ε.Κ ή της Ε.Ε.Π, που λαμβάνεται μετά από προηγούμενη απολογία του..σε περίπτωση που η αναγραφή πάνω στο γραπτό δοκίμιο απρεπών εκφράσεων, αισχρολογιών και ύβρεων ή η αποτύπωση απρεπών εικόνων ή σχημάτων διαπιστωθεί κατά την βαθμολόγηση του γραπτού δοκιμίου, το γραπτό δοκίμιο βαθμολογείται από την Επιτροπή Βαθμολογικού Κέντρου με βαθμό ένα (1)». Καθίσταται πρόδηλο ότι με τις παραπάνω διατάξεις στόχος είναι μέσα από την επιβολή κυρώσεων σε περιπτώσεις υποκλοπής ή αναγραφής πάνω στο δοκίμιο απρεπών εκφράσεων κλπ. να εξασφαλίζεται η κοσμιότητα, η ευταξία και η πειθαρχία των υποψηφίων κατά την διάρκεια της εξέτασης. Οι κυρώσεις, εφόσον πρόκειται για παραπτώματα που αποκαλούνται κατά την διεηαγωγή των εξετάσεων, εξικνούνται μέχρις αποκλεισμού από τις εξετάσεις των μαθημάτων που δεν έχουν διεξαχθεί, ανάλογα με τη σοβαρότητα της περιπτώσεως,αλλά πάντοτε μετά την προηγούμενη κλήση του υποψηφίου σε απολογία, όπως ρητά αναγράφεται με τη θέσπιση γενικού κανόνος στις περιπτώσεις των 1-3 και 4 εδ. α του ανωτέρω άρθρου. Στην περίπτωση, όμως, της 4 εδ. β, που αφορά στην αναγραφή πάνω στο γραπτό δοκίμιο απρεπών εκφράσεων κλπ., η οποία διαπιστώνεται όχι κατά την διάρκεια των εξετάσεων, αλλά στο στάδιο της βαθμολόγησης του γραπτού, η κύρωση συνίστατι στη βαθμολόγηση του γραπτού με το βαθμό ένα (1), αλλά για την περίπτωση αυτή ο νόμος δεν προβλέπει κλήση σε απολογία του υποψηφίου και τούτο κατ εξαίρεση του ως άνω γενικού και εγγυητικού για τα δικαιώματα του υποψηφίου κανόνα κλήσεως σε απολογία. Δεδομένου, όμως, ότι και η περίπτωση 18