ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Σ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΙ ΝΟΜΟΙ (Ν. 1262/ /9 0 ) ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Σ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΠΟΥΔΑΓΤΡΙΑ: ΚΑΡΑΦ Ο ΤΙΑ Θ Ε Ο Δ Ο Ρ Α - Π Α ΓΟ Ν Α ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Κα ΓΚΕΚΑ ί ^ιβλ;03μ::;; Λριθ ι Θνωγής ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ 1999

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ * «ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» 5 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 5 «ΣΥΝΔΕΣΗΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ- ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ» 6 «Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» 7 «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» I I ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 1 I. «ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 11 Π «ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» 13 III. «ΚΡΙΤΉΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» 14 «ΑΙΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» 17 α) Γεωγραφικοί παράγοντες 17 β) Η δομή της οικονομίας των περιφερειών 18 γ) Η χαμηλή κινητικότητα εργασίας και κεφαλαίου 18 δ) Θεσμικοί παράγοντες 19 ε) Πολιτικοί Παράγοντες 20 στ) Πολιτιστικοί Παράγοντες 20 «Η ΑΝΑΓΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» α) Διόρθωση της ανεπάρκειας των δυνάμεων της αγοράς 21 β) Πλήρης απασχόληση των συντελεστών παραγωγής ή πρόληψη της υποαπασχόλησής τους 22 γ) Οικονομική μεγέθυνση των πόρων και ανακατανομή τους 23 δ) Πρόληψη του πληθυσμού που προκαλείται από τις περιφερειακές ανισότητες. 24 ε) Χωροθέτηση των επιχειρήσεων 24 στ) Προστασία και απορρύπανση του περιβάλλοντος α) Περιφερειακή ανεργία 25 β) Δίκαιη διανομή του εισοδήματος 25 γ) Ενίσχυση των κοινωνικών περιφερειακών προτύπων 26 δ) Πολιτική οργάνωση και ενεργοποίηση της συμμετοχής του πληθυσμού 26 «ΗΑΠΟΤΕΛ ΕΣΜΑ ΤΙΚΟΤΉΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» 27 «Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ» 30 ΜΕΡΟΣ Β 32 «ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ » 32

3 3 «ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ» 33 «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ» 36 «ΜΕΤΡΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ» 37 «Ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΝΟΜΟΣ 1162/82» ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΙΧΟΙ ΤΟΥ Ν. 1262/82 ; «ΤΙ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΣΤΟ Ν. 1262/82» «ΟΙ ΥΠΑΓΟΜΕΝΕΣ ΣΤΟ Ν. 1262/82 ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ» «ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ» «ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Ν. 1262/82» «Η ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΤΟΥ Ν. 1262/82» «Η ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ Ν. 1262/82 -ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» 46 8» «ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ - ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ Ν. 1262/82» ^47 «ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΝΟΜΟΥ1892/90 ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ» 49 «ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ» 5(Τ Α. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ 1892/ ΕΝΝΟΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΥΠΑΓΟΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΖΩΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ 55 Β. «ΕΙΔΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ» ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ. 57 «ΕΙΔΙΚΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΚΕΡΔΩΝ» ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ «ΑΦΟΡΟΛΟΓΗΤΕΣ ΕΚΠΤΩΣΕΙΣ» 60 ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ Ν. 1892/90 ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ ΕΤΟΣ 1995: ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΕΠΕΝΔ ΥΣΕΙΣΣΤΙΣ ΦΘΙΝΟΥΣΕΣ ΒΙΟΜΧΗΑΝΙΚΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 66 ΠΩΣ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ Η ΕΠΕΝΔ ΥΤΙΚΗ Δ ΡΑΣΊΉΡΙΟΙΉΤΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΓΙΑ ΝΕΟ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ 70 ΕΤΟΣ 1996: ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ 71 ΕΓΚΡΙΘΗΚΑΝ ΕΠΕΝΔ ΥΣΕΙΣ ΕΙΚΟΣΙ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ (ΜΜΕ) 72 «ΜΑΧΑΙΡΙ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΓΝΩΜΟΔΟΊΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ» ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΥΠΕΘΟ) ΣΤΙΣ ΑΠΑΙΤΉΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΓΑ ΤΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΤΟΥ1996» 74 Κεφάλαιο «ΟΙ ΕΠΕΝΔ ΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΟ Β ΕΞΑΜΗΝΟ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1996» 76 «ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ «ΜΠΟΥΜ» ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» 76

4 4 «ΕΓΚΡΙΘΗΚΑΝ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ Β ΕΞΑΜΗΝΟ» 77 «ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ»79 «ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΥΨΟΥΣ ΕΝΝΙΑΚΟΣΙΑ ΕΙΚΟΣΙ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΜΕ ΕΠΙΧΟΡΗΓΟΥΜΕΝΑ ΠΟΣΑ ΤΡΙΑΚΟΣΙΑ ΣΑΡΑΝΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΘΡΑΚΗ» 82 Κεφάλαιο ΕΤΟΣ 1997: ΟΙ ΕΠΕΝΔ ΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΑΝ - " 83 «ΑΑΑΑΖΟΥΝ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ Ν. 1892/90»._83 «Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΑΠΑΝΗ ΠΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1997 ΑΝΕΡΧΕΤΑΙ ΣΕ 30,3 ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΔΡΑΧΜΕΣ» 85 «ΜΕΙΩΘΗΚΑΝ ΟΙ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ Α ' ΕΞΑΜΗΝΟ 1997» 87 «ΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΟΛΟ ΕΛΞΗΣ ΕΠΕΝΑΥΤΩΝ» «ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΥΠΕΘΟ) ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΟ 1997» 91 ΜΕΡΟΣ Γ 93 Ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΝΟΜΟΣ1892/90ΚΑΙ Ο ΝΟΜΟΣ1262/82 - ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ 93 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 93 "ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ Ν. 1892/90 ΚΑΙΝ. 1262/82 _ 94 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 99 ΝΟΜΟΙ

5 ΜΕΡΟΣ A ΠΡΟΛΟΓΟΣ «ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» Οι περιορισμένες δυνατότητες της περιφερειακής οικονομικής ανάλυσης,η πολυδιάστατη φύση των προβλημάτων του χώρου καθώς και η αλληλεπίδραση κοινωνικών οικονομικών και περιβαλλοντικών φαινομένων δημιούργησε την ανάγκη συνεργασίας πολλών επιστημονικών κλάδων για την βαθύτερη διερεύνηση δραστηριοτήτων στο χώρο. Συγκεκριμένα δημιουργείται ένας νέος κλάδος ο οποίος αποκαλείται Περιφερειακή Επιστήμη για να τονισθεί ότι σκοπός που είναι η μελέτη των περιφερειών με επιστημονικές διαδικασίες και μεθόδους. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ο τομέας της περιφερειακής επιστήμης εμφανίζεται στο τέλος της δεκαετίας του 1940 υποστηριζόμενος από ορισμένους πρωτοπόρους επιστήμονες, με κύριο εκπρόσωπό τους τον καθηγητή Walter Isard. Στον ορισμό του αντικειμένου της νέας αυτής επιστήμης ο Isard προβάλλει την επιστημονική υπόσταση διατυπώνοντας την άποψη ότι συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πως οπόσο στη χωρική διάσταση διατυπώνοντας την άποψη ότι συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πως τόσο στη χωρική διάσταση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων μέσα στα πλαίσια της θεσμικής και λειτουργικής τους διάρθρωση

6 6 όσο και στη σημασία αυτής της διάστασης στην κατανόηση της κοινωνικής συμπεριφοράς και των κοινωνικών σχηματισμών. Μεταγενέστερα, ο Isard (1975) αναφέρει ότι η περιφερειακή επιστήμη μελετά συστηματικά τα κοινωνικά προβλήματα με περιφερειακές διαστάσεις εφαρμόζοντας διάφορους συνδυασμούς αναλυτικών και εμπειρικών μεθόδων. Από τους παραπάνω ορισμένους προτιμότερος είναι αυτός που διατυπώθηκε από τον Miemyk ο οποίος γενικεύει το αντικείμενο της νέας αυτής επιστήμης υποστηρίζοντας ότι σκοπός της είναι η μελέτη των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών φαινομένων που έχουν χωρική διάσταση. «ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ- ΚΟΙΝΩΝ ΙΟΛΟΓΙΑ-ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓ ΙΑ» Η περιφερειακή επιστήμη όπως προαναφέρθηκε συνεργάζεται και με άλλες επιστήμες όπως είναι η Γεωγραφία και ειδικότερα η οικονομική γεωγραφία, η Πολιτική Επιστήμη, η Κοινωνιολογία και η Ανθρωπολογία. Κύριο όργανο προώθησης της θεωρητικής έρευνας των προβλημάτων της περιφερειακής επιστήμης είναι η διεθνής Εταιρεία Περιφερειακής Επιστήμης (Regional Science Association). Όσον αφορά τη σχέση της με την Πολιτική Επιστήμη υποστηρίζεται πως ο χώρος έχει δευτερεύουσα σημασία γιατί συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της στη συστηματική έρευνα της οργάνωσης των ανθρωπίνων κοινωνιών σε πολιτικούς σχηματισμούς. Η οργάνωση όμως έχει χωρική διάσταση διότι ολοκληρώνεται σε διαφορετικά επίπεδα όπως διεθνές, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό.

7 7 Για παράδειγμα, η λειτουργία του πολιτικού συστήματος και της διοίκησης ασκεί άμεση επίδραση στην πραγματοποίηση των στόχων της περιφερειακής πολιτικής. Εξάλλου,η χωροταξική κατανομή των πόρων έχει διάφορες πολιτικές συνέπειες. Η συμμετοχή του πληθυσμού στην εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης είναι ένα ακόμη πρόβλημα πολιτικής οργάνωσης. Από την άλλη πλευρά η σχέση της περιφερειακής επιστήμης, με την Κοινωνιολογία είναι πολύ στενή σε διάφορα επίπεδα όπως οργάνωση κοινωνικών ομάδων, κοινωνικές αξίες, τάσεις συμπεριφοράς και άλλα, λόγω του ότι ο άνθρωπος ως μέλος κοινωνικών ομάδων και η προσαρμογή του στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον απασχολούν ιδιαίτερα τον τομέα της κοινωνιολογίας. Τέλος, η συνεργασία της Ανθρωπολογίας με την περιφερειακή επιστήμη, είναι δημιουργική με ικανοποιητικά μέχρι τώρα αποτελέσματα. Όπως είναι γνωστό, κύριο αντικείμενο της ανθρωπολογίας, είναι η αλληλεπίδραση ανθρώπου και περιβάλλοντος μέσα στα πλαίσια της ανάπτυξης και εξέλιξης των πολιτισμών και των εθνικών ομάδων που ιστορικά διαμορφώθηκαν. Αναμφισβήτητα, το αντικείμενο αυτό συμπληρώνεται με την έρευνα των πολιτικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών μεταβολών που γίνεται από την περιφερειακή επιστήμη. «Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» Η περιφερειακή οικονομική πολιτική περιλαμβάνει όλες τις παρεμβάσεις του κράτους που αποσκοπούν στην βελτίωση της γεωγραφικής κατανομής των οικονομικών δραστηριοτήτων

8 8 Στην πραγματικότητα όμως προσπαθεί να διορθώσει ορισμένες χωρικές συνέπειες της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς για να επιτύχει δύο αντικειμενικούς σκοπούς: α) την οικονομική ανάπτυξη και β) τη βελτίωση της κοινωνικής διανομής. Ένας άλλος ορισμός που δόθηκε από την ΕΟΚ καθορίζει το αντικείμενο της περιφερειακής πολιτικής σαν τη δημιουργία, ανάπτυξη και λειτουργία των απαιτούμενων ευκολιών για την εγκατάσταση των οικονομικών δραστηριοτήτων και των ατόμων κάτω από το φως των τεχνικών και οικονομικών απαιτήσεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των περιφερειών. Συγκεκριμένα η έννοια της περιφερειακής οικονομικής πολιτικής ορίζεται ως εξής: Ένα σύστημα σκοπών, μέσων και φορέων που συνδυάζονται σ ένα πρόγραμμα για να επιτύχουν την ισόρροπη μεταβολή της διαπεριφερειακής διάρθρωσης της οικονομίας. Αναλυτικά ο παραπάνω ορισμένος ερμηνεύεται ως εξής: Η ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη στοχεύει στη γρηγορότερη ανάπτυξη των καθυστερημένων περιφερειών για να φτάσουν στο επίπεδο ανάπτυξης των περιφερειών που θεωρούνται ήδη ανεπτυγμένες Ο προσδιορισμός της έννοιας της «ισόρροπης ανάπτυξης» σαν ίσος ρυθμός ανάπτυξης όλων των περιφερειών μιας χώρας, δεν συμβάλει στην αντιμετώπιση του περιφερειακού προβλήματος δηλαδή ανισοτήτων που υπάρχουν ανάμεσα στις περιφέρειες. Και αυτό γιατί ο ρυθμός ανάπτυξης των καθυστερημένων περιφερειών θα είναι ο ίδιος με εκείνο των ανεπτυγμένων περιφερειών με συνέπεια να μεγαλώνουν οι εισοδηματικές διαφορές ανάμεσά τους.

9 Η περιφερειακή πολιτική δημιουργεί το χωροταξικό υπόβαθρο για την επίτευξη των επιδιώξεων της εθνικής αναπτυξιακής πολιτικής και περιλαμβάνει το σύνολο των μέτρων που εφαρμόζονται για την οικονομική όλων των μέτρων που εφαρμόζονται για την οικονομική όλων των περιφερειών μιας χώρας. Αυτά τα μέτρα εξασφαλίζουν την κατανομή των αγαθών της οικονομικής ανάπτυξης στο χώρο, με βάση ένα συνδυασμό κριτηρίων ισότητας, ισορροπίας και αποτελεσματικότητας. Οι βασικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή της περιφερειακής οικονομικής πολιτικής στις μονάδες ενός χωρικού συνόλου είναι α) η χρησιμοποίηση των κατάλληλων μεθόδων περιφερειακού προγραμμαίτισμού και κατά συνέπεια β) η ύπαρξη των απαραίτητων στοιχείων και γ) η θεσμοθέτηση ενός ολοκληρωμένου συστήματος εθνικού,περιφερειακού και τοπικού προγραμματισμού. Τα περιφερειακά και τοπικά προγράμματα πρέπει να είναι εναρμονισμένα μεταξύ τους και με το εθνικό πρόγραμμα, ώστε να αντιμετωπίζουν διαχρονικά τα προβλήματα της ανάπτυξης και της κοινωνικής ευημερίας. Δεν υπάρχει όμως μόνο η οικονομική άποψη του προγραμματισμού στο χώρο (περιφερειακός προγραμμαπσμός) αλλά και η φυσική (χωροταξικός προγραμματισμός) που εστιάζεται στο σχεδίασμά της φυσικής διάρθρωσης του χώρου, με την εφαρμογή α) συστημάτων του χώρου με την εφαρμογή β) αξιοποιήσεις (μεταβολή χέρσων εκτάσεων σε αρδευόμενες γ) αναπλάσεις (κατεδάφιση των παλιών σπιτιών μιας περιοχής και οικοδόμηση νέου συγκροτήματος κατοικιών) δ) εξοπλισμού (κατασκευή ενός δρόμου ή ενός λιμανιού)

10 10 Ο χωροταξικός προγραμματισμός είναι σπουδαίο μέσο για την πραγμάτωση των στόχων του περιφερειακού προγραμματισμού και αντίστροφα. Δηλαδή οι σχέσεις ανάμεσα τους είναι συμπληρωματικές. Η διαχρονική μεταβολή της διαπεριφερειακής διάρθρωσης της οικονομίας με τον κατάλληλο συνδυασμό σκοπών μέσων και φορέων που επιδιώκει η περιφερειακή οικονομική πολιτική, προκαλεί τη διαδικασία της περιφερειακής ανάπτυξης. Με αυτή τη διαδικασία επιτυγχάνεται η καθολική ανάπτυξη (οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική) όλων των περιφερειών μιας χώρας γιατί αυξάνεται και διαφοροποιείται η παραγωγική τους ικανότητα και εξελίσσεται η κοινωνική, θεσμική και χωροταξική τους οργάνωση. Η θεωρία της περιφερειακής οικονομικής πολιτικής περιλαμβάνει υποδείγματα βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας ανάλυσης, που προσπαθούν να διερευνήσουν τα πραγματικά μεγέθη της οικονομικής ανάπτυξης των περιφερειών και να προσδιορίσουν τους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν τη μεταβαλλόμενη διαχρονικά περιφερειακή κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας. Συμπερασματικά, η περιφερειακή οικονομική πολιτική ολοκληρώνεται στην εφαρμογή της με τον καθορισμό: 1. Των χαρακτηριστικών και των αιτιών του περιφερειακού προβλήματος. 2. Των αντικειμενικών σκοπών και των αιτιών τουπεριφερειακού προβλήματος. 3. Των περιορισμών που υπάρχουν. 4. Της στρατηγικής που πρόκειται να ακολουθεί. 5. Του συνδυασμού μέτρων και μέσων που θα χρησιμοποιηθούν. 6. Τέλος, της αξιόλογης πολιτικής.

11 11 «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Συνοπτική ενημέρωση του αναγνώστη στις διαστάσεις του περιφερειακού προβλήματος στη χώρα μας, στη διαμέτρηση του εθνικού χώρου, στους φορείς και στους σκοπούς της περιφερειακής πολιτικής, στη στρατηγική και στα μέσα που χρησιμοποιεί και στις προοπτικές της περιφερειακής ανάπτυξης. /. «ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» 1. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το περιφερειακό πρόβλημα της χώρας με την κρισιμότητα που το χαρακτηρίζει σε όλες του τις διαστάσεις, έχει ουσιαστικά μονιμοποιηθεί σαν πρώτο εθνικό πρόβλημα, με πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομική εξέλιξη της χώρας. Η πρόοδος που συντελέστηκε στην οικονομία της χώρας και η κοινωνική της ανάπτυξη συνοδεύτηκαν από έντονες διαπεριφερειακές και ενδοπεριφερειακές ανισότητες στη χωροταξική κατανομή του πληθυσμού, στην κατανομή και τη διάρθρωση των οικονομικών δραστηριοτήτων, στο επίπεδο διαβίωσης, στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική υποδομή. Τα πιο σημαντικά γαοακτηοιστικά του περιφερειακού προβλήματος είναι τα εξής: α) Η υπερβολική συγκέντρωση του πληθυσμού της χώρας και των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων στην περιφέρεια της

12 12 πρωτεύουσας δημιουργεί πολύ σοβαρά προβλήματα τόσο στην Αθήνα όσο και στην υπόλοιπη χώρα. β) Αποτέλεσμα της μετακίνησης του πληθυσμού είναι ότι οι περιφέρειες, σαν χωρικές μονάδες και τα περιφερειακά αστικά κέντρα, σαν πόλοι συγκέντρωσης δραστηριοτήτων, χάνουν τη δημογραφική βάση που είναι απαραίτητη για την αυτοδύναμη ανάπτυξή τους, την αξιοποίηση των φυσικών τους πόρων και την δημιουργία των προϋποθέσεων «ανεκτού» επιπέδου κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. γ) Στην πρωτεύουσα και σε μικρότερη έκταση, στη Θεσσαλονίκη καθώς και σε άλλα αστικά κέντρα οι συνθήκες αναψυχής και εργασίας χειροτερεύουν, η μετακίνηση και οι μεταφορές γίνονται προβληματικές, η φύση και το ιστορικό περιβάλλον καταστρέφονται ή υποβαθμίζονται σημαντικά. δ) Η πληθυσμιακή αποδυνάμωση ορισμένων ορεινών ημιορεινών και ιδιαίτερα συνοριακών περιοχών δίνει τη διάσταση του εθνικού κινδύνου στο περιφερειακό πρόβλημα. ε) Οι διαφορές στην ποιότητα ζωής ανάμεσα στις περιφέρειες και η αποδιοργάνωση που παρατηρείται στην οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική δομή ορισμένων αγροτικών περιφερειών απλώνουν τις δυσμενείς επιδράσεις και σε ολόκληρη τη χώρα και διαβρώνουν την εθνική ανεκτικότητα. στ) Η άνιση κατανομή των αποτελεσμάτων της αναπτυξιακής διαδικασίας διατηρεί την ανισότητα στα εισοδήματα και τις ευκαιρίες επιλογής τρόπων ζωής και μειώνει το ποσοστό του κοινωνικού μισθού που αναλογεί στους κατοίκους των περιφερειών.

13 13 ζ) Η ανορθολογική κατανομή του πληθυσμού και των οικονομικών δραστηριοτήτων στον εθνικό μας χώρο προκαλεί επιταχυνόμενη αύξηση του κοινωνικού κόστους της οικονομίας. Επίσης, άλλα χαρακτηριστικά είναι η κατεύθυνση των επενδύσεων προς τις επιθυμητές κοινωνικά περιοχές, η περιορισμένη χρησιμοποίηση των ανθρωπίνων και φυσικών πόρων και τη υπάρχουσας κοινωνικής υποδομής σε ορισμένες περιφέρειες καθώς και η αύξηση του κόστους παραγωγής εξαιτίας της έλλειψης εξωτερικών οικονομιών. Το κυριότερο όμως χαρακτηριστικό που συνθέτει την εικόνα του περιφερειακού προβλήματος στη χώρα μας είναι ότι στη διαχρονική του πορεία, οι ανισότητες που υπάρχουν στους διάφορους τομείς της ανθρώπινης δράσης εξακολουθούν να διευρύνονται. Δηλαδή, δεν επαληθεύεται η υπόθεση ότι στις οικονομίες πέρασαν το στάδιο της υπανάπτυξης, οι περιφερειακές ανισότητες μειώνονται. I I «ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» Η νεοκλασική θεωρία αντιμετώπιζε τη χωρική ασυμμετρία της αναπτυξιακής διαδικασίας και την περιφερειακή ανισορροπία σαν βραχυχρόνιο πρόβλημα προσαρμογής, που παρουσιάζεται ευκαιριακά και εξαφανίζεται από την δράση των δυνάμεων της αγοράς, μέσα σ ένα αυτόματο σύστημα οικονομικής ισορροπίας. Με βάση λοιπόν τις αρχές του τέλειου ανταγωνισμού και της πλήρης απασχόλησης, η νεοκλασική υπόθεση διαμορφώνεται ως εξής: Η επιδίωξη της μεγιστοποίησης των κερδών από τις επιχειρήσεις οδηγούν στις περιοχές εκείνες που ο συνδυασμός των συντελεστών της παραγωγικής εργασίας και κεφαλαίου, εξασφαλίζουν την επίτευξη των παραπάνω σκοπών. Στην περίπτωση

14 14 όμως που διαφοροποιείται στο κόστος παραγωγής και επηρεάζει τα κέρδη, τότε επηρεάζεται και ο τόπος εγκατάστασης των επιχειρήσεων. Οι παράγοντες που ασκούν την επίδραση αυτή, ταυτίζονται με εκείνους που συνθέτουν το κόστος παραγωγής, δηλαδή την αμοιβή τού κεφαλαίου, της εργασίας και των πρώτων υλών. Κατά συνέπεια, η κατάσταση ισορροπίας που υπάρχει, μπορεί να διαταραχθεί, όταν εξωγενείς παράγοντες αυξήσουν τη ζήτηση των προϊόντων της περιοχής Α. με αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης εργασίας και κεφαλαίου, την αύξηση της αμοιβής τους και την αύξηση της κινητικότητάς τους, από άλλες περιοχές προς την περιοχή Α. Ατή η ροή θα συνεχισθεί μέχρι να δημιουργηθεί νέα ισορροπία σε υψηλό εισοδηματικό επίπεδο. Όσον αφορά τους ενδογενείς παράγοντες του συστήματος αυτοί δεν έχουν κανένα λόγο να μεταβάλουν την κατάσταση ισορροπίας που οριστικοποιήθηκε ήδη. Η ουσία λοιπόν του προβλήματος, βρίσκεται στη διαπίστωση ότι ο μηχανισμός της αγοράς δεν δημιουργεί αυτόματα περιφερειακή ισορροπία και ότι οι περιφερειακές ανισότητες που παρατηρούνται διαχρονικά, ανάμεσα στις περιφέρειες μιας χώρας, μπορούν να προσδιορισθούν με μία σειρά δεικτών όπως είναι το ποσοστό ανεργίας, το κατά κεφαλήν εισόδημα κ.α. III. «ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» Η περιφερειακή επιστήμη χρησιμοποιεί τρία κριτήρια προκειμένου να διερευνήσει την πολυμορφία του περιφερειακού προβλήματος, τα οποία είναι: α) Ειδωλογικό β) Χωροταξικό ή λειτουργικό γ) Αναπτυξιακό.

15 15 Με το ειδολογικό κριτήριο, οι περιφερειακές ανισότητες μπορούν να πάρουν τη μορφή οικονομικών ευκαιριών, όπως η έλλειψη νέων θέσεων εργασίας για την απασχόληση του συνόλου εργατικού δυναμικού μιας περιφέρειας, άνισων κοινωνικών ευκαιριών, όπως ο αποκλεισμός νέων που αποφοιτούν από σπουδές ανωτέρου και ανωτάτου επιπέδου γιατί στην περιφέρεια τους δεν υπάρχουν αντίστοιχες σχολές, άνισων πολιτιστικών ευκαιριών, όπως η αδυναμία παρακολούθησης μιας καλλιτεχνικής εκδήλωσης ή μιας διάλεξης. Το χωροταξικό ή λειτουργικό κριτήριο προσδιορίζει την περιφερειακή ασυμμετρία ί) ανάμεσα στην πρωτεύουσα και την υπόλοιπη χώρα Η) ανάμεσα στις κυριότερες μεγάλες πόλεις και στους υπόλοιπους οικισμούς ϋί) ανάμεσα στα αστικά κέντρα και τις επαρχίες ίν) ανάμεσα στις περιφέρειες της ίδιας χώρας. Γενικεύοντας τώρα αυτή τη διάσταση, εξετάζουμε το περιφερειακό πρόβλημα, σαν πρόβλημα κέντρου και περιφέρειας. Το πρόβλημα αυτό στις αναπτυσσόμενες χώρες παίρνει τη μορφή δυαδικής διάρθρωσης της εθνικής οικονομίας, με αστικό κέντρο την πρωτεύουσα, που αναπτύσσεται γρήγορα και μια περιφέρεια που ο ρυθμός ανάπτυξής της είναι αργός ή στάσιμος αλλά ποτέ αρνητικός. Το τρίτο και τελευταίο κριτήριο, το αναπτυξιακό, αποτελεί ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά στην άσκηση περιφερειακής πολιτικής γιατί επιτρέπει να εκφρασθούν ποιοτικά και ποσοτικά τα όρια των περιφερειακών ανισοτήτων, που όταν ξεπερασθούν δημιουργείται περιφερειακό πρόβλημα. Ένα πρόβλημα που είτε αποτελεί μια διαμορφωμένη κατάσταση, είτε πρόκειται για μια κατάσταση μειωμένης κοινωνικής ευημερίας σε σχέση με το επίπεδό της σε άλλες περιφέρειες, που απαιτεί το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του κράτους.

16 16 Η διαμόρφωση του αναπτυξιακού κριτηρίου καθώς και των ορίων των περιφερειακών ανισοτήτων, γίνεται μέσα στο σύστημα των σκοπών της οικονομικής πολιτικής που προσδιορίζονται από την ισότητα ή δικαιοσύνη και την αποτελεσματικότητα. Κατά συνέπεια η ένταση του περιφερειακού προβλήματος αξιολογείται αναφορικά με κάποιο επίπεδο ισότητας ή κάποιο επίπεδο αποτελεσματικότητας. Αναλυτικότερα, η έννοια της δικαιοσύνής ή της ισότητας μπορεί να αποδοθεί με την ομοιόμορφη ή ίση κατανομή του εισοδήματος, ενώ η έννοια της αποτελεσματικότητας προσδιορίζεται σε όρους μεγιστοποίησης της κοινωνικής ευημερίας, που επιτυγχάνεται σε μια δοσμένη κατανομή του εισοδήματος. Από την άποψη, λοιπόν, δικαιοσύνης πρέπει να καθορισθεί το μέγιστο όριο περιφερειακών ανισοτήτων που είναι ανεκτό από το κοινωνικό σύνολο. Αυτό όμως παρουσιάζει πολλές δυσκολίες, γιατί είναι αδύνατη η σύγκλιση όλων των απόψεων. Δυσκολίες όμως παρουσιάζει και ο προσδιορισμός του επιπέδου της αποτελεσματικότητας της απασχόλησης των πόρων, σε σχέση με την συνέπεια που πρέπει να επιδιωχθεί ως προς το κριτήριο της δικαιοσύνης. Γι αυτό η αιτιολόγηση της άσκησης της περιφερειακής πολιτικής απαιτεί το συνδυασμό και των δύο κριτηρίων, δηλαδή της ισότητας της δικαιοσύνης και της αποτελεσματικότητας. Η επιβεβαίωση της ύπαρξης του περιφερειακού προβλήματος δεν σημαίνει άμεση επέμβαση του κράτους. Προηγουμένως πρέπει να διευρυνθεί η δυνατότητα διόρθωσης από τον μηχανισμό της αγοράς, των ανισοτήτων που επισημάνθηκαν και να κριθεί αν ο απαιτούμενος χρόνος είναι ικανοποιητικός ή υπερβολικός. Μετά την απόρριψη του ενδεχομένου αυτού καθορίζονται τα μέσα και τα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος και τη διόρθωση των ατελειών και αδυναμιών της αγοράς, που αποτελούν σημαντικά αίτια πρόκλησης περιφερειακών ανισοτήτων.

17 17 «ΑΙΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» Τα αίτια του περιφερειακού προβλήματος συνθέτουν ένα πολύπλευρο σύστημα πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων, που διαμορφώνεται ιστορικά ως μια μακρόχρονη λειτουργική σχέση ανάμεσα σε άνισου μεγέθους χωρικές μονάδες. Ο προσδιορισμός του συνόλου των παραγόντων που προσκαλούν το περιφερειακό πρόβλημα σε μια περιφέρεια, παρουσιάζει πολλές δυσκολίες, γιατί απαιτεί ειδικές εμπειρικές έρευνες και ανάλυση του περιφερειακού φαινομένου σ ένα ευρύτερο σύνολο χωρικών μονάδων. Γενικά όμως οι πιο σημαντικοί παράγοντες, που προκαλούν τις περιφερειακές ανισότητες έχουν σχέση με τις αδυναμίες και ατέλειες του μηχανισμού της αγοράς, με την άνιση κατανομή των φυσικών πόρων, με το θεσμικό πλαίσιο της οργάνωσης του κράτους κ.τ.λ.. Παρακάτω γίνεται μια σύντομη ανάλυση των συγκεκριμένων αιτιώ ν. α) Γζωγραφικοί παράγοντες Η φτώχεια μιας περιφέρειας με φυσικούς πόρους αποτελεί αρνητικό γεωγραφικό παράγονται στην οικονομική της ανάπτυξη. Αντίθετα, μια πλούσια σε φυσικούς πόρους και πρώτες ύλες περιφέρεια έχει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα στην προώθηση της αναπτυξιακής διαδικασίας με ταχύτερο ρυθμό. Επίσης, η απόσταση μιας περιφέρειας από τα ανεπτυγμένα κέντρα μιας χώρας, όταν είναι τόσο μεγάλη ώστε να την απομονώνει γεωγραφικά, αποτελεί σημαντικό αίτιο για την δημιουργία ειδικού περιφερειακού προβλήματος στην περιφέρεια αυτή.

18 18 β) Η δομή της οικονομίας των περιφερειών Η διάρθρωση κατά κλάδους της οικονομίας των περιφερειών αποτελεί κρίσιμο παράγοντα στη διαχρονική εξέλιξη του περιφερειακού τους προβλήματος. Περιφέρειες με παραδοσιακούς κλάδους παραγωγής ή περιφέρειες με βιομηχανίες καθυστερημένης τεχνολογίας μπορούν να αρχίζουν να παρακμάζουν όταν μειωθεί η ζήτηση των προϊόντων που παράγουν. Οι περιφέρειες όμως που η διάρθρωση της οικονομίας τους στηρίζεται σε δυναμικούς κλάδους παραγωγής, βελτιώνουν συνεχώς τη θέση τους σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες. Εξάλλου, οι μεταβαλλόμενες συνθήκες στη διεθνή αγορά επιβάλλουν τη συνεχή επακολούθηση της διάρθρωσης της οικονομίας, ώστε έγκαιρα να ληφθούν μέτρα όταν παρουσιασθεί κάμψη στη ζήτηση της παραγωγής μιας ευημερούσας περιφέρειας. Δηλαδή, καταρτίζονται περιφερειακοί δείκτες διαρθρωτικού δυναμισμού της ανάπτυξης, που όταν η τιμή τους είναι μικρότερη από τον εθνικό μέσο όρο, αποτελούν κριτήριο για την άμεση εκπόνηση προγράμματος σταθεροποίησης και ανάπτυξης της οικονομίας των περιφερειών με χαμηλό δείκτη. γ) Η χαμηλή κινητικότητα εργασίας και κεφαλαίου Η κινητικότητα της εργασίας προς τις περιφέρειες που υπάρχει ζήτηση είναι αργή και έτσι υπάρχει πάντοτε χρονική διαφορά ανάμεσα στην εκδήλωση της ζήτησης και στην έναρξη της ροής του εργατικού δυναμικού για την κάλυψή της. Ο συντελεστής του παράγοντα εργασία δεν είναι εντελώς αδρανής. Η κινητικότητά του είναι δοσμένη, αλλιώς δεν θα είχαμε τα σύγχρονα ρεύματα της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης. Όμως το κοινωνικό κόστος της μετακίνησης της εργασίας είναι μεγάλο, γιατί προκαλεί κοινωνικά προβλήματα που

19 19 πολλές φορές εντείνουν το περιφερειακό πρόβλημα και στις περιφέρειες προέλευσης και στις περιφέρειες προορισμού. Απ την άλλη πλευρά και η κινητικότητα του παράγοντα κεφάλαιο είναι ατελής. Οι επενδύσεις ειδικά στη βιομηχανία αφορούν συνήθως, κατά τα 3/5 σε επεκτάσεις εργοστασίων, εκσυγχρονισμού της παραγωγικής διαδικασίας, αντικατάσταση εξοπλισμού κλπ. Έτσι το υπόλοιπο ποσοστό των 2/5 δεν μπορεί κανείς με βεβαιότητα να υποστηρίξει ότι θα κατευθυνθεί προς τις περιφέρειες με έντονο πρόβλημα ανάπτυξης. Η προσέλευση κεφαλαίων στις προβληματικές περιφέρειες προϋποθέτει υψηλό ρυθμό ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας, ώστε η χωροταξική κατανομή των επενδύσεων να μπορεί να τις ευνοήσει. δ) Θεσμικοί παράγοντες Το θεσμικό πλαίσιο της οργάνωσης του κράτους και γενικά οι αρχές της οργάνωσης και της λειτουργίας της κοινωνίας καθώς και ο μηχανισμός λήψης των αποφάσεων για τα προβλήματα των περιφερειών που προκύπτει από αυτό, επηρεάζουν την αύξηση του εισοδήματος και τις ευκαιρίες απασχόλησης στις περιφέρειες. Η περιορισμένη αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων της δημόσιας διοίκησης και οι ασήμαντες εξουσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελούν παράγοντες αναστολής της οικονομικής δραστηριότητας στις περιφέρειες και κατά συνέπεια αιτίες που δημιουργούν περιφερειακά προβλήματα.

20 20 ε) Πολιτικοί Παράγοντες Η πολιτική διαμόρφωση των συνόρων των κρατών δημιουργεί καταστάσεις που έχουν περιφερειακές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, η συγκρότηση της χώρας μας από περιφέρειες που προσαρτήθηκαν στον εθνικό κορμό σε διαφορετικές χρονικές περιόδους προκάλεσε περιφερειακές ανισότητες. Οι περιφέρειες που προσαρτήθηκαν αργότερα, στερήθηκαν για πολλές δεκαετίες τη φροντίδα του ελληνικού κράτους. Επίσης και άλλες πολιτικές αποφάσεις όπως οι πόλεμοι, οι βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού καθώς και η ανακατανομή εδαφών δημιουργούν περιφερειακά προβλήματα, σε εθνικό επίπεδο. στ) Πολιτιστικοί Παράγοντες Στις παραδοσιακές κοινωνίες των αναπτυσσόμενων χωρών, οι λαοί ορισμένων προβληματικών περιοχών με χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο, αποφεύγουν την κατανάλωση ορισμένων τροφών, δεν μεταβάλλουν τις μεθόδους καλλιέργειας των χωραφιών τους, αντιπαθούν τη δουλειά στο εργοστάσιο, υπακούουν σε διάφορες απαγορεύσεις που τους επιβάλλει η θρησκεία τους κ.α. Το υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού, η παιδική θνησιμότητα και το υψηλό ποσοστό γεννητικότητας, συμπληρώνουν την εικόνα της θνησιμότητας. Η αύξηση του πληθυσμού στις περιοχές αυτές που έχουν λιγότερες ευκαιρίες απασχόλησης, προκαλεί τελικά μείωση του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Τέλος, η έλλειψη ψυχαγωγικής και μορφωτικής κίνησης στις προβληματικές περιφέρειες και των κοινωνικών υπηρεσιών επιτείνουν το περιφερειακό πρόβλημα.

21 21 «Η ΑΝΑΓΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ» Η αντιμετώπιση του περιφερειακού προβλήματος αποτελεί αντικειμενικό σκοπό της οικονομικής πολιτικής του σύγχρονου κράτους. Οι περιφέρειες ανάλογα με τον βαθμό ανάπτυξή τους, προκαλούν την εφαρμογή προγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης με συγκεκριμένους ποιοτικούς και ποσοτικούς στόχους. Από εθνικής πλευράς οι λόγοι που αιτιολογούν την άσκηση περιφερειακής πολιτικής διαφοροποιούνται από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα. Κυρίως όμως επηρεάζονται από την γενικότερη πολιτική φιλοσοφία κάθε κράτους και από τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι σημαντικότεροι λόγοι ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες. 1. Οικονομικοί. 2. Κοινωνικοπολιτικοί. 1. α) Διόρθωση της ανεπάρκειας των δυνάμεων της αγοράς Ο μηχανισμός των δυνάμεων της αγοράς δεν διορθώνει στο σύνολό του, τις χωρικές ανισορροπίες με την λειτουργία του συστήματος των τιμών Η υπόθεση σύμφωνα με την οποία σε όσες περιοχές οι πόροι είναι σχετικά σπάνιοι αυξάνονται οι τιμές τους με συνέπεια να μειωθεί η ζήτηση και να αυξηθεί η προσφορά και αντίθετα δεν απεικονίζει την πραγματικότητα και γι αυτό δεν επιτυγχάνεται η εξισορρόπηση όλων των αγορών στο χώρο.

22 22 Επομένως η επέμβαση του κράτους στη διαδικασία κατανομής των συντελεστών της παραγωγής στο χώρο είναι δικαιολογημένη. Επίσης, σημαντικό ρόλο στην διαδικασία επέμβασης του κράτους, παίζει και ο χρόνος. Και αν ακόμα ο μηχανισμός τω τιμών μπορούσε να επιτύχει εξισύρρόπηση σε όλες τις αγορές μακροχρόνια, αυτό δεν είναι επιθυμητό γιατί μεσολαβεί μεγάλο χρονικό διάστημα. Η σύντμηση επομένως του χρόνου που απαιτείται για την προσαρμογή των τιμών στα επίπεδα ισορροπίας δικαιολογεί την επέμβαση του κράτους. β) Πλήρης απασχόληση των συντελεστών παραγωγής ή πρόληψη της υποαπασχόλησής τους Η ύπαρξη αναξιοποίητων πόρων έχει ως συνέπεια την μείωση της ακαθάριστης εγχώριας παραγωγής γι αυτό άλλωστε και η επέμβαση του κράτους σ αυτή την περίπτωση θεωρείται αυτονόητη Ιδιαίτερη σημασία έχει η άσκηση πολιτικής για την μείωση της ανεργίας και της υποαπασχόλησης του εργατικού δυναμικού των προβληματικών περιφερειών. Το πρόβλημα προσελκύει το έντονο ενδιαφέρον του κράτους, όταν τα περιφερειακά ποσοστά ανεργίας υπερβούν τον εθνικό μέσο όρο. Τότε ενεργοποιείται και η μετανάστευση προς τις κεντρικές περιοχές.. Οι κοινωνικοί και ψυχολογικοί δεσμοί με την περιφέρεια συγκρατούν την μετακίνηση. Αλλά και οι εργαζόμενοι σε κλάδους με χαμηλή παραγωγικότητα στις προβληματικές περιοχές μεταναστεύουν με δυσκολία. Σύνηθες φαινόμενο είναι η μετακίνηση των πιο ειδικευμένων και ικανών. Όσον αφορά την διαδικασία αξιολόγησης της πλήρους απασχόλησης των συντελεστών της παραγωγής πρέπει να γίνει εκτίμηση θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων και να σταθμιστεί ο βαθμός απασχόλησης που μπορεί να

23 23 πραγματοποιηθεί ιδιαίτερα στις προβληματικές περιφέρειες. Σε αυτές είναι δυνατό να υποαπασχολείται κοινωνικό κεφάλαιο, υπό μορφή σχολείων, αρδευτικών φραγμάτων και άλλων έργων υποδομής. Αυτό συμβαίνει όταν μειώνεται ο πληθυσμός της περιφέρειας ή γίνονται λάθη στον προγραμματισμό των έργων και στις προβλέψεις για την χρησιμοποίησή τους. γ) Οικονομική μεγέθυνση των πόρων και ανακατανομή τους Η άσκηση οικονομικής περιφερειακής πολιτικής είναι απαραίτητη για να εξασφαλίζεται η αριστοποίηση της κατανομής των πόρων μεταξύ τομέων και περιφερειών. Η διαδικασία της συνεχούς ανακατανομής των πόρων και της μεταβολής στη διάρθρωση της οικονομίας των περιφερειών που προκαλείται από αυτή, είναι βασική αποστολή του επεμβατικού κράτους. Η διοχέτευση πόρων από τις ευημερούσες περιοχές στις καθυστερημένες με δημοσιονομικά μέσα είναι η πιο συνηθισμένη μορφή της, διαδικασίας ανακατανομής. Εξάλλου η πολιτική της ενίσχυσης των προβληματικών περιφερειών έχει ως στόχο τη διεύρυνση της ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται στις κεντρικές περιφέρειες. Από την άλλη πλευρά η επιδίωξη της οικονομικής μεγέθυνσης δεν ταυτίζεται πάντοτε με την επιτυχία των μεγαλύτερου δυνατού ρυθμού αύξησής της γιατί μπορεί να έχει δυσάρεστες κοινωνικές και οικολογικές επιδράσεις.

24 24 δ) Πρόληψη του πληθυσμού που προκαλείτω από τις περιφερειακές ανισότητες. Η ροή για πληθυσμό αυξάνει ανάλογα με το εύρος των περιφερειακών ανισοτήτων ανάμεσα στις κεντρικές και περιφερειακές ανισότητες δημιουργούν πληθωριστικές πιέσεις και εκτός των περιοχών στις οποίες σχηματίζονται. Η αντιμετώπιση λοιπόν αυτής της μορφής του πληθωρισμού παρουσιάζει δυσκολίες γιατί η αντιπληθωριστική πολιτική πλήττει περισσότερο τις καθυστερημένες περιφέρειες μιας και σε αυτές η παραγωγικότητα βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο. Επιπλέον η πολιτική αυτή αυξάνει την ανεργία και μειώνει τα κέρδη των επιχειρήσεων στις προβληματικές περιφέρειες. ε) Χωροθέτηση των επιχειρήσεων Η επιχείρηση υπολογίζει στη διαδικασία λήψης της απόφασης χωροθέτησης, το ιδιωτικό κόστος που καταβάλει η ίδια και τα κοινωνικό κόστος που καταβάλλεται από το κοινωνικό σύνολο. Έτσι οι επιχειρηματίες δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στις τοποθεσίες με πρόσθετα πλεονεκτήματα από εξωτερικές οικονομίες. στ) Προστασία και απορρύπανση του περιβάλλοντος Η προστασία του περιβάλλοντος για όλες τις περιφέρειες της χώρας, ανεξαρτήτως του βαθμού ανάπτυξής τους, αποτελεί βασική ευθύνη του κράτους η οποία εκδηλώνεται με την περιφερειακή και περιβαλλοντική πολιτική του. Ειδικότερα οι περιφέρειες με μεγάλη συμφόρηση πληθυσμού, έχουν άμεση ανάγκη αντιμετώπισης προβλημάτων κατοικίας, ύδρευσης και αποχέτευσης, ρύπανσης της ατμόσφαιρας και των νερών κ.α.

25 25 Τα μέτρα προστασίας και απορρύπανσης του περιβάλλοντος, επεκτείνονται στην λειτουργία των νοικοκυριών και σε κάθε οικονομική δραστηριότητα στο χώρο. Η αποτελεσματικότητά τους όμως συνδέεται με την κατασταλτική αποστολής τους. Έτσι ο βαθμός αποτελςσματικότητας αξιολογείται, σε μακροχρόνια βάση και με την προϋπόθεση ότι το κοινωνικό σύνολο μπορεί να δεχθεί τα υψηλά μεγέθη κοινωνικού κόστους και πολλές φορές τη μείωση του βαθμού ικανοποίησης που προσφέρει η λειτουργική οργάνωση των συμφορημένων αστικών κέντρων. 2. α) Περιφερειακή ανεργία Η περιφερειακή ανεργία προέρχεται από την μειωμένη ζήτηση εργασίας σε εθνικό επίπεδο και τη μειωμένη ζήτηση ορισμένων ειδικοτήτων ή ανειδίκευτων εργατών καθώς και από τις σοβαρές επιπτώσεις της ύφεσης ή τις διαταραχές της οικονομίας ορισμένων περιφερειών. Τα μέτρα πολιτικής για την αύξηση των θέσεων εργασίας προϋποθέτουν συστηματική ανάλυση του προβλήματος της περιφερειακής ανεργίας ώστε να αποφασισθεί ποιοι κλάδοι πρέπει να ενισχυθούν, πόσοι εργαζόμενοι και ποιων ειδικοτήτων πρέπει να επανεκπαιδευτούν κ.α. β) Δίκαιη διανομή του εισοδήματος Στο γενικότερο πλαίσιο της οικονομικής πολιτικής σχετικά με την διανομή του εισοδήματος εντάσσεται και η περιφερειακή διανομή του εισοδήματος. Η έμφαση στη διαδικασία αυτή δίνεται στο κριτήριο της χωροταξικής ισότητας, αφού συνδεθεί με την θεωρητική διεύρυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και την φιλοσοφία της παρεμβατικής πολιτικής του κράτους.

26 26 γ) Ενίσχυση των κοινωνικών περιφερειακών προτύπων Κάθε περιφέρεια διαμορφώνει κάτω από ορισμένες ιστορικές συγκυρίες το δικό της κοινωνικό περιφερειακό πρότυπο που το συνθέτουν ένα σύνολο ηθικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αξιών και γενικότερα ένας ιδιόμορφος τρόπος ζωής. Η ιδιαίτερη αυτή πολιτιστική φυσιογνωμία της περιφέρειας πρέπει να αποτελεί αντικείμενο της περιφερειακής πολιτικής για να ενισχύεται η διατήρησή της κυρίως στην περίπτωση που τα κοινωνικά πρότυπα της πρωτεύουσας, τα οποία προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμβάλλουν στην σταδιακή ισοπέδωση της τάσης για πρωτότυπη πολιτιστική δημιουργία. Η επέμβαση για μεταβολή δικαιολογείται μόνο όταν τα περιφερειακά πρότυπα αντιμάχονται στην επικράτηση αξιών που προωθούν την κοινωνική ευημερία. δ) Πολιτική οργάνωση και ενεργοποίηση της συμμετοχής του πληθυσμού Η συμμετοχή των πολιτών και η οργάνωσή της για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της περιοχής τους αποτελεί φαινόμενο πολιτικής συμπεριφοράς. Γι αυτό το λόγο οι πολιτικές συνέπειες των περιφερειακών ανισοτήτων όπως εκφράζονται στις εκλογές τοπικού ή εθνικού ενδιαφέροντος, στη δραστηριότητα των μαζικών φορέων και στην ενεργοποίηση του πληθυσμού είναι καθοριστικής σημασίας παράγοντες. Η συνειδητοποίηση της καθυστέρησης σε σχέση με τις κεντρικές περιφέρειες από τον πληθυσμό των προβληματικών περιφερειών αποτελεί κίνητρο για μαζικές κινητοποιήσεις και συμμετοχή στις διαδικασίες άσκησης επιρροής και πολιτικής οργάνωσης. Εξάλλου οι μεγάλες περιφερειακές ανισότητας ενισχύουν την αντίδραση

27 27 σε διάφορα κοινωνικά και οικονομικά μέτρα της κυβέρνησης, με πεδίο εφαρμογής ολόκληρη τη χώρα γιατί συχνά δημιουργείται η πεποίθηση ότι τα μέτρα αυτά θα εντείνουν τις ανισότητες ευκαιριών που ήδη υπάρχουν. Συμπερασματικά, η πολίτική, ηθική και ανθρωπιστική διάσταση του περιφερειακού προβλήματος κάνει περισσότερο αισθητή την ανάγκη για την αποφασιστική αντιμετώπισή του σε εθνικό επίπεδο. «Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜ ΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» Το ΚΕΠΕ επιχειρεί την αξιολόγηση της περιφερειακής πολιτικής που εφαρμόστηκε στη χώρα μας μετά το 1950 και τη διατύπωση ορισμένων συμπερασμάτων όπως: Η αποτελεσματικότητα της πολιτικής αυτής δεν υπήρξε ικανοποιητική, γιατί τα μέτρα που χρησιμοποιήθηκαν δεν ήταν κατάλληλα ή δεν εφαρμόστηκαν στην έκταση εκείνη που θα μπορούσε να φέρει αξιόλογα αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα φαίνεται ότι έλειψε η πολιτική βούληση για την ριζική αντιμετώπιση του περιφερειακού προβλήματος. Γι αυτό το λόγο τα μέσα πολιτικής δεν ήταν ανάλογα προς το μέγεθος του προβλήματος και προς τους γενικούς σκοπούς της περιφερειακής ανάπτυξης που είχαν τεθεί. Συγκεκριμένα, τα κίνητρα που θεσπίστηκαν δεν συνδυάστηκαν με άλλα σημαντικά μέτρα περιφερειακής ανάπτυξης για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς τους. Επιπλέον, η πολιτική των κινήτρων βασίστηκε κυρίως στις φορολογικές απαλλαγές, οι οποίος όμως ενεργοποιούνται σαν κίνητρο μόνο

28 28 όταν υπάρξουν κέρδη. Αντίθετα, δεν χρησιμοποιήθηκαν άλλα κίνητρα που μειώνουν τους επιχειρηματικούς κινδύνους ή διευκολύνουν την εξεύρεση πιστωτικών μέσων. Επομένως, τα πλεονεκτήματα της πολιτικής κινήτρων για την εγκατάσταση βιομηχανικών κυρίως μονάδων στην περιφέρεια,, δεν ήταν τόσο ισχυρά, ώστε να αντισταθμίσουν τα υφιστάμενα πλεονεκτήματα εγκατάστασης στα ήδη ανεπτυγμένα βιομηχανικά κίνητρα και κυρίως στην Αθήνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει ο Ο.Ο.Σ.Α.(οργανισμός συνεργασίας και ανάπτυξης), στην μελέτη του για την περιφερειακή πολιτική στη χώρα μας. Η σχετική υπεροχή της πρωτεύουσας σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα σε όρους οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες δείχνουν καθαρά ότι είναι ακόμη μακρύς ο δρόμος για να επιτευχθεί ικανοποιητική περιφερειακή ισορροπία και ίσως πιο σημαντικό, για να δημιουργηθεί μια νέα δυναμική αντιμετώπιση, η οποία θα επιβεβαιώνει ότι η νέα ισορροπία μπορεί να συγκρατηθεί και να αυτοτροφοδοτηθεί στο μέλλον Η εμπειρία των άλλων χωρών δείχνει ότι οι αντικειμενικοί σκοποί της περιφερειακής πολιτικής μπορούν καλύτερα να πραγματωθούν σε περιόδους γενικής ανάπτυξης και επέκτασης. Σε περιόδους χαμηλής ή αρνητικής ανάπτυξης, μεταφορά πόρων από τις περισσότερο στις λιγότερο προικισμένες περιφέρειες είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Από την επισκόπηση και την ανάλυση της περιφερειακής πολιτικής προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα.

29 29 α) Το κράτος με την άσκηση της περιφερειακής πολιτικής προσπάθησε να επηρεάσει τη δράση των δυνάμεων της αγοράς και να μειώσει τις αρνητικές επιδράσεις του στη χωροταξική κατανομή των οικονομικών δραστηριοτήτων. β) Η διαδικασία της διάχυσης της ανάπτυξης δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία εξαιτίας της παρεμβολής εμποδίων από την εξελισσόμενη αντίθετη απομυζητική διαδικασία. γ) Η πολιτική κατανομή των δημοσίων και παράλληλων επενδύσεων και η πολιτική καθιέρωσης κινήτρων αν και δεν άλλαξαν το συσχετισμό της χωροταξικής κατανομής της βιομηχανικής δραστηριότητας ανάμεσα στην περιοχή της Αθήνας και της περιφέρειας, δημιούργησαν όμως ορισμένες επιθυμητές πολικές συγκεντρώσεις, που αποδυνάμωσαν την περιφέρεια ακόμη περισσότερο, χωρίς να δημιουργήσουν το ισορροπημένο αστικό-βιομηχανικό δίκτυο οικισμών της χώρας. δ) Οι συχνές μεταβολές της περιφερειακής πολιτικής και η λήψη μέτρων δυσκόλεψαν την πραγματική ένταξη της πολιτικής για τις προβληματικές περιοχές σ ένα ευρύτερο εθνικό πλαίσιο και τη δημιουργία προϋποθέσεων αυτοδύναμης ανάπτυξης στις περιοχές αυτές. ε) Η αυξανόμενη σημασία του προγραμματισμού ενίσχυσε τις συγκεντρωτικές τάσεις της δημόσιας διοίκησης με αρνητικές συνέπειες στη διαδικασία λήψης περιφερειακών οικονομικών αποφάσεων. Πρέπει να τονισθεί, τέλος, ότι δεν υπάρχουν συστηματικές μελέτες αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της περιφερειακής πολιτικής στη χώρα μας. Όλες οι διατυπώσεις στηρίζονται στην υπόθεση της σταθερότητας της εξάσκησης της ελκτικής δύναμης της πρωτεύουσας, ενώ παραλείπεται η βαθύτερη ανάλυση, με σύγχρονες μεθόδους, των δεδομένων της διαπεριφερειακής και της ενδοπεριφερειακής διάστασης του περιφερειακού μας προβλήματος.

30 30 Από τις συνηθισμένες μεθόδους αξιολόγησης της περιφερειακής πολιτικής χρησιμοποιείται συνήθως η ορθολογική ερμηνεία στατιστικών στοιχείων. Πριν προχωρήσουν οι αρμόδιες υπηρεσίες σε μελέτες αποτίμησης κόστους-ωφελειών, θα ήταν δυνατό των πραγματοποιήσεων που έγιναν σε σύγκριση με τις προβλεπόμενες πραγματοποιήσεις, χωρίς την εφαρμογή, έστω των ανίσχυρων μέτρων πολιτικής που εφαρμόστηκαν. «Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ» Στη μελέτη του Ο.Ο.Σ.Α., που αναφέραμε ήδη, υποστηρίζεται ότι στην εκτίμηση των προοπτικών της περιφερειακής ανάπτυξης στη χώρα μας πρέπει να ληφθούν υπόψη ορισμένοι ειδ ικο ί παράγοντες όπως: α) Οι ανάγκες και οι δυνατότητες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης δεν μπορούν να παραγνωριστούν στην κατανομή των διαθέσιμων πόρων. β) Οι μεγάλες ανάγκες σε υποδομή σ ολόκληρη τη χώρα επιβάλλουν σύγκλιση των ανταγωνιζόμενων σκοπών, καθορισμό των προτεραιοτήτων και εκπόνηση λεπτομερειακών προγραμμάτων εφαρμογής της περιφερειακής στρατηγικής και αναλυτικός προϋπολογισμός κόστους. γ) Η σκοπιμότητα και η αποτελεσματικότητα όλων των κλαδικών μέτρων πολιτικής πρέπει να μελετηθεί σε σχέση με την συνέπειά του προς τους στόχους της περιφερειακής στρατηγικής. δ) Η βελτίωση της οικονομικής αποτελεσματικότητας των δραστηριοτήτων στην περιφέρεια εξαρτάται από τον εξοπλισμό της σε έργα υποδομής. ε) Η προσδοκώμενη ανάπτυξη στις περιφέρειες μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν το εργατικό δυναμικό εκπαιδευθεί και αφομοιώσει τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και αναπτύξει τις ικανότητές του για να τις εφαρμόσει.

31 31 Στη συνέχεια η μελέτη επισημαίνει την ανάγκη αύξησης του διαθέσιμου στατιστικού υλικού σε περιφερειακή βάση, διεύρυνσης της αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκησης, επιβολής περιοριστικών μέτρων για την πιο πέρα βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής της Αθήνας, προώθησης του προγράμματος βιομηχανικών περιοχών και μεγαλύτερης έμφασης στον τομέα των υπηρεσιών για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης. Συμπερασματικά μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει τη διπλωματική έκφραση «συγκρατημένη αισιοδοξία για τις προοπτικές μείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων και αύξησης της ισόμερης ανάπτυξης στον ελληνικό χώρο. Η πρόβλεψη αυτή στηρίζεται στους εξής κυρίως λόγους: α) Στην αντιστροφή του πληθυσμιακού μονόδρομου, που γίνεται εμφανής από τη σύγκριση των δημοσιογραφικών στοιχείων των απογραφών 1971 και β) Στην συνειδητοποίηση της σοβαρότητας του περιφερειακού προβλήματος από τον λαό, τα πολιτικά κόμματα, τους κοινωνικούς φορείς και ιδιαίτερα από τους κατοίκους της υπαίθρου, που δίκαια υπερασπίζουν το δικαίωμά τους να συμμετέχουν ισόμερα στη διανομή του εθνικού πλούτου. γ) Στην αυξανόμενη εδραίωση της πεποίθησης στο λαό και την ηγεσία του για την ανάγκη να ληφθούν άμεσα μέτρα αποκέντρωσης της κρατικής εξουσίας και δημιουργίας της κρατικής εξουσίας και δημιουργίας του υποβάθρου για τη διάχυση των οικονομικών δραστηριοτήτων και την ορθολογικότερη χωροταξική κατανομή των δημοσίων επενδύσεων. δ) Στη συνεχώς ισχυροποιούμενη και ενισχυόμενη τάση επέκτασης και ενδυνάμωσης των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών της τοπικής αυτοδιοίκησης για μεγάλη σειρά προβλημάτων, που συνδέονται άμεσα με την ποιότητα της ζωής των πολιτών.

32 32 ΜΕΡΟΣ Β «ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ » Οι επενδύσεις σε μια χώρα αποτελούντο βασικότερο παράγοντα ανάπτυξης αυτής. Όταν δεν συνδυάζονται με εκσυγχρονισμό και εισαγωγή προηγμένης τεχνολογίας, συμβάλλουν αποφασιστικά στην αύξηση της παραγωγής, της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων και γενικά στην ευημερία του τόπομ. Στην κρισιμότατη φάση της οικονομίας μας σήμερα, το θέμα των επενδύσεων και ειδικότερα η διάρθρωση αυτών, με σκοπό να εντοπιστούν οι πραγματικές αιτίες του προβλήματος, για να οδηγηθούμε σε σωστές λύσεις. Από τα σχετικά στοιχεία προκύπτει ότι την πενταετία οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου αυξάνουν με ετήσιο ρυθμό 6%. Από το 1980 όμως αρχίζει η πτωτική τάση [πίνακας Α σελ... ]. Μεγάλη μείωση παρατηρείται τα έτη , μικρότερη μείωση τα έτη Το 1984 έχουμε σχετικά μεγάλη μείωση και το 1985 έχουμε αύξηση. Τα έτη έχουμε πάλι μείωση και από το 1988 μέχρι και το 1990 έχουμε αύξηση. Το 1991 έχουμε πάλι μείωση. Πέρα όμως από τη μεταβολή των επενδύσεων, μεγαλύτερη σημασία έχει και θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα η εξέλιξη των ακαθάριστων επενδύσεων σε σχέση με το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (πίνακας Α). Και η πορεία του δείκτη αυτού δεν είναι θετική. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι η σχέση αυτή στις χώρες-μέλη της ΕΟΚ είναι κατά πολύ μεγαλύτερη διαπιστώνουμε το βαθμό καθυστέρησης και σ αυτόν τον τομέα.

33 33 Ο περιορισμός των επενδύσεων, όπως προκύπτει από τα παραπάνω στοιχεία έχει σαν συνέπεια την αύξηση της κατανάλωσης, η οποία όταν δεν συνοδεύεται και με διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της οικονομίας (επενδύσεις), ασκεί πληθωριστικές πιέσεις, ευνοεί τις εισαγωγές ξένων προϊόντων και γενικά περιορίζει την ανάπτυξη της χώρας. «ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ» Οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: α) Δημόσιες επενδύσεις β) Ιδιωτικές επενδύσεις α) Δημόσιες επ ενδύσεις Από τα στοιχεία του ίπίνακα Β' (σελ...)1 προκύπτει ότι οι δημόσιες επενδύσεις ακολουθούν αυξητικό ρυθμό μέχρι το Από το 1986 αρχίζει η μείωσή τους, τόσο σε απόλυτους ρυθμούς, όσο και σε ποσοστό στο σύνολο των επενδύσεων. Η πτωτική τάση συνεχίζεται μέχρι το 1990 και το 1991 αρχίζει πάλι η αύξηση. Ακριβώς την αντίθετη πορεία ακολουθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις. Παρατηρούνται λοιπόν ότι οι δημόσιες επενδύσεις έχουν μεγάλο μερίδιο στις συνολικές επενδύσεις και η αυξητική τους τάση είναι σε βάρος των ιδιωτικών επενδύσεων. Οι δημόσιες επενδύσεις είναι χαμηλής και ορισμένης φορές ανύπαρκτης ή και αρνητικής απόδοσης. Ακόμη δε και στην περίπτωση της θετικής απόδοσης, η απόδοση των δημοσίων επενδύσεων είναι βραδεία.

34 34 Η μείωση των συνολικών επενδύσεων με αυξανόμενο το μερίδιο των δημοσίων επενδύσεων και παράλληλη μείωση των ιδιωτικών έχει στην συνέπεια τον περιορισμό των δυνατοτήτων οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Όμως θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι οι δημόσιες επενδύσεις είναι άίιτές που πραγματοποιούνται από το δημόσιο και τις δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς. Οι επενδύσεις αυτές αφορούν κυρίως έργα υποδομής που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη της οικονομίας στο σύνολό της, αλλά και του ιδιωτικού τομέα ιδιαίτερα. Με αυτά τα δεδομένα οι δημόσιες επενδύσεις οπωσδήποτε είναι απαραίτητες αλλά θα πρέπει: α) Να υπάρχει πρόγραμμα με αυστηρές προτεραιότητες. Είναι γνωστό ότι στη χώρα μας τέτοιες προτεραιότητες δεν καθορίζονται. Οι κομματικές, προσωπικές και άλλου είδους παρεμβάσεις οδηγούν πολλές φορές σε κατάργηση των κριτηρίων επιλογής των δημοσίων επενδύσεων, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να χαρακτηρίζονται εκ των υστέρων ακόμη και αρνητικές. β) Το ποσοστό συμμετοχής τους στο σύνολο των επενδύσεων να μην διαταράσσει τις κάθε φορά νομισματικές ισορροπίες. β) Ιδιωτικές Επενδύσεις Όσον αφορά το σύνολο των επενδύσεων στον ιδιωτικό τομέα παρατηρούμε μια πτωτική τάση μέχρι το 1984 Γσελ. (πίνακασ Π1. Από το 1985 αρχίζει αυξητική τάση, η οποία αντιστρέφεται πάλι από το 1991 και μετά. Όσον αφορά τώρα τη σχέση ιδιωτικών επενδύσεων με το ακαθάριστο εθνικό προϊόν παρατηρούμε και εδώ μια πτωτική τάση μέχρι το 1984, στασιμότητα το 1985 και από το 1986 αυξητική τάση μέχρι το Το 1991 πάλι αρχίζει η πτωτική τάση.

35 35 Η σημαντική αυτή μείωση των επενδύσεων στον ιδιωτικό τομέα είχε σαν άμεσες συνέπειες: 1) την μείωση της παραγωγής. 2) την αύξηση της ανεργίας. 3) την μείωση της παραγωγικότητας. Αν μελετήσουμε την διάρθρωση των επενδύσεων στον ιδιωτικό τομέα παρατηρούμε ότι ένα πολύ σημαντικό ποσοστό (30-39% στο σύνολο των ιδιωτικών επενδύσεων, 22-29% στο σύνολο των επενδύσεων) αφορά επενδύσεις σε κατοικίες. Στη χώρα μας θεωρείται ότι την τόνωση της οικοδομικής δραστηριότητα θα επιτευχθεί η οικονομική ανάπτυξη. Αν συγκρίνουμε το ποσοστό επένδυσης σε κατοικίες σε σχέση με το σύνολο των ακαθάριστων πάγιων επενδύσεων, με τα αντίστοιχα ποσά άλλων χωρών, παρατηρούμε ότι βρισκόμαστε στα υψηλότερα ποσοστά μεταξύ των χωρών του Ο.Ο.Σ.Α. Καταλήγουμε λοιπόν στον συμπέρασμα ότι οι επενδύσεις σε κατοικίες πέραν ενός ορίου έχουν αρνητικά αποτελέσματα, γιατί ωθούν τις αποταμιεύσεις σε μη παραγωγικές επενδύσεις και διατηρήσουν τις νομισματικές ισορροπίες. Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνούμε ότι ο κεφαλαιακός συντελεστής στις κατοικίες είναι πολύ υψηλός σε σχέση με τον αντίστοιχο συντελεστή στη βιομηχανία και γεωργία. Αυτό σημαίνει ότι η επένδυση ενός ποσού στη βιοτεχνία ή τη γεωργία θα έχει πολλαπλάσια αύξηση του εθνικού προϊόντος απ ότι αν επενδυόταν το ποσό αυτό σε κατοικίες. Κατά συνέπεια στόχος και επιλογή της κυβέρνησης θα πρέπει να είναι η ενίσχυση των παραγωγικών τομέων της οικονομίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα πρέπει να διατεθούν μεγαλύτερα ποσά, γιατί θα έχουμε διεύρυνση της παραγωγικής

36 36 βάσης της οικονομίας, μείωση της ανεργίας, αύξηση του εθνικού προϊόντος και αντιπληθωριστικές πιέσεις. «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ» Οι επενδύσεις στον τομέα της μεταποίησης, καθώς και το ποσοστό αυτών στο σύνολο των ιδιωτικών επενδύσεων και στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν παρουσιάζονται στον πίνακα Δ. Από τα στοιχεία του Γϊσελ....ϊ πίνακα Δ Ί προκύπτει ότι οι επενδύσεις στον τομέα της μεταποίησης σε σχέση με το σύνολο των ιδιωτικών επενδύσεων κατά το χρονικό διάστημα κυμαίνονται από 21,3-26,0%. Σε σταθερές τιμές παρατηρούμε ότι οι επενδύσεις στη μεταποίηση μέχρι και το 1997 ήταν μικρότερες από το Μετά αρχίζει η αύξηση αλλά από το 1991 παρατηρείται πάλι μείωση. Όσον αφορά τώρα τις επενδύσεις στη μεταποίηση σε σχέση με το ακαθάριστο εθνικό προϊόν, παρατηρούμε ότι από 3,1% που ήταν το 1980, μειώνεται συνεχώς μέχρι το 1985 (2,2%). Από το 1986 αρχίζει πάλι η αύξηση που συνεχίζεται μέχρι το (3,1%). Από το 1991 αρχίζει πάλι η μείωση. Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι οι επενδύσεις στον τομέα της μεταποίησης βρίσκονται σε ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο και δεν διαφαίνονται προοπτικές αύξησης αυτών. Οι πραγματοποιούμενες ετήσιες επενδύσεις μόλις επαρκούν για την αντικατάσταση φθειρόμενου βιομηχανικού κεφαλαίου. Δηλαδή παρατηρείται το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης της χώρας. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι στις βιομηχανικές χώρες παρατηρείται νέα βιομηχανική επανάσταση με τη χρήση της βιοτεχνολογίας, της πληροφορικής διαπιστώνουμε ότι συνεχώς μεγαλώνει η απόσταση που μας χωρίζει.