ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ (12 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2009)

Transcript

1 ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ (12 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2009) ΘΕΜΑ: Π.Π.Α.Ε. Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε. ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΑΚΙΔΗΣ, ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ Ι. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ ΑΦΑΝΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (Π.Π.Α.Ε.) Α. ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ (Κώδικας Δημοσίων Έργων Ν. 3669/2008) Άρθρο 52 παρ. 1-4: «Επιμετρήσεις. 1. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής του έργου λαμβάνονται όλα τα αναγκαία στοιχεία για την επιμέτρηση των ποσοτήτων των εκτελούμενων εργασιών. Οι επιμετρήσεις συντάσσονται με μέριμνα και δαπάνη του αναδόχου και υπόκεινται στον έλεγχο της υπηρεσίας. Τα επιμετρητικά στοιχεία λαμβάνονται από κοινού από τον επιβλέποντα και τον εκπρόσωπο του αναδόχου, καταχωρούνται σε επιμετρητικά φύλλα εις διπλούν, που υπογράφονται από τα δύο μέρη και καθένα παίρνει από ένα αντίγραφο. 2. Στο τέλος κάθε μήνα ο ανάδοχος συντάσσει επιμετρήσεις κατά διακριτά μέρη του έργου για τις εργασίες που εκτελέσθηκαν τον προηγούμενο μήνα. Η επιμέτρηση περιλαμβάνει για κάθε εργασία συνοπτική περιγραφή της με ένδειξη του αντίστοιχου άρθρου του τιμολογίου ή των πρωτοκόλλων κανονισμού τιμών μονάδας νέων εργασιών, που εκτελέσθηκαν και τα αναγκαία γι' αυτό επιμετρητικά σχέδια και διαγράμματα, με βάση τα στοιχεία απευθείας καταμέτρησης των εργασιών ή των πρωτοκόλλων της επόμενης παραγράφου. Οι επιμετρήσεις, συνοδευόμενες από τα αναγκαία επιμετρητικά σχέδια, υποβάλλονται από τον ανάδοχο στη διευθύνουσα υπηρεσία για έλεγχο, αφού υπογραφούν από αυτόν με την ένδειξη "όπως συντάχθηκαν από τον ανάδοχο". Η διευθύνουσα υπηρεσία μετά την παραβολή προς τα επιμετρητικά στοιχεία, τον έλεγχο και τυχόν διόρθωση των υπολογισμών, εγκρίνει τις επιμετρήσεις και τις κοινοποιεί στον ανάδοχο. Η κοινοποίηση αυτή θεωρείται πράξη της διευθύνουσας υπηρεσίας κατά την έννοια της παραγράφου 1 του άρθρου 76 του παρόντος και ο ανάδοχος αν δεν αποδέχεται τις διορθώσεις μπορεί να ασκήσει το προβλεπόμενο δικαίωμα της ένστασης. 3. Όταν πρόκειται για εργασίες που η ποσοτική τους επαλήθευση δεν θα είναι δυνατή στην τελική μορφή του έργου, όπως εργασίες που πρόκειται να επικαλυφθούν από άλλες και δεν θα είναι τελικά εμφανείς, ποσότητες που παραλαμβάνονται με ζύγιση ή άλλα παρόμοια, ο ανάδοχος υποχρεούται να καλέσει τον επιβλέποντα να προβούν από κοινού στην καταμέτρηση ή ζύγιση και να συντάξουν πρωτόκολλο παραλαβής αφανών εργασιών ή πρωτόκολλο ζυγίσεως αντίστοιχα. Η διευθύνουσα υπηρεσία μπορεί σε σοβαρές περιπτώσεις να ορίσει επιτροπή για την παραλαβή των εργασιών και τη σύνταξη των πιο πάνω πρωτοκόλλων. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί επίσης και η προϊσταμένη αρχή να παραγγείλει

2 2 τη συγκρότηση τέτοιων επιτροπών. 4. Ειδικώς ο χαρακτηρισμός των εδαφών που κατασκευάζεται το έργο, γίνεται από δύο ή περισσότερους τεχνικούς υπαλλήλους, που ορίζονται από τη διευθύνουσα υπηρεσία. Ο ορισμός της επιτροπής αυτής ανακοινώνεται στην προϊσταμένη αρχή, η οποία μπορεί να ορίσει και άλλον υπάλληλο να συμμετέχει στο έργο της επιτροπής. Η προϊσταμένη αρχή μπορεί σε κάθε περίπτωση να ορίσει άλλη επιτροπή για επανέλεγχο και χαρακτηρισμό εδαφών. Σε περίπτωση που δεν επαρκεί το τεχνικό προσωπικό ή σε περίπτωση αδυναμίας να ληφθεί απόφαση, λόγω διαφωνίας των υπαλλήλων που ορίζονται σε άρτιο αριθμό, ο ανωτέρω χαρακτηρισμός εδαφών γίνεται κατά τον προσφορότερο τρόπο με απόφαση της προϊσταμένης αρχής (..). Άρθρο 53 παρ. 3: «Μετά τη λήξη κάθε μήνα ή άλλης χρονικής περιόδου που τυχόν ορίζει η σύμβαση για τις τμηματικές πληρωμές, ο ανάδοχος συντάσσει λογαριασμό των οφειλόμενων σε αυτόν ποσών από εργασίες που εκτελέσθηκαν. Οι λογαριασμοί αυτοί στηρίζονται στις καταμετρήσεις των εργασιών και στα πρωτόκολλα παραλαβής αφανών εργασιών». Άρθρο 45 παρ. 2: «Όταν πρόκειται για υπογραφή του χρονοδιαγράμματος, των επιμετρήσεων, των πρωτοκόλλων αφανών εργασιών, των πρωτοκόλλων κανονισμού τιμών μονάδος νέων εργασιών (Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε.), των Ανακεφαλαιωτικών Πινάκων, συμπληρω-ματικών συμβάσεων, των πιστοποιήσεων και της επί τόπου παρακολούθησης και διοίκησης κατασκευής του έργου, ο ανάδοχος μπορεί να αντιπροσωπευθεί από τεχνικό στέλεχος της επιχείρησης ή άλλο τεχνικό που έχει τα νόμιμα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα». Β. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ - ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Κατά τον Νόμο η σύνταξη του Π.Π.Α.Ε. γίνεται από κοινού (ανάδοχος και επιβλέπων). Στην πράξη συντάσσεται (μετά την εκτέλεση των εργασιών) από τον ανάδοχο και υποβάλλεται (συνήθως άτυπα) προς έγκριση στην Υπηρεσία. Στην πράξη, επίσης, πολλές φορές το Π.Π.Α.Ε. περιέχει, παρά τον τίτλο του, το σύνολο των εργασιών (αφανών εμφανών). Κατά τον Χρ. Μητκίδη («Συμβάσεις Δημοσίων Έργων», έκδ. 2009), «Στις περιπτώσεις αυτές, εφόσον το σχετικό έγγραφο τιτλοφορείται μεν Π.Π.Α.Ε., αλλά έχει πράγματι τα στοιχεία της επιμέτρησης και υποβάλλεται προς έγκριση μεμονωμένα στην Δ.Υ., θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί ως «επιμέτρηση», δεδομένου ότι, κατά τη νομολογία των δικαστηρίων, οι διοικητικές πράξεις ερμηνεύονται και χαρακτηρίζονται από το περιεχόμενο και όχι τον τίτλο τους».

3 3 Στο Π.Π.Α.Ε. πρέπει να περιλαμβάνονται οι συνολικές ποσότητες των εργασιών είτε προβλέπονται από τη σύμβαση ή την τυχόν συμπληρωματική της είτε όχι. Ανακριβές περιεχόμενο των Πρωτοκόλλων. Ευθύνη. Χαρακτηριστική νομολογία: Άρειος Πάγος αριθ. 111/2009: «(.)από τη διάταξη του άρθρου 242 παρ. 1 του ΠΚ προκύπτει ότι για την αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της ψευδούς βεβαιώσεως απαιτείται ο, κατά την έννοια των άρθρων 13 περ. α και 263 Α του ΠΚ, υπάλληλος, στα καθήκοντα του οποίου ανάγεται η έκδοση ή η σύνταξη δημοσίων εγγράφων, να βεβαιώνει σε τέτοιο έγγραφο, για την κατάρτιση του οποίου έχει καθ` ύλη και κατά τόπο αρμοδιότητα, ψευδώς, περιστατικό, που μπορεί να έχει έννομες συνέπειες, δηλαδή να αναφέρεται στην γέννηση, μεταβολή ή απώλεια δικαιώματος ή δημόσιας ή ιδιωτικής έννομης σχέσης ή κατάστασης. Δημόσιο έγγραφο συνεπώς είναι και η βεβαίωση επί των ΠΠΑΕ, επιμετρήσεων εργασιών κλπ. που συντάσσονται από τον ανάδοχο, επί εκτελέσεως δημοσίων έργων, με την οποία ο αρμόδιος δημόσιος υπάλληλος βεβαιώνει την ακρίβεια τους, η οποία είναι αναγκαία προϋπόθεση για την καταβολή της αμοιβής του (.) Πέραν αυτών, όμως, διαπιστώθηκε ότι σε όλη τη διάρκεια εκτελέσεως του έργου ο ανάδοχος, προκειμένου να πληρωθεί, εμφάνιζε επιμετρήσεις, ΠΠΑΕ και λοιπά συναφούς χρησιμότητας στοιχεία, τα οποία ήσαν ανειλικρινή. Ειδικότερα, υπήρξαν πολλές περιπτώσεις, κατά τις οποίες ο Δ: α) για το ίδιο τμήμα του έργου εμφάνισε διπλά ΠΠΑΕ, με διαφορετική αρίθμηση και σε διαφορετικούς χρόνους, β) εμφάνισε ως εκτελεσθείσες, ποσότητες του έργου οι οποίες ούτε στη μελέτη προβλέπονταν, αλλά [το σπουδαιότερο] ούτε στην πραγματικότητα είχαν εκτελεσθεί και γ) εμφάνισε ως εκτελεσθείσες, ποσότητες του έργου οι οποίες προβλέπονταν στη μελέτη, αλλά στην πραγματικότητα δεν είχαν εκτελεσθεί (βλ. το από Πόρισμα, σελ. 10). Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι κατηγορούμενοι, με τις ιδιότητες που προαναφέρθηκαν, αποδέχθηκαν στο σύνολο τους τις επιμετρήσεις κλπ που εμφάνισε ο ανάδοχος, άλλοτε χωρίς καμιά διόρθωση και άλλοτε με κατ` επίφαση διορθώσεις, που δεν αποκαθιστούσαν την αλήθεια [διότι οι σχετικές αριθμητικές πράξεις ήσαν απολύτως λανθασμένες και προχώρησαν στην έγκριση αυτών, στην πιστοποίηση των λογαριασμών του αναδόχου [οι οποίοι περιλάμβαναν τις σχετικές εργασίες και την αναλογούσα δαπάνη, αμοιβή και λοιπές επιβαρύνσεις] και στην έκδοση των αντίστοιχων εντολών πληρωμής, τις οποίες, μετά από την εκάστοτε εγκριτική απόφαση του, λόγω ποσού αρμοδίου, προϊσταμένου κλιμακίου [το οποίο πειθόταν στις διαβεβαιώσεις των κατηγορουμένων], ακολουθούσε η εκταμίευση του δημοσίου χρήματος (βλ. παραπάνω, σκέψη αρ. 5) ( ) Η αντίστοιχη ζημία απέβαινε σε βάρος του Ελληνικού Δημοσίου και, αποτιμώμενη συνολικώς [όπως ορίζεται ανέκαθεν στο άρθρο 1 του ν. 1608/1950], όχι μόνο υπερέβαινε το ποσό των δραχμών , αλλά ήταν ιδιαίτερα μεγάλης αξίας, αφού και μόνο τα χρηματικά ποσά, που αναφέρονται στις αμέσως προηγούμενες σκέψεις (βλ. παραπάνω,

4 4 αρ. 11, 12 και 13), αθροίζονται σε ( =) δραχμές [στην πραγματικότητα, η ζημία του Ελληνικού Δημοσίου είναι πολύ μεγαλύτερη, διότι στα ως άνω ποσά προστίθεται ο αναλογούν ΦΠΑ, η ζημία από τις κακοτεχνίες του έργου και άλλα κονδύλια, τα οποία υπερβαίνουν τη δυνατότητα έρευνας στο πλαίσιο της παρούσας ποινικής δίκης]. Ο Δ, δηλαδή, διέπραξε απάτη σε βάρος του Ελληνικού Δημοσίου και για την πράξη αυτή, καταδικάσθηκε πρωτοδίκως, χωρίς τώρα το Δικαστήριο να ασχολείται ιδιαίτερα μαζί του, αφού η ασκηθείσα έφεση του έχει ήδη απορριφθεί ως ανυποστήρικτη. Στην πράξη αυτή, όμως, δεν θα μπορούσε να προβεί μόνος (βλ. κατάθεση ΣΤ, σελ. 34 των πρακτικών), δηλαδή χωρίς την άμεση και συνειδητή υποστήριξη των δημοσίων υπαλλήλων, οι οποίοι ήσαν κατά νόμο υποχρεωμένοι να επαληθεύουν τις επιμετρήσεις και τους λογαριασμούς του, να πιστοποιούν την ακρίβεια αυτών και να εντέλλονται τις πληρωμές και, με τον τρόπο αυτό, να δημιουργούν το υπόβαθρο έκδοσης των τελικών, εγκριτικών αποφάσεων από τα ως άνω αρμόδια όργανα, τα οποία εκπροσωπούσαν εκάστοτε [λόγω ποσού] το ελληνικό Δημόσιο και, παραπλανώμενα από τους αναληθείς λογαριασμούς τού Δ και τις επ` αυτών πιστοποιήσεις και εντολές των υφισταμένων τους, διέτασσαν την αντίστοιχη εκταμίευση. Οι υπάλληλοι αυτοί ήσαν οι δύο κατηγορούμενοι. Από αυτούς, ο κατηγορούμενος Χ1, με την ιδιότητα του επιβλέποντος των οικοδομικών εργασιών κατά τη διάρκεια της πρώτης εργολαβίας, προσυπέγραψε, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο και με πρόθεση να διευκολύνει τον Δ, στις επιμετρήσεις, στα πρωτόκολλα παραλαβής αφανών εργασιών (ΠΠΑΕ) και στα πρωτόκολλα ζυγίσεως σιδηρού οπλισμού (ΠΖΣΟ), που εκείνος υπέβαλλε στην υπηρεσία, καθώς και στις πιστοποιήσεις των λογαριασμών και στις εντολές προς πληρωμή, που εξέδιδε ο συγκατηγορούμενός του Χ2, ως προϊστάμενος της Διευθύνουσας Υπηρεσίας. Και ο τελευταίος, με την εν λόγω ιδιότητα και έχοντας ως έρεισμα την προσυπογραφή του συγκατηγορουμένου του Χ1, χωρίς, επίσης, ουσιαστικό έλεγχο και με πρόθεση να διευκολύνει τον Δ, ενέκρινε τις επιμετρήσεις, τα ΠΠΑΕ και τα ΠΖΣΟ και εξέδιδε τις πιστοποιήσεις και τις εντολές προς πληρωμή, όπως ειδικότερα αναφέρεται στο διατακτικό. Με τον τρόπο αυτό και κατ` ορθότερο νομικό χαρακτηρισμό, οι δύο κατηγορούμενοι δεν έγιναν συναυτουργοί της απάτης, την οποία μετήλθε ο Δ, αλλά άμεσοι συνεργοί σ` αυτήν, δεδομένου του ότι, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η εξαπάτηση των αρμοδίων προϊσταμένων κλιμακίων δεν θα μπορούσε να συντελεσθεί χωρίς τις προηγούμενες υπηρεσιακές ενέργειες των εν λόγω κατηγορουμένων, που ενίσχυσαν την αξιοπιστία των αναληθών παραστάσεων του αναδόχου και οδήγησαν αποτελεσματικά στην έκδοση των αντίστοιχων αποφάσεων για τις υπέρ εκείνου εκταμιεύσεις (.) Οι δύο κατηγορούμενοι αρνήθηκαν εν γένει την κατηγορία και ειδικότερα το δόλο τους. Ειδικότερα, υποστήριξαν ότι οι ίδιοι, που ασκούσαν τα καθήκοντα τους στην Αθήνα, δεν είχαν σχεδόν καμιά επαφή με το έργο, το οποίο εκτελούνταν στη.... Και ότι για το λόγο αυτό, προκειμένου να δεχθούν τους λογαριασμούς του αναδόχου, βασίζονταν

5 5 αποκλειστικά στις επιμετρήσεις, ΠΠΑΕ, ΠΖΣΟ κλπ, τα οποία συνέτασσε εκείνος και προσυπέγραψαν οι βοηθοί επιβλέποντες, που βρίσκονταν στον τόπο του έργου. Ανεξάρτητα από την ενδεχόμενη, παράλληλη ευθύνη των βοηθών επιβλεπόντων, η οποία δεν αποτελεί πλέον αντικείμενο της δίκης [διότι εναντίον κάποιων από αυτούς δεν απαγγέλθηκε κατηγορία, ενώ οι βοηθοί επιβλέποντες Η και Θ έχουν αθωωθεί πρωτοδίκως], η προσωπική ευθύνη των κατηγορουμένων, με τις ιδιότητες που προαναφέρθηκαν, δεν αίρεται. Σύμφωνα με το νόμο (βλ. παραπάνω, σκέψη αρ. 3), ο μεν προϊστάμενος της Διευθύνουσας Υπηρεσίας έχει την υποχρέωση να ελέγχει την εκ μέρους των επιβλεπόντων άσκηση της επιβλέψεως του έργου, ο δε επιβλέπων έχει την υποχρέωση να ελέγχει την εκ μέρους του βοηθού επιβλέποντος άσκηση των καθηκόντων εκείνου, χωρίς κανένας από αυτούς να έχει τη δυνατότητα να μετακυλήσει την ευθύνη στους υφισταμένους του και να απαλλαγεί από αυτήν. Πέραν τούτου, όμως, στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ισχυρισμός των κατηγορουμένων ότι αυτοί "δεν γνώριζαν" την πραγματική κατάσταση, διότι "παραπλανήθηκαν" από τους βοηθούς επιβλέποντες, ελέγχεται ως προσχηματικός και αβάσιμος, όπως αναφέρθηκε ήδη και συνοψίζεται στη συνέχεια (..)» Διαφωνίες Κατά την υπ αριθ. 2755/2008 Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, «( ) πράξη της Διευθύνουσας Υπηρεσίας, την οποία ο ανάδοχος, εάν δεν αποδέχεται, μπορεί να προσβάλει με ένσταση και, ακολούθως, εάν συντρέχει περίπτωση, να τηρήσει την διαγραφόμενη στο άρθρο 12 του Ν. 1418/1984 διοικητική διαδικασία, αποτελεί μόνο η πράξη, με την οποία η Διευθύνουσα Υπηρεσία, μετά από έλεγχο και διόρθωση των υπολογισμών των επιμετρητικών στοιχείων και των πρωτοκόλλων παραλαβής αφανών εργασιών, πρωτοκόλλων χαρακτηρισμού εδαφών και πρωτοκόλλων ζυγίσεως, εγκρίνει τις επιμετρήσεις και τις κοινοποιεί στον ανάδοχο. Από αυτά παρέπεται ότι, προκειμένου περί επιμετρήσεων, οποιαδήποτε αιτίαση του αναδόχου, που αφορά είτε στα επιμετρητικά στοιχεία, είτε στα πρωτόκολλα παραλαβής αφανών εργασιών και τα λοιπά ως άνω πρωτόκολλα, μπορεί να προβληθεί μόνο με την ένσταση κατά της εγκριτικής των επιμετρήσεων αυτών πράξεων της Διευθύνουσας Υπηρεσίας και, κατά συνέπεια, οποιαδήποτε άλλη πράξη της Διευθύνουσας Υπηρεσίας, που δεν αφορά τις επιμετρήσεις που υποβάλλονται προς έγκριση από τον ανάδοχο αλλά με την οποία διαμορφώνονται τα επιμετρητικά στοιχεία ή τα πρωτόκολλα παραλαβής αφανών εργασιών και τα λοιπά ως άνω πρωτόκολλα, δεν υπόκειται αυτοτελώς σε ένσταση, αφού τέτοια επέμβαση της Υπηρεσίας, μη προβλεπόμενη από τις ως άνω διατάξεις, δεν επάγεται έννομες συνέπειες, μη δεσμεύουσα ούτε τη Διοίκηση ούτε τον ανάδοχο, ως μη εκτελεστή. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, ο ανάδοχος μπορεί να προσβάλει παραδεκτώς, με ένσταση, την πράξη της Διευθύνουσας Υπηρεσίας, με την οποία, μετά από έλεγχο και διόρθωση των

6 6 υπολογισμών, βάσει των επιμετρητικών στοιχείων και των πρωτοκόλλων παραλαβής αφανών εργασιών και των λοιπών ως άνω πρωτοκόλλων, εγκρίνει τις υποβληθείσες από τον ανάδοχο επιμετρήσεις (ΣτΕ 3089/2007, 3790/2006, 2025/2006, 586/2005)». Η ανωτέρω παγιωμένη άποψη της νομολογίας δεν με βρίσκει σύμφωνο διότι οι ποσότητες του Π.Π.Α.Ε. μπορεί να περιληφθούν σε λογαριασμό πριν τη σύνταξη και έγκριση της αναλυτικής επιμέτρησης (βλ. παρ. 3 του άρθρου 53 του Κώδικα Δημοσίων Έργων: «Οι λογαριασμοί αυτοί στηρίζονται στις καταμετρήσεις των εργασιών και στα πρωτόκολλα παραλαβής αφανών εργασιών»). Κατά την υπ αριθ. 388/2007 Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, «( ) μετά την έκδοση της αποφάσεως της Προϊσταμένης Αρχής, με την οποία έγινε δεκτή η ένσταση του αναιρεσείοντος κατά των περικοπών της Διευθύνουσας Υπηρεσίας, δεν απαιτείτο η αναπομπή της υποθέσεως στη Διευθύνουσα Υπηρεσία, προκειμένου η τελευταία να τροποποιήσει αναλόγως το 1ο Π.Π.Α.Ε., αλλά τούτο, από της εκδόσεως της επί της ενστάσεως αποφάσεως, θεωρείται ότι έχει τροποποιηθεί σύμφωνα με το περιεχόμενο της αποφάσεως αυτής και ότι οι περικοπείσες εργασίες έχουν περιληφθεί σε αυτό. Επομένως, στην προκειμένη περίπτωση, δεν στοιχειοθετείται «παράλειψη» ή «σιωπηρή άρνηση» της Προϊσταμένης Αρχής, βλαπτική των συμφερόντων του αναιρεσείοντος, ο οποίος δύναται να υποβάλει, σύμφωνα με το άρθρο 40 του π.δ/τος 609/1985, λογαριασμό προς πιστοποίηση και πληρωμή των ανωτέρω εργασιών, συνοδευόμενο από το 1ο Π.Π.Α.Ε. και την επί της ενστάσεώς του απόφαση της Προϊσταμένης Αρχής». ΙΙ. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΤΙΜΩΝ ΜΟΝΑΔΑΣ ΝΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε.) Α. ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ (Κώδικας Δημοσίων Έργων Ν. 3669/2008) Άρθρο 57 παρ. 2, 6-8: «2. Κάθε σύμβαση επόμενη της αρχικής συνοδεύεται από Ανακεφαλαιωτικό Πίνακα Εργασιών (Α.Π.Ε.) που περιλαμβάνει ιδίως τις ενδείξεις των εργασιών, τις τιμές μονάδας των εργασιών, τα μεγέθη των ποσοτήτων, τις δαπάνες του προϋπολογισμού του αρχικά ανατεθέντος έργου, του προϋπολογισμού της αμέσως προηγούμενης σύμβασης και του προϋπολογισμού της προς κατάρτιση νέας σύμβασης (.)6. Αν στον Ανακεφαλαιωτικό Πίνακα Εργασιών περιλαμβάνονται και εργασίες για τις οποίες δεν υπάρχουν τιμές μονάδας, ο Ανακεφαλαιωτικός Πίνακας συνοδεύεται από πρωτόκολλο που κανονίζει τις τιμές για τις εργασίες αυτές. Ο κανονισμός τιμών μονάδας νέων εργασιών γίνεται με υποχρεωτική εφαρμογή κατά σειρά των κατωτέρω περιπτώσεων α', β' και γ' ως εξής: α) για

7 7 εργασίες για τις οποίες υπάρχουν συμβατικές τιμές για παρόμοιες ή ανάλογες εργασίες, οι τιμές καθορίζονται ανάλογα προς αυτές, β) για εργασίες για τις οποίες δεν υπάρχουν παρόμοιες ή ανάλογες συμβατικές τιμές αλλά περιλαμβάνονται σε εγκεκριμένα ή συμβατικά αναλυτικά τιμολόγια (αναλύσεις τιμών), οι τιμές καθορίζονται σύμφωνα με τα τιμολόγια αυτά και γ) για εργασίες που δεν περιλαμβάνονται στις προηγούμενες περιπτώσεις οι τιμές καθορίζονται με βάση τα πραγματικά στοιχεία κόστους. Η εξακρίβωση του κόστους γίνεται από επιτροπή που συγκροτείται από τη διευθύνουσα υπηρεσία και αποτελείται από τρεις (3) τεχνικούς υπαλλήλους, που έχουν την αντίστοιχη ικανότητα. Στα μέλη της επιτροπής περιλαμβάνεται και ο επιβλέπων το έργο τεχνικός υπάλληλος. Σε περίπτωση που δεν επαρκεί το τεχνικό προσωπικό η επιτροπή συγκροτείται από δύο (2) τεχνικούς υπαλλήλους, μη αποκλεισμένης της συμμετοχής στην επιτροπή του επιβλέποντα και του προϊσταμένου της διευθύνουσας υπηρεσίας. Η προϊσταμένη αρχή μπορεί σε κάθε περίπτωση να διατάξει τη διενέργεια δοκιμαστικών εργασιών από τον ανάδοχο και να συγκροτήσει άλλη επιτροπή από τεχνικούς υπαλλήλους για την παρακολούθηση της απόδοσης των απαραίτητων συντελεστών παραγωγής της νέας εργασίας. Στοιχεία που έχουν προκύψει για τον κανονισμό της τιμής της ίδιας εργασίας ή τμήματος αυτής του ίδιου φορέα κατασκευής του έργου ή άλλων φορέων του δημόσιου τομέα ή από δοκιμαστικές εργασίες εξακρίβωσης του κόστους άλλων εργολαβιών, δεν αποτελούν τεκμήριο για τον κανονισμό τιμών. Η περίπτωση γ' εφαρμόζεται μόνο για το μέρος της νέας τιμής που δεν μπορεί να κανονιστεί σύμφωνα με τις περιπτώσεις α' ή β'. Στην "ανάλυση της τιμής" διαχωρίζονται τα τμήματα που κανονίζονται σύμφωνα με την περίπτωση γ' από τα τμήματα που κανονίζονται σύμφωνα με τις περιπτώσεις α' ή β'. Για εργασίες που είναι παρεμφερείς προς συμβατικές ή ήδη καθορισμένες νέες, οι τιμές κατά τα παραπάνω συντάσσονται μόνο για τα επιπλέον ή επί έλαττον στοιχεία κόστους. Ο κανονισμός νέων τιμών γίνεται με τις βασικές τιμές ιδίως των ημερομισθίων, υλικών και μισθωμάτων μηχανημάτων του χρόνου δημοπράτησης του έργου ή του τυχόν άλλου ισχύοντος για την εργολαβία χρόνου εκκίνησης της αναθεώρησης. Οι προκύπτουσες από πρόσφατα στοιχεία κόστους τιμές ανάγονται στο χρόνο εκκίνησης της αναθεώρησης με αντίστροφη εφαρμογή του σχετικού τύπου της αναθεώρησης. Οι τιμές που κανονίζονται σύμφωνα με την περίπτωση β' υπόκεινται στη σχετική έκπτωση της δημοπρασίας, ρητή ή τεκμαρτή. Η ρητή ή τεκμαρτή έκπτωση εφαρμόζεται και στην περίπτωση α', αν η έκπτωση δεν περιλαμβάνεται στην όμοια ή ανάλογη εργασία, καθώς και στο μέρος της τιμής της περίπτωσης γ' που κανονίζεται σύμφωνα με τις περιπτώσεις α' ή β'. Οι τιμές ιδίως των υλικών των μηχανικών εξοπλισμών, των συσκευών, που δεν περιλαμβάνονται στις βασικές τιμές, υπόκεινται στη σχετική έκπτωση της δημοπρασίας, αν αποδεδειγμένα τα είδη αυτά υπάρχουν ευρέως διαδεδομένα στο εμπόριο. Στα συστήματα προσφοράς των άρθρων 8,10 και 11 του παρόντος ορίζεται υποχρεωτικά στη διακήρυξη τεκμαρτή έκπτωση και για τον προσδιορισμό της λαμβάνεται υπόψη, μεταξύ των άλλων, η φύση του έργου,

8 8 οι ιδιαιτερότητες και δυσκολίες των εργασιών και κάθε άλλο στοιχείο που προσιδιάζει στο συγκεκριμένο έργο. 7. Η τιμή μονάδας νέας εργασίας που κανονίζεται σύμφωνα με την περίπτωση β' της παραγράφου 6 ή το μέρος της τιμής της περίπτωσης γ', που κανονίζεται σύμφωνα με την περίπτωση β' της παραγράφου 6, ανάγεται στο επίπεδο των τιμών της προσφοράς, πολλαπλασιαζόμενη με σταθερό συντελεστή που αφορά στη συμβατική ομάδα ομοειδών εργασιών στην οποία εντάσσεται η υπόψη νέα εργασία. Ο σταθερός συντελεστής "σ" προκύπτει από τον τύπο: σ = Α: Β όπου: Α: Η δαπάνη της συμβατικής ομάδας ομοειδών εργασιών, που εντάσσεται η νέα εργασία, με τιμές του προϋπολογισμού υπηρεσίας του χρόνου δημοπράτησης του έργου ή τυχόν άλλου ισχύοντος για την εργολαβία χρόνου εκκίνησης της αναθεώρησης και Β: Η δαπάνη της συμβατικής ομάδας ομοειδών εργασιών, στην οποία εντάσσεται η νέα εργασία, με τιμές των ισχυουσών εγκεκριμένων αναλύσεων τιμών του χρόνου δημοπράτησης του έργου ή τυχόν άλλου ισχύοντος για την εργολαβία χρόνου εκκίνησης της αναθεώρησης. Η τιμή μονάδας νέας εργασίας που από τη φύση της δεν εντάσσεται σε κάποια από τις συμβατικές ομάδες ομοειδών εργασιών καθορίζεται πολλαπλασιαζόμενη με συντελεστή που υπολογίζεται με τον ίδιο παραπάνω τύπο σ = Α/Β όπου οι δαπάνες Α και Β αφορούν στις εργασίες του προϋπολογισμού υπηρεσίας που θεωρούνται ότι αποτελούν μια ομάδα εργασιών. Για τον υπολογισμό των δαπανών, με βάση τις οποίες προσδιορίζονται τα ανωτέρω πηλίκα λαμβάνονται υπόψη μόνο οι εργασίες εκείνες του προϋπολογισμού υπηρεσίας, οι οποίες είτε υπάρχουν αυτούσιες στις εκάστοτε ισχύουσες εγκεκριμένες αναλύσεις τιμών ή εγκεκριμένα τιμολόγια δημοπράτησης έργων είτε υπάρχουν ως αυτούσια τμήματα εργασιών των αναλύσεων ή τιμολογίων αυτών. Στις περιπτώσεις που ο προϋπολογισμός υπηρεσίας περιλαμβάνει "κατ' αποκοπήν τιμές" ή τιμές αναφερόμενες στο δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 1 του άρθρου 7 του παρόντος με τα συμβατικά τεύχη εγκρίνεται υποχρεωτικά και ανάλυση της τιμής των εργασιών αυτών ή βασικών επί μέρους συνιστωσών εργασιών που επηρεάζουν άμεσα την "κατ' αποκοπήν τιμή" και που περιλαμβάνονται στις ανωτέρω ισχύουσες εγκεκριμένες αναλύσεις τιμών. Ο ανωτέρω τρόπος καθορισμού τιμών των νέων εργασιών δεν εφαρμόζεται στις περιπτώσεις των συστημάτων προσφοράς των άρθρων 8, 10 και 11 του παρόντος. Με τη διακήρυξη ορίζεται γι' αυτά τα συστήματα προσφοράς σταθερός συντελεστής, που καθορίζεται με βάση τις γενικές αρχές τιμολόγησης των εργασιών στους προϋπολογισμούς υπηρεσίας από τους φορείς κατασκευής των έργων και πάντως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερος του 0,90.Οι νέες τιμές μονάδας εργασιών που καθορίζονται με τις διατάξεις του παρόντος

9 9 άρθρου προσαυξάνονται με το ποσοστό γενικών εξόδων και οφέλους του αναδόχου που ισχύει για τη σύμβαση, αν αυτό για την περίπτωση α' της παραγράφου 6 δεν περιέχεται στην παρόμοια ή ανάλογη τιμή. 8. Οι Ανακεφαλαιωτικοί Πίνακες Εργασιών και τα Πρωτόκολλα Κανονισμού Τιμών Μονάδας Νέων Εργασιών που τους συνοδεύουν συντάσσονται από τη διευθύνουσα υπηρεσία και υπογράφονται από τον ανάδοχο ανεπιφύλακτα ή με επιφύλαξη. Αν ο ανάδοχος αρνηθεί την υπογραφή, του κοινοποιείται ο ανακεφαλαιωτικός πίνακας και τα πρωτόκολλα, σύμφωνα με το άρθρο 44 του παρόντος. Στην περίπτωση αυτή όπως και στην περίπτωση που ο ανάδοχος υπέγραψε τα σχετικά έγγραφα με επιφύλαξη, δικαιούται να υποβάλει ένσταση. Ο Ανακεφαλαιωτικός Πίνακας Εργασιών και τα πρωτόκολλα νέων τιμών εγκρίνονται από την προϊσταμένη αρχή, στην οποία διαβιβάζονται μαζί με την τυχόν ένσταση του αναδόχου, την αιτιολογική έκθεση για την ανάγκη των τροποποιήσεων, τον τρόπο κανονισμού των τιμών και κάθε σχετική πληροφορία. Αν έχει υποβληθεί ένσταση διατυπώνεται και η γνώμη της διευθύνουσας υπηρεσίας στο περιεχόμενο της ένστασης αυτής. Μετά την έγκριση του Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα Εργασιών, ο ανάδοχος είναι υποχρεωμένος να εκτελέσει τις σχετικές εργασίες χωρίς αυτό να θίγει τα δικαιώματα του για επίλυση της τυχόν διαφοράς». Β. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ - ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ α. Διαδικασία Το Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε. είναι ένα τιμολόγιο. Όπως και ο Α.Π.Ε., συντάσσεται από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία, οίκοθεν ή μετά από σχετική αίτηση του αναδόχου (ΣτΕ 505/2006). Σύμφωνα με την υπ αριθ. 610/2006 Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας «η πάροδος. χρόνου από της υποβολής του σχετικού αιτήματος από τον ανάδοχο δεν δύναται να θεωρηθεί ότι συνεπάγεται την αυτοδικαία αποδοχή του αιτήματος ούτε, σε περίπτωση επιγενομένης καταρτίσεως πρωτοκόλλου κανονισμού τιμής μονάδος νέων εργασιών και συγκριτικού πίνακος, δημιουργεί υποχρέωση προς αποζημίωση του αναδόχου για την καθυστέρηση αυτή, έστω και υπό τη μορφή τόκων υπερημερίας. Τούτο δε για το λόγο ότι ο ανάδοχος δεν δικαιούται αποζημιώσεως για εργασίες που δεν προβλέπονται από τη σύμβαση, συνεπαγόμενες μεγαλύτερη δαπάνη, έστω και αν αυτές καθιστούν το έργο στερεότερο ή βελτιώνουν τη μορφή του, εφόσον οι εργασίες αυτές εκτελέσθηκαν χωρίς έγγραφη διαταγή ή χωρίς τη συνδρομή των προϋποθέσεων του εδαφίου δ της παρ. 2 του άρθρου 34 του π.δ/τος 609/1985, διαφορετική δε είναι η περίπτωση της υποχρεώσεως της προϊσταμένης αρχής προς έγκριση ή μη εντός ευλόγου χρόνου από της υποβολής σε αυτή των ως άνω εργασιών εκ μέρους της διευθύνουσας υπηρεσίας το έργο (πρβλ. ΣτΕ 3306/1997)». Κατά δε την υπ αριθ. 370/1991 Απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθήνας, το ΠΚΤΜΝΕ αποτελεί ατομική διοικητική πράξη, ικανή να παράγει έννομες συνέπειες, μόνο μετά την

10 10 υπογραφή του από τον Προϊστάμενο της διευθύνουσας υπηρεσίας. Μέχρι τότε θεωρείται ως σχέδιο ή πρόταση για την κατάρτισή του. Κατά συνέπεια οποιαδήποτε μεταβολή στο σχέδιο ή την πρόταση από τη διευθύνουσα υπηρεσία δεν συνιστά ανασύνταξη. Κατά την υπ αριθ. 709/2008 Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, «(.) μετά την έγκριση από την προϊσταμένη Αρχή του πρωτοκόλλου κανονισμού τιμών μονάδας νέων εργασιών, το οποίο έχει συνταχθεί και έχει γίνει αποδεκτό από τον ανάδοχο, ως και του αντίστοιχου συγκριτικού πίνακα, δεν είναι δυνατή η εκ μέρους του κυρίου του έργου αμφισβήτηση και, πολύ περισσότερο, η μονομερής μεταβολή των δεδομένων που αυτά περιέχουν, χωρίς τη συναίνεση του αναδόχου, επ ευκαιρία είτε της συντάξεως νέου πρωτοκόλλου κανονισμού τιμών μονάδας νέων εργασιών και συγκριτικού πίνακα είτε του ελέγχου των λογαριασμών που συντάσσονται από τον ανάδοχο και στους οποίους περιλαμβάνονται, προς πιστοποίηση και πληρωμή, ποσότητες εργασιών και τιμές μονάδας νέων εργασιών που έχουν εγκριθεί με συγκριτικό πίνακα ή πρωτόκολλο κανονισμού τιμής μονάδας νέων εργασιών. Και τούτο διότι τα δεδομένα αυτά, τα οποία διαμορφώθηκαν με τη συναίνεση αμφοτέρων των μερών, ανάγονται στο συμβατικό μέρος της εργολαβικής σχέσεως και αποτελούν, στην πραγματικότητα, στοιχεία καθοριστικά της περαιτέρω συναλλακτικής συμπεριφοράς του καθενός από τους συμβαλλομένους κατά την εξέλιξη της εργολαβίας, μη ισχυουσών, εν προκειμένω, των γενικών αρχών περί ανακλήσεως από τη Διοίκηση των παρανόμων πράξεών της (Σ.τ.Ε. 505/ , 2029/2004, 2228/2002, κ.α.)». Μάλιστα, σύμφωνα με την υπ αριθ. 937/1998 Απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης δεν είναι επιτρεπτή, με την ευκαιρία έγκρισης μεταγενέστερου Σ.Π., η μονομερής μεταβολή, από τον κύριο του έργου, των δεδομένων προηγούμενων Σ.Π. και ΠΚΤΜΝΕ, ακόμη κι αν ορισμένα από τα δεδομένα αυτά δεν είναι σύμφωνα με τον νόμο» (Τεύχος 9 ο του Εργοληπτικού Βήματος). Η μη έγκριση του Α.Π.Ε. και του Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε. από την Προϊσταμένη Αρχή εντός τριμήνου από την υποβολή τους στην Προϊσταμένη Αρχή είχε ως συνέπεια να θεωρούνται αυτά από τη νομολογία ως αυτοδικαίως εγκριθέντα όπως υποβλήθηκαν, ώστε να μη δύνανται πλέον να τροποποιηθούν από την Προϊσταμένη Αρχή μετά την πάροδο του χρόνου αυτού. Ήδη, όμως, με την υπ αριθ. 1100/2007 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκαν τα εξής: «(.) οσάκις παρίσταται ανάγκη εκτέλεσης συμπληρωματικών εργασιών, ήτοι εργασιών οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στο ανατεθέν με την αρχική σύμβαση έργο ή στην πρώτη συναφθείσα σύμβαση και οι οποίες κατέστησαν αναγκαίες κατά την εκτέλεση του έργου λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων, για την εκτέλεση αυτών απαιτείται η σύναψη ιδιαίτερης, συμπληρωματικής σύμβασης με τον ανάδοχο του έργου. Προηγείται η σύνταξη εκ μέρους της Διευθύνουσας υπηρεσίας του έργου

11 11 Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα Εργασιών (Α.Π.Ε.), ο οποίος περιλαμβάνει όλα τα ουσιώδη στοιχεία της σύμβασης, όπως τις προς εκτέλεση εργασίες, τις τιμές μονάδας των εργασιών, τα μεγέθη των ποσοτήτων, την προβλεπόμενη δαπάνη για αναθεώρηση κ.λ.π., καθώς και Πρωτοκόλλου Κανονισμού Τιμών Μονάδας Νέων Εργασιών (Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε.) στην περίπτωση που στον Α.Π.Ε. περιλαμβάνονται και εργασίες για τις οποίες δεν υπάρχουν τιμές μονάδας, και ακολούθως υπογράφεται η σύμβαση ανάθεσης των συμπληρωματικών αυτών εργασιών μετά από διαπραγματεύσεις με τον ανάδοχο του έργου και αφού ληφθεί και η γνώμη του οικείου τεχνικού συμβουλίου. Μετά την υπογραφή της σύμβασης, το ποσό της οποίας δεν μπορεί να υπερβαίνει το 50% του ποσού της αρχικής, η εκτέλεση των συμπληρωματικών εργασιών είναι υποχρεωτική για τον ανάδοχο. Και προβλέπεται μεν από την παρ. 3 του άρθρου 43 του π.δ. 609/1985 έγκριση του Α.Π.Ε. και του Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε. από την Προϊσταμένη Αρχή, η μη έγκριση όμως των στοιχείων αυτών εντός ευλόγου χρόνου και δη εντός τριμήνου από την υποβολή τους στην Προϊσταμένη Αρχή δεν έχει ως συνέπεια να θεωρούνται αυτά ως αυτοδικαίως εγκριθέντα όπως υποβλήθηκαν, ώστε να μη δύνανται πλέον να τροποποιηθούν από την Προϊσταμένη Αρχή μετά την πάροδο του τριμήνου, όπως παγίως εγίνετο δεκτό υπό το προ της έναρξης της ισχύος των πιο πάνω διατάξεων του ν. 2372/1996 νομοθετικό καθεστώς (βλ. Σ.τ.Ε. 3564/2001, 619/2003, 930/2005, 377/2006 κ.ά.), αφού, πάντως, το είδος και η έκταση των συμπληρωματικών εργασιών καθώς και όλα τα συναφή με τις εργασίες αυτές ζητήματα αποτελούν αντικείμενο της σχετικής σύμβασης που θα υπογραφεί τελικά, μετά από διαπραγματεύσεις, με τον ανάδοχο του έργου και αφού ληφθεί υπόψη και η γνώμη του οικείου τεχνικού συμβουλίου». Το Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε., όπως και ο Α.Π.Ε., μπορεί να συνταχθούν και μετά την εκτέλεση των σχετικών εργασιών. Σύμφωνα με την υπ αριθ. 610/2006 Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας «4. Επειδή, όπως συνάγεται από τις προαναφερθείσες διατάξεις, η σύνταξη και έγκριση του πρωτοκόλλου κανονισμού τιμής μονάδος και του συγκριτικού πίνακος κανονικώς προηγείται της εκτελέσεως των νέων εργασιών. Και ναι μεν, τέτοιες εργασίες, στην περίπτωση που εκτελέσθηκαν χωρίς έγγραφη διαταγή του κυρίου του έργου και χωρίς τη συνδρομή των προϋποθέσεων του ως άνω εδαφίου δ της παρ. 2 του άρθρου 34 του π.δ/τος 609/1985, δεν αποκλείεται να κριθούν από την αρμόδια αρχή ως αναγκαίες, οπότε αυτές νομιμοποιούνται εκ των υστέρων (..)». β. Περιεχόμενο Εγκύκλιος 36/1994 του ΥΠΕΧΩΔΕ (αριθ. πρωτ. Δ17α/04/63/ΦΝ 381/ ): «5. Ο κανονισμός τιμών μονάδας νέων εργασιών (ΚΤΜΝΕ), σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου μόνου του π.δ. 286/94, με την οποία αντικαθίσταται η παρ. 3 του άρθρου 43 του π.δ. 609/85, γίνεται με υποχρεωτική εφαρμογή κατά σειρά των περιπτώσεων α, β και γ. Αυτό σημαίνει ότι

12 12 απαγορεύεται η επιλογή κάποιας από τις επόμενες περιπτώσεις αν δεν αποκλεισθεί η δυνατότητα τιμολόγησης με μία από τις προηγούμενες περιπτώσεις. Κατά συνέπεια, ερευνάται πρώτα αν υπάρχουν συμβατικές εργασίες "παρόμοιες ή ανάλογες" προς τις νέες εργασίες. Αν αυτό συμβαίνει, οι τελευταίες τιμολογούνται κατ` αναλογία προς τις συμβατικές (περίπτωση α). Αν δεν υπάρχουν παρόμοιες ή ανάλογες συμβατικές τιμές και οι νέες εργασίες περιλαμβάνονται σε εγκεκριμένα τιμολόγια (αναλύσεις τιμών), οι τιμές τους καθορίζονται σύμφωνα με τα τιμολόγια αυτά (περίπτωση β). Τέλος, αν δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί το συμβατικό ή το εγκεκριμένο τιμολόγιο, οι τιμές τους καθορίζονται με βάση τα πραγματικά στοιχεία κόστους (περίπτωση γ). Η ανωτέρω διαδικασία και αιτιολόγηση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται στην "Αιτιολογική Εκθεση" του Πρωτοκόλλου (ΠΚΤΜΝΕ) που συντάσσει η Διευθύνουσα Υπηρεσία. Στην ίδια έκθεση με επάρκεια και σαφήνεια αναφέρονται οι λόγοι που επιβάλλουν την εκτέλεση της νέας εργασίας και ιδιαίτερα επισημαίνεται η αιτία της έλλειψής της από το συμβατικό τιμολόγιο (π.χ. ατέλεια της τεχνικής μελέτης, τροποποίηση μελέτης για την οποια ακολουθήθηκε η διαδικασία της παρ. 10 του άρθρου 4 του Ν. 1418/84, που προστέθηκε με την παρ. 6 του άρθρου 1 του ν. 2229/1994, αμέλεια του φορέα κατασκευής αν αυτός έχει την ευθύνη κατάρτισης των τευχών του διαγωνισμού και πρόκειται για συνήθη εργασία στο υπό κατασκευή είδος έργου κ.λπ.). 6. Ως "νέες εργασίες" ενδεικτικά θεωρούνται εκείνες που: - Δεν προβλέπονται απο τη σύμβαση, αλλά η εκτέλεσή τους κρίνεται ως αναγκαία και επιβεβλημένη για την αρτιότητα ή λειτουργικότητα του έργου. - Προβλέπονται στο συμβατικό τιμολόγιο, αλλά για λόγους που αφορούν στις τοπικές συνθήκες ή άλλες ιδιαιτερότητες του έργου, εκτελούνται με τρόπο διαφορετικό από τον οριζόμενο στην τεχνική μελέτη και τις αντίστοιχες σ` αυτήν εγκεκριμένες τεχνικές προδιαγραφές. - Προβλέπονται στην τεχνική μελέτη, αλλά όχι και στο συμβατικό τιμολόγιο. Ειδικότερα: - "Παρεμφερείς νέες εργασίες" είναι οι μερικά όμοιες προς τις συμβατικές (του συμβατικού τιμολογίου και τις νέες εργασίες που κανονίστηκαν με ΠΚΤΜΝΕ, διαρκούσης της σύμβασης, αλλά περιέχουν και διαφορετικά στοιχεία. Αν αυτό συμβαίνει και διαπιστώνεται, η τιμή της νέας εργασίας συντάσσεται μόνο για τα "επιπλέον ή επί έλαττον στοιχεία". - "Ομοειδής ή ανάλογες νέες εργασίες" είναι εκείνες που έχουν διαφορετικές μονάδες μετρήσεως ή μεγέθη κ.λπ. απ` αυτές του συμβατικού τιμολογίου, αλλά μπορούν να καθοριστούν σύμφωνα με το τιμολόγιο αυτό αφού ληφθούν υπόψη τα στοιχεία ή οι παράγοντες που επιδρούν στη διαφοροποίηση της τιμής τους. Διευκρινίζουμε ότι οι νέες εργασίες που οι τιμές τους καθορίζονται σύμφωνα με την "περίπτωση α" έχουν ως μοναδικό επίπεδο αναφοράς εκείνο του συμβατικού τιμολογίου. Με την έννοια αυτή μια νέα εργασία που κατατάσσεται στην "περίπτωση α" δεν μπορεί να καθοριστεί κατ` αναλογία προς κάποια παρόμοια ή ανάλογη εργασία εγκεκριμένης ανάλυσης (μη συμβατική). - Νέες εργασίες με πηγή προέλευσης τις εγκεκριμένες αναλύσεις τιμών (π.χ. ΑΤΟΕ, ΑΤΕΟ κ.λπ), είναι όσες αποκλείονται αιτιολογημένα από την πε0ρίπτωση α. Για τη χρήση των εγκεκριμένων αναλύσεων λαμβάνονται

13 13 πάντοτε υπόψη τόσο το συμβατικό τιμολόγιο όσο και οι επιτόπου του έργου συνθήκες. Ετσι, π.χ. αν η ανάλυση της νέας τιμής περιέχει και τη δαπάνη μεταφοράς, αλλά υπάρχει και συμβατική τιμή μεταφοράς που την καλύπτει, η νέα τιμή κανονίζεται με την εγκεκριμένη ανάλυση αλλά χωρίς το τμήμα της που αφορά στη μεταφορά ή αν το υλικό που θα χρησιμοποιηθεί υπάρχει επιτόπου και συμμετέχει στην ανάλυση της τιμής, η νέα τιμή κανονίζεται χωρίς το τμήμα της που αφορά στην προμήθεια και μεταφορά του υλικού. Εστω, για παράδειγμα, ότι κανονίζονται οι τιμές των νέων εργασιών ΑΤΕΟ 2251 (χειρόθετη λιθοπλήρωση) ή ΑΤΕΟ 2252 (ξηρολιθοδομαί ανωδομής) και υπάρχει στον τόπο του έργου περίσσεια βραχωδών εκσκαφών, που μπορεί να χρησιμοποιηθούν. Στην περίπτωση αυτή ερευνάται από την επίβλεψη η ύπαρξη του κατάλληλου υλικού που ανταποκρίνεται στο στοιχείο "λίθοι λατομείου - κωδικός 621" και αν αυτό διαπιστωθεί η αντίστοιχη νέα τιμή κανονίζεται μόνο για το στοιχείο "β" της ανάλυσης των υπόψη νέων εργασιών (προσέγγιση - τοποθέτηση ή εργασία δομήσεως αντίστοιχα). 7. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τις νέες εργασίες της "περίπτωσης γ" σημειώνουμε τα ακόλουθα: Η απόφαση συγκρότησης από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία, της επιτροπής εξακρίβωσης του κόστους, κοινοποιείται στην προϊστάμενη αρχή, προκειμένου να ενεργήσει σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις σχετικές διατάξεις του π.δ/τος 286/94. Στην απόφαση αναφέρονται οι εργασίες που οι τιμές τους καθορίζονται σύμφωνα με την "περίπτωση γ" και αιτιολογείται κατά τα οριζόμενα ανωτέρω η κατάταξή τους στην περίπτωση αυτή. Η επιτροπή εξακρίβωσης του κόστους παραδίδει στην αντίστοιχη αρχή το "Πρακτικό Εξακρίβωσης Κόστους" βάσει του οποίου καθορίζεται η τιμή της νέας εργασίας. Το υπόψη πρακτικό "θεωρείται" απο την αρμόδια αρχή και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ΠΚΤΜΝΕ. Οι τιμές του πρακτικού που αφορούν σε υλικά, μηχανήματα, συσκευές κ.λπ. εξοπλισμούς, που δεν περιλαμβάνονται στα πρακτικά της ΕΔΤΔΕ της παρ. 6 του άρθρου 41 του Π.Δ. 609/85, βεβαιώνονται με "παραστατικά οικονομικά στοιχεία" που επίσης επισυνάπτονται στο ΠΚΤΜΝΕ. Δεν θεωρούνται ως αποδεκτά παραστατικά στοιχεία τυχόν συνημμένοι τιμοκατάλογοι. Σε κάθε περίπτωση σε "ιδιαίτερο παράρτημα" που συνοδεύει την ανάλυση της νέας τιμής, βεβαιώνεται, κατά το εφικτό, το αν τα υλικά μηχανήματα κ.λπ. εξοπλισμοί, που υπεισέρχονται στην προς τιμολόγηση νέα εργασία, είναι ευρέως διαδεδομένα ή όχι στο εμπόριο ή το αν έχουν μονοπωλιακό χαρακτήρα ή οι τιμές τους διαμορφώνονται σε καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού και ακόμα ότι η νέα εργασία δεν μπορεί να τιμολογηθεί (και για ποιο λόγο) με τυχόν παρόμοια ή όμοια υλικά μηχανήματα κ.λπ. που υπάρχουν στα πρακτικά της ΕΔΤΔΕ. Επισημαίνουμε την υποχρέωση να γίνεται σαφής διαχωρισμός των τμημάτων της νέας τιμής, που κανονίζεται κατά το ένα μέρος της με την περίπτωση α ή β και κατά το υπόλοιπο με την περίπτωση γ, προκειμένου - μέσω των διακριτών τμημάτων - να καθίσταται ευχερής ο έλεγχος εφαρμογής της έκπτωσης (ρητής ή τεκμαρτής) που προσφέρθηκε. Εφιστούμε την προσοχη σας για τις περιπτώσεις που πρόκειται να εκτελεστούν "πρόσθετες επείγουσες εργασίες" της παρ. 7 του άρθρου 43 του Π.Δ. 609/85 και που τυχόν περιλαμβάνουν νέες

14 14 εργασίες της "περίπτωσης γ" (ταχεία περαίωση διαδικασιών συγκρότησης επιτροπών κ.λπ). 8. Οι προκύπτουσες στα "πρόσφατα στοιχεία κόστους" τιμές ανάγονται στον χρόνο εκκίνησης της αναθεώρησης με αντίστροφη εφαρμογή του σχετικού τύπου της αναθεώρησης: ΔΤν = (Αν/ΑΘ - 1) (1-Θ)...(1) της παρ. 5 του άρθρου 10 του Ν. 1418/84. Τρέχουσα τιμή από πρόσφατα στοιχεία κόστους: Τ Τα = Τ +ΔΤΝ, άγνωστο μέγεθος : Τ Από την (1). Τα - Τ = Τ (-Αν/ΑΘ - 1) (1-s) Τ = Τα: 1 + (Αν/ΑΘ - 1) (1-Θ)...(2) Η Τ της σχέσης (2) παρέχει την ανηγμένη τιμή (καθαρή τιμή) στον χρόνο εκκίνησης της αναθεώρησης, αν στην αναθεωρητική περίοδο ν. (τρέχουσα) η τιμή είναι Τα. Επίσης Θο = Θ1 + 0,02(ν-1)...παρ.1 άρθρου 41 του Π.Δ. 609/85. Το Αν/ΑΘ παρέχεται από τους πίνακες αναθεώρησης. 9. Για τις περιπτώσεις των συστημάτων προσφοράς των άρθρων 10, 12 και 13 του Π.Δ. 609/85 σημειώνουμε τα ακόλουθα: Διαπιστώθηκε ότι σε πολλές συμβάσεις π.χ. του συστήματος προσφοράς του άρθρου 10 (μελέτη- Κατασκευή) δεν ορίστηκε η έκπτωση για τις ΤΜΝΕ, με αποτέλεσμα να τιμολογούνται νέες εργασίες με ασήμαντες εκπτώσεις (ακόμα και 1%) αφού χρειάστηκε για αυτές να χρησιμοποιηθεί η έκπτωση της οικονομικής προσφοράς. Επισημαίνουμε τις βαρύτατες ευθύνες των εμπλεκομένων οργάνων των φορέων κατασκευής και τις σοβαρές σε βάρος τους συνέπειες αν επανεμφανισθούν ανάλογα φαινόμενα. 10. Η παρούσα παράγραφος αναφέρεται στην εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 2 του άρθρου μόνου του π.δ. 286/1994, που αντικατέστησε την παρ. 4 του άρθρου 43 του π.δ. 609/1985. Για τις διατάξεις αυτές έχουμε τη γνώμη ότι πρέπει να γίνει ειδική αναφορά στον Τύπο Θ=Α:Β, με τον οποίο προσδιορίζεται ο σταθερός συντελεστής "Θ" για τον καθορισμό της τιμής μονάδας νέων εργασιών, που εφαρμόζεται στις νέες εργασίες της "περίπτωσης Θ" ή στο μέρος της τιμής της περίπτωσης γ που κανονίζεται σύμφωνα με την περίπτωση β. Με την εφαρμογή του συντελεστή Θ στις νέες τιμές των εγκεκριμένων αναλύσεων, ρυθμίζεται το σοβαρότατο ζήτημα της αναγωγής των τιμών μονάδας νέων εργασιών στο επίπεδο των τιμών της προσφοράς, έτσι που αντικειμενικά ο ανάδοχος να παραμένει, σ` ολόκληρη τη διάρκεια της σύμβασης, ο τελευταίος μειοδότης. Ειδικότερα: i) Οι φορείς κατασκευής πρέπει να φροντίζουν τα τιμολόγια μελέτης να περιλαμβάνουν όσο το δυνατό περισσότερες εργασίες από τις εγκεκριμένες αναλύσεις τιμών (αυτούσιες ή τμηματά τους). ii) Για τις "κατ` αποκοπήν τιμές" εγκρίνεται υποχρεωτικά και "ανάλυση τιμής" που απεικονίζει την τιμή μελέτης ως το άθροισμα των γινομένων Π1-Τ1, όπου Π1 η ποσότητα της εργασίας που

15 15 μετέχει στην κατ` αποκοπήν τιμή και Τ1 η αντίστοιχη τιμή μελέτης της εργασίας. Αν στην κατ` αποκοπή τιμή συμμετέχουν και εργασίες που δεν περιλαμβάνονται στις εγκεκριμένες αναλύσεις τιμών, αναλύεται οπωσδήποτε το τμήμα της που εμπεριέχει εργασίες που περιλαμβάνονται στις υπόψη εγκεκριμένες αναλύσεις. iii) Σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, όλα τα συστήματα προσφοράς είναι ισότιμα. Με βάση αυτή τη γενική αρχή δε νοείται διαχείριση σύμβασης χωρίς την εφαρμογή του συντελεστή Θ στις ΤΜΝΕ. iv) Τελικά στις νέες τιμές, που κανονίζονται με την περίπτωση β ή στο τμήμα τους της περίπτωσης γ που κανονίζεται με την περίπτωση β, εφαρμόζεται ο συντελεστής Θ και η "τιμή εφαρμογής" (τελική) είναι: Τιμή εφαρμογής (Τ.Ε.)=Θ1- Τ1, όπου ο 1 είναι ο σταθερός συντελεστής της ομάδας ομοειδών εργασιών 1 (με 1=1,2,3...ή 1=Ι,ΙΙ,ΙΙΙ...) και Τ1 η νέα τιμή της εγκεκριμένης ανάλυσης, που εντάσσεται στη ομάδα ομοειδών εργασιών 1, αφού σ` αυτή εφαρμοσθεί η έκπτωση (ρητή ή τεκμαρτή). Για τις νέες εργασίες που δεν εντάσσονται σε κάποια από τις συμβατικές ομάδες ομοειδών εργασιών 1, ισχύει Τ.Ε.=Θ.Τ, όπου Θ ο σταθερός συντελεστής που αφορά στο σύνολο των συμβατικών εργασιών, νοουμένων ότι συγκροτούν μία ομάδα εργασιών. Σημειώνεται, ακολούθως, ενδεικτικά, η σχετική νομολογία από την Επιθεώρηση Δημοσίων Έργων: -'Εννοια "νέων" εργασιών. ΣτΕ 385/1990 σελ.130/τ.1990, Δ.Εφ.Θεσ. 20/1989 σελ.251/τ.1990, Δ.Εφ.Αθ. 3619/1988 σελ.293/τ.1989 Εφ.Αθ. 5388/1988 σελ.311/τ 'Εννοια "νέας" εργασίας σε εργολαβία με ενιαίο (κατ' αποκοπή) εργολαβικό τίμημα. Δ.Εφ.Αθ. 2/1988 σελ.294/τ.1989, 2901/1990 σελ.126/τ Για το χαρακτηρισμό μιας εργασίας ως "νέας" λαμβάνονται υπόψη και οι συνθήκες εκτέλεσής της. Δ.Εφ.Αθ. 812/1990 σελ.64/τ Δεν συνιστά "νέα εργασία" η εκτέλεση συμβατικής εργασίας με διαφορετικό από τον προβλεπόμενο τρόπο χωρίς την ύπαρξη έγγραφης εντολής από την κατά νόμο αρμόδια υπηρεσία. Δ.Εφ.Αθ. 3826/1990 σελ.128/τ Ερευνητικές γεωτρήσεις, εργαστηριακές δοκιμές και εδαφοτεχνικές έρευνες, που με συμφωνία των μερών χαρακτηρίστηκαν ως "νέες" εργασίες υφιστάμενης ήδη εργολαβίας, δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι αποτελούν τη μελέτη νέας εργασίας. Δ.Εφ.Αθ. 887/1990 σελ.199/τ Νέα εργασία θεωρούμενη ως "παρεμφερής" προς συμβατική. Δ.Εφ.Αθ. 3799/1990 σελ.133/τ.1991.

16 16 -Νέα εργασία θεωρουμένη ως παρεμφερής είναι όμοια με συμβατική που όμως παρουσιάζει επιπλέον ή επί έλαττον διαφορές. Δ.Εφ.Αθ. 659/1991 σελ.309/τ γ. Διαφωνίες Έχει κριθεί (υπ αριθ. 1550/2008 Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας) ότι «ο συγκριτικός πίνακας, συνοδευόμενος από το Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε., αποτελεί τη μόνη εκτελεστή πράξη που εκδίδεται από την Υπηρεσία σε σχέση με το αίτημα του αναδόχου προς καθορισμό τιμών μονάδας των νέων εργασιών. Σύμφωνα, όμως, με την υπ αριθ. 2106/2008 Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, «(.)το πρωτόκολλο κανονισμού τιμών μονάδας νέων εργασιών, μολονότι «συνοδευτικό» του συγκριτικού πίνακα, αποτελεί αυτοτελή εκτελεστή ατομική διοικητική πράξη, αφού, όπως και ο συγκριτικός πίνακας υπογράφεται από τον ανάδοχο, του κοινοποιείται από την υπηρεσία, δικαιούται ν` ασκήσει κατ` αυτού ένσταση και εγκρίνεται από την Προϊσταμένη Αρχή. Συνεπώς, η παράλειψη υπογραφής με επιφύλαξη του ΠΚΤΜΝΕ από τον ανάδοχο δεν καλύπτεται από την υπογραφή του ΣΠ με επιφύλαξη από αυτόν (τον ανάδοχο)». ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009