Νικόλαος Μαυροκορδάτος

Transcript

1 Νικόλαος Μαυροκορδάτος Περίληψη : Ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής Αναγέννησης. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1680 και πέθανε στο Βουκουρέστι το Ανέλαβε το αξίωμα του Μεγάλου Διερμηνέα της Κωνσταντινούπολης και διετέλεσε ηγεμόνας της Μολδαβίας. Ίδρυσε τυπογραφείο στη Μονή του Αγίου Σάββα και εξέδωσε έργα κυρίως παιδευτικού χαρακτήρα. Διέθετε τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της Ανατολής. Αποτέλεσε τον σημαντικότερο εκπρόσωπο της οικογένειας των Μαυροκορδάτων στην παιδεία, διότι πραγματοποίησε μεγάλο εκπαιδευτικό και συγγραφικό έργο, το οποίο κληροδότησε στις επόμενες γενιές. ΑΛΛΑ ΟΝΟΜΑΤΑ Νικόλαος Μαυρογορδάτος ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ - ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ 1680, Κωνσταντινούπολη ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ - ΤΟΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ 1730, Βουκουρέστι ΚΥΡΙΑ ΙΔΙΟΤΗΤΑ Λόγιος, αξιωματούχος 1.Βιογραφικά στοιχεία Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος γεννήθηκε το Ανήκε στην οικογένεια των Μαυροκορδάτων, της πρώτης και πιο μακροχρόνιας φαναριώτικης δυναστείας. Ήταν το πέμπτο παιδί του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου εξ Απορρήτων και της Σουλτάνας Χρυσοσκουλαίου. Μαθήτευσε δίπλα στον αριστοτελικό φιλόσοφο Ιάκωβο Μάνο του Αργείου, καθηγητή στην Πατριαρχική Σχολή, ο οποίος στάθηκε σαν δάσκαλος, φίλος και σύμβουλός του για μεγάλο μέρος της ζωής του. Ωστόσο, έλαβε την εγκύκλια και ανώτερη παιδεία κατ οίκον υπό την καθοδήγηση του πατέρα του. Από μικρή ηλικία φάνηκε η μεγάλη αφομοιωτική του ικανότητα και η ισχυρή του μνήμη, ενώ παράλληλα είχε μεγάλη έφεση στις ξένες γλώσσες- χειριζόταν εξίσου καλά τα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά, τα αραβικά, τα τουρκικά και τα περσικά. Το 1698, σε ηλικία μόλις 18 ετών αντικατέστησε τον πατέρα του στο αξίωμα του Μεγάλου Διερμηνέα της οθωμανικής Πύλης, θέση την οποία διατήρησε για δώδεκα χρόνια. Από τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του, ο Νικόλαος εντυπωσίασε με την μεγαλοπρέπεια και την ευφυΐα του, που ξεπερνούσε ακόμα και εκείνη του πατέρα του. Πολύ γρήγορα κέρδισε το [1]

2 σεβασμό και τη εκτίμηση τόσο των Ελλήνων, όσο και των Οθωμανών, χάρη στους λεπτούς χειρισμούς του στις εξωτερικές και στις εσωτερικές υποθέσεις. Το 1709, ανέλαβε το αξίωμα του ηγεμόνα της Μολδαβίας με παρέμβαση του Λουδοβίκου ΙΔ της Γαλλίας, όπου και εκεί διακρίθηκε για το φιλανθρωπικό και το θρησκευτικό του έργο. Η παραμονή του σε αυτό το αξίωμα υπήρξε βραχύβια, καθώς στις 7 Νοεμβρίου 1710 αντικαταστάθηκε από τον πολιτικό του αντίπαλο Δημήτριο Καντεμίρ. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1711, όμως επέστρεψε στη θέση του, την οποία αργότερα, το 1716, άφησε για να αναλάβει το θρόνο της Βλαχίας, αξίωμα που έλαβε από τον Σουλτάνο Αχμέτ Γ, λόγω του μεγάλου έργου που είχε πραγματοποιήσει στη Μολδαβία. Η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία, διότι την περίοδο εκείνη οι σχέσεις της Αυστρίας με την Πύλη ήταν τεταμένες και συνεπώς υπήρχε ανάγκη για ένα πρόσωπο «δοκιμασμένο, έμπιστο και αφοσιωμένο». Ωστόσο, η ανάρρηση του Νικολάου στο θρόνο είχε σαν αποτέλεσμα την καθαίρεση του Στέφανου Καντακουζηνού από το ίδιο αξίωμα και την εκδίωξη της οικογένειάς του. Ο Νικόλαος ανησυχούσε για τη δράση τους εναντίον του, διότι μέχρι την τοποθέτησή του από το Σουλτάνο, είθισται οι ηγεμόνες της Βλαχίας να εκλέγονται και όχι να διορίζονται. Η δυσαρέσκεια των Καντακουζηνών, τους οδήγησε στον αυτοκράτορα της Αυστρίας, από τον οποίο ζήτησαν βοήθεια κατά του Μαυροκορδάτου. Οι πρότερες τεταμένες σχέσεις της Αυστρίας με την Πύλη και το αίτημα των Καντακουζηνών συνετέλεσαν στη φυλάκισή του, το 1716 στο Karlsburg της Τρανσυλβανίας. Αφέθηκε ελεύθερος στις 10/21 Ιουλίου 1719, μετά την υπογραφή της συνθήκης του Πασσάροβιτς. Η τριετία της κράτησής του στάθηκε αφορμή για να συγγράψει μεγάλο μέρος του έργο του. Η απελευθέρωση του σηματοδότησε την επανατοποθέτηση στο θρόνο της Βλαχίας. Εκεί παρέμεινε μέχρι το θάνατό του, στις 14 Σεπτεμβρίου Γιοί του ήταν οι Κωνσταντίνος και Ιωάννης Μαυροκορδάτος, μετέπειτα ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας. Τα χρόνια δράσης του Νικολάου αποτέλεσαν για την Οθωμανική Αυτοκρατορία μια περίοδο μεγάλης πολιτιστικής ακμής, γνωστή και ως «εποχή την τουλιπών». Κατά την διάρκεια της εξουσίας του, ο Νικόλαος πραγματοποίησε μεγάλο έργο, κυρίως στην παιδεία και τα γράμματα. Είναι γεγονός ότι δεν ασχολήθηκε με τα δημόσια πράγματα λόγω «οικογενειακής υποχρέωσης», αντίθετα επιθυμούσε μέσα από τα αξιώματά του να προωθήσει τις ιδέες του και να προσφέρει στην όψιμη πνευματική Αναγέννηση της Ελλάδας. Ίδρυσε τυπογραφείο, εξοπλισμένο με κυριλλικούς και ελληνικούς χαρακτήρες στη Μονή του Αγίου Σάββα, πραγματοποίησε μεταρρυθμίσεις στην παιδεία και εξέδωσε έργα διδακτικού χαρακτήρα. Ήρθε σε επαφή με πολλούς λογίους, οι οποίοι διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή του Βουκουρεστίου. Αναφέρονται ενδεικτικά ο Nicolas Wolf, o Stefan Bergler, o [2]

3 Δημήτριος Προκοπίου Πάμπερης και ο Γεώργιος Χρυσόγονος και άλλοι πολλοί Ευρωπαίοι ή Έλληνες, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει γύρω του μια μεγάλη αυλή, ανάλογη ηγεμόνα της Δύσης. Οι λόγιοι αυτοί δραστηριοποιήθηκαν ως γραμματείς, μεταφραστές, αντιγραφείς, εκδότες ακόμα και παιδαγωγοί για τους γιούς του Μαυροκορδάτου. 2.Έργο Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος παράλληλα με την πολιτική του δράση, δραστηριοποιήθηκε ενεργά και στο χώρο των γραμμάτων, αφήνοντας έναν αξιόλογο αριθμό διδακτικών έργων, ποιημάτων και επιστολών, ο οποίος απευθυνόταν σε ένα ευρύτερο κοινό. Σε αυτά μεγάλο μέρος καταλάμβαναν οι πολιτικές πρακτικές και οι κανόνες συμπεριφοράς για μια συνετή άσκηση της εξουσίας. Η δύναμη και η φρόνηση προβάλλονταν ως τα βασικότερα στοιχεία, ενώ ο Νικόλαος φανερώνει την αναγκαιότητα εκπλήρωσης των καθηκόντων του απέναντι στον εαυτό του, τους άλλους και το Θεό. Στα έργα του είναι έκδηλη η επιρροή του από τον Πλάτωνα, γεγονός που προκαλεί απορίες, καθώς δεν είναι δυνατό να βρεθούν οι επιρροές του. Όλα τα πρόσωπα, από τα οποία επηρεάστηκε ήταν ξεκάθαρα αριστοτελιστές, ωστόσο ο Μαυροκορδάτος μελέτησε και τον Πλάτωνα και πήρε πολλά στοιχεία του. 1 Ανάλογη επίδραση είχε και η Ιταλική Αναγέννηση στον τρόπο σκέψης του και στη γραφή του. Χαρακτηριστική είναι η ποιητική του ευαισθησία, που εκφράζεται έντονα στην αίσθηση της φύσης. Εντύπωση για τα δεδομένα της εποχής προκαλεί η βιβλιοθήκη του, μεγάλης ποικιλίας και αποτελούμενη από χειρόγραφα γραμμένα όχι μόνο στα ελληνικά, αλλά και στα τουρκικά, τα περσικά και τα αραβικά. Προκειμένου να εξασφαλίσει τα χειρόγραφα, έκανε συχνά ταξίδια και είχε δημιουργήσει ένα δίκτυο αντιπροσώπων στα σημαντικότερα κέντρα χειρογράφων, όπως η Μονή Σινά και το Άγιο Όρος, ενώ μπροστά στην απόκτηση νέων βιβλίων δεν διέθετε κανένα ηθικό φραγμό. Η κυριότερη πηγή από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία είναι το έργο του Δημήτριου Προκοπίου του Πάμπερη Επιτετμημένη επαρίθμησις των κατά τον παρελθόντα αιώνα λογίων Γραικών, και περί τίνων εν τω νυν αιωνί ανθούντων. Το έργο, δεν γράφτηκε από τον ίδιο τον Μαυροκορδάτο, ωστόσο έγινε κάτω από την επιτήρησή του, αφού ο Προκόπιος ήταν γραμματέας του. Εδώ ο Νικόλαος επαινείται 1 Αγγέλου, Πλάτωνος τύχαι: Η λόγια παράδοση στην Τουρκοκρατία, Ερμής, Αθήνα, 1963, σσ [3]

4 επανειλημμένα τόσο για το διοικητικό, όσο και για το εκπαιδευτικό του έργο. 3. Πτυχές του έργου του που σχετίζονται με την αλχημεία Στο έργο του Νικόλαου Μαυροκορδάτου υπάρχουν ορισμένες σύντομες, αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες, αναφορές στη «χημεία» (εννοώντας την αλχημεία). Στην Περί των καθηκόντων βίβλο, στο κεφάλαιο «Περὶ τῆς εἰς θεὸν, καὶ εἰς ἑαυτὸν, καὶ εἰς τὸν πλησίον δικαιοσύνης», η χημεία αποδοκιμάζεται ως «φενακισμός». Μεταξύ των πολλών παραδειγμάτων αδικοπραγίας που ο Μαυροκορδάτος αναφέρει, συναντάμε, πλάι σε εκείνους που παραπαίουν πτοημένοι από τις «τῶν ἀστρολόγων ψευδολογίαις», και την εξίσου ηθικά επίμεμπτη διαγωγή εκείνου που υποκινούμενος από το πάθος για χρυσάφι και άργυρο «τοῖς περὶ χημείας πόνοις στρεβλῶν τὴν φύσιν, ἑαυτόν τε, καὶ τοὺς ἄλλους φενακίζων, καὶ ἐθελοντὶ κακουργῶν». Ο χημικός που ασχολείται με τη μεταστοιχείωση των κοινών μετάλλων σε χρυσό και άργυρο μοιάζει με εκείνον που προσπαθεί να θηρεύσει λαγούς στη θάλασσα και να πιάσει ψάρια στα βουνά (Ν. Μαυροκορδάτος, Περὶ τῶν καθηκόντων βίβλος, ἐν Βουκουρεστίῳ: 1719, σελ. πή-πθ ). Στα Φιλοθέου πάρεργα 2, ωστόσο, ο Μαυροκορδάτος θα μιλήσει και για μια «μη φενακίζουσα» χημεία, υπογραμμίζοντας τη διαφορά μεταξύ των προνεωτερικών εκφάνσεων της αλχημείας και των αναγεννησιακών της μεταπλάσεων. Η στέρηση νεώτερων βιβλίων, γράφει, αλλά και η άγνοια την οποία αναπαράγει εκείνος ο τρόπος του φιλοσοφείν που εκκινεί από το τι καταγράφουν οι αισθήσεις έχει καθηλώσει τους Οθωμανούς είτε στη ματαιπονία της αριστοτελικής λογικής, είτε «ἐν τοῖς περὶ τὴν χημείαν φενακισμοῖς τῶν ἀπατεώνων και ἀγυρτῶν Ἀράβων», είτε ακόμα σε έναν επικούρειο βίο, παρακινούμενο από έναν κάποιον πλατωνικό μυστικισμό, στερούμενοι έτσι ολοσχερώς τη γνώση που, χάρη στις επίπονες εργασίες νεώτερων συγγραφέων, επιφυλάσσουν «τὰ ἀδυτα τῆς μὴ φενακιζούσης, μυρίοις δ ἀγαθοῖς πλουτιζούσης τὸν βίον χημείας» (Nicolas Mavrocordatos, Les loisirs de Philothée, texte établi, traduit et commenté par Jacques Bouchard, Athènes & Montréal, 1989, σελ. 86, στ. 6-23). Η φενακίζουσα χημεία, η χρυσοποιΐα, υπόσχεται υλικά πλούτη, αλλά είναι μια τέχνη απατηλή. Η μη φενακίζουσα χημεία πλουτίζει τον βίο, αφού αποτελεί ένα γόνιμο πεδίο γνώσης περί της φυσικής πραγματικότητας. Η φράση όμως του Μαυροκορδάτου που μόλις παραθέσαμε, για την 2 Το έργο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά, σε έντυπη μορφή, τότε, αλλά γράφτηκε μεταξύ , και πριν τυπωθεί είχε γνωστό σε κύκλους λογίων χάρη στα αντιγράφα που κυκλοφορούσαν του πρωτότυπου χειρογράφου. [4]

5 άγνοια από πλευράς Οθωμανών της νεωτερικής φιλοσοφίας και την καθηλωσή τους σε αρχαϊκές διανοητικές συνήθειες, στις οποίες συγκαταριθμείται και ο πλατωνικός μυστικισμός, αποτελεί επίσης και μια σημαντική ένδειξη για το γεγονός ότι ο πλατωνισμός που συνήθως αποδίδεται σε ορισμένους από τους λόγιους της περιόδου, και προπάντων στον ίδιο τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο, είναι κάτι παραπάνω από μια αναβίωση ή ανάκτηση ενός φιλοσοφικού ρεύματος που διαπέρασε την Αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα για να εκβάλλει, ως παρακαταθήκη, στην πρώιμη νεωτερικότητα. Πράγματι, κάποιες σελίδες πιο κάτω, ο Μαυροκορδάτος (ό.π., σελ. 178, στ. 7-10) θα τοποθετήσει δίπλα στο όνομα του Πλάτωνα εκείνα του «Φικίνου» (Marsilio Ficino) και του «Μιρανδουλάνου» (Giovanni Pico della Mirandola). Ο πλατωνισμός του Μαυροκορδάτου είναι νεωτερικός, ανήκει στον αστερισμό των νεωτερικών διανοητικών εγχειρημάτων, όπως και η χημεία την οποία εν παρόδω μνημονεύει. 4.Εργογραφία Περὶ τῶν καθηκόντων βίβλος, Ξυγγραφεῖσα παρὰ τοῦ Εὐσεβεστάτου, Ὑψηλοτάτου, καὶ Σοφωτάτου Αὐθέντου καὶ Ἡγεμόνος Πάσης Οὐγγροβλαχίας κυρίου κυρίου Ἰωάννου Νικολάου Ἀλεξάνδρου Μαυροκορδάτου Βοεβόδα. Νῦν πρῶτον Τύποις ἐκδοθεῖσα ἐπὶ τῆς Ἡγεμονείας τὴς αὐτῆς Ὑψηλότητος, Ἀρχιερατεύοντος τοῦ Πανιερωτάτου καὶ Θεοπροβλήτου Μητροπολίτου Κυρίου Δανιὴλ, Ἐπιμελείᾳ κ(αὶ) διορθώσει τοῦ λογιωτάτου κὺρ Γεωργίου Τραπεζουντίου, διδασκάλου τῆς ἐν Βουκουρεστίῳ αὐθεντικῆς σχολῆς. Ἐν τῇ σεβασμίᾳ Μονῇ τῶν Ἁγίων Πάντων τῇ ἐν Βουκουρεστίῳ. Ἔτει ἀπὸ Θεογονίας ᾳψιθ [=1719]. Κατὰ Μῆνα Δεκέμβριον. Περὶ τῶν καθηκόντων βίβλος ξυγγραφεῖσα παρὰ τοῦ Εὐσεβεστάτου, Ὑψηλοτάτου, καὶ Σοφωτάτου Αὐθέντου καὶ Ἡγεμόνος Πάσης Οὐγγροβλαχίας κυρίου κυρίου Ἰωάννου Νικολάου Ἀλεξάνδρου Μαυροκορδάτου Βοεβόδα / Liber de officiis conscriptus a Piisimo, Celsissimo atque Sapientissimo Principe ac Duce Totius Ungro-Valachiae domino domino Joanne Nicolao Alexandri Maurocordato Voivoda, editione hac secunda latine conversus, Lipsiae: ex officina Thomae Fritschii, [Επανέκδοση: Londini: typis Samuelis Palmer, 1724]. Θέατρον πολιτικὸν Μεταγλωττισθὲν ἐκ τῆς Λατινικῆς εὶς τὴν ἡμετέραν ἁπλῆν Διάλεκτον παρὰ τοῦ Ὑψηλοτάτου, καὶ Σοφωτάτου Αὐθέντου τῆς Οὐγκροβλαχίας, Νικολάου τοῦ Μαυροκορδάτου. Νῦν Πρῶτον Τύποις ἐκδοθὲν, καὶ ἀφιερωθὲν τῷ Ὑψηλοτάτῳ, Γαληνοτάτῳ, Θεοσεβεστάτῳτε, κ(αὶ) Σοφωτάτῳ Ὑιῷ αὐτοῦ τῷ Ἡγεμόνι, καὶ Αὐθέντη τῇ Οὐγγροβλαχίας [sic] Κυρίῳ Κυρίῳ Ἰωάννου Κωνσταντίνῳ [5]

6 Νικολάῳ τῷ Μαυροκορδάτῳ Δαπάνῃ μὲν τῆς Σεβασμίας, καὶ Βασιλικῆς Μονῆς, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου κατὰ τὴν Νῆσον Κύπρον, ἐπονομαζομένης τοῦ Κύκκου. Σπουδῇ δὲ, ἐπιμελείᾳ τε καὶ ἐπιστασίᾳ τοῦ πανοσιολογιωτάτου κυρίου Σεραφεὶμ τοῦ Πισσιδείου, τοῦ καὶ τῆς αὐτῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀρχιμανδρίτου. Παρὰ Ἰωάννῃ Γόττλοπ Ἐμμανουὲλ Πρέϊτκοπφ. Ἐν Λειψίᾳ τῆς Σαξωνίας, [Επανεκδόσεις: Ἐν Λειψίᾳ, παρὰ Βερνάρδῳ Χριστοφόρῳ Βρεϊτκόπφ, 1766 Ἐν Λιψίᾳ τῆς Σαξωνίας, Παρὰ Βερναρθῳ Χριστοφορῳ Πρέϊτκοπφ, καὶ Υἱῳ, 1776 Ἐνετίησι. Παρὰ Πάνῳ Θεοδοσίου τῷ ἐκ Ἰωαννίνων, 1802]. [Νικόλαου Μαυροκορδάτου], Φιλοθέου πάρεργα. Νῦν πρῶτον τυπωθέντα, ἐν Βιέννῃ τῆς Αὐστρίας: παρὰ τῷ Φράντζ Ἀντωνίῳ Σχραιμβλ, Νικολάου Ἀλεξάνδρου Μαυροκορδάτου Ψόγος νικοτιανῆς καὶ Ἐπιστολὴ πρὸς Μητροφάνην τὸν διάκονον μετ εἰσαγωγικῆς παρεκβατικῆς ἐπιστολῆς Σοφοκλέους Κ. τοῦ ἐξ Οἰκονόμων, ἐν Βενετίᾳ: Τυπ. τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ᾳωος [=1876]. Ι. Σακελλίων (επιμ.), «Νικολάου Μαυροκορδάτου Διάλογος», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 2 (1885), σελ A. Papadopulos-Kerameus (επιμ.), «Νουθεσίαι τοῦ ἀοιδίμου Αὐθέντου Νικολάου Βοεβόδα πρὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ Κωνσταντῖνον Βοεβόδα Αὐθέντην, δοθεῖσαι ἐν ἔτει ᾳψκς ῳ [1726]», στον τόμο: του ίδιου (επιμ.), Texte greceşti privitoare la istoria românească, τόμ. ΧΙΙΙ της σειράς: E. Hurmuzaki (επιμ.), Documente privitoare la istoria românilor, Bucureşti, 1909, σελ A. Papadopulos-Kerameus (επιμ.), «Τοῦ Εὐσεβεστάτου Ὑψηλοτάτου τε καὶ Σοφωτάτου Αὐθέντου καὶ Ἡγεμόνος Πάσης Μολδαβίας τε καὶ Οὐγγροβλαχίας κυρίου κυρίου Ἰωάννου Νικολάου Ἀλεξάνδρου Βοεβόδα Μαυροκορδάρου Ἐγχειρίδιον ἐν ᾧ γνῶμαι καὶ φροντίσματα περὶ ἤθη καὶ πολιτείαν», στον τόμο: του ίδιου (επιμ.), Texte greceşti privitoare la istoria românească, τόμ. ΧΙΙΙ της σειράς: E. Hurmuzaki (επιμ.), Documente privitoare la istoria românilor, Bucureşti, 1909, σελ G. Murnu (μετάφρ.), Sfaturi ale răposatului domn Nicolae Vodă către fiul său Constantin Vodă date în anul 1726, στον τόμο: G. Murnu & C. Litzica (μετάφρ.), Scrieri şi documente greceşti privitoare la istoria românilor din anii culese şi publicate in tomul XIII din documentele Hurmuzaki de A. Papadopoulos-Kerameus, Bucureşti: Inst. de Arte Grafice Carol Göbl, 1914, σελ [6]

7 G. Murnu (μετάφρ.), Manual în care se cuprind pareri şi cugetări cu privire la moravuri si purtări. Scrise de prea cucernicul, prea înăltatul şi prea învăţatul domn şi stăpănitor al Moldovei întregi şi al Ungro- Vlahiei, kir Ioan Nicolae Alexandru Vodă Mavrocordat, στον τόμο: G. Murnu & C. Litzica (μετάφρ.), Scrieri şi documente greceşti privitoare la istoria românilor din anii culese şi publicate in tomul XIII din documentele Hurmuzaki de A. Papadopoulos-Kerameus, Bucureşti: Inst. de Arte Grafice Carol Göbl, 1914, σελ Nicolas Mavrocordatos, Les loisirs de Philothée, texte établi, traduit et commenté par Jacques Bouchard, avant-propos de C. Th. Dimaras, Athènes: Association pour l Étude des Lumières en Grèce, Montréal: Les Presses de l Université de Montréal, Δευτερογενής βιβλιογραφία για τον Ν. Μαυροκορδάτο, τη βιβλιοθήκη των Μαυροκορδάτων, και γενικότερα τις νέες διανοητικές τάσεις στους φαναριώτικους κύκλους κατά τον 18 ο αιώνα: Στα Ελληνικά: Α. Αγγέλου, Πλάτωνος τύχαι: Η λόγια παράδοση στην Τουρκοκρατία, Αθήνα: Ερμής, 1963 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Ε. Αμπαζόγλου-Αργυροπούλου, «Προσπάθεια πρώτης προσεγγίσεως εις τας πηγάς του έργου του Νικόλαου Μαυροκορδάτου», Φιλοσοφία, 7 (1977), σελ Δ. Αποστολόπουλος, Η εμφάνιση της σχολής του φυσικού δικαίου στην τουρκοκρατούμενη ελληνική κοινωνία, 2 τόμοι, Ι: Η ανάγκη μιας νέας ιδεολογίας, ΙΙ: Η πρώτη μετακένωση, Αθήνα, Δ. Αποστολόπουλος, Για τους Φαναριώτες: Δοκιμές ερμηνείας και μικρά αναλυτικά, Αθήνα: Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., Ρ. Αργυροπούλου, «Μαυροκορδάτος Νικόλαος», λήμμα στο Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμοι 1-10 της σειράς Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, τόμος VI (1987), σελ M. Γεδεών, «Περί της Φαναριωτικής κοινωνίας μέχρι των αρχών της ενεστώσης εκατονταετηρίδος», Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, 21 (1891), σελ [7]

8 Α. Ν. Γούδα, Βίοι παράλληλοι τῶν ἐπὶ τῆς ἀναγεννήσεως τῆς Ἑλλάδος διαπρεψάντων ἀνδρών, 8 τόμοι, ἐν Ἀθήναις: ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου (Ι) ἐκ τοῦ Τυπογραφείου Χ. Ν. Φιλαδελφέως (ΙΙ, IV, V) ἐκ τοῦ Τυπογραφείου Μ. Π. Περίδου (ΙΙΙ) τύποις Νικήτα Γ. Πάσσαρη (VI, VII) τύποις, Ἑλληνικῆς Ἀνεξαρτησίας (VIII), [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: VI, σελ ]. Κ. Δημάδης (επιμ.), Ο ελληνικός κόσμος ανάμεσα στην εποχή του Διαφωτισμού και στον εικοστό αιώνα: Πρακτικά του Γ Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Νεοελληνικών Σπουδών της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (ΕΕΝΣ), Βουκουρέστι, 2-4 Ιουνίου 2006, 3 τόμοι, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, Κ. Θ. Δημαράς, «Τα Φιλοθέου Πάρεργα», εφ. Το Βήμα, 14, 21, 28 Αυγούστου και 4 Σεπτεμβρίου [Αναδημοσιεύτηκε αναθεωρημένο στον τόμο: του ίδιου, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Νεοελληνικά Μελετήματα 2, πέμπτη έκδοση, Αθήνα: Ερμής, 1989, σελ , ]. Κ. Θ. Δημαράς, «Περί Φαναριωτών», Αρχείον Θράκης, 34 (1969), σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Ελληνικός ρωμαντισμός, Νεοελληνικά Μελετήματα 7, Αθήνα: Ερμής, 1982, σελ , ]. Α. Κ. Δημητρακόπουλος, Προσθήκαι καὶ διορθώσεις εἰς τὴν Νεοελληνικὴν φιλολογίαν Κωνσταντίνου Σάθα, ἐν Λειψίᾳ: τύποις Μέτζγερ καὶ Βίττιγ, 1871 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Κ. Ι. Δυοβουνιώτης, «Γεωργίου Τραπεζουντίου λόγος εις την προς Θεόν αποδημίαν του ηγεμόνος Νικολάου Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου», Εκκλησία, 13 (1935), σελ Α. Καμπερίδης, «Η σοφιολογική παράδοση και το Περί καθηκόντων του Νικόλαου Μαυροκορδάτου», Παλίμψηστον, 14/15 ( ), σελ Α. Ε. Καραθανάσης, Οι Έλληνες λόγιοι στη Βλαχία ( ): Συμβολή στη μελέτη της ελληνικής πνευματικής κίνησης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες κατά την προφαναριώτικη περίοδο, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 194, Θεσσαλονίκη: [Ι.Μ.Χ.Α.], Γ. Κεχαγιόγλου, «Η πρώτη, και ουσιαστικότερη, συνοπτική παρουσίαση των Φιλοθέου παρέργων του Ν. Μαυροκορδάτου ( )», Ελληνικά, 49 (1999), σελ [8]

9 Π. Κιτρομηλίδης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1996 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Π. Κονδύλης, «Η παρουσία του Πλάτωνα στον νεοελληνικό Διαφωτισμό», Τα Ιστορικά, 1 (1983), σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σελ ]. Π. Κονδύλης, «Το ηθικοφιλοσοφικό πρόβλημα και ο νεοελληνικός Διαφωτισμός», Τα Ιστορικά, 4 (1987), σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σελ ]. Π. Κονδύλης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Οι φιλοσοφικές ιδέες, Αθήνα: Θεμέλιο, Σ. Λάμπρου, «Γενεαλογικά σημειώματα Νικολάου Μαυροκορδάτου και Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου του Εξ Απορρήτων», Επετηρίς Παρνασσού, 3 (1899), σελ Ν. Μαυρέλος, «Νικολάου Μαυροκορδάτου, Φιλοθέου Πάρεργα: Η μυθοπλαστική εγκυκλοπαίδεια ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση», στον τόμο: Κ. Δημάδης (επιμ.), Ο ελληνικός κόσμος ανάμεσα στην εποχή του Διαφωτισμού και στον εικοστό αιώνα, I, σελ Ν. Μαυρέλος, «Το αινιγματικό στοιχείο και η αστυνομική πλοκή σε προδρομική μορφή: Φιλοθέου Πάρεργα (1716) του Ν. Μαυροκορδάτου. Μια πρώτη περιγραφή», Momέntum, 1 (2013), σελ J. Bouchard, «Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος moraliste», στον συλλογικό τόμο: Ζητήματα ιστορίας των νεοελληνικών γραμμάτων: Αφιέρωμα στον Κ. Θ. Δημαρά, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φιλοσοφική Σχολή, Τομέας Μεσαιωνικών και Νέων Ελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 1994, σελ J. Bouchard, «Νεοελληνικός Πρώιμος Διαφωτισμός: Ορισμός και περιοδολόγηση», Κ (Περιοδικό κριτικής λογοτεχνός και τεχνών), 11 (2006), σελ J. Bouchard, «Ο πρώιμος Διαφωτισμός στους Έλληνες και στους Ρουμάνους: Ορισμός και περιοδολόγηση ( )», στον τόμο: Κ. Δημάδης (επιμ.), Ο ελληνικός κόσμος ανάμεσα στην εποχή του Διαφωτισμού και στον εικοστό αιώνα, I, σελ T. Dinu, «Οι ηγεμονίες του Νικόλαου Μαυροκορδάτου στη Βλαχία ορόσημο στον τρόπο διακυβέρνησης των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών;», στα Πρακτικά του Ε Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής [9]

10 Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών «Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στον ελληνικό κόσμο ( ): οικονομία, κοινωνία, ιστορία, λογοτεχνία» (Θεσσαλονίκη, 2-5 Οκτωβρίου 2014), προσβάσιμο διδικτυακά: (πρόσβαση στις 12/03/2015). Θ. Παπαδόπουλος, Η νεοελληνική φιλοσοφία από τον 16 ο έως τον 18 ο αιώνα, Αθήνα: Ι. Ζαχαρόπουλος, 1988 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ , ]. Α. Παπαδόπουλος-Βρετός, Νεοελληνική φιλολογία, ἤτοι Κατάλογος τῶν ἀπὀ πτώσεως τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας μέχρι ἐγκαθιδρύσεως τῆς ἐν Ἑλλάδι Βασιλείας τυπωθέντων βιβλίων παρ Ἑλλήνων εἰς τὴν ὁμιλουμένην, ἢ εἰς τὴν ἀρχαίαν ἑλληνικὴν γλῶσσαν, μὲ βιβλιογραφικὰς καὶ κριτικὰς σημειώσεις περὶ τῶν ἀξίων λόγου συγγραμμάτων, 2 τόμοι, ἐν Αθήναις: τύποις καὶ ἀναλώμασι Α. Δ. Βιλαρᾶ καὶ Β. Π. Λιούμη τύποις Φ. Καραμπίνη και Κ. Βαφᾶ, [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ. σελ. 306]. Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, «Διορθώσεις εις τον Ψόγον Νικοτιανής του Ν. Μαυροκορδάτου», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 2 (1885), σελ Μ. Πεχλιβάνος, Εκδοχές νεοτερικότητας στην κοινωνία του γένους: Νικόλαος Μαυροκορδάτος Ιώσηπος Μοισιόδαξ Αδαμάντιος Κοραής, διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλολογίας, 1999 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. G. Podskalsky, Η ελληνική θεολογία επί Τουρκοκρατίας, : Η Ορθοδοξία στη σφαίρα επιρροής των δυτικών δογμάτων μετά τη Μεταρρύθμιση, μετάφραση: Γ. Δ. Μεταλληνός, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2005 [για τους Μαυροκορδάτους: σελ βλ. επίσης το γερμανικό πρωτότυπο στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία]. Ι. Ρίζος Νερουλός, Ἱστορία τῶν γραμμάτων παρὰ τοῖς νεωτέροις Ἕλλησι, ἐδημοσιεύθη ὑπὸ Jean Humbert τὸ 1827 ἐν Γενεύῃ, ἐξελληνίσθη δὲ ὑπὸ Ὀλυμπίας Ι. Ν. Ἄββοτ ἐν Θεσσαλονίκῃ, Ἀθήνησι: ἐν τῷ Τυπογραφείῳ Περρῆ καὶ Βαμπᾶ, 1870 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ. 44]. Κ. Ν. Σάθας, Νεοελληνική φιλολογία: Βιογραφίαι τῶν ἐν τοῖς γράμμασι διαλαμψάντων Ἑλλήνων, ἀπό τῆς καταλύσεως τῆς Βυζαντινῆς Αυτοκρατορίας μέχρι τῆς ἑλληνικής ἐθνεγερσίας (1453- [10]

11 1821), ἐν Αθήναις: ἐκ τῆς Τυπογραφίας τῶν τέκνων Ἀνδρέου Κορομηλᾶ, 1868 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Μ. Σαρηγιάννης, «Οι Φαναριώτες και η οθωμανική παράδοση: Επιδράσεις και στεγανά, 17 ος -18 ος αιώνες», στον τόμο Γ. Σαλακίδης (επιμ.), Τουρκολογικά: Τιμητικός τόμος για τον Αναστάσιο Κ. Ιορδάνογλου, Θεσσαλονίκη: Αντώνης Σταμούλης Εκδοτικός Οίκος, 2011, σελ Δ. Σ. Σούτζου, Έλληνες ηγεμόνες Βλαχίας και Μολδαβίας, με πρόλογο Ε. Π. Φωτιάδου, Αθήνα, 1972 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Ε. Ι. Σταματιάδης, Βιογραφίαι τῶν Ἑλλήνων Μεγάλων Διερμηνέων τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους, ἐκδίδοντος Κ. Τεφαρίκη, Ἀθήνησι: τύποις Ἀ. Κτενά και Π. Σούτσα, 1865 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Συλλογικός τόμος: Συμπόσιον «Η εποχή των Φαναριωτών», Οκτωβρίου, 1970, Μνήμη Κλεοβούλου Τσούρκα, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 145, Θεσσαλονίκη: [Ι.Μ.Χ.Α.], Α. Ταμπάκη, Ο Μολιέρος στη φαναριώτικη παιδεία: Τρεις χειρόγραφες μεταφράσεις, Τετράδια Εργασίας 14, Αθήνα: Κέντρον Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 1988 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Α. Ταμπάκη, [Βιβλιοκρισία] «Nicolas Mavrocordatos, Les loisirs de Philothée. Texte établi, traduit et commenté par Jacques Bouchard. Avantpropos de C. Th. Dimaras. Association pour l Étude des Lumières en Grèce. Les Presses de l Université de Montréal. Athènes- Montréal, 1989, σελ. 249», Ελληνικά, 41 (1990), σελ Α. Ταμπάκη, «Φαναριώτικες μεταφράσεις έργων του Μολιέρου: Το χφ. ΙΙΙ.284 της Βιβλιοθήκης «M. Eminescu» του Ιασίου», Ο Ερανιστής, 21 (1997), σελ Α. Ταμπάκη, «Χειρόγραφες μεταφράσεις του Διαφωτισμού: Η πρόσληψη των δυτικοευρωπαϊκών λογοτεχνικών ειδών», Σύγκριση / Comparaison, 12 (2001), σελ Α. Ταμπάκη, «Πρώιμη πρόσληψη του Δοκ Κιχώτη στα ελληνικά γράμματα: Η συμβολή των Φαναριωτών», στον τόμο: Γ. Φρέρης (επιμ.), Η επίδραση του Δον Κιχώτη στα γράμματα και τις τέχνες / L impact de Don Quichotte aux letters et aux arts, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Διακειμενικά 6, Θεσσαλονίκη: Έκδοση Εργαστηρίου Συγκριτικής Λογοτεχνίας, 2006, σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: Κ. Δημάδης (επιμ.), Ο ελληνικός [11]

12 κόσμος ανάμεσα στην εποχή του Διαφωτισμού και στον εικοστό αιώνα, I, σελ ]. Π. Τσιώρη, [Βιβλιοκρισία] «Νικόλαος Μαυροκορδάτος, Φιλοθέου Πάρεργα - Les loisirs de Philothée. Texte Etabli, Traduit et commenté par Jacques Bouchard. Avant - propos C. Th. Dimaras, Association pour l' étude des lumières en Grèce. Les Presses de l' Université de Montréal. Athènes- Montréal Σχ. 8 ο, σελ. 251», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, 11 (1994), σελ Π. Τσιώρη, Η ηθική και η πολιτική φιλοσοφία του Αλέξανδρου και του Νικόλαου Μαυροκορδάτου, διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής Ψυχολογίας, Κ. Ε. Χατζηστεφάνου, «Νικολάου Μαυροκορδάτου Θέατρον Πολιτικόν», Κυπριακαί Σπουδαί, 25 (1961), σελ G. P. Henderson, Η αναβίωση του ελληνικού στοχασμού : Η ελληνική φιλοσοφία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, μετάφραση: Φ. Κ. Βώρος, Αθήναι: Ακαδημία Αθηνών, 1977 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. Ξενόγλωσση: D. G. Apostolopoulos, À l aube de la société phanariote, εισήγηση στη συνάντηση εργασίας Normative knowledge in the age of the Greek hominess novi in the Ottoman Empire (30/11/ /12/2012), Berlin, Project Transfer und Überlagerung. Wissenskonfigurationen in der Zeit der griechischen hominess novi im Osmanischen reich ( of the SFB 980: Episteme in Bewegung. Wissenstransfer von der Alten Welt bis in die Frühe Neuzeit, Freie Universität Berlin, προσβάσιμο διδικτυακά: wissen/apostolopoulos.pdf? (πρόσβαση στις 11/03/2015). S. Athini, Lecture et traduction dans le milieu phanariote. Le cas de «The Pleasures of the Imagination» de Joseph Addison, στον τόμο: P. M. Kitromilides & A. Tabaki (επιμ.), Relations Gréco-Roumaines: Interculturalité et identité nationale, σελ S. Athini, Les aventures de Télémaque: a fictional Mirror of princes in the entourage of the first Mavrokordatos family, εισήγηση στη συνάντηση εργασίας Normative knowledge in the age of the Greek hominess novi in the Ottoman Empire (30/11/ /12/2012), Berlin, Project Transfer und Überlagerung. Wissenskonfigurationen in der Zeit der griechischen hominess novi im Osmanischen reich ( of the [12]

13 SFB 980: Episteme in Bewegung. Wissenstransfer von der Alten Welt bis in die Frühe Neuzeit, Freie Universität Berlin, προσβάσιμο διδικτυακά: wissen/athini.pdf? (πρόσβαση στις 11/03/2015). L. Badescu, Politica e politheia nos provérbios romenos do século XVIII», Medievalista online, 13 (2013), προσβάσιμο στο διαδίκτυο: html (πρόσβαση στις 12/03/2015). D. Barbu, Loisir et pouvoir: Le temps de la lecture dans les pays roumains au XVIII e siècle, Revue des Études Sud-Est Européennes, 28 (1990), σελ D. Barbu, Scrisoare pe nisip: Timpul şi privirea în civilizaţia românească a secolului al XVIII-lea, Bucureşti: Editura Antet, D. Berindei, Domni fanarioţi şi înalţi dregători în principatele române ( ), στον τόμο: του ίδιου, Românii şi Europa: Istorie, societate, cultură, I: Secolele XVIII-XIX, Bucureşti: Editura Museion, 1991, σελ. J. Bouchard, Les relations épistolaires de Nicolas Mavrocordatos avec Jean le Clerc et William Wake, Ο Ερανιστής, 11 (1974), σελ J. Bouchard, Les lettres fictives de Nicolas Mavrocordatos à la manière de Phalaris : une apologie de l absolutisme, Revue des Études Sud-Est Européennes, 13 (1975), σελ J. Bouchard, Nicolas Mavrocordatos et l «époque des tulipes», Ο Ερανιστής, 17 (1981), σελ J. Bouchard, Nicolas Mavrocordatos et l aube des Lumières, Revue des Études Sud-Est Européennes, 20 (1982), σελ J. Bouchard, L intolérance religieuse dans Les Loisirs de Philothée, Eighteenth-Century Fiction, 15 (2003), σελ J. Bouchard, L aube des Lumières dans les pays roumains, The Historical Review / La Revue Historique, 2 (2005), σελ J. Bouchard, Nicolae Mavrocordat, domn şi cărturar al Iluminismului timpuriu ( ), μετάφραση: E. Lazăr, Bucureşti: Editura Omonia, J. Bouchard, Une encyclopédie dans la bibliothèque des Mavrocordatos (1720), Montréal: Centre d Études néo-helléniques de l Université de Montréal, J. Bouchard, Depuis quand existe la terme «Panariote», εισήγηση στη συνάντηση εργασίας Normative knowledge in the age of the Greek hominess novi in the Ottoman Empire (30/11/ /12/2012), Berlin, Pro- [13]

14 ject Transfer und Überlagerung. Wissenskonfigurationen in der Zeit der griechischen hominess novi im Osmanischen reich ( of the SFB 980: Episteme in Bewegung. Wissenstransfer von der Alten Welt bis in die Frühe Neuzeit, Freie Universität Berlin, προσβάσιμο διδικτυακά: wissen/bouchard.pdf? (πρόσβαση στις 12/03/2015). A. Camariano, Traducerea greacă a Teatrului politic atribuită greşit lui N. Mavrocordat şi versiunile româneşti, Revista Istorică Română, ( ), σελ S. Chiribu, Nicolae Mavrocordat On duties A treaty on Christian morality and an apology of enlightened absolutism, Social Science Research Network, 31 May 2011, προσβάσιμο διαδικτυακά: D. Ciurea, Nikolas Maurocordato précurseur du despotisme éclairé, στον συλλογικό τόμο Συμπόσιον «Η εποχή των Φαναριωτών» [βλ. στην ελληνική βιβλιογραφία], σελ F. Constantiniu & Ş. Papacostea, Les réformes des premiers Phanariotes en Moldavie et en Valachie: Essai d interprétation, Balkan Studies, 13 (1972), σελ C. Dima-Drăgan, Însemnări bibliografice ale domnitorului Nicolae Mavrocordat, Studii şi Cercetări de Bibliologie, 12 (1972), σελ C. Dima-Drăgan, La bibliophilie des Mavrocordato, στον συλλογικό τόμο: Συμπόσιον «Η εποχή των Φαναριωτών» [βλ. στην ελληνική βιβλιογραφία], σελ C. Dima-Drăgan & I. Svarţ-Kara, Interesul domnitorului român Nicolaie Mavrocordat pentru studiul limbii ebraice, Toladot: Buletinul Institutului Dr. J. Niemirower, 2 (1972), σελ C. Th. Dimaras, La Grèce au temps des Lumières, Études de Philologie et d Histoire 9, Genève: Librairie Droz, 1969 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. T. Dinu, Dimitrie Cantemir şi Nicolae Mavrocordat: Rivalităţi politice şi literare la începutul secolului XVIII, Bucureşti: Humanitas, Βλ. και τη βιβλιοκρισία του O. Olar, Journal of Early Modern Studies, 2 (2013), σελ A. Duţu, Le miroir des princes dans la culture roumaine, Revue des Études Sud-Est Européennes, 6 (1968), σελ A. Duţu, Les livres de sagesse dans la culture roumaine: Introduction à l histoire des mentalités sud-est européennes, Association Internationale [14]

15 d Études du Sud-Est Européen, Études et Documents concernant le Sud-Est Européen 3, Bucarest: A.I.E.S.E.E., A. Duţu, Romanian humanists and European culture: A contribution to comparative cultural history, Bibliotheca Historica Romaniae, Studies 55, Bucureşti: Editura Academiei Republicii Socialiste România, 1977 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. P. Eliade, De l influence française sur l esprit public en Roumanie; les origines: étude sur l état de la société roumaine à l époque des règnes phanariotes, Paris: Ernest Leroux, Libraire-Éditeur, 1898 [βλ. ιδίως σελ ]. R. Florescu, The Fanariot regime in the Danubian Principalities, Balkan Studies, 9 (1968), σελ V. A. Georgescu, Les ouvrages juridiques de la Bibliothèque des Maurocordato: Contributions à l étude de la réception du droit byzantin dans les Principautés danubiennes au XVIII e siècle, Jahrbuch für Österreichischen Byzantinistik, 18 (1969), σελ V. A. Georgescu, Political ideas and the Enlightenment in the Romanian Principalities ( ), East European Monographs 1, Boulder, CO: East European Quarterly, distributed by Columbia University Press, V. A. Georgescu, Ideile politice şi iluminismul in principatele române, , Academia de Ştiinte Sociale şi Politice a Republicii Socialiste România, Institutul de Studii Sud-est Europene, Biblioteca Istorică 32, Bucureşti: Editura Academiei Republicii Socialiste România, G. P. Henderson, The revival of Greek thought , Albany, NY : State University of New York Press, 1970; Edinburgh & London: Scottish Academic Press (in association with Chatto and Windus), 1971 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ βλ. επίσης την ελληνική μετάφραση στην ελληνική βιβλιογραφία]. C. Iordachi, From imperial entanglements to national disentanglement: The Greek question in Moldavia and Wallachia, , στον τόμο: R. Daskalov & T. Marinov (επιμ.), Entangled histories of the Balkans. Volume One: National ideologies and language policies, Balkan Studies Library 9, Leiden & Boston: Brill, 2013, σελ Ν. Iorga, Pilda bunilor domni din trecut faţă de şcoala românească, Analele Academiei Române, Memoriile Secţiunii Istorice, 2 ème série, 37 ( ), σελ N. Iorga, Ştiri nouă despre biblioteca Mavrocordaţilor şi despre viaţa muntenească în vremea lui Constantin Mavrocordat, Analele Academiei Române, Memoriile Secţiunii Istorice, 3 ème série, 6 (1926), σελ [15]

16 N. Iorga, Byzance après Byzance : Continuation de l Histoire de la vie byzantine, Bucarest: Editions de l Institut d Études Byzantines, L. Kamperidis, Nicolas Mavrocordatos: Despote éclaire avant la lettre au service d un monarque absolu, στον τόμο: Κ. Δημάδης (επιμ.), Ο ελληνικός κόσμος ανάμεσα στην εποχή του Διαφωτισμού και στον εικοστό αιώνα, I, σελ P. M. Kitromilides & A. Tabaki (επιμ.), Relations Gréco-Roumaines: Interculturalité et identité nationale, Athènes: Institut de Recherches Néohelléniques Fondation Nationale de la Recherche Scientifique, B. Knös, L histoire de la littérature néo-grecque; la période jusqu en 1821, Acta Universitatis Upsalensis, Studia graeca Upsalensia, 1, Stockholm: Almquist & Wiksell, 1962 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. M. de Kogalnitchan [M. Kogălniceanu], Histoire de la Valachie, de la Moldavie et des Valaques Transdanubiens. Tome Premier. Histoire de la Dacie, des Valaques Transdanubiens et de la Valachie ( ), Berlin: Librairie de B. Behr, 1837 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Opere, ediţie critică publicată sub îngrijirea lui D. Simonescu, 5 τόμοι (12 μέρη), Bucureşti: Editura Academiei Republicii Socialiste România, για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: II (Scrieri istorice), σελ ]. É. Legrand, Généalogie des Maurocordato de Constantinople et autres documents concernant cette famille, Paris: Imprimerie Générale A. Lahure, É. Legrand, Généalogie des Maurocordato de Constantinople rédigée d après des documents inédits, Paris: J. Maisonneuve, Libraire-Éditeur, 1900 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. D. Livanios, Pride, prudence, and the fear of God: The loyalties of Alexander and Nicholas Mavrocordato, Dialogos: Hellenic Studies Review, 7 (2001), σελ P. Mansel, Constantinople: City of the world s desire, , London: John Murray, 1995 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. N. Mavrelos, Les Loisirs de Philothée de Nicolas Mavrocordatos: Le dialogue des genres dans une «espèce de roman» et le jeu entre la fonction ludique et sérieuse, Revue des Études Néo-helléniques, nouvelle serie, 7 (2011), σελ V. Mihordea, Biblioteca domnească a Mavrocordatilor: Contribuţii la istoricul ei, Analele Academiei Române, Memoriile Secţiunii Istorice, 3 ème série, 22 (1940), σελ [16]

17 V. Mihordea, Ştiri cu privire la Nicolae Mavrocordat şi la revoluţia lui Patrona-Halil, Revista Istorică, 26 (1940), σελ E. Negrău, Political decay and cultural achievements: The politics of cultural patronage during the Phanariot administration of the Romanian principalities, Annales d Université Valahia Targoviste, Section d Archéologie et d Histoire, 9 (2009), σελ P. Noutsos, Nicolas Mavrocordatos et Cicéron, Δωδώνη, 11 (1982), σελ P. A. Papachristou, The three faces of the Phanariotes: An inquiry into the role and motivations of the Greek nobility under Ottoman rule, , διατριβή μεταπτυχιακής ειδίκευσης, Simon Fraser University, Department of History, Ş. Papacostea, Les réformes des premiers Phanariotes en Moldavie et en Valachie: essai d interprétation, Balkan Studies, 13 (1972), σελ Ş. Papacostea, Mavrocordat, Nicolae (Nikolaos Mavrokordatos), λήμμα στη σειρά: M. Bernath & F. v. Schroeder (επιμ.), Biographishes Lexikon zur Geschichte Südosteuropas, 4 τόμοι, Südosteuropäische Arbeiten 75, München: Oldenbourg Verlag, , τόμ. III, σελ R. Păun, Legitimatio principis: Nicolas Maurocordato ( ) ou la savoir du pouvoir, στον τόμο: L. Vlad (επιμ.), Pouvoirs et mentalités : à la mémoire du professeur Alexandru Duţu, Studia Politica, Université de Bucarest, Faculté des Sciences Politiques et Administratives, Centre de Recherches Politiques, 4, Bucarest : Babel, 1999, σελ R. Păun, Réseaux de livres et réseaux de pouvoirs dans le sud-est de l Europe: le monde des drogmans (XVIIe-XVIIIe siècles), στον τόμο: F. Barbier & I. Monok (επιμ.), Contribution a l histoire intellectuelle de l Europe: Réseaux du livre, réseaux des lecteurs, L Europe en réseaux: Contribution à l histoire de la culture écrite / Vermetztes Europa: Beiträge zur Kulturgeschichte des Buchwesens , Actes du colloque international organisé à Leipzig (Université de Leipzig, Zentrum für höhere Studien) en 2005, sur le thème «Netzwerke des Buchwesens : die Konstruktion Europas vom 15. bis zum 20. Jh. / Réseaux du livre, réseaux des lecteurs : la construction de l Europe, XVe-XXe siècle», τόμ. IV, Budapest: Országos Széchényi Könyvtár, 2008, σελ R. Păun, Lectures et bibliothèques de la noblesse dans les Principautés roumaines (XVIII e siècle). Bilan et perspective de recherche, στον τόμο: Actes du symposium international: Le livre. La Roumanie. L Europe. [17]

18 4 ème edition, Septembre 2011, Tome I: Première section: Histoire et civilisation du livre, επιμ. F. Barbier, Bucureşti: Editura Biblioteca Bucureştilor, 2012, σελ A. Pippidi, Phanar, Phanariotes, phanariotisme, Revue des Études Sud- Est Européennes, 2 (1975), σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Hommes et idées du Sud-Est européen à l aube de l âge moderne, σελ ]. A. Pippidi, Aux confins de la République des Lettres: La Valachie des antiquaires au début du XVIIIe siècle, Studii Clasice, 17 (1977), σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Hommes et idées du Sud-Est européen à l aube de l âge moderne, σελ ]. A. Pippidi, Mysticisme et rationalism au Phanar: Les cas de Daniel de Fonseca, Ο Ερανιστής, 11 (1980), σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Hommes et idées du Sud-Est européen à l aube de l âge moderne, σελ ]. A. Pippidi, Hommes et idées du Sud-Est européen à l aube de l âge moderne, Bucureşti: Editura Academiei & Paris: Éditions du C.N.R.S., 1980 [για τους Μαυροκορδάτους βλ. ιδίως τις σελ ]. A. Pippidi, Pouvoir et culture en Valachie sous Constantin Brancovan, Revue des Études Sud-Est Européennes, 26 (1988), σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Byzantins, ottomans, roumains, σελ ]. A. Pippidi, Manuscritos bizantinos de la biblioteca de los Mavrocordatos, στον τόμο: P. Bádenas, A. Bravo & I. Pérez Martín (επιμ.), Ἐπίγειος οὐρανός: El cielo en la tierra. Estudios sobre el monasterio bizantino, Nueva Roma 3, Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas, 1997, σελ A. Pippidi, Tradiţia politică bizantină în ţările române în secolele XVI-XVIII, ediţie revăzută şi adăugită, Bucureşti: Corint, A. Pippidi, L Homélie prononcée par Étienne Cantacuzène, prince de Valachie (1716), στον τόμο: P. Guran & B. Flusin (επιμ.), L empereur hagiographe: Culte des saints et monarchie byzantine et post-byzantine, Actes des colloques internationaux «L empereur hagiographe» (13-14 mars 2000) et «Reliques et miracles» (1-2 novembre 2000), [Bucureşti]: Colegiul Noua Europă, 2001, σελ [Αναδημοσιεύτηκε στον τόμο: του ίδιου, Byzantins, ottomans, roumains, σελ ]. A. Pippidi, Byzantins, ottomans, roumains: le sud-est européen entre l héritage impérial et les influences occidentales, Paris: Honoré Champion Éditeur, [18]

19 G. Podskalsky, Griechische Theologie in der Zeit der Türkenherrschaft , München: C.H. Beck, 1988 [για τους Μαυροκοδάτους: σελ βλ. επίσης την ελληνική μετάφραση στην ελληνική βιβλιογραφία]. C. Radu, Apostilele lui Ion Neculai Mavrocordat pe o ediţie a operilor lui Niccolo Machiavelli, Roma, 8 (1928), σελ J. Rizo Néroulos, Cours de littérature grecque moderne, donné a Genève, publié par Jan Humbert, seconde édition revue et augmentée, Genève: Abraham Cherbuliez, Libraire; Paris: Treuttel et Würtz, 1828 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ βλ. και την ελληνική μετάφραση της πρώτης έκδοσης στην ελληνική βιβλιογραφία]. J. Rizo Neroulos, Geschiedenis der nieuwere grieksche Letterkunde, naar de tweede verbeterde en vermeerderde uitgave, uit het Fransch vertaald en met eenige aanteekeningen voorzien, door J. J. de Gelder, te s Gravenhage en Amsterdam: bij de Gebroeders van Cleef, 1829 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. G. Rizo-Nerulos, Corso di letteratura greca moderna, prima versione italiana, Palermo: Poligrafia Empedocle, 1842 [για τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο: σελ ]. S. Runciman, The Great Church in captivity: A study of the Patriarchate of Constantinople from the eve of the Turkish Conquest to the Greek War of Independence, Cambridge: Cambridge University Press, 1968 [βλ. το κεφάλαιο για τους Φαναριώτες: σελ ]. T. Slotirescu, Apostilele domnitorului Nicolae Mavrocordat la o ediţie a operelor lui Nicolò Machiavelli, στον τόμο: Prima sesiune ştiinţifică de bibliografie şi documentare Bucureşti, decembrie 1955 Comunicări şi discuţii, Bucureşti: Editura Academiei Republicii Populare Romîne, 1957, σελ A. Stourdza, L Europe orientale et le rôle historique des Mavrocordato , Paris: Librairie Plon, R. Theodorescu, Dynastique et éphémère dans les architectures roumaines de l ère phanariote, στον τόμο: P. M. Kitromilides & A. Tabaki (επιμ.), Relations Gréco-Roumaines: Interculturalité et identité nationale, σελ M. Ţipău, Domnii fanarioţi în Ţările Române, : Mică enciclopedie; cuvânt înainte, Prof. Dr. Pashalis M. Kitromilides / Μ. Τσιπάου, Οι Φαναριώτες ηγεμόνες στις Παραδουνάδιες Ρουμανικές χώρες, : μικρή Εγκυκλοπαίδεια, ediţia a 2-a revăzută şi adăugită, Bucureşti: Editura Omonia, [19]

20 M. Trudelle, Sur l étude des Lettres et la lecture des livres: Traité de Nicolas Mavrocordatos, στον τόμο: Κ. Δημάδης (επιμ.), Ο ελληνικός κόσμος ανάμεσα στην εποχή του Διαφωτισμού και στον εικοστό αιώνα, I, σελ A. D. Xenopol, Istoria Românilor din Dacia Traiană, ΙΧ: Epoca fanarioţilor până la 1806, Iaşi: Editura Librăriei Şcoalelor Fraţii Saraga, Ναταλία Τσούρμα-Βαγγέλης Κούταλης [20]