Πληµµύρες και αντιπληµµυρικά έργα

Transcript

1 Πληµµύρες και αντιπληµµυρικά έργα ιαχείριση πληµµυρικού κινδύνου Νίκος Μαµάσης Εργαστήριο Υδρολογίας και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων Αθήνα 2007 ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Εισαγωγή Φυσικό πλαίσιο Επιπτώσεις Κατασκευαστικά µέτρα και µη κατασκευαστικά µέτρα Μέτρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο ΗπερίπτωσητηςΑθήνας Το µετρητικό δίκτυο ΜΕΤΕΟΝΕΤ 1

2 Εισαγωγή Πληµµύρα ονοµάζεται η κατάσταση κατά την οποία περιοχές, που συνήθως είναι στεγνές, καλύπτονται από ποσότητες νερού για συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα. Οι πληµµυρικοί όγκοι νερού προέρχονται από την τοπική βροχόπτωση, την υπερχείλιση ποταµού, την εισροή της θάλασσας σε παράκτιες περιοχές ή από τη θραύση φράγµατος. Οι πληµµύρες είναι φυσικά φαινόµενα (αφού συνήθως προέρχονται από µετεωρολογικές καταστάσεις), όµως συµβαίνουν όταν η χωρητικότητα του συστήµατος αποστράγγισης (φυσικού ή ανθρωπογενούς), δεν µπορεί να διοχετεύσει τον όγκο νερού που παράγεται από τη βροχόπτωση. Τα φυσικά φαινόµενα που προκαλούν πληµµύρες δεν µπορούν να ελεγχθούν, αλλά οι γεωλογικές, γεωµορφολογικές και εδαφολογικές συνθήκες της λεκάνης απορροής είναι δυνατόν να τροποποιηθούν µετηνανθρώπινηεπέµβαση. Ο πληµµυρικός κίνδυνος είναι συνάρτηση της πιθανότητας εµφάνισης του φυσικού φαινόµενου και της επίδρασης που θα έχει στην ανθρώπινη κοινωνία. Σε µια δεδοµένηβροχόπτωσηοιζηµιές που θα προκληθούν λόγω πληµµύρας, εξαρτώνται από τρεις κύριους παράγοντες: (α) την παρουσία αντιπληµµυρικών έργων, (β) την αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος που έχει αποτέλεσµα την αύξηση του πληµµυρικού όγκου και τη µείωση του χρόνου συρροής των νερών και (γ) την ένταση της ανθρώπινης δραστηριότητας σε περιοχές που αποτελούν πεδία πληµµυρών µε κάποια πιθανότητα. Εισαγωγή Οι πληµµύρες από την υπερχείλιση ποταµού ποικίλλουν σηµαντικά ως προς το µέγεθος και τη διάρκειά τους. Στην περίπτωση µεγάλων ποταµών οι πληµµύρες µπορεί να εµφανιστούν αρκετό χρόνο µετά τη βροχόπτωση και να διαρκέσουν ηµέρες, εβδοµάδες ή ακόµη καιµήνες. Σε µικρότερα ποτάµια είναι δυνατόν να εµφανιστούν στιγµιαίες πληµµύρες (flash floods) που συνήθως οφείλονται σε πολύ έντονη τοπική βροχόπτωση. Αυτές είναι λιγότερο προβλέψιµες και µπορεί να προκαλέσουν εκτεταµένες καταστροφές, ιδίως όταν η έντονη βροχόπτωση προκαλεί κατολισθήσεις εδάφους ή ιλύος. εδοµένου ότι συµβαίνουν ξαφνικά και µε ελάχιστη προειδοποίηση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τους ανθρώπους. Τα προστατευτικά µέτρα σχεδιάζονται για να παρέχουν προστασία σε ένα επίπεδο πληµµύρας. Το επίπεδο προστασίας που επιλέγεται εξαρτάται από το κόστος, την επιθυµία της κοινωνίας, τη εν δυνάµει ζηµία, την επίδραση στο περιβάλλον και άλλους παράγοντες. Η προστασία από τις πληµµύρες δεν είναι ποτέ απόλυτη. Τα ερωτήµατα που τίθενται είναι (α) πόσο ασφαλείς θέλουµε να είµαστε, (β) µε τι κόστος, και (γ) τι αποδοχή έχει η κοινωνία για την πιθανότητα που αποµένει (εµφάνιση εξαιρετικά ακραίων γεγονότων). 2

3 Εισαγωγή Η αντιµετώπιση των πληµµυρών γίνεται µε µια σειρά µέτρων που διακρίνονται ανάλογα µε: την κατασκευή ή όχι τεχνικών έργων (κατασκευαστικά-µη κατασκευαστικά µέτρα) το αν προστατεύουν συγκεκριµένες κατασκευές ή µεγαλύτερες περιοχές το αν έχουν σκοπό: (α) να διαφοροποιήσουν την πληµµύρα, (β) να µειώσουν την ευπάθεια σε πληµµύρα και (γ) να µειώσουν την επίδραση της πληµµύρας. Η προστασία από τις πληµµύρες πρέπει να αντιµετωπίζεται κατά συνδυασµένο και συντονισµένο τρόπο σε όλη τη λεκάνη απορροής του ποταµού, δεδοµένου ότι τα τοπικά µέτρα προστασίας που λαµβάνονται σε ένα µέρος µπορεί να έχουν έµµεσο αντίκτυπο στις ανάντη και κατάντη περιοχές. Το σηµείοαυτόγίνεταισηµαντικό στις περιπτώσεις ποταµών που διέρχονται από διαφορετικά κράτη, όπου θα πρέπει να υπάρχει αλληλεγγύη στο χειρισµό τωνπληµµυρών. Η γενική στρατηγική έχει τρία κύρια βήµατα: κατακράτηση, αποθήκευση και αποστράγγιση. Οι βαθύτερες αιτίες των πληµµυρών (βροχόπτωση, στάθµη της θάλασσας) είναι φυσικά φαινόµενα τα οποία δεν µπορούν κατ' ουσία να ελεγχθούν. Εντούτοις, το εάν µια δεδοµένη βροχόπτωση, θα προκαλέσει ζηµίες λόγω πληµµύρας εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις ανθρώπινες ενέργειες, όπως η αστικοποίηση, η αποδάσωση τµηµάτων της λεκάνης απορροής, ηευθυγράµµιση του ρου των ποταµών, ηεξάλειψη των φυσικών πεδίων κατάκλυσης, η ανεπαρκής αποστράγγιση και η οικοδόµηση κτιρίων και κατασκευών σε επικίνδυνα πεδία κατάκλυσης. Εισαγωγή Οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές µε υψηλό κίνδυνο πληµµυρών πρέπει να παίρνουν προσωπικά µέτρα για την περιουσία τους. Ακόµη, θα πρέπει να υπάρχει µηχανισµός ασφαλειών ώστε να αποζηµιώνονται οι ζηµιές. Η πληµµύρα παράκτιων περιοχών µπορεί να προκληθεί από καταιγίδες στη θάλασσα λόγω των ανέµων που κατακλύζουν την ξηρά µε πληµµυρίδες. Σε πολλές περιοχές, ηευπάθειαστιςπληµµύρες έχει αυξηθεί λόγω της παράκτιας διάβρωσης. Όταν οι θαλάσσιες καταιγίδες συµπίπτουν µε ανύψωση της στάθµης του νερού στις εκβολές ποταµών τότε είναι πιθανό να προκληθούν εκτεταµένες ζηµίες. ύο σηµεία υποδεικνύουν αύξηση του κινδύνου πληµµυρών στην Ευρώπη: (α) το µέγεθος και η συχνότητα των πληµµυρών που είναι πιθανόν να αυξηθούν στο µέλλον λόγω κλιµατικών διακυµάνσεων (οι οποίες θα προκαλέσουν εντονότερη βροχόπτωση και ανύψωση της στάθµης της θάλασσας) και (β) ηαισθητήαύξηση του αριθµού των ατόµων και οικονοµικών αγαθών που είναι εγκατεστηµένα σε ζώνες που κινδυνεύουν από πληµµύρες. Τα τελευταία χρόνια συνειδητοποιείται όλο και περισσότερο η επίδραση των πληµµυρών από την υπερχείλιση ποταµών στην ανθρώπινη υγεία. Όταν τα πληµµυρικά νερά παρασύρουν ρύπους ή αναµειγνύονται µε µολυσµένα νερά από αποστραγγίσεις και γεωργικές γαίες µπορεί να προκαλέσουν έχουν υγειονοµικές συνέπειες 3

4 Φυσικό πλαίσιο Τα τρία κύρια µεγέθη της πληµµύρας είναι: ηπαροχήαιχµής και η αντίστοιχη στάθµηστουδατόρευµα οπληµµυρικός όγκος η χρονική διάρκεια Παροχή, Q m 3 /s Παροχή αιχµής Πληµµυρικός όγκος ιάρκεια Χρόνος, t hr Τα µεγέθη των πληµµυρών συνδέονται µε τα χαρακτηριστικά: της βροχόπτωσης (συνολικό ύψος, ένταση, διάρκεια) της λεκάνης απορροής (έκταση, συντελεστής απορροής, χρόνος συρροής) των υδατορευµάτων (διατοµή, κλίση, τραχύτητα, κατάντη στάθµες) Φυσικό πλαίσιο Παράγοντες που επιδρούν στα χαρακτηριστικά των πληµµυρών Έκταση λεκάνης απορροής: Α km2 Συντελεστής απορροής: c Στάθµηποταµού H (m)=f(q) Ε Q (m 3 /s)=ε*v=ε*k*(ε/π) 2/3 *J 1/2 Συνολικό ύψος βροχής: h (mm) Ένταση βροχής για χρόνο συρροής: i c (mm/hr) Όγκος απορροής V (hm3): h*a/1000 Παροχή αιχµής Q (m3/s)=0.278*c* i c *A v: µέση ταχύτητα νερού κ: συντελεστής τραχύτητας Ε: εµβαδόν βρεχόµενης διατοµής Π: µήκος βρεχόµενης περιµέτρου J: κλίση κατά µήκος του ποταµού 4

5 Φυσικό πλαίσιο Σχέση βροχής-απορροής Βροχόπτωση 10 mm ανά 2 ώρες Παροχή (m3/s) Καµπύλη S 2 ωρών Μοναδιαία υδρογραφήµατα 2 ωρών Χρόνος (hr) Φυσικό πλαίσιο Η πληµµύρα σε υδατόρευµα προκαλείται από υψηλή τιµή της παροχής η οποία ξεπερνά τα φυσικά ή τεχνητά πρανή µε αποτέλεσµα την κατάκλυση των γειτονικών εκτάσεων µενερό. Ηποσοτικήεκτίµηση της πληµµύρας γίνεται µεβάση: την παροχή αιχµής τον πληµµυρικό όγκο το ύψος του νερού το εµβαδόν των εκτάσεων που κατακλύζονται Οι αιτίες ανεπαρκούς διοχέτευσης νερού από το ποτάµιο σύστηµαείναι: µικρή υγρή διατοµήτουποταµού µικρή κλίση του πυθµένα µεγάλη τραχύτητα του ποταµού εξαιτίας εµποδίων και φερτών υλικών µικρό ύψος νερού στα πληµµυρικά πεδία και κατά συνέπεια µεγάλη βρεχόµενη περίµετρος µε αποτέλεσµατιςµικρές ταχύτητες ροής υψηλές στάθµες κατάντη (στάθµη κύριου υδατορεύµατος, στάθµη θάλασσας) 5

6 Φυσικό πλαίσιο Οι περιοχές που πλήττονται είναι συνήθως: κλειστές υδρολογικές λεκάνες σε καρστικές περιοχές που αποστραγγίζονται από καταβόθρες πεδιάδες που αποστραγγίζονται από ποταµούς µε µικρή παροχετευτικότητα αστικές περιοχές όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα αλλάζει τα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά Τα στοιχεία του υδρολογικού κύκλου που εµπλέκονται στις πληµµύρες είναι: ηβροχόπτωση, η οποία και προκαλεί την απορροή η κατακράτηση από τα φυτά και το έδαφος, η οποία επιβραδύνει τη βροχή, ενώ το µεγαλύτερο µέρος µετατρέπεται σε εξάτµιση ηεξατµισοδιαπνοή από τις λίµνες, το έδαφος και τα φυτά, η οποίαείναι ασήµαντη όταν πέφτει η βροχή αλλά γίνεται σηµαντική στη συνέχεια ηδιήθησητουεδάφους, η οποία κρατάει τη βροχή στο έδαφος η βαθιά διήθηση στους υδροφορείς, όπου το νερό επιστρέφει στο ποτάµι αλλά µε σηµαντική χρονική υστέρηση Επιπτώσεις Ευρώπη Μεταξύ του 1998 και του 2002, η Ευρώπη επλήγη από περισσότερες από 100 µεγάλες ζηµιογόνες πληµµύρες, συµπεριλαµβανοµένων των καταστρεπτικών πληµµυρών των ποταµών ούναβη και Έλβα το Από το 1998, οι πληµµύρες έχουν προκαλέσει περίπου 700 θανάτους, τον εκτοπισµόσχεδόν µισού εκατοµµυρίου ατόµων και τουλάχιστον 25 GEuro σε ασφαλισµένες οικονοµικές απώλειες. Πάνω από 10 εκατοµµύρια άτοµα ζουν σε περιοχές εκτεθειµένες στον κίνδυνο µεγάλων πληµµυρών κατά µήκος του Ρήνου, και οι δυνητικές ζηµίες από πληµµύρες ανέρχονται σε 165 GEuro. Οι παραθαλάσσιες περιοχές διατρέχουν επίσης τον κίνδυνο να κατακλυστούν. Ησυνολικήαξίατωνοικονοµικών αγαθών που βρίσκονται εντός 500 µέτρωναπότιςευρωπαϊκέςακτές, συµπεριλαµβανοµένων των παραλίων, γεωργικών γαιών και βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, εκτιµάται σήµερα σε 500 έως 1000 GEuro. Οι πληµµύρες µπορεί να έχουν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις όπως όταν: (α) κατακλύζονται εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων (β) πλήττονται εργοστάσια στα οποία υπάρχουν µεγάλες ποσότητες τοξικών χηµικών προϊόντων και (γ) καταστρέφονται υγρότοποι και µειώνεται η βιοποικιλότητα. 6

7 Επιπτώσεις Ελλάδα Παρά τις εντυπώσεις, οι πληµµύρες των τελευταίων 40 ετών έχουν προκαλέσει πολύ περισσότερα θύµατα σε ανθρώπινες ζωές από ότι οι σεισµοί στο ίδιο διάστηµα. Οι συγκρίσεις σε ότι αφορά την καταστροφή περιουσιών και υποδοµών δεν είναι δυνατές λόγω απουσίας στατιστικών στοιχείων Απώλειες σε ανθρώπινες ζωές τα τελευταία 120 χρόνια Ηµεροµηνία Περιοχή Νεκροί Ηµεροµηνία Περιοχή Νεκροί 10/1887 Αθήνα 1 11/1979 Θεσσαλονίκη 4 11/1896 Αθήνα 21 11/1979 Πελοπόννησος 1 11/1896 Πειραιάς 40 10/1980 Αθήνα 1 11/1924 Καλαµάτα 15 11/1985 Λάρισα 2 11/1925 Αθήνα 8 10/1989 Αθήνα 7 10/1930 Αθήνα 2 8/1990 Εύβοια 5 10/1933 Αθήνα 1 10/1990 Πελοπόννησος 1 10/1933 Πειραιάς 2 1/1991 Αθήνα 1 11/1934 Πειραιάς 6 11/1992 Καβάλα 4 11/1936 Πειραιάς 2 10/1994 Ρόδος 4 10/1938 Αθήνα 1 11/1994 Αθήνα 9 11/1961 Αθήνα 40 12/2001 Πάτρα 2 11/1977 Αθήνα 21 2/2003 Πρέβεζα 2 11/1977 Πειραιάς 17 Σύνολο: 220 Σύνολο Αθήνας-Πειραιά: 180 Επιπτώσεις Ίχνη πληµµύρας στο Porz Restaurant της Κολωνίας Ίχνη πληµµύρας Πηγή: Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR 7

8 Επιπτώσεις Ίχνη πληµµύρας σε κτήριο της Κολωνίας Πηγή: Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR Μέτρα αντιµετώπισης πληµµυρών Κατασκευαστικά αντιπληµµυρικοί ταµιευτήρες στα ανάντη της λεκάνης αναχώµατα και προστατευτικοί τοίχοι λεκάνες κατάκλυσης δίπλα στο ποτάµι καιστιςχαµηλές περιοχές δίκτυα οµβρίων εκτροπές ποταµών παράκτια προστασία αύξηση της παροχετευτικότητας των ποταµών µε καθαρισµό, εκβάθυνση και διάνοιξη των διατοµών εισαγωγή πρόσθετων διαδροµών παράλληλα µετοποτάµι υπερχειλιστές σε ταµιευτήρες Τα κατασκευαστικά µέτρα έχουν ως κύριους στόχους την αποθήκευση του νερού και την αύξηση της ικανότητας µεταφοράς του. εδοµένου ότι οι κατασκευές είναι τρωτές στις πληµµύρες (αφού έχουν σχεδιαστεί για κάποια πιθανότητα) θα πρέπει να συνοδεύονται και από άλλα µη κατασκευαστικά µέτρα. 8

9 Μέτρα αντιµετώπισης πληµµυρών Μη κατασκευαστικά µέτρα διατήρηση και επέκταση των δασών στις ορεινές περιοχές της λεκάνης διατήρηση των υγροτόπων και των πληµµυρικών πεδίων από ανθρώπινες επεµβάσεις και χρήσεις ώστε οι φυσικές ζώνες πληµµυρών να καθυστερούν τη ροή προσαρµογή των χρήσεων των πληµµυρικών πεδίων στη πιθανότητα καταστροφής και χωροθέτηση των σηµαντικών εγκαταστάσεων σε ακίνδυνες περιοχές διατήρηση των µαιάνδρων των ποταµών και των φυσικών συνδέσεων τους µε τις πληµµυρικές περιοχές έλεγχος και συντήρηση των αποχετευτικών συστηµάτων στις αστικές περιοχές χρήση ιστορικών πληροφοριών, ανάπτυξη συστηµάτων πρόγνωσης καταιγίδων και µοντέλων βροχής-απορροής συστήµατα ειδοποίησης του κοινού µηχανισµός διαρκούς ενηµέρωσης του κοινού και αναίρεση της εσφαλµένης αντίληψης για απόλυτη προστασία οργάνωση φορέων για πρόληψη και αντιµετώπιση φυσικών καταστροφών Ατοµικά µέτρα για την µείωση του κινδύνου των κατοικιών ανύψωση κατασκευής στεγανοποίηση κατασκευών κατασκευή τοίχου ή αναχώµατος γύρω από την κατοικία διευκόλυνση µελλοντικών εκκενώσεων ασφάλεια για πληµµύρα Κατασκευαστικά µέτρα Κατασκευή προστατευτικών τοιχίων Πηγή: Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR 9

10 Κατασκευαστικά µέτρα Κατασκευή προστατευτικών τοίχων Πηγή: Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR Κατασκευαστικά µέτρα Κατασκευή αναχωµάτων ποταµού Τα αναχώµατα κατασκευάζονται αφού ληφθεί υπόψη η κατάσταση του υπεδάφους και η ποιότητα του χώµατος που χρησιµοποιείται Ακόµη απαιτείται κατάλληλη συµπύκνωση του υλικού, ενίσχυση των όψεων. Η αστοχία των αναχωµάτων οφείλεται σε: υπερπήδηση κακή συντήρηση διάβρωση ή υποσκαφή από µεγάλη πληµµύρα Πηγή: Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR 10

11 Κατασκευαστικά µέτρα Θυροφράγµατα για πληµµυρικά νερά Πηγή: Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR Παροχή, Q m 3 /s Όγκος υπερχείλισης V=Q*t m 3 Κατασκευαστικά µέτρα Λεκάνες κατάκλυσης Όγκος κατάκλυσης Vm 3 Α Λεκάνη κατάκλυσης, Α m 2 Ύψος νερού H=V/Α m h Χρόνος, t hr Τεχνητό σπάσιµο αναχωµάτων Ανάντη υδρογράφηµα Λεκάνη κατάκλυσης Κατάντη υδρογράφηµα Περιοχές για προστασία 11

12 Μη κατασκευαστικά µέτρα Προστασία του αποχετευτικού δικτύου Αποχέτευση ακαθάρτων Αποχέτευση οµβρίων Σύστηµα αποφυγής αντεπιστροφής Πηγή: Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR Μη κατασκευαστικά µέτρα ιαχείριση πληµµύρας στην Κολωνία Λήψη προγνώσεων βροχόπτωσης από την µετεωρολογική υπηρεσία Λήψη σταθµών από τηλεµετρικό δίκτυο σταθµηµέτρων κατά µήκος του ποταµού Χρήση µοντέλου βροχής-απορροής για πρόβλεψη της στάθµης τις επόµενες 36 ώρες Προσδιορισµός των κατάλληλων µέτρων για την κάθε στάθµή Στάθµη (m) Ενέργειες Αναµενόµενη στάθµη (καµία ενέργεια) Ενεργοποιείται το Κέντρο αντιπληµµυρικής προστασίας και ειδοποιούνται ορισµένες τοπικές αρχές Τοποθέτηση κινητών προστατευτικών τοίχων σε ορισµένες περιοχές Τίθεται σε επιφυλακή το Κέντρο αντιπληµµυρικής προστασίας και ειδοποιούνται όλες οι τοπικές αρχές Προετοιµάζονται κλίνες σε νοσοκοµεία Τοποθέτηση κινητών προστατευτικών τοίχων σε όλες τις περιοχές Το ιστορικό κέντρο της πόλης πληµµυρίζει Εκκίνηση εκκένωσης κάτοικοι αποµακρύνονται 12

13 Μη κατασκευαστικά µέτρα Παρακολούθηση φαινοµένου µε χρήση ΣΓΠ Πληροφορίες για το ύψος ροής κατά τη διάρκεια του επεισοδίου Οπτικοποίηση των µέτρων και των αποτελεσµάτων τους Κάθε κάτοικος µπορεί να δει το ύψος του νερού στη περιοχή του Μη κατασκευαστικά µέτρα Ευαισθητοποίηση κοινού Αποστολή ενηµερωτικών φυλλαδίων κάθε χρόνο πριν την περίοδο των πληµµυρών στα νοικοκυριά που βρίσκονται σε πληµµυρικές ζώνες ιοργάνωση εκθέσεων για τις πληµµύρες ιοργάνωση επισκέψεων σε περιοχές που πλήττονται από τις πληµµύρες 13

14 Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο Ευρωπαϊκή πολιτική έρευνας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει την έρευνα σχετικά µε τις πληµµύρες από την αρχή της δεκαετίας του 1980, µέσω των διαδοχικών προγραµµάτων πλαισίων για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη. Η ευρωπαϊκή έρευνα υπήρξε επιτυχής ως προς τη βελτίωση της κατανόησης των πληµµυρών και των συνεπειών τους, καθώς και ως προς την εκτίµηση της πιθανότητας και την έκταση των πληµµυρών σε δεδοµένες περιοχές. Αναπτύχθηκαν κατάλληλες µέθοδοι και εργαλεία για την πρόβλεψη και τη διαχείριση των πληµµυρών, τα οποία χρησιµοποιούνται ήδη σε λεκάνες απορροής σε ολόκληρη την Ευρώπη. Περιφερειακή πολιτική. Τα διαρθρωτικά ταµεία µπορούν να χρηµατοδοτήσουν προληπτικές επενδύσεις υποδοµής, συµπεριλαµβανοµένηςτηςπροστασίαςαπότιςπληµµύρες, ενώηπρωτοβουλία INTERREG έχει υποστηρίξει τη διασυνοριακή συνεργασία για το σκοπό αυτό. Οι καταστροφές που προκλήθηκαν από τις πληµµύρες των ποταµών Ρήνου και Μόζα το 1993 και το 1995 οδήγησαν στη δηµιουργία ενός διακρατικού προγράµµατος πρόληψης µεταξύ των ακόλουθων χωρών: Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Λουξεµβούργο, Γερµανία και Ελβετία. Ταµείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έπειτα από τις πληµµύρες του 2002 στην Κεντρική Ευρώπη, η ΕΕ δηµιούργησε το ΤαµείοΑλληλεγγύης ως ειδικό χρηµατοδοτικό µέσο για τη χορήγηση ταχείας οικονοµικής βοήθειας σε περίπτωση µεγάλης καταστροφής (η οποία ορίζεται ως άµεση ζηµία άνω των 3 GEuro ήτου0.6% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήµατος) γιαναβοηθήσειτιςπληγείσες περιοχές να επιστρέψουν σε όσο το δυνατόν κανονικές συνθήκες διαβίωσης. Γεωργική πολιτική. Ο τρόπος χρήσης των γεωργικών και δασικών περιοχών είναι σηµαντικός για την πρόληψη των πληµµυρώνκαιέχεικαθοριστικήσηµασία για την ικανότητα του εδάφους και των φυτών να συγκρατούν το νερό. Η µεταρρύθµιση της κοινής γεωργικής πολιτικής µπορεί να συµβάλει στη µείωση της πιθανότητας πληµµυρών, αντιµετωπίζοντας την αλλαγή του κλίµατος. Περιβαλλοντική πολιτική. Με τη θέσπιση της οδηγίας πλαισίου για τα ύδατα, ηεεαναδιάρθρωσε πλήρως την πολιτική της για την προστασία των υδάτων. Η οδηγία απαιτεί να αναπτυχθούν ολοκληρωµένα σχέδια διαχείρισης για κάθε λεκάνη απορροής ποταµού ώστε να επιτευχθεί καλή οικολογική και χηµική κατάσταση. Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο ραστηριότητες των κρατών µελών. Τα χαρακτηριστικά και ο βαθµός κινδύνου των πληµµυρών ποικίλλουν στην Ευρώπη. Σε ορισµένα κράτη µέλη (Ουγγαρία, Αυστρία, Τσεχία, Σλοβακία) οι πληµµύρες προκαλούνται αποκλειστικά από ποταµούς. Άλλα κράτη µέλη (Ηνωµένο Βασίλειο, Γερµανία, Κάτω Χώρες) αντιµετωπίζουν τόσο πληµµύρες ποταµών όσο και παράκτιες πληµµύρες. Για την αντιµετώπιση τουκινδύνουπληµµυρών, διάφορα κράτη µέλη (Αυστρία, Φινλανδία, Ισπανία, Ιρλανδία, Κάτω Χώρες), έχουν ορίσει επίπεδα προστασίας σε επίσηµες κατευθυντήριες γραµµές ή νοµικά κείµενα. Γενικά, τα επίπεδα προστασίας βασίζονται στον αριθµό ατόµων και στην οικονοµική και πολιτιστική αξία των περιοχών που διατρέχουν κίνδυνο. Σε άλλα κράτη µέλη, οι αρµόδιες, για την προστασία από τις πληµµύρες, αρχές διαθέτουν εκτενείς εξουσίες ώστε να αναλαµβάνουν τα έργα που είναι αναγκαία για τη διαχείρισή τους. Οι πρόσφατες πληµµύρες ώθησαν τα κράτη µέλη να αναπτύξουν σχέδια ή στρατηγικές αντιπληµµυρικής προστασίας. Επιπροσθέτως, πολλά κράτη µέλη έχουν εκπονήσει ή εκπονούν χάρτες κινδύνου πληµµυρών. Οι στόχοι και η δοµή των εν λόγω χαρτών ποικίλλουν, αλλά γενικά χρησιµοποιούνται για τη χωροταξία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, καθώς και για να ευαισθητοποιηθεί ηκοινήγνώµη σχετικάµε τιςεκτεθειµένες σε κίνδυνο περιοχές,. ιεθνής συνεργασία σε διασυνοριακούς ποταµούς. Στο παρελθόν, η προστασία από τις πληµµύρες αντιµετωπιζόταν κυρίως σε τοπικό επίπεδο, χωρίς ανάντη ή κατάντη συντονισµό, συχνά µετατοπίζοντας απλώς το πρόβληµα απότηµία περιοχή σε µία άλλη. Ωστόσο, σε ποταµούς, όπως ο Ρήνος, οόντερ, ο Μόζας, ο ούναβης, ο Σάαρ, ομοζέλαςκαιοέλβας, οι παρόχθιες χώρες έχουν ιδρύσει φορείς για να εξασφαλιστεί η συντονισµένη προσέγγιση της διαχείρισης των λεκανών απορροής. Σε πολλές από τις εν λόγω λεκάνες αναπτύχθηκαν ή αναπτύσσονται σχέδια προστασίας. Στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης του Ρήνου για την άµυνα κατά των πληµµυρών, εκτιµάται ότι οι συνολικές επενδύσεις σε µέτρα προστασίας από τις πληµµύρες θα ανέλθουν σε 12.3 GEuro έως το Ακόµη, για να ευαισθητοποιηθούν οι κάτοικοι της κοιλάδας του Ρήνου στον κίνδυνο πληµµυρών, έχει υλοποιηθεί ένας άτλας που περιέχει χάρτες που αναπαριστούν τον κίνδυνο πληµµυρών για τον άνθρωπο και τα υλικά αγαθά. 14

15 Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο ιαχείριση του κινδύνου πληµµυρών Αυτή αποσκοπεί στη µείωση της πιθανότητας και των επιπτώσεων των πληµµυρών. Η πείρα έχει δείξει ότι η πλέον αποτελεσµατική προσέγγιση συνίσταται στην ανάπτυξη προγραµµάτων διαχείρισης του κινδύνου πληµµυρών που περιλαµβάνουν τα εξής στοιχεία: Πρόληψη: πρόληψη των ζηµιών που προκαλούνται από πληµµύρες, αποφεύγοντας την ανέγερση κατοικιών και βιοµηχανιών σε περιοχές εκτεθειµένες σε σηµερινές και µελλοντικές πληµµύρες, προσαρµόζοντας τις µελλοντικές εξελίξεις στον κίνδυνο πληµµυρών και προωθώντας την ορθή χρήση του εδάφους και ορθές γεωργικές και δασοκοµικές πρακτικές. Προστασία: λήψη µέτρων, διαρθρωτικών και µη, για να µειωθεί η πιθανότητα των πληµµυρών και οι επιπτώσεις τους σε συγκεκριµένες περιοχές. Ετοιµότητα: ενηµέρωση του πληθυσµού για τους κινδύνους πληµµυρών και τον τρόπο αντίδρασης σε περίπτωση πληµµύρας. Αντιµετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης: ανάπτυξη σχεδίων για την αντιµετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση πληµµύρας. Αποκατάσταση και εξαγωγή διδαγµάτων: επιστροφή σε κανονικές συνθήκες το ταχύτερο δυνατόν και µετριασµός τόσο των κοινωνικών όσο και των οικονοµικών επιπτώσεων στον πληγέντα πληθυσµό. Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο Βασικά χαρακτηριστικά συνδυασµένου προγράµµατος δράσης της EE βελτίωση της συνεργασίας και του συντονισµού µέσω της ανάπτυξης και της εφαρµογής σχεδίων διαχείρισης καθώς και την ανάπτυξη χαρτών κινδύνου πληµµυρών για κάθε λεκάνη απορροής και παράκτια ζώνη, όπου οι πληµµύρες µπορεί να έχουν δυσµενείς συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, τις οικονοµικές δραστηριότητες ή την ποιότητα της ζωής εκπόνηση και εφαρµογή χαρτών κινδύνου πληµµυρών ως εργαλείου σχεδιασµού και επικοινωνίας βελτίωση της ανταλλαγής πληροφοριών και εµπειριών, καθώς και της συντονισµένης ανάπτυξης και προώθησης βέλτιστων πρακτικών ανάπτυξη ισχυρότερων δεσµών µεταξύ της ερευνητικής κοινότητας και των αρµόδιων αρχών για τη διαχείριση των υδάτων και την προστασία από τις πληµµύρες βελτίωση του συντονισµού µεταξύ των συναφών κοινοτικών πολιτικών αύξηση της συνειδητοποίησης όσον αφορά τους κινδύνους πληµµυρών µέσω της ευρύτερης συµµετοχής των ενδιαφερόµενων µερών και της αποτελεσµατικότερης επικοινωνίας. 15

16 Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο Κόστος και αναµενόµενα οφέλη της συνδυασµένης δράσης της ΕΕ Είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν σε χρηµατικούς όρους η προστιθέµενη αξία και τα πρόσθετα οφέλη από τις συνδυασµένες ενέργειες που προτείνονται στην παρούσα ανακοίνωση. Σε ποιοτικούς όρους, η προστιθέµενη αξία της δράσης της ΕΕ θα περιλαµβάνει: οικονοµικώς πιο αποδοτικά και αειφόρα µέτρα διαχείρισης του κινδύνου πληµµυρών µέσω του καλύτερου συντονισµού των δράσεων σε ολόκληρη την ΕΕ σφαιρική προσέγγιση όσον αφορά τη µείωση των κινδύνων για την αειφόρο ανάπτυξη της Ευρώπης που συνδέονται µετιςζηµίες από πληµµύρες βελτίωση των επιπέδων προστασίας µέσω της ανταλλαγής εµπειριών και πληροφοριών και της από κοινού ανάπτυξης βέλτιστης πρακτικής καλύτερη εστίαση των δράσεων έρευνας και ισχυρότερη διεπαφή µεταξύ ερευνητικής κοινότητας και διαµορφωτών πολιτικής συνεκτική προσέγγιση όσον αφορά την ανάπτυξη των σχεδίων διαχείρισης του κινδύνου πληµµυρών και της διασύνδεσής τους µε προγράµµατα χρηµατοδότησης της ΕΕ. µεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και συµµετοχή του κοινού σε θέµατα προστασίας από τις πληµµύρες. Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο Σχέδια διαχείρισης Γενικές αρχές Τα σχέδια διαχείρισης του κινδύνου υπερχείλισης των ποταµών και παράκτιων πληµµυρών, θα πρέπει να ενταχθούν πλήρως στα σχέδια διαχείρισης της σχετικής λεκάνης απορροής και στα προγράµµατα µέτρων που αναπτύχθηκαν σύµφωνα µε τηνοδηγίαπλαίσιογιαταύδατα. Μακροπρόθεσµη στρατηγική προσέγγιση: πρέπει να συµπεριληφθούν οι εξελίξεις που αναµένονται µακροπρόθεσµα ( έτη). ιεπιστηµονική προσέγγιση: πρέπει να ληφθούν υπόψη σε όλα τα επίπεδα εθνικό, περιφερειακό και τοπικό, όλες οι συναφείς πτυχές της διαχείρισης των υδάτων, του υλικού χωροταξικού σχεδιασµού, της χρήσης του εδάφους, της γεωργίας, των µεταφορών και της αστικής ανάπτυξης, καθώςκαιτηςδιαφύλαξηςτηςφύσης. ιασυνοριακοί ποταµοί: τα κράτη µέλη πρέπει να συµφωνήσουν να συνεργαστούν για την ανάπτυξη και την εφαρµογή των εν λόγω σχεδίων. Όσον αφορά τις κοινές λεκάνες απορροής µε χώρες µη µέλη της ΕΕ θα χρησιµοποιηθούν οι υφιστάµενοι µηχανισµοί συντονισµού ή θα αναπτυχθούν νέοι µηχανισµοί. Αρχή της αλληλεγγύης: τα µέτρα προστασίας από τις πληµµύρες δεν θα πρέπει να υπονοµεύουν την ικανότητα άλλων ανάντη ή κατάντη περιφερειών ή κρατών µελών να επιτύχουν το επίπεδο προστασίας που θεωρούν κατάλληλο. Η ενδεδειγµένη στρατηγική συνίσταται στη γενική προσέγγιση: συγκράτηση, αποθήκευση και αποστράγγιση. 16

17 Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο Σχέδια διαχείρισης Στόχοι µείωση των δυσµενών επιπτώσεων των πληµµυρών και της πιθανότητας πληµµυρών προώθηση αειφόρων µέτρων διαχείρισης του κινδύνου πληµµυρών ενηµέρωση του κοινού και των αρµόδιων αρχών σχετικά µε τον κίνδυνο πληµµυρών και τον τρόπο αντιµετώπισής του Βασικά αποτελέσµατα καλύτερη γνώση και κατανόηση του µεγέθους, της φύσης και της κατανοµής των σηµερινών κινδύνων πληµµυρών, και κατάρτιση σεναρίων για µελλοντικούς κινδύνους πληµµυρών κατανόηση των διαδικασιών κατάκλυσης και της ευαισθησίας τους στις αλλαγές κατάλογος οικονοµικώς αποδοτικών µέτρων που θα ληφθούν για τη διαχείριση του κινδύνου πληµµυρών χάρτες διαχείρισης του κινδύνου µακροπρόθεσµες πολιτικές διαχείρισης του κινδύνου πληµµυρών που να ανταποκρίνονται στους στόχους της λεκάνης απορροής σειρά ιεραρχηµένων περαιτέρω δράσεων/µελετών για τη λεκάνη απορροής Μέτρα αντιµετώπισης των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο Χάρτες κινδύνου πληµµυρών ΑΡΧΕΣ Οι χάρτες θα πρέπει να: εκπονούνται µέσω συντονισµού σε επίπεδο της λεκάνης απορροής, περιλαµβάνουν τις πληµµύρες ποταµών, τις στιγµιαίες πληµµύρες και τις παράκτιες πληµµύρες, παρέχουν αξιόπιστες, επαρκείς και ευκολονόητες πληροφορίες διακρίνουν τουλάχιστον τρία επίπεδα κινδύνου: (α) περιοχές µε συχνές πληµµύρες, (β) περιοχές µε λιγότερο συχνές πληµµύρες και (γ) περιοχές µε πολύσπάνιες πληµµύρες (συµπεριλαµβανοµένων των θραύσεων φραγµάτων) καλύπτουν τόσο το βάθος του νερού ή της πληµµύρας όσο και τις δυνητικές ζηµίες περιλαµβάνουν τόσο την τρέχουσα κατάσταση όσο και σενάρια για µελλοντικούς κινδύνους πληµµυρών λαµβάνουν υπόψη άλλους στόχους σχετικά µε τη λεκάνη απορροής ΣΤΟΧΟΙ αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού όσον αφορά τις περιοχές που είναι εκτεθειµένες σε κίνδυνο πληµµύρας παροχή πληροφοριών για τις εκτεθειµένες σε κίνδυνο περιοχές µέσω του ορισµού ζωνών που κινδυνεύουν από πληµµύρες για τη διευκόλυνση του χωροταξικού σχεδιασµού υποστήριξη των διαδικασιών ιεράρχησης, αιτιολόγησης και στοχοθέτησης των επενδύσεων µε σκοπό τη διαχείριση και τη µείωση του κινδύνου για τους ανθρώπους, τις ιδιοκτησίες και το περιβάλλον 17

18 Συµφωνία Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συµβουλίου σχετικά µε τη νέα οδηγία για τις πληµµύρες (Απρίλιος 2007) Είναι αναγκαίο να περιοριστούν οι κίνδυνοι πληµµυρώνκαιοισυνακόλουθεςοικονοµικές ζηµίες. Εάν η διαχείριση των λεκανών απορροής δεν είναι η πρέπουσα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα ζουν και θα εργάζονται σε περιοχές κατάκλυσης. Το γεγονός αυτό θα µειώσει την ικανότητα των πεδιάδων κατάκλυσης να απορροφούν τα πληµµυρικά νερά. Μολονότι οι πληµµύρες αποτελούν φυσικό φαινόµενο και η πλήρης πρόληψή τους είναι αδύνατη, µια συνεκτική και µακροπρόθεσµη στρατηγική διαχείρισης του κινδύνου πληµµυρών είναι ικανή να αντιστρέψει την αυξητική τάση των ζηµιών που οφείλονται σε πληµµύρες. Επιπλέον, αναµένεται ότι ηκλιµατική αλλαγή θα προκαλέσει πιο έντονες βροχοπτώσεις και άνοδο της στάθµης των θαλασσών. Κατά συνέπεια, προβλέπεται αύξηση του κινδύνου πληµµυρών στην Ευρώπη τις επόµενες δεκαετίες. Η Επιτροπή αντέδρασε στις τραγικές πληµµύρες του 2002 προτείνοντας, το 2004, να θεσπιστεί νοµοθεσία της ΕΕ για τη διαχείριση του κινδύνου πληµµυρών Στην περίπτωση των διεθνών λεκανών απορροής, θα απαιτείται συντονισµός µεταξύ των κρατών µελών, ώστε να µην µετακυλίονται απλώς τα προβλήµατα από τη µια περιοχή στην άλλη. Πρέπει να παρέχεται σε όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη η δυνατότητα ενεργού συµµετοχής στην κατάρτιση και επικαιροποίηση των σχεδίων διαχείρισης κινδύνων πληµµυρών. Επιπλέον, οι εκτιµήσεις, οι χάρτες και τα σχέδια που αφορούν τους κινδύνους πρέπει να δηµοσιοποιούνται. Τα τρία αυτά στάδια θα επαναλαµβάνονται σε εξαετείς κύκλους, ώστε να εξασφαλιστεί η συνεκτίµηση των µακροπρόθεσµων εξελίξεων. Ηοδηγίαδηµιουργεί ένα πλαίσιο της ΕΕ για τη διαχείριση του κινδύνου πληµµυρών το οποίο στηρίζεται στην οδηγία πλαίσιο του 2000 για τους υδάτινους πόρους, ακρογωνιαίολίθοτηςπολιτικής της ΕΕ για την προστασία τους, µε την οποία είναι στενά συντονισµένο και συγχρονισµένο. Συµφωνία Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συµβουλίου σχετικά µε τη νέα οδηγία για τις πληµµύρες (Απρίλιος 2007) Η οδηγία που εγκρίθηκε από το Συµβούλιο και το Κοινοβούλιο θα επιβάλει στα κράτη µέλη την υποχρέωση να υιοθετήσουν προσέγγιση µακροπρόθεσµου σχεδιασµού για τον περιορισµό των κινδύνων πληµµυρών, σε τρία στάδια, ως εξής: 1. Μέχρι το 2011, τα κράτη µέλη θα πρέπει να έχουν προβεί σε προκαταρκτική εκτίµηση των κινδύνων πληµµυρών για τις λεκάνες απορροής και τις αντίστοιχες παράκτιες περιοχές της επικράτειάς τους. 2. Στις περιπτώσεις όπου υφίσταται πραγµατικός κίνδυνος ζηµιών από πληµµύρες, θα οφείλουν να εκπονήσουν, µέχρι το 2013, χάρτες επικινδυνότητας και χάρτες κινδύνου πληµµυρών. 3. Τέλος, το αργότερο το 2015, πρέπει να έχουν καταρτιστεί σχέδια διαχείρισης των κινδύνων πληµµυρών για τις συγκεκριµένες περιοχές. Τα σχέδια αυτά θα περιλαµβάνουν µέτρα µε σκοπότηµείωση της πιθανότητας να σηµειωθούν πληµµύρες και των δυνητικών συνεπειών τους. Θα καλύπτουν όλες τις φάσεις του κύκλου διαχείρισης των κινδύνων πληµµυρών, εστιαζόµενα ιδίως στην πρόληψη (δηλ. αποτροπή των ζηµιών που προκαλούν οι πληµµύρες µε την αποφυγή της κατασκευής κατοικιών και βιοµηχανικών µονάδων σε περιοχές ευάλωτες σήµερα ή στο µέλλον σε πληµµύρες ή µε τηνπροσαρµογή της µελλοντικής ανάπτυξης περιοχών στον κίνδυνο πληµµυρών), την προστασία (µετην εφαρµογή µέτρων όπως η αποκατάσταση πεδιάδων κατάκλυσης ή υγρότοπων για τον περιορισµό της πιθανότητας πληµµύρας ή/και των επιπτώσεων των πληµµυρών σε συγκεκριµένες τοποθεσίες) και την ετοιµότητα (π.χ. καθοδήγηση των πολιτών για τις δέουσες ενέργειες σε περίπτωση πληµµύρας). 18

19 Το πρόβληµα της Αθήνας Εισαγωγή Η µητροπολιτική περιοχή της Αθήνας παρουσιάζει υψηλότατο δείκτη διακινδύνευσης έναντι πληµµυρών. Οι πληµµύρες των τελευταίων 35 ετών στην Αθήνα έχουν προκαλέσει πολύ περισσότερα θύµατα σε ανθρώπινες ζωές από ότι οι σεισµοί. Να σηµειωθεί ότι και σε διεθνή ακόµα κλίµακα, τα επεισόδια πληµµύρας προκαλούν πολύ περισσότερα ανθρώπινα θύµατα και υλικές ζηµιές σε σχέση µε τουςσεισµούς Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στις πληµµύρες της: 5-6 Νοεµβρίου 1961 είχαµε πάνω από 40 νεκρούς 2 Νοεµβρίου 1977 είχαµε 36 νεκρούς Οκτωβρίου 1994 είχαµε 9 νεκρούς Η κινητοποίηση της πολιτείας στο θέµατηςαντιπληµµυρικής προστασίας είναι υποδεέστερη από ότι για τους σεισµούς. Το πρόβληµα της Αθήνας Αίτια Γεωµορφολογικά και κλιµατολογικά αίτια Μικρή ετήσια βροχόπτωση και απορροή Ισχυρές καταιγίδες Συνέπεια: ανεπαρκές φυσικό υδρογραφικό δίκτυο Ανθρώπινες επεµβάσεις Αστικοποίηση πυκνή δόµηση, περιορισµός χώρων πρασίνου Περιορισµός φυσικών υδατορευµάτων (κάλυψη, µείωση διαστάσεων, παράνοµηδόµηση, κατασκευή οδικών αξόνων) Ανεπαρκή έργα ιευθέτησης υδατορευµάτων Συντήρησης και επιτήρησης αντιπληµµυρικών έργων Ανεπαρκής διαχείριση του προβλήµατος Οργανωτική ανεπάρκεια, σύγχυση αρµοδιοτήτων Ιεράρχηση αντιπληµµυρικών έργων σε δεύτερη προτεραιότητα, µειωµένα κονδύλια, άναρχος σχεδιασµός και κατασκευή Ξεπερασµένα κριτήρια σχεδιασµού, µικρές περίοδοι επαναφοράς, χρήση ανεπαρκών εµπειρικών µεθόδων Μικρή µετρητική και ερευνητική υποδοµή, υδροµετρικοί και µετεωρολογικοί σταθµοί, πειραµατική λεκάνη, µοντέλα πρόγνωσης 19

20 Το πρόβληµα της Αθήνας Αίτια Η αστικοποίηση σε συνθήκες τοπικά πυκνής δόµησης και ο δραστικός περιορισµός των χώρων πρασίνου, επέδρασε ιδιαίτερα αρνητικά στα χαρακτηριστικά µεγέθη των πληµµυρών. Ο χρόνος συρροής ελαττώθηκε και ο συντελεστής απορροής αυξήθηκε, οδηγώντας σε υψηλότερες αιχµές και µεγαλύτερους πληµµυρικούς όγκους. Στη διάρκεια των προηγούµενων δεκαετιών το υδρογραφικό δίκτυο της πρωτεύουσας ψαλιδίστηκε µε την κατάργηση πολλών ρευµάτων της φυσικής λεκάνης, όπου στη θέση τους κατασκευάστηκαν οδικοί άξονες και κτίσµατα. Οι κοίτες των ρευµάτων, που διαµορφώθηκαν στη πορεία του χρόνου µε χαρακτήρα εξωαστικής λεκάνης, ήδη σήµερα θα ήταν ανεπαρκείς λόγω της αυξηµένης απορροής. Το πρόβληµα επιτείνεται λόγω της µείωσης της διατοµής φυσικών υδατορευµάτων. Η πολιτική κάλυψης των ρευµάτων έρχεται σε αντίθεση µε τιςσύγχρονεςτάσειςπολεοδοµικής ανάπτυξης, σύµφωνα µε τις οποίες πρέπει να επιδιώκεται η ανάδειξή τους ώστε λειτουργούν ως αντιπληµµυρικά έργα αλλά και ως τόποι κοινωνικής δραστηριότητας. Το δίκτυο οµβρίων της πρωτεύουσας δεν αποτέλεσε ποτέ προτεραιότητα, ενώ τα επιµέρους τµήµατα του κατασκευάστηκαν έτσι ώστε να εξυπηρετούν τοπικές ανάγκες, χωρίς συνολική στρατηγική και προοπτική να συνεργαστούν µεταξύ τους. Το πρόβληµα της Αθήνας Αίτια Υπάρχει πρόβληµα στη συντήρηση και την παρακολούθηση του αποχετευτικού δικτύου. Είναι γνωστό ότι η συντήρηση και ο καθαρισµός των φρεατίων, αποτελεί δύσκολο πρόβληµα. ΑνκαιθεωρητικάυπεύθυνηείναιηΕΥ ΑΠ, αυτή αδυνατεί να παρεµβαίνει και να καθαρίζει φρεάτια που διαρκώς γεµίζουν µε φερτά από την κατασκευή οικοδοµών, σκουπίδια, φύλλα, σακούλες κ.α. και τα οποία θα έπρεπε να ελέγχουν οι υπηρεσίες καθαριότητας των ήµων του λεκανοπεδίου. Η επέκταση της πόλης προς τις παρυφές των βουνών που την περιβάλλουν, χωρίς την ύπαρξη στοιχειώδους προγραµµατισµού, δεν επέτρεψε τη διαχείριση των περιαστικών υδατορευµάτων. Τα κριτήρια σχεδιασµού των αντιπληµµυρικών έργων χρειάζονται εκσυγχρονισµό. Οι εµπειρικές µέθοδοι µε βάση τις οποίες έχουν διαστασιολογηθεί τα αντιπληµµυρικά έργα της Αθήνας, πρέπει να αντικατασταθούν από σύγχρονες. Επίσης, απαιτείται επαναθεώρηση στις παραδοχές περιόδων επαναφοράς σχεδιασµού των έργων. Ηκλιµάκωση έτη για τριτεύον, δευτερεύον και πρωτεύον δίκτυο αντίστοιχα, αποτελεί χονδροειδή αναχρονισµό, έµπρακτα ανεπαρκή, αφού σύµφωνα µε σύγχρονες απαιτήσεις, τα επίπεδα διακινδύνευσης, κατά περίπτωση, πρέπει να υπολογίζονται µετά από λεπτοµερείς αναλύσεις της σχέσης κόστους - ζηµίας. 20

21 Το πρόβληµα της Αθήνας Αίτια Έλλειψη µέτρησης πραγµατικών παροχών σε καίρια σηµεία των διευθετηµένων ρευµάτων. Επισηµαίνεται ότι όλοι οι υπολογισµοί για τη διευθέτηση και κάλυψη του Κηφισού, που αποτελεί τον κύριο κορµό του συστήµατος συλλογής των οµβρίων στο λεκανοπέδιο, βασίστηκε αποκλειστικά σε θεωρητικές παραδοχές. Η Αθήνα δεν διαθέτει πειραµατική λεκάνη παρακολούθησης της σχέσης βροχής - απορροής σε αστικό περιβάλλον. εν έχει εγκατασταθεί µε την απαιτούµενη πυκνότητα, δίκτυο βροχοµετρικών σταθµών και µετεωρολογικών radar, που είναι απαραίτητο για την εκτίµηση της χωρικής κατανοµής των βροχοπτώσεων στη λεκάνη. Η διοικητική σύγχυση που επικρατεί στον τοµέα της αντιπληµµυρικής προστασίας, καθώς είναι συγχρόνως υπεύθυνοι γι' αυτόν η ΕΥ ΑΠ, το ΥΠΕΧΩ Ε και οι ηµοτικές Αρχές, χωρίς πάντοτε σαφή διαχωρισµό αρµοδιοτήτων. Το πρόβληµα της Αθήνας Απαιτούµενα µέτρα Εγκατάσταση αυτοµατοποιηµένου δικτύου παρακολούθησης των παραµέτρων βροχής-απορροής στο λεκανοπέδιο, κατάλληλα σχεδιασµένου για την αντιπληµµυρική προστασία Ανάπτυξη λογισµικού συλλογής και επεξεργασίας των δεδοµένων ηµιουργία πειραµατικών λεκανών Προσοµοίωση του µετασχηµατισµού της βροχής σε πληµµυρικήαπορροήκαι εξαγωγή συµπερασµάτων Χωρική ανάλυση πληµµυρών για κλιµακούµενη συχνότητα εµφάνισης Κατάρτιση χάρτη µε ζώνες επικινδυνότητας έναντι πληµµυρών Χάραξη καµπυλών ίσου κινδύνου Καταγραφή των προβληµατικών περιοχών και της παθολογίας του υφισταµένου συστήµατος απορροής οµβρίων Σύνθεση και υποβολή προτάσεων συγκεκριµένων έργων ανάσχεσης και παρέµβασηςσεκρίσιµασηµεία του υφισταµένου συστήµατος Ανάπτυξη συστήµατος πρόβλεψης και παρακολούθησης ισχυρών καταιγίδων και πληµµυρών στο λεκανοπέδιο σε πραγµατικό χρόνο, µε χρήση µετεωρολογικών radar και δικτύου επίγειων σταθµών Ανάπτυξη συστήµατος προειδοποίησης έναντι πληµµυρικού κινδύνου και κατάρτιση σχεδίων έκτακτης ανάγκης 21

22 ΜΕΤΕΟΝΕΤ Στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας (έκτασης 687 km2) και στα πλαίσια του δικτύου ΜΕΤΕΟΝΕΤ έχουν εγκατασταθεί και λειτουργούν 10 αυτόµατοι τηλεµετρικοί υδροµετεωρολογικοί σταθµοί. Το δίκτυο αυτό αναπτύχθηκε από µέλη του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων του Ε.Μ.Π ΜΕΤΕΟΝΕΤ [1] Ανεµόµετρο και ανεµοδείκτης [2] Πυρηλιόµετρο [3] Πυρανόµετρο [4] Φωτοβολταικό στοιχείο [5] Θερµογράφος [6] Πυρακτινόµετρο [7] Καταγραφέας δεδοµένων (data logger) [8] Εφεδρικός βροχογράφος [9] Πρωτεύων βροχογράφος εκάλεπτες µετρήσεις: Βροχόπτωση Θερµοκρασία (µέγιστη, µέση, ελάχιστη) Σχετική Υγρασία Ταχύτητα, διεύθυνση και ριπή ανέµου Ηλιακή ακτινοβολία Καθαρή ακτινοβολία ιάρκεια ηλιοφάνειας 22

23 Επίλογος Οι πληµµύρες είναι φυσικά φαινόµενα που συµβαίνουν από την πραγµατοποίηση ακραίων µετεωρολογικών φαινοµένων, εντείνονται από την αλλοίωση των γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών των λεκανών απορροής, ενώ η επίδρασή τους αυξάνεται όσο εντείνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα σε πληµµυρικά πεδία. Στη χώρα µας οι πληµµύρες των τελευταίων 40 ετών έχουν προκαλέσει πολύ περισσότερα θύµατα σε ανθρώπινες ζωές από ότι οι σεισµοί στοίδιοχρονικό διάστηµα, ενώτοίδιοσυµβάνει σε πολλές περιοχές της γης. Τα προστατευτικά µέτρα σχεδιάζονται για να παρέχουν προστασία από πληµµύρα κάποιας πιθανότητας. Το επίπεδο προστασίας που επιλέγεται, εξαρτάται από την επιθυµία της κοινωνίας για ασφάλεια σε συνδυασµό µε το κόστος των αντιπληµµυρικώνέργωνκαιτωνπιθανώνζηµιών. Τα κατασκευαστικά µέτρα έχουν ως κύριους στόχους την αποθήκευση του νερού και την αύξηση της ικανότητας µεταφοράς του. εδοµένου, όµως ότι οι κατασκευές είναι τρωτές στις πληµµύρες, αφού έχουν σχεδιαστεί για κάποια πιθανότητα, θα πρέπει να συνοδεύονται και από άλλα µη κατασκευαστικά µέτρα. Ηπληµµύρα είναι και ατοµικό πρόβληµα, αφού µπορεί να συµβεί και σε ένα µόνο σπίτι. Οι πολίτες που ζουν σε πληµµυρικά πεδία πρέπει να παίρνουν και ατοµικά µέτρα για την προστασία των περιουσιών τους. Βιβλιογραφία Επιτροπή ευρωπαϊκών κοινοτήτων, ιαχείριση του κινδύνου πληµµυρών- Πληµµύρες: πρόληψη, προστασία και µετριασµός των επιπτώσεών τους, Ανακοίνωση προς το συµβούλιο, το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, την ευρωπαϊκή οικονοµική και κοινωνική επιτροπή και την επιτροπή των περιφερειών, Βρυξέλλες, 2004 Κουτσογιάννης,., και Θ. Ξανθόπουλος, Τεχνική Υδρολογία, Έκδοση 3, 418 σελίδες, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, 1999 Νικολαϊδου, Μ., και Ε. Χατζηχρίστου, Καταγραφή και αποτίµηση των καταστροφών από πληµµύρες στην Ελλάδα και την Κύπρο, ιπλωµατική εργασία, Τοµέας Υδατικών Πόρων, Υδραυλικών και Θαλάσσιων Έργων - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, Ξανθόπουλος, Θ.,. Χριστούλας, Μ. Μιµίκου, Μ. Αφτιάς, και. Κουτσογιάννης, Το πρόβληµα τωνπληµµυρών της Αθήνας: Στρατηγική αντιµετώπισης, Αντιπληµµυρική προστασία του λεκανοπεδίου της Αθήνας, Αθήνα, Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας, Stadtentwasserungs-betriebe Koln, AoR, Early Warning Systems in the Framework of the Cologne Flood Protection Scheme,