ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ

Transcript

1 ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Οι Κοινωνικοί Λειτουργοί δεν επιλέγουν τα προβλήµατα και τα ζητήµατα που επιλαµβάνονται στην καθηµερινή πρακτική. Ακόµη και εκείνοι που εργάζονται σε εξειδικευµένα προγράµµατα ή κέντρα και ειδικεύονται σε ένα συγκεκριµένο τοµέα ή µια µέθοδο παρέµβασης δεν µπορούν να αποκλείσουν την ενασχόληση µε συνήθη κοινωνικά προβλήµατα (ανεργία, παραµέληση ατόµου που αδυνατεί να λειτουργήσει αυτόνοµα, εγκατάλειψη υποχρεωτικής εκπαίδευσης κ.α.). Τα προβλήµατα αυτά συνήθως συνυπάρχουν µε το «ειδικό» πρόβληµα που αντιµετωπίζουν οι αποδέκτες τους (π.χ. µια εξελικτική διαταραχή στο παιδί) ή έχουν επέλθει ως αποτέλεσµα του ειδικού προβλήµατος για το οποίο απευθύνθηκαν ή παρακολουθούνται. Η συνθήκη αυτή έχει οδηγήσει στην υπέρβαση των προσεγγίσεων κατά µέθοδο (άτοµα, οµάδα κ.α.) και πεδίο εφαρµογής (υγεία, εκπαίδευση κ.α.) µε την ανάπτυξη του γενικού µοντέλου πρακτικής 1. Η διαµόρφωση του γενικού µοντέλου βασίστηκε στην κλασική προσέγγιση της κοινωνικής εργασίας «επίλυση προβληµάτων» (problem-solving process) διατηρώντας τα επίσης «κλασσικά» έξι βήµατα (εκτίµηση, σχεδιασµός, παρέµβαση, αξιολόγηση, τερµατισµός και παρακολούθηση). Το γενικό ή διαµεθοδικό, όπως επίσης λέγεται, µοντέλο έχει τύχει ευρείας αποδοχής και εξελίσσεται παράλληλα µε αυτό της κλινικής κοινωνικής εργασίας. Η µοναδικότητα του ορίζεται από την ενασχόληση µε οποιοδήποτε κοινωνικό πρόβληµα ή κατηγορία προβληµάτων ανεξάρτητα αν αφορά σε ένα άτοµο, µια οικογένεια, µια οµάδα, µια κοινότητα ή έναν οργανισµό και ανεξάρτητα από την πολυπλοκότητα ή το βαθµό δυσκολίας και δυσλειτουργίας που προκαλεί. Χαρακτηρίζεται από την εστίαση σε αλλαγή / αλλαγές στο περιβάλλον µε στόχο την ευηµερία των αποδεκτών, τη συνηγορία στους φορείς εξουσίας και αποφάσεων υπέρ των δικαιωµάτων και της επαρκούς κάλυψης των αναγκών τους και τέλος από την τήρηση των αρχών και της δεοντολογίας του επαγγέλµατος, ώστε η ευθύνη των αποφάσεων και των επιλογών να παραµένει στους αποδέκτες της παρέµβασης του Κ.Λ. Η εφαρµογή του γενικού µοντέλου χαρακτηρίζεται από: γνώσεις σχετικά µε την εξέλιξη - τα στάδια ανάπτυξης του ατόµου, των σχηµάτων οικογένειας και των οµάδων, την ανθρώπινη συµπεριφορά, τις σχέσεις, την κοινωνική έρευνα έγκυρη και επαρκή πληροφόρηση για την ισχύουσα κοινωνική πολιτική, τη φιλοσοφία και τη στόχευση της καθώς και συνεχιζόµενη ενηµέρωση για τυχόν σχέδια αλλαγής ή εκσυγχρονισµού κ.α. δεξιότητες 2 που απαιτούνται για τη διαδικασία επίλυσης προβληµάτων ανεξάρτητα από τον τύπο της παρέµβασης µικρο, µεσο- ή µκρο- επίπεδο τεχνικές 3, και αξίες: εστίαση στην υπόσχεση για ευηµερία, κοινωνική δικαιοσύνη και για την αξιοπρέπεια των αποδεκτών της. 2 Με τον όρο «δεξιότητα» αναφερόµαστε σε µια µε µοναδικό τρόπο συγχώνευση των ικανοτήτων, των γνώσεων ή και δυνατοτήτων που είναι απαραίτητες για την εκτέλεση ενός επαγγελµατικού καθήκοντος ή µιας επαγγελµατικής δραστηριότητας. Μέρος των δεξιοτήτων είναι οι θεραπευτικές διαδικασίες που είναι υπεύθυνες για την εκπλήρωση ενός στόχου.

2 Η ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΙΑΜΕΘΟ ΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Ο βήµα : Ορισµός του εξεταζόµενου ή εξυπηρετούµενου (ποιος είναι;): 2 ο βήµα 3 ο βήµα 4 ο βήµα Εκτίµηση Προβλήµατα υνατά σηµεία της κατάστασης ανάγκες... Σε µικρο- 1. Επίπεδο Σε µέσο 1. Επίπεδο Σε µακρο- 1 Επίπεδο ο βήµα : Προσδιορισµός προτεραιοτήτων: πρόβληµα 1:., πρόβληµα 2:.. πρόβληµα 3:.. Μετάφραση των προβληµάτων σε κοινωνικές ανάγκες: Σχεδιασµός της παρέµβασης: Ορισµός επιπέδου παρέµβασης σε κάθε µια ανάγκη 3 Τεχνικές είναι τα ειδικά µέσα ή οι διαδικασίες µέσα από τις οποίες επιτυγχάνεται µια αµοιβαία συµφωνία για την επίτευξη ενός συγκεκριµένου στόχου, τον οποίο ο θεραπευτής αναπτύσσει ή πραγµατοποιεί.

3 ΚΟΙΝΕΣ ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΜΙΚΡΟ- ΜΕΣΟ- και ΜΑΚΡΟ- ΕΠΙΠΕ Ο Η προετοιµασία πριν το ξεκίνηµα της παρέµβασης: Η πρόβλεψη και ο σχεδιασµός της παρέµβασης βασισµένη σε γνώσεις και τη συστηµατική αξιολόγηση των υφιστάµενων πληροφοριών και δεδοµένων (δελτία παραποµπής, στοιχεία πρώτης επαφής κ.α.). Η αποτελεσµατική διαπροσωπική επικοινωνία και σχέση µε τον αποδέκτη της κοινωνικής εργασίας (άτοµο, σχήµα οικογένειας, οµάδα, κοινότητα ή στελέχη οργανισµού). εξιότητα χειρισµού και κατανόησης της λεκτικής επικοινωνίας (ό,τι λέγεται ρητά) και της µη λεκτικής (ό,τι εκφράζεται, υποδηλώνεται, τεκµαίρεται από τη συµπεριφορά που συνοδεύει την οµιλία ή τη σιωπή). Η µη λεκτική επικοινωνία και συµπεριφορά έχει πολλές όψεις, όπως η βλεµµατική επαφή, η έκφραση του προσώπου και η θέση του σώµατος. η προσεκτική / ενεργητική ακρόαση. Στοχεύει στην κατανόηση των προβληµάτων και της κατάστασης του εξεταζόµενου και της αντίληψης που έχει ο ίδιος ο απευθυνόµενος και το περιβάλλον του για το πρόβληµα. Η ανάλυση της κατάστασης / του προβλήµατος στα τρία επίπεδα εµφάνισης και επίδρασής του, σε µικρο- (προσωπικό), µεσο- (οικογενειακό) και µακρο- (κοινοτικό) επίπεδο. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον απευθυνόµενο και τις συνθήκες ζωής και λειτουργίας του σε κάθε επίπεδο Η διαµόρφωση συµφωνίας µεταξύ Κ. Λ. και απευθυνόµενου. Προσδιορισµός του προβλήµατος/ των προβληµάτων, των σκοπών/ στόχων και των διαδικασιών για την επίτευξη των στόχων αυτών από κοινού µ αυτόν. Οι ρόλοι του Κ. Λ. κατά την ανάπτυξη της παρέµβασης στο πλαίσιο των συνεδριών και της ανάπτυξης των διεργασιών που οδηγούν στην απόφαση για την κατάλληλη αντιµετώπιση του προβλήµατος. Οι ρόλοι του συνηγόρου, του ενδυναµωτή, του εκπαιδευτή, του µεσολαβητή και οι αντίστοιχοι ρόλοι που αναλαµβάνει ο εξυπηρετούµενος στα διάφορα στάδια κατά τη διάρκεια της παρέµβασης. Η σταθεροποίηση της κατάστασης, η οποία επιτυγχάνεται µε συνεχή παρακολούθηση και έλεγχο της προόδου της παρέµβασης. Οι σκοποί/ στόχοι ίσως να χρειαστεί να αλλάξουν µε την αλλαγή σχετικών συνθηκών, και είναι πιθανή η υιοθέτηση νέων ρόλων προκειµένου να συνεχιστεί η πρόοδος. Η αξιολόγηση ιαπίστωση του βαθµού επίτευξης των στόχων και του τερµατισµού της παρέµβασης.

4 ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟ ΕΠΙΠΕ Ο Η επικοινωνία του Κ. Λ. µε τον πελάτη είναι απαραίτητη για την επίλυση του προβλήµατος. Η εγκαθίδρυση επαρκούς επαγγελµατικής σχέσης συνδέεται µε τoν εκ µέρους του Κ. Λ χειρισµό. και κατανόηση της λεκτικής (ό,τι λέγεται) και της µη λεκτικής επικοινωνίας (ό,τι εκφράζεται, υποδηλώνεται, τεκµαίρεται από τη συµπεριφορά που συνοδεύει την οµιλία, ή και τη σιωπή) Η µη λεκτική επικοινωνία και συµπεριφορά έχει πολλές όψεις, όπως η βλεµµατική επαφή, η έκφραση του προσώπου και η θέση του σώµατος. Η βλεµµατική επαφή, το ευθύ κοίταγµα του Κ. Λ. στο πρόσωπο και προς το µέρος του συνοµιλητή / των συνοµιλητών του είναι πολύ σηµαντικό. Είναι ένδειξη συµπάθειας και ενδιαφέροντος και ότι τον προσέχει και τον ακούει. Υπάρχουν άνθρωποι που δυσκολεύονται στην άµεση βλεµµατική επαφή από φόβο, ανασφάλεια, ανεντιµότητα, αδιαφορία ή λόγω πολιτισµικών ιδιαιτεροτήτων και διαφορών. Η βλεµµατική επαφή είναι περίπλοκη µη λεκτική συµπεριφορά. Μια συνεχιζόµενη επίµονη διάρκεια της µπορεί να δηµιουργήσει δυσφορία και πλήξη. Η άµεση - σταθερή βλεµµατική επαφή µε περιστασιακή αποµάκρυνση του βλέµµατος είναι ενδεχοµένως καταλληλότερη. Η προσεκτική /ενεργητική ακρόαση, εστιάζει στην κατανόηση της σηµασίας του λεκτικού και του µη λεκτικού περιεχοµένου της επικοινωνίας. Στη διαδικασία της προσεκτικής ακρόασης µπορεί να παρεµβάλλονται ασάφεια λέξεων, φράσεων ή εννοιών και πολιτισµικές διαφορές λεκτικών όρων. Επίσης, η απόσπαση της προσοχής του Κ.Λ. σε δικές του αναφορές σε παροιµίες ή αναφορές σε τοπικές διαλέκτους, σκέψεις ή συναισθήµατα και από το εξωτερικό περιβάλλον (θόρυβος, απρόσκλητη είσοδος κάποιου, διακοπές, κ.α.). Η ενεργητική ακρόαση, αποβλέπει στην ενθάρρυνση της επικοινωνίας µε τον πελάτη. Οι τεχνικές που χρησιµοποιούνται είναι: αποσαφήνιση, αντανάκλαση, παράφραση, σύνοψη. Η έκφραση του προσώπου, είναι µέσο επικοινωνίας ως εξαιρετικής σηµασίας. Το ρυτίδωµα του φρυδιού, µπορεί να µεταδίδει έντονη συγκέντρωση, αβεβαιότητα, ή έγνοια. Το ανέµελο χαµόγελο µάλλον υποδεικνύει ευχαρίστηση και ζεστασιά. Το ανέβασµα του φρυδιού µπορεί να δείχνει έκπληξη ή ξαφνικό ενδιαφέρον. Η έκφραση του προσώπου χρησιµοποιείται για την ενίσχυση της λεκτικής επικοινωνίας, επιβεβαιώνει ότι «πιστεύει αυτό που λέει ή ακούει». Η επίγνωση του εργαζόµενου για τη σηµασία των εκφράσεων του προσώπου του είναι πολύ σηµαντική. Οι εκφράσεις του προσώπου του, χρειάζεται να ανταποκρίνονται όχι µόνο στο λεκτικό αλλά και στο µη λεκτικό µέρος της συµπεριφοράς του, διαφορετικά εκπέµπουν αντιφατικά µηνύµατα στον πελάτη. Η Θέση του Σώµατος, η κίνηση και η θέση του σώµατος είναι πηγές πληροφοριών. Η σωµατική ένταση/χαλάρωση και η τυπική/άτυπη σωµατική στάση έχουν σηµασία. Η σωµατική ένταση, ακαµψία των µυών παρουσιάζεται στη στάση του σώµατος και συχνότατα συνυπάρχει µε συναισθηµατική ένταση. Χαρακτηρίζεται από ελάχιστη κινητικότητα η γρήγορες νευρικές χειρονοµίες. Η χαλάρωση, χαρακτηρίζεται από

5 αργές, ελεύθερες κινήσεις και από µια τελείως τυχαία, άτυπη παρουσίαση του εαυτού. Είναι σηµαντικό ο εργαζόµενος, να έχει επίγνωση της µη λεκτικής παρουσίασης του εαυτού του, στην αλληλεπίδρασή του µε τους πελάτες. Η υπερβολική του ένταση µπορεί να µεταδίδει έλλειψη σιγουριάς, να δηµιουργεί απόσταση από τον πελάτη, ο οποίος δυσκολεύεται να νιώσει άνετα και να εµπιστευτεί τον εργαζόµενο. Η υπερβολική χαλάρωση, µπορεί επίσης, να µεταδίδει ανεπάρκεια ενδιαφέροντος για την κατάσταση του πελάτη. Η επίγνωση του εργαζόµενου για την τυπική/άτυπη στάση του προς τον πελάτη και κατανόηση των ανταποκρίσεων του πελάτη είναι απαραίτητες. Η επαγγελµατική σχέση υφίσταται για την επίλυση προβλήµατος που προϋποθέτει κάποιο βαθµό τυπικότητας και δοµής. Ο προσωπικός χώρος, αποτελεί ένα άλλο µέρος της θέσης του σώµατος. Είναι η απόσταση/χώρος µεταξύ εργαζόµενου και πελάτη. Οι ζώνες, οι αποστάσεις της καθηµερινής αλληλεπίδραση είναι η στενή, προσωπική, κοινωνική και δηµόσια ζώνη. Η επαγγελµατική επαφή γίνεται στην κοινωνική ζώνη, όπου υπάρχει επάρκεια προσωπικού χώρου και ο πελάτης δεν νιώθει απειλή. Η θέση που κάθεται ο εργαζόµενος σε σχέση µε τον πελάτη υποδηλώνει τυπικότητα, διαφορά θέσης, ή µεταδίδει αµεσότητα και ζεστασιά. Ο εργαζόµενος χρειάζεται να κάνει κατάλληλη χρήση αυτής της θέσης.