ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΕΩΣ ΤΑ 12 Ν.Μ. Επιβλέποντες καθηγητές: Επιμέλεια: Ιωάννης Σεϊμένης Σεΐτης Κωνσταντίνος Παναγιώτης Τσάκωνας Αρ. Μητρώου: 433Μ/ Ιουνίου 2008

2 2

3 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Συντμήσεις... 7 Πρόλογος. 9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ Α. Η αιγιαλίτιδα ζώνη 13 Α.1. Έννοια Α.2. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη του Α.3. Όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης.. 14 Α.4. Τα υφιστάμενα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Αιγαίο Α.4.α. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας.. 15 Α.4.β. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Τουρκίας Α.5. Έρευνα και διάσωση εντός και εκτός των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης. 17 Α.6. Η εφαρμογή του συστήματος των ευθειών γραμμών βάσης κατά μήκος των ελληνικών ακτών Α.7. Εθνικός εναέριος χώρος και το FIR Αθηνών. 18 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΙΑΤΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ Β. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας 20 Β.1. Τα σύνορα με την Αλβανία Β.2. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας με την Ιταλία. 22 Β.3. Η Λιβύη και ο κόλπος της Σύρτης (Golf of Sidra) Β.4. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με τη Κύπρο Β.5. Η οριοθέτηση της ελληνο-αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας 26 Β.6. Τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας 26 Β.6.α. Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης (1923). 26 Β.6.β. Το καθεστώς της περιοχής της Δωδεκανήσου και τα Ίμια. 27 Β.6.γ. Τα ελληνο-τουρκικά σύνορα στη περιοχή της Σαμοθράκης... 29

4 4 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΝΕΞΗΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ( ) ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ Γ. Η αντιμετώπιση της διένεξης στο Αιγαίο από το 1975 έως σήμερα και οι πολιτικές που εφάρμοσε η ελληνική κυβέρνηση Γ.1. Περίοδος Γ.1.α. Περίοδος Γ.1.β. Η μονομερής προσφυγή στο Δικαστήριο της Χάγης. 32 Γ.1.γ. Η πολιτική της νομικής προσέγγισης. 32 Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της δικαστικής οδού.. 33 Η Σύμβαση για το Δ.Θ. (1982) και τα νέα δεδομένα. 34 Γ.1.δ. Περίοδος Γ.2. Περίοδος και η πολιτική της απόρριψης κάθε διαλόγου. 36 Γ.2.α. Η πολιτική της απόρριψης κάθε διαλόγου 36 Γ.2.β. Περίοδος Γ.2.γ. Περίοδος Γ.2.δ. Νταβός, Γ.3. Περίοδος Γ.3.α. Περίοδος και η αμφισβήτηση στα Ίμια Γ.3.β. Περίοδος και η Δήλωση της Μαδρίτης Γ.3.γ. Η φιλελεύθερη πολιτική και τα οφέλη της Ελσίνκι Γ.3.δ. Η μετά Ελσίνκι εποχή ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΟΝΟΜΕΡΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΑ 12 Ν.Μ. - ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Δ. Η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας έως τα 12 ν.μ. και οι νομικές και οι πολιτικές επιπτώσεις 46 Δ.1. Τα αποτελέσματα από μια επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης έως τα 12 ν.μ. 46 Δ.1.α. Η επέκταση στα δυτικά και νότια της Ελλάδας. 46 Δ.1.β. Η επέκταση στο Αιγαίο... 47

5 5 Δ.1.γ. Η σημασία του Αιγαίου στη διεθνή ναυσιπλοΐα και το καθεστώς της αβλαβούς διέλευσης 48 Δ.2. Νομικές επιπτώσεις 49 Δ.2.α. Το τουρκικό επιχείρημα της «ευθυδικίας». 50 Δ.2.β. Ο όρος «ειδικές περιστάσεις» και το Δίκαιο της Θάλασσας.. 51 Δ.2.γ. Το «Ανακοινωθέν των Βρυξελλών» (1975) και η «Δήλωση της Μαδρίτης» (1997) 51 Δ.2.δ. Νομικές επιπτώσεις στην Ελλάδα από τη παρατεταμένη μη χρήση του δικαιώματος των 12 ν.μ. ως μέγιστο εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της.. 52 Δ.3. Οι πολιτικές επιπτώσεις.. 53 ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ε. Συμπεράσματα. 57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Απομνημονεύματα και προσωπικές μαρτυρίες Βιβλιογραφία ελληνική. 61 Βιβλιογραφία ξενόγλωσση Περιοδικά.. 63 Άλλες πηγές.. 63 Διαδίκτυο.. 64 Παρουσιάσεις που επιμελήθηκαν συμμετέχοντες σπουδαστές, στο μάθημα «Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και Μεσόγειος», του ΜΠΣ «Πολιτικές, Οικονομικές και Διεθνείς Σχέσεις στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Χειμερινό Εξάμηνο ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1. Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου σε τετράκις b.t.u.. 67 Πίνακας 2. Η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου σε τετράκις b.t.u.. 67 Πίνακας 3. Τα μεγαλύτερα Αρχιπελάγη Πίνακας 4. Περιπτώσεις ζητημάτων υφαλοκρηπίδας που επιλύθηκαν με δικαστικές αποφάσεις από το Δ.Δ. ή από ad hoc διαιτητικά δικαστήρια Πίνακας 5. Επίλυση ζητημάτων υφαλοκρηπίδας με διπλωματικές μεθόδους Πίνακας 6. Η αιγιαλίτιδα ζώνη των παράκτιων κρατών. 70

6 6 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα 1. Αποτελέσματα ψηφοφορίας για τη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (Μοντέγκο Μπαίυ Τζαμάικα 10/12/1982) Διάγραμμα 1. Το μοντέλο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.. 75 ΧΑΡΤΕΣ Χάρτης 1. Η εφαρμογή των ευθειών γραμμών βάσεως στις τουρκικές ακτές 77 Χάρτης 2. Πιθανός τρόπος χρήσης των Ε.Γ.Β. από την Ελλάδα 77 Χάρτης 3. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας 78 Χάρτης 4. Παράδειγμα Α : Η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης κατ εφαρμογή της αρχής της ίσης απόστασης.. 79 Χάρτης 5. Παράδειγμα Β : Η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης κατ εφαρμογή τη αρχής της ίσης απόστασης Χάρτης 6. Η οριοθέτηση της Ελληνο-ιταλικής υφαλοκρηπίδας. 80 Χάρτης 7. Ο κόλπος της Σύρτης και οι διεκδικήσεις της Λιβύης Χάρτης 8. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας και Τουρκίας με βάση τα ισχύοντα 6 ν.μ.. 81 Χάρτης 9. Οι ευθείες γραμμές βάσης στο αρχιπέλαγος της Φινλανδίας Χάρτης 10. Οι ευθείες γραμμές βάσης στο αρχιπέλαγος του Καναδά.. 82 Χάρτης 11. Τα χωρικά ύδατα Ελλάδας και Τουρκίας με βάση τα 12 ν.μ.. 83 Χάρτης 12. Ακριβείς περιοχές με ενδείξεις ύπαρξης υδρογονανθράκων στο Αιγαίο 84 Χάρτης 13. Η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη των 12 ν.μ. και τα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας.. 85 Χάρτης 14. Τα όρια του Athinai FIR... 86

7 7 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ Α.Ο.Ζ.: Β.t.u.: C.E.R.D.E.M.: Δ.Α.Σ.Ε: Δ.Δ.: Δ.Θ.: Ε.Γ.Β.: Ε.Ε.: Ε.Κ.: ΕΛΙΑΜΕΠ: H.Π.Α.: I.A.M.S.A.R.: I.C.A.O.: Ι.Μ.Ο.: Ι.ΣΤ.Α.ΜΕ.: μ.: Μ.Ο.Ε.: Μ.Κ.Ο.: Μ.Π.Σ.: NATO: Ν.Δ.: ν.μ.: Ο.Α.Σ.Ε.: Ο.Η.Ε.: ΠΑ.ΣΟ.Κ.: P.R.I.O.: P.C.I.J.: P.U.F.: R.U.S.Y.: U.N.C.L.O.S.: Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη British thermal unit Centre d Etudes et des Recherches de l Environnement de la Mediterranée Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη Διεθνές Δικαστήριο Δίκαιο της Θάλασσας Ευθείες Γραμμές Βάσης Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής International Aeronautical and Maritime Search and Rescue International Civil Aviation Organization International Maritime Organization Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών μέτρα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών North Atlantic Treaty Organization Νέα Δημοκρατία ναυτικά μίλια Οργανισμός Ασφάλειας και Συνεργασίας της Ευρώπης Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα Peace Research Institute of Oslo Permanent Court of International Justice at the Hague Presses Universitaires de France Royal United Service Institute United Nations Conference on the Law of the Sea

8 8 U.S.A.: χμ 2 : ΦΕΚ: F.I.R.: United States of America τετραγωνικά χιλιόμετρα Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης Flight Information Region

9 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τους προηγούμενους αιώνες, οι θαλάσσιες σχέσεις των κρατών δοκιμάζονται, λόγω της απουσίας της κυριαρχίας της θάλασσας, την στιγμή που αυτές καθορίζονται από το δίδυμο κυριαρχία-ελευθερία των θαλασσών, με στόχο την εξυπηρέτηση των εθνικών προτεραιοτήτων. 1 Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η παγκόσμια κοινότητα, μέσω των συσχετισμών δυνάμεων που προκύπτουν από εφήμερες ή διαχρονικές συμμαχίες, για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, την προάσπιση εθνικών συμφερόντων και την διευθέτηση συγκρουόμενων διαθέσεων, σχετικά με τις θαλάσσιες σχέσεις των κρατών, δημιουργεί νέους θεσμούς ή τροποποιεί τους παλαιότερους. Το έντονο οικονομικό ενδιαφέρον και οι προοπτικές που εμφανίζονται για τις νέες δυνατές χρήσεις των θαλάσσιων περιοχών και την εκμετάλλευση πόρων-αγαθών της θάλασσας (π.χ. τα αξιοποιήσιμα μεταλλεύματα στις επιφάνειες των βυθών και τα αποθέματα των υδρογονανθράκων στους βυθούς, η χρήση της ενέργειας που προκαλείται από την κίνηση της θάλασσας κ.α.), με την χρήση της νέας τεχνολογίας που ραγδαία εξελίσσεται τον 20 ο αιώνα, αλλά και τα οικονομικά οφέλη από την επιβολή φόρων στη διακίνηση των αγαθών μέσα από τις θαλάσσιες περιοχές κυριαρχίας ενός κράτους, έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή των εθνικών προτεραιοτήτων και κατά συνέπεια τη θαλάσσια πολιτική των κρατών και δη, των παράκτιων κρατών. Η Παγκόσμια Κοινότητα μεταπολεμικά, με τρεις Συνδιασκέψεις (αυτές του 1958 και, του 1960 ως συμπληρωματικής της πρώτης, στη Γενεύη και αυτής μεταξύ των ετών 1976 και 1982, στο Καράκας, στη Γενεύη, στη Ν. Υόρκη και στο Μοντέγκο Μπαίυ), προσπάθησε να κωδικοποιήσει τους θαλάσσιους κανόνες και να παρουσιάσει ένα νέο ενιαίο οικουμενικό Δίκαιο για τη Θάλασσα. Το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στη δεύτερη και την Τρίτη Συνδιάσκεψη, μας δίνει την ευκαιρία να παρατηρήσουμε και τις τάσεις της διεθνούς κοινότητας. Στις δύο πρώτες, παρατηρούμε την προσπάθεια που καταβάλει η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου, έχοντας επεξεργαστεί σχέδια συμβάσεων ή σχέδια άρθρων, στηριζόμενη στο στοιχειώδες Δίκαιο για τη Θάλασσα που επικρατεί την εποχή αυτή και στη νέα χρηστικότητα της θάλασσας. Έτσι, για πρώτη φορά, καθορίζεται επακριβώς η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη και δημιουργούνται νέες θαλάσσιες ζώνες κυριαρχικών δικαιωμάτων, που πρόσκεινται στο χερσαίο και νησιωτικό τμήμα του, όπως η 1 Χρήστος Ροζάκης, 2003.

10 10 υφαλοκρηπίδα και η αποκλειστική οικονομική ζώνη, χωρίς αυτές να επεκτείνονται με τρόπο καταχρηστικό, σε μεγάλες θαλάσσιες εκτάσεις, παρεμποδίζοντας την άσκηση δικαιωμάτων και δικαιοδοσίας των άλλων όμορων παράκτιων κρατών. Κατά την Τρίτη Συνδιάσκεψη η προετοιμασία είναι στοιχειώδης. Οι τροποποιήσεις που προτείνονται από τα συμμετέχοντα κράτη είναι αποτέλεσμα προάσπισης καθαρά εθνικών συμφερόντων και για να τα στοιχειοθετήσουν, κατασκευάζουν κανόνες, μέσα από πολύχρονη και επίπονη διαπραγμάτευση η οποία κράτησε πέρα των 15 ετών. Η διεθνής κοινότητα, που μετέχει στην νομοπαραγωγική διαδικασία, αφενός είναι διευρυμένη αριθμητικά, ακόμη και με περίκλειστα κράτη 2 και αφετέρου, αντιπροσωπεύει την προσπάθεια των νέων κρατών να περιορίσουν τις εγωιστικές διεκδικήσεις άλλων κρατών, συμπεριλαμβανομένων και των Μεγάλων Δυνάμεων. Από το 1973, ήταν ήδη γνωστά τα αποτελέσματα επισήμων ερευνών του Παγκόσμιου Οργανισμού σχετικά με την ύπαρξη υδρογονανθράκων σε μια έκταση του θαλάσσιου βυθού που έφτανε τα χμ 2 3. Όπως αποδεικνύεται από τη μετέπειτα παγκόσμια οικονομική εξέλιξη, οι υδρογονάνθρακες παίζουν τον πρωτεύοντα ρόλο στον ενεργειακό τομέα 4. Έτσι, καθορίζεται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης έως τα 12ν.μ. από τις ακτές του παράκτιου κράτους, και καθιερώνεται η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Α.Ο.Ζ.), συνενώνοντας μέσα σε νέα οριστικά όρια, τις παραδοσιακές χρήσεις των θαλασσών (κατοχυρώνοντας κυρίως τα παράκτια κράτη), με τις νέες χρήσεις της θάλασσας όπως είναι η εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας και της ενέργειας από την κίνηση των υδάτων, κάτι που είναι δυνατόν με τις νέες τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί. Η Σύμβαση των Η.Ε. για το ΔΘ, του 1982, είναι σήμερα σε ισχύ και έως το 2003, έχει επικυρωθεί από 139 κράτη, σε σύνολο 157 κρατών της Διεθνούς Κοινότητας που ψήφισαν (ποσοστό 87%) 5 και συμβάλλει στη ρύθμιση της διεθνούς ζωής, σε θέματα που άπτονται των θαλασσών και των ωκεανών, παρά τις ισχυρές αντιδράσεις, διαφωνίες και μεμψιμοιρίες. Η Ελλάδα γεωπολιτικά ανήκει σε ένα χώρο οποίος ανέδειξε τους σημαντικότερους πολιτισμούς και επηρέασε την μετέπειτα εξέλιξη του ανθρώπου. Είναι ο χώρος ο οποίος θεωρείται από τα σημαντικότερα σταυροδρόμια πολιτισμών, εκεί όπου τρεις ήπειροι 2 Περίκλειστο, ονομάζεται το κράτος που δεν έχει πρόσβαση στη θάλασσα. 3 Βλ. σχετική έρευνα υπό τη διεύθυνση του Dupuy, R.J., Le Pétrole et la Mer, C.E.R.D.E.M., éd. P.U.F., Paris, 1976, σελ Βλ. πίνακες 1 και 2. 5 Βλ. Παράρτημα 1, Αποτελέσματα Ψηφοφορίας για τη Νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, Μοντέγκο Μπαίυ Τζαμάικα,

11 11 συναντιόνται. Η Μεσόγειος Θάλασσα 6. Από τις σημαντικότερες στη κατηγορία της, αφού καθορίζει τόσο γεωστρατηγικά όσο και γεωπολιτικά τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη που βρέχονται από αυτή. Βρέχει σήμερα 19 ανεξάρτητα κράτη, ηπειρωτικά και νησιωτικά 7, και περιλαμβάνει σημαντικότατο αριθμό νησιωτικών εδαφών, περίπου , καθώς και σημαντικά αρχιπελαγικά συμπλέγματα, με κυρίαρχο το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου 8,9, που από μόνο του ξεπερνά τα νησιά, κατατάσσοντας την Ελλάδα πρώτη στο Μεσογειακό χώρο και ένατη στο κόσμο από την πλευρά του μήκους των ακτών 10. Στον χώρο αυτό, που παρότι οι διεθνείς πολιτικές αποφάσεις, ανάμεσα στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, έδειχναν να έχουν ορίσει τα όρια εθνικής δικαιοδοσίας των κρατών της περιοχής και να έχουν δώσει τέλος σε εθνικές διεκδικήσεις εδαφών και σε κυριαρχικές αμφισβητήσεις, προωθώντας τη σταθερότητα στην περιοχή, στην πραγματικότητα αυτό δεν έχει συμβεί. Η Ισραηλό-παλαιστινιακή διένεξη στην Μέση Ανατολή, και τα τελευταία γεγονότα στην Βαλκανική χερσόνησο μετά την διάσπαση της Γιουγκοσλαβικής Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Δημοκρατίας, αποδεικνύουν ότι ακόμα και τα έθνη λειτουργούν ως ζώντες οργανισμοί, εξελίσσονται, τροποποιούνται και μεταλλάσσονται, δημιουργώντας νέες δυναμικές στην περιοχή τους. Η Ελλάδα, αποδεικνύεται ως ένα από τα πιο αναπτυγμένα κράτη στη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, με πολιτική σταθερότητα και αναπτυσσόμενη οικονομία. Τα τελευταία χρόνια με την εξωτερική της πολιτική, προσπαθεί να παίξει το ρόλο της ως σταθεροποιητικός παράγοντας και να συνεισφέρει στην εδραίωση της ασφάλειας στη γειτονιά της. Παρόλα αυτά όμως, η Ελλάδα ανήκει στα κράτη εκείνα τα οποία έχουν ζωτικά εθνικά τους δικαιώματα υπό απειλή/αμφισβήτηση, και βρίσκεται στην φάση της αναζήτησης βιώσιμων λύσεων, για την καλλίτερη επίλυση των διαφορών της με τους γείτονες της. Τέτοιες διαφορές προκύπτουν και από τις νόμιμες ελληνικές θέσεις στο Αιγαίο, όσο αφορά το καθορισμό τω εξωτερικών ορίων των θαλάσσιων ζωνών της. Η προσέγγιση που θα επιχειρηθεί εδώ, της υποτιθέμενης κατάστασης που θα δημιουργηθεί, από τη χρήση από την Ελλάδα του παραπάνω δικαιώματος της, θα είναι α) 6 Σύμφωνα με το άρθρο 122 της Σύμβασης του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Μεσόγειος Θάλασσα εντάσσεται στη κατηγορία των ημίκλειστων θαλασσών. Είναι η περιοχή η οποία διαδέχθηκε τη Θάλασσα της Τηθύος, ανάμεσα στην Ευρασία και την Αραβική Χερσόνησο που ήταν προσκολλημένη στην Αφρική. 7 Κύπρος, Μάλτα. 8 Βλ. Πίνακα 3. 9 Ο όρος «αρχιπέλαγος», χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά, δηλώνοντας ακριβώς τη κατάσταση των νησιών του Αιγαίου. 10 Βλ. αναλυτικότερα Τσάλτας, Γρ., Η Νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας και οι Ζώνες Εθνικής Δικαιοδοσίας, στο Μεσόγειος Θάλασσα Αιγαίο Πέλαγος, Ι.ΣΤ.Α.ΜΕ., Αθήνα, 1999, σελ. 11.

12 12 μέσα από τη Σύμβαση των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (Μontego Bay) και β) μέσα από τις πολιτικές που ακολούθησαν οι ελληνικές κυβερνήσεις αλλά και γ) μέσα από τις γενικότερες προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς από τις δύο πλευρές για να επιλύσουν το σύνολο των διαφορών τους.

13 13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ Α. Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ Α.1. Έννοια Αιγιαλίτιδα ζώνη είναι η θαλάσσια ζώνη που περιβάλλει τις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές ενός παράκτιου κράτους και εκτείνεται πέρα από το ηπειρωτικό τμήμα του κράτους και τα εσωτερικά του ύδατα και αν πρόκειται για αρχιπελαγικό κράτος 11 τότε, αυτή εκτείνεται πέρα από τα αρχιπελαγικά ύδατα. Η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι δικαίωμα κάθε παράκτιου κράτους και περιλαμβάνει την επιφάνεια των υδάτων, τα ύδατα έως τα όρια της ως κολώνα, το βυθό και το υπέδαφος αυτού καθώς και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο. Στην Ελλάδα, η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι γνωστή ως «χωρικά ύδατα» αλλά έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί και οι όροι: «παράκτια θάλασσα», «χωρική θάλασσα» και «εδαφική θάλασσα». Α.2. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη του Σύμφωνα με το άρθ. 2 της Σύμβασης του 1982, το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχία στην αιγιαλίτιδα ζώνη του η οποία εκτείνεται στα ύδατα, στο βυθό και το υπέδαφος αυτού καθώς και στον υπερκείμενο αέρα κάτι που του δίνει το δικαίωμα να ρυθμίζει 12 τις πτήσεις πάνω από τη ζώνη αυτή όπως ακριβώς κάνει και πάνω από το έδαφος της στεριάς. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη, αναγνωρίζεται για το σύνολο των αρμοδιοτήτων του όπως: η νομοθετική, η εκτελεστική και δικαιοδοτική, με βασική αιτιολογία την ασφάλεια του κράτους. Όμως, το παράκτιο κράτος συμμορφώνεται με τις ανάγκες της διεθνούς ναυσιπλοΐας υπό τον ορισμό της «αβλαβούς διέλευσης» Η 11 Στο ίδιο, σελ Βλ. Αρθ. 13 του Ν. 5017/1931 «περί πολιτικής αεροπορίας». 13 «Διέλευση», με βάση το άρθ. 18 της Σύμβασης για το Δ.Θ., προσδιορίζεται ο διάπλους ενός πλοίου τρίτης χώρας εν μέσω της αιγιαλίτιδας ζώνης ενός παράκτιου κράτους, χωρίς αυτό να εισέλθει στα εσωτερικά του

14 14 κυριαρχία του παράκτιου κράτους ασκείται σύμφωνα με τους περιορισμούς που προκύπτουν από τις ειδικές ρυθμίσεις του Δ.Θ. και από το Δ.Δ., στην άσκηση της κυριαρχίας των κρατών. Α.3. Όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δ.Θ., το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να καθορήσει την αιγιαλίτιδα ζώνη 15 του έως το εύρος των 12ν.μ. και το δικαίωμα αυτό πηγάζει από το εθιμικό και συμβατικό δίκαιο. Κάθε κράτος με εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης κάτω των 12ν.μ. δε χάνει το δικαίωμα αυτό και μπορεί μα το εφαρμόσει όποτε αυτό αποφασίσει να το κάνει ή να διεκδικήσει το δικαίωμα αυτό μέσα από το Δ.Δ. Ο καθορισμός του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του παράκτιου κράτους, έχει όμως διεθνή χαρακτήρα. Η Ελλάδα, όπως αυτό διατυπώθηκε στο άρθ. 2 του Ν.2321/1995 (κυρωτικού της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας): έχει το αναφαίρετο δικαίωμα κατ εφαρμογή του άρθ. 3 της κυρούμενης Συμβάσεως, να επεκτείνει σε οποιοδήποτε χρόνο το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της μέχρι το όριο των 12 ν.μ. H αρχή μέτρησης των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης (τα εσωτερικά της όρια δηλαδή) αρχίζει από τις «γραμμές βάσης» 16 του παράκτιου κράτους. Τα εξωτερικά της όρια εξαρτώνται από την ύπαρξη γεωγραφικής στενότητας ή όχι στη περιοχή. Με βάση το άρθ. 15 της Σύμβασης του Δ.Θ., για την οριοθέτηση των εξωτερικών ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης, εφαρμόζεται η αρχή της «μέσης γραμμής» (για τα γειτονικά κράτη και πλάγιας γραμμής για τα απέναντι κείμενα) ή της «ίσης απόστασης». Στην οριοθέτηση 17 των εξωτερικών ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης, σε θαλάσσιες περιοχές όπου δεν υπάρχει το πρόβλημα της γεωγραφικής ύδατα ή να αγκυροβολήσει σε κάποιο όρμο ή λιμενική εγκατάσταση έξω από αυτά καθώς επίσης και η σύντομη μετάβαση του, προς τα εσωτερικά του ύδατα ή το αγκυροβόλιο σε ένα όρμο ή μια λιμενική εγκατάσταση. 14 «Αβλαβής διέλευση», με βάση τα άρθ της Σύμβασης για το Δ.Θ., είναι το καθεστώς κατά το οποίο χαρακτηρίζει τη διέλευση ενός πλοίου από την αιγιαλίτιδα ζώνη ενός παράκτιου κράτους, εάν το πρώτο δεν προσβάλει την ειρήνη, την ασφάλεια ή την ευταξία του παράκτιου κράτους. Τα υποβρύχια και όλα τα άλλα υποθαλάσσια σκάφη, οφείλουν να πλέουν στην επιφάνεια των υδάτων της αιγιαλίτιδας ζώνης και να υψώνουν τη σημαία του κράτους στο οποίο ανήκουν. Είναι δικαίωμα του παράκτιου κράτους να εμποδίσει τη διέλευση των ανωτέρω, μέσα από ορισμένες περιοχές το οποίο αυτό έχει μονομερώς αποφασίσει μόνο εάν, οι διελεύσεις αυτές θέτουν σε κίνδυνο την εθνική του ασφάλεια. 15 Βλ. Πίνακα «Γραμμή βάσης», είναι η νοητή γραμμή που περικλείει τις ακτές του παράκτιου κράτους και από την οποία αρχίζει η μέτρηση όλων των θαλάσσιων ζωνών επί των οποίων το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχία ή κυριαρχικά δικαιώματα. 17 Το Δ.Δ. για τη χάραξη των εξωτερικών ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης ενός παράκτιου κράτους, εφαρμόζει τις παρακάτω τρεις μεθόδους: α) τη παράλληλη χάραξη, β) τη μέθοδο του ημικυκλίου και γ) τη πολυγωνική χάραξη.

15 15 στενότητας, αυτά με βάσει το Δ.Θ., ορίζονται ως τα σημεία της οριακής γραμμής που ισαπέχουν από τις ακτές των δύο κρατών. Α.4. Τα υφιστάμενα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Αιγαίο Α.4.α. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας σήμερα, εκτείνεται έως τα 6 ν.μ. από τη φυσική της α- κτογραμμή. Σε περιπτώσεις που αυτό δεν μπορεί να εφαρμοστεί λόγω του εύρους των υδάτων, η οριοθέτηση τους 18 έχει γίνει κατ εφαρμογή της αρχής της «ίσης απόστασης» ή συναφών συμβατικών ρυθμίσεων. Μια τέτοια περίπτωση ισχύει και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου όπου εκεί ισχύει ο εθιμικός κανόνας της μεθόδου της μέσης γραμμής, ο οποίος είναι ενσωματωμένος στο άρθ. 15 της Τρίτης Σύμβασης για το Δ.Θ. (1982). Η τακτική (και μέρος της επιχειρηματολογίας της αφενός, περί «μέριμνας για την ανοικτή θάλασσα» και αφετέρου, για να μη επιδεινώσει τις σχέσεις της με τη Τουρκία) που χρησιμοποιεί η Ελλάδα για την οριοθέτηση του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης της, είναι με βάση τη φυσική ακτογραμμή ενώ, θα μπορούσε να το κάνει ακολουθώντας τη μέθοδο της ευθείας γραμμής 19, που θα είχε ως αποτέλεσμα την περεταίρω αύξηση των χωρικών της υδάτων 20. Με το Νόμο Ν ο 230, 17 Σεπτεμβρίου, 1936, που αφορά την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης του Βασιλείου της Ελλάδας, η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη είναι σταθερή στα 6ν.μ. από τις ακτές, σύμφωνα προς ισχύουσες νομικές διατάξεις που αφορούν ειδικές περιστάσεις βάσει των οποίων η αιγιαλίτιδα ζώνη θα πρέπει να οριοθετείται σε απόσταση μεγαλύτερη ή μικρότερη των 6ν.μ. Ο παραπάνω Νόμος, με τον όρο ειδικές περιστάσεις, αναφέρεται και στο Προεδρικό Διάταγμα, της 6 Σεπτεμβρίου του 1931, με τον οποίο το Ελληνικό κράτος, όριζε ως εύρος του υπερκείμενου της αιγιαλίτιδας ζώνης εναέριο χώρο των 10 ν.μ., με σκοπό τον έλεγχο της εναέριας κυκλοφορίας και την αστυνόμευση του. Επιπλέον, το άρθ. 2 του Ν. 2321/1995, κυρωτικού της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, προβλέπει ότι η Ελλάδα έχει το αναφαίρετο δικαίωμα κατ εφαρμογή του άρθ Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας, οριοθετήθηκαν με τα νομοθετήματα: α) Α.Ν. 230/1936 περί καθορισμού της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας, (ΦΕΚ Α 450) και β) το άρθ. 139 του ΚΔΝΔ (Ν.Δ. 187/1973, ΦΕΚ Α 261). 19 Στο ίδιο, σελ Bλ. Χάρτη 2.

16 16 της κυρούμενης Σύμβασης 21, να επεκτείνει σε οποιοδήποτε χρόνο το εύρος της χωρικής της θάλασσας μέχρι αποστάσεως 12 ν.μ. Η Ελλάδα, δεν έχει κάνει χρήση του δικαιώματος της αυτού ως μέρος της εθνικής της στρατηγικής, χωρίς να αποποιείται του δικαιώματος αυτού και να το εφαρμόσει οποτεδήποτε αυτή το αποφασίσει, στο μέλλον. Α.4.β. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Τουρκίας Η Τουρκία 22, από το 1923, παρέμεινε de facto στα 3 ν.μ. που θεωρούσε η Συνθήκη της Λωζάννης και μόλις το , με τις σχέσεις των δύο χωρών να περνούν κρίση λόγω της πολιτικής κατάστασης στη Κύπρο εκείνη την εποχή, επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα στα 6ν.μ. στο Αιγαίο και στα 12 ν.μ. στη Μαύρη Θάλασσα και στα νότια παράλια της στη Μεσόγειο. Ο νόμος 2674/1982, δίνει την αρμοδιότητα στο Υπουργικό Συμβούλιο της Τουρκίας, να προσδιορίσει τα χωρικά της ύδατα σε εύρος μεγαλύτερο των 6 ν.μ. σε ορισμένες περιοχές, σύμφωνα με τις ιδιομορφίες που επικρατούν εκεί και με βάση την αρχή της ευθυδικίας. Σήμερα, η ποσοστιαία κάλυψη της Θάλασσας του Αιγαίου 24 με την υπάρχουσα κατάσταση των 6 ν.μ. εμφανίζει την Ελλάδα με ποσοστό 35% ενώ στη Τουρκία ανήκει μόλις το 8,8% και ο υπόλοιπος χώρος είναι διεθνή ύδατα 25. Η Τουρκία δεν προβάλλει αντιρρήσεις στο συγκεκριμένο ζήτημα αλλά, αμφισβητεί τη κυριότητα εκατοντάδων βραχονησίδων στο Αιγαίο, ενισχύοντας το ελληνικό επιχείρημα για τουρκικό επεκτατισμό στο Αιγαίο, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται ονομαστικά στις συνθήκες παραχώρησης τους στην Ελλάδα. Παράλληλα, αντιδρά 26, στο θέμα της οικονομικής εκμετάλλευσης αυτών των νησίδων και 21 Άρθ. 3 της Σύμβασης για το Δ.Θ. καθορίζει ότι: Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίζει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης του μέχρι ένα όριο που να μην υπερβαίνει τα 12 ν.μ. από τις γραμμές βάσης που χαράζονται σύμφωνα με τη Σύμβαση αυτή». 22 Η Τουρκία, στη Διάσκεψη Κωδικοποίησης του 1930, στη Χάγη, υποστήριξε την αρχή των 6 ν.μ. ενώ η Ελλάδα, αυτή των 3ν.μ. έως και το 1958 στο Μοντρέ παρότι, η ίδια είχε υιοθετήσει αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ. 23 Ο νόμος 476/1964, της Τουρκίας, προσδιόρισε μια αιγιαλίτιδα ζώνη στα 6 ν.μ. και μια ζώνη αλιείας στα 12 ν.μ. Ο ίδιος νόμος χρησιμοποιεί τις ΕΓΒ στις ακτές όπου παρουσιάζονται εσοχές ή υπάρχουν νησιά κοντά σε αυτές καθώς επίσης και στους κόλπους όπου το άνοιγμα τους δεν υπερβαίνει τα 24 ν.μ. Ο νόμος 2674/1982, περί χωρικών υδάτων, αναφέρει ότι, η οριοθέτηση των χωρικών υδάτων μεταξύ της Τουρκίας και των παρακείμενων ή αντικρινών κρατών, θα καθορίζεται από διμερείς συμφωνίες σε συμφωνία με την αρχή της ευθυδικίας. 24 Βλ. Χάρτης Αλέξης Ηρακλείδης, Με τη κύρωση της Σύμβασης για το Δ.Θ. από την Ελλάδα (31 Μαρτίου, 1995), η τουρκική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε ψήφισμα (8 Ιουνίου, 1995), με το οποίο εκχωρεί στη Τουρκική κυβέρνηση όλες τις αρμοδιότητες συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών, για τη διατήρηση και υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων της Τουρκίας στο Αιγαίο, το οποίο βρίσκεται από τότε σε ισχύ, παραβιάζοντας το άρθ. 2 του Χάρτη των Η.Ε., που απαγορεύει στα κράτη μέλη του τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις.

17 17 βραχονησίδων, αφενός διότι το καθεστώς τους κατ αυτήν είναι υπό αμφισβήτηση και αφετέρου διότι αυτές δεν διαθέτουν κατοίκους ή οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα και επομένως όπως υποστηρίζει η ίδια, δεν θα έπρεπε να έχουν δικαίωμα αιγιαλίτιδας ζώνης. Α.5. Έρευνα και διάσωση εντός και εκτός των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης Η έρευνα και διάσωση για αεροπορικά ατυχήματα διέπεται από τη Σύμβαση του Σικάγου και τους Κανονισμούς του ICAO. Η ελληνική περιοχή έρευνας και διάσωσης σε περίπτωση αεροπορικού ατυχήματος και συμπίπτει με το FIR Αθηνών. Η Σύμβαση του Αμβούργου του 1979, που υιοθετήθηκε στο πλαίσιο του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας (International Maritime Organization- Ι.Μ.Ο.) και τέθηκε σε ισχύ το 1985, καθορίζει τα θέματα της ναυτικής έρευνας και διάσωσης. Σύμφωνα με αυτήν, οι περιοχές ευθύνης των συμβαλλόμενων μερών για τη παροχή υπηρεσιών, έρευνας και διάσωσης, σε περίπτωση θαλασσίων ατυχημάτων, ρυθμίζεται με συμφωνία των ενδιαφερομένων παράκτιων κρατών. Η Ελλάδα από το 1975, έχει κοινοποιήσει στο Διεθνή Διακυβερνητικό Ναυτιλιακό Οργανισμό, ως περιοχή ευθύνης της για τη ναυτική έρευνα και διάσωση, περιοχή που συνέπιπτε σχεδόν με το FIR Αθηνών 27. Α.6. Η εφαρμογή του συστήματος των Ευθειών Γραμμών Βάσης (ΕΓΒ) κατά μήκος των ελληνικών ακτών Το σύστημα των Ε.Γ.Β. μπορεί να περιλάβει τα τμήματα εκείνα των ηπειρωτικών ακτών της Ελλάδας όπου σχηματίζονται βαθιές εσοχές και παράκτιες νησιωτικές συστάδες. Επίσης, στο νησιωτικό μέρος της Ελλάδας μπορεί να εφαρμοστεί εκεί όπου σχηματίζονται βαθιές εσοχές στις νησιωτικές ακτές, και όπου οι παρακείμενες σε νήσο νησίδες, σχηματίζουν ένα είδος παράκτιου νησιωτικού συμπλέγματος λόγω της διάταξης τους σε σχέση με την ακτή στην οποία «ενσωματώνονται», σε συνδυασμό με το άρθ. 16 της Σύμβασης του ΔΘ του Το Αιγαίο Πέλαγος αναμφισβήτητα είναι αρχιπέλαγος, και αποτελεί τη βάση της ιδέας του ενιαίου νησιωτικού συνόλου, αλλά και του σχετικού δικαιώματος των «αμιγώς» αρχιπελαγικών κρατών. Όμως, το Αιγαίο δεν πληροί τις προϋποθέσεις «κατά μήκος» και σε 27 Οι συστάσεις του ΙΜΟ και του ICAO που περιλαμβάνονται στο Διεθνές Εγχειρίδιο Αεροναυτιλιακής και Θαλάσσιας Έρευνας και Διάσωσης προκρίνουν την υιοθέτηση ταυτόσημων περιοχών για τη ναυτική και την αεροπορική έρευνα και διάσωση, κατά τρόπο που να συμπίπτουν με τα όρια των FIR.

18 18 «άμεση γειτνίαση» προς την ηπειρωτική Ελλάδα για να χαρακτηρισθεί ως αμιγώς παράκτιο αρχιπέλαγος (Coastal Archipelagos), ούτε μπορεί να χαρακτηρισθεί ως αμιγώς ωκεάνιος σχηματισμός (Mid-ocean Archipelagos), λόγω της εγγύτητας του προς τον κύριο ηπειρωτικό κορμό της Ελλάδας. Δηλαδή, το Αιγαίο είναι από γεωγραφικής άποψης αρχιπελαγικό, όχι όμως από νομικής και γι αυτό η Ελλάδα δεν μπορεί να θεωρηθεί αρχιπελαγικό κράτος. Περιπτώσεις όπως το Αιγαίο, είναι το Αρχιπέλαγος Άαλαντ 28 της Φινλανδίας και το Αρκτικό Αρχιπέλαγος του Καναδά 29 όπου, ειδικά στη περίπτωση της Φινλανδίας, όταν χρησιμοποίησε το σύστημα των Ε.Γ.Β. κανείς δεν αμφισβήτησε το δικαίωμα της να το κάνει αλλά θεωρήθηκε και απόλυτα θεμιτό 30. Η Ελλάδα μπορεί να κάνει μετριοπαθή χρήση του συστήματος των Ε.Γ.Β. και να συμπεριλάβει τμήμα του νησιωτικού της συνόλου όπως πχ τις Κυκλάδες, οι οποίες θα μπορούσαν να ενσωματωθούν με την Εύβοια ως παράκτιο γεωγραφικό αρχιπέλαγος, χωρίς να παραβιάζεται η αρχή της μη σημαντικής απόκλισης από τη γενική κατεύθυνση της ηπειρωτικής ακτής. Επίσης, μπορεί να το χρησιμοποιήσει και στη περίπτωση της νήσου της Κρήτης όπου, υπάρχουν πολλές βαθιές εσοχές κόλποι και νησίδες. A.7. Εθνικός εναέριος χώρος και το FIR Αθηνών Με βάση την ερμηνεία των διατάξεων του Δ.Θ., εθνικός εναέριος χώρος, είναι ο χώρος που βρίσκεται πάνω από το ηπειρωτικό έδαφος μιας χώρας καθώς επίσης και της αιγιαλίτιδας ζώνης του παράκτιου κράτους και των αρχιπελαγικών υδάτων ενός αρχιπελαγικού κράτους. Το κράτος, ασκεί πλήρη κυριαρχία στον εναέριο χώρο του. Η Ελλάδα, όσο αφορά την εναέρια αιγιαλίτιδα ζώνη της, για τις ανάγκες της αεροπλοΐας και της αστυνομίας της, την έχει καθορίσει 31 στο πλάτος των 10 ν.μ. (και για περίοδο πολέμου 32 και για την ασφάλεια της χώρας), παρουσιάζοντας μια ανορθόδοξη ρύθμιση του εναέριου χώρου της. Η Τουρκία από το 1975 και έπειτα (44 συνεχή χρόνια μετά την οριοθέτηση των ορίων της εναέριας αιγιαλίτιδας ζώνης της), και ενώ όλο αυτό το διάστημα αναγνώριζε και σεβόταν την ελληνική ρύθμιση, προβάλει αμφισβητήσεις 33, προβαίνοντας σε 28 Βλ. Χάρτης Βλ. Χάρτης Βλ. παρέμβαση του Β. Θεοδωρόπουλου ενώπιον της τρίτης Συνδιάσκεψης U.N.C.L.O.S. III, II, σελ Π.Δ. 6/18 Σεπτεμβρίου 1931, περί καθορισμού πλάτους χωρικών υδάτων, όσον αφορά τα ζητήματα της Αεροπορίας και Αστυνομία αυτής, (ΦΕΚ Α 325). 32 Με βάση το Νόμο ΔΡΜΑ του Βλ. Χάρτης 8.

19 19 συνεχείς παραβιάσεις του Ελληνικού Εναέριου Χώρου. Οι τουρκικοί μαχητικοί σχηματισμοί, συχνότατα οπλισμένοι, όχι μόνο παραβιάζουν το αμφισβητούμενο πλέον από την Τουρκία τμήμα του ελληνικού εναέριου χώρου μεταξύ 10 και 6 ν.μ., αλλά διεισδύουν σε μεγάλο βάθος και πέραν των 6 ν.μ., εντός δηλαδή του τμήματος του εναέριου χώρου που η Τουρκία αναγνωρίζει, ενώ συχνά σημειώνονται υπερπτήσεις του εδάφους των ελληνικών νησιών 34. Η Ελλάδα σε τήρηση των διεθνών διαδικασιών 35 έχει προβεί χωρίς καθυστέρηση στη γνωστοποίηση της ανωτέρω νομοθεσίας της περί του εθνικού της εναέριου χώρου, προκειμένου να έχει έννομες συνέπειες σε διεθνές επίπεδο 36 και ειδικότερα, έναντι των γειτονικών της χωρών. Κατά τις Περιοχικές Συνδιασκέψεις των Παρισίων (1952) και της Γενεύης (1958) για τη Πολιτική Αεροπορία, καθορίστηκαν τα όρια του FIR Αθηνών 37, με βάση τα εξωτερικά όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης και του εναέριου χώρου. Ακόμη, στα Πρακτικά της Περιοχικής Συνδιάσκεψης του 1958, γίνεται σαφής αναφορά στους ελληνικούς αεροναυτικούς χάρτες, που κοινοποιήθηκαν στον ICAO το 1955 και απεικονίζουν τα όρια του ελληνικού εναέριου χώρου στα 10 ν.μ. η Τουρκία συμμετείχε σε αυτές τις Περιοχικές Συνδιασκέψεις χωρίς να υποβάλλει ενστάσεις όσον αφορά το εύρος των 10 ν.μ. του ελληνικού εναέριου χώρου. Στις Συνδιασκέψεις αυτές εγκρίθηκε και ο σχετικός χάρτης του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Αεροναυτιλίας. Τέλος, το καθεστώς των 10 ν.μ. είναι σε ισχύ από το 1931, όταν εκδόθηκε το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα και εφαρμόστηκε ομοιόμορφα, χωρίς οποιαδήποτε διαμαρτυρία όσον αφορά τη νομική του βάση εκ μέρους τρίτων χωρών. 34 «Τουρκικές αμφισβητήσεις», «Χωρικά Ύδατα - Εναέριος Χώρος», «Εξωτερική Πολιτική-Τουρκία», Επίσκεψη 12/5/ Υποχρέωση της Ελλάδας που προκύπτει από το Παράρτημα F, περί αεροναυτικών χαρτών, της Σύμβασης των Παρισίων 1919 για την εναέρια κυκλοφορία. 36 Με τη θέση σε ισχύ του Παραρτήματος 4 της Σύμβασης του Σικάγου του 1944, που αφορά στους Αεροναυτικούς Χάρτες, οι πρώτοι αεροναυτικοί Χάρτες του ICAO που δημοσιεύτηκαν το 1949, είχαν ως βάση τους χάρτες της CINA. Στη δεύτερη δημοσίευση τους το 1955, νέοι αεροναυτικοί χάρτες συμπεριληφθήκαν, τους οποίους η Ελλάδα δημοσίευσε με σαφή περιγραφή των εξωτερικών ορίων του εθνικού της εναέριου χώρου στα 10 ν.μ.. Υπογραμμίζεται σχετικά, ότι οι αντίστοιχοι τουρκικοί αεροναυτικοί χάρτες συμπεριλαμβάνουν επίσης τα εξωτερικά όρια του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου στα 10 ν.μ. 37 Βλ. Χάρτη 14.

20 20 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΙΑΤΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ Β. ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η Ελλάδα 38 είναι ένα βαλκανικό κράτος στο ανατολικό κομμάτι της Μεσογείου 39 που περιβρέχεται από αυτή, με πολλά νησιά, τα οποία ευρίσκονται διάσπαρτα γύρω της. Κάποια από αυτά, είναι από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου (π.χ. Κρήτη, Εύβοια) και κάποια από αυτά δημιουργούν συμπλέγματα (π.χ. Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Επτάνησα). Στα δυτικά της, η Ελλάδα, βρέχεται από το Ιόνιο Πέλαγος και την Ν. Αδριατική με όριο μεταξύ των θαλασσών αυτών, τη γραμμή που αφήνει τους Οθονούς και την ακτή της Κέρκυρας, να ανήκουν στην Αδριατική. Σε αυτή τη περιοχή, η κυριαρχία της Ελλάδας, είναι σε συνάρτηση με αυτές της Αλβανίας (βόρεια), Ιταλίας (δυτικά) και Λιβύης (νότια). Οι σχέσεις αυτές, διέπονται από διαφορετικές παραμέτρους, ως εξής: Β.1. Τα σύνορα με την Αλβανία Με την Αλβανία, η Ελλάδα αντιμετωπίζει πρόβλημα οριοθέτησης των θαλασσίων της συνόρων και αυτό δημιουργείται λόγω του τρόπου που καθορίστηκε η ελληνοαλβανική μεθόριος από το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1925 και από τη τελική Πράξη των Παρισίων το Το μεν Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας 40 που αναφέρεται σε αυτή, επιβλήθηκε στην Ελλάδα παρά τις αντιρρήσεις της (θεωρήθηκε από την ελληνική πλευρά ως άδικο) και χωρίς να είναι συμβαλλόμενο μέρος, το κείμενο του δεν επικυρώθηκε από την γενική Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών και ούτε δημοσιεύτηκε, όπως προβλέπεται στο καταστατικό της. Τη δε τελική Πράξη των Παρισίων (1926), η Ελλάδα ναι μεν την υπέγραψε 38 Βλ. χάρτη Η Μεσόγειος Θάλασσα διαιρείται σε δύο τμήματα, το ανατολικό και το δυτικό, με τη μέση γραμμή να ορίζεται ως η νοητή ευθεία από τις Σικελικές ακτές στις απέναντι Αφρικανικές ακτές. Υπάρχουν όμως και οι απόψεις ότι η Μεσόγειος χωρίζεται σε ανατολική, δυτική και κεντρική. Αν δεχθούμε αυτή την άποψη τότε, η Ελλάδα ανήκει στη κεντρική Μεσόγειο. 40 Το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας υπογράφτηκε το Φεβρουάριο του 1925 από τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων και αναγνώριζε την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου εκτός της Ίμβρου και της Τενέδου. Η βόρεια ήπειρος, με το Αργυρόκαστρο, τη Χιμάρα, τη Πρεμετή, τη Κορυτσά και τη Μοσχόπολη, με απαίτηση της Αυστρίας, αποτέλεσε μέρος του νεοσύστατου ανεξάρτητου Αλβανικού κράτους.

21 21 αλλά δεν την επικύρωσε. Με το ζήτημα της ελληνοαλβανικής μεθορίου και με τις ελληνικές διεκδικήσεις για το θέμα της βόρειας Ηπείρου, θέλησε να ασχοληθεί και το Συμβούλιο των τεσσάρων υπουργών των εξωτερικών των Η.Π.Α., Γαλλίας, Σοβιετικής Ένωσης και Ηνωμένου Βασιλείου, στη συνεδρίαση του στη Ν. Υόρκη (4-12/12/1946) 41, χωρίς όμως να καταλήξει κάπου. Η εμπόλεμη κατάσταση με την Αλβανία έχει αρθεί πολιτικά, όχι όμως de jure, παρά την ύπαρξη Ελληνοαλβανικής Συμφωνίας Φιλίας και Συνεργασίας (1996). Αυτή η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο από το γεγονός ότι η Ελλάδα ως κράτος μέλος της Ε.Ε. δεν πρέπει να θέτει υπό αμφισβήτηση τα σύνορα των άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Όπως καταλαβαίνει κανείς, η οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων των δύο κρατών δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί, αφενός διότι η Ελλάδα αρνείται μέχρι τώρα να υπογράψει οποιαδήποτε μορφή σύμβασης ή συμφωνίας, που να αναφέρεται στο Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1925 και στη Τελική Πράξη των Παρισίων του Αφετέρου δε, μια τέτοια κίνηση από την Ελλάδα, θα είχε ως αποτέλεσμα την de jure αναγνώριση των υπαρχόντων χερσαίων ελληνοαλβανικών συνόρων. Με βάση το Αλβανικό Διάταγμα 7366/ , τα όρια της Αλβανικής αιγιαλίτιδας ζώνης με την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία καθορίζονται με βάση τη «πλάγια γραμμή» ως και την «μέση γραμμή 42» (δηλ. τις δύο μεθόδους της αρχής της ίσης απόστασης). Μέχρι σήμερα δεν έχει υπογραφεί διμερής συμφωνία για την οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης μεταξύ της Ελλάδας και της Αλβανίας. Η «πλάγια» και η «μέση γραμμή» εφαρμόζονται σιωπηρώς, από τη στιγμή που το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1926 για την ελληνοαλβανική μεθόριο, αναφέρεται μέχρι ενός σημείου στην αρχή της ίσης απόστασης, αλλά η Ελλάδα δεν είναι μέρος της. Η Ελλάδα, η Αλβανία και η Ιταλία, 43 δεν έχουν ακόμα υιοθετήσει συνορεύουσα ζώνη. Μια τέτοια οριοθέτηση, θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει ορισμένα προβλήματα στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο, τη Κροατία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σλοβενία, σε ότι αφορά τη διακίνηση των εμπορικών στόλων τους από την Αδριατική προς το Ιόνιο και τη Μεσόγειο. Το Δ.Θ. (αρθ.33), δίνει στο παράκτιο κράτος τη δυνατότητα να διενεργεί υγειονομικό, φορολογικό, μεταναστευτικό και τελωνειακό έλεγχο, στα σκάφη που 41 Κατά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου των Υπ. Εξωτερικών των Η.Π.Α., Γαλλίας, Σοβιετικής Ένωσης και Ηνωμένου Βασιλείου, ο Έλληνας Πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον, παρουσίασε υπόμνημα που τόνιζε την ελληνική εθνική διεκδίκηση και ότι συμφέρον των Η.Π.Α. ήταν να βοηθήσουν την Ελλάδα, ως το κυριότερο προπύργιο των ειρηνόφιλων δημοκρατιών στην Ανατολική Μεσόγειο και να επιστραφεί η Βόρεια Ήπειρος σε αυτήν. 42 Βλ. χάρτες 4 και Η Αλβανία και η Ιταλία, έχουν υπογράψει Συμφωνία (18 Δεκ., 1992), η οποία οριοθετεί την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα των δύο χωρών.

22 22 διακινούνται εντός της ζώνης του αυτής και να επιβάλλει ποινές στις περιπτώσεις παράβασης των παραπάνω νόμων και κανονισμών που ισχύουν στην επικράτεια του, από τη στιγμή φυσικά, που υπάρχουν υπόνοιες για διάπραξη εντός της ζώνης αυτής, παράνομης πράξης εκ του συγκεκριμένου πλοίου. Β.2. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας με την Ιταλία Δυτικά, με την Ιταλία, η Ελλάδα έχει οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα της με τη σχετική Συμφωνία που υπογράφηκε στην Αθήνα τον Μάιο του1977 και μπήκε σε ισχύ από τις 12 Νοεμβρίου του Στη Συμφωνία αυτή, λήφθηκε υπόψη η παρουσία των γήινων όγκων της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και της Ηπείρου και των Νησιών του Ιονίου από την ελληνική πλευρά και από τη μεριά της Ιταλίας, η Σικελία, η Καλαβρία και η Πούλια. Η οριοθέτηση έγινε με βάση τη «μέση γραμμή 45», λαμβάνοντας ως γραμμές βάσης τη φυσική ακτογραμμή της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας από τη μια μεριά και τις ευθείες γραμμές βάσης από την μεριά της Ιταλίας (οι τροποποιήσεις αυτές είχαν συμφωνηθεί). Η οριοθετική γραμμή σταματάει σε περιοχές όπου υπάρχουν εκκρεμότητες με άλλα κράτη όπως, με την Αλβανία στο βορρά, τη Μάλτα και τη Λιβύη στο νότο. Στη Συμφωνία αυτή, φανερώνεται ότι τα δύο κράτη προχώρησαν στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας με βάση τους υπό υιοθέτηση κανόνες της Σύμβασης για το ΔΘ Όμως, έχουν γίνει ορισμένες αποκλίσεις της μεθόδου της μέσης γραμμής όπως: α) υπάρχει μια απόκλιση από τη «μέση γραμμή» σε σχέση με τις γραμμές βάσης, στη περιοχή του κόλπου του Τάραντα όπου η απόσταση των δύο άκρων του υπερβαίνει τα 50 ν.μ. και δεν δικαιολογεί τη χάραξη μιας ευθείας γραμμής βάσης ανάμεσα στα σημεία αυτά, β) υπάρχει μια δεύτερη απόκλιση από τη «μέση γραμμή», στο βορειότερο της σημείο, εις βάρος της Ελλάδας (θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι με τις αποκλίσεις αυτές, η Ιταλία αποζημιώθηκε από την Ελλάδα, για την πλήρη επήρεια που επιδόθηκε στα νησιά του Ιονίου, μερικών εκ των οποίων η θέση, είναι πολύ κοντά στα ελληνικά ηπειρωτικά εδάφη και θα μπορούσε να είχαν αντιμετωπισθεί διαφορετικά). Για τους λόγους αυτής της εργασίας, είναι σκόπιμο να αναφερθούμε και σε άλλα δύο άρθρα της συγκεκριμένης Συμφωνίας, στα άρθρα ΙΙ και ΙV. Στο πρώτο, γίνεται αναφορά στα αποθέματα και τα μεταλλεύματα της υφαλοκρηπίδας διευκρινίζοντας ότι: «...όπου ένα τμήμα 44 Εφημερίδα της Κυβέρνησης 101 της 21/6/78. Στο εξής: η Συμφωνία. 45 Βλ. Χάρτη 6.

23 23 του αποθέματος βρίσκεται σε ένα τμήμα της οριοθετικής γραμμής και είναι εκμεταλλεύσιμο από εγκαταστάσεις που βρίσκονται στο άλλο τμήμα της οριοθετικής γραμμής 46, οι δύο κυβερνήσεις θα αναζητήσουν μαζί με τους κατόχους των μεταλλευτικών δικαιωμάτων αν υπάρχουν, να καταλήξουν σε συμφωνία για τους όρους εκμετάλλευσης του αποθέματος, έτσι ώστε καθένα από τα μέρη να διατηρεί όλα τα δικαιώματα του πάνω στους μεταλλευτικούς πόρους του βυθού και του υπεδάφους της υφαλοκρηπίδας του» 47. Στο άρθ. IV, καθορίζεται ο τρόπος επίλυσης των διαφορών που πιθανόν να προκύψουν ανάμεσα στα δύο κράτη, και αναφέρεται: «τα συμβαλλόμενα μέρη θα προσπαθούν να ρυθμίζουν με διπλωματικά μέσα κάθε διαφορά που αφορά την ερμηνεία ή την εφαρμογή της Συμφωνίας. Εάν η διαφορά δεν έχει ρυθμιστεί μέσα σε τέσσερις μήνες μετά την ημερομηνία κατά την οποία ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη έχει κάνει γνωστή τη πρόθεση του να θέσει σε λειτουργία τη διαδικασία που προβλέπεται σε προηγούμενη παράγραφο, η διαφορά αυτή θα παραπεμφθεί στο Δ.Δ. με αίτηση ενός εκ των δύο από τα συμβαλλόμενα κράτη, ή ενώπιον οποιουδήποτε άλλου διεθνούς οργάνου που θα επιλεγεί με κοινή συμφωνία» 48. Το παραπάνω άρθρο προβλέπει τη δυνατότητα μονομερούς προσφυγής ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, στη περίπτωση που προκύψει διαφορά ανάμεσα τους, σχετική με την ερμηνεία και την εφαρμογή της μεταξύ τους Συμφωνίας. Επίσης, τα δύο κράτη δεσμεύονται ως προς την απόφαση που θα παρθεί από το Δικαστήριο της Χάγης αλλά και προβλέπεται η χρήση ενός άλλου διεθνούς διαιτητικού οργάνου π.χ. το Δικαστήριο για το Δ.Θ. που εδρεύει στο Αμβούργο, για να επιλυθεί η μεταξύ τους διαφορά. Β.3. Η Λιβύη και ο κόλπος της Σύρτης ( Golf of Sidra) Στο νότο η Ελλάδα έχει κοινά θαλάσσια σύνορα με τη Λιβυική Αραβική Τζαμαχιρία γνωστή ως Λιβύη, με την οποία η οριοθέτηση τους εξακολουθεί έως και σήμερα να παραμένει μια εκκρεμότητα. Σύμφωνα 49 και με το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο υφυπουργός εξωτερικών της Ελλάδας Γιάννης Βαληνάκης, σε συνάντηση του με τον Λίβυο 46 Η οριοθετική γραμμή ακολουθεί μια κατεύθυνση από βορά προς νότο, από το σημείο 1 (βόρειος παράλληλος 39 ο ανατολικός κάθετος 18 ο 57.5), στο σημείο 16 (βόρειος παράλληλος 35 ο ανατολικός κάθετος 18 ο 20.7). Βλ. Χάρτη Βλ. Συμφωνία. 48 Βλ. Συμφωνία %26maindocimg%3D %26service%3D102

24 24 διπλωμάτη Αbd al-rahman Muhammad Shalgham, στο περιθώριο της 62 ης Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, δήλωσε και το παραπάνω. Τον Οκτώβριο του 1973, η Λιβύη 50 ανακοίνωσε ότι τα διαλαμβανόμενα ύδατα στον Κόλπο της Σύρτης (Golf of Sidra), που διαγράφονται νοτίως αυτού και σε ευθεία γραμμή από 32\30 γεωγραφικό πλάτος προς βορρά 51, αποτελούν εσωτερικά ύδατα της λόγω της γεωγραφικής θέσης του και του ιστορικού ελέγχου της Λιβύης σε αυτόν 52. To μήκος της γραμμής αυτής είναι περίπου 300ν.μ. 53 Οι Η.Π.Α. και άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της τότε Σοβιετικής Ένωσης διαμαρτυρήθηκαν για τη δήλωση της Λιβύης, ισχυριζόμενοι ότι στερείται οποιασδήποτε ιστορικής ή νομικής βάσης και ως παράνομη, παρεμποδίζει την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στην ανοικτή θάλασσα. Ομοίως και η Ελλάδα, με επιστολή στο Γεν. Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών (1973), γνώρισε σε αυτόν ότι δεν αναγνωρίζει γενικό κλείσιμο κόλπων τέτοιου μήκους. Η Ελλάδα προκειμένου να οριοθετήσει 54 το τριεθνές θαλάσσιο σύνορο της στη περιοχή αυτή, θα πρέπει να συνάψει από κοινού συμφωνίες με την Ιταλία και τη Λιβύη. Αν η Ελλάδα δεχθεί ως νόμιμο το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, τότε χάνει μεγάλο μέρος της υφαλοκρηπίδας εκεί, το οποίο φθάνει σε μέγεθος τη μισή Κρήτη. Στο πρόσφατο παρελθόν, υπήρξαν επαφές μεταξύ Ελλάδας-Λιβύης, που όμως ποτέ δεν κατέληξαν σε οποιαδήποτε συμφωνία. Όμως η Λιβύη εμμένει στη θέση της να τύχει παραδοχής από τη Διεθνή Κοινότητα το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, όπως το έχει εφαρμόσει και να εφαρμόζεται κατά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και κατ επέκταση της Α.Ο.Ζ., μέθοδος διαφορετική εκείνης της μέσης γραμμής ή τουλάχιστον εφαρμογή με μεγάλες αποκλίσεις. Β.4. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με τη Κύπρο Το νοτιοανατολικό σύνορο της Ελλάδας σχετίζεται με αυτά της Δημοκρατίας της Κύπρου και της Αιγύπτου. Στις 17 Φεβρουαρίου του 2003, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Κληρίδης, προχώρησε στη σύναψη συμφωνίας οριοθέτησης της κυπριακής Α.Ο.Ζ. με την Βλ. Χάρτης Manolis Gounaris, Ambassador, Expert of the Ministry of Foreign Affairs, The Particularity of the Aegean Sea and the New Regulations of the International Law of Sea, Scientific Meeting Mediterranean Sea and the Aegean, Ι.ΣΤ.Α.ΜΕ., 1999.

25 25 Αίγυπτο, η οποία ολοκληρώθηκε στις 21 Μαρτίου του ίδιου έτους 55, παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας 56, κάτι που αποτελεί σημαντικό γεγονός, διότι σηματοδοτεί τις προσπάθειες της να καθορίσει την Α.Ο.Ζ. της με τα γειτονικά της κράτη. Το 2004, η Λευκωσία, γνωστοποίησε στην Αθήνα την πρόθεση της να οριοθετήσει με βάση τι Διεθνές Δίκαιο, την υφαλοκρηπίδα της και την Α.Ο.Ζ. της, με τα γειτονικά της παράκτια κράτη. Επιπλέον, πρότεινε στην Αθήνα να ρυθμιστεί ταχύτατα η εκκρεμότητα στη ρύθμιση της υφαλοκρηπίδας και της Α.Ο.Ζ. ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Όμως η ελληνική κυβέρνηση, δεν έκρινε πολιτικά σκόπιμο να κάνει ένα τέτοιο βήμα (ενδεχομένως για να μη διαταραχθούν οι Ελληνο-τουρκικές 57 σχέσεις). Τον Απρίλιο του 2004, η Κυπριακή Κυβέρνηση, οριοθέτησε Α.Ο.Ζ., δηλώνοντας ότι, η οριοθέτηση αυτή με τα γειτονικά της κράτη, θα γίνει με βάση τη μέθοδο της «μέσης γραμμής» και βάσει τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982).Οι ενέργειες αυτές από τη μεριά της Κύπρου, είχαν ως βάση την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες περιοχές νότια της Κύπρου, που ακόμη είναι αμφίβολη η εκμεταλλευσιμότητα τους 58. H τουρκική πλευρά αντιδρά διότι, ισχυρίζεται ότι εφόσον η Κύπρος θεωρείται διζωνικό κράτος, οι φυσικοί πόροι του θα πρέπει να κατανεμηθούν εξίσου και στις δύο κοινότητες. Μέχρι δε, να λυθεί το Κυπριακό, θα πρέπει να αποφεύγονται μονομερείς ενέργειες. Εάν οι ελληνοκύπριοι επιθυμούν να αξιοποιήσουν μόνοι τους τα ενεργειακά κοιτάσματα στο νότο, τότε και οι τουρκοκύπριοι είναι ελεύθεροι να εκμεταλλευθούν τα κοιτάσματα στο βορά δηλαδή, ο καθένας να ασκήσει κυριαρχικά δικαιώματα στο δικό του γεωγραφικό χώρο 59. Επί πλέον, η Τουρκία κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου για την οριοθέτηση της μεταξύ τους υφαλοκρηπίδας, ζήτησε από το Κάιρο, να εξαιρεθεί η Νήσος του Καστελόριζου και των γύρω από αυτή νησίδων, με βάση τη πάγια θέση της, ότι τα νησιά του Αιγαίου δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα, υπαγόμενα στις ειδικές περιστάσεις και επομένως, κάποιες θαλάσσιες περιοχές που είχε ανακοινώσει η Κύπρος ως κυπριακή Α.Ο.Ζ., παραβιάζουν την υφαλοκρηπίδα της στη περιοχή. Η ύπαρξη των νησιών αυτών εκεί, δημιουργεί άλλα 55 Η Συμφωνία μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας της Αιγύπτου, για την από κοινού οριοθέτηση των ορίων της Α.Ο.Ζ. των δύο κρατών, γνωστοποιήθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας του Νόμου, που κυρώνει τη σχετική Συμφωνία με την Αίγυπτο. 56 Η Τουρκία, ανακοίνωσε ότι δεν αναγνωρίζει τη Συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου στις , περί από κοινού οριοθετήσεως της Α.Ο.Ζ. των δύο κρατών, αναφέροντας ότι διατηρεί τα θαλάσσια και υποθαλάσσια δικαιώματα της στη περιοχή που βρίσκεται δυτικά του γεωγραφικού μήκους Α. Παράλληλα, στις , κατάθεσε Νότα Διαμαρτυρίας στα Η.Ε., μέσω της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της εκεί, με αριθμό: 2004/Tourkono DT/

26 26 δεδομένα ως προς την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ της Ελλάδας, Τουρκίας, Κύπρου και Αιγύπτου με την Ελλάδα να έχει αξιώσεις στην υφαλοκρηπίδα της ανατολικής Μεσογείου και θαλάσσιο σύνορο με την Κύπρο. Β.5. Η οριοθέτηση της Ελληνο αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας Με την Αίγυπτο, το ελληνικό Υπ. Εξωτερικών έχει αποφασίσει έπειτα από 34 χρόνια, να αντιμετωπίσει την εκκρεμότητα της οριοθέτησης της ελληνο-αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας (παράλληλα με τις εκκρεμότητες με την Αλβανία και τη Λιβύη), και να επαναξεκινήσει τις συνομιλίες με την Αίγυπτο, ώστε να μείνει ανοικτή μόνο η διαφορά που υπάρχει με τη Τουρκία. Η Τουρκία όμως, επικαλουμένη το Δ.Θ. (UNCLOS III, το οποίο ως γνωστό δεν έχει υπογράψει) και ειδικότερα το άρθρο που αναφέρεται σε ημίκλειστες θάλασσες, και ισχυρίζεται ότι στη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (και συνακόλουθα και της Α.Ο.Ζ.), πρέπει να γίνει με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων κρατών. Έτσι, με τους ισχυρισμούς της περί της περίπτωσης της νήσου του Καστελόριζου, και άλλων μικρών νησίδων, προσπαθούσε να παρεμποδίσει την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου. Όμως, οι εν λόγω διαπραγματεύσεις, έχουν προχωρήσει 60 και είναι σε εξέλιξη. Β.6. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας και της Τουρκίας Β.6.α. Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης (1923) Τέλος, στα ανατολικά και νοτιοανατολικά, το τελευταίο τμήμα των θαλάσσιων συνόρων της Ελλάδας, είναι σε άμεση συνάρτηση με αυτό της Τουρκίας. Για το τμήμα αυτό, υπάρχει συμφωνία περί της εδαφικής κυριαρχίας, η οποία μεταξύ άλλων, αναφέρεται στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης (24 Ιουλίου, 1923) 61. Ειδικότερα, αναφέρεται: α) (άρθ. 12) βάσει της απόφασης που ελήφθη από τη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (13 Φεβρουαρίου, 1914), βασισμένη στο άρθρο 5 της Συνθήκης του Λονδίνου (17-30 Μαΐου, 1913) και στο άρθρο 15 της Συνθήκης της Αθήνας (1-14 Νοεμβρίου, 1913), η οποία κοινοποιήθηκε στην Ελληνική Κυβέρνηση στις 13 Φεβρουαρίου 1914, η Ελλάδα έχει τη κυριαρχία των νήσων Λήμνος, 60 Το Βήμα online ( 61

27 27 Σαμοθράκη, Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία, ενώ τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και Λαγούσες Νήσοι (Μαυρυοί), περιέρχονται στη κυριαρχία της Τουρκίας. Στο ίδιο άρθρο της Συνθήκης, αναγνωρίζεται το καθεστώς κυριαρχίας των νήσων που αναφέρονται στο άρθρο 15 της ίδιας Συνθήκης και είναι μέρος της Ιταλικής κυριαρχίας και τα νησιά ευρισκόμενα σε απόσταση μικρότερη των 3ν.μ. από τις Ασιατικές ακτές και δεν αναφέρονται ότι ανήκουν σε άλλο κράτος, παραμένουν υπό την Τουρκική κυριαρχία ήτοι τα νησιά Ίμβρος Τένεδος και Λαγούσες νήσοι, β) (άρθρ.15) η Τουρκία, αναγνωρίζει στην Ιταλία τη κυριαρχία στα παρακάτω νησιά: Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη και Κως, τα οποία κατέχοντο τότε από την Ιταλία καθώς, και στις γύρω νησίδες που εξαρτώνται από αυτά, όπως επίσης και στη νήσο του Καστελόριζου. Η Ελλάδα ως διάδοχο κράτος 62 της Ιταλίας, απολαμβάνει πλήρως τα κυριαρχικά δικαιώματα επί των νησιών αυτών. Β.6.β. Το καθεστώς της περιοχής της Δωδεκανήσου και τα Ίμια Η Συνθήκη της Λωζάννης, δεν αναφέρθηκε ενδελεχώς σε όλες τις νησίδες και βραχονησίδες της περιοχής του ανατολικού Αιγαίου λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού αυτών. Αποτέλεσμα αυτής της ασάφειας ήταν, λίγα χρόνια αργότερα η Τουρκία και η Ιταλία κατόπιν μεταξύ τους συμφωνία να ζητήσουν 63 (30, Μαΐου, 1929) από το Μόνιμο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (Permanent Court of International Justice at the Hague), να αποφασίσει για την κυριαρχία μιας πλειάδας νησιών παραπλήσια των νησιών της Δωδεκανήσου, όπως επίσης και για τον ακριβή καθορισμό των συνόρων ανάμεσα σε αυτά και την τουρκική περιοχή. Δυστυχώς, ούτε και τότε οι βραχονησίδες των Ιμίων συμπεριλήφθηκαν στο αίτημα των δύο χωρών. Σήμερα, αποτελεί σημείο τριβής μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, με τη δεύτερη να αμφισβητεί την Ελληνική κυριαρχία (και μάλιστα εδαφική) επί αυτών (γκρίζες ζώνες) 64, προσθέτοντας ένα ακόμα επιχείρημα προς 62 Η Ελλάδα, υπεισήλθε ως διάδοχο κράτος στις ρυθμίσεις των Συμφωνιών αυτών, βάσει του άρθ. 14 (1) της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10 Φεβρουαρίου, 1947), που εκχωρούσε τη κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. 63 Τα νησιά περί των οποίων το αίτημα των δύο κρατών αναφέρονταν ήταν: Βόλο (Katal Ada), Οχένδρα (Uvendire), Φουρνάκια (Furnakya), Κατόβολο (Katovolo), Πρασούδι, Αγ. Γεώργιος, Μαράδι, Τσατουλάτα (Catulata), Πηγή (Pigi), Ντάσια (Dasya), Μακρύ (Makri), Ψωμί, Ρω (Rho), Πολύφαδος, Ψωράδια (Psoradya), Υψηλή, Αλιμενταριά (Alimentarya), Καράβολα (Karavola), Roccie Vutzachi (Roksi Vucaki), Μαύρο Ποινή και Μαύρο Ποινάκι. 64 Οι κυβερνήτες των τουρκικών ακταιωρών αρνούνται επί μονίμου βάσεως να συμμορφωθούν με τις υποδείξεις του ελληνικού Λιμενικού Σώματος και να αποχωρήσουν από την περιοχή, την οποία επιμόνως χαρακτηρίζουν ως «τουρκική επικράτεια».