ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑ. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Transcript

1 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Αισθητικοί υποδοχείς και αισθητήρια όργανα Μηχανοϋποδοχείς Αλγοϋποδοχείς Θερμοϋποδοχείς Πόνος Ταξινόμηση του πόνου Υπεραλγησία και αλλοδυνία Εν τω βάθει και σπλαχνικός πόνος Προβαλλόμενος πόνος Σωματοαισθητικές οδοί Οδός οπίσθιων δεσμών Πλαγιοκοιλιακή νωτιοθαλαμική οδός Πλαστικότητα του φλοιού Επιδράσεις των βλαβών του ΚΝΣ Τροποποίηση της μετάδοσης του πόνου Επεξεργασία της πληροφορίας στα οπίσθια κέρατα Ρόλος της κεντρικής φαιάς ουσίας & του εγκεφαλικού στελέχους Αναλγησία από stress

3 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΣΗ Σωματική αίσθηση ονομάζεται η αίσθηση από δέρμα, μυς, οστά, τένοντες αρθρώσεις και ξεκινά από μια ποικιλία σωματικών αισθητήρων

4 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΣΗ Η ενεργοποίηση των σωματικών αισθητήρων δίνει γένεση στην αίσθηση: Αφής Πίεσης Θερμού Ψυχρού Πόνου Αντίληψης της θέσης των τμημάτων του σώματος στον χώρο και της κίνησης τους (ιδιοδεκτικότητα)

5 ΣΩΜΑΤΟΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΥΠΟΣ ΑΙΣΘΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΟΣ ΕΙΔΟΣ ΥΠΟΔΟΧΕΑ ΤΥΠΟΣ ΥΠΟΔΕΚΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Αφή Ελαφρό χτύπημα Δόνηση 5-40Hz Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Σωμάτα Meissner Αφή Κίνηση Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Υποδοχείς θυλάκων τριχών Αφή Εν τω βάθει πίεση Δόνηση Hz Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Σωματία Pacini Αφή Αφή, πίεση Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Σωμάτια Merkel Αφή Παρατεταμένη πίεση Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Σωμάτια Ruffini Ιδιοδεκτικότητα Διάταση Μηχανοϋποδοχείς Μυϊκές άτρακτοι Ιδιοδεκτικότητα Τάση Μηχανοϋποδοχείς Τενόντια όργανα Golgi Θερμοκρασία θερμική Θερμοϋποδοχείς Υποδοχείς θερμού & ψυχρού Άλγος χημική, θερμική & μηχανική Χημειοϋποδοχέας, θερμοϋποδοχέας & μηχανοϋποδοχέας Πολυδύναμοι υποδοχείς ή χημικοί, θερμικοί και χημικοί αλγοϋποδοχείς Κνησμός Χημική Χημειοϋποδοχέας Χημικός αλγοϋποδοχέας

6 Δερματικοί μηχανοϋποδοχείς

7 ΤΥΠΟΣ ΑΙΣΘΗΣΗΣ Αφή ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΟΣ Ελαφρό χτύπημα Δόνηση 5-40Hz ΕΙΔΟΣ ΥΠΟΔΟΧΕΑ Δερματικός μηχανοϋποδοχέας ΤΥΠΟΣ ΥΠΟΔΕΚΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Σωμάτα Meissner Αφή Κίνηση Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Υποδοχείς θυλάκων τριχών Αφή Εν τω βάθει πίεση Δόνηση Hz Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Σωματία Pacini Αφή Αφή, πίεση Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Σωμάτια Merkel Αφή Παρατεταμένη πίεση Δερματικός μηχανοϋποδοχέας Σωμάτια Ruffini

8 Η εκλεκτική ενεργοποίηση των κυττάρων Merkel και των απολήξεων Ruffini προκαλούν την αίσθηση της σταθεράς πίεσης Η εκλεκτική ενεργοποίηση των σωματίων Meissner & Pacini προκαλεί την αίσθηση της δόνησης Η ενεργοποίηση όλων των υποδοχέων προκαλεί την αίσθηση της επαφής με αντικείμενα

9 Οι δερματικοί μηχανοϋποδοχείς διαφέρουν ως προς 1. το μέγεθος των υποδεκτικών (αισθητικών) πεδίων και 2. την προσαρμογή Υποδοχείς με μικρά υποδεκτικά πεδία: Δίσκοι Merkel και Σωμάτια Meissner Υποδοχείς με μεγάλα υποδεκτικά πεδία: Σωμάτια Ruffini και Σωμάτια Pacini

10 Τα σωμάτια Meissner & Pacini προσαρμόζονται ταχέως Τα σωμάτια Merkel & Ruffini προσαρμόζονται βραδέως δόνηση πίεση δόνηση πίεση

11 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΗΧΑΝΟΫΠΟΔΟΧΕΩΝ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Οι μηχανοϋποδοχείς με τα μικρότερα υποδεκτικά πεδία (οι δίσκοι Merkel και τα σωμάτια Meissner) βρίσκονται επιφανειακά στο δέρμα και στα άτριχα μέρη του σώματος (παλάμες, χείλη, γλώσσα, πατούσες, άκρες δακτύλων, βλέφαρα και πρόσωπο). Οι δίσκοι Merkel είναι βραδέως προσαρμοζόμενοι υποδοχείς ενώ τα σωμάτια Meissner ταχέως προσαρμοζόμενοι. Επομένως μπορούν να ανιχνευθούν μεταβολές στην πίεση αλλά και τη διάρκεια των μεταβολών αυτών

12 Οι δερματικοί μηχανοϋποδοχείς απαντούν σε διαφορετικά ερεθίσματα πχ τα δύο είδη υποδοχέων υπεύθυνων για τη δόνηση απαντούν σε διαφορετικής συχνότητας ερεθίσματα Καμπύλες απάντησης υποδοχέων σε ερεθίσματα διαφορετικής συχνότητας Τα σωμάτια Pacini απαντούν καλύτερα σε ερεθίσματα με υψηλή συχνότητα (300Hz) ενώ τα σωμάτια Meissner σε χαμηλές συχνότητας (50 Hz).

13 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΗΧΑΝΟΫΠΟΔΟΧΕΩΝ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΜΗ RA rapidly adapting SA slowly adapting Τα σωμάτια Meissner και οι δίσκοι Merkel είναι οι περισσότεροι υποδοχείς που κατανέμονται κυρίως στα δάκτυλα. Τα σωμάτια Pacini και Ruffini είναι λιγότερα και κατανέμονται σχεδόν ομοιόμορφα στην παλάμη. Τα άκρα των δακτύλων είναι οι περιοχές με τους περισσότερους υποδοχείς και δέχονται περίπου 300 ίνες/cm 2. Ο αριθμός των ινών ελαττώνεται σε 120/cm 2 στις κεντρικότερες περιοχές των δακτύλων και σε 50/cm 2 στην παλάμη.

14 Η διακριτική ικανότητα στην αίσθηση της αφής ποικίλει πολύ στα διάφορα σημεία του σώματος. Η δοκιμασία για τη διάκριση μεταξύ δύο σημείων μετρά την ελάχιστη απόσταση που πρέπει να απέχουν δύο σημεία επαφής στο δέρμα ώστε να γίνουν αντιληπτά ως δύο ξεχωριστά σημεία.

15 Μεγαλύτερη διακριτική ικανότητα υπάρχει στις ράγες των δακτύλων και στα χείλη και η μικρότερη στο δέρμα του εφηβαίου και στο κάτω μέρος της πλάτης.

16 Η μεγάλη διακριτική ικανότητα μεταξύ δύο σημείων που παρατηρείται στις ράγες των δακτύλων οφείλεται στη μεγάλη πυκνότητα των δίσκων του Merkel και των σωματίων του Meissner που έχουν μικρά υποδεκτικά πεδία. Επίσης οι αισθητικοί οδοί από τις άκρες των δακτύλων περιέχουν μεγάλο αριθμό νευρώνων και καταλαμβάνουν μια μεγάλη περιοχή του σωματοαισθητικού φλοιού. Σύγκλιση νευρώνων

17 Τρίχα Επιδερμίδα Σμηγματογόνος αδένας Νευρικό πλέγμα γύρω από τον θύλακα της τρίχας Ορθωτήρας μυς της τρίχα; Χόριο Οι θύλακες των τριχών έχουν ένα νευρικό πλέγμα που ανιχνεύει την μετακίνηση των τριχών

18 ΑΝΙΟΥΣΕΣ ΟΔΟΙ

19 1 ος ΝΕΥΡΩΝΑΣ Είναι ο σωματοαισθητικός νευρώνας που συνάπτεται με τον υποδοχέα. Αφή, πίεση: εμμύελες ίνες (Αβ) μέσης διαμέτρου (6-12 μm) και ταχύτητας (40-75 m/s) Κίνηση και θέση: εμμύελες ίνες (Αα) μεγάλης διαμέτρου (13-20 μm) και υψηλής ταχύτητας ( m/s)

20 2 ος και 3 ος νευρώνας ΟΠΙΣΘΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΙΚΑ Η οδός των οπίσθιων δεσμών εξυπηρετεί την αφή, την αίσθηση της δόνησης και την ιδιοδεκτική αισθητικότητα ΈΣΩ ΛΗΜΝΙΣΚΟΣ ΠΡΟΜΗΚΗΣ Σφηνοειδές δεμάτιο Ισχνό δεμάτιο Οι αισθητικές ίνες ανέρχονται ομόπλευρα μέσω των οπίσθιων δεσμών του ΝΜ προς τον ισχνό και σφηνοειδή πυρήνα του προμήκη (1 ος νευρώνας). Από εκεί οι ίνες (2 ος νευρώνας) χιάζονται και ανέρχονται στον έσω λημνίσκο προς τον αντίπλευρο έξω-οπίσθιο κοιλιακό πυρήνα του θαλάμου. Στη συνέχεια ο 3 ος νευρώνας καταλήγει στον πρωτοταγή σωματοαισθητικό φλοιό (οπίσθια κεντρική έλικα)

21 Οι πρωτογενείς αισθητικοί νευρώνες οδεύουν προς το ΚΝΣ μέσα στα περιφερικά και κρανιακά νεύρα. Η περιοχή του δέρματος που νευρώνεται με ίνες από μια μόνο οπίσθια ρίζα ονομάζεται δερμοτόμιο

22 A2 A3 A4 A5 Θ2 Α6 Θ1 Α7 Θ3 Θ4 Θ5 Θ6 Θ7 Θ8 Θ9 Θ10 Θ11 Θ12 Α8 Ο1 Ι3 Ι4 Ο2 Ο3 Ο4 Ο5 Ι1 A2 A3 A4 A5 Θ2 Α6 Θ1 Α7 Θ3 Θ4 Θ5 Θ6 Θ7 Θ8 Θ9 Θ10 Θ11 Θ12 Α8 Ο1 Ι3 Ι2 Ο2 Ο3 Ο4 Ο5 Ι1 Α6 Ο5 Ι4 Ι5

23 ΤΡΙΔΥΜΟ ΝΕΥΡΟ (V ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ)

24

25 ΤΡΙΔΥΜΟ ΝΕΥΡΟ (V ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ) ΑΦΗ-ΠΙΕΣΗ

26 ΤΡΙΔΥΜΟ ΝΕΥΡΟ (V ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ) ΠΟΝΟΣ-ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ

27 Μηχανοϋποδοχείς ιδιοδεκτικότητας

29 Οι υποδοχείς που είναι υπεύθυνοι για την αίσθηση της θέσης και κίνησης είναι οι μυϊκές άτρακτοι Ρόλο παίζουν επίσης οι υποδοχείς στις αρθρώσεις, τένοντες, συνδέσμους και δέρμα Κιναισθησία είναι η αίσθηση της κίνησης μιας άρθρωσης

30 Υποδοχείς πόνου (αλγοϋποδοχείς)

32 Υποδοχείς πόνου (αλγοϋποδοχείς) Ο όρος υποδοχείς του πόνου χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους υποδοχείς του πόνου που είναι ελεύθερες νευρικές απολήξεις στο δέρμα. Οι υποδοχείς του πόνου έχουν υψηλό ουδό διέγερσης και είναι συνήθως σιωπηλοί εκτός αν εφαρμοστεί ένα επώδυνο ερέθισμα. Διεγείρονται με μηχανικά, θερμικά ή χημικά ερεθίσματα.

33 Υποδοχείς πόνου (αλγοϋποδοχείς) Μηχανικοί: ανταποκρίνονται σε έντονη πίεση (πχ από αιχμηρό αντικείμενο) Θερμικοί: ενεργοποιούνται από θερμοκρασίες >42 o C ή από έντονο ψύχος Χημειοευαίσθητοι: ανταποκρίνονται σε διάφορες χημικές ουσίες πχ βραδυκινίνη, ισταμίνη, υψηλή οξύτητα και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες Πολυδύναμοι: ανταποκρίνονται σε συνδυασμούς ερεθισμάτων

34 Οι ώσεις από τους αλγοϋποδοχείς μεταδίδονται με δύο τύπους ινών (1 ος νευρώνας) Ίνες (εμμύελες) Αδ διάμετρος: 2-5μm, ταχύτητα αγωγής: m/sec Στο ΝΜ απελευθερώνουν νευροδιαβιβαστή γλουταμικό οξύ Υπεύθυνες για τον ταχύ πόνο Αμύελες ίνες C διάμετρος: 0,4-1,2μm ταχύτητα αγωγής: m/sec Στο ΝΜ απελευθερώνουν νευροδιαβιβαστή γλουταμικό οξύ και ουσία Ρ Υπεύθυνες για τον βραδύ πόνο

35 Οξύς ή ταχύς πόνος, που είναι οξύς και εντοπισμένος πόνος. Αμβλύς ή βραδύς πόνος, είναι μια διάχυτη αίσθηση καψίματος που διαρκεί περισσότερο από τον αρχικό πόνο.

36 Η αισθητική πληροφορία του βραδέος άλγους καταλήγει στον δικτυωτό σχηματισμό. Η ενεργοποίηση του δικτυωτού σχηματισμού διεγείρει ολόκληρο τον εγκέφαλο και κινητοποιεί το άτομο να αντιδράσει για να απαλλαγεί από τον πόνο. Οι ίνες Αδ μεταφέρουν με μεγαλύτερη ταχύτητα την πληροφορία του πόνου («ταχύ άλγος») από ό,τι οι ίνες C (οι οποίες μεταφέρουν το «βραδύ άλγος»). Η αισθητική πληροφορία του ταχέος άλγους φτάνει μέχρι τον φλοιό της σωματοαισθητικής περιοχής: εντοπισμός, ερμηνεία πόνου.

37 ΔΙΑΥΛΟΙ ΠΑΡΟΔΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΥΠΟΔΟΧΕΑ (TRP) Ομάδα υποδοχέων που βρίσκονται στις απολήξεις και εξυπηρετούν τον πόνο Είναι μη εκλεκτικοί δίαυλοι ιόντων

38 ΔΙΑΥΛΟΙ ΠΑΡΟΔΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΥΠΟΔΟΧΕΑ TRPV1 TRPV1: Υποδοχείς που διεγείρονται από βανιλλοειδή (ενεργοποιούνται από έντονη θερμότητα, οξέα και χημικές ουσίες όπως καψαϊκίνη)

39 ΔΙΑΥΛΟΙ ΠΑΡΟΔΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΥΠΟΔΟΧΕΑ TRΡΑ1 TRΡΑ1: Υποδοχείς που διεγείρονται από αγκυρίνη (ενεργοποιούνται από μηχανικά, ψυχρά και χημικά ερεθίσματα)

40 Υποδοχείς που ανιχνεύουν οξέα (ASIC) Ενεργοποιούνται από μεταβολές του ρη Είναι οι κύριοι υποδοχείς που μεσολαβούν τον πόνο από οξέα

41 Άλλοι υποδοχείς του πόνου Πουρινεργικοί υποδοχείς (P2X, Ρ2Υ) που ενεργοποιούνται από ΑΤΡ (απελευθερώνεται από μηχανικά ερεθίσματα) Υποδοχείς τυροσινικής κινάσης Α (TRkA) ενεργοποιούνται από τον νευρικό αυξητικό παράγοντα (NGF) που απελευθερώνεται σε ιστική βλάβη Υποδοχείς που μεσολαβούν τον πόνο λόγω φλεγμονής: Υποδοχείς βραδυκινίνης (Β1 & Β2) Υποδοχείς προσταγλανδινών

42 Είναι δυσάρεστο αλλά βιολογικά αναγκαίο οι υποδοχείς του πόνου να εμφανίζουν βραδεία προσαρμογή ώστε σταθερής έντασης επώδυνο ερέθισμα να γίνεται συνέχεια αντιληπτό με τον ίδιο τρόπο.

43 Ταξινόμηση του πόνου Φυσιολογικός (ή οξύς πόνος): εμφανίζεται ξαφνικά και υποχωρεί κατά τη διάρκεια της περιόδου ίασης. Λειτουργεί προστατευτικά (πχ αντανακλαστικό απόσυρσης) Παθολογικός (ή χρόνιος πόνος). Παραμένει αρκετό χρόνο μετά την ανάρρωση. Περιλαμβάνει τον: Φλεγμονώδη πόνο Νευροπαθητικό Καυσαλγία

44 Υπεραλγησία & αλλοδυνία Υπεραλγησία είναι μια ενισχυμένη απάντηση σε ένα βλαβερό ερέθισμα Αλλοδυνία είναι ο πόνος που προκαλείται από ένα φυσιολογικό μη βλαβερό ερέθισμα. Η υπεραλγησία και αλλοδυνία εκφράζουν την αυξημένη ευαισθησία των αλγαισθητικών προσαγωγων ινών

45 Η φλεγμονώδης αντίδραση προκαλεί σταθερή υπεραλγησία γύρω από την τραυματισμένη περιοχή (π.χ. η περιοχή ακόμη και ενός μικρού καψίματος είναι πολύ ευαίσθητη για μεγάλο χρονικό διάστημα) Σε περίπτωση ιστικής βλάβης απελευθερώνεται: από τα κατεστραμμένα κύτταρα Κ + που εκπολώνει άμεσα τις νευρικές απολήξεις κάνοντας τους αλγοϋποδοχείς πιο ευαίσθητους. βραδυκινίνη και ουσία Ρ που ευαισθητοποιούν περισσότερο τους αλγοϋποδοχείς. Ισταμίνη (σιτευτικά κύτταρα) Σεροτονίνη (αιμοπετάλια) Προσταγλανδίνες (κυτταρική μεμβράνη)

46 Ο ρόλος του NGF στον χρόνιο πόνο SP Nav1.8 NGF που απελευθερώνεται λόγω βλάβης μεταβολή έκφρασης γονιδίων Αύξηση απελευθέρωσης ουσίας Ρ Έκφραση διαύλων Νa + (Νav1.8) ανθεκτικών στην ΤΤΧ

47 Υπεραλγησία Εκβλάστηση ινών που έχουν υποστεί βλάβη με αποτέλεσμα ίνες της αφής να συνάπτονται με νευρώνες των οπισθίων κεράτων του ΝΜ που φυσιολογικά δέχονται μόνο αλγοαισθητήρια σήματα H συνδυασμένη απελευθέρωση ουσίας Ρ και γλουταμικού από τις οδούς του πόνου προκαλεί υπερβολική ενεργοποίηση των NMDA υποδοχέων (φαινόμενο «κούρδισμα»)

48 Στο σωματοαισθητικό σύστημα, ο πόνος μπορεί να περιγραφεί ως: επιφανειακός πόνος ξεκινά από την επιφάνεια του σώματος εν τω βάθει πόνος ξεκινά από μύες ή αρθρώσεις

49 Προβαλλόμενος πόνος Ο πόνος που ξεκινά από εσωτερικά όργανα ονομάζεται σπλαχνικός πόνος και είναι συνήθως αμβλύς, μία αίσθηση καύσου που μπορεί δύσκολα να εντοπιστεί. Για την μεταφορά της αίσθησης από τα σπλάχνα στο ΚΝΣ χρησιμοποιείται το ΑΝΣ. Η αίσθηση του σπλαχνικού πόνου ακολουθεί τις συμπαθητικές προσαγωγές ίνες ενώ η αισθητικότητα των σπλάχνων (π.χ. κόρος) ακολουθεί τις ίνες του παρασυμπαθητικού. Η ενεργοποίηση διανευρώνων από σήματα των εισερχόμενων προσαγωγών αλγοαισθητήρων οδηγεί στη δημιουργία του προβαλλόμενου πόνου, στον οποίο η αίσθηση του πόνου βιώνεται σε μια άλλη πλευρά από εκείνη που έχει υποστεί την κάκωση ή την βλάβη π.χ έμφραγμα μυοκαρδίου

50 Θεωρία σύγκλισης-προβολής για τον Προβαλλόμενο πόνο Τα επώδυνα ερεθίσματα στα σπλάχνα συχνά προκαλούν προβαλλόμενο πόνο που γίνεται αντιληπτός σαν να εντοπίζεται στην επιφάνεια του σώματος. Ο προβαλλόμενος πόνος συμβαίνει γιατί οι προσαγωγές ίνες από τα σπλάχνα συγκλίνουν στο νωτιαίο μυελό προς τις οπίσθιες δέσμες, όπως και στον σωματικό πόνο, με αποτέλεσμα την παρερμηνεία στην εντόπιση της πηγής του πόνου.

51 Παθολογική κατάσταση Έμφραγμα μυοκαρδίου Ερεθισμός του διαφράγματος από χολοκυστίτιδα ή ηπατίτιδα Ερεθισμός του διαφράγματος από ρήξη σπλήνα Έλκος ή καρκίνος στομάχου Σκωληκοειδίτιδα Κωλικός νεφρού Εντόπιση προβαλλόμενου πόνου Συχνά η εντόπιση ποικίλει Αριστερά στην επιφάνεια του θώρακα, αριστερά στον λαιμό ή σιαγώνα, αριστερό ώμο και αριστερό χέρι Δεξιός ώμος Αριστερός ώμος Άνω τετρατημόριο κοιλίας, ο πόνος εμφανίζεται στην ίδια θέση όπως και σε πνευμονία Περιομφαλική περιοχή (Σημειώστε ότι: ο πόνος στο κάτω δεξιό τετρατημόριο της κοιλίας που σχετίζεται με την σκωληκοειδίτιδα δεν είναι αναφερόμενος πόνος αλλά σωματικός λόγω ερεθισμού του περιτοναίου από τη φλεγμονή της σκωληκοειδούς απόφυσης) Πόνος στα πλευρά με αντανάκλαση στη βουβωνική χώρα ή χείλη αιδοίου.

52 Οδοί της αίσθησης του πόνου (Νωτιοθαλαμική οδός) Ο νευρώνας 1 ης τάξης είναι ο νευρώνας του υποδοχέα. Η προσαγωγός ίνα στο περιφερικό νεύρο εισέρχεται στο νωτιαίο μυελό μέσω της οπίσθιας ρίζας και δίνει σύναψη στη φαιά ουσία του οπίσθιου κέρατος του νωτιαίου μυελού. Ο 2 ος νευρώνας περνά αμέσως στο άλλο μισό του νωτιαίου μυελού και ανέρχεται προς τον θάλαμο με τη νωτιοθαλαμική οδό. Νευροδιαβιβαστής γλουταμικό οξύ απελευθερώνεται μαζί με ουσία Ρ που επιτείνει και παρατείνει τη δράση του γλουταμικού Ο 3 ος νευρώνας ξεκινά από τον θάλαμο και ανέρχεται προς τον πρωτεύοντα σωματοαισθητικό φλοιό μέσω της λευκής ουσίας της έσω κάψας.

53 Ανιούσες οδοί του πόνου προς τον σωματοαισθητικό φλοιό: Η οδός αυτή είναι υπεύθυνη για την εντόπιση του πόνου. Δικτυωτός σχηματισμός θάλαμος Μετωπιαίος λοβός Φλοιός νήσου Μεταιχμιακό σύστημα (αμυγδαλή) ευθύνεται για τα συναισθήματα, τη δυσάρεστη και ενοχλητική αίσθηση που συνοδεύουν τον πόνο.

54 Συστήματα τροποποίησης του πόνου

55 Ο πόνος επίσης τροποποιείται Ο πόνος τροποποιείται με βάση τις εμπειρίες του παρελθόντος, την υποβολή και τα συναισθήματα (ιδιαίτερα άγχος) και την ταυτόχρονη ενεργοποίηση άλλων ειδικών αισθήσεων Ενδογενές σύστημα τροποποίησης του πόνου (κατιούσες οδοί)-εγκεφαλίνη (ενδορφίνη)

56 Κατιόντα συστήματα ρύθμισης του πόνου Από την περιοχή του προμήκη προς τα οπίσθια κέρατα του ΝΜ: Σύστημα σεροτονίνης Αδρενεργικό σύστημα

57 Οι κατιούσες οδοί που τροποποιούν τον πόνο από την μεσεγκεφαλική κεντρική ουσία (PAG) Α) προς το στέλεχος που ενεργοποιούν τον μεγάλο πυρήνα της ραφής (σεροτονινεργικές οδοί) Β) κοιλιακή έσω μοίρα του προμήκους (οδοί με νευροδιαβιβαστή κατεχολαμίνες) Οι νευρώνες των οδών (Α) και (Β) καταλήγουν στα οπίσθια κέρατα και αναστέλλουν τον πόνο τουλάχιστον εν μέρει λόγω ενεργοποίησης των ενδιάμεσων νευρώνων του οπισθίου κέρατος που εκκρίνουν εγκεφαλίνη (Γ) κατεχολαμινεργική οδός από τον υπομέλενα τόπο προς τα οπίσθια κέρατα με αναλγητική δράση

58 Τα οπιοειδή: 1) την είσοδο Ca 2+ στον προσυναπτικό νευρώνα 2) Υπερπολώνουν τον μετασυναπτικό νευρώνα

59 Μηχανισμός ελεγχόμενης πύλης (gate control theory) Η μετάδοση στις αλγοαισθητήρες οδούς μπορεί να διακοπεί από δράσεις στα οπίσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού στην θέση κατάληξης των προσαγωγών αισθητικών ινών

60 Η οδός του πόνου ρυθμίζεται από ένα μηχανισμό γνωστό ως πύλη του πόνου και που συμβαίνει στην περιοχή σύναψης του νευρώνα πρώτης με το νευρώνα δεύτερης τάξης. Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν πως ο πόνος μπορεί να ανακουφιστεί με απαλό τρίψιμο της τραυματισμένης περιοχής. Ο μηχανισμός που βρίσκεται πίσω από την απάντηση αυτή περιλαμβάνει ένα κύκλωμα στα οπίσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού. Οι ίνες που μεταφέρουν την αίσθηση της αφής και του πόνου εισέρχονται με την ίδια οπίσθια ρίζα στο ΝΜ και δίνουν ομόπλευρα κλάδο που συνάπτεται με ανασταλτικούς ενδονευρώνες μέσα στη φαιά ουσία του νωτιαίου μυελού. Οι ανασταλτικοί ενδονευρώνες απελευθερώνουν εγκεφαλίνη τόσο προ- όσο και μετασυναπτικά και αναστέλλουν την αγωγή του πόνου μεταξύ των νευρώνων πρώτης και δεύτερης τάξης.

61

62 Κνησμός

64 Κνησμός Ο κνησμός μπορεί να προκληθεί: Με επανειλημμένη τοπική μηχανική διέγερση του δέρματος Από χημικούς παράγοντες όπως ισταμίνη & βραδυκινίνη (απελευθερώνονται σε περίπτωση ιστικής βλάβης)

65 Αίσθηση θερμού-ψυχρού

67 Η υποκειμενική αίσθηση του «θερμού» και «ψυχρού» αντικατοπτρίζει την ύπαρξη δύο πληθυσμών θερμοϋποδοχέων στο δέρμα. Οι θερμοϋποδοχείς είναι ελεύθερες νευρικές απολήξεις οι οποίες απαντούν μόνο στη θερμοκρασία. Ίνες του ψυχρού, είναι οι περισσότεροι θερμοϋποδοχείς και απαντούν με δυναμικά ενεργείας σε ένα ευρύ φάσμα θερμοκρασίας με μέγιστη απάντηση στους C. Θερμοκρασίες <15 C αντιλαμβάνονται ως πόνος. Ίνες του θερμού, απαντούν σε στενότερο φάσμα θερμοκρασίας με μέγιστη απάντηση στους C.

68 Και οι δύο τύπο θερμοϋποδοχέων εμφανίζουν ταχεία προσαρμογή, γεγονός που ερμηνεύει γιατί οι αιφνίδιες μεταβολές της θερμοκρασίας (π.χ. μπαίνοντας σε έναν ψυχρό ωκεανό) δημιουργεί ένα αρχικό σοκ το οποίο υποχωρεί γρήγορα C C

69 Νευρικές οδοί για τη θερμοκρασία Νευρωνες 1 ης τάξης: Ζεστού: ίνες C Ψυχρού: ίνες C & ίνες Αδ Νευρώνες 2 ης τάξης: παρόμοια με τις οδούς του πόνου (νωτιοθαλαμικό δεμάτιο)

70 Οι επιφανειακοί θερμοϋποδοχείς παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία από έκθεση σε αντικείμενα ή περιβάλλοντα με πολύ κρύο ή ζέστη και συμβάλλουν σημαντικά στην αναγνώριση διαφόρων ποιοτήτων ενός ερεθίσματος όπως είναι η υγρασία και η στιλπνότητα. Εντούτοις, οι περιφερικοί αυτοί θερμοϋποδοχείς παίζουν ελάσσονα ρόλο στον έλεγχο (ομοιόσταση) της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος

71 Σωματοαισθητικός φλοιός

72

73

74 Σωματοτοπική οργάνωση Οπίσθιες δέσμες: Στο νωτιαίο μυελό: οι ίνες από την ιερά μοίρα βρίσκονται στο μέσο και από την αυχενική μοίρα στα πλάγια

75 Σωματοτοπική οργάνωση Οπίσθιες δέσμες: Στο νωτιαίο μυελό: οι ίνες από την ιερά μοίρα βρίσκονται στο μέσο και από την αυχενική μοίρα στα πλάγια Αυτή η οργάνωση συνεχίζεται στον προμήκη και το κάτω μέρος του σώματος αντιπροσωπεύεται στον ισχνό πυρήνα και το πάνω στο σφηνοειδή Στον έσω λημνίσκο από τη ραχιαία προς την κοιλιακή μοίρα αντιπροσωπεύεται η περιοχή από τον αυχένα προς τα πόδια Η σωματοτοπική οργάνωση συνεχίζεται και στον θάλαμο και στον φλοιό

76 ΣΩΜΑΤΟΑΙΣΘΗΤΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ Πρωτεύων σωματοαισθητικός φλοιός: οπίσθια κεντρική έλικα Σωματοτοπικός χάρτης: είναι ασυνεχής, με τα εξωτερικά γεννητικά όργανα να αντιπροσωπεύονται κάτω από τα πόδια και τα χέρια, μεταξύ κεφαλής και προσώπου.

77 Η έκταση του φλοιού όπου αντιπροσωπεύεται μια περιοχή του σώματος αντανακλά την αισθητική λειτουργία της περιοχής αυτής. Για παράδειγμα, τα δάχτυλα και το στόμα αντιπροσωπεύονται σε μια δυσανάλογα μεγάλη περιοχή του φλοιού σε σύγκριση με το μέγεθος τους.

78 ΜΕΛΟΣ-ΦΑΝΤΑΣΜΑ

79 Ο σωματοαισθητικός φλοιός είναι οργανωμένος σε στήλες Κάθε περιοχή δέχεται νευρώνες που προέρχονται από ένα τύπο υποδοχέα A. In each of the four regions of the somatic sensory cortex Brodmann's areas 3a, 3b, 1, and 2 inputs from one type of receptor in specific parts of the body are organized in columns of neurons that run from the surface to the white matter. (Adapted from Kaas et al ) B. Detail of the columnar organization of inputs from digits 2, 3, 4, and 5 in a portion of Brodmann's area 3b. Alternating columns of neurons receive inputs from rapidly adapting (RA) and slowly adapting (SA) receptors in the superficial layers of skin. (Adapted from Sur et al ) C. Overlapping receptive fields from RA and SA receptors project to distinct columns of neurons in area 3b.

80 Αισθητική συνειρμική περιοχή Σε αυτές ανήκει και ο συμπληρωματικός αισθητικός φλοιός, ο οποίος απαρτιώνει την αίσθηση της αφής σε συνδυασμό με άλλες αισθήσεις όπως την όραση. Βλάβες στην περιοχή αυτή προκαλούν αγνωσία που είναι η αδυναμία αναγνώρισης αντικειμένων παρά το γεγονός ότι η αισθητικότητα είναι φυσιολογική. Η στερεοαγνωσία αναφέρεται στην αδυναμία αναγνώρισης των αντικειμένων με την αφή.

81

82 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ganong s κεφ. 8 Principles%20of%20Neural%20Science%20- %20Kandel/gateway.ut.ovid.com/gw2/ovidweb.cgi sidnjhkoalgmeho00dbookimagebookdb_7c_2fc~28.htm