ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΘΕΜΑ : ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΟΝΟΜΑ : ΜΑΡΙΑ-ΕΥΑΝΘΙΑ ΖΙΩΓΑ

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ : ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΟΝΟΜΑ : ΜΑΡΙΑ-ΕΥΑΝΘΙΑ ΖΙΩΓΑ (Α.Ε.Μ. : ) ΑΘΗΝΑ, ΙΟΥΝΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ : Δημογραφικό πρόβλημα Ορισμός δημογραφίας και δημογραφικού προβλήματος Δημογραφικά στοιχεία απογραφών 2001 και 2011 Αίτια δημογραφικού προβλήματος Η επίδραση της μαζικής μετανάστευσης Οι νέες τάσεις της εποχής και οι αλλαγές στην κοινωνία Πλημμελής προστασία της οικογένειας με παιδιά(ανεπάρκεια της ακολουθούμενης οικογενειακής πολιτικής και οικονομικές δυσχέρειες) Συνέπειες δημογραφικού προβλήματος Εθνικές συνέπειες Οικονομικές συνέπειες Κοινωνικές συνέπειες Τρόποι αντιμετώπισης Βελτίωση δημογραφικής πολιτικής Δημογραφική ενημέρωση Στήριξη της οικογένειας Προστασία της μητρότητας 2

3 Η προσπάθεια για παλιννόστηση Το σύνταγμα σχετικά με το δημογραφικό πρόβλημα Συμπεράσματα Βιβλιογραφία 3

4 Δημογραφικό πρόβλημα Ορισμός δημογραφίας και δημογραφικού προβλήματος Το δημογραφικό πρόβλημα μελετά η επιστήμη της δημογραφίας. Πρόκειται για τη βασική κοινωνική επιστήμη, η οποία έχει ως αντικείμενο τη διαχρονική, γεωγραφική και σύγχρονη μελέτη του πληθυσμού, με στόχο την περιγραφή, ανάλυση και επεξήγηση των οικονομικών, κοινωνικών και φυσικών αιτίων και αποτελεσμάτων που συνδέονται με το μέγεθος, τη δομή και την εξέλιξη των φαινομένων του πληθυσμού. Μια σπουδαία εργασία που γίνεται για το σκοπό αυτό είναι η απογραφή του πληθυσμού, με την οποία διαπιστώνεται η ποσοτική και ποιοτική κίνηση του και γίνεται μελέτη όλων των προβλημάτων που τον απασχολούν. Ειδικότερα, εξακριβώνεται ο αριθμός των κατοίκων σε κάθε περιφέρεια, η ηλικία τους, το φύλο, το θρήσκευμα, η γλώσσα, ο βαθμός μορφώσεως, ο τόπος γεννήσεως, το επάγγελμα κ.ά. Με την απογραφή επιτυγχάνεται και η στατιστική μελέτη της κινήσεως του πληθυσμού μιας χώρας σε σύγκριση με προηγούμενες στατιστικές. Μελετάται έτσι συγκριτικά η μετανάστευση, η αστυφιλία, η αύξηση ή μείωση γεννήσεων, γάμων, θανάτων, μείωση πληθυσμού ορισμένων περιφερειών κ.ά. και εξάγονται συμπεράσματα για τη βελτίωση της ζωής του πληθυσμού και την αντιμετώπιση των διαφόρων προβλημάτων που δημιουργούνται με τις αλλαγές. Η δημογραφία έκανε την εμφάνισή της κυρίως κατά τον 17ο αιώνα, συγχρόνως με τη γέννηση της στατιστικής και από τα μέσα του 17ου αιώνα έγιναν διάφορες αξιόλογες έρευνες με σημαντικότερη του Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους [1798] σχετικά με τα προβλήματα της αύξησης του πληθυσμού, αλλά και του Άντολφ Κετελέ [ ]. Ως έναν απλό ορισμό του δημογραφικού προβλήματος μπορούμε να δεχτούμε τις δυσχέρειες που δημιουργούνται λόγω της άνισης κατανομής και της μείωσης του πληθυσμού μιας χώρας. 4

5 Δημογραφικά στοιχεία απογραφών 2001 και 2011 Το γεγονός ότι παρακάτω θα αναφερθούμε κυρίως στα αποτελέσματα της απογραφής του 2001 και όχι σε αυτά της τελευταίας απογραφής του 2011, οφείλεται στο ότι τα οριστικά αποτελέσματα, τα οποία θα μας επιτρέψουν να κάνουμε τις απαραίτητες συγκρίσεις δεν είναι ακόμα διαθέσιμα. Παρακάτω παραθέτουμε κάποια προσωρινά αποτελέσματα, τα οποία έχουν δοθεί στη δημοσιότητα. Τα προσωρινά αποτελέσματα της απογραφής που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της χώρας και έγινε κατά το χρονικό διάστημα από 10 έως και 24 Μαΐου 2011 ανακοίνωσε η Ελληνική Στατιστική Αρχή. Στο σύνολο της Χώρας απεγράφησαν μόνιμοι κάτοικοι, εκ των οποίων άρρενες (49,2%) και θήλεις (50,8%). Τα προσωρινά στοιχεία που παρουσιάζονται προέρχονται από τις συγκεντρωτικές καταστάσεις και όχι από επεξεργασία των ατομικών ερωτηματολογίων για αυτό και τα στοιχεία χαρακτηρίζονται ως προσωρινά και ενδέχεται να αποκλίνουν από τα οριστικά. Τα οριστικά αποτελέσματα για το Μόνιμο Πληθυσμό, σε επίπεδο οικισμού, θα είναι διαθέσιμα από την ΕΛΣΤΑΤ το δεύτερο εξάμηνο του 2012 ενώ αναλυτικά αποτελέσματα για τα δημογραφικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού θα γίνονται διαθέσιμα σταδιακά, από το τέλος του 2012 και εντός του Η Απογραφή του 2011 εστίασε στην καταγραφή του Μόνιμου Πληθυσμού της Χώρας σε αντίθεση με τις προηγούμενες Απογραφές, οι οποίες είχαν σκοπό τη καταγραφή του de facto πληθυσμού (δηλαδή των ατόμων που βρέθηκαν παρόντα στον τόπο Απογραφής). Από τα προσωρινά αποτελέσματα προκύπτει ότι οι πέντε Δήμοι με τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα (μόνιμοι κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο) είναι οι Δήμοι Καλλιθέας (21.067,6), Ν. Σμύρνης (20.740,6), Αθηναίων (16.830,4), Θεσσαλονίκης (16.703,3) και Νέας Ιωνίας (15.109,7). Ακόμη, οι πέντε Δήμοι με τη μικρότερη πληθυσμιακή πυκνότητα είναι οι Δήμοι Πρεσπών (3,05), Ζαγορίου (3,78), Παρανεστίου (3,85), Σφακίων (4,11) και Νεστορίου (4,27). Στη περιφέρεια Θεσσαλονίκης απεγράφησαν εκ των οποίων άνδρες, γυναίκες και με πυκνότητα 299,9 μόνιμου πληθυσμού ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ας εξετάσουμε τώρα τα δημογραφικά στοιχεία του 2001, τα οποία είναι περισσότερο αναλυτικά και μας δίνουν τη δυνατότητα να εξάγουμε 5

6 ορισμένα εμπεριστατωμένα συμπεράσματα : Ο πληθυσμός της Ελλάδος, σύμφωνα με την επίσημη απογραφή πληθυσμού του 2001, ανέρχεται σε 10,96 εκ. κατοίκους (Πίνακας 1). Στην περίοδο σημειώνει μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής μόλις 0,66, %, που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην σημαντικότατη εισροή ξένων μεταναστών, κατά κύριο λόγο (σε ποσοστό πάνω από 50 %), από την Αλβανία, τη Βουλγαρία και την Ρουμανία. Η ίδια απογραφή κατέγραψε 761,8 χιλ μετανάστες, μέγεθος που αποτελεί το 6,9 % του συνολικού πληθυσμού της Χώρας. Το μέγεθος αυτό, λόγω της αδυναμίας καταγραφής του συνόλου των μη νόμιμα παρευρισκόμενων στην Ελλάδα μεταναστών, θεωρείται ως υποεκτίμηση του συνόλου των ξένων μεταναστών κατά το έτος της απογραφής. Θα ήταν ρεαλιστικό να εκτιμήσουμε το πραγματικό μέγεθος στο 1 εκατ., οπότε οι ξένοι μετανάστες αποτελούσαν το 10 % περίπου του συνολικού πληθυσμού. Πίνακας 1: Πληθυσμός της Ελλάδας και ρυθμός μεταβολής Έτος απογραφής Συνολικός Συνολική πληθυσμός μεταβολή , , , , ,666 Μέσος ετήσιος Ρυθμός μεταβολής % 2011* ,666 * Πρόβλεψη με βάση το εκθετικό υπόδειγμα P(2011)=P(2001) (1+r)t όπου r=0,0066και t=10 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε, Επεξεργασία αποτελεσμάτων Απογραφών Από την επεξεργασία των απογραφικών δεδομένων (Πίνακας 2) παρατηρείται η έντονη αστικοποίηση που έλαβε χώρα στη μεταπολεμική Ελλάδα και συγκεκριμένα η τεράστια αύξηση της αναλογίας του αστικού πληθυσμού στο σύνολο αυτού. Το 1951, 38 στους 100 κατοίκους είναι εγκατεστημένοι στα αστικά κέντρα, ενώ σε 50 χρόνια, δηλαδή το 2001, η αναλογία αυτή προσέγγισε τους 75 στους

7 Πίνακας 2: Κατανομή του πληθυσμού της Ελλάδας κατά βαθμό αστικότητας, Έτος απογραφή ς Αστικός Συνολικός ως Αστικός πληθυσμό πληθυσμός ς % του Συνολικού Πληθυσμο ύ Αγροτικός Ημιαστικός ως ως % του % του συνολικού συνολικού πληθυσμού πληθυσμού ,7 47,5 14, ,3 43,8 12, ,2 35,2 11, ,1 30,3 11, ,8 28,4 12, ,8 24,8 13,8 Πηγή : ΕΣΥΕ, Επεξεργασία αποτελεσμάτων Απογραφών Η άνιση κατανομή και η χωρική υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού αντικατοπτρίζεται, επίσης, στο γεγονός ότι το 30% περίπου του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδος εξακολουθεί να συγκεντρώνεται στην περιφέρεια της Πρωτεύουσας (Πίνακας 3). Η άνιση αυτή κατανομή του πληθυσμού υπέρ των αστικών περιοχών και η υπερσυγκέντρωση αυτού κυρίως στην πρωτεύουσα, αποτελεί και το βασικό περιφερειακό πρόβλημα της Χώρας καθώς έχει οδηγήσει στην πληθυσμιακή αποψίλωση και στη δημογραφική αποδόμηση ων αγροτικών, κυρίως, περιοχών. Πίνακας 3: Συμμετοχή της Περιφέρειας Πρωτεύουσας στο σύνολο του Πληθυσμού Περιοχή Πρωτεύου Πληθυσμός Πληθυσμός Πληθυσμός Πληθυσμός Πληθυσ μός

8 σας Σύνολο Χώρας Ποσοστό % ,10% 29,10% 31,20% 30,00% 29,20% Πηγή ΕΣΥΕ, Επεξεργασία αποτελεσμάτων Απογραφών

9 Αίτια δημογραφικού προβλήματος O πληθυσμός μιας χώρας είναι φυσικό να μεταβάλλεται μέσω της φυσικής κίνησης, των γεννήσεων και των θανάτων δηλαδή, όπως και της μεταναστευτικής κίνησης. Βέβαια, τα στοιχεία που διαθέτουμε δείχνουν μια έντονη μείωση του πληθυσμού σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, η οποία δεν γίνεται να οφείλεται μόνο στα ανωτέρω αίτια που είναι φυσικό να επηρεάζουν σε κάποιο βαθμό την αυξομείωση του πληθυσμού, αλλά όχι στον βαθμό που την εντοπίζουμε. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε μια σειρά αιτίων, με τα οποία θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε το φαινόμενο του δημογραφικού προβλήματος που εμφανίζεται τόσο έντονο στη χώρα μας. Η επίδραση της μαζικής μετανάστευσης Από το τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου ξεκίνησε μια περίοδος μαζικής μετανάστευσης προς ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, το Βέλγιο και η Σουηδία, αλλά και προς την Αμερική. Οι μετακινούμενοι προέρχονταν κυρίως από τις κατεξοχήν αναπαραγωγικές κλάσεις των ηλικιών Συγκεκριμένα στην περίοδο , οι δυτικές ευρωπαϊκές χώρες απορρόφησαν μόνιμους και προσωρινούς, νέους κυρίως σε ηλικία, μετανάστες. Αυτή όμως την περίοδο σε αντίθεση με την υπερπόντια μετανάστευση των αρχών του 20ου αιώνα, η αναλογία παρουσιάζεται όμοια και στα δύο φύλα, γεγονός που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πτώση της γεννητικότητας τα επόμενα έτη. Επιπλέον, οφείλουμε να τονίσουμε πως η πλειοψηφία των μετακινούμενων προερχόταν από γεωργικές περιοχές, στις οποίες σημειωνόταν υψηλά επίπεδα γεννητικότητας, όπως η Μακεδονία, η Θράκη και η Ήπειρος. Όλο αυτό το σημαντικό κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού έμεινε και μένει στις χώρες στις οποίες αποφάσισε να μεταναστεύσει και συνήθως αποφασίζει να επαναπατριστεί σε μεγάλη ηλικία και συνήθως χωρίς τα παιδία του που τελικά παραμένουν εκεί. Αλλά ακόμα και στην περίπτωση που οι μετακινούμενοι αποφάσιζαν να επαναπατριστούν νέοι δεν είχαν πια την προμεταναστευτική εικόνα για την οικογένεια, αλλά οι 9

10 απόψεις τους είχαν πια αλλάξει και ακολουθούσαν τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, τα οποία μετέδιδαν και στον κύκλο τους στην Ελλάδα. Το φαινόμενο της μετανάστευσης δεν αφορά όμως μόνο τις προηγούμενες δεκαετίες αλλά και την προηγούμενη και αυτή που τώρα διανύουμε. Αρκετοί νέοι εγκαταλείπουν την πατρίδα μας επιλέγοντας να μεταναστεύσουν για σπουδές και τελικά μένουν στις χώρες εγκατάστασης τους, μια και στην Ελλάδα δεν μπορούν να βρουν μια εργασία που να ανταποκρίνεται στα προσόντα τους. Επιπροσθέτως, αρκετοί αποφασίζουν να φύγουν απογοητευμένοι από την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας. Και κάνουμε λόγο για μικρές ηλικίες, στις οποίες βασίζεται μια χώρα για να αυξήσει τα ποσοστά της γεννητικότητας της. Σε δεύτερο επίπεδο είναι σημαντικό να εξετάσουμε και το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης. Σημαντικό ποσοστό κατοίκων της υπαίθρου μετακινήθηκε από τα χωριά και τις κωμοπόλεις προς τα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Το γεγονός αυτό της αστικοποίησης είχε ως αποτέλεσμα να ερημωθεί η ελληνική ύπαιθρος, στην οποία τα οικογενειακά πρότυπα προέβαλλαν τη γέννηση αρκετών παιδιών. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως ο συντελεστής της ολικής γονιμότητας των αγροτικών περιοχών στην αρχή της μαζικής αυτής εσωτερικής μετανάστευσης ήταν 3,17 παιδιά, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1980 μειώθηκε σε 2,15 παιδιά. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε μια σταδιακή πορεία προς τα σύγχρονα πρότυπα οικογένειας, η οποία συνήθως αποτελείται από ένα ή δύο παιδιά. Οι νέες τάσεις της εποχής και οι αλλαγές στην κοινωνία Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το φαινόμενο του περιορισμού των γάμων σε συνδυασμό με την διατήρηση του μεγαλύτερου μέρους των γεννήσεων εντός γάμου (95 %). Επίσης, εντοπίζουμε πολύ έντονα και σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, στα οποία ακολουθούνταν η εκ διαμέτρου αντίθετη πρακτική, την αναβολή του γάμου προς μεγαλύτερες ηλικίες στα 33 έτη για τους άνδρες και στα 30 για τις γυναίκες και η μείωση της διάρκειας αυτού, λόγω αυξημένης διαζυγιότητας. Η αναβολή της γέννησης παιδιών προς την ηλικία των 30 ετών κατά μέσο όρο για τη γυναίκα δημιουργεί πρόσθετα και βιολογικές πλέον δυσχέρειες στην σύλληψη παιδιών. Όλα αυτά τα στοιχεία συντελούν στη διατήρηση του ολικού δείκτη γονιμότητας σε χαμηλά επίπεδα. Επιπλέον οφείλουμε να λάβουμε υπόψη και το ζήτημα του 10

11 ατομικισμού, που καθιερώθηκε στις σύγχρονες κοινωνίες και αποτρέπει τις σύγχρονες γενιές και κυρίως τις μικρότερες ηλικίες από την ανάληψη των υποχρεώσεων και των δεσμεύσεων του γάμου και της γέννησης παιδιών. Οι υπερβολικά γρήγοροι ρυθμοί ζωής, η έλλειψη χρόνου και η αφιέρωση σε μεγάλο βαθμό στην εργασιακή ζωή δεν συντελούν στην λήψη της απόφασης της γέννησης παιδιών, τα οποία φυσικά χρειάζονται σε μεγάλο βαθμό την αφιέρωση των γονέων τους σε αυτά. Μείζονος σημασίας είναι επίσης η δυναμική διείσδυση του μάρκετινγκ για τα καταναλωτικά προϊόντα στη χώρα μας, η οποία οδήγησε σε μία τάση για αυξημένη κατανάλωση μετατρέποντας την κοινωνία μας σε καθαρά καταναλωτική. Με το γεγονός αυτό συνδέεται και η αντίληψη ότι χρειάζονται αρκετά χρήματα για να γεννηθεί και να ανατραφεί ένα παιδί σωστά στις μέρες μας (οι γονείς νιώθουν πως πρέπει να του παρέχουν πολλές ανέσεις, να του εξασφαλίσουν το μέλλον, μια αξιόλογη εκπαίδευση και συμπερασματικά επαγγελματική σταδιοδρομία), στοιχείο που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την γέννηση πάνω από δύο παιδιών, εφόσον η οικογένεια δεν έχει την απαιτούμενη ευμάρεια. Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τη γονιμότητα, στα πλαίσια της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής κοινωνίας, είναι η αλλαγή του ρόλου της γυναίκας, η μακρόχρονη συμμετοχή της στην εκπαίδευσης και η καθολική σχεδόν είσοδός της στην αγορά εργασίας. Σχετικά με τις αλλαγές στην κοινωνία οφείλουμε να ασχοληθούμε και με το ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα της επαγγελματικής δραστηριότητας της μητέρας. Οι γυναίκες εδώ και τριάντα χρόνια έχουν μπει δυναμικά στην αγορά εργασίας. Είναι πλήρως καταρτισμένες επιστημονικά και ασχολούνται με όλα τα επαγγέλματα, αρκετά από τα οποία παλαιότερα θεωρούνταν «καθαρά αντρικά». Έτσι η οικονομική κατάσταση της γυναίκας βελτιώθηκε σε μεγάλο βαθμό και ανεξαρτητοποιήθηκε, με αποτέλεσμα να απαγκιστρωθεί από την κηδεμονία των ανδρών και τις νοοτροπία του να μένει στο σπίτι και ο στόχος της ζωής της να είναι η γέννηση παιδιών. Σταδιακά, λοιπόν, οι γυναίκες άρχισαν να τοποθετούν στις σημαντικές επιδιώξεις της ζωής τους την καριέρα τους με αποτέλεσμα η δημιουργία οικογένειας να περνάει σε δεύτερη μοίρα, αλλά και λόγω της έλλειψης χρόνου, εξαιτίας της πλήρους επαγγελματικής απασχόλησης, ο αριθμός των παιδιών που γεννιούνται να μειώνεται. Επιπροσθέτως, πρέπει να αναφερθούμε και στο ζήτημα των εκτρώσεων, οι οποίες εμφανίζουν εντονότατη αύξηση τα τελευταία χρόνια. Ας κοιτάξουμε κάποια στατιστικά στοιχεία: εκτρώσεις γίνονται στη χώρα μας ετησίως, αριθμός υπερδιπλάσιος των γεννήσεων. Οι ειδικοί υποπτεύονται ωστόσο ότι τα περιστατικά ξεπερνούν τα Ενδεικτικά παρατηρούμε ότι εκτρώσεις 11

12 γίνονται ετησίως στη Μ. Βρετανία, που έχει πενταπλάσιο πληθυσμό από την Ελλάδα. Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη θέση σε εκτρώσεις στην Ευρώπη και στη πέμπτη στον κόσμο. Οι εκτρώσεις όμως εκτός από το αποτέλεσμα της εμφανούς απώλειας ζωών που προκαλούν άμεσα έχει αποδειχθεί επιστημονικά πως είναι πολύ πιθανό να δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα γονιμότητας σε γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε έκτρωση. Πλημμελής προστασία της οικογένειας με παιδιά(ανεπάρκεια της ακολουθούμενης οικογενειακής πολιτικής και οικονομικές δυσχέρειες) To Σύνταγμα στο άρθρο 21 προβλέπει ρητά την προστασία της οικογένειας και της μητρότητας. Βέβαια, το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει ουσιαστική εφαρμογή εκ μέρους του κράτους του θεμελιωδών αυτών κοινωνικών δικαιωμάτων, γεγονός που συντελεί στην αύξηση της υπογεννητικότητας. Είναι ενδεικτικό ότι ο Αστικός Κώδικας στο σύνολο των διατάξεων του έχει ως πρότυπο την μικρή οικογένεια. Αρχικά, υποστηρίζεται, ότι η ελληνίδα γυναίκα αρνείται να φέρει στον κόσμο παιδιά, είτε περιορίζεται στο ένα ή στα δύο το πολύ παιδιά, γιατί δεν κατοχυρώνονται από την πολιτεία οι θεσμικές και υλικές προϋποθέσεις για να έχει μια αξιοπρεπή οικογένεια και παράλληλα να μπορεί να ικανοποιεί τις ανάγκες για την ανάπτυξη της προσωπικότητας της και της επιδίωξης της οικονομικής και κοινωνικής ανεξαρτητοποίησης και καταξίωσης της. Επιπλέον, οι πρόσφατες αρνητικές εξελίξεις στην αγορά εργασίας με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης δυσχεραίνει σε μεγάλο βαθμό την εύρεση εργασίας και πολύ περισσότερο μόνιμης από τους νέους, στοιχείο το οποίο δημιουργεί ανασφάλεια και αποτελεί πρόσθετο αρνητικό παράγοντα για τη σύναψη γάμου και τη γέννηση παιδιών. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που το κοινωνικό κράτος έχει παραλύσει τα οικογενειακά επιδόματα, η στήριξη των πολυτέκνων οικογενειών καθώς και η προώθηση μιας πολιτικής φιλικής ως προς την αύξηση της γεννητικότητας δεν θεωρούνται προτεραιότητα του κράτους. Άλλωστε, τα κοινωνικά δικαιώματα που αναφέρονται στο Σύνταγμα (όπως η οικογένεια, η μητρότητα) διακηρύσσεται ότι πρέπει να προφυλάσσονται, όμως η ουσιαστική τους εφαρμογή και προστασία εναπόκειται στην οικονομική ευρωστία του κράτους. 12

13 Συνέπειες δημογραφικού προβλήματος Εθνικές συνέπειες Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο πως η δημογραφική ανισορροπία μεταξύ γειτονικών κρατών και μεταξύ ομάδων θρησκείας ή εθνικοτήτων που διαβιούν στο εσωτερικό μιας χώρας αργά ή γρήγορα τείνει να καλυφθεί με ειρηνικό ή βίαιο τρόπο και οδηγεί στην επικράτηση εκείνου που διαθέτει τις υπέρτερες δημογραφικές δυνάμεις ακόμη και αν δεν υπερτερεί στην πολεμική τέχνη. Το γεγονός αυτό έχει παρατηρηθεί και επισημανθεί από την αρχαιότητα και πιο συγκεκριμένα από τον Θουκυδίδη, κατά τον οποίο ο πληθυσμός είναι το πιο ουσιαστικό στοιχείο μιας χώρας. Ας παραθέσουμε κάποια στατιστικά στοιχεία για να εντοπίσουμε την δημογραφική κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα σε σχέση με τις γειτονικές μας χώρες: Τα πληθυσμιακή μεγέθη των Χωρών στα Βαλκάνια και γενικότερα στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου δεν είναι ισοδύναμα. Η Τουρκία, για παράδειγμα, αποτελεί μεγάλη δημογραφική δύναμη με 75,8 εκατομμύρια πληθυσμό το 2005, ενώ η Βουλγαρία και η Αλβανία με 7,4 εκατομμύρια και 3,6 εκατομμύρια πληθυσμό αντίστοιχα κατά το ίδιο έτος έχουν αθροιστικά τον πληθυσμό της Ελλάδος. Τα Σκόπια αποτελούν ένα πληθυσμιακά μικρότερο Κράτος με 2,1 εκατομμύρια πληθυσμό, σύμφωνα με τον Πίνακα 4. ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Βασικοί δημογραφικοί δείκτες Ελλάδος, Τουρκίας, Βουλγαρίας, Αλβανίας και FYROM, 2005 Δείκτης Ελλάδα Τουρκία Βουλγαρία Αλβανία FYROM Πληθυσμός (σε 10,7 75,8 7,4 3,6 2,1 εκ.) Ετήσιος Ρυθμός 0,2 1,5-0,9 0,5 0,3 μεταβολής πληθυσμού % Ολικός δείκτης 1,3 2,3 1,4 2,0 1,6 Γονιμότητας Ακαθάριστος δείκτης γεννητικότητας

14 (στους 1000 κατ) Φυσική Αύξηση -4 10, (000) Προσδοκώμενη Ζωή στη γέννηση U.S Census Bureau, Σχετικά με τους υπόλοιπους δείκτες, η Τουρκία, ειδικότερα, έχει διπλάσιο Ακαθάριστο Δείκτη Γεννητικότητας (20,0 %) έναντι της Ελλάδος και σχεδόν διπλάσιο Ολικό Δείκτη Γονιμότητας (2,3), δηλαδή συνεχίζει να διατηρεί δείκτη μεγαλύτερο από το όριο αναπαραγωγής του πληθυσμού (2,1). Οι λοιπές χώρες έχουν σχετικά καλύτερους ή παρεμφερείς δείκτες με την Ελλάδα, μετά από μια θεαματική πτώση αυτών στην πρόσφατη δεκαετία, ενώ το προσδόκιμο ζωής είναι σαφώς μεγαλύτερο στην Ελλάδα. Η σύγκριση των πληθυσμιακών πυραμίδων δίνει εμφανώς τη δημογραφική εικόνα των δύο Χωρών, δηλαδή της Ελλάδος και της Τουρκίας. Από την μέχρι τώρα ανάλυση έγινε κατανοητή η σημασία του μεγέθους και των διαρθρωτικών χαρακτηριστικών του πληθυσμού στην πορεία για την επιβίωση και την ανάπτυξη ενός λαού. Ειδικότερα, για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας γίνεται εύκολα αντιληπτή η σημασία του μεγέθους και της σύνθεσης του πληθυσμού στα μικρά ακριτικά νησιά του Αιγαίου, που σημειωτέον έχουν οριακούς ποσοτικά και ποιοτικά πληθυσμούς. Γενικότερα, για την μελλοντική γεωπολιτική ισορροπία στην περιοχή αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα τη σημασία της σύγκρισης του πληθυσμού της Τουρκίας των 97 εκατομμυρίων, που προβλέπεται να έχει το 2050, με σχετικά νεανική και ώριμη σύνθεση (100 ηλικιωμένοι στα 100 παιδιά), έναντι ενός στάσιμου πληθυσμού των 10,8 εκ. κατοίκων με εξαιρετικά δυσμενή δείκτη γήρανσης (260 ηλικιωμένοι στα 100 παιδιά) αντίστοιχα της Ελλάδας (EUROSTAT, 2007). Οικονομικές συνέπειες Η δημογραφική γήρανση( ή γήρανση του πληθυσμού), η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό της σύνθεσης του πληθυσμού της χώρας μας, ορίζει ταυτόχρονα μια διαδικασία και το αποτέλεσμα της. Η διαδικασία είναι η αύξηση της αναλογίας των ηλικιωμένων και το αποτέλεσμα είναι 14

15 το γεγονός ότι ο πληθυσμός καταγράφει μια υψηλή αναλογία ηλικιωμένων. Όταν λέμε ότι η Ελλάδα εισήλθε στη φάση της δημογραφικής γήρανσης ή ότι έχει γίνει <<χώρα γερόντων>>, σημαίνει ότι η αναλογία των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών αυξάνεται ως προς το σύνολο του ελληνικού πληθυσμού και συγκριτικά με τη μέση αναλογία των ηλικιωμένων ολόκληρου του κόσμου. Παρατηρούμε πως ο δείκτης δημογραφικής γήρανσης (αριθμός ατόμων ηλικίας 65+ που αντιστοιχεί σε 100 παιδιά ηλικίας 0-14) στην Ελλάδα ανήλθε, σε 110 το 2001 και σε 130 το 2006, έναντι τιμής του δείκτη 23,9 το 1951 και 53,7 το Το γεγονός αυτό δεν είναι καθόλου ελπιδοφόρο μια και οδηγεί σε έμμεσες δυσμενείς συνέπειες που στο μέλλον δεν θα μπορούν να αναστραφούν. Η ύπαρξη πολύ περισσότερων ηλικιωμένων σε σχέση με νέους ανθρώπους έχει ως αποτέλεσμα την εξάντληση των ασφαλιστικών ταμείων, οι πόροι των οποίων εξαντλούνται με ταχύτατους ρυθμούς καθώς δεν μπορούν να εισπραχθούν τα απαιτούμενα ποσά από τους νέους εργαζομένους. Συμπερασματικά, υπάρχει ο κίνδυνος μεσοπρόθεσμα να καταρρεύσουν τα ασφαλιστικά ταμεία καθώς και τα συστήματα υγείας, πράγμα το οποίο καταλήγει στο να μην μπορούν οι νεότερες γενιές να λαμβάνουν σύνταξη και να απολαμβάνουν ένα ικανοποιητικό σύστημα υγείας. Ακόμη, το γεγονός ότι οι αυξημένες ανάγκες για παροχές στην υγεία λόγω της ύπαρξης πολλών ηλικιωμένων είναι αναγκαίες μπορεί να οδηγήσει στη μείωση των διαθέσιμων αποθεμάτων για άλλους σημαντικούς τομείς, όπως για παράδειγμα για την βελτίωση της σχολικής εκπαίδευσης. Επιπλέον, η δημογραφική γήρανση έχει ως επακόλουθο την μείωση του νεανικού εργατικού δυναμικού, γεγονός το οποίο οδηγεί στην μείωση της παραγωγικότητας, αλλά και της εξέλιξης της τεχνολογίας. Αυτό συμβαίνει καθώς οι ηλικιωμένοι δεν μπορούν να είναι το ίδιο ενεργητικοί και δημιουργικοί σε σύγκριση με τους νέους, τείνουν να είναι προσκολλημένοι στα παλιά, αλλά τους είναι επίσης δύσκολο να προσαρμόζονται στην νέα τεχνολογία όπως και στη γεωγραφική και επαγγελματική κινητικότητα. Τα στοιχεία αυτά λοιπόν επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομική ανάπτυξη και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποίες μένουν στάσιμες. Κλείνοντας, πρέπει να εντοπίσουμε ότι η ύπαρξη περισσοτέρων ηλικιωμένων σε σχέση με νέους έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του εργατικού δυναμικού που απασχολείται με χειρωνακτικές εργασίες, στα επίπονα και ανθυγιεινά επαγγέλματα(λατομεία, ναυπηγία, οικοδομές). Το γεγονός αυτό οδηγεί στην παρακμή της οικονομίας μας και δεν συντελεί στην αυτάρκεια της χώρας, μια και ευνοεί την είσοδο ξένων μεταναστών, γεγονός που διαρρηγνύει τον κοινωνικό ιστό. 15

16 Κοινωνικές συνέπειες Η δημογραφική κρίση έχει ως επίπτωση την κρίση του θεσμού της οικογένειας. Παρατηρείται αύξηση του αριθμού των ατόμων που ζουν μόνα τους, αύξηση επίσης σημειώνεται και στον αριθμό των μονογονικών οικογενειών και όπως έχουμε αναφέρει προηγουμένως οι πολύτεκνες οικογένειες ολοένα και μειώνονται. Το στοιχείο αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της αστικοποίησης. Τα κέντρα των μεγάλων πόλεων διεκδικούνται σαν κατοικίες από τα άτομα που ζουν μόνα τους, ενώ τα περίχωρα, η ύπαιθρος και τα προάστια επιλέγονται από τις οικογένειες με παιδιά, καθώς δίνουν την αίσθηση μεγαλύτερης ασφάλειας και ενός καλύτερου περιβάλλοντος για την ανατροφή παιδιών. Επιπροσθέτως οι δημογραφικές αυτές εξελίξεις δείχνουν πως νέα οικογενειακά πρότυπα έχουν εγκατασταθεί και συνδέονται πλέον όχι με την επιβίωση της ομάδας, αλλά με τον ατομικό ευδαιμονισμό. Οι αξίες, επομένως, που συνδέονταν με τη δημιουργία οικογένειας στο παρελθόν δεν υπάρχουν πια και έχουν αντικατασταθεί με άλλα πρότυπα ζωής που συχνά προβάλλουν τον καταναλωτισμό και τον ατομικισμό, στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να οδηγήσουν μια κοινωνία στην πρόοδο. Επιπλέον, η δημογραφική κρίση, η οποία οδηγεί στην δημιουργία κενών θέσεων εργασίας στις χειρωνακτικές δουλειές όπως έχουμε προαναφέρει, αποτελεί γεγονός που ενθαρρύνει την είσοδο μεταναστών, προερχομένων κυρίως από τις χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Το στοιχείο αυτό είναι στενά συνυφασμένο με την επίταση του φαινομένου της ξενοφοβίας και των ρατσιστικών εκδηλώσεων. Οι εντόπιοι θεωρούν πως οι ξένοι μετανάστες τους παίρνουν τις δουλείες και ευθύνονται για την επίταση της ανεργίας, αλλά και για την αύξηση της εγκληματικότητας, στην οποία καταφεύγουν λόγω της άσχημης οικονομικής κατάστασης τους. Όλα αυτά έχουν δυσμενή αποτελέσματα στην συνοχή του πληθυσμού και στην ενότητα του, η οποία δέχεται ένα σημαντικό πλήγμα. Στη μάστιγα της υπογεννητικότητας, υποκύπτουν και τα σχολεία της Ελλάδας και τα αποτελέσματα είναι πλέον ολοφάνερα, στις αίθουσες των Δημοτικών της πρωτεύουσας και της περιφέρειας. Είναι χαρακτηριστικό ότι την τελευταία εξαετία κλείνουν κατά μέσο όρο 100 σχολεία το χρόνο παρά τον σημαντικό και ολοένα αυξανόμενο αριθμό αλλοδαπών μαθητών που από το 1993 μέχρι σήμερα εγγράφονται στις πρώτες τάξεις των ελληνικών σχολείων. Το πρόβλημα καθρεπτίζεται εξάλλου και στους υποβιβασμούς των σχολείων. Τα μονοθέσια σχολεία δεν έχουν συνήθως περισσότερους από 1-8 μαθητές, ενώ αρκετά λειτουργούν με 2-3 παιδιά. Όταν το 1986 το κουδούνι καλούσε στις τάξεις τους μαθητές, περνούσαν το κατώφλι «πρωτάκια», ενώ 16

17 δέκα χρόνια αργότερα, το 1996, τα παιδιά της πρώτης δημοτικού σε ολόκληρη τη χώρα ήταν Μέσα σε μια δεκαετία, η Ελλάδα έχασε πάνω από καινούριους μαθητές. Τα «πρωτάκια» του 2000, μόλις και μετά βίας, περνούσαν τις Συνεπώς, παρατηρούμε πως τα δεδομένα αποδεικνύουν ότι οι μαθητές λιγοστεύουν, τα σχολεία κλείνουν και το διδακτικό προσωπικό ελαττώνεται. 17

18 Τρόποι αντιμετώπισης Βελτίωση δημογραφικής πολιτικής Είναι γεγονός πως στη χώρα μας η δημογραφική πολιτική που ακολουθείται είναι σχεδόν ανύπαρκτη, καθώς τα μέτρα που έχει λάβει το κράτος είναι ελάχιστα για τον περιορισμό αυτής της σοβαρής μάστιγας της κοινωνίας μας. Αυτό συμβαίνει παρά τη ρητή αναφορά του Συντάγματος στο άρθρο 21 παράγραφος 5 της υποχρέωσης του κράτους να λαμβάνει μέτρα για τη χάραξη της δημογραφικής πολιτικής. Όσον αφορά το ζήτημα της χάραξης της δημογραφικής πολιτικής της χώρας μας μπορούμε να βοηθηθούμε από τη διεθνή εμπειρία. Οι υπεύθυνοι για το έργο αυτό έχουν πλέον στα χέρια τους σημαντικό βιβλιογραφικό και στατιστικό υλικό για τα υιοθετημένα μέτρα και την αποτελεσματικότητα τους σε άλλες χώρες. Είναι αλήθεια ότι πολλές χώρες της Ευρώπης έχουν εφαρμόσει και ακόμη εφαρμόζουν μέτρα που αποβλέπουν στην αύξηση των γεννήσεων και στην ενίσχυση του θεσμού της οικογένειας. Φυσικά, τα μέτρα που θα λάβει η κάθε χώρα πρέπει να βρίσκονται σε συνάρτηση με τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτή και για αυτό το λόγο ο αρμόδιος φορέας οφείλει να λάβει υπόψη κοινωνιολογικά στοιχεία μέσω των οποίων θα φροντίσει να μην έρχονται σε αντίθεση με τα πρότυπα ζωής και τις καθιερωμένες αξίες της κοινωνίας μας με αποτέλεσμα να ελέγξει την προσφορότητα του κάθε πιθανού προς εφαρμογή μέτρου. Όπως είναι γνωστό τα κράτη-μέλη της ΕΕ νομιμοποιούν τον παρεμβατισμό του κράτους και τη λήψη μέτρων που αποσκοπούν στον επηρεασμό προς ορισμένη κατεύθυνση των τεκνογονικών αποφάσεων των ζευγαριών. Βέβαια, είναι καθολικά δεκτό πως τα μέτρα αυτά δεν πρέπει να έχουν καταπιεστικό χαρακτήρα, αλλά να λειτουργούν με μια παρακινητική χροιά, δίνοντας κίνητρα οικονομικά και κοινωνικά για την επίτευξη του στόχου της αύξησης των γεννήσεων. Ας παρακολουθήσουμε κατωτέρω πιο συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες μπορούν να ακολουθηθούν έτσι ώστε να ανακοπεί άμεσα το πρόβλημα της μείωσης των γεννήσεων: 18

19 Δημογραφική ενημέρωση Μια από τις προτεραιότητες για την ανάκαμψη της ελληνικής γεννητικότητας πρέπει να είναι η σαφής ενημέρωσης του πληθυσμού, αλλά και των διαφόρων φορέων για τη σοβαρότητα της κατάστασης και τις επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει. Δυστυχώς, το δημογραφικό πρόβλημα δεν έχει λάβει τις απαιτούμενες διαστάσεις στη χώρα μας, δεν υπάρχουν οι απαραίτητες έρευνες, κάποια σχετικά βιβλία και γενικότερα η ευαισθητοποίηση που χρειάζεται πάνω στο θέμα. Για αυτό το λόγο είναι απαραίτητο τα ΜΜΕ με διαφημιστικά σποτ στην τηλεόραση και καταχωρίσεις στον περιοδικό και τον ημερήσιο τύπο να καταδείξουν τη σοβαρότητα του προβλήματος ενημερώνοντας την κοινή γνώμη, παρουσιάζοντας στατιστικά στοιχεία. Έτσι μπορεί να γίνει ένα πρώτο βήμα. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαίο να γίνουν πανεπιστημιακές έρευνες, καθώς και να υπάρχουν κάποια πανεπιστημιακά μαθήματα όσον αφορά τη δημογραφία και το δημογραφικό πρόβλημα, στους σχετικούς επιστημονικούς κλάδους. Μια άλλη ιδέα θα μπορούσε να είναι η εισαγωγή της Δημογραφίας ως μαθήματος στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στοιχείο που είναι ικανό να συντελέσει στην ενημέρωση από μικρή σχετικά ηλικία και στην ευαισθητοποίηση πάνω στο ζήτημα. Ακόμη, σημαντική θα είναι και η συμβολή της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, η οποία μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική με τα στοιχεία που διαθέτει και να φροντίζει για την έγκαιρη δημοσίευσή τους. Τέλος, πάνω στο θέμα της ενημέρωσης ιδιαζούσης σημασίας κρίνεται και η συμβολή των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.). Δήμαρχοι και περιφερειάρχες μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες διοργανώνοντας ημερίδες και σεμινάρια, με στόχο την πληροφόρηση σχετικά με την εξέλιξη του πληθυσμού, την ανασκευή εσφαλμένων πληροφοριών και επιχειρημάτων καθώς και προκαταλήψεων, η οποία θα βοηθήσει στην ανακοπή της πληθυσμιακής κατάρρευσης. Ακόμη και η εκκλησία ως σημαντικός φορέας που μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο θα μπορούσε να λάβει ενεργό μέρος στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών μέσα από κηρύγματα, αλλά θα μπορούσε να βοηθήσει και έμπρακτα μέσα από εράνους, τα χρήματα των οποίων θα διατίθενται σε πολύτεκνες οικογένειες που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες. Σημαντικό είναι επιπροσθέτως, να καλλιεργηθεί μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων το συλλογικό πνεύμα και η κοινωνική και εθνική συνείδηση και ευθύνη όλων των πολιτών, έτσι ώστε να μην 19

20 παραμένουν αδρανείς και απαθείς απέναντι στο πρόβλημα περιμένοντας τα πάντα από το κράτος, θεωρώντας ότι αποτελεί τον μοναδικό υπεύθυνο για την κατάσταση και ότι μόνο εκείνο μπορεί να δώσει τη λύση. Στήριξη της οικογένειας H στήριξη βέβαια πρέπει να ξεκινήσει από την πολιτεία. Η οικογενειακή πολιτική μπορεί να ταυτιστεί με την έννοια της κοινωνικής πολιτικής που σημαίνει προσπάθεια για την άμβλυνση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, στοιχείο που θα έχει θετικό αντίκτυπο στην ανάσχεση των χαμηλών δημογραφικών δεικτών. Αρχικά, σημαντικό βήμα θα αποτελούσε η ίδρυση Υφυπουργείου Δημογραφικού και Οικογένειας υπό την άμεση επίβλεψη του πρωθυπουργού της χώρας, το οποίο θα συντελεί στη διάθεση σημαντικού ποσοστού του κρατικού προϋπολογισμού για να τεθούν οι βάσεις για τη λύση του δημογραφικού. Πιο συγκεκριμένα, μια αποτελεσματική δημογραφική πολιτική θα μπορούσε να αποδώσει με την υιοθέτηση και εφαρμογή στην πράξη μέτρων που θα αποβλέπουν στην οικονομική στήριξη της οικογένειας, στην προστασία της μητρότητας και του παιδιού, στη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων, στη μείωση της ανεργίας, στον συμβιβασμό οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, στη στεγαστική συνδρομή, στη διεύρυνση των φορολογικών ελαφρύνσεων, στην αναζωογόνηση της υπαίθρου και των ακριτικών περιοχών της χώρας και στην επιστημονική μελέτη και έρευνα εις βάθος του δημογραφικού προβλήματος. Όσον αφορά την οικονομική στήριξη πρέπει να καθιερωθούν οικονομικές παροχές και φορολογικές ελαφρύνσεις ανάλογες με τον αριθμό των παιδιών, όπως και για τα ανάπηρα παιδιά είναι απαραίτητη η πρόβλεψη παροχών για την οικογένειά τους. Δεδομένης της κατάστασης στα επιδόματα θα πρέπει να υπαχθεί και το δεύτερο παιδί. Τα επιδόματα θα μπορούσαν να χορηγούνται για τρία χρόνια για το δεύτερο παιδί και μέχρι τη συμπλήρωση του 18ου έτους για το τρίτο και πέραν αυτού παιδιά. Η προτεραιότητα που πρέπει να δοθεί στο τρίτο παιδί είναι απόλυτα λογική, μια και είναι προφανείς οι δυσχέρειες που αντιμετωπίζει μια οικογένεια που μεγαλώνει τρία παιδιά, αλλά και η προσφορά της στην κοινωνία είναι μεγάλη καθώς συντελεί στη αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Επιπλέον, σημαντικό στοιχείο μπορεί να αποτελέσει προς την επίλυση του προβλήματος η υποστήριξη της οικογενειακής στέγης. Τα υπάρχοντα στεγαστικά προγράμματα είναι ελλιπέστατα όσον αφορά τη 20

21 στέγαση των πολύτεκνων, των μονογονεϊκών και αστέγων οικογενειών. Οφείλεται να γίνει μια ριζική προσαρμογή της στεγαστικής πολιτικής, η οποία θα πρέπει να διαμορφωθεί ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών. Μια καλή λύση θα ήταν η παροχή άμεσων δανείων, τα οποία θα εξυπηρετούσαν την έγκαιρη και οριστική επίλυση του θέματος της στέγασης και θα μπορούν να αποπληρωθούν μελλοντικά με διευκολύνσεις από τους δικαιούχους. Προστασία της μητρότητας Δεν θα μπορούσαμε πάνω σε αυτό το θέμα να μην αναφερθούμε στο υψίστης σημασίας ζήτημα της προστασίας της εργαζόμενης μητέρας Είναι ενθαρρυντικό για την απόφαση της γέννησης περισσότερων παιδιών να αυξηθεί η άδεια λοχείας και να μειωθεί το ωράριο εργασίας, για όλες τις εργαζόμενες μητέρες. Επιπλέον, απαιτούνται διάφορες παροχές υπηρεσιών και προστασίας στην έγκυο γυναίκα και μητέρα. Αρχικά χρειάζεται πλήρης υγειονομική κάλυψη της μητέρας και του βρέφους, προ και μετά τον τοκετό, όπως η κάλυψη δαπανών προγεννητικού ελέγχου και εκείνων τεχνητής γονιμοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, κρίσιμη θεωρείται η παροχή περίθαλψης και προστασίας της εγκύου γυναίκας και της μητέρας, της νοικοκυράς, αλλά κυρίως των πιο «αδύναμων και ευπαθών» ομάδων, όπως της άνεργης, της φοιτήτριας κλπ. Ακόμη, απαραίτητο είναι να υποστηριχθεί υλικά και ηθικά η άγαμη μητέρα που επιθυμεί να μεγαλώσει μόνη της το παιδί της. Το ζήτημα των άγαμων γυναικών πρέπει να αγγίξει την πολιτεία, η οποία οφείλει να ενθαρρύνει της άγαμες γυναίκες που επιθυμούν να αποκτήσουν ένα παιδί έτσι ώστε να αυξηθεί το ελάχιστο ποσοστό τους στη χώρα μας, λόγω της ελλιπούς κρατικής μέριμνας. Άλλο ζήτημα το οποίο αξίζει να επισημανθεί αποτελεί ο συστηματικότερος έλεγχος των απολύσεων εργαζομένων γυναικών που περιμένουν παιδί. Ο νόμος, βέβαια, απαγορεύει την απόλυση εγκύου. Δυστυχώς, όμως παραβιάζεται από τους εργοδότες με διάφορα προσχήματα. Το φαινόμενο αυτό πρέπει να εκλείψει, μια και έχει παρατηρηθεί από πολλούς εργοδότες του ιδιωτικού τομέα η συγκεκριμένη συμπεριφορά, η οποία είναι άκρως ρατσιστική και απάνθρωπη και φυσικά δεν ενθαρρύνει καθόλου την απόφαση για τη γέννηση παιδιών. Επιπλέον, ύψιστης σημασίας είναι η δημιουργία καλών συνθηκών για τα παιδιά που έρχονται στον κόσμο, έτσι ώστε οι γονείς να νιώθουν 21

22 ασφάλεια για τα παιδιά τους, θεωρώντας ότι το κοινωνικό κράτος θα φροντίσει για αυτά. Επιβάλλεται η δημιουργία ενός καλύτερου υλικού ψυχολογικού και ηθικού πλαισίου δράσης για τα παιδιά μας για παράδειγμα η μείωσης της παρακολούθησης της τηλεόρασης (επιλεγμένα παιδικά προγράμματα χωρίς διαφημίσεις) και η ευρύτερη εφαρμογή παιδαγωγικών αρχών που θα συμβάλουν στη σωστή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών όπως η στενότερη επαφή με τη φύση, τις οικογενειακές και εθνικές παραδόσεις, η ενασχόληση με τον αθλητισμό κ.α.). Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ίδρυση περισσότερων βρεφονηπιακών σταθμών σε όλη τη χώρα και με τη λειτουργία τους με κατάλληλο προσωπικό και με ωράριο, το οποίο θα εξυπηρετεί τις εργαζόμενες μητέρες, που γυρνούν αργά στο σπίτι τους. Απαραίτητες είναι και ειδικές υπηρεσίες φύλαξης παιδιών τους θερινούς μήνες, που οι γονείς εργάζονται κατά τη διάρκεια των διακοπών των παιδιών. Ακόμη, πάνω σε αυτό το ζήτημα πρέπει να προσφέρεται από το κράτος δωρεάν φύλαξη νηπίων και να παρέχονται διευκολύνσεις όπως δωρεάν χορήγηση μέσων διαβίωσης σε πολύτεκνες οικογένειες με παιδιά κάτω των τριών ετών, για τα οποία απαιτείται ιδιαίτερη φροντίδα. Κλείνοντας, δεν πρέπει να λησμονήσουμε την φροντίδα της μονογονεϊκής οικογένειας. Η οικογένεια της οποίας ο αρχηγός είναι άτομο άγαμο, διαζευγμένο ή σε κατάσταση χηρείας χρήζει ξεχωριστής προστασίας και φροντίδας από την Πολιτεία. Έχει υπολογιστεί ότι το 90% των μονογονεϊκών οικογενειών έχει αρχηγό γυναίκα. Είναι ανάγκη λοιπόν, να ληφθούν ουσιαστικά και δραστικά μέτρα γι αυτές τις οικογένειες για υλική, ηθική και κοινωνική στήριξη. Η προσπάθεια για παλιννόστηση Τέλος, λίγα λόγια θα πρέπει να αναφερθούν και για το ζήτημα της μετανάστευσης. Αρχικά, η προτεινόμενη από μερικούς ελληνοποίηση της πανσπερμίας των μεταναστών, που έχουν κατακλύσει τη χώρα μας, δεν θα αποτελούσε ορθή αντιμετώπιση, γιατί όχι μόνο δεν θα έλυνε το πρόβλημα, αλλά θα το περιέπλεκε δημιουργώντας άλλα προβλήματα ένα από τα οποία το σοβαρότερο ίσως- θα ήταν η φυλετική αλλοίωση του ελληνικού πληθυσμού. Εκείνο που θα ήταν ενδεδειγμένο να γίνει, είναι η προσπάθεια προσέλκυσης αλλοδαπών ελληνικής καταγωγής και των οικογενειών τους που ζουν και διαπρέπουν κυρίως στην Αμερικήπεριλαμβανομένου του Καναδά και στην Αυστραλία. Η συμβολή των παλιννοστούντων ομογενών στο δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας είναι σημαντική και ευπρόσδεκτη, καθώς αφενός θα αυξήσουν τον 22

23 πληθυσμό μας, αλλά και αφ ετέρου διαθέτουν αξιόλογα κεφάλαια, τα οποία και μόνο σε επίπεδο επενδύσεων μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση της απασχόλησης στη χώρα μας και να λύσουν ζητήματα ανάπτυξης και ανεργίας στη χώρα μας, που όπως εντοπίσαμε ανωτέρω επηρεάζουν την υπογεννητικότητα που μαστίζει τη χώρα μας. Το σύνταγμα σχετικά με το δημογραφικό πρόβλημα Το περιεχόμενο του άρθρου 21 του Συντάγματος εμπλουτίστηκε κατά την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση του 2001 µε την προσθήκη δύο νέων παραγράφων (5 & 6). Σύµφωνα µε την πρώτη από αυτές: «5. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή δηµογραφικής πολιτικής, καθώς και η λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων αποτελεί υποχρέωση του Κράτους». Ακολούθως, στην επόμενη παράγραφο ορίζεται ότι: «6. Τα άτοµα µε αναπηρίες έχουν δικαίωµα να απολαµβάνουν µέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονοµία, την επαγγελµατική ένταξη και τη συμµετοχή τους στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας». Οι διατάξεις αυτές πρέπει να συνδυαστούν µε την αντίστοιχη του άρθρου 25 παράγραφός 1 Σ., σύµφωνα µε την οποία: «Τα δικαιώµατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους». Με τις ανωτέρω διατάξεις εκδηλώνεται η ιδιαίτερη µέριµνα του συντακτικού νοµοθέτη για τις συγκεκριµένες κατηγορίες ενδιαφεροµένων. Η πρόβλεψη από το Σύνταγµα για σχεδιασµό και εφαρµογή ολοκληρωµένης δηµογραφικής πολιτικής καθώς και η λήψη όλων των αναγκαίων προς τούτο µέτρων, αποτελούν μια µορφή εκδήλωσης του κοινωνικού κράτους. Είναι γνωστό το πρόβληµα ταχείας γήρανσης του πληθυσµού που αντιµετωπίζει εδώ και αρκετό χρόνο η χώρα µας. Ο φθίνων συντελεστής γεννήσεων σε σχέση µε τον σταθερά µεγαλύτερο των θανάτων υποχρεώνει την Πολιτεία να χαράξει µια συγκροτηµένη, ενιαία και µε βάθος χρόνου δηµογραφική πολιτική. Περαιτέρω, το άρθρο 21 παράγραφος 5 συνδέεται µε το άρθρο 79 παράγραφος 8 του Συντάγματος και εκεί προβλέπονται προγράµµατα κοινωνικής ανάπτυξης, αναδεικνύοντας µια ειδικότερη, συνταγµατικά κατοχυρωμένη πτυχή τους. Η Ολομέλεια της Βουλής υπέχει συνταγματικό καθήκον να εγκρίνει προγράµµατα οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης, βασική 23

24 παράµετρος των οποίων είναι τα δηµογραφικά δεδοµένα. Βέβαια, τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στο άρθρο 21 και συγκεκριμένα στο άρθρο 21 παράγραφος 5, το οποίο αφορά στο θέμα μας, έχουν θα μπορούσαμε να πούμε κατευθυντήριο χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει, ότι το κράτος δεν υποχρεούται να ενεργήσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αλλά ότι έχει μια ηθική υποχρέωση να δράσει για την αντιμετώπιση των προβλημάτων όσον αφορά στην προστασία αυτών των δικαιωμάτων. Δεν θα κληθεί όμως να αντιμετωπίσει μια νομική κύρωση σε περίπτωση που αδρανήσει, η μόνη κύρωση που μπορεί να προκύψει θα έχει μόνο πολιτικό χαρακτήρα. Στην διατύπωση του άρθρου 21 παράγραφος 5 μπορούμε να εστιάσουμε στη φράση «αποτελεί υποχρέωση», η οποία δείχνει ότι υπάρχει απλώς καθήκον του κράτους να εφαρμόζει κοινωνική πολιτική, ως αντίκρισμα της εφαρμογής της αρχής του κοινωνικού-προστατευτικού κράτους, στο μεγαλύτερο βαθμό για να ικανοποιηθεί ο κάθε πολίτης, χωρίς όμως να έχει κάποιος φορέας τη δυνατότητα να στραφεί εναντίον του κράτους με τη δικαιολογία της δήθεν παράλειψης. Στο σημείο αυτό το κράτος, αντιλαμβανόμενο τη σπουδαιότητα του ζητήματος, αποφάσισε να συμπεριλάβει στο Σύνταγμα διάταξη, η οποία να αφορά το ζήτημα της δημογραφικής πολιτικής. Σημαντικό είναι και το ζήτημα ότι ο συντακτικός νομοθέτης δίνει στον κοινό την συνταγματική εντολή να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την βελτίωση της κατάστασης και την επίλυση του δημογραφικού ζητήματος. Έτσι, λοιπόν το Σύνταγμα δίνει αφενός την απαιτούμενη βαρύτητα στο θέμα και αφ ετέρου δίνει παράλληλα το περιθώριο στον κοινό νομοθέτη να εξειδικεύσει τη ρύθμιση θεσπίζοντας μέτρα. 24

25 Συμπεράσματα Το δημογραφικό ζήτημα αποτελεί μια σοβαρή μάστιγα της εποχής μας. Δυστυχώς η πληθυσμιακή πυραμίδα αναστρέφεται, καθώς παρατηρείται μια έντονη μείωση του πληθυσμού και κυρίως του τμήματος των νέων ανθρώπων, οι οποίοι αποτελούν το μέλλον μιας χώρας και το αμιγώς παραγωγικό κομμάτι, που θα μπορέσει να συντελέσει στην αναγέννησή της. Σημαντικό είναι να εντοπίσουμε πως οι πλούσιες χώρες είναι αυτές που αντιμετωπίζουν σοβαρότερο πρόβλημα. Η Ευρώπη είναι πλέον κυριολεκτικά «γηραιά ήπειρος», παρά την σημαντική μείωση των δεικτών της θνησιμότητας, λόγω της βελτίωσης των τεχνικών της ιατρικής, οι δείκτες της γεννητικότητας μειώνονται δραματικά. Ας έρθουμε τώρα στη χώρα μας, όπου η κατάσταση είναι πραγματικά δραματική, με τις γεννήσεις να μειώνονται σταδιακά, φτάνοντας σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Όπως και η Ευρώπη έτσι και η Ελλάδα μετατρέπεται σε μια χώρα γερόντων. Η μειωμένη γεννητικότητα σε συνδυασμό με τη μαζική μετανάστευση, λόγω οικονομικών δυσχερειών. Η οικονομική κρίση, η ανεργία και η έλλειψη ουσιαστικής μέριμνας και παροχών από την πολιτεία, αλλά και οι δραματικές αλλαγές στον κοινωνικό χώρο, μαζί με τις διαφορετικές νοοτροπίες που έχουν αναπτυχθεί, σύμφωνα με τις οποίες τα υλικά αγαθά αποτελούν την πεμπτουσία της ζωής, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επίταση του προβλήματος της υπογεννητικότητας. Το δημογραφικό πρόβλημα έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στη ζωή μας, επιφέροντας σοβαρές επιπτώσεις. Αρχικά, τίθεται εθνικό ζήτημα το οποίο στο μέλλον μπορεί να αποβεί μοιραίο για την επιβίωση, την πορεία, και την ανάπτυξη της χώρας και του λαού μας. Ακόμη, ζήτημα τίθεται όσον αφορά και στον οικονομικό τομέα, κυρίως για τα ασφαλιστικά ταμεία και την εξάντληση των πόρων τους όσο αυξάνεται η αναλογία των ηλικιωμένων. Κλείνοντας, επισημαίνουμε πως το δημογραφικό πρόβλημα είναι ιδιαζούσης σημασίας και για αυτό άλλωστε υπάρχει και ειδική μνεία για τη δημογραφική πολιτική από τον συντακτικό νομοθέτη. Το στοιχείο αυτό επομένως κάνει επιτακτική την ανάγκη να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί αυτή η μάστιγα, η οποία αν και δεν δείχνει άμεσα τα αποτελέσματά της λόγω της χρονικής διάρκειας, η 25

26 οποία απαιτείται, όταν αρχίσουν να εκδηλώνονται τότε θα είναι πια αργά για να ανατραπεί η κατάσταση. Συνεπώς, το κράτος πρέπει να δράσει έτσι ώστε να ενημερωθεί ο πληθυσμός και να ενθαρρυνθεί (και με οικονομικά μέτρα) για τη γέννηση περισσοτέρων παιδιών, συντελώντας στην αλλαγή της νοοτροπίας που επικρατεί στις μέρες μας όσον αφορά τη γεννητικότητα. 26

27 Βιβλιογραφία Ελληνική Στατιστική Αρχή : Ελληνική απογραφή 2011 Ελληνική Εταιρεία Δημογραφικών Μελετών (ΕΔΗΜ) : Η δημογραφική κρίση στην Ελλάδα Ακαδημία Αθηνών : Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδος (υπογεννητικότητα και γήρανση του πληθυσμού) Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος : Συνταγματικά Δικαιώματα Ρόντος Κωνσταντίνος : Η δημογραφική πραγματικότητα στην Ελλάδα Ανώτατη Συνομοσπονδία Πολυτέκνων Ελλάδος : (ΑΣΠΕ) Το δημογραφικό πρόβλημα Έρμιππος : Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδος Πέτρος Ι. Παραράς : Σύνταγμα και Ευρωπαϊκή σύμβαση δικαιωμάτων των ανθρώπων 27