ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ. Μεταπτυχιακή Διατριβή ΑΓΓΕΛΟΣ ΝΟΥΑΡ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Μεταπτυχιακή Διατριβή ΑΓΓΕΛΟΣ ΝΟΥΑΡ Μέρος Α - Θεωρίες και Ιστορία των Κόμικς Γιαννόπουλος Αντώνιος Επιβλέπουσα: Σαμπανίκου Εύη ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2010

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 4 Ιστορία των Κόμικς 5 Κόμικς και Πολιτισμός 9 Τα Κόμικς Σήμερα 14 Επιρροές του Κόμικ «Άγγελος Νουάρ» 18 Στάδια Υλοποίησης 24 Άγγελος Νουάρ 27 Βιβλιογραφία 31 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια στη Ελλάδα γύρω από πολιτισμικά θέματα και πολλά έργα πολιτισμού και τέχνης αρχίζουν να υλοποιούνται. Η πολιτισμική ανάπτυξη της χώρας εντείνει συνεχώς τους ρυθμούς της. Κομμάτι φυσικά της πολιτισμικής αυτής ανάπτυξης αποτελεί αναπόσπαστα και η τέχνη. Η τέχνη με όλες της μορφές της. Ωστόσο, μια από αυτές τις μορφές δεν χαίρει και τόσο μεγάλης προσοχής όσο οι υπόλοιπες. Αυτή είναι η τέχνη των κόμικς ή αλλιώς ένατη τέχνη. Είναι αλήθεια πως στην Ελλάδα, ειδικά σε παγκόσμια σύγκριση, δεν ανθεί καθόλου η ένατη τέχνη. Αν και στο εξωτερικό γίνεται όλο και πιο ευρέως γνωστή και αποκτά φανατικούς υποστηρικτές, στο εσωτερικό ένα πολύ μικρό κομμάτι ανθρώπων ασχολείται με αυτήν και προσπαθεί να την προωθήσει. Με γνώμονα τα παραπάνω, η εν λόγω πτυχιακή διατριβή έχει ως σκοπό να κάνει μια εισαγωγή στην ένατη τέχνη, την τέχνη των κόμικς και ιδιαίτερα προσεγγίζοντας το κομμάτι των ασπρόμαυρων, ατμοσφαιρικών, εικονογραφημένων μυθιστορημάτων. Εκτός από το θεωρητικό κομμάτι, απαρτίζεται και από ένα πρακτικό, που αποτελεί την αρχή μιας εικονογραφημένης νουάρ ιστορίας σε συνέχειες. 4

5 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΜΙΚΣ Η λέξη «κόμικς» προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη «κωμικός», κι αυτό γιατί οι πρώτες ιστορίες ήταν κωμικού περιεχομένου. Σύμφωνα με τον ορισμό, «κόμικς» είναι η τέχνη της αφήγησης ιστοριών με διαδοχή σχεδιασμένων εικόνων στην τυπογραφική επιφάνεια. Σύμφωνα με τον ορισμό τα κόμικς αφηγούνται πάντα ιστορίες οποιουδήποτε περιεχομένου. Για να υπάρξει κόμικ πρέπει να υπάρχουν διαδοχικές εικόνες όπου η μία συνεχίζει το νόημα της άλλης. Μια ιστορία κόμικ είναι πάντα τυπωμένη σε χαρτί. Επομένως προκύπτουν τα εξής: Τα κόμικς αφηγούνται ιστορίες με ποικίλο περιεχόμενο. Για να θεωρηθεί μια δουλειά κόμικ πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν εικόνες οι οποίες θα διαδέχονται η μία την άλλη. Αυτή η ιστορία πρέπει μετά να τυπωθεί στο χαρτί. Τα κόμικς τείνουν να γίνουν μια δυναμική μορφή τέχνης, η οποία αποτελεί την ένατη τέχνη. Σύμφωνα με το χρονολόγιο των κόμικς με το οποίο κλείνει το ογκώδες και πλούσιο σε πληροφορίες και εικόνες βιβλίο του Λευτέρη Ταρλαντέζου H ιστορία των κόμικς, ένα από τα πρώτα επίσημα κόμικς είναι ελληνικός πάπυρος με θέμα τον Ηρακλή, ο οποίος χρονολογείται περί το 300 μ.x.. Όσο για την καταγωγή του εικονογραφημένου, βρίσκεται στις προϊστορικές ζωγραφιές των σπηλαίων, στα π.x.! «Αν είναι έτσι», εύστοχα σημειώνει ο συγγραφέας, «τότε δικαιούμαστε να υποθέσουμε πως το πρώτο κινούμενο σχέδιο δημιουργήθηκε με την περιστροφή της περίφημης ασπίδας του Αχιλλέα, αυτή στην οποία ο Ήφαιστος είχε φιλοτεχνήσει διαδοχικά στιγμιότυπα από μεγαλειώδεις σκηνές μάχης, θερισμού και εορτασμών». 5

6 Στις μέρες μας τα κόμικς αποτελούν τέχνη, την 9η τέχνη. Είναι μια τέχνη που έχει προοπτικές να αναπτυχθεί στο μέλλον, αλλά δυστυχώς έχει κατηγορηθεί από πολλούς για αυτό και ίσως θα ήταν ριψοκίνδυνο να τη θεωρήσουμε πραγματική τέχνη. Όσον αφορά τη δομή των κόμικς, αποτελούνται από τουλάχιστον δύο εικόνες, και στην περίπτωση που υπάρχει κείμενο, αυτό δεν λειτουργεί ποτέ εις βάρος των εικόνων. Ο Πέτρος Μαρτινίδης χρησιμοποιεί τον όρο «εικονογραφήγηση». Αυτός ο όρος δε δεσμεύει τη θεματική των ιστοριών, κάτι που κάνει ο όρος «κόμικς», ο οποίος παραπέμπει σε ιστορίες κωμικού περιεχομένου. Η διαφορά ανάμεσα στην «εικογραφήγηση» και στην «εικονογράφηση» είναι ότι στην τελευταία οι εικόνες λειτουργούν διακοσμητικά, ενώ στην πρώτη αποτελούν το βασικό στοιχείο για την αφήγηση των ιστοριών. Συνεπώς, ο όρος «εικονογραφήγηση» είναι καταλληλότερος, γιατί περικλείει όλα τα χαρακτηριστικά των ιστοριών κόμικς. Προγόνους των εικονογραφηγημάτων θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε παραστάσεις σε πρωτόγονα σπήλαια ή σε αρχαιοελληνικούς αμφορείς, όπως επίσης και αναπαραστάσεις της ζωής του Χριστού και των αγίων σε χειρόγραφα ή εκκλησίες, καθώς από πολύ παλιά ο άνθρωπος προσπάθησε να αναπαραστήσει την κίνηση. Η πρώτη ιστορία κόμικ ήταν ελβετικής καταγωγής και ο δημιουργός ο Ροδόλφος Τόπφερ. Αναδημοσίευση αυτής της ιστορίας είχε γίνει στα αγγλικά το 1842, μισό αιώνα περίπου πριν κυκλοφορήσει στην Αμερική το «Κίτρινο Παιδί» (1896), το οποίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία και η θεματολογία των ιστοριών του απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στο παιδικό κοινό. Ενώ αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για να εικονογραφήσουν καρικατούρες και για να διασκεδάσουν με απλές και συνηθισμένες ιστορίες, έχουν πλέον εξελιχτεί σε μορφή τέχνης, με πολλά υποείδη. Τα πιο συνηθισμένα είδη κόμικς είναι τα κόμικ στριπ σε εφημερίδες και περιοδικά (και όχι μόνο), όπου μια μικρή ιστορία ξετυλίγεται μέσα σε τρία ή τέσσερα καρέ και οι μεγαλύτερες ιστορίες σε ειδικά περιοδικά, εικονογραφημένες νουβέλες και άλμπουμ, γνωστές απλά σαν κόμικς ή βιβλία κόμικς. Τα κόμικ 6

7 στριπ στις εφημερίδες και τα περιοδικά είναι συνήθως δευτερεύουσας σημασίας, προορισμένα να κάνουν ένα γρήγορο κοινωνικό ή πολιτικό σχόλιο και οι σκηνοθετικές - αφηγηματικές τους δυνατότητες είναι βέβαια περιορισμένες, αφού πρόκειται για μια απλή λωρίδα (στριπ) με μερικά καρέ στη σειρά. Αντίθετα, στα περιοδικά κόμικς αποτελούν το κύριο υλικό, εκτείνονται σε ολόκληρες σελίδες κι εκεί οι ιστορίες παρουσιάζονται είτε σε συνέχειες από τεύχος σε τεύχος είτε αυτοτελώς. Αναλόγως το πώς ορίζει κανείς τα κόμικς, οι ρίζες τους μπορούν να αναζητηθούν στο 15ο αιώνα ή ακόμα και στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Παρόλα αυτά, η σημερινή μορφή τους (με καρέ και κείμενο σε συννεφάκια ή λεζάντες) εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Πρωτοπόροι λοιπόν του είδους θεωρούνται για τη μεν Ευρώπη το περιοδικό Ally Sloper's Half Holiday που κυκλοφόρησε στην Αγγλία το 1884, για τις δε Η.Π.Α. το Hogan's Alley του Ρίτσαρντ Άουτκολτ (Richard Outcault), του οποίου κύριος χαρακτήρας ήταν το Κίτρινο Παιδί και ξεκίνησε να δημοσιεύεται σαν ένθετο στριπ σε εφημερίδες το Το Yellow Kid, σχεδιασμένο από τον Ρίτσαρντ Φέλτον Αουτκλολτ, δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 1896 και υπήρξε το αποτέλεσμα μιας αρχικώς αποτυχημένης ιδέας του Τζόζεφ Πούλιτζερ, ο οποίος για να αυξήσει τις πωλήσεις της εφημερίδας του «New York World» σκέφτηκε τη δημοσίευση στην κυριακάτικη έκδοσή της ολοσέλιδων έγχρωμων αναπαραγωγών έργων τέχνης. H παταγώδης αποτυχία αυτής της ιδέας είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του Yellow Kid που δεν συντελέστηκε από τον Πούλιτζερ, αλλά από το μεγάλο ανταγωνιστή του, Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ (τον ευφυή μεγαλοεκδότη, γνωστό και ως «Πολίτη Κέιν» από την ταινία του Όρσον Γουέλς) που μόλις είχε αγοράσει τη «Morning Journal» από τον Αλμπερτ Πούλιτζερ, αδελφό του Τζόζεφ. Έτσι, ένα φαλακρό παιδί ονόματι The Yellow Kid (καθότι ντυμένο με ένα τεράστιο κίτρινο νυχτικό) σήμανε τη γέννηση του νέου κόμικ ως διακεκριμένου μέσου επικοινωνίας. Τα κόμικς γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα στην Αμερική, κυρίως από τις ιστορίες με υπερήρωες εταιριών 7

8 όπως η DC Comics και η Marvel comics. Στην Ευρώπη υπήρχε μια μικρή σκηνή, που ξεκίνησε με πρωτοπόρους τους Βέλγους και εκδόσεις όπως ο Τεντέν και το περιοδικό Spirou. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με την άφιξη των αμερικάνικων κόμικς στην Ευρώπη, αλλά και τη μεσολάβηση της δεκαετίας του '60, που αγκάλιασε αντικουλτούρες όπως τα κόμικς, αυτά σιγάσιγά καθιερώθηκαν ως σοβαρό είδος τέχνης. Η Ελλάδα γνώρισε κάπως αργά τα κόμικς εξαιτίας των πολεμικών και πολιτικών αναταραχών, και έτσι η ακμή τους στον ελλαδικό χώρο χρονολογείται από το Αρχικά, περιοδικά όπως η «Διάπλαση» είχαν προετοιμάσει το έδαφος για να γίνουν τα κόμικς πιο εύκολα δεκτά στο ελληνικό κοινό. Όσον αφορά την αμερικάνικη σχολή των κόμικς στην Ελλάδα, κυκλοφόρησαν τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα» τα οποία παρουσίαζαν έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε κόμικς. Την 1η Ιουλίου 1966 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος Μίκυ Μάους και ακολούθησαν οι Υπερήρωες όπως είναι ο «Σούπερμαν», ο «Σπάιντερμαν» κ.ά. Τα πρώτα ελληνικά κόμικς έκαναν την εμφάνισή τους στις αρχές της δεκαετίας του Από τα πρώτα ελληνικά περιοδικά κόμικς ήταν η «Βαβέλ», στην οποία υπήρχε και δουλειά ξένων σχεδιαστών. Η «Βαβέλ» είχε έντονο το στοιχείο της πολιτικής κριτικής. Το πρώτο ελληνικό περιοδικό κόμικς χωρίς καμία ξένη επιρροή ήταν οι «Κωμωδίες του Αριστοφάνη» σε κόμικς. Η σειρά κόμικς «Κωμωδίες του Αριστοφάνη» εκδόθηκε από τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις, βασισμένη στις 11 σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνη. Τα κείμενα επεξεργάστηκε ο Τάσος Αποστολίδης και τα σκίτσα φιλοτέχνησε ο Γιώργος Ακοκαλίδης. Πολλά από τα τεύχη μεταφράστηκαν στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα γερμανικά, ενώ συνολικά πουλήθηκαν περισσότερα από τεύχη. Η μεγάλη επιτυχία οφείλεται στο ότι χωρίς να ξεφεύγουν από το αρχικό κείμενο, κατάφεραν να μεταφέρουν την κριτική στη σύγχρονη πολιτική κατάσταση. Στη συνέχεια, μεγάλη επιτυχία γνώρισε ο «Αρκάς» με τον Ισοβίτη, του οποίου οι ιστορίες χαρακτηρίζονται από ένα ιδιόρρυθμο, ανατρεπτικό και γλυκόπικρο χιούμορ. 8

9 ΚΟΜΙΚΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Τα τελευταία χρόνια ο τομέας των κόμικς, της ένατης τέχνης, έκανε αποφασιστικά και δυναμικά βήματα προς τα μπροστά και εξελίχθηκε δυναμώνοντας την πολιτιστική του θέση, αλλά και καλλιεργώντας μια νέα κουλτούρα γύρω του. Η εξέλιξη των ήδη υπαρχόντων τεχνολογιών, αλλά και η ανάπτυξη νέων συντελεί ακόμη περισσότερο σε αυτό. Τα κόμικς μοιάζουν ολοένα και περισσότερο να κατακτούν το πεδίο του πολιτισμού και να παίρνουν τη θέση τους μέσα σε αυτό. Γίνεται κατά μία έννοια ένα υποσύστημα πολιτισμού που λειτουργεί με τις δικές του αρχές, αλλά και μέσα στα κοινά πολιτιστικά πλαίσια. Η Anne Magnussen και ο Hans-Christian Christiansen μετά από έρευνά τους αποδεικνύουν πως τα κόμικς δεν είναι κάτι νέο και επιπλέον είναι μια υπόθεση και ένας τρόπος έκφρασης που απαιτεί προσοχή και σεβασμό. Αυτή η έρευνα μπορεί κάπως να συμπυκνωθεί σε κάποια συμπεράσματα. Όπως η επισκόπηση της Anne Magnussen και του Hans-Christian Christiansen επεξηγεί, η μελέτη της ανάπτυξης των κόμικς ακολουθεί την πεπατημένη άλλων μελετών σε παρόμοιους τομείς και συναφείς των κόμικς. Δύο από αυτούς είναι της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου που δεν είναι τυχαίο ότι συνδέονται και έχουν κοινές άκρες με τα κόμικς. Επομένως, όσο τα κόμικς προσπαθούν να προσδιορίσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα, κατά κάποιο τρόπο είναι αναπόφευκτο να μην χρησιμοποιηθούν ιδέες και μέθοδοι των δύο αυτών τομέων, του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας, και μέσα από την αναζήτηση κάποιοι να απορριφθούν, αλλά και κάποιοι να υιοθετηθούν για να έρθουν στα μέτρα των κόμικς και να συντελέσουν άμεσα στη δημιουργία μιας πολιτιστικής ταυτότητας. Η θεωρητική προσέγγιση των κόμικς έχει κατά κάποιο τρόπο ακολουθήσει δομές και γραμμές που αποτυπώνονται στο στρουκτουραλισμό και την ψυχανάλυση. Οι περισσότερες μελέτες που γίνονται μέχρι και σήμερα επάνω στα κόμικς ακολουθούν την ίδια μέθοδο, έκτος από κάποιες 9

10 προσεγγίσεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μετάστρουκτουραλιστικές. Αυτή η ποικιλομορφία στις διαφορετικές προσεγγίσεις και μεθόδους των ερευνών συντελεί, αν όχι παίζει το βασικό ρόλο, στη διάκριση της αμερικάνικης-αγγλοσαξονικής και γάλλο-βελγικής σχολής όσον αφορά την έρευνα γύρω από τον τομέα των κόμικς. Ο George Legrady τονίζει πως όσο οι νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται με γρήγορους ρυθμούς, είναι πιθανό να ανοιχτούν νέοι ορίζοντες για τη δημιουργία αλλά και την αποδοχή πολιτιστικών προϊόντων. Ορίζοντες που θα επιτρέπουν τη μη γραμμική και στέρεα αντίληψη, αλλά δίνοντας έναυσμα σε μια πιο ευφάνταστη προσέγγιση. Το κεντρικό παράδειγμα που χρησιμοποιεί είναι τα κόμικς και πώς αυτά θα μπορέσουν να αναπτυχθούν σε μια πιο διαδραστική μορφή μέσα από τις νέες τεχνολογίες. Με λίγα λόγια, ο George Legrady υποστηρίζει πως εάν δοθεί η δυνατότητα για τη δημιουργία κόμικς που θα μπορούν να διαβαστούν όχι γραμμικά αλλά με έναν πολυδιάστατο τρόπο, τότε ανοίγονται ολοένα και περισσότερες προοπτικές για την ανάπτυξη των κόμικς, καθώς η βαρύτητα και η δυναμική τους θα αυξηθεί αισθητά. Ο αναγνώστης είναι πια κομμάτι του κόμικ καθώς μπορεί να μοντάρει και να συνθέσει αυτός τη διαδοχή των εικόνων άσχετα, όχι ακριβώς άσχετα αλλά πιο ελεύθερα, με το πώς έχουν παρουσιαστεί από το δημιουργό. Όσο εξελίσσονται τα μέσα και οι τρόποι παραγωγής κόμικς, άλλο τόσο θα ενδυναμώνεται και η ένατη τέχνη. Νέοι τρόποι έκφρασης θα εμφανίζονται και ολοένα και πιο επαναστατικές μέθοδοι στο σχεδιασμό αλλά και στην παρουσίαση θα εφαρμόζονται. Τα κόμικς είναι ένα ζωντανό κομμάτι τέχνης το οποίο εξελίσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια, αλλά ωστόσο φαίνεται πως ακόμη αυτό το κομμάτι τέχνης ψάχνει την πολιτιστική ταυτότητα. Γεγονός είναι πως η πολιτιστική ταυτότητα των κόμικς δεν είναι και κάτι εύκολα προσδιορίσιμο. Κατά κάποιο τρόπο είναι, την ώρα της σύλληψης και στο αρχικό στάδιο της δημιουργίας του, μια μορφή πολιτιστικής 10

11 έκφρασης σε εμβρυϊκό στάδιο. Η γραφή των διαλόγων από το δημιουργό ή ακόμη κι ο σχεδιασμός των αρχικών σκίτσων είναι μια διαδικασία που θέτει απλώς τις βάσεις για την παραγωγή του τελικού πολιτιστικού προϊόντος, ωστόσο δεν μπορεί το γεγονός αυτό να μη σημειωθεί. Αυτό που έχει ένα σπουδαίο ενδιαφέρον είναι πως τα κόμικς, ακόμη και σε αυτή την εμβρυϊκή τους μορφή, πολλές φορές χρησιμοποιούνται και ενσωματώνονται σε άλλες μορφές πολιτισμού και τέχνης είτε για τις εμπλουτίσουν είτε για να τις εξυπηρετήσουν. Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι αυτό του κινηματογράφου και της τηλεόρασης που εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά εντονότερα τα τελευταία, χρησιμοποιεί τα κόμικς σε μορφή storyboard για πάρει μια αρχική εικόνα του δικού του τελικού προϊόντος. Ο ρόλος του storyboard ειδικά σε μεγάλες και ακριβές παραγωγές είναι καίριος γιατί χαμηλώνει το κόστος και δίνει ακριβείς κατευθυντήριες γραμμές σε όλους τους εμπλεκόμενους. Εικόνα Heroes Storyboard - Nathan and Peter 11

12 Στην Εικόνα 2.1 φαίνεται μια σελίδα storyboard που αναπαριστά με σχεδόν κάθε λεπτομέρεια μια δύσκολη σκηνή από την αμερικάνικη σειρά Heroes. Οι πρωταγωνιστές πρέπει να πετάξουν και να αιωρηθούν, κάτι που καθιστά στη σκηνή ακριβή και τα λάθη μη ανεκτά. Έτσι, το storyboard έρχεται να δώσει σε όλους μια πρώτη εικόνα για το τι πρέπει να κάνουν ώστε να πετύχει το γύρισμα. Εικόνα Heroes Graphic Novel Μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία όμως, κι αυτό είναι άλλη μια απόδειξη για την πολιτιστική αξία αλλά και τη βαρύτητα που έχουν τα κόμικς ως μορφή τέχνης, πολλές φορές τα αρχικά storyboard αναπτύσσονται περαιτέρω και μετά τη χρήση τους ως εργαλεία για να εξυπηρετήσουν τους 12

13 σκοπούς ενός άλλου πολιτιστικού προϊόντος. Μέσα από αυτή την ανάπτυξη καταλήγει να παράγεται ένα πολιτιστικό προϊόν τελείως ξεχωριστό και ικανό να υπάρξει έξω από τα αρχικά όρια τα οποία είχε τεθεί να υπηρετεί. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι τα storyboard που χρησιμοποιήθηκαν στην αμερικάνικη σειρά Heroes, τα οποία έχουν αναπτυχθεί κι έχουν εκδοθεί ως αυτόνομα βιβλία κόμικς και έχουν σημειώσει μεγάλη επιτυχία στην Αμερική. Στην Εικόνα 2.2 φαίνεται ένα εξώφυλλο του κόμικ. Εκτός όμως από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, τα κόμικς μπορούν να επικοινωνήσουν και να έχουν κοινά σημεία και με άλλες μορφές τέχνης. Αναπόφευκτη είναι η σύγκριση του τομέα των κόμικς με άλλους τομείς, όσον αφορά τους δημιουργούς. Φαντάζει σχεδόν αδύνατο να μη συγκριθεί ένας δημιουργός κόμικς με ένα λογοτεχνικό συγγραφέα ή με ένα ζωγράφο. Άλλωστε σε κάποιο βαθμό η τέχνη των κόμικς συνδυάζει την τέχνη με την οποία η λογοτεχνία διαχειρίζεται και χρησιμοποιεί το λόγο και την τέχνη με την οποία η ζωγραφική ζωντανεύει εικόνες και δημιουργεί συναισθήματα στο θεατή. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να είναι πολιτιστικό προϊόν ένα λογοτεχνικό έργο ή ένα έργο ζωγραφικής κι όχι ένα έργο το οποίο εκ φύσεώς του συνδυάζει και τα δύο; 13

14 ΤΑ ΚΟΜΙΚΣ ΣΗΜΕΡΑ Στις μέρες μας τα κόμικς όλο και αναπτύσσονται. Ειδικά στο εξωτερικό σε εκθετικό βαθμό μπορούμε να πούμε. Νέοι εκδοτικοί οίκοι εμφανίζονται στο χώρο της ένατης τέχνης και παλιότεροι γιγαντώνονται και δραστηριοποιούνται όλο και περισσότερο και όλο και σε περισσότερους τομείς. Επιπλέον, ανεξάρτητες ομάδες ξεκινούν προσπάθειες για την προβολή της δουλειάς τους πάνω στην ένατη τέχνη. Κόντρα στο ρεύμα που θέτει συμβατικά όρια, οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα κόμικς προσπαθούν να ενεργοποιήσουν και να φέρουν κοντά κι άλλους σε αυτό που τα κόμικς αντιπροσωπεύουν. Να διευρύνουν έτσι τη στενή ιδέα που επικρατεί πως τα κόμικς είναι για παιδιά και για μεγάλους που παλιμπαιδίζουν. Στην Ελλάδα όλο και περισσότερα περιοδικά με ερασιτεχνικά κόμικς τυπώνονται και διανέμονται. Αυτή η διαδικασία γίνεται κυρίως με την οργάνωση των ίδιων των δημιουργών που αναγκάζονται πολλές φορές να θυσιάσουν πολλά για να υπηρετήσουν την τέχνη τους. Δυστυχώς τέτοιες προσπάθειες μοιάζει να μη στηρίζονται στο ελάχιστο από πολιτιστικούς φορείς, οι οποίοι φαίνεται να αδιαφορούν εντελώς για τέτοιου είδους δραστηριότητες. Μεγάλο ρόλο σε αυτό ίσως παίζει και ο ιδιαίτερος κώδικας που χρησιμοποιούν τα κόμικς για να προσδιορίσουν καταστάσεις που συμβαίνουν στις ιστορίες τους. Τα κόμικς άλλωστε είναι από τη φύση τους μέσο που κρύβει συμβολισμούς και μηνύματα πίσω από τα σκίτσα, πίσω από την αρχική ανάγνωση. Όμως ακόμη και ένα κόμικ απλό, χωρίς πολλούς συμβολισμούς και βαθύτερα νοήματα, είναι πολλές φορές δυσνόητο για τον απλό αναγνώστη, για το κοινό που δεν ασχολείται εκτεταμένα με την ένατη τέχνη. Ένα απλό παράδειγμα είναι πως τα κόμικς για να έχουν νόημα πρέπει να διαβάζονται με συγκεκριμένο τρόπο. Το πρώτο κριτήριο αυτού του τρόπου είναι να διαβάζονται με προτεραιότητα από αριστερά προς τα δεξιά και ύστερα από πάνω προς τα κάτω. 14

15 Εικόνα Sin City 1 - The Hard Goodbye Στην Εικόνα 3.1 φαίνεται η σελίδα ενός κόμικ. Για να διαβαστεί σωστά πρέπει και στο πρώτο καρέ ο αναγνώστης να ξεκινήσει από το αριστερό callout προχωρώντας προς τα δεξιά, αλλά και για να εξελιχτούν σωστά τα καρέ πρέπει να διαβάσει από αριστερά προς τα δεξιά πάντα τα τρία 15

16 που είναι στη δεύτερη σειρά και μετά να προχωρήσει στα τρία που είναι στην τρίτη σειρά. Εικόνα Oldboy - Volume 1 16

17 Από την άλλη, τα ιαπωνικά κόμικς έχουν άλλη διάταξη. Διαβάζονται αντίστροφα από τα δυτικά κόμικς. Η σωστή σειρά στα callout και στα καρέ σε ένα ιαπωνικό κόμικ είναι από τα δεξιά προς τα αριστερά και φυσικά από πάνω προς τα κάτω. Ένα παράδειγμα φαίνεται στην Εικόνα 3.2, όπου η λογική διαδοχή των καρέ υποδεικνύει πως πρώτο πρέπει να διαβαστεί το επάνω δεξιά και τελευταίο το κάτω αριστερά. Αυτό περιπλέκει ακόμη περισσότερο τους κώδικες ανάγνωσης των κόμικς, καθώς όπως είναι φανερό, ακόμη και οι ίδιοι έρχονται σε διένεξη μεταξύ τους. Όλα αυτά δυσκολεύουν τους δημιουργούς. Πολλές φορές τους πιέζουν τόσο που αποφεύγουν να είναι καινοτόμοι και αρκούνται στο να μιμούνται, να ακολουθούν πεπατημένες τεχνικές και να επηρεάζονται παρά να επηρεάζουν. Στην Ελλάδα, όπως αναφέρει και ο Soloúp ή Αντώνης Νικολόπουλος, τα πρότυπα είναι πάντοτε εισαγόμενα. Οι περισσότεροι αν όχι όλοι οι Έλληνες σχεδιαστές είναι φανερά επηρεασμένοι από ξένους και ακολουθούν ο καθένας το δικό του στιλ χωρίς έτσι να υπάρχει μια συνοχή και συνάφεια μεταξύ των Ελλήνων σχεδιαστών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί να διακριθεί ένα καθαρά ελληνικό ρεύμα πάνω στην ένατη τέχνη. Μια σχολή Ελλήνων σχεδιαστών με τα ίδια ερεθίσματα που να εμπνεύσει και να μυήσει και νέους σχεδιαστές. 17

18 ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΟΥ ΚΟΜΙΚ «ΑΓΓΕΛΟΣ ΝΟΥΑΡ» Η Αμαρτωλή Πόλη (Sin City) του Frank Miller είναι ένα από τα πιο γνωστά και επιτυχημένα εικονογραφημένα μυθιστορήματα στην Αμερική. Χρησιμοποιώντας μονάχα το λευκό και το μαύρο, χωρίς καν να προσθέτει διαβαθμίσεις του γκρίζου, ο Frank Miller δίνει ένα απόλυτα ατμοσφαιρικό σκηνικό, ενώ παράλληλα οι διάλογοί του κάνουν τον αναγνώστη να αγωνιά και να αναμένει την εξέλιξη της νουβέλας. Σημαντικό ρόλο για τη νουάρ ατμόσφαιρα των μυθιστορημάτων του Frank Miller παίζει η τεχνική με την οποία ο σχεδιαστής χειρίζεται τις φωτοσκιάσεις. Πώς έντεχνα καταφέρνει να διαχωρίσει τα σκοτεινά από τα φωτεινά σημεία δίνοντας ρεαλισμό ή ρομαντισμό ή βία, ανάλογα με τα όσα απαιτεί το κάθε καρέ του. Η «παραπλάνηση» κατά μία έννοια του ματιού του αναγνώστη είναι απαραίτητη, καθώς τις περισσότερες φορές τα σχέδια του Frank Miller είναι αφαιρετικά χωρίς όμως να χάνουν καθόλου τη ρεαλιστική τους υφή. Ένα παράδειγμα φαίνεται στην Εικόνα 4.1 όπου διακρίνονται απόλυτα οι φιγούρες ενός άνδρα και μιας γυναίκας να φιλιούνται, χωρίς καν ο Frank Miller να έχει σχεδιάσει λεπτά χαρακτηριστικά επάνω τους. Εικόνα Sin City 1 - The Hard Goodbye 18

19 Για να μην αποπροσανατολίσει όμως και μπερδέψει κάπως τον αναγνώστη, ο Frank Miller καταφεύγει σε ένα πάρα πολύ εύστοχο τέχνασμα. Προσδίδει στους χαρακτήρες του μοναδικά χαρακτηριστικά τα οποία κάνει εύκολα παρατηρήσιμα στον αναγνώστη σχεδόν σε κάθε καρέ του. Με αυτόν τον τρόπο κάνει κάθε χαρακτήρα μοναδικό στη σχεδίασή του. Κι έτσι στα μάτια του αναγνώστη δε χρειάζεται να είναι πάντοτε πασιφανής η φιγούρα του ήρωα, αρκεί να είναι εμφανή τα διακριτικά, μοναδικά του στοιχεία. Αυτό βοηθά και το σχεδιαστή γιατί δε χρειάζεται να είναι ακριβής στην αποτύπωση του χαρακτήρα σε βαθμό που σε κάθε καρέ να είναι απόλυτα όμοιος με το προηγούμενο. Εικόνα 4.2 Sin City 4 - That Yellow Bastard Εικόνα 4.3 Sin City 4 - That Yellow Bastard Στις Εικόνες 4.2 και 4.3 φαίνεται το παράδειγμα ενός χαρακτήρα με ένα πολύ χαρακτηριστικό γνώρισμα επάνω του. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι η χαρακιά σε σχήμα Χ που έχει στο σημείο του μετώπου του πάνω από 19

20 δεξί του μάτι. Στην πορεία της ιστορίας το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό δεν αναφέρεται καν, στο μυθιστόρημά του ο Frank Miller δεν εξηγεί ούτε από πού απέκτησε ο ήρωας αυτή τη γρατσουνιά, αλλά ούτε και δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ύπαρξή της. Παρόλα αυτά της δίνει μια έντονη δυναμική ακριβώς για να αποτυπωθεί στο μάτι του αναγνώστη ως ένα από τα βασικά εμφανισιακά γνωρίσματα του ήρωα. Σχεδιάζοντας με αυτό τον τρόπο, ο Frank Miller κατάφερε να δημιουργήσει μια ολόκληρη σχολή. Επηρέασε αρκετούς σχεδιαστές και πλέον το έργο του Αμαρτωλή Πόλη, το οποίο αποτελείται συνολικά από επτά ιστορίες κατά μέσω όρο των διακοσίων σελίδων και οι οποίες διαδραματίζονται σε μια παράνομη πόλη, θεωρείται ως ορόσημο στην ένατη τέχνη. Η τεχνική αυτού του τρόπου σχεδιασμού πολύ συχνά αποκαλείται, αν και αδόκιμα, ως η τεχνική του Sin City από το ομώνυμο φυσικά μυθιστόρημα του Frank Miller. Πρόσφατα η Αμαρτωλή Πόλη μεταφέρθηκε και στη μεγάλη οθόνη κάτω από τις σκηνοθετικές οδηγίες και του ίδιου του Frank Miller. Η νουάρ ατμόσφαιρα τηρήθηκε απόλυτα και το σενάριο ήταν ακριβής μεταφορά των διαλόγων του μυθιστορήματος του Frank Miller. Η ταινία σημείωσε μεγάλη επιτυχία και έγινε το έναυσμα για τη δημιουργία ενός κύματος νουάρ, με αποτέλεσμα να γυρίζονται όλο και περισσότερες ασπρόμαυρες ατμοσφαιρικές ταινίες. Ένα ακόμη έργο της ένατης τέχνης που έκανε μεγάλη αίσθηση είναι Το Κοράκι (The Crow) του James O'Barr. Το σκοτεινό τους ύφος και το βαρύ κλίμα που αποπνέουν τα σχέδια, σε συνδυασμό με το σκληρό και βίαιο σενάριο, βυθίζουν τον αναγνώστη σε ένα άλλο κόσμο. Σε έναν κόσμο γεμάτο διαφθορά και έγκλημα. Τα σχέδια του James O'Barr είναι τόσο θολά που μοιάζουν αιρετικά, αλλά είναι αρκετά λεπτομερή. Φαίνεται να δίνει μεγάλη έμφαση στην ατμόσφαιρα, καμπυλώνοντας τα σχέδιά του ή κάνοντάς τα να έχουν ένα βάθος που ζαλίζει το μάτι του αναγνώστη. Πολλές φορές τα σχέδια μοιάζουν 20

21 με περίτεχνες μουτζούρες. Αυτό δίνει στο Κοράκι έναν πολύ σκοτεινό και μακάβριο τόνο. Όλη η ιστορία του James O'Barr έχει να κάνει πολύ με τον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών και πώς αυτοί οι δύο συνδέονται. Το υπερφυσικό κυριαρχεί και η απόλυτη απεικόνισή του είναι το κοράκι που ανέστησε τον ήρωα για να εκδικηθεί το θάνατό του, αλλά και της αγαπημένης του. Πολλές φορές ο ήρωας περιπλανιέται μέσα από όνειρα, αλλά και στον ξύπνιο του, στο ενδιάμεσο των δύο αυτών κόσμων. Ο James O'Barr για να δώσει στον αναγνώστη να καταλάβει πως ο ήρωας βρίσκεται μια δεδομένη στιγμή σε αυτό το ενδιάμεσο, κάνει τα σχέδια ακόμη πιο θολά σαν να θέλει να μεταδώσει στον αναγνώστη το βλέμμα μέσα από τα μάτια του ήρωά του. Εικόνα The Crow Book 3 - Death Στην Εικόνα 4.4 φαίνεται η διαφορά στο σχεδιασμό όσον αφορά το όνειρο και την πραγματικότητα. Δεξιά είναι το ασπρόμαυρο, σκοτεινό σχέδιο της πραγματικότητας, ενώ αριστερά είναι ο πιο ζεστός και στρογγυλεμένος κόσμος του ονείρου. Το Κοράκι είναι άλλο ένα από τα πολλά παραδείγματα κόμικς τα οποία ξεκίνησαν ένα ολόκληρο ρεύμα τέχνης. Πολλές κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές εμπνεύστηκαν από την ιδέα του James O'Barr, 21

22 και ακόμη περισσότερες υιοθέτησαν το σκοτεινό κλίμα του κόμικ του και το σκεπτικισμό του όσον αφορά τη μετά θάνατον ζωή. Ο Enki Bilal είναι ένας ακόμη από τους δημιουργούς κόμικς που έχουν σηματοδοτήσει την αρχή μιας ολόκληρης σχολής. Το φουτουριστικό του σενάριο και τα χαοτικά του σχέδια είναι το σήμα κατατεθέν του. Επηρεασμένος ίσως από το κίνημα των κυβερνοπάνκ, τοποθετεί πάντοτε τα μυθιστορήματά του σε ένα κοντινό μέλλον όπου μετά από μια παγκόσμια καταστροφή έχει επιβληθεί μια μορφή δικτατορίας. Εκεί μια αντίσταση προβάλλεται και η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη, καθώς μέσα σε όλο αυτό το πολιτικό σκηνικό ξεδιπλώνονται και περίεργοι, μεταφυσικοί χαρακτήρες όπως θεοί, αθάνατοι, μυστικιστές. Εικόνα Nikopol Trilogy - The Woman Trap Αφήνει τα σχέδια κάπως πιο ελεύθερα και άναρχα να φτάσουν στα μάτια του αναγνώστη. Στην Εικόνα 4.5 φαίνεται πως οι πιτσιλιές είναι κάπως αδέξιες και το μπογιάτισμα σαν μουτζούρα. Ο Enki Bilal δίνει έτσι μια δυναμική κίνησης στο σχέδιο, το κάνει πιο ζωντανό και μη στατικό, όπως άλλωστε είναι εκ φύσεως το σχέδιο. Γραμμές και καμπύλες συνθέτουν ένα 22

23 χαοτικό μοτίβο όπως το μέλλον στο οποίο διαδραματίζεται η μυθοπλασία του Enki Bilal. Η Τριλογία του Νίκοπολ, ίσως το πιο γνωστό έργο του Enki Bilal, είναι κυριολεκτικά ένα αριστούργημα της ένατης τέχνης που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από έργα άλλων τεχνών. Τοποθετημένο στο εγγύς μέλλον, το εικονογραφημένο μυθιστόρημα του Bilal που αποτελείται από τρία μέρη μεταφέρει τον αναγνώστη σε έναν κόσμο που η δικτατορία έχει επιβληθεί και κάθε είδους αντίστασης τιμωρείται με φυλάκιση σε θαλάμους κρυογονικής. Μέσα σε αυτό το σκοτεινό για τους ανθρώπους μέλλον ο Enki Bilal τοποθετεί και το θεϊκό στοιχείο. Οι αιγυπτιακοί θεοί έχουν εγκατάσταση σε μια ιπτάμενη πυραμίδα πάνω από το Παρίσι και θέλουν κάτι από τους ανθρώπους. Η ερμητική πλοκή και οι ανατροπές στο μυθιστόρημα του Bilal καθηλώνουν τον αναγνώστη σε κάθε επόμενη σελίδα. 23

24 ΣΤΑΔΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η δημιουργία του κόμικ Άγγελος Νουάρ ξεκίνησε με πολύ κέφι και όρεξη και με αρχικό στόχο να υλοποιηθεί εξ ολοκλήρου στο χέρι. Λευκές κόλλες, πολλά μολύβια, σχεδιαστικοί μαρκαδόροι αλλά και στιλό τα εργαλεία και η πρώτη ύλη, ενώ η φαντασία η κινητήρια δύναμη. Στην πορεία η ιδέα μεγάλωσε και συνδυάστηκε με άλλες σκέψεις. Έτσι κατέληξε τελικά να πάρει τη σημερινή του μορφή. Βγαλμένο μέσα από τα ηλεκτρονικά σχεδιαστικά φύλλα του illustrator και με τη βοήθεια των δικών του τόξων και ευθειών. Φυσικά δεν είναι κακό που εργαλεία σαν το illustrator ολοένα και περισσότερο στρατεύονται για να υπηρετήσουν τα κόμικς. Κάθε άλλο. Οι σχεδιαστές χρειάζονται όλη τη βοήθεια που μπορούν να έχουν για να μπορέσουν να γίνουν όσο το δυνατόν πιο παραγωγικοί και ποιοτικοί. Εικόνα 5.1 Άγγελος Νουάρ - Αρχικά Σχέδια Εικόνα 5.2 Άγγελος Νουάρ 24

25 Επιστρέφοντας όμως στον Άγγελο Νουάρ, στην Εικόνα 5.1 φαίνεται ένα αρχικό σχέδιο με τον ήρωα. Συγκεκριμένα είναι η αρχική σελίδα του κόμικ. Δίπλα στην Εικόνα 5.2 φαίνεται πως έγινε η εικόνα όταν δουλεύτηκε στο illustrator και προστέθηκαν και κάποιες επιπλέον λεπτομέρειες στο φόντο. Παρόλες τις ευκολίες που παρέχει ένα σχεδιαστικό πρόγραμμα σαν το illustrator όμως το κόμικ Άγγελος Νουάρ σχεδιάστηκε με τέτοιο τόπο ώστε να μην έχει ούτε εντυπωσιακά καρέ αλλά ούτε εξοργιστικά πολλές λεπτομέρειες. Είναι μια μινιμαλιστική ματιά και προσέγγιση σε έναν σκοτεινό κόσμο. Έναν κόσμο που ίσως να κρύβεται πίσω από κάθε παράθυρο που κλείνει ή σε συναισθήματα που κάθε άνθρωπος κλείνει μέσα του. Φυσικά όπως όλες οι δουλειές που απαιτούν προσπάθεια και χρόνο κατά το σχεδιασμό του κόμικ Άγγελος Νουάρ υπήρξαν λάθη, ατέλειες, που ίσως ακόμη και τώρα να είναι φανερές σε κάποια σχέδια, υπήρξαν γενικά και κακές στιγμές. Μια από αυτές φαίνεται στην Εικόνα 5.3 που το καρέ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί τίποτε άλλο εκτός από αποτυχία. Εικόνα Άγγελος Νουάρ - Αποτυχημένο Καρέ 25

26 Ωστόσο η αποτυχία είναι άλλο ένα βήμα προς την επιτυχία. Μέσα από συνεχή προσπάθεια και μουτζούρες τελικά το καρέ βελτιώθηκε αρκετά αν και όχι πολύ. Είναι το καρέ που φαίνεται στην Εικόνα 6.2 του επόμενου κεφαλαίου. Με λίγα λόγια, ο Άγγελος Νουάρ ξεπήδησε από τη φαντασία του δημιουργού του επάνω σε μερικές λευκές σελίδες που αντί να χρησιμοποιηθούν για εκτύπωση έγιναν σελίδες storyboard, στη συνέχεια μεταπήδησε στην πιο σύγχρονη ηλεκτρονική μορφή και ζωντάνεψε για να δώσει μια πικρή αίσθηση αλλά και έναν τόνο αισιοδοξία κι αγωνίας σε όσους διαβάσουν τις σελίδες του. 26

27 ΑΓΓΕΛΟΣ ΝΟΥΑΡ Ο Άγγελος Νουάρ είναι ένα ατμοσφαιρικό, ασπρόμαυρο κόμικ σε συνέχειες. Επηρεασμένο από το στιλ της Αμαρτωλής Πόλης, αλλά και από Το Κοράκι, το σενάριο ακολουθεί έναν εκτελεστή που δουλεύει για μια σκοτεινή οργάνωση. Η μοναχική του προσωπικότητα τον κάνει ιδιόμορφο και η πίστη σε αυτό που κάνει και στις αρχές που υπηρετεί τον καθηλώνουν. Μέσα από ανατροπές όμως όλα αρχίζουν να αλλάζουν, ακόμη και μέσα του. Όλα όσα θεωρούσε δεδομένα για τον κόσμο του και για αυτόν τον ίδιο καταργούνται. Μέσα από εσωτερικές μάχες, ο ήρωας παλεύει να ισορροπήσει στα καινούρια δεδομένα καθώς οι εξελίξεις φαίνεται να τον προσπερνούν. Όπως η πλοκή, έτσι και τα σχέδια στον Άγγελο Νουάρ είναι σκοτεινά. Οι σκιές και οι φωτισμοί αφήνουν στον αναγνώστη έναν επιπλέον τόνο αγωνίας. Οι γωνίες του σχεδιασμού είναι τραχιές, εκτός από περιπτώσεις που ηθελημένα καμπυλώνουν περισσότερο για να δώσουν μια πιο γλυκιά όψη, να περάσουν κάτι διαφορετικό στον αναγνώστη. Εικόνα Άγγελος Νουάρ 27

28 Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι η Εικόνα 5.1, όπου η σκηνή εκτυλίσσεται στο μυαλό του ήρωα και δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα ρομαντικό του όνειρο που κατά κάποιο τρόπο του έχει γίνει εμμονή. Το σχέδιο είναι τελείως ελεύθερο και καμπυλωμένο για να δώσει τη ζεστασιά και τον ρομαντισμό τον οποίο βιώνει εκείνη τη στιγμή μέσα του ο ήρωας. Αντίθετα όταν ο ήρωας ξυπνά και επανέρχεται ξανά στην πραγματικότητά του, τα σχέδια μεταλλάσσονται σε πιο βίαια και άγρια. Ένα από αυτά φαίνεται στην Εικόνα 5.2, η οποία μιλά από μόνη της. Το ύφος της τελείως πεζό χωρίς δόση παραμικρής απαλότητας, χτυπά τον αναγνώστη με το ρεαλισμό και την καθημερινότητά της. Εικόνα Άγγελος Νουάρ Σε μια δεύτερη ανάγνωση γίνονται αντιληπτοί, άλλες φορές εύκολα κι άλλες πιο δύσκολα, συμβολισμοί και κοινωνικά μηνύματα μέσα από το σενάριο αλλά και τα σχέδια. Ένα παράδειγμα αυτών των συμβλισμών φαίνεται στην Εικόνα 5.3 όπου ο ήρωας περπατά στο πεζοδρόμιο και ενώ η σκηνή είναι τόση γήινη και ρεαλιστική, μια λιμνούλα νερού που κυλά προς 28

29 τον υπόνομο και μοιάζει με σχήμα φάλαινας δίνει μια σουρεαλιστική νότα. «Μια φάλαινα στον υπόνομο» θα μπορούσε να ονομαστεί αυτό το καρέ. Το ονειρικό, το φανταστικό, το σουρεαλιστικό ξεπηδά από το μυαλό του ήρωα και αποτυπώνεται με αυτόν τον τρόπο και στα σχέδιά του. Εικόνα Άγγελος Νουάρ (Μια Φάλαινα στον Υπόνομο) Άλλωστε, καταλήγοντας, το κόμικ Άγγελος Νουάρ είναι μια βαθύτατη μεταφορά. Πέρα από τη βίαιη αλλά και αυτονόητη ιστορία που 29

30 εκτυλίσσεται μέσα από ανατροπές που ξετυλίγονται καρέ καρέ, σκιαγραφείται και η αναγκαιότητα στην οποία πολλές φορές είναι παγιδευμένος ο σημερινός άνθρωπος. Μια αναγκαιότητα που δεν τον αφήνει να αλλάξει, ή τουλάχιστον όχι εύκολα, τα όσα του συμβαίνουν, τα όσα έχει συνηθίσει να ζει. Ο Άγγελος Νουάρ είναι μια ακραία αντανάκλαση του σημερινού αυτού ανθρώπου που αγκομαχεί πείθοντας τον εαυτό του πως είναι ευτυχισμένος με τη ζωή του, ενώ οι βαθύτεροι πόθοι του αναδύονται πολλές φορές βίαια και τον κάνουν να ταλαντεύεται. 30

31 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ταρλαντέζος, Λευτέρης, Ιστορία των κόμικς - Εισαγωγή στα κόμικς: Ένας οδηγός της 9ης τέχνης, Αιγόκερως, 2006 Σαμπανίκου, Εύη, Κάουα, Αβραάμ, Κρητικός, Πάνος, Τσελεντή, Μυρτώ, Μεταξύ Φαντασίας και Πραγματικότητας, Iconotopia, 2005 Miller, Frank, Αυτός ο Σάπιος Μπάσταρδος, Μαμούθ Comix, 2005 Charles, Hatfield, Alternative Comics: An Emerging Literature, University Press of Mississippi, 2005 Magnussen, Anne, Hans-Christian, Christiansen, Comics and Culture: Analytical and Theoretical Approaches to Comics, Copenhagen: Museum Tusculanum Press, 2000 David Carrier, The Aesthetics of Comics, Pennsylvania State University Press, 2000 Miller, Frank, Αμαρτωλή Πόλη, Μαμούθ Comix, 1998 Σαμπίν, Ρότζερ, Κόμικς ή Κόμιξ η Ιστορία μιας σχεδόν Τέχνης, Terzo Books, 1996 Σαμπίν, Ρότζερ, Adult Comics, an Introduction, Routledge, 1993 M. Thomas, Inge, Comics as Culture, University Press of Mississippi, 1990 Μαρτινίδης, Πέτρος, Κόμικς. Τέχνη και Τεχνικές της Εικονογράφησης, Μαλλιάρης Παιδεία-Εκδόσεις Α.Σ.Ε.,

32 O'Barr, James, The Crow, Caliber Comics, 1989 Bilal, Enki, La Femme piège (The Woman Trap), Humanoids Publishing, 1986 Bilal, Enki, La Foire aux immortels (The Carnival of Immortals), Humanoids Publishing,