Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΠΟΥΔΕΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΔΕΛΟΥΔΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΔΥΤΙΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1

2 Περίληψη Σε ένα έντονα και συνεχώς μεταβαλλόμενο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον έχουν επηρεαστεί τόσο η καθημερινή ζωή των πολιτών, όσο και η μελλοντική ανάγκη για ασφάλεια. Απ αυτή τη σφοδρή οικονομική κρίση δεν έχει ξεφύγει, όπως φαίνεται, ούτε και ο ασφαλιστικός κλάδος. Τα νέα οικονομικά δεδομένα διαμορφώνουν νέα δεδομένα και στον κλάδο των ασφαλίσεων. Η ολοένα και μεγαλύτερη συρρίκνωση του εισοδήματος των πολιτών και ως εκ τούτου της αγοραστικής τους δύναμης, η μη ικανοποιητική παρεχόμενη κοινωνική ασφάλιση και ο τρόπος άσκησης του επαγγέλματος του ασφαλιστικού συμβούλου επηρεάζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την ιδιωτική ασφάλιση. Η παρούσα μελέτη εξετάζει την ιδιωτική ασφάλιση, τα συμβαλλόμενα μέρη αυτής και γενικά την ασφαλιστική αγορά, ώστε να διαμορφωθεί μια γενική εικόνα γύρω από τον όρο ασφαλιστικός κλάδος και ιδιωτική ασφάλιση. Επίσης, γίνεται προσπάθεια να αποτυπωθεί η στάση και η συμπεριφορά των πολιτών σχετικά με την ιδιωτική ασφάλιση. Έτσι, χρησιμοποιείται η μέθοδος της ποιοτικής έρευνας με τη χρήση συνεντεύξεων (μέσω ερωτηματολογίων) για να καταγραφούν οι εμπειρίες και οι απόψεις ενός δείγματος 50 πολιτών. Λέξεις κλειδιά: ιδιωτική ασφάλιση, συμπεριφορά πολιτών, ασφαλιστικός σύμβουλος, ελληνική πραγματικότητα 2

3 Abstract In an intense and constantly changing economic, political and social environment both the daily life of citizens and the future need for security have been affected. In this severe economic crisis hasn't escaped, as it seems, even the insurance industry. The new economic data shaping new data in the insurance industry so. The increasingly shrinking of people's incomes and hence their purchasing power, the unsatisfactory social security which provided and the way of exercising the profession of insurance consultant affect in one way or another private insurance. This study examines private insurance, the parties of this and general insurance market, to form an idea about the average insurance industry and private insurance. Also, there is an effort to reflect the attitudes and behavior of citizens on private insurance. Thus, the method of qualitative research is used by using interviews (through questionnaires) to capture the experiences and opinions of a sample of 50 people. Keywords: private insurance, citizens' behaviour, insurance indermediators, greek reality 3

4 Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά τον καθηγητή μου κ. Δημήτριο Μαδυτινό για τη βοήθεια και τον πολύτιμο χρόνο που μου προσέφερε, καθώς και για τις γνώσεις και συμβουλές που αποκόμισα μετά από συζητήσεις που είχα μαζί του όλο αυτό το διάστημα. Καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας με καθοδήγησε με μεθοδικότητα και προγραμματισμό. Επιπλέον να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους συμμετέχοντες της παρούσας έρευνας. 4

5 Περιεχόμενα Συντομογραφίες... 8 Κατάλογος Πινάκων... 9 Κατάλογος Διαγραμμάτων Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Καθορισμός ερευνητικού προβλήματος Σκοπός και στόχοι της έρευνας Βασικές έννοιες Δομή εργασίας Οφέλη έρευνας Κεφάλαιο 2: Βιβλιογραφική ανασκόπηση Ασφάλιση και κίνδυνος Ιδιωτική ασφάλιση Κύρια χαρακτηριστικά ασφάλισης Ασφαλιστήριο Συμβόλαιο Είδη ιδιωτικής ασφάλισης Οργάνωση της Ασφαλιστικής Αγοράς Ιστορική διαδρομή της ιδιωτικής ασφάλισης Τα οφέλη της ιδιωτικής ασφάλισης για την κοινωνία Νομικό και Θεσμικό πλαίσιο Θεωρητικό και ερευνητικό υπόβαθρο Οικονομική ανάλυση ιδιωτικής ασφάλισης Επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών του ασφαλιστικού κλάδου Συμπεριφορά των καταναλωτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση Μέλλον της ιδιωτικής ασφάλισης Ερευνητικές υποθέσεις

6 2.8 Συμπεράσματα βιβλιογραφικής επισκόπησης Κεφάλαιο 3: Ερευνητική μεθοδολογία Μέθοδος έρευνας Ορισμός ποιοτικής έρευνας Λόγοι επιλογής ποιοτικής έρευνας Δείγμα Συλλογή δεδομένων Δεοντολογία Φαινομενολογία Γενικευσιμότητα της έρευνας Κεφάλαιο 4: Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων Προφίλ συμμετεχόντων Ηλικιακή κατανομή Οικογενειακή κατάσταση Επίπεδο σπουδών Εργασία Εισοδηματική κλίμακα Είδος ασφάλισης Κοινωνική ασφάλιση Φορέας κοινωνικής ασφάλισης Επάρκεια κοινωνικής ασφάλισης Λόγοι ανεπαρκούς κοινωνικής ασφάλισης Ιδιωτική ασφάλιση Πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Λόγοι μη πραγματοποίησης ιδιωτικής ασφάλισης Πληροφορίες για ιδιωτική ασφάλιση

7 4.5 Ασφαλιστικοί σύμβουλοι και εταιρείες Ασφαλιστικός σύμβουλος Λόγοι κακής άσκησης επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Κριτήριο επιλογής ασφαλιστικής εταιρείας Περιπτώσεις έλευσης κινδύνου Περιπτώσεις έλευσης κινδύνου στην κοινωνική ασφάλιση Περιπτώσεις έλευσης κινδύνου στην ιδιωτική ασφάλιση Κεφάλαιο 5: Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Παράρτημα

8 Συντομογραφίες ISO: International Organization for Standardization ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΕΑΕΕ: Ένωση Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδας ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση ΙΟΒΕ: Ινστιτούτο Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών ΟΝΕ: Οικονομική και Νομισματική Ένωση 8

9 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1: Πλήθος εταιρειών, παραγωγή ασφαλίστρων και καταβολή αποζημιώσεων ( ) Πίνακας 2.2: Ίδια κεφάλαια, σύνολο ενεργητικού, σύνολο επενδύσεων και κέρδη/ζημίες προ φόρων σε εκατ. ευρώ ( ) Πίνακας 4.1: Ηλικιακή ομάδα Πίνακας 4.2: Οικογενειακή κατάσταση Πίνακας 4.3: Επίπεδο σπουδών Πίνακας 4.4: Επάγγελμα Πίνακας 4.5: Ετήσιο οικογενειακό εισόδημα Πίνακας 4.6: Είδος ασφάλισης Πίνακας 4.7: Ασφαλιστικός οργανισμός Πίνακας 4.8: Επάρκεια κοινωνικής ασφάλισης Πίνακας 4.9: Λόγοι ανεπαρκούς κοινωνικής ασφάλισης Πίνακας 4.10: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Πίνακας 4.11: Πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης Πίνακας 4.12: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Πίνακας 4.13: Λόγοι μη πραγματοποίησης ιδιωτικής ασφάλισης Πίνακας 4.14: Πληροφορίες για ιδιωτική ασφάλιση Πίνακας 4.15: Σωστή άσκηση επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Πίνακας 4.16: Λόγοι κακής άσκησης επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Πίνακας 4.17: Κριτήριο επιλογής ασφαλιστικής εταιρείας Πίνακας 4.18: Περιπτώσεις ικανοποίησης από την έλευση κινδύνου στην κοινωνική ασφάλιση Πίνακας 4.19: Περιπτώσεις δυσαρέσκειας από την έλευση κινδύνου στην κοινωνική ασφάλιση Πίνακας 4.20: Περιπτώσεις ικανοποίησης από την έλευση κινδύνου στην ιδιωτική ασφάλιση Πίνακας 4.21: Περιπτώσεις δυσαρέσκειας από την έλευση κινδύνου στην ιδιωτική ασφάλιση

10 Κατάλογος Διαγραμμάτων Διάγραμμα 2.1: Παραγωγή ασφαλίστρων και καταβολή αποζημιώσεων ( ) Διάγραμμα 2.2: Ίδια κεφάλαια, σύνολο ενεργητικού και σύνολο επενδύσεων σε εκατ. ευρώ ( ) Διάγραμμα 2.3: Κέρδη/ζημίες προ φόρων σε εκατ. ευρώ ( ) Διάγραμμα 2.4: Ποσοστό ασφαλίστρων επί του ΑΕΠ ( ) Διάγραμμα 4.1: Ηλιακή κατανομή Διάγραμμα 4.2: Οικογενειακή κατάσταση Διάγραμμα 4.3: Επίπεδο σπουδών Διάγραμμα 4.4: Επάγγελμα Διάγραμμα 4.5: Ετήσιο οικογενειακό εισόδημα Διάγραμμα 4.6: Είδος ασφάλισης Διάγραμμα 4.7: Ασφαλιστικός οργανισμός Διάγραμμα 4.8: Επάρκεια κοινωνικής ασφάλισης Διάγραμμα 4.9: Λόγοι ανεπαρκούς κοινωνικής ασφάλισης Διάγραμμα 4.10: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Διάγραμμα 4.11: Πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης Διάγραμμα 4.12: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Διάγραμμα 4.13: Λόγοι μη πραγματοποίησης ιδιωτικής ασφάλισης Διάγραμμα 4.14: Πληροφορίες για ιδιωτική ασφάλιση Διάγραμμα 4.15: Σωστή άσκηση επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Διάγραμμα 4.16: Λόγοι κακής άσκησης επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Διάγραμμα 4.17: Κριτήριο επιλογής ασφαλιστικής εταιρείας

11 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.1 Καθορισμός ερευνητικού προβλήματος Όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, έτσι και στην Ελλάδα μπορούμε να διακρίνουμε την ασφάλιση ανάλογα με το φορέα που αναλαμβάνει την κάλυψη από τις συνέπειες του κινδύνου, σε Ιδιωτική και σε Κρατική (Κοινωνική). Αρχικά θα πρέπει να τονίσουμε ότι η κοινωνική αλλά και η ιδιωτική ασφάλιση στηρίζονται στην ίδια ιδέα, καλύπτουν την ίδια ανθρώπινη ανάγκη και εξυπηρετούν τον ίδιο στόχο και σκοπό. Πηγάζουν από το φόβο, την ανασφάλεια και την ανησυχία που αισθάνεται κάθε άνθρωπος στην καθημερινότητα του για τους κινδύνους που μπορούν να συμβούν στον ίδιο (όπως διάφορες ασθένειες, ατυχήματα, αναπηρίες ή ακόμα και ο θάνατος) ή στα αγαθά του και επιδιώκουν την εξασφάλιση του, γι αυτούς τους κινδύνους, τη σιγουριά ότι αν αυτοί οι κίνδυνοι επέλθουν, οι επιπτώσεις που θα προέλθουν από αυτούς και τα προβλήματα που θα προκύψουν θα αντιμετωπισθούν είτε με την κοινωνική είτε με την ιδιωτική ασφάλιση. Η παρούσα εργασία έρχεται να εξετάσει τη συμπεριφορά και τη στάση των πολιτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση στην Ελλάδα. Απαραίτητο στοιχείο για ξεκινήσει η έρευνα είναι γίνει μια παρουσίαση βασικών εννοιών γύρω από την ασφάλιση γενικά, αλλά και για την ασφάλιση ανάλογα με το φορέα από τον οποίο προέρχεται (ιδιωτική και κοινωνική). Πρέπει, ακόμη, να παρουσιαστεί η δομή της ασφαλιστικής αγοράς και η σημερινή της κατάσταση. Χρήσιμες πληροφορίες και συμπεράσματα, όμως θα προκύψουν από την ποιοτική έρευνα πάνω στην ιδιωτική ασφάλιση. 11

12 1.2 Σκοπός και στόχοι της έρευνας Ο βασικός σκοπός της μελέτης είναι η διερεύνηση των εμπειριών των πολιτών από την ιδιωτική ασφάλιση και η συμπεριφορά - στάση τους απέναντι σε αυτήν. Με άλλα λόγια, το ερευνητικό ερώτημα στο οποίο καλείται να απαντήσει η εν λόγω μελέτη είναι το πώς βλέπουν οι πολίτες την ιδιωτική ασφάλιση στην καθημερινή τους ζωή, τόσο μέσω των ασφαλιστικών συμβούλων και ασφαλιστικών εταιρειών, όσο και από τις καθημερινές τους εμπειρίες από την ιδιωτική και κοινωνική ασφάλιση. Παρόλα αυτά υπάρχουν και ορισμένοι επιμέρους στόχοι της έρευνας, οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι: Η μελέτη της εμπειρίας των πολιτών από την ήδη υπάρχουσα ασφάλισή τους και η γνώμη τους για την ιδιωτική ασφάλιση. Η επιθυμία τους να στραφούν προς την ιδιωτική ασφάλιση και οι λόγοι που ακόμη δεν έχουν πραγματοποιήσει κάποιο είδος ασφάλισης. Η σχέση που έχουν οι πολίτες με τις ασφαλιστικές εταιρείες και κυρίως με τον άμεσο διαμεσολαβητή τους, τον ασφαλιστικό σύμβουλο. Η καταγραφή των περιπτώσεων (τόσο των συμμετεχόντων του δείγματος όσο και των οικείων τους) αντιμετώπισης έλευσης κινδύνου από την ιδιωτική και την κοινωνική ασφάλιση. 1.3 Βασικές έννοιες Κρίνεται σκόπιμο να δοθούν ορισμένοι ορισμοί, των οποίων τη σημασία είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε για την καλύτερη κατανόηση της εργασίας. Αυτοί οι ορισμοί είναι: αντικείμενο ασφάλισης, ασφάλιση, ασφαλισμένος, ασφαλιστική αξία, ασφαλιστικός κίνδυνος, ασφάλιστρο (Νεκτάριος Μ. 2003), (Μαυροφοράκη και Φρυδάκη, 2014). Αντικείμενο της Ασφάλισης Αντικείμενο της ασφάλισης μπορεί να είναι οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο, πραγματικής, οικονομικής αξίας, ή οποιοδήποτε περιστατικό, η πραγματοποίηση του 12

13 οποίου ενδέχεται να προκαλέσει την απώλεια κάποιου νομικού δικαιώματος ή την δημιουργία κάποιας νομικής ευθύνης. Ασφάλιση Η έννοια της ασφάλισης σύμφωνα με τη βιβλιογραφία ορίζεται ως «η συγκέντρωση τυχαίων και απρόβλεπτων κινδύνων με τη μεταφορά τους σε ασφαλιστές που συμφωνούν έναντι ασφαλίστρου να αποζημιώσουν μια μεγάλη ομάδα ή ένωση προσώπων για τις τυχαίες ζημιές ή να παρέχουν άλλες χρηματικές παροχές ή υπηρεσίες που συνδέονται με τον κίνδυνο» (Νεκτάριος Μ. 2003, κεφ 1, σελ 48). Ασφαλισμένος Ασφαλισμένος είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο για το οποίο συνομολογείται η ασφάλιση. Ασφαλιστική αξία Στην ασφαλιστική σύμβαση, ασφαλιστική αξία ονομάζεται η αντικειμενική, πραγματική αξία, ενός πραγματικού αντικειμένου, μια δεδομένη «στιγμή». Εξ ορισμού, η ασφαλιστική αξία αφορά μόνο σε ασφαλίσεις ζημιών πραγμάτων, που υπάρχει η δυνατότητα αντικειμενικού προσδιορισμού της αξίας τους σε χρήμα, προς αντικατάσταση. Σε μια σύμβαση, η ασφαλιστική αξία επιδέχεται αυξομειώσεις σε δεδομένες «στιγμές», λόγω παλαιότητας, υποτίμησης ή διαφοροποίησης. Ασφαλιστικός κίνδυνος Κίνδυνος στην ασφαλιστική τεχνική είναι η δυνατότητα που υπάρχει να συμβεί κάποιο γεγονός, που σαν συνέπειά του θα έχει ή τη μείωση της περιουσίας κάποιου προσώπου ή την ανάγκη αυξήσεώς της, προκειμένου να αντιμετωπιστεί μια έκτακτη ανάγκη. Ασφάλιστρο Το ποσό που καταβάλλεται στην εταιρία για να υφίσταται η κάλυψη. Το ασφάλιστρο εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία και το ασφαλισμένο κεφάλαιο του δανειολήπτη. 13

14 1.4 Δομή εργασίας Η εν λόγω εργασία έχει δύο σκέλη: το θεωρητικό και το ερευνητικό. Στο θεωρητικό μέρος γίνεται ανάλυση της βιβλιογραφικής επισκόπησης της έρευνας και στο ερευνητικό μέρος παρουσιάζεται και αναλύεται η ποιοτική έρευνα που πραγματοποιείται. Αναλυτικά, στο Κεφάλαιο 2, γίνεται αναφορά στη βιβλιογραφική έρευνα που έγινε σχετικά με την ιδιωτική ασφάλιση. Περιγράφονται οι ορισμοί της ασφάλισης και του κινδύνου, καθώς και γενικά στοιχεία της ιδιωτικής ασφάλισης. Γίνεται παρουσίαση των κύριων χαρακτηριστικών της ιδιωτικής ασφάλισης και των ειδών αυτής. Επίσης, η μελέτη προχωρά σε ανάλυση της ασφαλιστικής αγοράς της ιδιωτικής ασφάλισης και σε μια σύντομη ιστορική αναδρομή. Τέλος, το κεφάλαιο κλείνει με το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον ασφαλιστικό κλάδο και παρουσιάζονται παρόμοιες έρευνες που χρησιμοποιούν την ποιοτική μέθοδο, ώστε να εξετάσουν τη στάση των καταναλωτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση. Συνεχίζοντας με το Κεφάλαιο 3, διευκρινίζονται σημαντικά μέρη της ερευνητικής μεθόδου. Προσδιορίζεται το δείγμα που χρησιμοποιείται στην έρευνα, το μέγεθος του, καθώς και για τους λόγους που χρησιμοποιήθηκε η ποιοτική μέθοδος έρευνας. Γίνεται αναφορά στον τρόπο και το χρόνο συλλογής των δεδομένων μέσω της ημιδομημένης συνέντευξης. Ακόμη, στο Κεφάλαιο 4, γίνεται παρουσίαση των πληροφοριών και των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν από τη διενέργεια των συνεντεύξεων στα μέλη του δείγματος. Με τη χρήση πινάκων και γραφημάτων γίνεται λεπτομερής ανάλυση των συναχθέντων απαντήσεων στα ερωτήματα του ερωτηματολογίου. Στο Κεφάλαιο 5, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα, στα οποία κατέληξε η έρευνα, γίνονται προτάσεις για μελλοντικές μελέτες και σημειώνονται οι περιορισμοί που προέκυψαν κατά τη διενέργεια της ερευνητικής μεθόδου. 14

15 1.5 Οφέλη έρευνας Η παρούσα έρευνα συνεισφέρει στην κατανόηση και ερμηνεία των αντιλήψεων και στάσεων των Ελλήνων πολιτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση. Καθώς απευθύνεται σε Έλληνες πολίτες, παρέχει τη δυνατότητα να αξιολογηθούν τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε ένα δυναμικό περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από συνεχείς μεταβολές και αυξανόμενες απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Ακόμη, η εν λόγω μελέτη σκοπό έχει να εξετάσει το θεσμό της ιδιωτικής ασφάλισης στην Ελλάδα και πως οι πολίτες συμπεριφέρονται απέναντι σε αυτήν. Επίσης, εξετάστηκαν διάφοροι παράγοντες γύρω από την ιδιωτική ασφάλιση. Με το πέρας της εν λόγω εργασίας προκύπτουν ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα για την ιδιωτική ασφάλιση. Διεξάγοντας έρευνα με τη μορφή της ποιοτικής έρευνας χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα 50 συμμετεχόντων / ερωτώμενων για τις ανάγκες πραγματοποίησης της μελέτης (ανάμεσα τους και 5 πρώην ασφαλιστικοί σύμβουλοι). Ο αριθμός των συμμετεχόντων στην εργασία επιλέχθηκε με βάση τη σχετική βιβλιογραφία, καθώς όπως επισημαίνεται στο Κεφάλαιο 3 για τη συγκεκριμένη μέθοδο έρευνας είναι κατάλληλα τα μικρού μεγέθους δείγματα. Επίσης, οι ερωτήσεις που διατυπώθηκαν είναι αποτέλεσμα μελέτης τόσο παρόμοιων ερευνών που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί για την ιδιωτική ασφάλιση, όσο και από τη μελέτη της βιβλιογραφίας και της ποιοτικής έρευνας. Ένα ερωτηματολόγιο 19 ερωτήσεων επιλέχθηκε για να καταγραφούν οι απόψεις και οι εμπειρίες των ερωτώμενων, ώστε να βγουν χρήσιμα συμπεράσματα. Στην διεξαγωγή της έρευνας εξετάσθηκε και η κοινωνική ασφάλιση προκειμένου να έρθει σε αντιδιαστολή με την ιδιωτική ασφάλιση. Σε επαγγελματικό επίπεδο, η παρούσα έρευνα δύναται να προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες στην κατεύθυνση της υιοθέτησης στρατηγικών εκ μέρους των ασφαλιστικών εταιριών για τη βελτίωση του κλίματος και της εικόνας που έχουν δημιουργήσει οι καταναλωτές ως προς την ιδιωτική ασφάλιση, καθώς και για την ενίσχυση της ασφαλιστικής τους συνείδησης. Ακόμη, εξαιτίας του χαμηλού ποσοστού ιδιωτικής ασφάλισης ως προς το ΑΕΠ, οι ασφαλιστικές εταιρείες μπορούν να εντοπίσουν πιθανά αδύνατα σημεία που υπάρχουν στην ασφαλιστική αγορά και να 15

16 ακούσουν τις επιθυμίες και προτιμήσεις των πολιτών, ώστε να διορθώσουν ορισμένα κακώς κείμενα και να αυξήσουν το ενδιαφέρον των πολιτών για πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης. Συγκεκριμένα, καθώς η ασφαλιστική αγορά βάλλεται και οι εταιρίες αναζητούν τρόπους ανάκαμψης, η αξιολόγηση των απόψεων των ασφαλισμένων, αλλά και των καταναλωτών γενικότερα, αποδεικνύεται εξαιρετικά ευαίσθητο ζητούμενο, με σκοπό να εφαρμόσουν σωστές πρακτικές και στρατηγικές, ώστε να αλλάξουν το υπάρχον κλίμα. Ένα πρώτο χρήσιμο συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η στάση των ερωτώμενων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, αλλά και από το εισόδημα του εκάστοτε πολίτη. Με άλλα λόγια, η σημερινή οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την οικονομική δυνατότητα των πολιτών με αποτέλεσμα να μην μπορεί να στραφεί στην ιδιωτική ασφάλιση. Ακόμα, διακρίνεται η γενικότερη δυσαρέσκεια των ερωτώμενων για την κοινωνική τους ασφάλιση. Παράλληλα, το ποσοστό των ατόμων που διαθέτουν κοινωνική ασφάλιση είναι αρκετά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο εκείνων που έχουν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης. Από την άλλη πλευρά, αρκετοί από εκείνους που διαθέτουν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης είναι η ασφάλεια αυτοκινήτου τους. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη συνέντευξη αρκετοί θα ήθελαν να πραγματοποιήσουν ιδιωτική ασφάλιση, λόγω της μη ικανοποίησης τους από την κοινωνική ασφάλιση. Κατά κύριο λόγο θα στρέφονταν προς συμβόλαια ζημιών και λιγότερο υγείας. Ένα άλλο ενδιαφέρον συμπέρασμα είναι πως οι ερωτώμενοι είναι αρκετά επιφυλακτικοί με την ιδιωτική ασφάλιση. Παράλληλα, εκτός της επιφυλακτικότητας απέναντι στις ιδιωτικές ασφαλίσεις, ένας ακόμη λόγος μη πραγματοποίησης ασφαλιστικών συμβολαίων είναι ο οικονομικός. Οι ερωτώμενοι ισχυρίζονται πως ο ασφαλιστικός σύμβουλος πολλές φορές είναι ανασταλτικός παράγοντας για την σύναψη ιδιωτικής ασφάλισης. Ακόμα, οι συμμετέχοντες στο δείγμα παρουσιάζουν μεγάλη εμπειρία τόσο στην ιδιωτική ασφάλιση όσο και στην κοινωνική, περιγράφοντας περιπτώσεις ικανοποίησης και δυσαρέσκειας και από τα δύο είδη ασφάλισης. 16

17 Κεφάλαιο 2: Βιβλιογραφική ανασκόπηση 2.1 Ασφάλιση και κίνδυνος Ο όρος ασφάλιση συνδέεται στενά με την έννοια των κινδύνων και στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως «η συγκέντρωση τυχαίων και απρόβλεπτων κινδύνων με τη μεταφορά τους σε ασφαλιστές που συμφωνούν, έναντι ασφαλίστρου, να αποζημιώσουν τους ασφαλισμένους για τις τυχαίες ζημίες ή να παρέχουν άλλες χρηματικές παροχές ή υπηρεσίες που συνδέονται με τον κίνδυνο» (Νεκτάριος, 2003). Σε γενικούς όρους, ο κίνδυνος αντιπροσωπεύει την αβεβαιότητα της επέλευσης ενός ζημιογόνου ενδεχόμενου και την πιθανότητα που υπάρχει το ενδεχόμενο αυτό να μην είναι ευνοϊκό. Ο κίνδυνος υφίσταται σε διάφορες καταστάσεις που αφορούν άτομα, επιχειρήσεις αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της. Ωστόσο, ο ορισμός του κινδύνου μπορεί να είναι διαφορετικός όταν χρησιμοποιείται ως αναλυτικό εργαλείο για τους οικονομικούς αναλυτές, στατιστικούς αναλυτές, αναλυτές λήψης αποφάσεων ή αναλυτές ασφαλίσεων. Στα πλαίσια του κλάδου της ασφάλισης, ο κίνδυνος αντιπροσωπεύει είτε ένα ρίσκο του ασφαλισμένου έναντι κάποιου ενδεχομένου (πχ φωτιά) είτε μια περιουσία που καλύπτεται από την ασφάλιση (Vaughan & Vaughan, 2003). Στο σημείο αυτό κρίνεται σημαντικό να διαχωριστεί η έννοια του κινδύνου από την έννοια της αβεβαιότητας. Αναλυτικά, «αβεβαιότητα είναι η κατάσταση στην οποία κάποιος αντιμετωπίζει δυσκολία στον καθορισμό της πιθανότητας των αποτελεσμάτων μιας απόφασης είτε λόγω έλλειψης πληροφόρησης, είτε έλλειψη γνώσης σχετικά με τα αναμενόμενα αποτελέσματα» ενώ «κίνδυνος είναι η κατάσταση στην οποία κάποιος δεν γνωρίζει τα ακριβή αποτελέσματα μιας απόφασης αλλά πιθανολογείται ότι θα κυμαίνονται σε ένα συγκεκριμένο εύρος αποτελεσμάτων» (Λαζαρίδης & Παπαδόπουλος, 2002). 17

18 Οι κίνδυνοι διακρίνονται σε κάποιες κατηγορίες, οι βασικές εκ των οποίων είναι οι καθαροί & κερδοσκοπικοί κίνδυνοι (pure &speculative risks), οι στατικοί & δυναμικοί (static & dynamic risks) κίνδυνοι και οι χρηματοοικονομικοί και μη χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι (financial and nonfinancial risks) (Vaughan & Vaughan, 2003). Κερδοσκοπικός Κίνδυνος είναι μια κατάσταση από την οποία μπορεί να προκύψει ένα από τα δύο αποτελέσματα: κέρδος ή ζημία, υπάρχει δηλαδή μια πιθανότητα κέρδους και μια πιθανότητα ζημίας. Αντίθετα, Καθαρός Κίνδυνος είναι η κατάσταση στην οποία υπάρχουν οι πιθανότητες μόνο ζημίας ή μη ζημίας αλλά όχι κέρδους. Αναφορικά, οι Καθαροί Κίνδυνοι διακρίνονται σε Προσωπικούς Κινδύνους (κίνδυνος πρόωρου θανάτου, γηρατειών, κακής υγείας και ανεργίας), Κίνδυνους Περιουσίας (άμεση απώλεια, έμμεση ή παρεπόμενη απώλεια και φυσικές καταστροφές), Κινδύνους Αστικής Ευθύνης (Νεκτάριος, 2003). Όσον αφορά στη δεύτερη κατηγορία κινδύνων, ο Στατικός Κίνδυνος περιλαμβάνει εκείνες τις ζημίες που μπορεί να συμβούν ακόμα και αν δεν μεταβάλλεται η οικονομία. Αυτό σημαίνει ότι ο Στατικός Κίνδυνος συνδέεται με απώλειες από τη μη ομαλή λειτουργία της φύσης αλλά και από παραλείψεις και λάθη των ανθρώπων. Αντίθετα, ο Δυναμικός Κίνδυνος περιλαμβάνει εκείνες τις ζημίες που προέρχονται από αλλαγές στην οικονομία, όπως μεταβολή του επιπέδου τιμών, της τεχνολογίας, των προτιμήσεων των καταναλωτών, καθώς και νέες μέθοδοι παραγωγής κλπ. Αναφορικά, σύμφωνα με τον Νεκτάριο (2003), οι περισσότεροι Στατικοί Κίνδυνοι είναι Καθαροί, συνεπάγονται πάντα ζημία και έχουν μικρότερη επίδραση τόσο στα άτομα όσο και στην κοινωνία σε σύγκριση με τους Δυναμικούς οι οποίοι επιπλέον είναι πάντα κερδοσκοπικοί και μπορεί να συνεπάγονται κέρδος. Σχετικά με την τρίτη και γενικότερη κατηγορία, η έννοια του κινδύνου σε ένα πιο ευρύτατο πλαίσιο περιλαμβάνει όλες αυτές τις καταστάσεις στις οποίες υπάρχει μια έκθεση σε αντίξοες συνθήκες (Vaughan & Vaughan, 2003). Κατά περιπτώσεις αυτές οι συνθήκες περιλαμβάνουν τη χρηματοοικονομική απώλεια. Ως εκ τούτου, κάποιοι κίνδυνοι μπορεί να μην έχουν από τη φύση τους (ή τυχαία) χρηματοοικονομικές συνέπειες και για αυτό ονομάζονται μη Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι. Τέλος, σύμφωνα με το Νεκτάριο (2003) υπάρχει και μια άλλη βασική κατηγορία κινδύνων, η οποία είναι οι Γενικευμένοι και Ειδικοί Κίνδυνοι. Οι πρώτοι αφορούν και επηρεάζουν 18

19 όλη την οικονομία ή μια μεγάλη ομάδα ατόμων σε αυτή, ενώ οι δεύτεροι επηρεάζουν μόνο ένα άτομο και όχι το σύνολο μιας κοινωνίας ή χώρας. Ένα άλλο σημαντικό θέμα που αφορά τους κινδύνους, πριν επιλεχθεί ο τρόπος αντιμετώπισης τους, είναι η μέτρηση τους. Κάποιες από τις έννοιες που σχετίζονται με τον υπολογισμό (μέτρηση) του κινδύνου είναι ο «υποκειμενικός κίνδυνος» (subjective risk), ο «αντικειμενικός κίνδυνος» (objective ridk), το ενδεχόμενο ζημίας (chance of loss) και οι αιτίες και παράγοντες κινδύνων (perils and hazards). «Ο υποκειμενικός κίνδυνος αντιπροσωπεύει την αβεβαιότητα που σχετίζεται με την πνευματική διανοητική κατάσταση ενός ανθρώπου» (Νεκτάριος, 2003). Αυτό σημαίνει ότι δύο ή περισσότερα άτομα που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση, λαμβάνουν διαφορετικές αποφάσεις διότι πιθανόν να αντιλαμβάνονται διαφορετικά τον κίνδυνο. Αντίθετα, «αντικειμενικός κίνδυνος είναι η σχετική απόκλιση της πραγματικής ζημίας από την αναμενόμενη» (Νεκτάριος, 2003). Για παράδειγμα, μια ασφαλιστική εταιρία έχει ασφαλίσει 5000 αυτοκίνητα για μια μακρά περίοδο, για κίνδυνο κλοπής και κατά μέσο όρο κλέβονται 25 αυτοκίνητα το χρόνο (ή 0.5%). Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι κάθε χρόνο θα κλέβονται ακριβώς 25 αυτοκίνητα. Ως εκ τούτου, αυτή η απόκλιση μεταξύ της πραγματικής απώλειας και της αναμενόμενης ονομάζεται «αντικειμενικός κίνδυνος» και αντιπροσωπεύει έναν κίνδυνο ο οποίος μπορεί να μετρηθεί στατιστικά με το συντελεστή μεταβλητότητας. Το ενδεχόμενο ζημίας αντιπροσωπεύει την πιθανότητα που υπάρχει να πραγματοποιηθεί ένα ζημιογόνο γεγονός και είναι κάτι διαφορετικό από τον «αντικειμενικό κίνδυνο» καθώς δύο διαφορετικές ομάδες μπορεί να έχουν το ίδιο ενδεχόμενο ζημίας αλλά διαφορετικό «αντικειμενικό κίνδυνο». Έστω δηλαδή ότι η ασφαλιστική επιχείρηση του προηγούμενου παραδείγματος ασφαλίζει 5000 αυτοκίνητα στην Αθήνα και 5000 στην Θεσσαλονίκη. Το ενδεχόμενο ζημίας είναι το ίδιο και για τις δύο πόλεις (0.5%) όμως η ετήσια απόκλιση μπορεί να είναι διαφορετική σε κάθε μια ξεχωριστά και επομένως και ο «αντικειμενικός κίνδυνος». Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τη θεωρία των πιθανοτήτων προκειμένου να υπολογίσουν το ενδεχόμενο ζημίας για κάθε αιτία (peril) που την προκαλεί (πχ φωτιά, κλοπή κλπ). Οι παράγοντες απώλειας αντιπροσωπεύουν τις συνθήκες που δημιουργούν ή αυξάνουν αυτή τη ζημία (πχ παράγοντας της εξάπλωσης της φωτιάς μπορεί να είναι ο δυνατός αέρας). Σύμφωνα με τον (Νεκτάριο 19

20 2003), οι παράγοντες ζημίας διακρίνονται σε φυσικούς (physical hazards), ηθικούς (moral hazards) και αμέλειας (morale hazards). Οι τρόποι αντιμετώπισης ενός κινδύνου είναι πέντε: αποφυγή, κράτηση, μεταφορά, έλεγχος ζημιών και ασφάλιση (Νεκτάριος, 2003). Ο τρόπος που θα επιλέξει το κάθε άτομο ή η επιχείρηση ή γενικότερα η κοινωνία σχετίζονται με τον τρόπο που διαχειρίζεται τους κινδύνους (risk management). Εφόσον η ασφάλιση επιλεγεί να χρησιμοποιηθεί ως τρόπος διαχείρισης των κινδύνων, πρέπει να επισημανθούν, μεταξύ άλλων, η επιλογή των ασφαλιστικών καλύψεων, η επιλογή του ασφαλιστή, η διαπραγμάτευση των όρων ασφάλισης, οι πληροφορίες σχετικά με τις ασφαλιστικές καλύψεις και η περιοδική αναθεώρηση του ασφαλιστικού προγράμματος που θα επιλεγεί. 2.2 Ιδιωτική ασφάλιση Η ιδιωτική ασφάλιση είναι η ασφάλιση που παρέχεται κυρίως από ιδιωτικούς φορείς και ισχύουν οι διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου. Η ασφαλιστική σύμβαση είναι η ασφαλιστική σχέση σύνδεσης του φορέα, ο οποίος παρέχει την ιδιωτική ασφάλιση (εμπορική επιχείρηση), με τον ασφαλισμένο. Η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων για τις μη υποχρεωτικές ασφαλίσεις εφαρμόζεται, κατ' αρχήν και στην ιδιωτική ασφάλιση με διάφορες, όμως αποκλίσεις που αποσκοπούν στην προστασία των ασφαλισμένων - καταναλωτών. Υπάρχουν, παράλληλα, και υποχρεωτικές ασφαλίσεις (π.χ αυτοκίνητα) στις οποίες δεν έχει εφαρμογή η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων. Η ιδιωτική ασφάλιση σε συνδυασμό με την ασφαλιστική επιχείρηση έχουν εμπορική αξία με σκοπό το κέρδος. Η κοινωνία κινδύνων, στην οποία στηρίζεται η ιδιωτική ασφάλιση, απαιτεί οργάνωση από μέρους του ασφαλιστή, συστηματική ανάληψη των κινδύνων, στατιστικούς και μαθηματικούς υπολογισμούς κατά τέτοιο τρόπο, ώστε το κεφάλαιο που σχηματίζεται από το σύνολο των ασφαλίστρων και το αποτέλεσμα της παραπέρα επένδυσης σημαντικού μέρους του, να είναι ικανό για την πλήρη κάλυψη των ασφαλισμένων (Νεκτάριος, 1998). 20

21 Η ενασχόληση των ασφαλιστικών με ασφαλιστικές εργασίες και την πραγματοποίηση αυτών, μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία και άλλων εταιρειών με στόχο την κάλυψη της προηγούμενης υποχρέωσης, δηλαδή την εκπλήρωση των ασφαλιστικών υποχρεώσεων προς τους ασφαλισμένους και γενικά εργασιών σχετικά με την ασφαλιστική κάλυψη. Έτσι, από τα έως τώρα αναφερθέντα, συμπεραίνεται ότι τα σημαντικά στοιχεία της ιδιωτικής ασφάλισης είναι ο ασφαλιστικός κίνδυνος, το ασφάλιστρο και η ασφαλιστική επιχείρηση. Ο συνδυασμός των παραπάνω στοιχείων αποτελεί την διαφορά της ιδιωτικής ασφάλισης με άλλες παρόμοιες έννοιες, όπως με τη σύμβαση ισόβιας προσόδου, με τη σύμβαση εγγύησης, με τη ρήτρα που συμφωνείται στις παραγγελίες, με το παίγνιο και το στοίχημα. Αναλυτικότερα, η ιδιωτική ασφάλιση (Νεκτάριος, 2003): Προσφέρει κάλυψη για κινδύνους αγαθών και προσώπων Είναι προαιρετική, καθώς δεν υποχρεούται κανείς να ασφαλιστεί σε μια ιδιωτική ασφαλιστική εταιρεία, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις που ο νόμος επιβάλλει υποχρεωτικά την κάλυψη ορισμένων κινδύνων. Ασκείται από τους εμπλεκόμενους στην ιδιωτική ασφάλιση φορείς, οι οποίοι ελέγχονται και λειτουργούν υπό την επίβλεψη αυστηρών κανόνων. Το ασφάλιστρο καταβάλλεται από τον ίδιο τον ασφαλισμένο και είναι ανάλογο με τον κίνδυνο και το ύψος των παροχών. Ο κλάδος της ιδιωτικής ασφάλισης έχει την δυνατότητα να παίξει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση πολλών και σοβαρών οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων μέσα από οργάνωση και σωστή διαχείριση, καθώς η ιδιωτική ασφάλιση έχει άμεση σύνδεση με (Νεκτάριος, 1998): τις κυβερνητικές και κρατικές πολιτικές σχετικά με το συνταξιοδοτικό σύστημα, με το σύστημα και γενικά με την κοινωνική ασφάλιση το πιστωτικό σύστημα την πολιτική αντιμετώπισης τεχνολογικών, βιομηχανικών και περιβαλλοντολογικών κινδύνων την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών (Λιακοπούλου, 2006). 21

22 2.2.1 Κύρια χαρακτηριστικά ασφάλισης Από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της ιδιωτικής ασφάλισης είναι η συγκέντρωση κινδύνων, η μεταφορά κινδύνου, η μείωση της αβεβαιότητας και η αποζημίωση (Νεκτάριος, 2003). Πιο συγκεκριμένα, το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των ασφαλιστικών επιχειρήσεων είναι η συγκέντρωση κινδύνων, καθώς είναι και το πρώτο βήμα για να επεκτείνουν τις δραστηριότητες και τελικά να παρέχουν την κάλυψη στους ενδιαφερόμενους. Απαραίτητη προϋπόθεση για την προηγούμενη διαδικασία είναι η συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού ομοιογενών κινδύνων, που θα βασίζεται στο Νόμο των Μεγάλων Αριθμών 1, όπου θα προβλέπει με ακρίβεια τις μελλοντικές ζημιές. Μέσα από τη συγκέντρωση αυτή θα πραγματοποιούνται κατανομές των απωλειών σε όλους τους ασφαλισμένους και πρόβλεψη για μελλοντικές ζημιές με ακρίβεια. Παρόλα αυτά, στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο αναλογιστής δεν γνωρίζει την πραγματική πιθανότητα ζημίας και ως εκ τούτου οι εκτιμήσεις για τη μέση συχνότητα και σχετικά με τη σοβαρότητα των ζημιών είναι σκόπιμο να βασίζονται σε προηγούμενες εμπειρίες. Εφόσον, ο αριθμός των ομοιογενών περιπτώσεων είναι μεγάλος, τότε δίνεται μια αρκετά καλή προσέγγιση αναφορικά με το μέλλον. Ο υπολογισμός του ασφαλίστρου αποτελεί μια αξιοπρόσεκτη εργασία, στην οποία το ασφάλιστρο θα πρέπει να καλύπτει τις ζημίες και τα έξοδα του ασφαλιστή, αλλά και να αφήνει κάποιο περιθώριο κέρδους για την ασφαλιστική επιχείρηση (Τσιλικοπούλου, 2011). Αναφορικά με τη μεταφορά κινδύνου και τη μείωση της αβεβαιότητας, ο κίνδυνος μεταφέρεται από τον ασφαλιζόμενο στον ασφαλιστή μέσω των ασφαλιστικών συμβολαίων. Ο ασφαλιστής έχει τη δυνατότητα να αναλάβει το σύνολο των κινδύνων και να εκτιμήσει με σχετική ακρίβεια τις αναμενόμενες ζημίες, με συνέπεια τη μείωση του κινδύνου για τον ασφαλιστή, αλλά και τη μείωση της αβεβαιότητας για τους ασφαλισμένους, σαν σύνολο, μεταβιβάζοντας τον ατομικό τους κίνδυνο έναντι 1 Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των περιπτώσεων, τόσο τα πραγματικά αποτελέσματα προσεγγίζουν τα θεωρητικά αναμενόμενα. 22

23 ενός ασφαλίστρου. Με αυτό τον τρόπο, παρέχεται η δυνατότητα στον ασφαλισμένο, μέσω του ασφαλιστικού μηχανισμού, να ανταλλάξει μια δυνητικά μεγάλη και αβέβαιη ζημία με μια σχετική μικρή και άμεση επιβάρυνση, το ασφάλιστρο (Νεκτάριος, 2003). Τέλος, ένα ακόμη χαρακτηριστικό της ιδιωτικής ασφάλισης είναι η αποζημίωση των ζημιών, δηλαδή, ο ασφαλισμένος αποζημιώνεται ολικώς ή μερικώς για ενδεχόμενες απώλειες. Η αποζημίωση πραγματοποιείται είτε με μετρητά, είτε με επισκευή ή με αντικατάσταση Ασφαλιστήριο Συμβόλαιο Ξεκινώντας την ανάλυση των ασφαλιστήριων συμβολαίων, πρέπει να επισημανθεί πως το ασφαλιστήριο συμβόλαιο είναι μια σύμβαση μεταξύ συμβαλλόμενων μερών (δύο ή και περισσότερων) και αποτελεί ένα περίπλοκο νομικό κείμενο, καθώς συντάσσεται σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Επιπρόσθετα, το ασφαλιστήριο συμβόλαιο είναι ενοχική σύμβαση, εφόσον ο ασφαλιστής έχει ενοχική αξίωση να εισπράξει τα καθορισμένα ασφάλιστρα, ενώ ο ασφαλισμένος έχει ενοχική αξίωση να λάβει την αποζημίωση από τον ασφαλιστή και εν γένει την ασφαλιστική εταιρεία. Η ασφαλιστική σύμβαση επιβαρύνει και όλα τα συμβαλλόμενα μέρη, καθώς ο ασφαλιστής υποχρεούται να παρέχει κάλυψη κινδύνου κατά τη διάρκεια της ασφάλισης και να παρέχει αποζημίωση εαν επέλθει ο κίνδυνος, ενώ από τη θέση του ο ασφαλισμένος οφείλει μόνο το ασφάλιστρο ανεξάρτητα με την πραγματοποίηση ή όχι τυχόν ζημίας. Ακόμη, μια ασφαλιστική σύμβαση χαρακτηρίζεται ως σύμβαση προσχώρησης και διαρκούς παροχής και αυτό επειδή ο ασφαλιστής σχεδιάζει και διαμορφώνει εκ των προτέρων τους όρους της σύμβασης και η παροχή στον ασφαλισμένο διαρκεί όσο και η ασφάλιση. Παράλληλα, η ασφαλιστική σύμβαση είναι εμπορική πράξη για τον ασφαλιστή αν πρόκειται για καταναλωτική ασφάλιση. Από την άλλη πλευρά, αν πρόκειται για βιομηχανική, εμπορική, επαγγελματική ασφάλιση, η ασφαλιστική 23

24 σύμβαση είναι εμπορική και για τον ασφαλισμένο, όταν πραγματοποιείται από εμπορική επιχείρηση. Όσον αφορά, τα βασικά μέρη του ασφαλιστηρίου συμβολαίου αυτά είναι (Νεκτάριος, 2003): οι δηλώσεις (declarations), η συμφωνία ασφάλισης (insuring agreement), οι εξαιρέσεις (exclusions), οι όροι (conditions) και οι διάφορες προβλέψεις (miscellaneous provisions). Επίσης, υπάρχουν και μια σειρά από ορισμένα θέματα που έχουν σχέση με το ασφαλιστήριο συμβόλαιο και είναι (Νεκτάριος, 2003): ο ορισμός του ασφαλισμένου, οι πρόσθετες πράξεις, οι απαλλαγές, ο αναλογικός όρος και η παράλληλη ασφάλιση Είδη ιδιωτικής ασφάλισης Τα είδη της ιδιωτικής ασφάλισης χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στις ασφαλίσεις ζημιών και στις ασφαλίσεις ζωής. Οι ασφαλίσεις ζημιών χωρίζονται σε (Ρεσμπίθα και Σιταρά, 2013): Ατυχήματα (εργατικά ατυχήματα). Ασθένειες. Χερσαία οχήματα. Σιδηροδρομικά οχήματα. 24

25 Αεροσκάφη. Πλοία (θαλάσσια, λιμναία, ποτάμια). Μεταφερόμενα εμπορεύματα. Πυρκαγιά και στοιχεία της φύσεως. Λοιπές ζημίες αγαθών. Αστική ευθύνη χερσαίων οχημάτων. Αστική ευθύνη από αεροσκάφη. Αστική ευθύνη πλοίων. Γενική αστική ευθύνη. Πιστώσεις. Εγγυήσεις. Διάφορες χρηματικές απώλειες. Νομική προστασία. Βοήθεια (βοήθεια σε πρόσωπα που βρίσκονται σε δυσχερή θέση κατά την διάρκεια μετακινήσεων τους). Στις «ασφαλίσεις κατά ζημιών» ο ασφαλιστής καταβάλει αποζημίωση σε περίπτωση ζημιάς σε περιουσιακά στοιχεία ή σε τρίτους, λόγω επέλευσης γεγονότος για το οποίο έχει αναλάβει ευθύνη. Οι ασφαλίσεις ζωής χωρίζονται σε (Ρεσμπίθα και Σιταρά, 2013): Κλάδος ζωής, περιλαμβάνει τις ασφαλίσεις επιβίωσης, θανάτου, μικτές, συντάξεων και σωματικών βλαβών. Κλάδος ασφάλισης υγείας, περιλαμβάνει τις ασφαλίσεις ατυχήματος και ασθένειας. Κλάδος κεφαλαιοποίησης. Κλάδος διαχείρισης ομαδικών & συνταξιοδοτικών κεφαλαίων. Κλάδος ασφαλίσεων ζωής συνδεδεμένων με επενδύσεις. Κλάδος ομαδικών προγραμμάτων πρόνοιας. Οι ασφαλίσεις Ζωής καταβάλλουν στους δικαιούχους (Νεκτάριος Μ., 2003): παροχές σε περίπτωση θανάτου 25

26 τα έξοδα κηδείας εφάπαξ ή περιοδικά καταβαλλόμενα ποσά συντάξεις προγράμματα υγείας, που καλύπτουν νοσοκομειακά έξοδα σε περίπτωση ασθένειας ή τραυματισμού κάλυψης εξόδων ή της απώλειας εισοδήματος από ανικανότητα από ατύχημα ή ασθένεια Οργάνωση της Ασφαλιστικής Αγοράς Σύμφωνα με τον Ιωάννη Κ. Ρόκα (όπως αναφέρεται στο βιβλίο των Αντωνάκη et al., 2009), «ασφαλιστική αγορά είναι ο εξειδικευμένος χώρος όπου οι ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές επιχειρήσεις και οι υποψήφιοι προς ασφάλιση ή αντασφάλιση, είτε μόνοι είτε μέσω οργανωμένων επαγγελματιών που ασχολούνται με την ασφαλιστική διαμεσολάβηση ανταλλάσουν το οικονομικό αγαθό της ιδιωτικής ασφάλισης έναντι ενός αντιτίμου, το οποίο είναι κατά περίπτωση ασφάλιστρο, αντασφάλιστρο, προμήθεια ή εισφορά». Ο χώρος αυτός απαρτίζεται από πολλά μέλη αλλά και από πολλούς φορείς και ενώσεις, οι οποίοι λειτουργούν επιβοηθητικά ή υποστηρικτικά προς το θεσμό της Ιδιωτικής Ασφάλισης, τα οποία είναι (Αντωνάκης et al., 2009): Η εποπτική αρχή των ασφαλιστικών επιχειρήσεων Η Τράπεζα της Ελλάδος Το ασφαλιστικό κοινό Οι εκπαιδευτικοί φορείς Ασφαλιστικών Σπουδών Οι Ασφαλιστικές Επιχειρήσεις Οι Αλληλασφαλιστικοί Συνεταιρισμοί Η Ένωση Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδος Η Υπηρεσία Στατιστικής Ασφαλιστικών Εταιριών Το Επικουρικό Κεφάλαιο Το Γραφείο Διεθνούς Ασφάλισης Το Εγγυητικό Κεφάλαιο Ιδιωτικής Ασφάλισης Ζωής Τα Επαγγελματικά Σωματεία Ο κλαδικός Τύπος 26

27 Τα διαμεσολαβούντα στην ασφάλιση Πρόσωπα Στη συνέχεια, θα γίνει αναφορά στη διάκριση της ασφαλιστικής αγοράς σε (Δραγώνα, 2007): καταναλωτική ασφαλιστική αγορά, με ασφαλίσεις που υπογράφονται για ιδιωτικούς λόγους, όπως συνήθως είναι η ασφάλιση ζωής, κατοικίας, οικοσκευής επαγγελματική ασφαλιστική αγορά, η οποία περιλαμβάνει την πραγματοποίηση ασφαλίσεων για επαγγελματικούς λόγους, όπως η ασφάλιση των βιομηχανικών κινδύνων κατά πυρκαγιάς, πλημμύρας, βλάβης των μηχανών, απώλειας κερδών, επαγγελματικής αστικής ευθύνης. 2.3 Ιστορική διαδρομή της ιδιωτικής ασφάλισης Η ιδιωτική ασφάλιση σαν ιδέα προέρχεται από τα αρχαία χρόνια με ορισμένες ισχυρές ενδείξεις εμφάνισης στην Μεσοποταμία. Κατά τη διάρκεια ανάπτυξης χερσαίων μεταφορών, οι έμποροι πραγματοποιούσαν συμφωνίες μεταξύ τους με σκοπό να αντιμετωπίσουν όλοι μαζί σαν σύνολο πιθανές απώλειες ή βλάβες των εμπορευμάτων που μετέφεραν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους. Στην αρχαία Ελλάδα, εντοπίζονται μορφές άσκησης ασφάλισης στις θαλάσσιες ασφαλίσεις από αρκετούς ιστορικούς. Η οικονομική ισχυροποίηση της Αθήνας κατά τους κλασικούς χρόνους, η ανάγκη μεταφοράς αγαθών από και προς τις αποικίες της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας σε συνδυασμό με την ύπαρξη αυξημένων κινδύνων που χαρακτήριζαν τις θαλάσσιες μεταφορές για τα εμπορεύματα και για τα πλοία (π.χ. τρικυμίες, απώλεια φορτίων για να σωθεί το πλοίο, ναυάγια) οδήγησαν ιστορικά στην υιοθέτηση ιδιόμορφων μηχανισμών ασφάλισης. Η συμφωνία προέβλεπε πως ο έμπορος που επιθυμούσε να καλύψει τους κινδύνους από τη θαλάσσια μετακίνηση των εμπορευμάτων του δανειζόταν από ειδικευμένους στις θαλάσσιες μεταφορές δανειστές ποσό που αντιστοιχούσε στην αξία των εμπορευμάτων. Εάν τα εμπορεύματα κατέφθαναν στον προορισμό τους, ο έμπορος επέστρεφε το ποσό του δανείου που είχε πάρει μαζί με ένα αρκετά μεγάλο τόκο. Εάν όμως τα εμπορεύματα 27

28 δεν έφταναν στο λιμάνι, τότε κρατούσε τα χρήματα. Η παραπάνω συμφωνία έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τις σημερινές ασφαλιστικές συμβάσεις (Δούκας, 1988). Άλλες χρονικές περίοδοι και χώρες που εμφανίζονται μορφές ασφαλιστικών συμβολαίων είναι: στην ρωμαϊκή εποχή με συμβόλαια στην ίδια φιλοσοφία με την Αθήνα, αλλά με εξελιγμένη μορφή θαλάσσιας ασφάλισης στην Ισπανία κατά τα τέλη του Μεσαίωνα (1453) δημιουργείται το πρώτο ολοκληρωμένο δίκαιο που ρυθμίζει τις θαλάσσιες ασφαλίσεις στην Ιταλία, Πορτογαλία, Ολλανδία και Γαλλία χρησιμοποιούνται παρόμοιες συμβάσεις με αυτέ που προαναφέρθηκαν και στην Ολλανδία (1629) συστήνεται η πρώτη ασφαλιστική εταιρία για την ασφάλιση θαλάσσιων μεταφορών. Ορισμένα κομβικά σημεία που συνέβαλλαν στη δημιουργία πιο σύνθετων ασφαλιστικών συμβολαίων και συμβολαίων που κάλυπταν και άλλες πιθανές ζημίες πέραν των θαλάσσιων, ήταν (Δούκας, 1988): στο Λονδίνο (1666) δημιουργούνται οι πρώτες ασφαλιστικές εταιρίες κατά της πυρκαγιάς στην αρχαία Αίγυπτο και στη συνέχεια στην Ελλάδα και τους Ρωμαίους δημιουργούνται ασφάλειες για κάλυψη σε έξοδα κηδείας στην Αγγλία (1698) εμφανίζεται και δημιουργείται η πρώτη ασφαλιστική εταιρεία ζωής στην Τεργέστη (1789) ιδρύεται από Έλληνες η εταιρία «SocietaGreca d Assicurazioni», ενώ παρόμοιες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες πραγματοποιούνται στην Οδησσό και στην Κωνσταντινούπολη ίδρυση στην ελληνική επικράτεια εταιριών, όπως η «Ελλάς» στη Σύρο (1828) και οι εταιρίες «Αχαϊκή της θαλασσοπλοΐας Εταιρία» και «Αδριατική Πυρασφαλιστική» (1839) στην πόλη των Πατρών στην Αθήνα (1857) ιδρύεται η ασφαλιστική εταιρία «ΦΟΙΝΙΞ» και η εταιρία «ΕΘΝΙΚΗ» (1891) ως θυγατρική της Εθνικής Τράπεζας, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα αδιάλειπτα. 28

29 Σε μια δύσκολη περίοδο, αυτή της κατοχής και παρά τις γενικότερες δύσκολες συνθήκες τις οποίες αντιμετωπίζει ο πληθυσμός της χώρας, δημιουργείται σημαντικός αριθμός νέων ασφαλιστικών εταιριών, οι οποίες συνολικά υπολογίζονται πάνω από 40. Το 1945, δηλαδή μετά το τέλος της γερμανικής κατοχής, αρχίζουν και λειτουργούν στην Ελλάδα 143 συνολικά ασφαλιστικές εταιρίες, οι εργασίες των οποίων επικεντρώνονται στις ασφαλίσεις ζημιών. Οι ασφαλίσεις ζωής θα παραμείνουν στάσιμες για αρκετά χρόνια ακόμα, ενώ μόλις τη δεκαετία του 1970 θα υπάρξει συστηματική κινητικότητα στις ασφαλίσεις αυτές. Σήμερα, η ιδιωτική ασφάλιση διεθνώς γνωρίζει ανοδική πορεία, καλύπτοντας ένα ευρύτατο φάσμα αγαθών και υπηρεσιών. Παράλληλα, ανοίγονται προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης του κλάδου, οι οποίες αποδίδονται στην τάση που επικρατεί πλέον για τη συμπλήρωση της κοινωνικής ασφάλισης από ιδιωτικά ασφαλιστικά σχήματα στο χώρο των συντάξεων και της υγείας. Στην τάση αυτή οδήγησαν οι δημογραφικές μεταβολές που συντελούνται τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς παρατηρείται αύξηση του προσδόκιμου ζωής, μειωμένη γεννητικότητα και άνοδος του βιοτικού επιπέδου (Δούκας, 1988). 2.4 Τα οφέλη της ιδιωτικής ασφάλισης για την κοινωνία Ο κλάδος της ιδιωτικής ασφάλισης είναι από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της σύγχρονης κοινωνίας. Παράλληλα, με τις καλύψεις και τις αποζημιώσεις που προσφέρει στους ασφαλισμένους η ιδιωτική ασφάλιση, έχει μια σειρά από θετικές επιδράσεις για την κοινωνία, οι οποίες, σύμφωνα με τον Νεκτάριο (2003) είναι: Μειωμένη ανάγκη πρόσθετων αποθεματικών Η ιδιωτική ασφάλιση έχει ως κύριο σκοπό την αντιμετώπιση του κινδύνου. Έτσι, οι ασφαλισμένοι δεν έχουν τόσο έντονη την ανάγκη να αποθηκεύσουν για να αντιμετωπίσουν μελλοντικές πιθανές ζημίες. Οι ασφαλιστές προβλέπουν τις συγκεκριμένες ανάγκες σε αποθεματικά και αποθηκεύουν εκείνοι τα επίπεδα αποθεματικών που κρίνουν κατάλληλα. Αυτό έχεις ως 29

30 αποτέλεσμα τη βελτίωση της κατανομής των παραγωγικών πόρων της οικονομίας. Πηγή επενδυτικών κεφαλαίων Το επίπεδο ανάπτυξης, οι αγορές κεφαλαίων και η ανάπτυξη της οικονομίας είναι μερικοί κλάδοι της οικονομίας που επηρεάζονται θετικά από τον κλάδο ιδιωτικής ασφάλισης. Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις είναι από τους κορυφαίους θεσμικούς επενδυτές παγκόσμια. Ακόμη, η λειτουργία των ασφαλιστικών αγορών απαλλάσσει τα άτομα και τις επιχειρήσεις από την αβεβαιότητα των μελλοντικών ζημιογόνων ενδεχομένων. Με αυτό τον τρόπο σημειώνεται βελτίωση της κατανομής των πόρων μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης. Μειωμένος πιστωτικός κίνδυνος Η ασφάλιση αποτελεί τη βάση της αποτελεσματικής λειτουργίας του πιστωτικού συστήματος. Το άτομο ή η επιχείρηση που έχουν επαρκή ασφαλιστική κάλυψη αποτελούν καλύτερο πιστωτικό κίνδυνο για το τραπεζικό σύστημα. Σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των δανειοδοτήσεων δεν θα ήταν εφικτή, εάν δεν υπήρχε η παράλληλη αποτελεσματική ασφαλιστική κάλυψη των αντίστοιχων δραστηριοτήτων. Πρόληψη ζημιών Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις έχουν ως δραστηριότητα την επέκταση σε προγράμματα πρόληψης ζημιών, έτσι ώστε να περιορίσουν την έκταση και την συχνότητα μιας ζημιάς. Αυτή είναι μια ζωτική ασφαλιστική λειτουργία, για τον περιορισμό των συνολικών ζημιών. Το κοινωνικό όφελος προκύπτει από τον περιορισμό τόσο των άμεσων όσο και των έμμεσων ζημιών. Συχνές περιπτώσεις κάλυψης ζημιών είναι η οδική ασφάλεια, προγράμματα για εργατικά ατυχήματα, προγράμματα για πρόληψη πυρκαγιών, κλοπών αυτοκινήτων, ελαττωματικών προϊόντων κ.α. 30

31 Βελτίωση κοινωνικής και επιχειρηματικής σταθερότητας Οι ασφαλιστικές αγορές, μέσω της λειτουργία τους, συμβάλλουν στο να μειωθεί η αβεβαιότητα τόσο των ατόμων όσο και των επιχειρήσεων που θα επιφέρουν με τη σειρά τους κοινωνική σταθερότητα. 2.5 Νομικό και Θεσμικό πλαίσιο Η ισχύουσα νομοθεσία δίνει τον ακόλουθο ορισμός για την ιδιωτική ασφάλιση: είναι η ασφάλιση που παρέχεται κατά κανόνα από ιδιωτικούς φορείς και διέπεται από διατάξεις ιδιωτικού δικαίου. Ο φορέας είναι κατά κανόνα εμπορική επιχείρηση και η ασφαλιστική σχέση που τον συνδέει με τον ασφαλισμένο είναι η ασφαλιστική σύμβαση. Η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων που διέπει κάθε ιδιωτική ασφάλιση κάμπτεται μόνο στις υποχρεωτικές ασφαλίσεις και μόνο ως προς την υποχρέωση σύναψης ασφάλισης για την κάλυψη ορισμένων κινδύνων μέχρι κάποιου ανώτατου ορίου (Αλεξόπουλος, 2007). Η οικοδόμηση της ιδιωτικής ασφάλισης σε σταθερές βάσεις προϋποθέτει την ύπαρξη καλού ασφαλιστικού δικαίου. Η ιδιωτική ασφάλιση εκτός από ένα οικονομικό αγαθό, είναι και μια σύμβαση που δημιουργεί υποχρεώσεις και για τους δυο συμβαλλομένους και ρυθμίζεται κυρίως από το νόμο και για τους γενικούς και ειδικούς όρους των συναλλαγών (Αλεξόπουλος, 2007). Ενδεικτικά, η σύμβαση υπάγεται στις μεθόδους ερμηνείας του Αστικού Κώδικα (άρθρα 173 και 200). Το ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο είναι ένα σύνολο των κανόνων δικαίου, σύμφωνα με το οποίο γίνεται ρύθμιση: της ασφαλιστικής σύμβασης (σύμφωνα με τον 2496/1997), της υποχρεωτικής ασφάλισης (σύμφωνα με τον 489/1796 και τα Π.Δ. 339/1996), της οργάνωσης και της λειτουργίας των φορέων της ιδιωτικής ασφάλισης (400/1970), δηλαδή ασφαλιστικών εταιριών καθώς και το καθεστώς των βοηθητικών προσώπων (ν.1569/1985). 31

32 2.6 Θεωρητικό και ερευνητικό υπόβαθρο Οικονομική ανάλυση ιδιωτικής ασφάλισης Η υπηρεσία μελετών της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδας στα πλαίσια της έγκυρης και επιστημονικής ενημέρωσης των Εταιριών - Μελών της, συνέταξε μια σειρά από ετήσιες στατιστικές εκθέσεις - μελέτες, οι οποίες παρουσιάζουν τα οικονομικά μεγέθη που απορρέουν από τη δραστηριότητα των Ασφαλιστικών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα από το 2001 έως και το Παράλληλα γίνεται τοποθέτηση - οριοθέτηση του κλάδου μέσα στα πλαίσια της Ελληνικής Οικονομίας, καταγράφοντας τη συμμετοχή του στην οικονομική δραστηριότητα της χώρας, αλλά και στα γενικότερα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ασφαλιστικής Αγοράς. Η Ένωση Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδας αποτελεί τον κύριο φορέα εκπροσώπησης των Ασφαλιστικών Επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, αριθμεί 64 μέλη, στα οποία αντιστοιχούν το 95% της παραγωγής ασφαλίστρων. Στην συγκεκριμένη μελέτη, η εξέταση της πορείας του κλάδου της Ιδιωτικής Ασφάλισης ξεκινάει από το έτος 2001, στο οποίο λάβανε χώρα σημαντικές μεταβολές στην ελληνική οικονομία, όπως η ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ και η υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος, και ολοκληρώνεται με το έτος 2012, με κύρια χαρακτηριστικά τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, την αύξηση της φορολογίας και τον εν γένει περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα γίνεται μια χαρτογράφηση των βασικών μεγεθών του κλάδου στο διάστημα αυτών των δεκατριών ετών. Αρχικά παρουσιάζονται κάποια ποσοτικά μεγέθη του κλάδου, όπως το πλήθος των ασφαλιστικών εταιριών, η εγγεγραμμένη παραγωγή ασφαλίστρων, οι συνολικές αποζημιώσεις και παροχές που καταβλήθηκαν, το σύνολο των επενδύσεων των εταιριών και τα κέρδη χρήσεως προ φόρων. 32

33 Πίνακας 2.1: Πλήθος εταιρειών, παραγωγή ασφαλίστρων και καταβολή αποζημιώσεων ( ) Έτος Πλήθος εταιρειών Παραγωγή ασφαλίστρων (δισ. Ευρώ) Καταβολή αποζημιώσεων (δισ. Ευρώ) ,8 1, ,1 1, ,5 1, ,9 1, ,3 2, ,7 2, ,1 2, ,2 2, ,4 2, ,3 2, , ,4 3, ,8 3 Πηγή: ΕΑΕΕ 2 Οι Ασφαλιστικές Επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα ανάλογα με την παραγωγή που παρουσιάζουν, διαχωρίζονται σε Ζωής, Ζημιών ή Μικτές (ζωής και ζημιών παράλληλα). Επίσης η μορφή δραστηριότητάς τους τις κατατάσσει σε Ανώνυμες Ασφαλιστικές Εταιρίες, Υποκαταστήματα Αλλοδαπών Εταιριών και σε Αλληλοασφαλιστικούς Συνεταιρισμούς. Το πλήθος τους συνεχώς μειώνεται αντανακλώντας το κύμα συγχωνεύσεων και εξαγορών που ακολούθησε την απελευθέρωση της Ευρωπαϊκής Αγοράς, αλλά και πτωχεύσεων (Πίνακας 2.1). Η παραγωγή ασφαλίστρων παρουσιάζει μια συνεχόμενη αύξηση μέχρι το 2009, η οποία όμως δεν διατηρείται και τα επόμενα χρόνια. (Ε.Α.Ε.Ε, 2012)

34 Διάγραμμα 2.1: Παραγωγή ασφαλίστρων και καταβολή αποζημιώσεων ( ) Παραγωγή ασφαλίστρων Καταβολή αποζημιώσεων Πηγή: ΕΑΕΕ Στο Διάγραμμα 2.1, όπου απεικονίζονται η παραγωγή ασφαλίστρων και οι καταβληθέντες αποζημιώσεις, παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει ανάλογη πορεία στην διάρκεια όλης της δεκαετίας που εξετάζουμε. Συγκεκριμένα όσο η παραγωγή ασφαλίστρων αυξάνεται μέχρι και το 2009, αντίστοιχα αυξάνονται ποσά καταβληθέντων αποζημιώσεων, όμως από το 2010 όπου ξεκινάει η καταγραφή μείωσης της παραγωγής, οι καταβύθισες αποζημιώσεις εξακολουθούν να έχουν ανοδική πορεία, με μικρό ρυθμό μεν αλλά αυξητικό δε. Σημαντική κάμψη καταγράφεται στα σημαντικότερα οικονομικά μεγέθη των ασφαλιστικών επιχειρήσεων το 2011 και Στις ζημιές προ φόρων προστέθηκαν οι φορολογικές επιβαρύνσεις, σχηματίζοντας ένα ζημιογόνο αποτέλεσμα χρήσης 900 και 600 εκατομμυρίων ευρώ αντίστοιχα. Στον Πίνακα 2.2, που ακολουθεί παρουσιάζονται αναλυτικά τα κέρδη/ ζημίες προ φόρων για το , καθώς και τα σημαντικότερα οικονομικά μεγέθη, όπως Ιδία Κεφάλαια, Σύνολο Ενεργητικού και Σύνολο Επενδύσεων. 34

35 Πίνακας 2.2: Ίδια κεφάλαια, σύνολο ενεργητικού, σύνολο επενδύσεων και κέρδη/ζημίες προ φόρων σε εκατ. ευρώ ( ) Έτος Ίδια κεφάλαια Σύνολο Ενεργητικού Σύνολο επενδύσεων Κέρδη/Ζημίες προ φόρων , , ,4 9577, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 Πηγή: ΕΑΕΕ Στα Διαγράμματα 2.2 και 2.3 παρουσιάζεται η διαγραμματική απεικόνιση του Πίνακα 2.2. Βλέπουμε μια αυξητική πορεία των ιδίων κεφαλαίων από το 2001 μέχρι και το Από εκεί και έπειτα με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης παρατηρούνται σκαμπανεβάσματα. Όπως γίνεται ευδιάκριτο και από τον Πίνακα, αλλά και από το Διάγραμμα 2.2, και τα τρία οικονομικά μεγέθη (ίδια κεφάλαια, σύνολο ενεργητικού και σύνολο επενδύσεων) ακολουθούν την ίδια πορεία στο πέρασμα του διαστήματος

36 Διάγραμμα 2.2: Ίδια κεφάλαια, σύνολο ενεργητικού και σύνολο επενδύσεων σε εκατ. ευρώ ( ) Ίδια κεφάλαια Σύνολο ενεργητικού Σύνολο επενδύσεων Πηγή: ΕΑΕΕ Η εμφάνιση της οικονομικής κρίσης είναι ιδιαίτερα αισθητή στα κέρδη/ζημίες προ φόρων. Το Διάγραμμα 2.3 είναι χαρακτηριστικό, καθώς το 2008 είναι η πρώτη χρονιά από το 2001 με τη μεγαλύτερη εμφάνιση ζημιών. Βέβαια, τόσο το 2002 όσο και το 2004 εμφανίστηκαν ζημίες, αλλά μικρότερης έντασης. Η χειρότερη χρονιά από άποψη ζημιών ήταν το 2011 και το Φαίνεται, παρόλα αυτά, το 2013 να ανακάμπτει η ασφαλιστική αγορά, σημειώνοντας τα περισσότερα κέρδη στο εξεταζόμενο χρονικό διάστημα. 36

37 Διάγραμμα 2.3: Κέρδη/ζημίες προ φόρων σε εκατ. ευρώ ( ) Πηγή: ΕΑΕΕ Ένας ακόμη σημαντικός δείκτης της πορείας του κλάδου των ασφαλίσεων είναι το χρηματικό ποσό των ασφαλίστρων σαν ποσοστό του ΑΕΠ. Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 2.4, η κρίση επηρέασε μερικώς το εν λόγω ποσοστό, καθώς η μικρή μείωση που σημειώθηκε το 2011, αλλά από το 2013 και έπειτα δείχνει να επιστρέφει στα προ κρίσης επίπεδα. Διάγραμμα 2.4: Ποσοστό ασφαλίστρων επί του ΑΕΠ ( ) Πηγή: ΕΑΕΕ 37

38 2.6.2 Επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών του ασφαλιστικού κλάδου Άλλος ένας σημαντικός παράγοντας για την επιβίωση των εταιριών είναι ο βαθμός ικανοποίησης των πελατών, ιδιαίτερα σε εταιρίες παροχής υπηρεσιών όπου η δημιουργία και διατήρηση καλών σχέσεων αποτελεί πυλώνα στήριξης τους. Η Ανδρονίκη Ζαφειροπούλου το 2011, στα πλαίσια της μεταπτυχιακής της διατριβής εκπόνησε μια έρευνα σχετικά με το επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών στον ασφαλιστικό κλάδο. Τα στοιχεία της έρευνας συγκεντρώθηκαν μέσω δομημένων ερωτηματολογίων και αναλύθηκαν στατιστικά. Το δείγμα αποτελείται από 80 διαμεσολαβούντες (ασφαλιστικοί σύμβουλοι και πράκτορες), μέλη του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης. Ο ρόλος του διαμεσολαβούντα στην ιδιωτική ασφάλιση είναι ιδιαίτερα κρίσιμος, αφενός γιατί αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των εταιριών και των τελικών πελατών και αφ' εταίρου διότι η υποκειμενική άποψη τους δύναται να επηρεάσει την καταναλωτική συμπεριφορά των πελατών, άρα και τις χρηματοοικονομικές αποδόσεις των εταιριών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πωλήσεις στον κλάδο ζωής γίνονται στο μεγαλύτερο ποσοστό τους μέσω ασφαλιστικών συμβούλων, ενώ στον κλάδο γενικών ασφαλίσεων μέσω ασφαλιστικών πρακτόρων (Ζαφειροπούλου, 2011). Ως κύριο σκοπό η έρευνα είχε την αναγνώριση των παραγόντων οι οποίοι, σύμφωνα με τους πελάτες είναι κρίσιμοι για τον καθορισμό της ποιοτικής παροχής υπηρεσιών. Ως εκ τούτου καθορίστηκαν πέντε διαστάσεις ποιότητας με την ακόλουθη κατάταξη: Ανταπόκριση Εμπάθεια Ασφάλεια Αξιοπιστία Έμπρακτα στοιχεία επιχείρησης 38

39 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η έρευνα στο σημείο όπου οι εταιρίες που έχουν συγκεντρώσει συνολικά τις χαμηλότερες τιμές και στους πέντε άξονες (Εθνική Ασφαλιστική και Interlife), έχουν λάβει πιστοποίηση ISO 9002, για τα Πρότυπα Διασφάλισης Ποιότητας. Προφανώς υπάρχει διαφορετική προσέγγιση των προδιαγραφών ποιότητας που ορίζουν τα στελέχη των επιχειρήσεων και των παρεχόμενων υπηρεσιών που εισπράττουν οι πελάτες τους, γεγονός που πρέπει να αντιμετωπισθεί, ώστε να μην δημιουργείται αίσθημα αδιαφορίας και δυσαρέσκειας στους πελάτες και αρνητικό κλίμα προς την επιχείρηση. Σύμφωνα άλλωστε και με τον Ghobadian (1994) " Κοστίζει τέσσερις φορές περισσότερο το να προσελκύσεις νέους πελάτες από το να διατηρήσεις του υπάρχοντες, ενώ ταυτόχρονα ένας δυσαρεστημένος πελάτης μοιράζεται την αρνητική εμπειρία του κατά μέσο όρο με περισσότερα από τρία άτομα" (σελ 43-66) Συμπεριφορά των καταναλωτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση Ποιά όμως είναι τελικά η στάση των καταναλωτών έναντι στην ιδιωτική ασφάλιση; Ποιές είναι οι προσδοκίες, οι επιθυμίες και οι πεποιθήσεις των καταναλωτών; Ο Αλεξόπουλος Σωτήριος μέσω έρευνας που διενήργησε το 2007, προσπάθησε να δώσει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, αλλά και να αποτυπώσει την άποψη των καταναλωτών για την κοινωνική και ιδιωτική ασφάλιση, αλλά και για την συνύπαρξη των δυο. Η συλλογή των στοιχείων έγινε μέσο συμπλήρωσης δομημένων ερωτηματολογίων, με τη μορφή συνέντευξης. Το δείγμα αποτελούνταν από πολίτες της Κρήτης, της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας και της Μακεδονίας, σε πλήθος 150 ατόμων. Παρόλο το μικρό πλήθος του δείγματος σε σχέση με τον προς εξέταση πληθυσμό, η έρευνα οδήγησε σε διεξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 50,67% του δείγματος δήλωσε ότι η κοινωνική ασφάλιση είναι μη επαρκής, αλλά μόνο το 20,59% και 14,70% έχουν ασφάλεια υγείας ή ζωής αντίστοιχα. Τα ποσοστά αυτά είναι ιδιαίτερα χαμηλά, εάν αναλογιστούμε ότι το 82% των ερωτηθέντων είναι ασφαλισμένοι σε κάποια ασφαλιστική εταιρία, γεγονός που πιθανότατα προκύπτει λόγω νομοθεσίας (υποχρεωτική ασφάλιση αυτοκινήτων) και 39

40 όχι λόγω αυξημένης ασφαλιστικής συνείδησης. Συνεχίζοντας την ανάλυση της έρευνας διαπιστώνεται ότι τα μηνύματα είναι ελπιδοφόρα, καθώς το 80% των ερωτηθέντων επιθυμούν να συνάψουν νέο συμβόλαιο ή όσοι έχουν ήδη επιθυμούν να επεκτείνουν τη συνεργασία τους με ασφαλιστική εταιρία. Τέλος αξιολογώντας τους παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή μιας ασφαλιστικής εταιρίας, τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν 1) η φερεγγυότητα, 2) η φήμη, 3) η ποικιλία καλύψεων - ικανοποιητικά προϊόντα, ενώ η φθηνότερη τιμή - οικονομικότερο ασφάλιστρο κατατάσσεται στην έκτη θέση σε πλήθος εννέα παραγόντων. Παρόμοια μελέτη διενήργησε και η Ορφανιώτη Μαρία το 2014 γύρω από τη στάση και εμπειρία των καταναλωτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση. Η συλλογή των στοιχείων έγινε μέσω ημι-δομημένου ερωτηματολογίου, και σε αυτή την περίπτωση με τη μορφή προσωπικής συνέντευξης. Χρησιμοποιήθηκε σχετικά μικρό δείγμα (14 ατόμων) με αρκετά ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Η έρευνα συμπεραίνει πως τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ιδιωτική ασφάλιση στην Ελλάδα μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο κατηγορίες: Η πρώτη, περιλαμβάνει αυτά που προέρχονται από το θεσμικό και εποπτικό πλαίσιο της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς, ενώ η δεύτερη τα διαρθρωτικής φύσεως προβλήματα που συνδέονται με τη δομή της αγοράς και την καθημερινή λειτουργία των επιχειρήσεων. Ακόμα, απαραίτητη όμως παράμετρο για την ανάπτυξη της ιδιωτικής ασφάλισης στην Ελλάδα, αλλά και διατήρηση του μεγέθους της σε βάθος χρόνου αποτελεί η αύξηση της ασφαλιστικής συνείδησης των Ελλήνων καταναλωτών. Τέλος, η έρευνα ισχυρίζεται πως πρέπει να στραφούν οι ασφαλιστικές εταιρείες σε δημιουργία περισσότερο ανταγωνιστικών προϊόντων, στην εύρεση και αξιοποίηση εναλλακτικών δικτύων διανομής, στην γενικότερη αναβάθμιση των ασφαλιστικών υπηρεσιών και των πληροφοριακών συστημάτων. 40

41 2.6.4 Μέλλον της ιδιωτικής ασφάλισης Την ιδιωτική ασφάλιση στην Ελλάδα, μελέτησε και το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (Ι.Ο.Β.Ε.) συντάσσοντας μια κλαδική μελέτη το Η μελέτη αυτή εξετάζει την ανάπτυξη του κλάδου και τις προοπτικές εξέλιξης του αναλύοντας πέντε βασικούς πυλώνες: την Ζήτηση, την Προσφορά, την Χρηματοοικονομική κατάσταση, το Θεσμικό πλαίσιο και τον Ανταγωνισμό. Αναλύοντας ξεχωριστά κάθε ένα από του πέντε πυλώνες και ξεκινώντας με την Ζήτηση, ορίζει την τιμή της παρεχόμενης υπηρεσίας, το εισόδημα των καταναλωτών και το σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης ως τους βασικούς παράγοντες που την προσδιορίζουν. Η εξέλιξη της ζήτησης θα εξαρτηθεί σε σημαντικό βαθμό, από την τιμολογιακή πολιτική που θα υιοθετήσουν οι επιχειρήσεις του κλάδου. Τιμολογιακή αύξηση των ασφαλιστικών υπηρεσιών θα οδηγήσει σε συρρίκνωση του κλάδου. Καταλύτης στην εξέλιξη της ζήτησης μπορεί να θεωρηθεί και η συμμετοχή της ιδιωτικής ασφάλισης σε θέματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και νοσηλείας. Ουσιαστικά η ιδιωτική ασφάλιση ενεργώντας συμπληρωματικά, μέσω εναλλακτικών συνταξιοδοτικών και αποταμιευτικών προγραμμάτων, μπορεί να αποτελέσει βασικό σημείο στήριξης του συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης (Μανιάτης και Χατζής, 2004). Η Ελληνική ασφαλιστική αγορά παρουσιάζει μια τάση συγκέντρωσης, όμως ο αριθμός των εταιριών που δραστηριοποιούνται στον χώρο εξακολουθεί να είναι μεγάλος, ειδικά στον κλάδο ασφάλισης αυτοκινήτων. Ο εσωτερικός ανταγωνισμός που αναπτύσσεται, κυρίως λόγω της χαμηλής τιμολογιακής πολιτικής που εφαρμόζουν οι μικρές και αδύναμες επιχειρήσεις, προσδοκώντας αύξηση του μεριδίου τους στην αγορά, έχει ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση του συνόλου των επιχειρήσεων του κλάδου, μέσω του επικουρικού κεφαλαίου. Συγκεκριμένα το επικουρικό κεφάλαιο του κλάδου ασφάλισης αστικής ευθύνης οχημάτων, έχει τεράστια ανοίγματα, οδηγώντας αρκετές από τις εταιρίες είτε σε πτώχευση, είτε σε ανάκληση της άδειας λειτουργίας τους. Η ανάλυση των οικονομικών μεγεθών του κλάδου και η χρηματοοικονομική ανάλυση μέσω δεικτών, δείχνει ότι χαρακτηρίζεται από ταχεία συρρίκνωση κατά τα πρώτα έτη 41

42 της νέας χιλιετίας. Παρατηρείται χαμηλός ρυθμός αύξησης των επενδύσεων και επίσης χαμηλός βαθμός διείσδυσης του κλάδου στο σύνολο της οικονομίας (ΑΕΠ). Η διείσδυση της ιδιωτικής ασφάλισης είναι υψηλή στις βιομηχανικές χώρες και πολύ χαμηλότερη στις αναδυόμενες αγορές, γεγονός που αναδεικνύει το σημείο της οικονομικής ανάπτυξης ως το σημαντικότερο προσδιοριστικό παράγοντα. Τον πρώτο σταθμό στην εξέλιξη της νομοθεσίας για την ιδιωτική ασφάλιση στην Ελλάδα, αποτελεί το νομοθετικό διάταγμα 400/1970 "Περί Ιδιωτικής Επιχειρήσεως Ασφαλίσεις", το οποίο και έθεσε τις βάσεις για τη λειτουργία των ασφαλιστικών εταιριών. Ενδεικτικά ακολουθεί ο νόμος 489/1976 για την υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης ατυχημάτων από αυτοκίνητα. Η ελληνική νομοθεσία τροποποιείται και προσαρμόζεται με τις οδηγίες της Ε.Ε με το διάταγμα 252/1996, για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών στα κράτη - μέλη, καθώς και για την καθιέρωση ενιαίας άδειας λειτουργίας. Στη συνέχεια μια σειρά προεδρικών διαταγμάτων (159/1998, 169/2000, 288/2002, 10/2003) αποτελούν τις πιο πρόσφατες εξελίξεις της ελληνικής νομοθεσίας, με στόχο την πλήρη εναρμόνιση της με την Ευρωπαϊκή, όπως ορίζουν σχετικές οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το θεσμικό πλαίσιο του κλάδου έχει σημειώσει σημαντικά βήματα προόδου, όμως το σημαντικότερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η Ιδιωτική ασφάλιση στην Ελλάδα, είναι η ανεπαρκής εποπτεία των ασφαλιστικών εταιριών. Η ομαλή λειτουργία εξασφαλίζεται όταν η εποπτεύουσα αρχή δρα προληπτικά και όχι κατασταλτικά. Σειρά προβλημάτων όπως αθέμιτος ανταγωνισμός, αφερεγγυότητα ασφαλιστικών εταιριών, τα οποίο παραμένουν άλυτα, αφήνουν εκτεθειμένους και απροστάτευτους τους ασφαλισμένες και κατ' επέκταση και τον θεσμό της ιδιωτικής ασφάλισης (Μανιάτης και Χατζής, 2004). O ανταγωνισμός στην ελληνική ασφαλιστική αγορά είναι έντονος. Αιτίες αυτού του έντονου ανταγωνισμού είναι ο μεγάλος αριθμός των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο, η κάμψη των ρυθμών ανάπτυξης της αγοράς και η ισχυρή διαπραγματευτική δύναμη των πελατών, των αντασφαλιστών και του δικτύου διανομής ασφαλιστικών προϊόντων. Ο δυνητικός ανταγωνισμός που προέρχεται από τον κίνδυνο εισόδου νέων επιχειρήσεων στον κλάδο αποτελεί σημαντικό προσδιοριστικό παράγοντα της δομής του κλάδου και του επιπέδου κερδοφορίας των ασφαλιστικών εταιριών. Ταυτόχρονα, η παροχή ασφαλιστικών υπηρεσιών από εταιρείες που δεν είναι εγκατεστημένες στην Ελλάδα, αλλά και η ύπαρξη 42

43 εξειδικευμένων ασφαλιστικών εταιριών, οι οποίες μπορούν να δραστηριοποιηθούν σε συγκεκριμένα τμήματα της ασφαλιστικής αγοράς δημιουργούν ισχυρές ανταγωνιστικές πιέσεις στον κλάδο και συντελούν στη μείωση της κερδοφορίας του. Οι στρατηγικές που υιοθετούν οι επιχειρήσεις του ασφαλιστικού κλάδου στην εγχώρια αγορά κατά τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με πρωτογενή έρευνα του ΙΟΒΕ, επικεντρώνονται (Μανιάτης και Χατζής, 2004): θα συνεχιστούν εξαγορές ασφαλιστικών εταιριών και θα εγκατασταθούν και άλλες πολυεθνικές θα ενταθεί ο ανταγωνισμός με προοπτική να εξυγιανθεί η εσωτερική αγορά προς όφελος των καταναλωτών αλλά και του θεσμού θα επενδύουν σε νέες τεχνολογίες και θα προσφέρουν νέα ασφαλιστικά προϊόντα θα λειτουργήσει το προεδρικό διάταγμα για τους διαμεσολαβούντες με συνέπεια τη κάθαρση και την εξυγίανση του πολυάνθρωπου τομέα της ασφαλιστικής αγορά θα επαναπροσδιορίσουν τη τιμολογιακή τους πολιτική και την πολιτική της ανάληψης κινδύνων θα ενισχύσουν τη κεφαλαιακή τους επάρκεια, τη ρευστότητα και το περιθώριο φερεγγυότητας υπό το φως των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων, του νέου συστήματος φερεγγυότητας Solvency II 3 Εποπτική Αρχή καθώς και τη νέα Ανεξάρτητη θα ενισχύσουν τη στρατηγική Marketing ώστε να έρθουν πιο κοντά στους καταναλωτές 3 Το Solvency II (Φερεγγυότητα ΙΙ) αποτελεί τη νέα κοινοτική οδηγία που θα ρυθμίζει απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας των ασφαλιστικών επιχειρήσεων και τέθηκε σε εφαρμογή από την 31η Οκτωβρίου, Το Solvency II θεσπίζει ένα ενιαίο σύστημα υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων σε όλες τα κράτη μέλη της Ε.Ε. το οποίο θα αντικαταστήσει πλήρως το τρέχον σύστημα, υιοθετώντας τεχνικές διαχείρισης κινδύνων, εταιρικής διακυβέρνησης και διαφάνειας, οι οποίες κρίνονται πλέον απαραίτητες για την ορθή λειτουργία της αγοράς και την προστασία του καταναλωτή ασφαλισμένου μέσα στο σύγχρονο, πολύπλοκο και συνεχώς εξελισσόμενο χρηματοοικονομικό σύστημα. Από το πεδίο της Οδηγίας Solvency II εξαιρούνται οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις των οποίων τα ακαθάριστα ετήσια έσοδα από ασφάλιστρα δεν υπερβαίνουν τα 5 εκατ. EUR, οι επιχειρήσεις των οποίων οι συνολικές τεχνικές προβλέψεις συμπεριλαμβανομένων των ανακτήσιμων ποσών από αντασφαλιστικές συμβάσεις και Φορείς Ειδικού Σκοπού δεν υπερβαίνουν τα 25 εκατ. EUR και οι επιχειρήσεις που ανήκουν σε όμιλο και οι συνολικές τεχνικές προβλέψεις του ομίλου, συμπεριλαμβανομένων των ανακτήσιμων ποσών από αντασφαλιστικές συμβάσεις και Φορείς Ειδικού Σκοπού, δεν υπερβαίνουν τα 25 εκατ. EUR ( 43

44 θα περιορίσουν τα λειτουργικά τους έξοδα και κόστη θα προχωρήσουν στη διεθνή επέκταση σε αναπτυσσόμενες χώρες των Βαλκανίων αλλά και της Ανατολής 2.7 Ερευνητικές υποθέσεις Οι ερευνητικές υποθέσεις που θα εξετασθούν είναι οι ακόλουθες: Η εμπειρία των πολιτών από την ήδη υπάρχουσα ασφάλιση τους. Η γνώμη τους για την ιδιωτική ασφάλιση. Η επιθυμία τους να στραφούν προς την ιδιωτική ασφάλιση. Οι λόγοι που ακόμη δεν έχουν πραγματοποιήσει κάποιος είδος ασφάλισης. Η σχέση που έχουν οι πολίτες με τις ασφαλιστικές εταιρείες και κυρίως με τον άμεσο διαμεσολαβητή τους, τον ασφαλιστικό σύμβουλο. Η καταγραφή των περιπτώσεων (τόσο των συμμετεχόντων του δείγματος όσο και των οικείων τους) αντιμετώπισης έλευσης κινδύνου από την ιδιωτική και την κοινωνική ασφάλιση. 2.8 Συμπεράσματα βιβλιογραφικής επισκόπησης Μετά την εξέταση της βιβλιογραφίας και των ερευνητικών αποτελεσμάτων από παρόμοιες εργασίες, η εν λόγω μελέτη διενεργεί μια έρευνα γύρω από τη συμπεριφορά και τη στάση των πολιτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση. Επίσης, ερευνώνται οι εμπειρίες των πολιτών σε θέματα και περιπτώσεις που τους έχουν συμβεί από ασφαλιστικές εταιρείες, αλλά και από την κοινωνική ασφάλιση. Τέλος, γίνεται μια προσπάθεια για τις αιτίες που δημιουργούν τη στάση του κάθε πολίτη απέναντι στα δύο είδη ασφάλισης (κοινωνική και ιδιωτική). Με άλλα λόγια, η παρούσα έρευνα έρχεται να συμβάλλει με τη σειρά της στη στάση που έχουν οι πολίτες απέναντι στην κοινωνική ασφάλιση (προβλήματα κοινωνικής ασφάλισης και μη ικανοποίηση των πολιτών), στους λόγους που είναι επιφυλακτικοί στην 44

45 πραγματοποίηση διαφόρων μορφών ιδιωτικής ασφάλισης και στα περιστατικά/εμπειρίες που έχουν βιώσει από τα δύο είδη ασφαλίσεων. 45

46 Κεφάλαιο 3: Ερευνητική μεθοδολογία Μετά το πέρας της βιβλιογραφικής ανασκόπησης κρίνεται σκόπιμο να προχωρήσει η μελέτη στο ερευνητικό της μέρος. Θα εξεταστεί η συμπεριφορά των πολιτών - καταναλωτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση. Γίνεται προσπάθεια να διερευνηθούν οι απόψεις και οι σκέψεις των πολιτών για την ιδιωτική ασφάλιση. Επίσης, μελετώνται οι εμπειρίες και οι αντιλήψεις των καταναλωτών σε θέματα ιδιωτικής ασφάλισης τις οποίες έχουν αποκομίσει τόσο από ιδία εμπειρία όσο και από περιπτώσεις οικείων τους προσώπων. 3.1 Μέθοδος έρευνας Οι ερευνητικές μέθοδοι διακρίνονται σε ποιοτικές και ποσοτικές. Οι ποσοτικές αναλύουν την ποσότητα εμφάνισης του φαινομένου που εξετάζεται και οι ποιοτικές αναφέρονται στο είδος, στο συγκεκριμένο χαρακτήρα του φαινομένου (Kvale, 1996: 67). Και οι δύο μέθοδοι δίνουν τη δυνατότητα στον ερευνητή να προσεγγίσει ένα ερευνητικό πεδίο και να επικεντρωθεί σε αυτό. Σημαίνοντα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις ποιοτικές μεθόδους είναι ότι έχουν μια φυσιολογική ροή και κατά ένα μεγάλο βαθμό δεν είναι κατευθυνόμενες από τον ερευνητή. Οι Lincoln και Guba, εξάλλου, έγραφαν το 1985 ότι οι ποιοτικές μέθοδοι είναι φυσικές (Lincoln και Guba, 1985). Ο ερευνητής έτσι μπορεί να διεισδύσει στην προσωπικότητα των υποκειμένων και να κατανοήσει τις κοινωνικές επιρροές που τα υποκείμενα έχουν δεχτεί (Παπαγεωργίου, 1998: 9-10). Ο τρόπος που θα προσεγγιστεί μεθοδολογικά η παρούσα έρευνα με τα ερευνητικά της ερωτήματα είναι ποιοτικός, δηλαδή η προσέγγιση τους βασίζεται σε επιστημολογικά μοντέλα, όπως αυτά της φαινομενολογίας. Καθώς, οι στόχοι της ποιοτικής μεθοδολογίας ανταποκρίνονται στις ερευνητικές ανάγκες από τις οποίες προκύπτουν τα ερωτήματα αυτά, αυτό αποτελεί και την αιτιολογία για την οποία επιλέχθηκε η ποιοτική ερεύνηση των ερωτημάτων της παρούσας έρευνας. 46

47 Η φύση του κάθε ερευνητικού προβλήματος και οι επιλογές του ερευνητή ορίζουν την εφαρμογή των ποιοτικών μεθοδολογιών (Flick, 2007). Η θεωρητική αφετηρία και το υπόβαθρο της μεθοδολογίας των κοινωνικών επιστημών διαμορφώνουν το χαρακτήρα του ερευνητικού σχεδιασμού σε σχέση με την επιλογή των μεθοδολογικών εργαλείων, τη διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων και γενικότερα τη σύνδεση θεωρίας και πράξης. Στην εφαρμογή της ποιοτικής μεθοδολογίας, οι φαινομενολογικές και κριτικές θεωρητικές προσεγγίσεις έχουν τον πρώτο λόγο, αν και αυτό δεν είναι απόλυτο όταν επιστήμονες με θετικιστικό και μεταθετικιστικό θεωρητικό υπόβαθρο αναλαμβάνουν και φέρνουν σε πέρας έρευνα με σημαντική ή κυρίαρχη την ποιοτική διάσταση (Ιωσηφίδης, 2001). Οι ποιοτικές μέθοδοι εμφανίζονται σε ερευνητικά εγχειρήματα, καθώς και σε προσεγγίσεις που έχουν ως βασικό στόχο τη διερεύνηση των νοημάτων και των αναπαραστάσεων που αποδίδουν τα υποκείμενα σε κοινωνικά φαινόμενα και σε κοινωνικές διαδικασίες. Επιχειρούν να αποκαλύψουν σχέσεις ή συσχετίσεις ανάμεσα σε κοινωνικά υποκείμενα καθώς και σε κοινωνικές ομάδες, να οδηγήσουν στην κατανόηση του κοινωνικού γίγνεσθαι, να περιγράψουν και να αναλύσουν κοινωνικά συμβάντα (Ιωσηφίδης, 2001). Η φύση του ερευνητικού ερωτήματος είναι αυτή που καθορίζει την εφαρμογή των ποιοτικών μεθοδολογιών ανάλογα με τα κοινωνικά φαινόμενα, τις κοινωνικές σχέσεις, την κατάσταση ή τις ομάδες που πρέπει να διερευνηθούν και να αναλυθούν ως προς τη δομή και τη λειτουργία τους (Λυδάκη, 2001). Καθοριστική σημασία παίζει, επίσης, η οπτική του ερευνητή σύμφωνα με την οποία δίνεται έμφαση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά (μη μετρήσιμα) του κοινωνικού φαινομένου έχοντας ως στόχο την ερμηνεία, την κατανόηση, την ανάπτυξη, την επιβεβαίωση ή τη διάψευση μιας θεωρίας ή την αποκάλυψη αιτιακών σχέσεων (Ιωσηφίδης, 2008). 47

48 3.1.1 Ορισμός ποιοτικής έρευνας Ένας ορισμός της ποιοτικής έρευνας μπορεί να δοθεί κυρίως μέσω της περιεκτικής σύμπτυξης όλων των παραγόντων που αφορούν: το άτομο που ερευνά, τη συνθετότητα της πραγματικότητας και τη μεθοδολογία. Οι Denzin & Lincoln (2005) φέρνουν στο επίκεντρο τον ποιοτικό ερευνητή για να δείξουν ότι η εμπλοκή του στο πεδίο κατευθύνεται από εμπειρίες, ερευνητικές επιλογές και πεποιθήσεις που σχηματίζουν την κοινωνική πραγματικότητα. Οι αντιλήψεις για ένα αντικείμενο συνδέονται άμεσα και με τα συμπεράσματα, όπως αυτά εξάγονται από τα αποτελέσματα που αναδεικνύονται μέσω ενός συνόλου μεθόδων και τεχνικών. Ένας, ακόμη, ορισμός της ποιοτικής έρευνας προκύπτει από τους Denzin & Lincoln (Πουρκός Δαφέρμος, 2010). Η ποιοτική έρευνα είναι μια πλαισιοθετημένη δραστηριότητα (situated activity), η οποία τοποθετεί τον παρατηρητή στον κόσμο. Αυτή συνίσταται σε ένα σύνολο ερμηνευτικών και υλικών πρακτικών, οι οποίες κάνουν τον κόσμο ορατό. Αυτές οι πρακτικές μετασχηματίζουν τον κόσμο. Μετατρέπουν τον κόσμο σε μια σειρά από αναπαραστάσεις του εαυτού, συμπεριλαμβανομένων των σημειώσεων πεδίου, των συνεντεύξεων, των συνομιλιών, των φωτογραφιών, των μαγνητοφωνήσεων και των σημειώσεων σε ημερολόγια. Σ' αυτό το επίπεδο, η ποιοτική έρευνα περιλαμβάνει μια ερμηνευτική, νατουραλιστική προσέγγιση στον κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι οι ποιοτικοί ερευνητές μελετούν τα πράγματα στο φυσικό τους πλαίσιο, επιχειρώντας να δώσουν νόημα ή να ερμηνεύσουν τα φαινόμενα με όρους νοημάτων που οι άνθρωποι δίνουν σ' αυτά. 48

49 3.1.2 Λόγοι επιλογής ποιοτικής έρευνας Το βασικό κριτήριο για τον οποίο επιλέχθηκε η μέθοδος της ποιοτικής έρευνας είναι λόγω της δυνατότητας που παρέχει σε βάθος προσέγγισης πολύπλοκων φαινομένων - όπως για παράδειγμα η εμπειρία-, η οποία υπερβαίνει τη γραμμική κατηγοριοποίηση. Άλλωστε, φαινόμενα, όπως οι αντιλήψεις, οι στάσεις, οι εμπειρίες και η γενικότερη σύνδεσή τους, είναι δύσκολο να μετρηθούν ποσοτικά (McLeod, 1994). Δεύτερος λόγος, είναι η δυνατότητα παραγωγής νέων τρόπων κατανόησης και πλαισίων γνώσης. Τα αποτελέσματα της έρευνας δεν αποτελούν την αντικειμενική αλήθεια, αλλά συνδομούνται από τον ερευνητή και τους συμμετέχοντες (McLeod, 1994, 2003). Στόχος δεν είναι η απόκτηση αξιωματικής γνώσης, αλλά το χτίσιμο γνώσεων και κατανοήσεων. Η ποιοτική μεθοδολογία, λοιπόν, είναι προσανατολισμένη στην ανακάλυψη και παραγωγή νέων σχημάτων και θεωρητικών πλαισίων, γεγονός που ενισχύεται και από τον τρόπο συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων (McLeod, 2003). Η ποιοτική έρευνα επομένως μπορεί να παράγει θεωρία, και κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο στην ερευνητική ανάλυση του εξεταζόμενου θέματος. Τρίτος λόγος επιλογής της ποιοτικής μεθόδου έρευνας είναι η σημασία, που αυτή δίνει στην οπτική των συμμετεχόντων (Polkinghorne, 1991). Η φαινομενολογική της βάση, που θα αναλυθεί εκτενέστερα στη συνέχεια, επικεντρώνεται στον τρόπο, που γίνονται αντιληπτά τα φαινόμενα από τους συμμετέχοντες. Στην ποιοτική έρευνα οι αντιλήψεις και οι εμπειρίες των συμμετεχόντων θεωρούνται έγκυρες και είναι κεντρικής σημασία (Willig, 2001). Παράλληλα, εφόσον η γνώση στην ποιοτική έρευνα συνδομείται, η μεθοδολογία της θεωρείται βαθιά ερμηνευτική. Στόχος είναι, δηλαδή, η κατανόηση του πλαισίου αναφοράς τόσο των συμμετεχόντων όσο και του ερευνητή, αφού η γνώση γίνεται κατανοητή ως ερμηνεία και όχι ως παραδεδεγμένη αλήθεια (Schwandt, 1994). Αυτή η στάση απέναντι στη γνώση διευκολύνει την έκφραση των εμπειριών των συμμετεχόντων, με το να καθιστά πιο ισότιμη τη διαδικασία της έρευνας, λόγω του ότι αναγνωρίζεται η οπτική του ερευνητή ως υποκειμενική και όχι ως αντικειμενική, καθολική γνώση. 49

50 Τέλος ένας ακόμα λόγος επιλογής της ποιοτικής μεθοδολογίας είναι διότι σύμφωνα με τον Rennie (1994), αποτελεί έναν τρόπο για να μειωθεί το χάσμα μεταξύ έρευνας και θεραπευτικής πρακτικής, λόγω του ότι επικεντρώνεται στην υποκειμενικότητα, την ανακάλυψη, την κατανόηση και σε μία ολιστική προσέγγιση των φαινομένων. 3.2 Δείγμα Το μέγεθος του δείγματος είναι 50 ερωτώμενοι, οι οποίοι ανήκουν σε διάφορες ηλικιακές και επαγγελματικές ομάδες, μεταξύ των οποίων και 5 πρώην ασφαλιστικοί σύμβουλοι, ώστε να αποτυπωθεί η εμπειρία και γνώση ατόμων άμεσα συνδεδεμένων με την ιδιωτική ασφάλιση. Το δείγμα δεν επιλέχθηκε εντελώς τυχαία, καθώς το 20% αποτελείται από συνταξιούχους, ενώ το υπόλοιπο μέρος του δείγματος είναι ενεργοί επαγγελματικά πολίτες. Αυτό έγινε για να συγκεντρωθεί μια πληθώρα απόψεων, σκέψεων και βιωμάτων, που αντιπροσωπεύει όλο το φάσμα ηλικιών της κοινωνίας μας. Επίσης, στη συνέχεια θα δούμε πως οι συμμετέχοντες στην έρευνα προέρχονται και από αρκετές επαγγελματικές ομάδες, ώστε να φανεί και η διαφορετική οικονομική και κοινωνική κατάσταση. Η ανάλυση δεδομένων έγινε με βάση τη μέθοδο της ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυσης και έτσι το μέγεθος του δείγματος έπρεπε να είναι μικρό, σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας. Λόγω του ότι η ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση είναι εκτός των άλλων μία «ιδιογραφική προσέγγιση, η οποία προσανατολίζεται στην κατανόηση συγκεκριμένων φαινομένων υπό συγκεκριμένα πλαίσια, οι ερμηνευτικές φαινομενολογικές μελέτες διεξάγονται με μικρού μεγέθους δείγματα» (Smith, Flowers & Larkin, 2009). Οι Smith et al. (2009) σημειώνουν, επίσης, ότι «η λεπτομερής ανά περίπτωση ανάλυση των ατομικών δεδομένων παίρνει πολύ χρόνο, και ο στόχος της μελέτης είναι να καταγραφούν λεπτομερώς οι αντιλήψεις και οι κατανοήσεις των συμμετεχόντων» και προτείνουν τη χρήση ενός μεγέθους δείγματος, το οποίο θα είναι αρκετά μικρό, ώστε να επιτρέπει την έκφραση του ιδιογραφικού χαρακτήρα της 50

51 μεθόδου αλλά και ικανό, ως προς το μέγεθός του, να αναδείξει τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των περιπτώσεων. Με βάση τα στοιχεία αυτά, και για μία έρευνα σε μεταπτυχιακό επίπεδο, όπως η συγκεκριμένη, θεωρείται πως το μέγεθος του παρόντος δείγματος, μπορεί να ανταποκριθεί στις πρακτικές απαιτήσεις της μεθόδου αυτής. 3.3 Συλλογή δεδομένων Ο τρόπος συλλογής των δεδομένων όταν χρησιμοποιείται η ποιοτική μέθοδος έρευνας είναι η συνέντευξη έρευνας. Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να διερευνηθεί ο τρόπος συλλογής των δεδομένων, η συνέντευξη έρευνας, και τα χαρακτηριστικά της. Ορισμένα από τα πλεονεκτήματα των συνεντεύξεων έρευνας σαν εργαλείο συλλογής δεδομένων είναι 4 : Ευέλικτος, προσαρμοστικός και ιδιαίτερα σύντομος τρόπος για να μαθαίνουμε πράγματα και να παίρνουμε απαντήσεις στα ερευνητικά μας ερωτήματα. Οι συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο προσφέρουν τη δυνατότητα τροποποίησης της διερευνητικής κατεύθυνσης. Μη λεκτικές ενδείξεις μπορεί να δώσουν μηνύματα για την κατανόηση των προφορικών αποκρίσεων. Δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης Δυνατότητα για προφορικές και άμεσες διευκρινίσεις Εις βάθος διερεύνηση των απόψεων του ερωτώμενου Δυνατότητα διερεύνησης ευαίσθητων θεμάτων

52 Υπάρχουν τρία βασικά είδη συνεντεύξεων έρευνας: δομημένη, μη δομημένη και ημιδομημένη συνέντευξη. Η δομημένη συνέντευξη βασίζεται σε ένα συγκεκριμένο σύνολο ερωτήσεων το οποίο τίθεται σε όλους τους ερωτώμενους και δεν αφήνουν περιθώρια αποφυγής του θέματος. Οι ερωτήσεις είναι προκαθορισμένες τόσο ως προς το περιεχόμενο τους, όσο και ως προς τη σειρά με την οποία ακολουθεί η μια τη άλλη (Dunn 2000). Η μορφή αυτή επιτρέπει τη σύγκριση μεταξύ των συμμετεχόντων και την ευκολότερη εξαγωγή γενικεύσιμων συμπερασμάτων (Hesse-Biber & Leavy, 2011). Η μη δομημένη συνέντευξη χαρακτηρίζεται από την απουσία προκαθορισμένων ερωτήσεων και η συζήτηση αναπτύσσεται σύμφωνα με το τι θεωρεί σημαντικό ο συμμετέχων. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η αλληλεπίδραση που θα αναπτυχθεί μεταξύ του ερευνητή και του ερωτώμενου. Η μορφή αυτή συνέντευξης επιτρέπει την εις βάθος εξερεύνηση του φαινομενολογικού πλαισίου των ατόμων και διευκολύνει την παραγωγή θεωρίας (Hesse-Biber & Leavy, 2011). Η ημι-δομημένη συνέντευξη, που χρησιμοποιείται και στην παρούσα έρευνα, χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο προκαθορισμένων ερωτήσεων υιοθετώντας ένα μοντέλο δόμησης, το οποίο όμως παρουσιάζει μεγαλύτερη ευελιξία, επιτρέποντας τη διερεύνηση του πλαισίου αναφοράς των συμμετεχόντων, σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι η δομημένη συνέντευξη, αλλά επιτρέπει παράλληλα και τη σύγκριση μεταξύ των συνεντεύξεων της έρευνας (May, 2001). Η μορφή αυτής της συνέντευξης χρησιμοποιεί συγκεκριμένες ερωτήσεις, η σειρά των οποίων μπορεί να αλλάξει ανάλογα με τον ερωτώμενο ενώ παράλληλα δίνεται η ελευθερία προσθαφαίρεση ερωτήσεων και θεμάτων για συζήτηση. Όταν λοιπόν, αναδύονται νέα πλαίσια γνώσης ο ερευνητής, χρησιμοποιώντας τον ημι-δομημένο σχεδιασμό αφήνει τη συζήτηση να αναπτυχθεί, διερευνώντας νέα δεδομένα, (Hesse-Biber & Leavy, 2011). Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η επιλογή της ημι-δομημένης συνέντευξης είναι το κατάλληλο εργαλείο, για το υπό μελέτη αντικείμενο, το οποίο δεν είναι τόσο ευρύ και αφηρημένο, ώστε να μελετηθεί αδόμητα, ούτε στοχεύει στην παραγωγή συγκεκριμένων απαντήσεων, ώστε να μελετηθεί δομημένα. 52

53 Επίσης, υπάρχουν τρεις τύποι ερωτήσεων 5 : Οι κλειστές ή προκαθορισμένων εναλλακτικών προσεγγίσεων, οι οποίες υποχρεώνουν τον ερωτώμενο να επιλέξει μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προκαθορισμένων απαντήσεων. Οι ανοικτές ερωτήσεις, οι οποίες δεν προβάλουν κανέναν περιορισμό στο περιεχόμενο ή στον τρόπο απόκρισης. Οι ερωτήσεις-μονάδες κλίμακας οι οποίες μπορεί να μην είναι σε μορφή ερωτήσεων και απαιτούν απόκριση υπό τη μορφή συμφωνίας ή διαφωνίας. Η παρούσα έρευνα διεξήγαγε μια συνέντευξη (Παράρτημα), η οποία ακολούθησε τη μορφή μια ημι-δομημένης συνέντευξης, όπως αναφέραμε πιο πριν, χρησιμοποιώντας τόσο ανοικτού τύπου όσο και κλειστού τύπου ερωτήσεις. Στην αρχή της συνέντευξης υπάρχουν κλειστού τύπου ερωτήσεις, οι οποίες στόχο έχουν να αποκομίσουν πληροφορίες σχετικά με την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, το επίπεδο σπουδών, το είδος της εργασίας και την οικονομική κατάσταση των συμμετεχόντων του δείγματος. Στην πορεία της συνέντευξης διαμορφώνονται ερωτήσεις σχετικά με το είδος της ασφάλισης που διαθέτουν οι ερωτώμενοι, καθώς και τις απόψεις και τις εμπειρίες τους γύρω από την κοινωνική ασφάλιση. Επίσης, γίνεται έρευνα για τη γνώμη των συμμετεχόντων σχετικά με ιδιωτική ασφάλιση, ώστε να καταγραφεί η στάση των πολιτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση. Παράλληλα, οι συμμετέχοντες ερωτώνται για το θα πραγματοποιούσαν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλιση και ποιο θα ήταν αυτό. Τέλος, οι ερωτώμενοι αφηγούνται, με τη μορφή ανοικτού τύπου ερωτήσεων, μια ευχάριστη και μια δυσάρεστη εμπειρία από την κοινωνική και την ιδιωτική ασφάλιση είτε δική τους είτε κάποιου φιλικού / συγγενικού του προσώπου

54 Οι ερωτήσεις τέθηκαν με τη σειρά με την οποία αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο, ώστε να περιγράφεται αρχικά η εμπειρία των συμμετεχόντων σχετικά με την κοινωνική ασφάλιση και στη συνέχεια η γνώμη που έχουν γύρω από την ιδιωτική ασφάλιση. Βέβαια, στο πλαίσιο διεξαγωγής της συνέντευξης κρατήθηκαν σημειώσεις σε ηλεκτρονικά αρχεία (αρχεία word) και δόθηκε στους συμμετέχοντες η ευκαιρία να προσθέσουν ότι έκριναν σκόπιμο σε κάθε ερώτηση. Η εκάστοτε συνέντευξη διήρκησε σχεδόν 15 λεπτά από το οικείο κοινωνικό περίγυρο του ερευνητή. 3.4 Δεοντολογία Η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του ερευνητή και του ερωτώμενου κατά την διάρκεια της συνέντευξης είναι κρίσιμος παράγοντας για την ποιότητα της και για το εύρος των αποτελεσμάτων και πληροφοριών που παράγει. Η σχέση αυτή, από την μια μεριά, προϋποθέτει υψηλές επιστημονικές και επικοινωνιακές δεξιότητες του ερευνητή, και από την άλλη εγείρει σημαντικά ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας. Ο ερευνητής θα πρέπει να γνωρίζει σε βάθος το αντικείμενο της έρευνας, να έχει ικανότητες δόμησης της διαδικασίας και της πορείας της συνέντευξης, να είναι ξεκάθαρος, ευγενικός, ευαίσθητος αλλά παρ όλα αυτά κριτικός. Επίσης θα πρέπει να προχωρά σε ερμηνείες (interpretations) των απόψεων και των στάσεων του ερωτώμενου κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, τις οποίες να προσπαθεί να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει πριν από την ολοκλήρωση της. O ερευνητής θα πρέπει να παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για το αντικείμενο και τους σκοπούς της έρευνας στον ερωτώμενο, εξασφαλίζοντας τη συναίνεση του για τη συμμετοχή του τελευταίου στην ερευνητική διαδικασία. Επίσης θα πρέπει να εγγυάται την ανωνυμία και την εμπιστευτικότητα, καθώς και να προσπαθεί να μειώνει τις τυχόν αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η συμμετοχή στην ερευνητική διαδικασία για τους ερωτώμενους (Kvale 1996, Weinberg 2002). 54

55 3.5 Φαινομενολογία Η ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση είναι ένας τρόπος ανάλυσης ποιοτικών ερευνητικών δεδομένων αλλά και επιστημολογικής προσέγγισης της ερευνητικής διαδικασίας, η οποία, εκτός από την εξαγωγή των αποτελεσμάτων, επηρέασε μεγάλο μέρος του σκεπτικού της παρούσας έρευνας (ερευνητικά ερωτήματα και συλλογή δεδομένων). Η ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση αναπτύχθηκε ως ερευνητική προσέγγιση της ποιοτικής μεθοδολογίας, από τον Jonathan Smith τη δεκαετία του 1990, ειδικά για την επιστήμη της ψυχολογίας και με βασικό στόχο να μελετηθούν οι διαφορετικοί τρόποι κατανόησης του κόσμου από διαφορετικά άτομα (Langdridge, Smith, 1994, Smith & Osborn, 2004). Οι τρεις επιστημολογικές βάσεις της ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυση, είναι η φαινομενολογία, η ερμηνευτική και η ιδιογραφική προσέγγιση. Η φαινομενολογία στην ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση γίνεται αντιληπτή ως μία επιστημολογική βάση, η οποία μελετά τον τρόπο που κατανοείται ο κόσμος από τη σκοπιά του υποκειμένου, έτσι ώστε η ατομική εμπειρία και η υποκειμενικότητα να καθίστανται έγκυρες πηγές γνώσεις (Bogdan & Biklen, Smith et al., 2009). Όπως αναφέρει ο McLeod (2001), η φαινομενολογία είναι η φιλοσοφική θεωρία, η οποία «προσπαθεί να θέσει στο περιθώριο κάθε υπόθεση σχετικά με το αντικείμενο υπό μελέτη και να χτίσει μία ενδελεχή και περιεκτική περιγραφή για το αντικείμενο αυτό καθεαυτό». Η προσοχή, επομένως, της ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυσης βρίσκεται στην υποκειμενική, προσωπική και βιωμένη εμπειρία, η οποία εμπεριέχει δράσεις, αναμνήσεις και συναισθήματά (McLeod, Smith & Eatough, 2007). Η δεύτερη επιστημολογική βάση της ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυσης, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φαινομενολογία, είναι η ερμηνευτική. Σύμφωνα με τους Smith, Jarman & Osborne (1999) στην ερμηνευτική προσέγγιση η γνώση δεν μπορεί να εξαχθεί ανεπηρέαστη από τις αντιλήψεις και το πλαίσιο αναφοράς του ατόμου το οποίο παρατηρεί. Η πρόσβαση στην εμπειρία των άλλων επομένως εξαρτάται και επηρεάζεται από τις αντιλήψεις του ερευνητή. 55

56 Τρίτη επιστημολογική βάση της ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυσης, είναι η ιδιογραφική προσέγγιση (Smith & Eatough, Smith et al., 2009). Με βάση μία τέτοια προσέγγιση η γενικευσιμότητα δεν αποτελεί στόχο της έρευνας. Αντιθέτως, στόχος είναι ο καθορισμός του τρόπου, με τον οποίο θα εξαχθούν οι γενικεύσεις και, παράλληλα, ο εντοπισμός τους στο ειδικό (Smith et al., 2009). 3.6 Γενικευσιμότητα της έρευνας Όπως έχει ήδη συζητήθηκε, ο στόχος της ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυσης αλλά και της ποιοτικής μεθόδου έρευνας γενικότερα, δεν είναι η γενίκευση των αποτελεσμάτων στον πληθυσμό, αλλά η επικέντρωση στο ειδικό και στην εις βάθος μελέτη των φαινομένων από τη σκοπιά των συμμετεχόντων της έρευνας (Smith et al., 2009). Παρόλα αυτά, οι Lewis και Ritchie (2003) θεωρούν ότι τα αποτελέσματα μιας ποιοτικής έρευνας μπορούν να εγείρουν μια θεωρητική γενικευσιμότητα. Αυτό σημαίνει ότι τα αποτελέσματα της ποιοτικής έρευνας, εφόσον δεν αφορούν στον έλεγχο υποθέσεων, μπορούν να υποστηρίξουν ή να αμφισβητήσουν υπάρχουσες θεωρίες ή να συνεισφέρουν στη σχηματοποίηση καινούργιων. Ένας τρόπος ελέγχου της ποιότητας μίας ποιοτικής έρευνας είναι αυτός του μεθοδολογικού σθένους, το οποίο περιλαμβάνει κριτήρια, όπως η σωστή κατανόηση της επιστημολογικής θεωρίας, η ξεκάθαρη και κατανοητή περιγραφή των ερευνητικών διαδικασιών, η περιγραφή των απαραίτητων δεοντολογικών αρχών σε όλα τα στάδια της έρευνας, η τριγωνοποίηση των δεδομένων, η συστηματική ανασκόπηση των δεδομένων, η αναστοχαστικότητα κ.α. (McLeod, Smith & Osborn, Tanji, 1999). Ένα από τα κυριότερα κριτήρια είναι αυτό της αναστοχαστικότητας, δηλαδή της διαδικασίας μέσω της οποίας γίνεται η αναγνώριση των θεμελιακών πλαισίων, με βάση τα οποία αναπτύχθηκε η έρευνα, έτσι ώστε να αποφασίσουν οι αναγνώστε της έρευνας, σχετικά με το μεθοδολογικό σθένος αυτής (Horsburgh, 2003). Για να διασφαλιστεί, επομένως, το μεθοδολογικό σθένος της έρευνας και να μην αναπτυχθεί η ερευνητική διαδικασία, με βάση πιθανές μεροληψίες του ερευνητή, είναι 56

57 απαραίτητο να παρουσιάζεται με διαφάνεια ο τρόπος διεξαγωγής της έρευνας από τη σκοπιά του. Η αναστοχαστικότητα είναι η αποδομική διαδικασία εξέτασης από τον/την ερευνητή/-τρια των ίδιων του/της των σκέψεων, των αντιλήψεων, των στάσεων και των συμπεριφορών, αναφορικά με την ερευνητική διαδικασία, και αποτελεί μία εκδήλωση της ευθύνης που παίρνει ο/η ερευνητής/-τρια για το έργο, το οποίο έχει παράγει (Macbeth, Russell & Kelly, Steier, 1991). Με άλλα λόγια, η αναστοχαστικότητα είναι η αναγνώριση των θεμελιακών πλαισίων, με βάση τα οποία αναπτύχθηκε η έρευνα, έτσι ώστε να αποφασίσουν οι αναγνώστες/-τριες της έρευνας, σχετικά με το μεθοδολογικό σθένος αυτής (Horsburgh, 2003). Αυτή η ξεκάθαρη παρουσίαση της υποκειμενικής οπτικής του/της ερευνητή/-τριας γίνεται αντιληπτή από ερευνητικά παραδείγματα της ποιοτικής μεθοδολογίας, όπως η φεμινιστική έρευνα ή η ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση, ως ερευνητικό προσόν παρά ως πρόβλημα, το οποίο πρέπει να λυθεί (Konrad, Prasad & Pringle, 2006). 57

58 Κεφάλαιο 4: Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων Μετά την εξέταση της βιβλιογραφίας και των ερευνητικών αποτελεσμάτων από παρόμοιες εργασίες, η εν λόγω μελέτη διενεργεί μια έρευνα γύρω από τη συμπεριφορά και τη στάση των πολιτών απέναντι στην ιδιωτική ασφάλιση. Επίσης, ερευνώνται οι εμπειρίες των πολιτών σε θέματα και περιπτώσεις που τους έχουν συμβεί από ασφαλιστικές εταιρείες, αλλά και από την κοινωνική ασφάλιση. Τέλος, γίνεται μια προσπάθεια για τις αιτίες που δημιουργούν τη στάση του κάθε πολίτη απέναντι στα δύο είδη ασφάλισης (κοινωνική και ιδιωτική). Με άλλα λόγια, το ερευνητικό ερώτημα στο οποίο καλείται να απαντήσει η εν λόγω μελέτη είναι το πώς βλέπουν οι πολίτες την ιδιωτική ασφάλιση στην καθημερινή τους ζωή, τόσο μέσω των ασφαλιστικών συμβούλων και ασφαλιστικών εταιρειών, όσο και από τις καθημερινές τους εμπειρίες από την ιδιωτική και κοινωνική ασφάλιση. Στο παρόν κεφάλαιο παρατίθενται τα αποτελέσματα στα οποία κατέληξε η ποιοτική έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε. Το ερωτηματολόγιο που δημιουργήθηκε περιείχε 19 ερωτήσεις. Η πλειονότητα των ερωτήσεων είναι εμπνευσμένες από παρόμοιες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στο παρελθόν και από τη μελέτη της αντίστοιχης βιβλιογραφίας (βλέπε Κεφάλαιο 2). Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί πως οι ερωτήσεις δεν είναι πιστή αντιγραφή των ερευνών που θα αναφερθούν ευθύς αμέσως. Αυτές οι μελέτες είναι: "Έρευνα για τη στάση των καταναλωτών έναντι της ιδιωτικής ασφάλισης" του Αλεξόπουλος Σ. (2007) για το ΤΕΙ Κρήτης "Προσδιορισμός του προφίλ πελατών ιδιωτικής ασφάλισης: Πελάτες Bancassurance - Πελάτες κλασσικών δικτύων διανομής" των Μαυροφοράκη Κ. και Φρυδάκη Ε. (2014) για το ΤΕΙ Κρήτης "Ο θεσμός της ιδιωτικής ασφάλισης στην Ελλάδα. Το προφίλ του Έλληνα αγρότη ασφαλιζόμενου και η στάση του απέναντι σε αυτήν (Δήμος 58

59 Δαφνουσιών Φθιώτιδος)" του Καραΐσκου Δ. (2010) για το ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης Οι πρώτες ερωτήσεις, οι οποίες συγκεντρώνονται στην πρώτη κατηγορία ερωτήσεων, περιέχουν γενικές πληροφορίες για το προφίλ του συμμετέχοντος και αφορούν την ηλιακή ομάδα στην οποία ανήκει ο ερωτούμενος, την οικογενειακή του κατάσταση, το επίπεδο σπουδών του, την οικονομική του κατάσταση και την εργασία του, εφόσον διαθέτει. Στη συνέχεια οι ερωτήσεις 7,8 και 9 ομαδοποιούνται στην ίδια κατηγορία, καθώς περιλαμβάνουν ερωτήματα γύρω από την κοινωνική ασφάλιση. Επίσης, τα ερωτήματα 10, 11, 12, 13 και 14 συμπεριλαμβάνονται στην ίδια ενότητα, επειδή αναφέρονται και οι πέντε στην ιδιωτική ασφάλιση. Ακόμα, οι ερωτήσεις 15, 16 και 17 έχουν σαν αντικείμενο την εργασία του ασφαλιστικού συμβούλου και εντάσσονται στην ίδια ενότητα. Τέλος, παρουσιάζονται δύο ερωτήσεις, οι οποίες ζητούν από τους ερωτώμενους να αναφέρουν ορισμένες περιπτώσεις - παραδείγματα είτε δικά τους είτε συγγενικών ή φιλικών τους προσώπων, ώστε να περιγράψουν καταστάσεις στις οποίες έμειναν ικανοποιημένοι και δυσαρεστημένοι τόσο από την κοινωνική ασφάλιση όσο και από την ιδιωτική. 4.1 Προφίλ συμμετεχόντων Οι πέντε πρώτες ερωτήσεις (ερωτήσεις 1,2,3,4 και 5) σκοπό έχουν να αποκομίσουν πληροφορίες για την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, το επίπεδο σπουδών, την εργασία (εάν διαθέτουν) και την οικονομική κατάσταση των συμμετεχόντων Ηλικιακή κατανομή Η πρώτη ερώτηση αφορά την ηλικία των ερωτηθέντων. Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 1, το μεγαλύτερο μέρος των απαντήσεων συγκεντρώνεται στην ηλικιακή 59

60 ομάδα των ατόμων μεταξύ ετών. Η αμέσως επόμενη ομάδα που συγκεντρώνει αρκετές απαντήσεις (13) είναι οι ηλικίες 30 έως 49 ετών, με ποσοστό 26% (Διάγραμμα 1). Στις υπόλοιπες δύο κατηγορίες ηλικιακών ομάδων, δηλαδή και 65+, παρατηρούνται από 12 (24% του δείγματος) και 10 απαντήσεις αντίστοιχα (20% του δείγματος). Πίνακας 4.1: Ηλικιακή ομάδα Ηλικιακή ομάδα Αριθμός απαντήσεων Η επιλογή του συγκεκριμένου ηλικιακού δείγματος ήταν εντελώς τυχαία. Σχεδόν οι μισοί ερωτηθέντες είναι κάτω από 50 ετών, ενώ οι υπόλοιποι ανήκουν σε μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες και μερικοί από αυτούς είναι συνταξιούχοι (20%, Διάγραμμα 1). Η επιλογή έγινε με στόχο το δείγμα να καλύψει τόσο τους ενεργούς επαγγελματικά πολίτες όσο και αυτούς που έχουν αποσυρθεί από την επαγγελματική τους ζωή. Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 1, η κατανομή των ηλικιών είναι ομοιόμορφη κάτι που θα βοηθά να βγουν ασφαλή συμπεράσματα από τις ηλικιακές ομάδες. 60

61 Διάγραμμα 4.1: Ηλιακή κατανομή % 30% 24% 26% Οικογενειακή κατάσταση Στην ποιοτική έρευνα εξετάσθηκε και η οικογενειακή κατάσταση των ατόμων του δείγματος. Εννιά από τους 20 είναι άγαμοι (Πίνακας 2), δηλαδή το 18% του συνολικού δείγματος, 18 είναι έγγαμοι χωρίς παιδιά (36%) και 23 είναι έγγαμοι με παιδιά (46%, Διάγραμμα 2). Προκύπτει ότι 72% των ερωτηθέντων είναι έγγαμοι με αυξημένες οικογενειακές υποχρεώσεις. Πίνακας 4.2: Οικογενειακή κατάσταση Οικογενειακή κατάσταση Αριθμός απαντήσεων Άγαμος 9 Έγγαμος 18 Έγγαμος με παιδιά 23 Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες του δείγματος είναι έγγαμοι 41 από τους 50, οι οποίοι ανήκουν στις μεγαλύτερες ηλιακές ομάδες. Είναι χαρακτηριστικό το 61

62 γεγονός ότι οι 9 που είναι άγαμοι ανήκουν έξι στην ηλικιακή ομάδα 18-29, δύο στην ηλιακή ομάδα και ένας στην ηλιακή ομάδα Βέβαια είναι εύλογο το γεγονός ότι η πλειονότητα των άγαμων προέρχεται από την ηλιακή ομάδα λόγω του νεαρού της ηλικίας τους. Διάγραμμα 4.2: Οικογενειακή κατάσταση 36% 46% 18% Άγαμος/η Έγγαμος/η Έγγαμος/η με παιδιά Επίπεδο σπουδών Απαραίτητη ερώτηση στο ερωτηματολόγιο της έρευνας ήταν και αυτή σχετικά με το επίπεδο σπουδών και την ακαδημαϊκή μόρφωση των ατόμων που αποτελούν το δείγμα της μελέτης. Από τις απαντήσεις που δόθηκαν προκύπτει ένα αρκετά ικανοποιητικό επίπεδο μόρφωσης, που θα βοηθήσει και στην εύκολη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και της εποικοδομητικής συζήτησης με τους ερωτώμενους. Όλα αυτά φαίνονται στον Πίνακα 3 και στο αντίστοιχο γράφημα (Διάγραμμα 3), που δείχνει την κατανομή στα διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα. 62

63 Πίνακας 4.3: Επίπεδο σπουδών Επίπεδο σπουδών Αριθμός απαντήσεων Γυμνάσιο 6 Λύκειο 10 ΑΕΙ 18 ΤΕΙ 7 ΙΕΚ 5 Μεταπτυχιακό 4 Έτσι, αναλύοντας τις απαντήσεις στην εν λόγω ερώτηση προκύπτει πως το 12% του δείγματος είναι απόφοιτοι Γυμνασίου, το 20% απόφοιτοι Λυκείου, το 36% απόφοιτοι κάποιου πανεπιστημίου, το 14% έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του σε κάποιο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, ένα ακόμα 10% έχει σπουδές σε Ιδιωτικά Εκπαιδευτικά Κέντρα και μόλις το 8% έχει περατωμένες σπουδές μεταπτυχιακού επιπέδου. Με βάση τις αποκρίσεις των ερωτώμενων καταλήγουμε πως οι νεότεροι ηλικιακά είναι και τα άτομα που έχουν ανώτερες σπουδές σε ΑΕΙ, ΤΕΙ και ΙΕΚ. Τα άτομα που διαθέτουν μεταπτυχιακό τίτλο βρίσκονται στην ηλικία μεταξύ (δύο άτομα) και (δύο άτομα). Η πλειοψηφία των ατόμων με ηλικία μεγαλύτερη των 65 ετών είναι απόφοιτοι Γυμνασίου και Λυκείου. 63

64 Διάγραμμα 4.3: Επίπεδο σπουδών ΤΕΙ 14% Μεταπτυχιακό 8% ΙΕΚ 10% Γυμνάσιο 12% Λύκειο 20% ΑΕΙ 36% Εργασία Μία ενδιαφέρουσα ερώτηση σχετικά με τον αν κάποιος είναι διατεθειμένος να πραγματοποιήσει κάποιος μορφής ιδιωτική ασφάλιση είναι η επαγγελματική του αποκατάσταση. Στο δείγμα υπάρχουν 8 άτομα που δεν διαθέτουν εργασία, παρά το γεγονός ότι διαθέτουν προσόντα και γνώσεις. Πέντε από αυτούς ανήκουν στην κατηγορία και τρεις στην Σύμφωνα με το Διάγραμμα 4, το 16% του δείγματος είναι άνεργοι. Πίνακας 4.4: Επάγγελμα Επάγγελμα Αριθμός απαντήσεων Δημόσιος υπάλληλος 7 Ιδιωτικός υπάλληλος 9 Ελεύθερος επαγγελματίας 8 Ασφαλιστικός σύμβουλος 5 Άνεργος 8 Αγρότης 3 Συνταξιούχος 10 64

65 Το δείγμα, επίσης, περιλαμβάνει τρεις αγρότες (6%), σύμφωνα με τον Πίνακα 4. Σημαντικό ποσοστό καταλαμβάνουν οι ιδιωτικοί υπάλληλοι με 18%, ακολουθούν με 20% οι συνταξιούχοι, ενώ και οι ελεύθεροι επαγγελματίες συγκεντρώνουν ποσοστό 16%. Μέσα στην πληθώρα των επαγγελμάτων συναντώνται και επτά δημόσιοι υπάλληλοι στην κατηγορία (3 ερωτηθέντες) και (4 ερωτηθέντες). Επίσης, το 10% των ερωτώμενων είναι πρώην ασφαλιστικοί σύμβουλοι, οι οποίοι διαθέτουν προσωπική και επαγγελματική εμπειρία. Τέλος, ένας από τους τέσσερις αγρότες προέρχεται από την ηλιακή ομάδα των και οι άλλοι δύο από τις ομάδες και Διάγραμμα 4.4: Επάγγελμα 25% 20% 15% 10% 5% 14% 18% 16% 16% 6% 20% 10% Επάγγελμα 0% Εισοδηματική κλίμακα Κρίσιμης σημασίας είναι και το ερώτημα γύρω από την εισοδηματική κλίμακα και την αγοραστική δύναμη που έχουν τα άτομα του δείγματος. Έτσι απαραίτητη είναι η ερώτηση σχετικά με το οικογενειακό εισόδημα. Εξαιτίας του μικρού δείγματος που 65

66 χρησιμοποιήθηκε και οι εισοδηματικές κατηγορίες είναι τρεις όπως φαίνεται στον Πίνακα 5. Πίνακας 4.5: Ετήσιο οικογενειακό εισόδημα Ετήσιο οικογενειακό εισόδημα Αριθμός απαντήσεων Το 52% του δείγματος έχει ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μεταξύ 0 και ευρώ. Αναμενόμενο το πλήθος των απαντήσεων, καθώς η σφοδρή οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλα τα εισοδήματα προς τα κάτω. Αυτή η εισοδηματική κλίμακα αντιπροσωπεύει όλη την ηλικιακή κλίμακα (καθώς εκεί βρίσκονται οι περισσότεροι άνεργοι), τέσσερα άτομα μεταξύ 30-49, τέσσερα άτομα μεταξύ και οι υπόλοιποι ανήκουν στους αγρότες και τους συνταξιούχους (οι μισοί συνταξιούχοι αμείβονται με χαμηλές συντάξεις και οι γυναίκες τους δεν πληρούν τις προϋποθέσεις ώστε να λάβουν και εκείνες σύνταξη). Το 28% έχει εισόδημα από έως ευρώ, η πλειονότητα των οποίων προέρχεται από τους συνταξιούχους και τους δημόσιους υπαλλήλους. Τέλος υπάρχουν και κάποιοι με υψηλότερα εισοδήματα (20%) και προέρχονται από την ηλικία και τους ελεύθερους επαγγελματίες. Διάγραμμα 4.5: Ετήσιο οικογενειακό εισόδημα 20% 28% 52%

67 4.2 Είδος ασφάλισης Από τη συγκεκριμένη ερώτηση και έπειτα οι ερωτήσεις αφορούν την ασφάλιση των ερωτούμενων, και αποτελούν και τον βασικό κορμό της έρευνας. Ξεκινώντας από την συγκεκριμένη ερώτηση βλέπουμε σε ποια κατηγορία ασφάλισης ανήκουν οι ερωτηθέντες του δείγματος. Πίνακας 4.6: Είδος ασφάλισης Ασφάλιση Αριθμός απαντήσεων Ιδιωτική 10 Κοινωνική 25 Και από τις δύο 15 Από τον Πίνακα 6 και το Διάγραμμα 6 συμπεραίνουμε πως μόλις το 20% διαθέτει αποκλειστικά ιδιωτική ασφάλιση. Το 50% διαθέτει κοινωνική ασφάλιση, η οποία είναι και η οικονομική και η πιο προσιτή στο ευρύ κοινό. Βέβαια, σε αυτό το 50% πρέπει να επισημανθεί ότι πρέπει να προστεθεί και το 30% του δείγματος, που απάντησαν πως διαθέτουν και από τα δύο είδη ασφάλισης, καθώς σε αυτό το 30% όσοι ισχυρίστηκαν πως έχουν ιδιωτική ασφάλιση αυτή αφορά την ασφάλεια που διαθέτουν για το αυτοκίνητό τους και τίποτα παραπάνω ή κάποιο άλλο είδος ιδιωτικής ασφάλισης. Αξίζει να σημειωθεί πως το 20% του δείγματος που έχει αποκλειστικά ιδιωτική ασφάλιση ανήκει στην εισοδηματική κατηγορία ευρώ. 67

68 Διάγραμμα 4.6: Είδος ασφάλισης 50% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 20% 30% Ιδιωτική Κοινωνική Και από τις δύο 4.3 Κοινωνική ασφάλιση Στην παρούσα ενότητα θα ασχοληθούμε με την κοινωνική ασφάλιση. Αναλυτικότερα, θα μελετήσουμε τους φορείς κοινωνικής ασφάλισης στους οποίους είναι ασφαλισμένοι οι ερωτηθέντες, όσοι βέβαια είναι διαθέτουν κοινωνική ασφάλιση. Παράλληλα, θα γίνει έρευνα αναφορικά με την επάρκεια της κοινωνικής ασφάλισης και τους λόγους που τα μέλη του δείγματος θεωρούν την κοινωνική ασφάλιση ανεπαρκή Φορέας κοινωνικής ασφάλισης Στο θέμα της κοινωνικής ασφάλισης συμμετείχαν μόνο 40 άτομα από τα 50, καθώς όπως αναφέρθηκε παραπάνω 10 διαθέτουν ιδιωτική ασφάλιση. Παρατηρούμε, πως υπάρχει μια ισορροπία όσον αφορά την κατανομή των ερωτηθέντων στα κοινωνικά ασφαλιστικά ταμεία. 68

69 Πίνακας 4.7: Ασφαλιστικός οργανισμός Ασφαλιστικός οργανισμός Αριθμός απαντήσεων Ι.Κ.Α. 19 Ο.Γ.Α. 10 Ο.Α.Ε.Ε. 12 Δημόσιο 9 Πιο συγκεκριμένα, το 38% είναι ασφαλισμένο στο ΙΚΑ, το 20% στον ΟΓΑ, το 24% στον ΟΑΕΕ και το υπόλοιπο 18% στο ταμείο του Δημοσίου. Παρατηρούμε πως και οι άνεργοι είναι με κάποιο τρόπο ασφαλισμένοι (κυρίως είναι ασφαλισμένοι πάνω στους γονείς τους). Διάγραμμα 4.7: Ασφαλιστικός οργανισμός 40% 38% 30% 20% 10% 0% 20% 24% 18% Ι.Κ.Α. Ο.Γ.Α. Ο.Α.Ε.Ε. Δημόσιο Κοινωνική ασφάλιση 69

70 4.3.2 Επάρκεια κοινωνικής ασφάλισης Πολύ σημαντική είναι η απόκριση των ερωτώμενων γύρω από την επάρκεια, που κατά τη γνώμη τους, προσφέρει η κοινωνική ασφάλιση. Σε αυτό μας βοηθά (οπτικά) το Διάγραμμα 8, το οποίο δείχνει πως η συντριπτική πλειοψηφία του δείγματος ισχυρίζεται ότι δεν είναι ικανοποιημένοι από την κοινωνική ασφάλιση και την χαρακτηρίζουν ανεπαρκή. Σαράντα πέντε άτομα (90%) τη θεωρούν ανεπαρκή και μόλις 5 υποστηρίζουν ότι είναι ικανοποιημένοι από τις παρεχόμενες υπηρεσίες του ασφαλιστικού οργανισμού τους (Πίνακας 8). Είναι χαρακτηριστικό πως από τις πέντε απαντήσεις υπέρ της επάρκειας της κοινωνικής ασφάλισης οι τρεις είναι άτομα που ανήκουν στο ταμείο του Δημοσίου. Πίνακας 4.8: Επάρκεια κοινωνικής ασφάλισης Επάρκεια κοινωνικής ασφάλισης Αριθμός απαντήσεων ΝΑΙ 5 ΟΧΙ 45 Διάγραμμα 4.8: Επάρκεια κοινωνικής ασφάλισης ΝΑΙ ΌΧΙ 10% 90% 70

71 4.3.3 Λόγοι ανεπαρκούς κοινωνικής ασφάλισης Από τις πιο ενδιαφέρουσες ενότητες του κεφαλαίου είναι η παρούσα. Εδώ γίνεται μια προσπάθεια να παρουσιαστούν οι συνηθέστεροι και επικρατέστεροι λόγοι για τους οποίους κάποιος κρίνει ανεπαρκή την κοινωνική ασφάλιση. Επίσης, με αυτόν τον τρόπο γίνονται εμφανείς και οι αδυναμίες των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα μας. Πίνακας 4.9: Λόγοι ανεπαρκούς κοινωνικής ασφάλισης Λόγοι ανεπαρκούς κοινωνικής Αριθμός απαντήσεων ασφάλισης Ανεπαρκής σύνταξη 8 Ανεπαρκής ιατροφαρμακευτική 25 περίθαλψη Ανεπαρκής διαχείριση οργανισμών 10 κοινωνικής ασφάλισης Ανεπαρκής λειτουργία ασφαλιστικών 7 ταμείων Μεγάλο ποσοστό του δείγματος πιστεύει ότι ο κυριότερος λόγος που κρίνεται ανεπαρκής η κοινωνική ασφάλιση είναι η ανεπαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη με ποσοστό 50%, δηλαδή οι μισοί ερωτηθέντες. Το 16% των ερωτηθέντων πιστεύουν πως η ανεπαρκής σύνταξη (που υποστηρίζουν κατά κύριο λόγο οι συνταξιούχοι) είναι σημαντικός λόγος υπέρ της ανεπαρκούς κοινωνικής ασφάλισης. Η ανεπαρκής διαχείριση των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης συγκεντρώνει ποσοστό 14%. Επίσης, ένα 10% είναι υπέρ της άποψης πως τα ασφαλιστικά ταμεία δεν λειτουργούν ορθά, ώστε να εξυπηρετούν όσο το δυνατόν καλύτερα τους ασφαλισμένους τους. 71

72 Διάγραμμα 4.9: Λόγοι ανεπαρκούς κοινωνικής ασφάλισης Ανεπαρκής σύνταξη Ανεπαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη Ανεπαρκής διαχείριση οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης Ανεπαρκής λειτουργία ασφαλιστικών ταμείων 11% 16% 18% 55% 4.4 Ιδιωτική ασφάλιση Από το σημείο αυτό και έπειτα γίνεται έρευνα και μελέτη γύρω από την ιδιωτική ασφάλιση. Συγκεκριμένα, γίνεται έρευνα σχετικά με το είδος της κοινωνικής ασφάλισης που έχουν οι ερωτηθέντες, όσοι από αυτούς έχουν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης, αν οι ερωτώμενοι πραγματοποιούσαν κάποιου είδους ασφάλισης και τι είδους θα ήταν αυτό, τους λόγους που δεν θα πραγματοποιούσαν κάποια ιδιωτική επένδυση και από που θα έπαιρναν πληροφορίες για την ιδιωτική ασφάλιση Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτώμενων 25 στους 50 έχουν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης. Οι υπόλοιποι 25 δεν έχουν κάποια ιδιωτική ασφάλιση, η πλειονότητα των οποίων προέρχεται από τους συνταξιούχους και τους άνεργους ηλικίας Το 72% διαθέτει ασφαλίσεις ζημιών, οι οποίες κατά κύριο λόγο είναι ασφαλίσεις αυτοκινήτου, πυρκαγιάς και ατυχημάτων. Το υπόλοιπο 28% διαθέτει ασφαλίσεις ζωής, οι οποίες είναι ζωής και συντάξεων. 72

73 Πίνακας 4.10: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Αριθμός απαντήσεων Ζημιών 18 Ζωής 7 Διάγραμμα 4.10: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης 80% 70% 72% 60% 50% 40% 30% 20% 28% 10% 0% Ζημιών Ζωής Πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης Στην ενότητα αυτή εξετάζεται η επιθυμία των ερωτηθέντων να πραγματοποιήσουν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης αν είχαν την δυνατότητα, το χρόνο και την ευχέρεια να την πραγματοποιήσουν. Στις απαντήσεις που δόθηκαν απάντησαν και όσοι διαθέτουν ήδη κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης. 73

74 Πίνακας 4.11: Πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης Πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης Αριθμός απαντήσεων ΝΑΙ 35 ΟΧΙ 15 Ο μεγαλύτερος αριθμός των συμμετεχόντων απάντησε πως θα πραγματοποιούσε κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης, κάτι που είναι αναμενόμενο, καθώς σε προηγούμενη ερώτηση μεγάλο ποσοστό του δείγματος εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του από την κοινωνική ασφάλιση και των οργανισμών που την αποτελούν. Βλέποντας το Διάγραμμα 11, το 70% (35 από τους 50) των απαντήσεων υποστηρίζουν πως θα πραγματοποιούσαν ιδιωτική ασφάλιση. Σε αυτό το 70% περιλαμβάνονται και τα άτομα που έχουν ήδη ιδιωτική ασφάλιση. Το υπόλοιπο 30%, δηλαδή 15 άτομα (Πίνακας 11), δεν θα πραγματοποιούσε ιδιωτική ασφάλιση. Διάγραμμα 4.11: Πραγματοποίηση ιδιωτικής ασφάλισης ΌΧΙ 30% ΝΑΙ 70% 74

75 4.4.3 Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Συνεχίζοντας τη διερεύνηση των απόψεων γύρω από την ιδιωτική ασφάλιση εξετάζεται το είδος ιδιωτικής ασφάλισης που θα πραγματοποιούσε ο εκάστοτε ερωτώμενος του δείγματος. Όπως προκύπτει τόσο από τον Πίνακα 12 όσο και από το Διάγραμμα 12, οι περισσότεροι θα προτιμούσαν μια ασφάλιση ζημιών και οι υπόλοιποι μια ασφάλιση ζωής. Πίνακας 4.12: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Είδος ιδιωτικής ασφάλισης Αριθμός απαντήσεων Ζημιών 32 Ζωής 18 Αναλυτικότερα, το 64% των απαντήσεων εστιάζει στις ασφαλίσεις ζημιών, ενώ το 36% στις ασφαλίσεις ζωής. Με την επιλογή ασφαλίσεις ζημιών σχεδόν όλοι αναφέρονται σε ασφαλίσεις πυρκαγιάς και ασθένειες. Από την άλλη, εκείνοι που θα υπέγραφαν μια ασφάλιση ζωής θα κινούνται περισσότερο προς τον κλάδο ζωής και τις ασφαλίσεις για τις συντάξεις. 75

76 Διάγραμμα 4.12: Είδος ιδιωτικής ασφάλισης 70% 64% 60% 50% 40% 36% 30% 20% 10% 0% Ζημιών Ζωής Λόγοι μη πραγματοποίησης ιδιωτικής ασφάλισης Με αρκετό ενδιαφέρον θα παρουσιαστεί η εν λόγω ενότητα, καθώς αναφέρονται οι λόγοι που οι εν ενεργεία και οι δυνητικοί πελάτες των ασφαλιστικών εταιρειών κατονομάζουν μερικούς από τους λόγους που δεν θα πραγματοποιούσαν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης. Πίνακας 4.13: Λόγοι μη πραγματοποίησης ιδιωτικής ασφάλισης Λόγοι μη πραγματοποίησης ιδιωτικής Αριθμός απαντήσεων ασφάλισης Ικανοποίηση από κοινωνική ασφάλιση 5 Οικονομικός 20 Επιφυλακτικότητα-Καχυποψία 17 Αμέλεια-Έλλειψη χρόνου 4 Ελλιπής πληροφόρηση 4 76

77 Ο λόγος που συγκεντρώνει τις περισσότερες απαντήσεις είναι ο οικονομικός (20 απαντήσεις) με ποσοστό 40% (Διάγραμμα 13). Ήταν πολύ πιθανό να προβάλουν οι ερωτώμενοι τους οικονομικούς λόγους σαν κύρια αιτία μη σύναψης ιδιωτικών ασφαλίσεων. Βέβαια, ακόμα και στην σημερινή εποχή με την τόσο μεγάλη παροχή πληροφοριών ορισμένοι (8%) πιστεύουν ότι έχουν ελλιπή πληροφόρηση. Ένας, ακόμη σημαντικός λόγος είναι η επιφυλακτικότητα και η καχυποψία (17 απαντήσεις, Πίνακας 13) των ερωτώμενων, οι οποίες κατευθύνονται κυρίως γύρω από τις διάφορες απάτες που έγιναν από ασφαλιστικές εταιρείες. Παράλληλα, κάποιοι υποστήριξαν πως είναι ικανοποιημένοι (10%) από την κοινωνική ασφάλιση στην οποία υπάγονται. Αυτές οι δύο απαντήσεις δόθηκαν από άτομα που ανήκουν στο ταμείο του Δημοσίου. Τέλος, το υπόλοιπο 8% απάντησε πως λόγω έλλειψη χρόνου και αμέλειας δεν πραγματοποίησαν κάποιο είδος ιδιωτικής ασφάλισης. Διάγραμμα 4.13: Λόγοι μη πραγματοποίησης ιδιωτικής ασφάλισης 8% 8% 10% Ικανοποίηση από κοινωνική ασφάλιση Οικονομικός Επιφυλακτικότητα-Καχυποψία 34% 40% Αμέλεια-Έλλειψη χρόνου Ελλιπής πληροφόρηση 77

78 4.4.5 Πληροφορίες για ιδιωτική ασφάλιση Κλείνοντας την ενότητα σχετικά με την καθαρά ιδιωτική ασφάλιση κρίνεται επιτακτική η ανάγκη διερεύνησης ανεύρεσης πληροφοριών σχετικά με την ιδιωτική ασφάλιση. Στην σημερινή εποχή, που ο μέσος καθημερινός άνθρωπος δέχεται καταιγισμός πληροφοριών και είναι σε θέση να βρει ότι πληροφορία του είναι απαραίτητη, έχει πληθώρα επιλογών από που θα τις αντλήσει. Πίνακας 4.14: Πληροφορίες για ιδιωτική ασφάλιση Πληροφορίες για ιδιωτική ασφάλιση Αριθμός απαντήσεων Φιλικό περιβάλλον 8 Συγγενείς 5 Διαδίκτυο 12 Ασφαλιστικοί σύμβουλοι 25 Παρά τη μεγάλη απήχηση που έχει το διαδίκτυο και τα μέσα δικτύωσης στην εποχή μας, θα περίμενε κανείς να βρίσκεται στην πρώτη θέση των επιλογών των ερωτηθέντων του δείγματος, κάτι που δεν επαληθεύεται. Μόλις το 24% (12 άτομα), κατά το Διάγραμμα 14, αντλεί πληροφορίες από το Διαδίκτυο για να ενημερωθεί για το είδος ιδιωτικής ασφάλισης που τον ενδιαφέρει. Το 50% του δείγματος ενημερώνεται από ασφαλιστικούς συμβούλους για θέματα ιδιωτικής ασφάλισης, καθώς τους κρίνει καταλληλότερους για τέτοιου είδους θέματα. Οι υπόλοιποι 13 απάντησαν πως παίρνουν πληροφορίες από το φιλικό και το συγγενικό τους περιβάλλον. 78

79 Διάγραμμα 4.14: Πληροφορίες για ιδιωτική ασφάλιση 60% 50% 50% 40% 30% 24% 20% 16% 10% 10% 0% Φιλικό περιβάλλον Συγγενείς Διαδίκτυο Ασφαλιστικοί σύμβουλοι 4.5 Ασφαλιστικοί σύμβουλοι και εταιρείες Στην παρούσα ενότητα θα ασχοληθούμε με τους ασφαλιστικούς συμβούλους, αν ασκούν ορθά το επάγγελμά τους, κατά τους ερωτώμενους, για ποιους λόγους δεν το ασκούν σωστά και με ποιο κριτήριο θα επέλεγαν μια ασφαλιστική εταιρεία για τη σύναψη ενός ιδιωτικού συμβολαίου Ασφαλιστικός σύμβουλος Σημαντικό ρόλο στο να υπογράψει ένας υποψήφιος πελάτης ένα συμβόλαιο με μια ασφαλιστική εταιρεία είναι ο ασφαλιστικός σύμβουλος. Έτσι, ρωτήθηκαν τα άτομα του δείγματος αν πιστεύουν και κρίνουν πως ο ασφαλιστικός σύμβουλος ασκεί το επάγγελμά του σωστά και ορθά. 79

80 Πίνακας 4.15: Σωστή άσκηση επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Άσκηση επαγγέλματος ασφαλιστικού Αριθμός απαντήσεων συμβούλου ΝΑΙ 15 ΟΧΙ 35 Οι περισσότεροι πιστεύουν πως ο ασφαλιστικός σύμβουλος δεν ασκεί σωστά το επάγγελμά του. Το 70% ισχυρίζεται πως δεν ασκείται σωστά το επάγγελμα από τους ασφαλιστικούς συμβούλους, ενώ το 30% πως κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Διάγραμμα 4.15: Σωστή άσκηση επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου ΝΑΙ 30% ΌΧΙ 70% Λόγοι κακής άσκησης επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Σε αυτό το σημείο θα αναλύσουμε τους λόγους που πιστεύουν οι ερωτώμενοι πως οι ασφαλιστικοί σύμβουλοι δεν ασκούν σωστά το επάγγελμά τους. Πρέπει αν σημειωθεί ότι το ο ασφαλιστικός σύμβουλος παίζει καθοριστική σημασία για την επιτυχή 80

81 πορείας μιας ασφαλιστικής εταιρείας, καθώς είναι ο άμεσα εμπλεκόμενος που θα συνάψει την συμφωνία με τους δυνητικούς πελάτες. Πίνακας 4.16: Λόγοι κακής άσκησης επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Λόγοι κακής άσκησης επαγγέλματος Αριθμός απαντήσεων ασφαλιστικού συμβούλου Συμπεριφέρονται σαν πωλητές 20 Το κάνουν σαν δεύτερο επάγγελμα 10 Δεν δείχνουν συμπόνια 5 Έλλειψη μόρφωσης 8 Απόκρυψη πληροφοριών 7 Με βάση τον Πίνακα 16, οχτώ από τους ερωτηθέντες απάντησαν πως οι ασφαλιστικοί σύμβουλοι συμπεριφέρονται σαν πωλητές και για αυτό το λόγο δεν ασκούν ορθά το επάγγελμα τους. Με άλλα λόγια, την άποψη αυτή υιοθετεί το 40% του δείγματος (Διάγραμμα 16). Επιπλέον λόγος είναι πως αρκετοί ασκούν το επάγγελμα του ασφαλιστικού συμβούλου σαν δεύτερο επάγγελμα. Αυτή τη γνώμη έχει το 20%. Συνεχίζοντας την έρευνα, κάποιοι ερωτώμενοι μένουν στο χαρακτήρα των ασφαλιστών και συγκεκριμένα υποστηρίζουν πως δεν δείχνουν καθόλου συμπόνια (10%) όταν μπαίνουν στο σπίτι του καθενός από εμάς. Επίσης, πολλές φορές οι ασφαλιστικοί σύμβουλοι αποκρύπτουν πληροφορίες (14%). Τέλος, πολλοί δεν έχουν και τις απαραίτητες γνώσεις για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις ενός τέτοιου επαγγέλματος (16%). 81

82 Διάγραμμα 4.16: Λόγοι κακής άσκησης επαγγέλματος ασφαλιστικού συμβούλου Απόκρυψη πληροφοριών 14% Έλλειψη μόρφωσης 16% Συμπεριφέρονται σαν πωλητές 40% Δεν δείχνουν συμπόνοια 10% Το κάνουν σαν δεύτερο επάγγελμα 20% Κριτήριο επιλογής ασφαλιστικής εταιρείας Άλλη μια κομβικής σημασίας ερώτηση για τη στάση και τη συμπεριφορά των πολιτικών απέναντι στις ασφαλιστικές εταιρείες είναι που θα εξεταστεί στην παρούσα ενότητα και είναι αυτή του κριτηρίου με το οποίο θα επέλεγαν να συνάψουν συμβόλαιο με κάποια ασφαλιστική εταιρεία. Πίνακας 4.17: Κριτήριο επιλογής ασφαλιστικής εταιρείας Κριτήριο επιλογής ασφαλιστικής Αριθμός απαντήσεων εταιρείας Φήμη εταιρείας 8 Αξιοπιστία-Φερεγγυότητα 15 Εμπιστοσύνη στον ασφαλιστή 5 Τιμές ασφαλίστρων 15 Παρεχόμενες υπηρεσίες 7 82

83 Ο σημαντικότερος λόγος επιλογής μια ασφαλιστικής κατά την άποψη του δείγματος είναι η αξιοπιστία και η φερεγγυότητα που εμπνέει η εταιρεία με ποσοστό 30% (Διάγραμμα 17). Το ίδιο σημαντικό θεωρούν οι ερωτώμενοι πως οι τιμές των ασφαλίστρων παίζουν σημαντικό ρόλο. Αυτό είναι πολύ αναμενόμενο και λογικό, καθώς στην σημερινή εποχή το πρώτο και κυριότερο μέρος μιας συμφωνίας είναι το οικονομικό. Άλλοι λόγοι είναι η φήμη της εταιρείας (16%), οι παρεχόμενες υπηρεσίες (14%) και η εμπιστοσύνη στον ασφαλιστικό σύμβουλο (10%). Διάγραμμα 4.17: Κριτήριο επιλογής ασφαλιστικής εταιρείας 14% 16% 30% 30% Φήμη εταιρείας Αξιοπιστία-Φερεγγυότητα Εμπιστοσύνη στον ασφαλιστή Τιμές ασφαλίστρων Παρεχόμενες υπηρεσίες 10% 4.6 Περιπτώσεις έλευσης κινδύνου Στο τέλος της έρευνας ζητήθηκε από τους ερωτώμενους να παρουσιάσουν περιπτώσεις - παραδείγματα είτε δικά τους είτε γνωστών τους ικανοποίησης και δυσαρέσκειας από την κοινωνική και ιδιωτική ασφάλιση. 83