ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τµήµα Περιβάλλοντος Τοµέας Περιβαλλοντικής Μηχανικής ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Προσδιορισµός µολύβδου σε χηνόµορφα παρυδάτια πουλιά από το έλτα του Εύρου ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΟΚΤΩΒΡΗΣ 2008

2 Ευχαριστίες Με την παρούσα αφορµή, µου δίνεται η ευκαιρία να ευχαριστήσω δεόντως κάποια πρόσωπα χάρις την βοήθεια των οποίων πραγµατοποιήθηκε η µελέτη αυτή. Συγκεκριµένα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της µεταπτυχιακής µου διατριβής, ρ. Τριανταφύλλο Ακριώτη για την βοήθεια που πρόσφερε κατά την διάρκεια του εργαστηριακού µέρους της παρούσας εργασίας. Επιπρόσθετα, θα ήθελα να ευχαριστήσω την ρ. Μαρία Αλούπη για την καθοδήγηση και την υποµονή της κατά την διάρκεια εκπόνησης αυτής της εργασίας. Ήταν πάντοτε ανοιχτή σε διευκρινίσεις και διαθέσιµη για να προσφέρει οδηγίες και συµβουλές για την επίλυση τυχόν προβληµάτων και αποριών. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον φίλο κ. Μιχάλη Κουλουσαρή, υποψήφιο διδάκτορα, για την καθοδήγηση και τις χρήσιµες συµβουλές που µου έδωσε, όπως επίσης για την συµπαράσταση και την συµβολή του καθ όλη τη διάρκεια του εργαστηριακού µέρους της παρούσας µελέτης καθώς η παρουσία του έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο. Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τον επίκουρο καθηγητή κ. Παναγιώτη ηµητρακόπουλο που δέχτηκε να συµµετάσχει στην τριµελή επιτροπή αξιολόγησης της µεταπτυχιακής µου διατριβής. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές και καθηγήτριες µου, χάρις στους οποίους εφοδιάστηκα µε γνώσεις και εµπειρίες που θα µου χρειαστούν στην µελλοντική πορεία της ζωής µου. Κλείνοντας, θα ήθελα να δώσω ένα µεγάλο ευχαριστώ στους φίλους και στην οικογένεια µου για την «αόρατη» συµπαράσταση τους, η οποία µου παρείχε την απαραίτητη συγκέντρωση για την υλοποίηση του στόχου µου.

3 * στους γονείς µου * Γιατί είναι πάντοτε δίπλα µου και στηρίζουν την κάθε µου απόφαση. Χάρις αυτούς έφτασα στο επίπεδο που βρίσκοµαι και γι αυτό θα ήθελα να τους ευχαριστήσω. Σας αγαπώ πολύ. ιπλωµατική εργασία 0

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕΛ. 1 Εισαγωγή σελ. 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕΛ Μόλυβδος σελ Φυσικοχηµικές ιδιότητες σελ Πηγές & Χρήσεις σελ ιασπορά του µολύβδου στο περιβάλλον σελ Τοξικότητα - Βιοχηµικές επιδράσεις σελ Πρόσληψη από τα πουλιά σελ Μολυβδίαση σελ Ιστορική αναδροµή σελ Συνθήκες και συµφωνίες που εξετάζουν τη δηλητηρίαση από µόλυβδο ζήτηµα: Τρέχουσα κατάσταση και εξελίξεις σελ AEWA σελ Σύµβαση της Βέρνης σελ Τα πουλιά και Οδηγίες βιότοπων σελ η ιακήρυξη σχετικά µε τη µείωση κινδύνου για το µόλυβδο σελ Βιβλιογραφικά στοιχεία παρούσας µελέτης σελ Περιοχή µελέτης σελ Χαρακτηριστικά του είδους των πουλιών της µελέτης αυτής σελ Anas acuta σελ Anas clypeata (Χουλιαρόπαπια) σελ Anas crecca (Κιρκίρι) σελ Anas Penelope (Σφυριχτάρι) σελ Anas platyrhynhos σελ Anas strepera (φλυαρόπαπια ή Γαλάνι) σελ Anser albifrons (Ασπροµετωπόχηνα) σελ. 28 ιπλωµατική εργασία i

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΕΛ Μέθοδοι προσδιορισµού βαρέων µετάλλων σελ Επιλογή µεθόδου ανάλυσης σελ Περιγραφή µεθόδου φασµατοσκοπίας ατοµικής απορρόφησης σελ Αναλυτική διαδικασία σελ είγµατα σελ Έλεγχος δειγµάτων σελ Προετοιµασία σκευών σελ Επεξεργασία δειγµάτων σελ Ανάλυση δειγµάτων και προσδιορισµός συγκεντρώσεων µολύβδου σελ Ποιοτικός έλεγχος της µεθόδου σελ Όρια ανίχνευσης σελ Στατιστική επεξεργασία σελ. 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4:ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΕΛ Αποτελέσµατα και συζήτηση σελ Αποτελέσµατα - στατιστική επεξεργασία σελ Συζήτηση αποτελεσµάτων σελ. 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΕΛ Συµπεράσµατα σελ. 57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ιπλωµατική εργασία ii

6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ - ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΕΛ. 31 Πίνακας 3.1: Συνολικός αριθµός δειγµάτων για κάθε ιστό ανά είδος σελ. 35 Πίνακας 3.2: Προσδιορισµένες και πιστοποιηµένη συγκεντρώσεις Pb στο CRM 278 σελ. 40 Πίνακας 3.3: Όρια ανίχνευσης για συγκέντρωσης µολύβδου σε υγρά διαλύµατα και για συγκεντρώσεις σε ιστούς (επί ξηρού βάρους). σελ. 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΕΛ. 43 Πίνακας 4.1: Αποτελέσµατα συγκεντρώσεων µολύβδου µε βάση την ανάλυση από το µηχάνηµα φασµατοσκοπίας ατοµικής απορρόφησης σελ. 44 Πίνακας 4.2: Περιγραφικές στατιστικές παράµετροι των συγκεντρώσεων Pb των χηνόµορφων παρυδάτιων πουλιών από το έλτα του Έβρου σελ. 47 Πίνακας 4.3: Test Kolmogorov Smirnov για τα αποτελέσµατα στο ήπαρ. σελ. 50 Πίνακας 4.4 : Test Kolmogorov Smirnov για τα αποτελέσµατα για τον εγκέφαλο.. σελ. 50 Πίνακας 4.5: Στατιστικά στοιχεία των δεδοµένων σελ. 51 Πίνακας 4.6: Αποτελέσµατα του t- test σελ. 51 Πίνακας 4.7: Περιληπτικά αποτελέσµατα της γραµµικής παλινδρόµησης σελ. 52 Πίνακας 4.8: Αναλυτικά αποτελέσµατα test ANOVA σελ. 52 ιπλωµατική εργασία iii

7 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕΛ. 3 Σχήµα 2.1: Εικόνα Anas acuta σελ. 15 Σχήµα 2.2: Εικόνα Anas Crypeata. σελ. 15 Σχήµα 2.3: Εικόνα Anas crecca σελ. 19 Σχήµα 2.4 : Εικόνα Anas Penelope σελ. 22 Σχήµα 2.5: Εικόνα Anas platyrhynchos σελ. 24 Σχήµα 2.6 : Εικόνα Anas strepera σελ. 27 Σχήµα 2.7 : Εικόνα Anser Albifrons σελ. 28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΕΛ. 43 Σχήµα 4.1: Boxplot συγκεντρώσεων µολύβδου για το ήπαρ σελ. 45 Σχήµα 4.2: Boxplot συγκεντρώσεων µολύβδου για τον εγκέφαλο σελ. 45 Σχήµα 4.3: Ιστόγραµµα για τις συγκεντρώσεις µολύβδου χωρίς τα δείγµατα των ακραίων τιµών, για το ήπαρ σελ. 47 Σχήµα 4.4: Ιστόγραµµα για τις συγκεντρώσεις µολύβδου χωρίς τα δείγµατα των ακραίων τιµών, για τον εγκέφαλο. σελ. 48 Σχήµα 4.5: Ιστόγραµµα για τις λογαριθµηµένες συγκεντρώσεις µολύβδου χωρίς τα δείγµατα των ακραίων τιµών, για το ήπαρ. σελ. 49 Σχήµα 4.6: Ιστόγραµµα για τις λογαριθµηµένες συγκεντρώσεις µολύβδου χωρίς τα δείγµατα των ακραίων τιµών, για τον εγκέφαλο. σελ. 49 Σχήµα 4.7: Γράφηµα συσχέτισης των λογαριθµικών συγκεντρώσεων του µολύβδου στο συκώτι και στον εγκέφαλο µε τις ακραίες τιµές συγκεντρώσεων Pb σελ. 53 Σχήµα 4.8: Γράφηµα συσχέτισης των λογαριθµικών συγκεντρώσεων του µολύβδου στο συκώτι και στον εγκέφαλο χωρίς τις ακραίες τιµές συγκεντρώσεων Pb σελ. 53 ιπλωµατική εργασία iv

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ιπλωµατική εργασία v

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κυνήγι αποτελούσε παράγοντα διατροφής εδώ και αιώνες. Τώρα όµως έχει µετατραπεί σε «σπορ» και «δραστηριότητα ψυχαγωγίας» από σηµαντικό αριθµό κατοίκων των αστικών περιοχών που το ασκούν µε αρκετά µαζικό τρόπο και µε υπερσύγχρονα όπλα. Συνεπώς, αν κάποτε δεν ήταν και τόσο επιβλαβής δραστηριότητα, τώρα αποτελεί σηµαντικό παράγοντα καταστροφής των υγροτόπων, ειδικά όσον αφορά τους πληθυσµούς των ζώων. Συγκεκριµένα, χρήση µολύβδινων σκαγιών στο κυνήγι των υδροβίων πουλιών αποτελεί το τρίτο στη σειρά αίτιο απωλειών παπιών και χηνών, µετά τη συρρίκνωση των υγροτόπων και το κυνήγι (Tavecchia et al., 2001). Ήδη από τα µέσα του προηγούµενου αιώνα σε έρευνες που έγιναν στις Η.Π.Α (Bellrose, 1959), είχε διαπιστωθεί δηλητηρίαση από τα µολύβδινα σκάγια στο 2-5% του πληθυσµού των χηνοπαπιών της βορείου Αµερικής, οι οποίες πέθαιναν από µολυβδίαση. Η κατάποση των σκαγιών γίνεται στη προσπάθεια των πουλιών να συλλέξουν τη τροφή τους, σε περιοχές που γίνεται εντατικό κυνήγι και υπάρχει αντίστοιχα σχετικά µεγάλη συσσώρευση σκαγιών. Σύµφωνα µε τους Sanderson και Bellrose (1986), η κατάποση των σκαγιών γίνεται και λόγω της συνήθειας των υδρόβιων πουλιών να καταπίνουν τα σκάγια όπως καταπίνουν τη χονδρή άµµο που τα βοηθά στη πέψη, καθώς επίσης και λόγω της διατροφικής τους συνήθειας µε κόκκους σιτηρών και σπόρους άγριων φυτών που είναι πλούσιοι σε υδατάνθρακες και φτωχοί σε πρωτεΐνες, ασβέστιο και φωσφόρο, γεγονός που έχει ως αποτέλεσµα να αυξάνεται η απορρόφηση του µολύβδου από το αίµα. Έχει βρεθεί ότι τα µολύβδινα σκάγια διαλύονται στο στοµάχι και απορροφούνται πλήρως από το αίµα σε διάστηµα τριών εβδοµάδων στο 90% των υδροβίων πουλιών. Ο µόλυβδος των σκαγιών µεταφέρεται στους ιστούς των πουλιών και προκαλεί τοξικά και θανατηφόρα συµπτώµατα. Με το φαινόµενο της βιοσυσσώρευσης µπορεί να πληγούν πολύ περισσότερο είδη που βρίσκονται σε ανώτερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας (αρπακτικά πουλιά) (Πρόγραµµα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Αγιάσου 2004 Πανεπιστήµιο Αιγαίου). Υπάρχει πληθώρα δηµοσιευµένων ερευνών που αναφέρεται στο συγκεκριµένο θέµα και έχουν διατυπωθεί ποικίλες απόψεις για το µέγεθος, το βαθµό και την έκταση του προβλήµατος σε σχέση µε τις επιρροές στην υγεία και τον πληθυσµό των παρυδάτιων πουλιών. Παρ όλες τις αποκλίσεις µεταξύ των πορισµάτων των ερευνητών, είναι κοινή η τοποθέτηση η οποία υποστηρίζει ότι το πρόβληµα υφίσταται και χρήζει λύσης. ιπλωµατική εργασία 1

10 Ο σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι να εξετάσει κατά πόσο τα χηνόµορφα είδη πουλιών, που συλλέχτηκαν στην περιοχή του έλτα του Έβρου, παρουσιάζουν µολυβδίαση. Για την υλοποίηση του σκοπού αυτού προσδιορίστηκαν οι συγκεντρώσεις του µολύβδου στα όργανα ήπαρ και εγκέφαλος των πουλιών. Στην διπλωµατική αυτή παρατίθεται αρχικά η βιβλιογραφική έρευνα που αφορά τα άρθρα και τις έρευνες που έχουν γίνει αναφορικά µε τον προσδιορισµό βαρέων µετάλλων συµπεριλαµβανοµένου και του µολύβδου σε διάφορα είδη παρυδάτιων πουλιών. Ουσιαστικά, παρουσιάζεται µια γενική αναφορά για τον µόλυβδο και των επιπτώσεων του στα πουλιά. ίνεται έµφαση στην µολυβδίαση που προκαλείται σε παρυδάτια πουλιά από την κατάποση µολύβδινων σκαγιών και επισηµαίνεται η διάσταση του προβλήµατος τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο. Επιπρόσθετα, παρουσιάζεται αναλυτικά η υπάρχουσα νοµοθεσία που υποστηρίζει το συγκεκριµένο θέµα. Τέλος στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται κάποια βιβλιογραφικά στοιχεία για την παρούσα µελέτη και αφορούν την περιοχή µελέτης και τα χαρακτηριστικά των ειδών των πουλιών που θα στηριχθεί η πειραµατική διαδικασία, ανάλυση και η στατιστική επεξεργασία. Στο επόµενο κεφάλαιο αναλύεται το πειραµατικό µέρος όπου παρουσιάζονται οι κύριες µέθοδοι προσδιορισµού των βαρεών µετάλλων, δεδοµένου ότι ο µόλυβδος ανήκει σε αυτήν την κατηγορία και παρουσιάζεται ο τρόπος επιλογής της ιδανικότερης µεθόδου ανάλυσης. Ακολούθως, αναλύεται η µέθοδος που επιλέγηκε για τα δεδοµένα και της ανάγκες της εκπόνησης του εργαστηριακού µέρους της παρούσας διπλωµατικής καθώς επίσης και η όλη αναλυτική διαδικασία. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα και ακολουθεί η στατιστική επεξεργασία αυτών. Στο πέµπτο και τελευταίο κεφάλαιο συνοψίζονται τα συµπεράσµατα που απορρέουν από την στατιστική ανάλυση των αποτελεσµάτων των συγκεντρώσεων του µολύβδου. ιπλωµατική εργασία 2

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ιπλωµατική εργασία 2

12 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 2.1 Μόλυβδος Φυσικοχηµικές ιδιότητες Ο µόλυβδος (Pb) είναι ένα µη απαραίτητο, πολύ τοξικό, βαρύ µέταλλο µε γνωστές τοξικές επιπτώσεις στα βιολογικά συστήµατα. Έχει ατοµικό αριθµό 82 και βρίσκεται στην lv κύρια οµάδα του περιοδικού πίνακα. Το σηµείο τήξης του είναι στους C, ενώ βράζει στους 1740 C. Είναι αρκετά µαλακός και βρίσκεται ως σηµαντικό παραπροϊόν σε περισσότερα από 200 µεταλλεύµατα. (Μανουσάκης, 1999). Ο µόλυβδος εµφανίζεται σε ανόργανες (Pb +2 και λιγότερο συχνά Pb +4 ), και σε οργανικές µορφές. Ωστόσο, οι ποσότητες του ανόργανου µολύβδου είναι σε σηµαντικό βαθµό µεγαλύτερες από τις οργανικές, συµπεριλαµβανοµένων των ποσοτήτων που υπάρχουν σε όλο τον πλανήτη (Φακριάδης, 2003) Πηγές & Χρήσεις Ο µόλυβδος είναι σήµερα ευρέως διαδεδοµένος, λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Φυσικά ως µέταλλο απελευθερώνεται σε µικρές ποσότητες στο περιβάλλον διαµέσου φυσικών διεργασιών ωστόσο οι πρόσφατες ανθρωπογενείς εκποµπές µολύβδου έχουν ως αποτέλεσµα οι συγκεντρώσεις στα νερά και τα εδάφη να είναι πολύ µεγαλύτερες από αυτές που υπήρχαν φυσικά, σαν συνέπεια αυτού, όλοι οι οργανισµοί είναι εκτεθειµένοι σε ποσότητες µολύβδου. Οι πηγές του ατµοσφαιρικού µολύβδου περιλαµβάνουν µεταλλευτικές δραστηριότητες και εξόρυξη του µετάλλου. Η σηµαντικότερη πηγή µολύβδου στην ατµόσφαιρα είναι η καύση της βενζίνης. Ο τετρααιθυλιούχος µόλυβδος εισήχθη σαν αντικροτικό µέσο στη βενζίνη από τη δεκαετία του 20, και από τότε έχει παίξει πολύ σηµαντικό ρόλο στη ρύπανση της ατµόσφαιρας (Landis and Yu,1998). Σηµαντική ποσότητα προέρχεται από τα λύµατα και τα στερεά απόβλητα. Σηµειακές και µη πηγές µολύβδου εντοπίζονται σε περιοχές µε µεγάλη πληθυσµιακή πυκνότητα ή κοντά σε αποτεφρωτήρες απορριµµάτων. Στα αστικά λύµατα ο µόλυβδος θεωρείται ότι προέρχεται από την σκόνη η οποία περιέχει µόλυβδο που παρασύρεται µέσω των νερών της βροχής στους αγωγούς των λυµάτων (IPCS, 1989). ιπλωµατική εργασία 3

13 Τα σκάγια κυνηγίου που αποθέτονται κάθε χρόνο στο έδαφος σε υγροτόπους αποτελούν σηµαντική πηγή του µετάλλου στο έδαφος (IPCS, 1989). Ο µόλυβδος χρησιµοποιείται σε µπαταριές, ως αντικροτικό συστατικό της βενζίνης, είναι συστατικό σε µελάνια και χρώµατα, και χρησιµοποιείται σαν σταθεροποιητής των πλαστικών υλικών. Σηµαντικά βιοµηχανικά προϊόντα που περιέχουν µόλυβδο περιλαµβάνουν σωλήνες, χρώµατα, γυαλιά, πλαστικά, λάστιχα και εντοµοκτόνα (Landis and Yu,1998). Σήµερα πάντως, η χρήση του τείνει να περιοριστεί σε όλο τον κόσµο και στις περισσότερες ανεπτυγµένες χώρες έχει ήδη απαγορευθεί η χρήση αυτή (IPCS, 1989) ιασπορά του µολύβδου στο περιβάλλον Οι ανθρωπογενείς εκποµπές του µολύβδου στο περιβάλλον µπορούν να βρεθούν στον αέρα, τα νερά και τα εδάφη. Αν και είναι εύκολο να εκτιµηθούν αυτές οι εκποµπές, υπάρχει συνεχής ανταλλαγή µολύβδου µεταξύ των τριών φάσεων που καθιστά αδύνατο (ή χωρίς νόηµα) έναν τέτοιο υπολογισµό. Η γεωγραφική κατανοµή του ατµοσφαιρικού µολύβδου σχετίζεται µε την θέση της πηγής εκποµπής, εξαρτάται σε µεγαλύτερο βαθµό όµως από το µέγεθος των αιωρούµενων σωµατιδίων. Το µεγαλύτερο µέρος του αεροµεταφερόµενου µολύβδου εναποτίθεται σε επιφάνειες, όπως τα φυτά, τα εδάφη, µάζες νερού, επιφάνειες που έχουν υποστεί την ανθρώπινη επέµβαση (πόλεις, δρόµοι, κτλ.), και στις αναπνευστικές οδούς των ζώων, µε ξηρή ή υγρή απόθεση. Οι εκποµπές µολύβδου από φυσικές δραστηριότητες στην ατµόσφαιρα ( ) εκτιµήθηκαν περίπου στα * 10 9 g/έτος. Οι ανθρωπογενείς εκποµπές υπολογίζονται δύο µε τρεις τάξεις µεγέθους µεγαλύτερες από τις φυσικές (Φακριάδης, 2003). Ο περισσότερος µόλυβδος στα νερά οφείλεται κυρίως στα απόβλητα των βιοµηχανιών, στις αποπλύσεις των δρόµων, και στα εκρέοντα υγρά των χωµατερών, ενώ µικρή συµµετοχή στη διαµόρφωση του τελικού µεγέθους έχει η απόθεση από την ατµόσφαιρα. Υπολογισµοί (1981) έδειξαν ότι οι εκπεµπόµενες ποσότητες από τον άνθρωπο είναι κατά µία µε δύο τάξεις µεγέθους µεγαλύτερες από αυτές των φυσικών πηγών (IPCS, 1989). Αντίστοιχα στα εδάφη, οι κύριες είσοδοι του µολύβδου είναι η υγρή και ξηρή απόθεση, ιδιαίτερα κοντά στις πηγές εκποµπής του, τα µεταλλεία και η απόρριψη ιλύος από τις µονάδες επεξεργασίας αποβλήτων, συνήθως σε αγροτική γη. Στα εδάφη ο µόλυβδος είναι σχετικά σταθερός, σε σχέση µε ατµόσφαιρα και νερά, τα οποία ιπλωµατική εργασία 4

14 λειτουργούν (µαζί µε τα ιζήµατα των ωκεανών) ως οι τελικοί αποδέκτες των ανθρωπογενών εκποµπών Τοξικότητα - Βιοχηµικές επιδράσεις Οι βιοχηµικές επιδράσεις του µολύβδου είναι πολύπλοκες και σε ορισµένες περιπτώσεις η δράση του δεν είναι ακριβώς προσδιορισµένη. Ως ηλεκτρoθετικό µέταλλο ο µόλυβδος έχει υψηλή συγγένεια µε σουλφυδρυλικές οµάδες. Η δράση ενζύµων που εξαρτώνται από αυτές τις οµάδες, µπορεί να ανασταλεί από το µόλυβδο. Ο δισθενής µόλυβδος είναι παρόµοιος σε πολλούς τοµείς µε το ασβέστιο, και έτσι ασκεί ανταγωνιστική συµπεριφορά σε βιολογικές και νευρολογικές λειτουργίες. Ο µόλυβδος επίσης µπορεί να αντιδράσει µε τα νουκλεϊνικά οξέα και έτσι να αυξήσει ή να µειώσει την πρωτεϊνική σύνθεση. Τέλος, ο µόλυβδος µέσα στον οργανισµό επιδρά στο σχηµατισµό των ερυθρών αιµοσφαιρίων, µέσω της επίδρασης του στην αφυδάτωση του δ-αµινολεβουλινικού οξέος (Χατζηπέτρου, 2001) Πρόσληψη από τα πουλιά Γενικότερα, ο µόλυβδος προσλαµβάνεται από τα ζώα µέσω της αναπνοής ή της απορρόφησης (φαγητό και νερό), ωστόσο σηµαντικότερη είσοδος του µετάλλου στο σώµα των πουλιών θεωρείται η κατάποση σκαγιών και βαριδιών ψαρέµατος. Μόνο ο τετρααιθυλιούχος µόλυβδος µπορεί να απορροφηθεί από το δέρµα. Η απορρόφηση είναι πολύ αργή, αλλά η απέκκριση είναι ακόµη βραδύτερη ώστε ο µόλυβδος τείνει να συσσωρεύεται. Το µεγαλύτερο µέρος του µολύβδου προσλαµβάνεται από τα ερυθρά αιµοσφαίρια και συγκεντρώνεται στα νεφρά και το συκώτι, µέσω της κυκλοφορίας του αίµατος. Κατόπιν µπορεί να ανακατανεµηθεί στα οστά, στα δόντια και στον εγκέφαλο (Duffiιs, 1980) Τα πουλιά, εκτίθενται σε πολλές πηγές µολύβδου, συµπεριλαµβανοµένων εκλυόµενων ποσοτήτων από τη βενζίνη, λυµάτων και στερεών αποβλήτων. Συνήθως η έκθεση αυτού του µεγέθους δεν είναι ικανή να προκαλέσει κλινικά συµπτώµατα δηλητηρίασης από µόλυβδο. Τέτοια γεγονότα υπό-θανάτιας και θανατηφόρας δηλητηρίασης εκδηλώνονται ορισµένες φορές στα πουλιά και σε λοιπούς οργανισµούς που διατρέφονται κοντά σε πηγές µολύβδου, όπως ορυχεία µολύβδου ή εγκαταστάσεις πετροχηµικών. Στις εκβολές του ποταµού Mersey της Μ. Βρετανίας ιπλωµατική εργασία 5

15 στις αρχές της δεκαετίας του 80, αρκετές χιλιάδες υδρόβιων πουλιών πέθαναν καταναλώνοντας δηλητηριασµένη από µόλυβδο τροφή κοντά σε εγκαταστάσεις πετροχηµικών εργασιών. Οι περιπτώσεις δηλητηρίασης από µόλυβδο σε τέτοιες πηγές είναι γενικά σπάνιες (Pain and Newton,1993). Οι περισσότερες περιπτώσεις δηλητηρίασης από µόλυβδο στα πουλιά οφείλονται στην κατάποση µολύβδινων σωµατιδίων όπως βαρίδια ψαρέµατος και σκάγια, µια και αποτελεί και την βασικότερη δίοδο εισχώρησης του µετάλλου στο σώµα των πουλιών. Η πλειονότητα τέτοιων περιπτώσεων απαντάται κυρίως σε υδρόβια είδη. Τα πουλιά συγχέουν τα σκάγια και τα βαρίδια µε σωµατίδια τροφής (σπόρους) ή µε κόκκους άµµου. Οι κόκκοι άµµου ή τα χαλίκια λαµβάνονται συνειδητά από τα πουλιά µε σκοπό το άλεσµα της τροφής στο στοµάχι. Τα µολύβδινα αντικείµενα είτε αποβάλλονται από τον οργανισµό είτε διατηρούνται σε αυτόν για µεγάλες περιόδους (Paίn, 1992). Ο µέσος όρος παραµονής των σκαγιών στο στοµάχι είναι ηµέρες, και έχει παρατηρηθεί µέγιστος χρόνος παραµονής 6 εβδοµάδων (Mateo et al., 1997). Τα µολύβδινα σωµατίδια αλέθονται µέσα στο στοµάχι των πουλιών και διαλύονται µε την επίδραση των οξέων του στοµάχου. Αποτέλεσµα είναι η άµεση απορρόφηση των ιόντων του µολύβδου από το αίµα (Pain,1992). Η απορρόφηση και κατακράτηση µολύβδου εξαρτώνται από την ηλικία, το φύλο και περιβαλλοντικούς παράγοντες γι' αυτό και η επίδραση ενός συγκεκριµένου αριθµού σκαγιών ποικίλει σηµαντικά. (Pain et al, 1993). Ο µόλυβδος επηρεάζει κυρίως τα αιµατολογικά, τα µυϊκά και τα νευρολογικά συστήµατα. Οξεία δηλητηρίαση προκύπτει συνήθως από την απορρόφηση µεγάλου αριθµού µολύβδινων σωµατιδίων και τα πουλιά πεθαίνουν σε διάστηµα λίγων ηµερών, χωρίς να παρουσιάσουν συµπτώµατα δηλητηρίασης. Συχνότερα τα πουλιά πεθαίνουν από χρόνια έκθεση στο µόλυβδο και τα συµπτώµατα που έχουν είναι σηµαντική απώλεια βάρους, αλλαγή των περιττωµάτων τους (πράσινη απόχρωση και διάρροια ) και γενική αδυναµία να διατηρήσουν σε όρθια θέση την ουρά και τα φτερά τους. Συνήθως τα πουλιά πεθαίνουν εµµέσως από ασιτία καθώς παραλύουν οι µύες του εντέρου (Garcia-Fernandez et al, 1995). ιπλωµατική εργασία 6

16 2.2 Μολυβδίαση Ιστορική αναδροµή Η δηλητηρίαση από µόλυβδο αποτελεί ένα µεγάλο πρόβληµα δεδοµένου ότι εκατοµµύρια παρυδάτια πουλιά υπολογίζεται ότι πεθαίνουν από αυτήν κάθε χρόνο. Το πρόβληµα της δηλητηρίασης από µόλυβδο σε παρυδάτια πουλιά, που οφείλεται κυρίως στην κατάποση ή τον πυροβολισµό των πουλιών από µολύβδινα σκάγια, αναγνωρίστηκε στις αρχές του 19 ου αιώνα και µέχρι και σήµερα έχει επισήµως καταγραφεί τώρα σε τουλάχιστον 21 χώρες (Fawcett and Vessem, 1995). Συγκεκριµένα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 και της δεκαετίας του '90 διάφοροι διεθνείς οργανισµοί και κυβερνήσεις άρχισαν να προσπαθούν να βρουν λύσεις προκειµένου να περιορίσουν το πρόβληµα. Το 1982, ένας διεθνής οργανισµός, ο International Association of Fish & Wildlife Agencies (IAFWA), άρχισε ένα πρόγραµµα το οποίο είχε σκοπό να συλλέγει πληροφορίες και να ελέγχει περιπτώσεις δηλητηρίασης από µόλυβδο (CLPCIP),το 1996 το πρόγραµµα αυτό µετονοµάστηκε σε Cooperative North American Shotgunning Education Program (CONSEP). Οι Ηνωµένες Πολιτείες, το 1991, ήταν το πρώτο έθνος που απαγόρευσε τη χρήση µολύβδινων σκαγιών στο κυνήγι υδρόβιων πουλιών. Το ίδιο έτος, το African Eurasian Migratory Waterbird Agreement (IWRB) δηµιούργησε ένα διεθνές εργαστήριο µε σκοπό να αξιολογεί το βαθµό της δηλητηρίασης από µόλυβδο στα υδρόβια πουλιά, και έτσι να προσδιορίσει τις πιθανές λύσεις σε αυτό το πρόβληµα. Μια σειρά από προτάσεις προέκυψαν από το διεθνές εργαστήριο και το σύνολο αυτών δηµοσιεύθηκαν το Αυτές οι προτάσεις χρησιµοποιήθηκαν να διατυπώσουν πολλές δηλώσεις µέσα σε διάφορες διεθνείς συνθήκες και συµφωνίες, µια από τις οποίες ήταν η African- Eurasian Migratory Waterbird Agreement (AEWA), η οποία πιέζει τα κράτη µέλη της για να καταργήσουν σταδιακά τη χρήση του µολύβδου στα κυνηγετικά όπλα. ιπλωµατική εργασία 7

17 Συνθήκες και συµβάσεις που εξετάζουν το ζήτηµα της δηλητηρίασης από µόλυβδο: Τρέχουσα κατάσταση και εξελίξεις Οι κυριότερες συµβάσεις και των συµφωνίες που εξετάζουν τη συντήρηση των υδρόβιων πουλιών ή/και των υγροτόπων, παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω AEWA Η International Update Report on Lead Poisoning in Waterbirds, είναι η µεγαλύτερη και πιο φιλόδοξη συµφωνία που συντάχθηκε µέχρι τώρα κάτω από τη σύµβαση της Βόνης (CMS). Ολοκληρώθηκε στις 16 Ιουνίου 1995, όταν εκπρόσωποί από 64 χώρες και αντιπρόσωποι από τους οργανισµούς των Ηνωµένων Εθνών καθώς επίσης και από διακυβερνητικές και µη κυβερνητικές οργανώσεις συναντήθηκαν στο Netherlands της Χάγης. Το AEWA τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεµβρίου 1999, µετά από την συγκρότηση του απαραίτητου αριθµού των 14 κρατών, που περιλάµβαναν 7κράτη από την Αφρική και 7 από την Ευρασία τα οποία υπόγραψαν και επικύρωσαν τη συµφωνία. Μερικές ηµέρες αργότερα πραγµατοποιήθηκε η πρώτη συνεδρίαση των συµβαλλόµενων µερών, στο Καίηπ Τάουν στη Νότια Αφρική. Το AEWA καλύπτει 172 είδη πουλιών τα οποία είναι οικολογικά εξαρτώµενα από τους υγρότοπους για τουλάχιστον µέρος του ετήσιου κύκλου τους, συµπεριλαµβανοµένων πολλών ειδών πελεκάνων, πελαργών, φλαµίνγκων, κύκνων, χήνων, πάπιων, γλάρων και στέρνων. Η συµφωνία καλύπτει 117 χώρες (συν την Ευρωπαϊκή Ένωση) από Ευρώπη, µέρη της Ασίας και του Καναδά, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. (AEWA 2001). Η συµφωνία προβλέπει συντονισµένες ενέργειες που θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη σε όλα τα συστήµατα µετανάστευσης από άγρια πουλιά για τα οποία ισχύει. Οι συµµετέχοντες στη συµφωνία συµµετέχουν σε ένα ευρύ φάσµα ενεργειών προκειµένου να συντηρηθούν και να διατηρηθούν τα είδη, οι οποίες περιγράφονται σε ένα περιεκτικό πρόγραµµα δράσης. Αυτό το λεπτοµερές σχέδιο δράσης είναι προϊόν εκτενών διαπραγµατεύσεων και συζητήσεων µεταξύ των κυβερνήσεων (AEWA 2001). Στην πρώτη σύνοδό της η συνεδρίαση των συµβαλλόµενων µερών ενεκρίθησαν 14 ψηφίσµατα. Εκτός από τα ψηφίσµατα στα θεσµικά, διοικητικά ή οικονοµικά θέµατα, εγκρίθηκαν και διάφορα ψηφίσµατα που αφορούσαν τεχνικά θέµατα, και ιπλωµατική εργασία 8

18 εξετάζουν τα ουσιαστικά ζητήµατα της συµφωνίας. Μεταξύ τους υπάρχει ένα ψήφισµα σχετικά µε τη σταδιακή κατάργηση του µολύβδου στα κυνηγετικά σκάγια που χρησιµοποιούνται για το κυνήγι στους υγρότοπους (AEWA 2001). Η παράγραφος του προγράµµατος δράσης αναφέρει το εξής: Τα συµβαλλόµενα µέρη θα πρέπει να προσπαθήσουν να καταργήσουν σταδιακά η χρήση του µολύβδου που χρησιµοποιείται στα σκάγια για το κυνήγι στους υγρότοπους µέχρι το έτος Αναγνωρίστηκε τότε στη συνεδρίαση από τα συµβαλλόµενα µελή ότι πολλά κράτη έχουν τεχνικές δυσκολίες, την συγκεκριµένη περίοδο, για τη σταδιακή κατάργηση του µολύβδου. Εποµένως, η Τεχνική Επιτροπή AEWA κλήθηκε να αναθεωρήσει την δράση αυτή και να εξετάσει µόνο την προσπάθεια των χωρών που είχαν κάποια αντίστοιχη εµπειρία Αν και έχει σηµειωθεί αξιοπρόσεκτη πρόοδος, σχετικά µε τη σταδιακή κατάργηση του µολύβδου στα κυνηγετικά σκάγια, και ιδιαίτερα µέσα υτική Ευρώπη, υπάρχει ακόµα πολύς δρόµος προτού να µπορέσει να απαγορευθεί εξ ολοκλήρου σ το κυνήγι που πραγµατοποιείται στους υγρότοπους µέσα στις περιοχές που καλύπτει η συµφωνία. Ωστόσο η γραµµατεία της συµφωνίας θα συνεχίσει να ωθεί τα συµβαλλόµενα και µη συµβαλλόµενα συµβαλλόµενα µέλη για να προσπαθήσουν την σταδιακή κατάργηση της χρήσης του µολύβδου στα σκάγια Σύµβαση της Βέρνης - Ν.1135 (ΦΕΚ 32/Α/83) Το Συµβούλιο της Ευρώπης, που ιδρύεται στις Βρυξέλλες και υπογράφεται στο Λονδίνο το 1949, είναι ανεξάρτητη, διακυβερνητική οργάνωση µε διάφορους ανθρωπιστικούς, δηµοκρατικούς, και πολιτιστικούς στόχους. Η αποστολή του περιλαµβάνει επίσης την προστασία του περιβάλλοντος. Το Συµβούλιο της Ευρώπης έχει ως µέλη 43 κράτη, δεν πρέπει να συγχυσθούν µε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα 15 κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντούτοις, είναι όλα τα µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης (CoE 2001a). Το Συµβούλιο της Ευρώπης έχει µια καθαρώς συµβουλευτική λειτουργία. Η εργασία του σε ευρωπαϊκές συµβάσεις και συµφωνίες που υπό το φως των κρατών µελών µπορούν στη συνέχεια να εναρµονίσουν και τροποποιηθούν έτσι ώστε να γίνουν µέρος της νοµοθεσίας. Μερικές συµβάσεις και συµφωνίες είναι επίσης ανοικτές για υιοθέτηση από τα κράτη µη µέλη.μια από τις συµβάσεις που έχει συνταχθεί είναι η σύµβαση, που απαριθµείται ως ETS αριθ. 104, µέσα στα θέµατα της οποίας τίθεται και το ζήτηµα της δηλητηρίασης από µόλυβδο. Η σύµβαση αυτή ιπλωµατική εργασία 9

19 είναι γνωστή ως η Σύµβαση σχετικά µε τη συντήρηση της ευρωπαϊκής άγριας φύσης και των φυσικών βιότοπων. Αυτή η σύµβαση είναι επίσης γνωστή ως Συνθήκη της Βέρνης (CoE 2001b). Η Σύµβαση της Βέρνης τέθηκε σε ισχύ σε 1982 και είναι επίσης ανοικτή στα Ευρωπαία κράτη µέλη αλλά και σε αφρικανικά κράτη µη µέλη. Έχει επικυρωθεί από 35 κράτη µέλη, την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, το Μονακό και τρία αφρικανικά κράτη (Burkina Faso, Σενεγάλη και Τυνησία) (CoE 2001a, 2001b). Η Σύµβαση στοχεύει να προστατεύσει τα σπάνια και απειλούµενα υπό εξαφάνιση είδη ζώων και φυτών καθώς επίσης και τους φυσικούς βιότοπούς τους. Επίσης, απαριθµεί τα προστατευµένα είδη, περιέχει τις διατάξεις για την προστασία των φυσικών βιότοπων, ρυθµίζει τις µεθόδους που πρέπει να χρησιµοποιούνται για την εκµετάλλευση ορισµένων ειδών, και ζητούν από τα κράτη για να ρυθµίζουν τις εµπορικές συναλλαγές στα ζώα, ιδιαίτερα όταν αφορά σπάνια είδη. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στα απειλούµενα υπό εξαφάνιση και τρωτά είδη, συµπεριλαµβανοµένου διακινδυνευµένα και τρωτά µεταναστευτικά είδη που διευκρινίζονται στα παραρτήµατα της σύµβασης αυτής. Πολλά από αυτά τα είδη (π.χ. πάπιες, χήνες, οι κύκνοι, οι χωριάτες, τα καλοβάτικα, και τα αρπακτικά πτηνά) κατατάσσονται σε αυτές τις κατηγορίες λόγω των βιότοπων που διαβιούν και τους τρόπους σίτισης τους, µια και υπάρχει µεγαλύτερος κίνδυνος δηλητηρίασης από µόλυβδο (CoE 2001b, CWS 2001). Στην σύσταση αριθ. 28 καταγράφονται ανησυχίες από τη χρήση τοξικών σκαγιών κατά το κυνήγι σε υγρότοπους. Μετά από υιοθέτηση αυτής της σύστασης από τη µόνιµη επιτροπή της Σύµβαση της Βέρνης το 1991, δεν είχαν πραγµατοποιηθεί περαιτέρω δράσεις που να αφορούν στο συγκεκριµένο θέµα, δηλαδή τη δηλητηρίαση από µόλυβδο. Εντούτοις, η δηλητηρίαση από µόλυβδο αναφέρεται ως µια από τις κύριες αιτίες της θνησιµότητας των άγριων πτηνών στο Marbled Teal (Marmaronetta angustirostris), για τον λόγο αυτό συντάχθηκε αργότερα ένα ευρωπαϊκό πρόγραµµα δράσης (που συντάχθηκε από τον οργανισµό των διεθνών υγρότοπων) το οποίο και υιοθετήθηκε και στη Συνθήκη της Βέρνης. Σύµφωνα µε το πρόγραµµά αυτό, ανά δύο έτη, µια διεθνή οµάδα πτηνών εµπειρογνωµόνων στη συντήρηση πουλιών, θα δίνει τις συµβουλές στα συµβαλλόµενα µελή και θα προτείνει διάφορες εφαρµογές και δράσεις για την διατήρηση και συντήρηση των πουλιών. Το σχέδιο έχει εγκριθεί επίσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την Επιτροπή Ornis και επικυρώθηκε από την CMS COP5 (International Update Report on Lead Poisoning in Waterbirds). ιπλωµατική εργασία 10

20 Τα πουλιά και Οδηγίες βιότοπων Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι το εκτελεστικό σώµα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε εκείνη την ιδιότητα, την αρµοδιότητα για το σχεδιασµό, την εφαρµογή και τη διαχείριση της πολιτικής και της νοµοθεσίας την έχει εντός της ΕΕ (ΕU2001a). Προκειµένου να συντηρηθεί η βιοποικιλότητα στην ΕΕ, η νοµοθεσία έχει υιοθετηθεί υπό µορφή Πουλιά και οδηγίες βιότοπων. Η Επιτροπή Ornis, που λειτουργεί κάτω από τη διεύθυνση περιβάλλοντος ΕΚ και αποτελείτε από τους αντιπροσώπους των 15 κρατών µελών της ΕΕ, παίρνει τις αποφάσεις που θα πρέπει να εφαρµοστούν για τα πουλιά Το ζήτηµα της δηλητηρίασης των άγριων υδρόβιων πουλιών από µόλυβδο έχει συζητηθεί στην Οδηγία EC/79/409.Η Επιτροπή δεν έχει προτείνει οποιαδήποτε κοινή δράση της ΕΕ αλλά έχει συστήσει ότι κάθε κράτος µέλος παίρνει τα µέτρα του. (ΕC 2001) η ιακήρυξη σχετικά µε τη µείωση κινδύνου για το µόλυβδο Ο Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) είναι ένας διακυβερνητικός οργανισµός στον οποίο οι αντιπρόσωποι 30 βιοµηχανικών χωρών στη Βόρεια Αµερική, Ευρώπη και ο Ειρηνικός, καθώς επίσης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συναντιούνται για να συντονίσουν και να εναρµονίσουν τις πολιτικές, να συζητήσουν ζητήµατα της αµοιβαίας ανησυχίας, και της εργασίας που πρέπει να πραγµατοποιηθεί για να αποκριθούν µαζί, ως ΟΟΣΑ, στα διεθνή προβλήµατα. Το µεγαλύτερο µέρος των υποχρεώσεων του ΟΟΣΑ εκτελείται από περισσότερες από 200 ειδικευµένες επιτροπές και τις θυγατρικές τους οµάδες οι οποίες είναι δηµιουργηµένες από εκπροσώπους µελών των χωρών. Ο ΟΟΣΑ, ως µέρος του διοικητικού προγράµµατος κινδύνου, έχει ερευνήσει τα προβλήµατα που συνδέονται µε το µόλυβδο, από το Εκτός από την παραγωγή ενός γενικού εγγράφου σχετικά µε το µόλυβδο (OECD 1999), ο ΟΟΣΑ οργάνωσε ένα εργαστήριο στο Τορόντο µε βάση τις διεθνείς απόψεις έρευνας του 1994, σχετικά µε οίκο-τοξικολογικούς κίνδυνους που συνδέονται µε το µόλυβδο, και παρέχει τις ανάλογες κατευθύνσεις για τη βελτιωµένη αξιολόγηση του κινδύνου και διαχείριση. Το εργαστήριο επίσης συγκεκριµένα εξέταζε τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που συνδέθηκαν µε η χρήση του µολύβδου σε κυνηγετικά σκάγια και σε µολύβδινα βαρίδια αλιείας, συµπεριλαµβανοµένου του αντίκτυπου στα άγρια πουλιά (Kuivenhoven et al., 1997, ΟΟΣΑ 2001). ιπλωµατική εργασία 11

21 Το διοικητικό πρόγραµµα, που αποτελούταν από υπουργούς περιβάλλοντος από τα έθνη των µελών του ΟΟΣΑ, υιοθέτησε µια «ιακήρυξη στη µείωση κινδύνου για το µόλυβδο» το 1996 (OECD 1999, 2001). Ο σκοπός της ιακήρυξης ήταν να προωθήσει τις εθνικές και συνεταιριστικές προσπάθειες για να µειωθεί ο κίνδυνος από την έκθεση στο µόλυβδο, που δίνει υψηλή προτεραιότητα σε ορισµένες ενέργειες. Μια τέτοια δράση ήταν περιορίστε τη χρήση του µολύβδου που χρησιµοποιείται στα σκάγια για το κυνήγι στους υγρότοπους και προάγετε η χρήση των εναλλακτικών λύσεων για τα βαρίδια ψαρέµατος στα ρηχά νερά (ΟΟΣΑ 1999, International Update Report on Lead Poisoning in Waterbirds). Παρόλο που υπάρχουν τόσα προγράµµατα και τόσες συµβάσεις και συνθήκες στις οποίες τονίζεται κατηγορηµατικά η µείωση της χρήσης του µολύβδου στα κυνηγετικά σκάγια, ωστόσο εξακολουθεί να χρησιµοποιείται µε αποτέλεσµα τις δυσάρεστες επιπτώσεις της δηλητηρίασης πολλών παρυδάτιων πουλιών που τρέφονται ή διαβιούν σε υγρότοπους. Παρ όλες όµως τις προσπάθειες των κρατών για τον έλεγχο και τον περιορισµό της χρήσης µολύβδινων σκαγιών κατά το κυνήγι, το πρόβληµα εξακολουθεί να είναι εφικτό. Αφορµή αυτού είναι και η εκπόνηση της παρούσας µελέτης η οποία εξετάζει την περίπτωση του έλτα του Έβρου και συγκεκριµένα το κατά πόσο έχουν υποστεί µολυβδίαση κάποια από τα άτοµα των εννέα υδρόβιων πουλιών που συλλέχτηκαν στην περιοχή αυτή. 2.3 Βιβλιογραφικά στοιχεία παρούσας µελέτης Περιοχή µελέτης Η περιοχή µελέτης της παρούσας εργασίας είναι το έλτα του ποταµού Έβρου. Ο ποταµός Έβρος είναι ένα φυσικό σύνορο µεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας (στα βόρεια) και Τουρκίας (στα ανατολικά). Αποτελεί τον µεγαλύτερο ποταµό των Βαλκανίων, µετά το ούναβη, και πηγάζει από το όρος Ρίλα της Βουλγαρίας, όπου ονοµάζεται Μαρίτσα. Έχει µήκος 515 Km, από τα οποία τα 15 Km αποτελούν φυσικό όριο µεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας και τα 203 Km µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος, στον κόλπο του Αίνου, όπου σχηµατίζει εκτεταµένο έλτα. Η έκταση του έλτα ανέρχεται σε 200 Km 2, από τα οποί τα 105 km 2 ανήκουν στην Ελλάδα και τα υπόλοιπα στην Τουρκία. Η λεκάνη απορροής του ποταµού ιπλωµατική εργασία 12

22 καλύπτει επιφάνεια 27,465 km 2 και η µέση ετήσια απορροή του εκτιµάται σε 6,800 x 106 m 3.Το έλτα του Έβρου, είναι ένα από τα σηµαντικότερα της Ευρώπης και έχει αναγνωριστεί ως διεθνής υγρότοπος (Σύµβαση Ramsar, 1971). Αποτελεί προστατευόµενη περιοχή (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ και Σύµβαση της Βαρκελώνης, 1977) και καταφύγιο θηραµάτων, όπου ζουν ή διαχειµάζουν πολλά σπάνια ή απειλούµενα είδη (Ελευθεριάδου, 2003). Η ευνοϊκή θέση του έλτα σε σχέση µε τους άξονες µετανάστευσης των πουλιών και το σχετικά ήπιο κλίµα της περιοχής όπως επίσης και οι δυσπρόσιτες και αποµονωµένες από τον άνθρωπο περιοχές είναι οι καθοριστικοί παράγοντες που δηµιούργησαν τις ιδανικές συνθήκες για την εγκατάσταση µεγάλης ποικιλίας ειδών πανίδας στην περιοχή. Συγκεκριµένα έχουν καταγραφεί 46 είδη ψαριών, 7 είδη αµφιβίων, 21 είδη ερπετών και περισσότερα από 40 είδη θηλαστικών. Σηµαντικότερη όµως είναι η πλούσια ορνιθοπανίδα που συναντάται στην περιοχή, έχουν παρατηρηθεί 304 είδη πουλιών από τα 422 του ελλαδικού χώρου. Το οικοσύστηµα του έλτα λειτουργεί ως : Φυσικός βιότοπος φωλιάσµατος και διατροφής για πολλά είδη (ερωδιοί, κορµοράνοι, γλάροι, αρπακτικά κ.α.), Καταφύγιο για µεγάλους πληθυσµούς υδρόβιων πουλιών από βόρειες περιοχές της κεντροανατολικής Ευρώπης κατά την διάρκεια του χειµώνα, Ζωτικός χώρος συγκέντρωσης και ανάπαυσης µεγάλων αριθµών µεταναστευτικών πουλιών κατά τις µετακινήσεις τους προς τις νοτιότερες περιοχές. Αποτελεί ένα από τους σηµαντικότερους µεσογειακούς υγρότοπους για την διαχείµαση ειδών όπως πάπιες, χήνες και άλλα υδρόβια πουλιά (Ελευθεριάδου, 2003). Οι πληθυσµοί των πουλιών κυµαίνονται από άτοµα, αν και τα τελευταία χρόνια δεν ξεπερνούν τα άτοµα. Λόγω της ευνοϊκής του θέσης, ανάµεσα στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, στο δέλτα εµφανίζονται αρκετά πουλιά που συνήθως είτε δεν απαντώνται στον ευρωπαϊκό χώρο είτε είναι πολύ σπάνια, γεγονός που αναδεικνύει στην σπουδαιότητα διατήρησης του και στην ιδιαίτερη προσοχή που πρέπει να δίνεται στη λήψη µέτρων διαχείρισης ή κατά τις περιόδους κυνηγιού σε αυτόν τον υγρότοπο. ιπλωµατική εργασία 13

23 2.3.2 Χαρακτηριστικά του είδους των πουλιών της µελέτης αυτής Anas acuta Βασίλειο: Animalia Συνοµοταξία: Chordata Υποσυνοµοταξία: Aves Κλάση: Vertebrata Τάξη: Anseriformes Οικογένεια: Anatidae Γένος: Anas Είδος: A. acuta Η Anas acuta είναι ίσως ένα από τα πιο όµορφα είδη αγριόπαπιων που επισκέπτονται την Ελλάδα. Στην Ελλάδα απαντάται µε µια σειρά από τοπικές ονοµασίες όπως θαλασσοπάπι, κιλκιρίκι, κιλκουϊρούκι, µαυρονούρα, σουβλακίδα, σουβλοκώλα, σφηνοκώλα, σουφλοκώλι, χελιδονάτη, χελιδονούρα, χελιδονωτό, ψαλίδα, ψαλιδωτό, ψαλιδονούρα κ.α. Σχήµα 2.1: Εικόνα Anas acuta Γεωγραφική εξάπλωση Η Anas acuta είναι ένα αποδηµητικό πουλί, που ζει σε ηπειρωτικές βόρειες περιοχές της Αµερικής, της Ασίας και της Ευρώπης. Το φθινόπωρο µεταναστεύει σε νοτιότερες περιοχές. ιαχειµάζει στην Κεντρική και Νότια Ευρώπη και κατευθύνεται στο βορρά για να αναπαραχθεί. Είναι πολύ κοινό είδος στις τούνδρες καθώς και στη χερσαία γη και τα έλη που βρίσκονται κοντά στις λίµνες ή στη θάλασσα. Περιγραφή ιπλωµατική εργασία 14

24 Ο σχεδόν κύκνειος λαιµός της µε την χαρακτηριστική άσπρη κυµατιστή λωρίδα που τον διατρέχει όπως και η χαρακτηριστική ουρά της, την καθιστούν όχι µόνο ένα από τα πιο όµορφα είδη αγριόπαπιας αλλά και ένα από τα πλέον αναγνωρίσιµα. Σίτιση Ο πληθυσµός του είδους Anas acuta, τρέφεται κυρίως µε φυτικής προέλευσης υλικά. Λόγω της ανήσυχης φύσης του ως είδος προτιµά να τρέφεται κατά την διάρκεια του δειλινού ή της νύχτας για να προστατεύεται από εχθρούς και περίεργους θορύβους. Βιότοπος Η Anas acuta είναι ένα είδος το οποίο προτιµά να ζει είτε ανάµεσα σε καλάµια λιµνών είτε σε καλυµµένες λιµνώδης περιοχές έτσι ώστε να µπορεί να εντοπίζει έγκαιρα τους πιθανούς κινδύνους και έτσι να µπορεί να καλύπτετε από αυτούς. Ωστόσο, όσον αφορά την φωλιά της προτιµά να την κατασκευάζει ανοιχτά στο έδαφος γεγονός που αντικρούεται µε την όλη συµπεριφορά της Anas clypeata (Χουλιαρόπαπια) Βασίλειο: Animalia Συνοµοταξία: Chordata Υποσυνοµοταξία: Aves Κλάση: Vertebrata Τάξη: Anseriformes Οικογένεια: Anatidae Γένος: Anas Είδος: Anas Crypeata Η Anas Crypeata είναι ένα από τα πιο διαδεδοµένα είδη αγριόπαπιας που επισκέπτονται την Ελλάδα. Είναι επίσης ένα από τα πολυπληθέστερα και άκρως αναγνωρίσιµα λόγω του ιδιόµορφου ράµφους τους, είδη. Οι ονοµασίες της Anas Crypeata κατά τόπους ποικίλουν, ενδεικτικά θα µπορούσαµε να αναφέρουµε µερικές από αυτές όπως, Χουλιαρόπαπια Φουντλούκι, Κασικτσής, Παπατσούρα, Ντουρντούσα, Κουταλάς, Τουµπανέλα, Χουλιάρα κ.α ιπλωµατική εργασία 15

25 Γεωγραφική εξάπλωση Σχήµα 2.2: Εικόνα Anas Crypeata Οι Χουλιαρόπαπιες (anas clypeata) έχουν µια αρκετά µεγάλης έκτασης γεωγραφική εξάπλωση. Αναπαράγονται σε όλη σχεδόν την Ευρασία, τη δυτική και Βόρεια Αµερική. Το χειµώνα οι διάφοροι πληθυσµοί της µεταναστεύουν προς τον νότο σε περιοχές στη βορειοανατολική Αφρική, την Ινδία, τη νότια Κίνα, την Ιαπωνία, το Μεξικό και τα νότια της Βόρειας Αµερικής. Γενικά θα λέγαµε ότι τα περισσότερα από τα πουλιά του είδους αναπαράγονται στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη και µεταναστεύουν προς τον νότος κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Περιγραφή Η Χουλιαρόπαπια έχει µήκος 44-51cm, ενώ το άνοιγµα φτερών τους κυµαίνεται από 73 έως 80cm. Το βάρος µιας ενήλικης αρσενικής Χουλιαρόπαπιας είναι κατά µέσω όρο 735g (από γραµ.) ενώ µιας θηλυκιάς γύρω τα 635g. (από γραµ.) Οι Χουλιαρόπαπιες, όπως και ένα µεγάλο µέρος των αγριόπαπιων παρουσιάζουν σεξουαλικό διµορφισµό, δηλαδή υπάρχει µορφολογική διαφορά µεταξύ αρσενικών και θηλυκών. Στα αρσενικά το κεφάλι και ο λαιµός είναι χρώµατος ιριδίζον πράσινου, το στήθος τους είναι άσπρο, ενώ το κάτω µέρος τους είναι χρώµατος ανοιχτού κάστανου. Στην άκρη των εξωτερικών φτερών υπάρχει ένα µεγάλο ανοικτό µπλε µπάλωµα και µια γραµµή πράσινων φτερών κατά µήκος του οπίσθιου τµήµατος, οι άκρες των πρωτευόντων φτερών έχουν µαύρο χρώµα όπως και η ουρά, ενώ το κάτω ιπλωµατική εργασία 16

26 µέρος των φτερών είναι λευκού χρώµατος. Τα µάτια των αρσενικών είναι κίτρινα και το ράµφος τους σκούρο µαύρο. Τα θηλυκά έχουν ένα ενιαίο χρωµατισµό ο οποίος είναι µια παραλλαγή ανοιχτού καφέ, µε κιτρινόφαιου µαύρου και γκρίζου. Τα µάτια τους είναι καφετί χρώµατος όπως και το ράµφος τους, ακολουθώντας τον γενικότερο χρωµατισµό τους. Και τα δύο φύλα έχουν πορτοκαλοκίτρινα πόδια και πέλµατα. Το πιο χαρακτηριστικό του είδους είναι τα µεγάλα σπατουλοειδή ράµφη τους, τα οποίοι είναι δύο φορές φαρδύτερα στην άκρη από ότι είναι στη βάση τους. Το ράµφος της Χουλαρόπαπιας είναι περίπου 6,5 εκατ. µακρύ και έχει περίπου 110 λεπτά δοντάκια. Οι νεοσσοί έχουν χρωµατισµό ανάλογο µε αυτών των θηλυκών αλλά ελαφρώς πιο σκούρο, ενώ το ράµφος διευρύνεται όσα αυτοί ωριµάζουν. Προς το τέλος του καλοκαιριού, ο αρσενικός ρίχνει τα πούπουλα του χάνοντας τον έντονο χρωµατισµό του, σε αυτό το διάστηµα και τα δύο φύλα εµφανίζονται µε χρωµατισµό διάστικτου καφέ, αν και η θηλύκια µπορεί να αναγνωριστεί από µια άσπρου χρώµατος ράβδωση ακριβώς µπροστά απ τα µάτια. Σίτισης Η σίτιση της Χουλιαρόπαπιας γίνεται κυρίως κατά τις νυκτερινές ώρες και διαρκεί έως νωρίς το πρωί. Η Χουλιαρόπαπια βουτά το ράµφος της στην λάσπη και βγάζοντας το στην επιφάνεια του νερού, ασκεί πίεση µε την γλώσσα της φιλτράροντας µέσα από τα µικρά σαν χτένα δόντια της και συγκεντρώνοντας την τροφή στην άκρη του ράµφους της. Η διατροφή της κυρίως αποτελείται από µικρά καρκινοειδή, µαλάκια, έντοµα, και τις προνύµφες τους, καθώς επίσης και σπόρους, µίσχους υδρόβιων φυτών, αλλά και σπόρος και βλαστούς άλλων φυτών. Ακόµα τρέφεται µε διαφορά είδη υδρόβιων σκαθαριών µικρά ψαράκια όπως οι φοξινιοί και µικρά σαλιγκάρια. Οι χουλιαρόπαπιες τρέφονται συνήθως όλες µαζί και πολλές φορές αναζητούν την τροφή τους και στην επιφάνεια. Έχει ακόµα παρατηρηθεί ότι ορισµένα πουλιά κολυµπούν σε συνεχοµένη κυκλική πορεία για να δηµιουργήσουν µικρές δίνες, οι οποίες θα παρασύρουν στην επιφάνεια διαφορά είδη κατάλληλα για την σίτιση τους. Κατά τους χειµερινούς κυρίως µήνες οι χουλιαρόπαπιες τρέφονται µε διάφορα είδη σπόρων και σιτηρών, τα οποία αναζητούν στα πληµµυρισµένα λιβάδια. Η σίτιση των νεοσσών κατά το πρώτο διάστηµα της ζωής τους αποτελείται κυρίως από έντοµα και ασπόνδυλα και αργότερα µε σπόρους. ιπλωµατική εργασία 17

27 Βιότοπος Οι πληθυσµοί της Χουλιαρόπαπιας είναι συνήθως µεταναστευτικοί, αλλά υπάρχουν και ορισµένοι στατικοί πληθυσµοί, ακόµα και στην Ελλάδα. Ο Βιότοπος της Χουλιαρόπαπιας είναι τα διάφορα µόνιµα ύδατα πεδινών κυρίως περιοχών, όπως λίµνες γλυκού νερού, αλλά και υφάλµυρου σε κόλπους κοντά σε ακτές. Προτιµά τις περιοχές µε την άφθονη βλάστηση γύρω από το νερό και πολύ σπάνια την συναντούµε σε περιοχές µε µεγάλα υψόµετρα. Η Χουλιαρόπαπια γενικότερα είναι ιδιαίτερα προσαρµόσιµη σε ένα ευρύ φάσµα βιότοπων, συµπεριλαµβανοµένων σε πολλές περιπτώσεις και αστικών περιοχών. Κατά το διάστηµα της µετανάστευση τους οι χουλιαρόπαπιες δεν θα διστάσουν να χρησιµοποιήσουν οποιονδήποτε βιότοπο τους παρέχει τροφή, ακόµα και λίµνες λυµάτων, αλλά και στάσιµα ή µολυσµένα νερά, βιότοποι που συστηµατικά αποφεύγονται από άλλα είδη παπιών ( Anas crecca (Κιρκίρι) Τάξη: Anseriformes - Χηνόµορφα Οικογένεια: Anatidae -Νησσίδες Γένος: Anas - Πάπιες (Αφρόπαπιες) Είδος: Crecca Η Anas crecca είναι ένα από τα µικρότερα πολύ όµορφα και πλέον διαδεδοµένα είδη αγριόπαπιας που σε αρκετά µεγάλους αριθµούς επισκέπτονται την Ελλάδα. Οι ονοµασίες του κατά τόπους ποικίλουν και ενδεικτικά θα µπορούσαµε να αναφέρουµε µερικές από αυτές όπως γελατζούλι, γερατζούλι, ζαµπούρι, κακανάρι, καρκαµπάς, µικροπάπι, σγατζούρι, σορσορόλι, φασκάς, γατζίδι, γεροντάκι, ζαριόνι, ζαροπάπι, καρκαρίδι, κολοβούτι, µπεχράκι, µπεχρί, παπιόνι, παπίρι, µπέχρο, µικρόπαπια, κ.α ιπλωµατική εργασία 18

28 Σχήµα 2.3: Εικόνα Anas crecca Γεωγραφική εξάπλωση Τα Κιρκίρια είναι εν µέρει µεταναστευτικό είδος αλλά στο µεγαλύτερο µέρος της Ευρώπης απαντάται σχεδόν όλο το χρόνο, έχουν όµως µια αρκετά µεγάλης γεωγραφική εξάπλωση και απαντώνται πέρα από την Ευρώπη, στην Ασία, την Αφρική, τη δυτική και Βόρεια Αµερική και την Αλάσκα. Το χειµώνα οι διάφοροι πληθυσµοί τους µεταναστεύουν προς τον νότο σε περιοχές κυρίως της βορειοανατολικής Αφρικής, του Μεξικού και στα νότια της Βόρειας Αµερικής. Γενικά θα λέγαµε ότι τα περισσότερα από τα πουλιά του είδους αναπαράγονται στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη και µεταναστεύουν προς τον νότος κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Περιγραφή Το Κιρκίρι είναι µια από τις µικρότερες αγριόπαπιες. Έχει µήκος 31-49cm, ενώ το άνοιγµα φτερών της κυµαίνεται από 55 έως 60εκατ. Το βάρος ενός Κιρκιριού είναι κατά µέσω όρο τα 320g (από γρ) Τα κιρκίρια, όπως και ένα µεγάλο µέρος των αγριόπαπιων παρουσιάζουν σεξουαλικό διµορφισµό, δηλαδή υπάρχει µορφολογική διαφορά µεταξύ αρσενικών και θηλυκών. Στα αρσενικά το κεφάλι και ο λαιµός είναι χρώµατος κοκκινωπό καφέ ενώ το πλέον χαρακτηριστικό του αρσενικού Κιρκιριού είναι ένα βαθύ πράσινο ιριδίζον µπάλωµα που έχει στο στις πλευρές του κεφαλιού του και το οποίο ξεκίνα από το µάτι φτάνοντας ως την βάση σχεδόν του αυχένα του. ιπλωµατική εργασία 19

29 Το επάνω µέρος του σώµατος του, είναι σκούρου καφετί χρώµατος όπως και τα φτερά του στα οποία όµως υπάρχει ένα φωτεινό πράσινο µπάλωµα περιτριγυρισµένο από µια λευκή ράβδωση πάνω από αυτό και ένα σκούρο µαύρο µπάλωµα προς το εξωτερικό µέρος τους. Το κάτω µέρος του Κιρκιριού είναι υπόλευκου χρώµατος όπως και το στήθος του το οποίο όµως είναι διάστικτο µε µαύρα και γκριζωπά στίγµατα. Η ουρά του είναι και αυτή σκούρου καφετί χρώµατος ανάλογο µε τα επάνω µέρος του σώµατος του ενώ τα ακριανά φτερά της είναι ανοιχτού κίτρινου χρώµατος. Το ράµφος του είναι µικρό στενό και µαύρου χρώµατος. Το θηλυκό έχει ένα γενικότερο σκούρο καφετί χρωµατισµό, µε το στήθος και τον λαιµό ελαφρώς ανοιχτότερου χρώµατος ενώ και το θηλυκό έχει ένα ανάλογα µε το αρσενικό χρωµατικά µπαλώµατα στις φτερούγες του. Σίτιση Η σίτιση των Κιρκιρίων γίνεται κυρίως κατά τις νυκτερινές ώρες σε ρηχά νερά και διαρκεί έως νωρίς το πρωί. Η διατροφή τους κυρίως αποτελείται από οποιοδήποτε ζώο και φυτό βρίσκεται σε αφθονία στους βιοτόπους τους όπως µικρά καρκινοειδή, µαλάκια, έντοµα, και τις προνύµφες τους, καθώς επίσης και σπόρους, µίσχους υδρόβιων φυτών, αλλά και σπόρους και βλαστούς άλλων φυτών. Ακόµα τρέφεται µε διαφορά είδη υδρόβιων σκαθαριών µικρά ψαράκια όπως οι φοξινιοί και µικρά σαλιγκάρια. Ενώ τα λεπτά σαν χτένα δόντια τους τα βοήθα να φάνε πολύ εύκολα ακόµα και τους µικρότερους διαθέσιµους στην περιοχή σπόρους. Πολύ συχνά δε θα δούµε σµήνη Κιρκιρίων να αναζητούν την τροφή τους σε πληµµυρισµένα χωράφια σιτηρών. Η σίτιση των νεοσσών κατά το πρώτο διάστηµα της ζωής τους αποτελείται κυρίως από έντοµα και ασπόνδυλα και αργότερα µε σπόρους. Βιότοπος Ο Βιότοπος των Κιρκιριών είναι τα διάφορα ρηχά ύδατα πεδινών κυρίως περιοχών, όπως λίµνες γλυκού νερού, αλλά και υφάλµυρου παράκτια έλη µε τη έντονη βλάστηση και τα λασπώδη σηµεία. ρηχές λίµνες κοντά σε δασώδεις περιοχές και άλλοι ανάλογοι βιότοποι. Προτιµά τις περιοχές µε την άφθονη βλάστηση γύρω από το νερό και πολύ σπάνια τις συναντούµε σε περιοχές µε µεγάλα υψόµετρα. ιπλωµατική εργασία 20

30 Anas Penelope (Σφυριχτάρι) Βασίλειο: Animalia Συνοµοταξία: Chordata Υποσυνοµοταξία: Aves Κλάση: Vertebrata Τάξη: Anseriformes Οικογένεια: Anatidae Γένος: Anas Είδος: Anas Penelope Η Anas Penelope είναι ένα από τα πιο διαδεδοµένα είδη αγριόπαπιας που επισκέπτονται την Ελλάδα. Είναι επίσης ένα από τα πολυπληθέστερα και άκρως αναγνωρίσιµα είδη αγριόπαπια επιφανείας. Οι ονοµασίες τους κατά τόπους ποικίλουν, ενδεικτικά θα µπορούσαµε να αναφέρουµε µερικές από αυτές όπως, Ζάρα, Καρκάρι, Κοκκινοκέφαλη, Μπάλι, Μπάλια, Μπάλιο, Μπαλούλι, Σουστάρι, Σφυριχίδρα, Σφυριχτάρι, Φίος, Φιστόνι κ.α. Σχήµα 2.4: Εικόνα Anas Penelope Γεωγραφική εξάπλωση Τα Σφυριχτάρια (anas Penelope) είναι ένα αρκετά διαδεδοµένο είδος σε όλη σχεδόν την Ευρώπη και την Ασία όπου κυρίως αναπαράγονται. Το χειµώνα οι διάφοροι πληθυσµοί τους µεταναστεύουν προς τον νότο σε περιοχές στη βορειοανατολική Αφρική, την Ινδία, τη νότια Κίνα, κ.α. Γενικώς και εν συντοµία θα µπορούσαµε να πούµε ότι τα περισσότερα από τα πουλιά αυτού του είδους αναπαράγονται στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη και µεταναστεύουν προς τον νότος κατά τη διάρκεια του χειµώνα. ιπλωµατική εργασία 21

31 Σπανίως το ευρασιατικό Σφυριχτάρι εµφανίζεται στην Αµερικανική ήπειρο όπου διαβιεί το Αµερικανικό Σφυριχτάρι, παρόµοιο µε το ευρασιατικό είδος. Περιγραφή Το Σφυριχτάρι είναι και αυτό µια πάπια επιφανείας η οποία έχει µήκος εκατ. µε µήκος ουράς γύρω στα 10 εκατ. και άνοιγµα φτερών που κυµαίνεται από 73 έως 80 εκατ. Το βάρος ενός ενήλικου αρσενικού κυµαίνεται από γραµ.ενώ µιας θηλυκής γύρω από γραµ. Τα Σφυριχτάρια, όπως και ένα µεγάλο µέρος των αγριόπαπιων επιφανείας παρουσιάζουν σεξουαλικό διµορφισµό, δηλαδή υπάρχει µορφολογική διαφορά µεταξύ αρσενικών και θηλυκών. Στα αρσενικά το κεφάλι και ο λαιµός είναι χρώµατος καστανοκόκκινο µε µια ανοιχτού πορτοκαλί ως και κιτρινωπού ή υπόλευκου κατά περίπτωση, κατά µήκος οριζόντια γραµµή, η οποία ξεκίνα από το ράµφος και καταλήγει στο πίσω µέρος του κεφαλιού. Τα µάτια των αρσενικών είναι κίτρινα και το ράµφος τους ανοιχτό γαλάζιο-µπλε µε µαύρη άκρη, ενώ το µήκος του κυµαίνεται γύρω στα 3,5 εκατ. Το στήθος τους είναι ροδαλό ως και καφέ-πορτοκαλοχρώµο, ενώ η κοιλία τους λευκού ή υπόλευκου χρώµατος. Έχει γκρίζα την πλάτη του όπως και τις φτερούγες, οι οποίες είναι γκριζωπές µε µαύρες άκρες και πράσινο καθρέφτη (προφανή κατά την πτήση ή στην ανάπαυση) ενώ σε αυτές σχηµατίζεται από τα δευτερεύοντα καλυπτήρια φτερά µια ευδιάκριτη µεγάλη λευκή κηλίδα (γκριζωπή στα θηλυκά). Το κάτω µέρος των φτερών είναι και αυτό γκριζωπό. Τα θηλυκά έχουν ένα ενιαίο χρωµατισµό ο οποίος είναι µια παραλλαγή του ξανθοκάστανου. Έχουν στρογγυλότερο απ ότι α αρσενικά κεφάλι και µικρότερο λαιµό. Και τα θηλυκά διατηρούν σχεδόν τις ίδιες χρωµατικές αποχρώσεις στα φτερά τους αντικαθιστώντας όµως τον γκριζωπό χρωµατισµό του αρσενικού, µε τον ξανθοκάστανο δικό τους. Τα µάτια τους είναι καφετί χρώµατος και το ράµφος τους ίδιο µε των αρσενικών αλλά ελαφρώς γκριζωπότερο. Και τα δύο φύλα έχουν γκριζωπά πόδια και πέλµατα. Οι νεοσσοί έχουν χρωµατισµό ανάλογο µε αυτών των θηλυκών, αλλά ελαφρώς πιο σκούρο. Προς το τέλος του καλοκαιριού (από τον Ιούλιο µέχρι τον Σεπτέµβριο), ο αρσενικός ρίχνει τα πούπουλα του χάνοντας τον έντονο χρωµατισµό του, σε αυτό το διάστηµα το αρσενικό Σφυριχτάρι µοιάζει όπως το θηλυκό. ιπλωµατική εργασία 22

32 Σίτισης Τα Σφυριχτάρια τρέφονται κυρίως κατά τις νυκτερινές ώρες έως νωρίς το πρωί αν και πολλές φορές µπορούµε να τα δούµε να αναζητούν την τροφή τους και την ηµέρα. Η διατροφή τους κυρίως αποτελείται από µικρά καρκινοειδή, µαλάκια, έντοµα, και τις προνύµφες τους, καθώς επίσης και σπόρους, µίσχους υδρόβιων φυτών, αλλά και σπόρος και βλαστούς άλλων φυτών. Ακόµα τρέφεται µε διαφορά είδη υδρόβιων σκαθαριών µικρά ψαράκια όπως οι φοξινιοί και µικρά σαλιγκάρια. Τρέφονται συνήθως κατά σµήνη και πολλές φορές αναζητούν την τροφή τους στην επιφάνεια του νερού αλλά και στην ξηρά, όπως κατά την διάρκεια του χειµώνα όπου αναζητούν διάφορα είδη σπόρων και σιτηρών, στα πληµµυρισµένα λιβάδια. Η σίτιση των νεοσσών κατά το πρώτο διάστηµα της ζωής τους αποτελείται κυρίως από έντοµα και ασπόνδυλα και αργότερα µε σπόρους. Βιότοπος Τα Σφυριχτάρια είναι συνήθως µεταναστευτικό είδος, αν και υπάρχουν και µικροί στατικοί πληθυσµοί, ακόµα και στην χώρα µας (Αµβρακικός). Ο Βιότοπος τους είναι τα διάφορα µόνιµα ύδατα πεδινών κυρίως περιοχών, όπως λίµνες γλυκού νερού, αλλά και υφάλµυρου σε κόλπους κοντά σε ακτές. Προτιµά τις περιοχές µε την άφθονη βλάστηση γύρω από το νερό και πολύ σπάνια την συναντούµε σε περιοχές µε µεγάλα υψόµετρα. Κατά το διάστηµα της µετανάστευση τους πάρα πολύ συχνά θα χρησιµοποιήσουν τις θαλάσσιες παράκτιες περιοχές ως σταθµούς σίτισης και ανάπαυσης ( Anas platyrhynhos Βασίλειο: Φυλή: Υποφυλή: Κατηγορία: Τάξη: Οικογένεια: Γένος: Είδος: Animalia Chordata Vertebrata Aves Anseriformes Anatidae Anas Anas platyrhynchos Ένα από τα πλέων διαδεδοµένα είδη αγριόπαπιας που επισκέπτονται την χώρα µας και µε ιδιαίτερη θηρευτική αξία, είναι η κοινός λεγόµενη Πρασινοκέφαλη αγριόπαπια, µε την επιστηµονική ονοµασία Anas platyrynchos. Οι ονοµασίες της πρασινοκέφαλη αγριόπαπιας κατά τόπους ποικίλουν, ενδεικτικά θα µπορούσαµε να ιπλωµατική εργασία 23