ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κεντρικό Ζαγόρι και ανατολικό τμήμα Όρους Μιτσικέλι»

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κεντρικό Ζαγόρι και ανατολικό τμήμα Όρους Μιτσικέλι» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Καλλιόπη Στάρα και Ρήγας Τσιακίρης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Στάρα Κ. & Τσιακίρης Ρ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κεντρικό Ζαγόρι και ανατολικό τμήμα Όρους Μιτσικέλι». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Stara K. & Tsiakiris R. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Kentriko Zagori kai anatoliko tmima Orous Mitsikeli». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...26 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Κεντρικό Ζαγόρι και ανατολικό τμήμα Όρους Μιτσικέλι». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Κεντρικό Ζαγόρι και ανατολικό τμήμα Όρους Μιτσικέλι», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

5 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει την ορεινή περιοχή που κυκλώνουν τα βουνά της Τύμφης (ψηλότερη κορυφή Γκαμήλα, μ.), του Μαυροβουνίου (2.100 μ.) και του Μιτσικελίου (1.810 μ.), το οποίο αποτελεί το φυσικό σύνορο του Ζαγορίου και κατά συνέπεια της βόρειας Πίνδου με το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Κεντρική θέση στην περιοχή κατέχουν στα βόρεια τα όρη Κουκουρούτζος (1.794 μ.) και Κούστα Κοζακός (1731 μ. & 1622 μ. αντίστοιχα). Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ασβεστολιθικούς σχηματισμούς που διακόπτονται από συμπιεσμένες ανάμεσα τους ζώνες φλύσχη, όπου αναπτύσσονται εκτεταμένα υψηλά και παραγωγικά δάση, καθώς και βοσκοτόπια. Επίσης πρινώνες (πουρναροτόπια) εμφανίζονται κυρίως στο Μιτσικέλι σε θαμνώδη κι υποβαθμισμένη μορφή που επιβάλλει η μακρόχρονη βόσκηση, ή όταν είναι εγκαταλειμμένοι από τη βόσκηση σχηματίζουν αμιγή οικοσυστήματα φυλλοβόλων πλατυφύλλων. Το βόρειο, υγρό και απότομο τμήμα του Μιτσικελίου καλύπτεται από μικτά δάση, καθώς και έλατα. Το δυτικό τμήμα της περιοχής, χαρακτηρίζεται από μικρά ή μεγαλύτερα φαράγγια των νότιων απολήξεων του Βίκου (Βικάκι). Τέλος, ολόκληρο το κεντρικό και βόρειο τμήμα της περιοχής καλύπτεται από εκτεταμένα υψηλά και παραγωγικά δάση μαύρης πεύκης, ελάτης και οξυάς που κατά τόπους βρίσκονται σε μίξη, καθώς και από την λευκόδερμη πεύκη. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

6 Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

7

8 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κεντρικό Ζαγόρι και ανατολικό τμήμα Όρους Μιτσικέλι»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική Κριτήριο ονομασία Neophron percnopterus Ασπροπάρης Παγκ. απειλ. είδος 76 Circaetus gallicus Φιδαετός Ισχύει* * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

9 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κεντρικό Ζαγόρι και ανατολικό τμήμα Όρους Μιτσικέλι»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήριο 28 Ciconia nigra Μαύρος Πελαργός > 1% πληθυσμού Ελλάδας 67 Perrnis apivorus Σφηκιάρης > 1% πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός > 1% πληθυσμού Ελλάδας 92 Hieraetus pennatus Γερακαετός > 1% πληθυσμού Ελλάδας 102 Falco peregrinus Πετρίτης > 1% πληθυσμού Ελλάδας 113 Coturnix coturnix Ορτύκι > 1% πληθυσμού Ελλάδας 224 Bubo Bubo Μπούφος > 1% πληθυσμού Ελλάδας 246 Dryocopus martius Μαύρος Δρυοκολάπτης > 1% πληθυσμού Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα > 1% πληθυσμού Ελλάδας 374 Lanius collurio Αετομάχος > 1% πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

10 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Κρισίμως Κινδυνεύον Κινδυνεύον Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Ο Ασπροπάρης αποτελεί πολύ ξεχωριστό είδος με ιδιαίτερη συμπεριφορά, οικολογία, αλλά και πολιτισμική σημασία για τις ποιμενικές κοινότητες της χώρας που κατοικούν κοντά στις επικράτειές του. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του Ασπροπάρη υπολογίζεται σε περίπου ζεύγη με ανησυχητικές τάσεις μείωσης (πάνω από 50 % σε λιγότερο από 30 χρόνια, χωρίς ενδείξεις βελτίωσης). Το είδος εξαπλώνεται στην Ευρώπη στις μεσογειακές χώρες ( ζ.) με προπύργιο την Ισπανία όπου υπάρχουν περίπου ζευγάρια. Ο Ασπροπάρης χαρακτηρίζεται από το 2007 ως παγκοσμίως απειλούμενος με εξαφάνιση σύμφωνα με τα κριτήρια της IUCN. Ως αιτία για τη δραματική μείωση του πληθυσμού του φαίνεται ότι είναι η πρόσφατη και εξαιρετικά γρήγορη μείωση του πληθυσμού του στην Ινδία (πιθανώς ως αποτέλεσμα της δηλητηρίασης από το κτηνιατρικό φάρμακο Diclofenac) που συνδυάζεται με σοβαρή μακροπρόθεσμη μείωση στην Ευρώπη (> 50% τα τελευταία 42 έτη), καθώς και, κυρίως, στη δυτική Αφρική, αλλά και στην υπόλοιπη ήπειρο (BirdLife International, 2009). Στην Ελλάδα το είδος αριθμούσε περίπου 250 ζευγάρια τη δεκαετία του 1980 και σήμερα. Στο Ζαγόρι και στο Μιτσικέλι το είδος ήταν παλιότερα πάρα πολύ κοινό, αλλά ήδη από την προηγούμενη δεκαετία υπολογίζονταν 2 επικράτειες στο Μιτσικέλι και 2 στο κεντρικό Ζαγόρι. Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν πιθανά ένα - δύο ζευγάρια που χρησιμοποιούν την περιοχή, χωρίς να καταφέρνουν κάθε χρόνο να πτερώσουν νεοσσούς. Φέτος το γνωστό ζευγάρι του Βίκου που χρησιμοποιεί την περιοχή μελέτης ως περιοχή τροφοληψίας δε χρησιμοποίησε τη γνωστή φωλιά, μα ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

11 πιθανά άλλη εναλλακτική νοτιότερα. Το 2007 κατάφερε να αναθρέψει έναν νεοσσό, πέρυσι απέτυχε και φέτος δεν γνωρίζουμε το αποτέλεσμα της αναπαραγωγής, καθώς η γνωστή φωλιά παρέμεινε άδεια. Επίσης μία παρατήρηση ενός ατόμου έγινε στο Μιτσικέλι. Τουλάχιστον 3 γνωστές φωλιές παρέμειναν και φέτος άδειες (2 στο Μιτσικέλι και 1 στο Βικάκι). Οικολογία: Αποτελεί είδος επικρατειακό κοντά στο χώρο της φωλιά (~500 μ.), όμως η περιοχή αναζήτησης τροφής μπορεί να φτάσει ως και 20 χιλιόμετρα μακριά της. Φωλιάζει σε πατάρια βράχων συνήθως προστατευμένα σε μικρές σπηλιές ή με κάλυψη από αρνητικές κλίσεις. Αναζητά τροφή σε λιβάδια, θαμνολίβαδα και δασολίβαδα, εκτατικές καλλιέργειες και σκουπιδότοπους και είναι είδος ανεκτικό στους χώρους τροφοληψίας. Τρέφεται σχεδόν με οτιδήποτε νεκρό. Τρώει επίσης σάπια φρούτα, ζωντανά έντομα και χελώνες και είναι το μόνο πουλί που καταφέρνει να τις φάει ζωντανές, τρυπώντας τις από το πίσω μέρος με το επιδέξιο ράμφος του. Κυρίαρχος στους σκουπιδότοπους απέναντι στα άλλα μικρόσωμα σκουπιδοφάγα πουλιά (κορακοειδή, γλάροι, κτλ), αντίθετα στα ογκώδη ψοφίμια θα πρέπει να περιμένει τους μεγαλόσωμους γύπες να τελειώσουν πρώτοι και μετά να ξεκοκαλίσει το υπολείμματα. Πολύ σημαντικοί για το είδος στην περιοχή είναι οι χώροι ανεξέλεγκτοι ρίψης απορριμμάτων, όπου αποθέτονται και νεκρά ζώα και όπου συγκεντρώνονται πτωματοφάγα είδη που χρησιμοποιούν όλη τη γειτονική περιοχή. Για την περιοχή μελέτης σημαντικό τέτοιο χώρο αποτελεί ο σκουπιδότοπος της Κόνιτσας, δίπλα στον ποταμό Αώο και μέχρι πριν λίγα χρόνια και ο σκουπιδότοπος της Ντουρούτης, δίπλα στην πόλη των Ιωαννίνων. Χαρακτηριστικά αξίζει να αναφερθεί ότι στις τυπικές για τη συμπεριφορά του είδους προμεταναστευτικές συγκεντρώσεις του Αυγούστου, όπου τα περισσότερα, αν όχι όλα, τα ζευγάρια μιας περιοχής συγκεντρώνονται μαζί με τα νεαρά σε παραδοσιακές θέσεις τροφοληψίας έχουν παρατηρηθεί μέχρι και 50 άτομα στην ευρύτερη περιοχή (σφαγεία Παρακάλαμου τη δεκαετία του 1980). Στην κοίτη του Αώου όπου και υπάρχει μια από τις τελευταίες τέτοιες γνωστές θέσεις προμεταναστευτικής συγκέντρωσης στην Ελλάδα, το 2005 παρατηρήθηκε ο ελάχιστος αριθμός (καταμετρήθηκαν ταυτόχρονα) 13 ενήλικων και δύο νεαρών ατόμων. Αντίστοιχη προσπάθεια το 2008 απέδωσε τον μέγιστο αριθμό (αναγνώριση από ατομικά χαρακτηριστικά) έξι ενηλίκων και ενός νεαρού ατόμου (Τσιακίρης κ.α. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

12 2008), ενώ φέτος παρατηρήθηκαν δύο άτομα, χωρίς ωστόσο τη ρίψη σφάγιου από την προηγούμενη. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Ο Φιδαετός είναι ένα μεταναστευτικό είδος και παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στη δυτική Παλαιαρκτική, καθώς απαντά από τη δυτική και νότια Ευρώπη μέχρι την κεντρική Ασία. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε ζ., ενώ στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ ζευγαριών (BirdLife International, 2004). Το είδος ξεχειμωνιάζει στην υποσαχάρια Αφρική, ενώ στην Ελλάδα έρχεται στα μέσα Μάρτη μέχρι αρχές Απρίλη. Παρατηρείται σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα, αλλά και σε πολλά νησιά συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης. Είναι ίσως ο πιο κοινός μεγάλος αετός των ορεινών όγκων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International, 2004). Την ίδια εικόνα παρουσιάζει και στην περιοχή του Ζαγορίου, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Πάρκου της Βόρειας Πίνδου, όπου ο πληθυσμός του υπολογίζεται στα ζεύγη (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης το είδος έχει έντονη παρουσία με >30 ζευγάρια και τουλάχιστον τέσσερις επικράτειες στην Ανατολική πλευρά του Μιτσικελίου και τρεις στη Δυτική. Επίσης τουλάχιστον τρεις επικράτειες έχουν καταγραφεί στον κάμπο των Α. και Κ. Πεδινών και τουλάχιστον πέντε επικράτειες στην περιοχή του Ανατολικού Ζαγορίου και πέντε στην περιοχή του Δήμου Τύμφης, καθώς και τρεις τουλάχιστον στα βόρεια της υπόλοιπης περιοχής. Οικολογία: Τυπικό είδος των Μεσογειακών οικοσυστημάτων συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις κυρίως με παραδοσιακές χρήσεις γης, όπως βοσκότοπους, αραιούς θαμνώνες και χωράφια με ξερολιθιές και χέρσες εκτάσεις (Cramp & Simmons 1980). Φωλιάζει σε ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

13 ψηλά δέντρα (κωνοφόρα, αλλά και φυλλοβόλα) ή σε ψηλούς θάμνους σε δασικές συστάδες με διάκενα ή σε πεδιάδες σε άμεση γειτνίαση με δάση. Αυστηρά επικρατειακό είδος, τουλάχιστον κοντά στη φωλιά, φωλιάζει στο εσωτερικό της κώμης ώριμων δέντρων (Bakaloudis et al. 2000). Ο τυπικός βιότοπος κυνηγίου του είναι οι ανοιχτές εκτάσεις (Bakaloudis et al. 1998) και συγκεκριμένα λοφώδεις περιοχές με χαμηλή βλάστηση και αραιή δασοκάλυψη. Επίσης είναι κοινός σε αλπικά και ορεινά λιβάδια με βράχια και σάρες, αρκεί να υπάρχει ικανοποιητική πυκνότητα ερπετών. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με φίδια (>90%) και σαύρες. Στην περιοχή μελέτης παρατηρείται σε θαμνολίβαδα, δασολίβαδα, ορεινά λιβάδια, γεωργικές εκτάσεις με σιτηρά και ψυχανθή και χερσότοπους. Μαύρος Πελαργός (Ciconia ciconia) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Περίπου ο μισός αναπαραγόμενος πληθυσμός του Μαύρου Πελαργού συγκεντρώνεται στην Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι υπάρχουν τουλάχιστον ζευγάρια με σπάνια και σποραδική κατανομή (Tucker & Heath 1994, BirdLife International, 2004). Στην Ελλάδα ο πληθυσμός του εκτιμάται (σίγουρα με μεγάλη υποεκτίμηση) στα ζεύγη (BirdLife International 2004) και ήδη από τον 19 ο αι. αποτελούσε είδος σπάνιο, αν και με ευρύτερη κατανομή από ότι σήμερα (Handrinos & Akriotis 1997). Στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε τουλάχιστον 5-7 ζεύγη, ενώ πιστεύεται ότι πιθανά υπάρχουν πάνω από 10 ζεύγη, πιθανότητα που χρειάζεται περισσότερη και πιο επισταμένη έρευνα (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης ένα άτομο παρατηρείται κάθε χρόνο στο χωριό Κήποι, ενώ υπάρχει μια εγκαταλειμμένη φωλιά στο χωριό Τσεπέλοβο (Φαράγγι Μονής Ρογκοβού). Τέλος συχνά άτομα Μαυροπελαργών εμφανίζονται ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

14 νωρίς το καλοκαίρι στα εποχιακά υγρολίβαδα των Άνω Πεδινών και πιστεύεται ότι είναι πιθανό να υπάρχει ακόμη μία φωλιά στο φαράγγι του Βίκου. Οικολογία: Φωλιάζει σε χαμηλά και υγρά δάση, σε δάση κωνοφόρων και απαντά και στα ορεινά ως το υψόμετρο των μέτρων (Tucker & Evans 1994). Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα ή βράχια και τρέφεται σε ποτάμια, λίμνες και νερόλακκους με ψάρια, αμφίβια και έντομα, τα ενήλικα αναπαραγόμενα άτομα έως και σε 4-15 χιλιόμετρα μακριά από τη φωλιά τους. Σφηκιάρης (Perrnis apivorus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Έχει πολύ μεγάλο πληθυσμό στην Ευρώπη που καταλαμβάνει και το 75% της παγκόσμιας εξάπλωσης του είδους, φτάνοντας τα ζευγάρια και θεωρείται ασφαλές λόγω της πληθυσμιακής του σταθερότητας (BirdLife International 2004). Υπολογίζεται ότι τα Βαλκάνια φιλοξενούν ζευγάρια και η Ελλάδα ζευγάρια από αυτά, χωρίς κάποια διαπιστωμένη πληθυσμιακή αλλαγή (Τσιακίρης 2005). Οι λιγότερες από 10 επικράτειες που εντοπίστηκαν εντός του Εθνικού Πάρκου το 2008 αποτελούν σαφή υποεκτίμηση του πληθυσμού ενός τόσο κοινού δασόβιου είδους (Τσιακίρης κ.α. 2008), καθώς θεωρείται κοινό σχετικά αρπακτικό σε ολόκληρη την περιοχή με μέγιστο ζευγάρια. Παρατηρήσεις του είδους υπάρχουν όλες τις χρονιές και καταγράφηκαν περίπου 20 επικράτειες σε όλα σχεδόν τα δάση, με μέγιστη πυκνότητα στην περιοχή Μιτσικελίου. Νεαρό άτομο προερχόμενο από τους Κήπους Ζαγορίου παρελήφθη το καλοκαίρι του 2008, εξαντλημένο μάλλον από ασιτία, από τον τοπικό σταθμό πρώτων βοηθειών αγρίων ζώων Ιωαννίνων και πέθανε λίγες μέρες αργότερα. Η ασιτία προήλθε ίσως από ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

15 φυσικά αίτια, όπως η μεγάλη και παρατεταμένη ξηρασία της καλοκαιρινής εκείνης περιόδου. Οικολογία: Ο Σφηκιάρης είναι ένα μικρό αρπακτικό πουλί πολύ παρόμοιο τόσο στο μέγεθος, όσο και στα χαρακτηριστικά με τη Γερακίνα (Buteo buteo) και είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή μελέτης. Αντίθετα με τη Γερακίνα, έχει πιο εξειδικευμένο διαιτολόγιο που περιλαμβάνει έντομα (ιδιαίτερα σφήκες και σφηκοφωλιές), καταναλώνει όμως και ερπετά, αμφίβια ακόμη και καρπούς που βρίσκει περπατώντας στο έδαφος. Αν και φωλιάζει σε δένδρα και μπορεί να αναζητήσει την τροφή του ακόμη και μέσα στα πυκνά δάση, προτιμά να κυνηγά σε ξέφωτα ή διάκενα δασών, σε ανοικτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση και στις άκρες του δάσους, σε ποικιλία ενδιαιτημάτων. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός του Χρυσαετού εκτιμάται σε ζευγάρια και αποτελεί το 5-24% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International, 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός ήταν κοινός μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα, αλλά και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Η κατανομή του περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας, καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και τη Στερεά και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντά στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του τη δεκαετία του 1980 κυμαίνονταν σε ζευγάρια (Handrinos 1987) με τάση μείωσης, αφού το 1990 εκτιμήθηκε σε ή ζευγάρια (Tucker & Heath 1994, ΒirdLife International 2004). Στην ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

16 ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου συνολικά εκτιμάται ότι υπάρχουν 8-10 επικράτειες, πιθανώς να είναι ωστόσο περισσότερες, καθώς υπάρχουν ανεξήγητα «κενά» στην κατανομή του σε κατάλληλο βιότοπο (Μιτσικέλι, Νότιο Μαυροβούνι, Όρλιακας) (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης άτομα του ζευγαριού της Τύμφης παρατηρούνται στα όρια της περιοχής (κάμπος Ελαφοτόπου-Ασπραγγέλων). Ένα επιπλέον ζευγάρι φωλιάζει στο άλλο άκρο της περιοχής, στη Λάιστα. Οικολογία. Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα πυκνά δάση, αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια ( μ. (Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής (Έβρος: 30%, Hallmann 1989). Η δίαιτά του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους, καθώς και νεκρά ζώα, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Hallmann 1989, Handrinos & Akriotis 1997). Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα ερπετά αποτελούν βασική πηγή τροφής με κύριο αντιπρόσωπο τις χελώνες (Handrinos & Akriotis 1997). Γερακαετός (Hieraaetus pennatus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Ευρέως διαδεδομένος καλοκαιρινός επισκέπτης στο μεγαλύτερο μέρος της νοτιοδυτικής και ανατολικής Ευρώπης όπου συγκεντρώνεται σχεδόν το μισό του παγκόσμιου αναπαραγόμενου πληθυσμού του, που κυμαίνεται στα ζεύγη περίπου (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος ήταν πολύ κοινότερο στο παρελθόν, ενώ σήμερα παρουσιάζει μια σποραδική κατανομή στην ηπειρωτική ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

17 χώρα όπου συγκεντρώνεται κυρίως στη Μακεδονία και στη Θράκη, ενώ μερικά ζευγάρια φωλιάζουν έως τη βόρεια Στερεά και νοτιότερα (Handrinos & Akriotis 1997). Εντός των ορίων του Ε.Π.Β. Πίνδου έχουν καταγραφεί τουλάχιστον δύο επικράτειες το 2008, ενώ το Πάρκο εμπεριέχει πολλές δυνητικά κατάλληλες περιοχές για το είδος (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης εκτιμούμε μια ενεργή επικράτεια στο όρος Μιτσικέλι και μια άλλη στην περιοχή του Κεντρικού Ζαγορίου. Οικολογία: Ο Γερακαετός χρησιμοποιεί ποικιλία βιοτόπων, κυρίως δασώδεις περιοχές με διάκενα που περιλαμβάνουν θαμνώνες και ποολίβαδα, καθώς και ανοιχτούς βιότοπους με διάσπορα δέντρα. Συνήθως φωλιάζει σε ώριμα δέντρα και σπάνια σε βράχια. Ο Σταυραετός κυνηγάει σε ανοιχτά δάση και θαμνοτόπια. Το διαιτολόγιο του παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία και περιλαμβάνει μικρά και μέτριου μεγέθους πουλιά, σαύρες και μικρά θηλαστικά (Tucker & Heath 1994). Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Είδος ευρείας εξάπλωσης σε όλες τις ηπείρους από την Τούνδρα μέχρι τους Τροπικούς. Στην Ευρώπη ενδημούν ζευγάρια (BirdLife International 2004), ενώ στη χώρα μας ο πληθυσμός του είδους κυμαίνεται μεταξύ 100 και 250 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994). Στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου έχουν καταγραφεί 6-8 γνωστές επικράτειες (Τσιακίρης κ.α. 2008). Μια επικράτεια τουλάχιστον υπήρχε στο Όρος Μιτσικέλι πρόσφατα με παλιά φωλιά σε γνωστή θέση, ενώ μία ακόμη έχει καταγραφεί στη Λάιστα και μία στο κεντρικό Ζαγόρι. Στο δυτικό όριο της περιοχής μελέτης συχνά εποπτεύει και κυνηγά την λεία του στα οροπέδια των Ασπραγγέλων-Βίτσας-Πεδινών-Ελαφοτόπου. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

18 Οικολογία: Ο Πετρίτης ενδημεί σε απόκρημνες ορεινές περιοχές, αλλά και σε πεδινές αρκεί να υπάρχουν κατάλληλα βράχια και ορθοπλαγιές, όπου φωλιάζει σε πατάρια βράχων και μικρές σπηλιές. Φωλιάζει σε απότομα βράχια, αν και ένας μικρός πληθυσμός στις χώρες της Βαλτικής προτιμά τα ψηλά δένδρα, ενώ στη Φιλανδία φωλιάζει στο έδαφος. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις κυνηγώντας μικρού ή μεσαίου μεγέθους πουλιά (Ratcliffe 1993). Τις τελευταίες δεκαετίες εξαπλώνεται και σε κατοικημένες περιοχές, όπου φωλιάζει σε ψηλά κτίρια και τρέφεται με περιστέρια και ψαρόνια (π.χ. πόλη Ιωαννίνων). Ορτύκι (Coturnix coturnix) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Καλοκαιρινός επισκέπτης στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, όπου συγκεντρώνεται το ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού με μεγάλο πληθυσμό που ξεπερνά τα ζεύγη. Ωστόσο ο πληθυσμός του παρουσιάζει διακυμάνσεις και παρουσίασε μεγάλη μείωση κατά τη διάρκεια του κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και συνεχίζει να μειώνεται στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αν και αυξάνει αλλού. Γενικά θεωρείται εξαντλημένο πληθυσμιακά(depleted) (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα θεωρείται κοινός και ευρέως διαδεδομένος καλοκαιρινός επισκέπτης και περαστικός μετανάστης, ενώ σε κάποιες περιοχές διατηρεί μόνιμους πληθυσμούς (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης φωλιάζει σε αγροτικές περιοχές με αρaιά τριφύλλια και μηδική κυρίως στα οροπέδια του κεντρικού Ζαγορίου. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

19 Οικολογία: Τυπικό είδος των ανοιχτών περιοχών με χλοώδη βλάστηση σε ύψος τόσο που να επιτρέπει την κάλυψή του, όπως και σε αγροτικές περιοχές σπαρμένες με τριφύλλι, χειμερινή σπορά σιταριού και άλλων δημητριακών, καθώς και σε χερσολίβαδα. Προτιμά τις θερμές, ξερές και προφυλαγμένες περιοχές και αποφεύγει τα δέντρα, τους θάμνους και το γυμνό έδαφος. Η αναπαραγωγική του επιτυχία εξαρτάται άμεσα από τη διαθεσιμότητα σε έντομα που αποτελούν την τροφή του, ενώ μετά την αναπαραγωγική περίοδο τρέφεται με σπόρους (Tucker & Heath 1994). Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Είδος με ευρεία κατανομή στη Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι ζει ένας σχετικά μεγάλος πληθυσμός που αριθμεί τα ζευγάρια και παρουσίαζε σταθερότητα την εικοσαετία , αν και έχει μια τάση μείωσης σε κάποιες χώρες μετά το Ωστόσο η κατάσταση του πληθυσμού του στην Ευρώπη θεωρείται σταθερή (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος παρουσιάζει ευρεία κατανομή στις ορεινές περιοχές της χώρας ως τον Παρνασσό στα νότια και έχει καταγραφεί και στην Κεφαλονιά, το μόνο νησί της Μεσογείου όπου το είδος φωλιάζει (Handrinos & Akriotis 1997). Στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου ο Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) και ο Πευκοδρυοκολάπτης (Dendrocopοs major) αποτελούν τους πιο κοινούς δρυοκολάπτες του Πάρκου (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης μας απαντά κυρίως μέχρι τα όρια του πευκοδάσους και σε μεγάλης ηλικίας ελατοδάση και ανυλοτόμητες περιοχές του Μιτσικελίου και του Κεντρικού Ζαγορίου. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

20 Οικολογία: Το είδος φωλιάζει σε πρωτογενή ή δευτερογενή δασικά οικοσυστήματα που διατηρούν ώριμα δέντρα, συνήθως σε ώριμα δάση κωνοφόρων. Τρέφεται με μυρμήγκια που συνιστούν το 97% της δίαιτάς του σε κάποιες περιοχές και έχει υπολογιστεί ότι περίπου μυρμήγκια μπορεί να καταναλώσει σε ένα μόνο γεύμα. Σκάβει τη φωλιά του σε κορμούς και χρησιμοποιεί την ίδια φωλιά για σειρά ετών. Προτιμά τα ανοιχτά δάση για φωλεοποίηση και η πυκνότητα των πληθυσμών του εξαρτάται από την ποιότητα του βιοτόπου (Gorman 2004). Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Είναι κοινό επιδημητικό είδος στη χώρα μας με ευρεία εξάπλωση και υψομετρική κατανομή ( μ., Handrinos & Akriotis 1997). O ευρωπαϊκός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε ζευγάρια, ενώ έχει υποστεί σοβαρότατη μείωση (περίπου 75%) κυρίως τα έτη και θεωρείται «εξαντλημένο» πληθυσμιακά (depleted) (BirdLife International 2004). Θεωρείται αρκετά κοινό και ευρέως διαδεδομένο σε όλη τη χώρα όπου απαντά σε ποικιλία υψομέτρων από τα παράλια ως τα αλπικά λιβάδια. Ο πληθυσμός του στην Ελλάδα εκτιμάται σε ζεύγη (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης απαντά στα αλπικά λιβάδια του Μιτσικελίου και στα θαμνολίβαδα της ημιορεινής ζώνης των δρυών και του πουρναριού, ενώ παρατηρείται επίσης κατά τη διάρκεια του χειμώνα (Νοέμβριος- Φεβρουάριος) στα οροπέδια Άνω και Κάτω Πεδινών, όπου επίσης καταγράφηκε και κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου τον Μάιο και τον Ιούνιο. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

21 Οικολογία: Η Δεντροσταρήθρα είναι ένα μικρό στρουθιόμορφο εδαφόβιο πουλί που ανήκει στην οικογένεια των κορυδαλλών. Τρέφεται το χειμώνα με σπόρους, ενώ κατά την αναπαραγωγική περίοδο με σκαθάρια, αράχνες και άλλα ασπόνδυλα. Συνήθως προτιμά τα βοσκημένα και φτωχά εδάφη με γυμνό έδαφος και κοντό χόρτο ως περιοχές τροφοληψίας περιοχές με ψηλότερη βλάστηση για φώλιασμα και κούρνιασμα και θάμνους και δέντρα ως πόστα τραγουδιού (Tucker & Heath 1994). Μπούφος (Bubo Bubo) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Μόνιμος και σημειακά ευρέως διαδεδομένος στην Ευρώπη, ο πληθυσμός του Μπούφου παραμένει σχετικά μικρός (< ζεύγη) και παρουσίασε μεγάλη μείωση κατά τα έτη Αν και ο πληθυσμός του θεωρείται πλέον σταθερός το είδος συνεχίζει να θεωρείται ως «εξαντλημένο» πληθυσμιακά (depleted) (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα θεωρείται ότι έχει ευρεία μα τοπικά συγκεντρωμένη κατανομή που μπορεί να ξεπερνά τα 500 ζεύγη (Handrinos & Akriotis 1997). Ο πληθυσμός του Μπούφου φαίνεται μάλλον ότι παραμένει σταθερός την τελευταία δεκαετία στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου, αν και το είδος έχει συχνά πέσει θύμα λαθροθηρίας και εδώ, όπως και στην υπόλοιπη χώρα. Πάραυτα, εκτός κάποιων λίγων περιοχών από όπου ο Μπούφος ίσως έχει εξαφανισθεί στο παρελθόν, ο πληθυσμός του θεωρείται γενικά σταθερός. Η ευρύτερη περιοχή του Ζαγορίου πιστεύεται ότι μπορεί να φιλοξενεί τουλάχιστον 5 ζευγάρια (Τσιακίρης 1998). Στην περιοχή μελέτης έχει βρεθεί να φωλιάζει στο Μιτσικέλι (2-3 επικράτειες), στην ευρύτερη περιφέρεια του φαραγγιού του Βίκου και στο Ανατολικό Ζαγόρι. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

22 Οικολογία: Το είδος χρησιμοποιεί ποικιλία βιοτόπων και φωλιάζει πάντα μακριά από οικισμούς και ανθρώπινες εγκαταστάσεις σε σπηλιές, βράχια ή σε κουφάλες σε κορμούς. Είναι ισχυρά επικρατειακό είδος, αν και τα νεαρά μπορούν να βρεθούν ακόμη και 200 χιλ. μακριά από τη φωλιά. Τρέφεται κυρίως με μεσαίου και μεγάλου μεγέθους θηλαστικά, αλλά και με μικρότερα θηλαστικά και πουλιά (Tucker & Heath 1994). Αετομάχος (Lanius collurio) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Καλοκαιρινός επισκέπτης στην ευρωπαϊκή επικράτεια όπου συγκεντρώνεται ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός του Αετομάχου, ο οποίος είναι μεγάλος (> ζεύγη), μα ωστόσο μειώθηκε δραματικά τις δεκαετίες ή και εξαφανίστηκε από κάποιες περιοχές, όπως στην Μεγάλη Βρετανία (BirdLife International, 2004, Cocker & Mabey 2005). Αν και η μείωση συνεχίζεται σήμερα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ο πληθυσμός του σε μερικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης σταθεροποιείται ή και παρουσιάζει μικρή αύξηση (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο πληθυσμός του υπολογίζεται στα ζεύγη (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης υπολογίζεται ότι ξεπερνά τα 100 ζευγάρια με μεγάλες συγκεντρώσεις στα οροπέδια του κεντρικού Ζαγορίου και κυρίως σε αυτό των Βίτσας - Άνω Πεδινών με τουλάχιστον 60 ζευγάρια, καθώς και στα ανοιχτά μέρη του Μιτσικελίου με χαμηλούς βοσκημένους θάμνους, στα δασοόρια και γύρω από τα χωριά του Κεντρικού Ζαγορίου, όπου διατηρείται το γεωργοκτηνοτροφικό τοπίο σε χρήση. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

23 Οικολογία: Ο Αετομάχος είναι ένα τυπικό είδος των «οικοτόνων», ενώ φαίνεται να παρουσιάζει μεγάλη «πλαστικότητα» στα ενδιαιτήματα όπου απαντά (Guerrieri et al. 1995). Προτιμά τα λιβάδια με μεμονωμένους θάμνους, θαμνολίβαδα, δασολίβαδα με μικρά και αραιά δέντρα σε συνδυασμό με μικτές καλλιέργειες σε περιοχές με μικρό κλήρο και κοντούς, διάσπαρτους φυτοφράχτες, καθώς και δασοόρια και αποφεύγει τις περιοχές με ψηλά δέντρα που εποπτεύονται από τους θηρευτές του. Εγκαθίσταται επίσης περιστασιακά σε πρόσφατα καμένες περιοχές. Τρέφεται με μεγάλη ποικιλία εντόμων, όπως σκαθάρια, γρύλους, ακρίδες ακόμη και μικροθηλαστικά (Cramp & Simpson 1980). Συνδέεται πολύ ισχυρά με τους διάσπαρτους κοντούς βοσκημένους αγκαθωτούς θάμνους που τοποθετεί την φωλιά του και από όπου εποπτεύει τη λεία του και με τα βοσκημένα λιβάδια όπου χρειάζεται να υπάρχει ποικιλία στο ύψος του χόρτου και τη δομή του λιβαδιού, καθώς και μεγάλη αφθονία τροφής (Tsiakiris et al. in press). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

24 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Εντατικής μορφής και σταβλισμένη κτηνοτροφία Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Κατασκευή δρόμων όλων των κατηγοριών, καθώς και σιδηροδρομικών γραμμών Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

25 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Προτεραιότητα Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Υψηλή Θεσμοθέτηση Καταφυγίων Άγριας Ζωής για την προστασία των Υψηλή ειδών χαρακτηρισμού. Αποκλεισμός της χωροθέτησης Αιολικών Πάρκων εντός της Υψηλή ΖΕΠ Επικαιροποίηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για Υψηλή ένταξη του στόχου της διασφάλισης της ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης των ειδών χαρακτηρισμού στις προτεραιότητες προστασίας Αποτελεσματικός έλεγχος για την παράνομη χρήση Υψηλή δηλητηριασμένων δολωμάτων Δημιουργία και λειτουργία χώρων τροφοδοσίας αρπακτικών Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

26 πτηνών (ΧΤΑΠ) για την άμεση ενίσχυση της διαθεσιμότητας τροφής του Ασπροπάρη και του Χρυσαετού. Απαγόρευση της πρόσβασης, επόπτευση - φύλαξη των θέσεων φωλεοποίησης των μεγάλων αρπακτικών Χαρτογράφηση των πυρήνων κατανομής, θέσεων φωλεοποίησης και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού. Ακριβής εντοπισμός των φωλιών Ασπροπάρη και ρύθμιση της ανθρώπινης δραστηριότητας στον άμεσο περίγυρό τους. Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την ενίσχυση της εκτατικής / ημινομαδικής κτηνοτροφίας (ιδιαίτερα στα αλπικά λιβάδια της περιοχής και στα ημιορεινά θαμνο-δασολίβαδα) και άμεσες ενέργειες για τη στήριξη των κτηνοτρόφων που βρίσκονται κοντά στις θέσεις φωλιάσματος και πλήττονται από άγρια σαρκοφάγα ζώα (λύκο και αρκούδα). Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για τη διαχείριση της ανθρωπογενούς ζώνης με σκοπό την διατήρηση, επαναδημιουργία και διαχείριση του ύψους και της χωρικής διασποράς των φυτοφρακτών, την εναλλαγή βοσκοτόπων με αγρούς, εντός των εκτάσεων της εντατικής αγροτικής παραγωγής κλπ. Υιοθέτηση φιλικών για τη βιοποικιλότητα και τα είδη χαρακτηρισμού πρακτικών δασοκομικής διαχείρισης: Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενημέρωση των δασικών υπηρεσιών για την αποτροπή της κοπής ώριμων δέντρων που φέρουν φωλιές Φιδαετού, Σφηκιάρη ή Γερακαετού. Αποφυγή υλοτομιών κοντά σε συστάδες που φέρουν φωλιές Φιδαετού, Σφηκιάρη ή Γερακαετού κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Διατήρηση ώριμων δασών. Περιορισμός της ξυλώδους βλάστησης στα δασοόρια, ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

27 διαμέσου της βόσκησης αιγοπροβάτων, επανεγκατάστασης αγρίων οπληφόρων ή της χρήσης της φωτιάς σε μικρή και ελεγχόμενη κλίμακα Διατήρηση υγρολίβαδων και εποχιακών μικρών υγροτόπων και αποκατάσταση / επαναδημιουργία τους όπου αυτοί έχουν αποστραγγιστεί (π.χ. οροπέδια Κεντρικού Ζαγορίου, Άνω και Κάτω Πεδινών). Υλοποίηση μέτρων διαχείρισης / αναβάθμισης της αφθονίας της τροφής των ειδών χαρακτηρισμού: Υψηλή Ενδιάμεση Ένταξη των χελωνών (ως κυριότερη πηγή τροφής του Ασπροπάρη πέρα από τα νεκρά ζώα, αλλά και του Χρυσαετού) σε ευρύτερα διαχειριστικά πλαίσια με σκοπό την αύξηση της εξάπλωσης και των πληθυσμών τους στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Ενίσχυση των πληθυσμών του αγριόγιδου. Η αύξηση των πληθυσμών του αγριόγιδου, του οποίου τα νεαρά άτομα αποτελούν θήραμα του Χρυσαετού, θα έχει αποτέλεσμα και την ελαχιστοποίηση των επιθέσεων σε νεαρά κτηνοτροφικά ζώα, γεγονός που μάλλον συνέβαινε συχνά και στο πρόσφατο παρελθόν και αποτελούσε βασική αιτία θανάτωσης των Χρυσαετών στην περιοχή του Ζαγορίου (π.χ. φαράγγι Βοϊδομάτη, Βίκου, Μιτσικέλι). Προστασία και ενδυνάμωση των αναπαραγωγικών πληθυσμών φασσοπερίστερων και φάσσας (C. palumbus και C. oenas). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

28 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adamakopoulos T, Gatzouannis S, Poirazidis C, eds Special Environmental Study of Dadia Forest. WWF Greece, Unpublished Study, Athens. Bakaloudis DE, Vlachos CG, Holloway GJ, 1998: Habitat use by short-toed eagles (Circaetus gallicus) and their reptilian prey during the breeding season in Dadia Forest, north-east Greece. J of Applied Ecology, 35: Bakaloudis DE, Vlachos CG, Holloway GJ, 2000: Nest features and nest-tree characteristics of short-toed eagles (Circaetus gallicus) in the Dadia Lefkimmi Soufli Forest Reserve, NE Greece. J of Raptor Research, 34.1: Bibby CJ, Burgess DN, Hill DA, Bird census techniques. BTO, RSPB, Academic press, Harcourt Brace & Company, London. BirdLife International, Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No. 12). BirdLife International, Egyptian Vulture - BirdLife Species Factsheet Details.asp&sid=3371&m=0, Ημερομηνία πρόσβασης: 30/7/2009. Bourdakis S, Vareltzidou S, Greece. In Heath MF, Evans MI, eds. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8: Brambilla M, Rubolini D, Guidali F, Factors affecting breeding habitat selection in a cliff-nesting peregrine Falco peregrinus population. J of Ornithology, 147: Cocker M, Mabey R, Bids Brittanica. Chatto & Windus, London. Cramp S, Simmons KEL,eds, The birds of Western Palearctic. Oxford University Press, Vol.II. Diehl B, A long-term population study of Lanius collurio in a heterogeneous and changing habitat. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Fuller MR, Mosher JA, Raptor Survey Techniques. In: Giron Pendleton BA, Millsap BA, Cline KA, Bird DM, eds. Raptor Management Techniques Manual. Institute of Wildlife Research, National Wildlife Federation. Scientific and Technical Series No 10, Washington DC, US: pp ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

29 Gorman G, Woodpeckers of Europe. A study of the European picidae. Bruce Coleman, Great Britain. Guerrieri G, Pietrelli L, Biondi M, Status and reproductive selection of the three species of Shrikes Lanius collurio L.senator and L. minor, in a Mediterranean area. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Hallmann B, Status and distribution of the Aquila in Greece. Biol. Gallohellenica 15: Handrinos G, The Golden Eagle in Greece. Actes 1er Coll. Intern. Aigle Royal en Europe, Arvieux, June 1986 : Handrinos G. Akriotis T, The Birds of Greece. Helm Publications, London, UK. Pain DJ, Pienkowski MW, eds Farming and Birds in Europe. The Common Agricultural Policy and its Implications for Birds Conservation. Academic Press, London. Pedrini P, Sergio F, Golden Eagle Aquila chrysaetos density and productivity in relation to land abandonment and forest expansion in the Alps. Bird Study, 48: Ratcliffe D,1993. The Peregrine Falcon. T. & A.D. Poyser, London. Temple S, Priorities for Shrike research and conservation. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Tsachalidis ET, Poirazidis K, Nesting habitat selection of the black stork in Dadia National Park, northeastern Greece. In conference proceedings: Sustainable Management and Development of Mountainous and Island Areas, Vol. II, Naxos, Greece: Tsiakiris R, Stara K, Pantis J, Sgardelis St, in press. Microhabitat selection by three common bird species of montane farmlands in northern Greece. Journal of Environmental Management, υπό δημοσίευση ( DOI /s ). Tucker GM, Heath MF, Birds in Europe: their conservation status. BirdLife Conservation Series No. 3. Cambridge, UK. Vlachos CG, Bakaloudis DE, Alexandrou OG, Bontzorlos VA, Papakosta MA, Factors affecting the nest site selection of the black stork, Ciconia nigra in the Dadia Lefkimi Soufli National Park, north-eastern Greece. Folia Zoologica, 57.3: ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

30 Δημαλέξης Α, Μπουρδάκης Σ, Χατζηχαραλάμπους Ε, Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Ντάφης, Σ., Σμύρης, Π. και Ζάγκας Θ Οικοσυστήματα της περιοχής. Σελ Στο: Γιαννίτσης Τ. (Εκδ.) Μελέτη Οικολογική-Χωροταξική χαρακτηριστικών οικοσυστημάτων ορεινών όγκων Πίνδου. Σύνοψη Ανάλυσης (Προκαταρκτικό Κείμενο), Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Αθήνα. Στάρα Κ, Κοράκης Γ, Τσιακίρης Ρ, Καταγραφή των Προστατευτικών και Ιερών Δασών και δασυλλίων εντός του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου και η σημασία τους για την διατήρηση του Φυσικού Περιβάλλοντος. Αρκτούρος, Πρόγραμμα Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ. «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη» του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.. Τσιακίρης Ρ, Η ορνιθοπανίδα του Ζαγορίου. Στο: Μερτζάνης, Γ. (υπευθ. Εκδ.) Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη της Πίνδου-Ζαγορίου. Life96 NAT/GR/3222. Τεύχος 1. Πρόγραμμα ΑΡΚΤΟΣ ΙΙ: «Διατήρηση της καφέ αρκούδας (Ursus arctos) και των βιοτόπων της στην Ελλάδα». Θεσσαλονίκη. Τσιακίρης Ρ, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Περιοχής Τζουμέρκων- Περιστερίου-Αράχθου. Μέρος Β: Περιγραφή και ανάλυση της περιοχής μελέτης. Κεφάλαιο 2.2 Ανάλυση της περιοχής μελέτης- Βιοτικό περιβάλλον. Τσιακίρης Ρ, Σιδηρόπουλος Λ, Κομηνός Θ, Μπούνας Τ, Σύστημα Επιστημονικής Παρακολούθησης για τα «Είδη Προτεραιότητας Διατήρησης της Ορνιθοπανίδας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ιωάννινα, Σελ.152. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28