ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Διαδικτυακές Εφαρμογές των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση: Η Περίπτωση της Λογοκλοπής Εριφύλλη Δ. Αβραμίδου Διατριβή για την απόκτηση Διδακτορικού Διπλώματος Αλεξανδρούπολη, 2014

2 Διαδικτυακές Εφαρμογές των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση: Η Περίπτωση της Λογοκλοπής της Αβραμίδου Εριφύλλης Διατριβή για την απόκτηση Διδακτορικού Διπλώματος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή Κέκκερης Γεράσιμος, Καθηγητής Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Αναστασόπουλος Γεώργιος, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Ιατρικής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Ψυχάρης Σαράντος, Καθηγητής Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ) 2

3 Αφιερωμένο σε όσους πίστεψαν σε μένα και με βοήθησαν να πιστέψω και εγώ στον εαυτό μου 3

4 Ευχαριστίες Αισθάνομαι την ανάγκη και την ηθική υποχρέωση να ευχαριστήσω ορισμένους ανθρώπους για την πολύτιμη συνεργασία τους και συμβολή τους στην ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής. Αρχικά, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές και ειλικρινείς ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα Καθηγητή κ. Γεράσιμο Κέκκερη για τις συμβουλές του και την πολύτιμη καθοδήγηση και υποστήριξη του, ψυχολογική και όχι μόνο, καθ όλη τη διάρκεια της διδακτορικής μου εργασίας. Όλα τα χρόνια της γνωριμίας μας έδειχνε πάντα εμπιστοσύνη στο πρόσωπο και τις δυνατότητες μου, δίνοντας μου με τον τρόπο αυτό κουράγιο να συνεχίσω τις σπουδές μου σε διδακτορικό επίπεδο. Δε θα παραλείψω να ευχαριστήσω και τα άλλα δύο μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής κ Αναστασόπουλο Γεώργιο και κ. Ψυχάρη Σαράντο για τις χρήσιμες συμβουλές τους στην πορεία της έρευνας. Επίσης, θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στους καθηγητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος που συμμετείχαν στην έρευνα και με ιδιαίτερη προθυμία και ενεργή συμμετοχή παρακολούθησαν τις διαλέξεις, απάντησαν στα ερωτηματολόγια και δημιούργησαν τα ιστολόγια, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην ομαλή διεξαγωγή της έρευνας και στη συγκέντρωση αξιόπιστων αποτελεσμάτων. Χωρίς αυτούς, ειλικρινά, η συγκεκριμένη εργασία θα ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω το στενό και ευρύτερο οικογενειακό μου περιβάλλον και όλους μου τους φίλους για τη συμπαράσταση και την παρότρυνση τους όλα αυτά τα χρόνια, αλλά και για την υπομονή και την κατανόηση τους για το χρόνο που τους στέρησα. Το γεγονός ότι πάντα έδειχναν ενδιαφέρον για την πορεία της έρευνας και του διδακτορικού γενικότερα, ήταν για μένα κίνητρο να συνεχίσω για να τους κάνω υπερήφανους. 4

5 Πίνακας Περιεχομένων Ευχαριστίες... 4 Εισαγωγή - Δομή της Διατριβής Συμβολή της Διδακτορικής Διατριβής.15 ΜΕΡΟΣ Α : Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Κεφάλαιο 1 ο : Το Φαινόμενο της Λογοκλοπής Νομικό πλαίσιο Είδη Λογοκλοπής Λογοκλοπή στην Ελληνική Πραγματικότητα Κεφάλαιο 2 ο : Η περίπτωση της αυτολογοκλοπής (self - plagiarism) Ορισμός Είδη αυτολογοκλοπής Η αυτολογοκλοπή στην ακαδημαϊκή κοινότητα Τρόποι αποφυγής της αυτολογοκλοπής Αποδεκτές περιπτώσεις αυτολογοκλοπής Συνέπειες Συμπεράσματα - Συζήτηση Κεφάλαιο 3 ο : Η τεχνική της παράφρασης (paraphrasing) Ορισμός Οδηγίες για επιτυχημένη παράφραση Παράφραση - Ακριβής Παράθεση Κειμένου - Περίληψη Σχέση λογοκλοπής (plagiarism) και παράφρασης (paraphrasing) Συμπεράσματα - Συζήτηση Κεφάλαιο 4 ο : Πιθανές αιτίες που οδηγούν στη λογοκλοπή Εισαγωγή Αιτίες που οδηγούν στην ακούσια λογοκλοπή Αιτίες που οδηγούν στην σκόπιμη λογοκλοπή Συμπεράσματα - Συζήτηση Κεφάλαιο 5 ο : Πιθανές συνέπειες του φαινομένου της λογοκλοπής H πολιτική των πανεπιστημίων του εξωτερικού

6 5.2 Συμπεράσματα - Συζήτηση Κεφάλαιο 6 ο : Εντοπισμός Λογοκλοπής Λογισμικά Ανίχνευσης της Λογοκλοπής Ο Ρόλος του Καθηγητή ΜΕΡΟΣ Β : Ερευνητική Μεθοδολογία Κεφάλαιο 7 ο : Πληροφορικός Γραμματισμός: Η Περίπτωση της Λογοκλοπής Εισαγωγή Τι είναι τα ιστολόγια (blogs) Η εκπαιδευτική και παιδαγωγική αξιοποίηση τους Η Έρευνα Μεθοδολογία 1 ης έρευνας Η διαδικασία Το δείγμα Μεθοδολογία 2ης έρευνας Η διαδικασία Τα ερευνητικά ερωτήματα Ανάλυση Αποτελεσμάτων Σχολιασμός Αποτελεσμάτων Κεφάλαιο 8 ο : Έρευνα σε φοιτητές για το φαινόμενο της λογοκλοπής Η διαδικασία Έρευνα για τη Λογοκλοπή - Ερωτηματολόγιο Το δείγμα Τα ερευνητικά ερωτήματα Υποθέσεις Ανάλυση Αποτελεσμάτων Σχολιασμός Αποτελεσμάτων 1 ου Ερωτηματολογίου Το Μάθημα για τη Λογοκλοπή Ερωτηματολόγιο 2: Σενάρια - Παραδείγματα για τη Λογοκλοπή Το δείγμα Ανάλυση Αποτελεσμάτων Σχολιασμός Αποτελεσμάτων 2 ου Ερωτηματολογίου Κεφάλαιο 9 ο : Έρευνα για τη λογοκλοπή στα ελληνικά πανεπιστήμια Μεθοδολογία Έρευνας

7 9.1.1 Η διαδικασία Ερωτηματολόγιο Σκοπός - Ερευνητικά Ερωτήματα Το δείγμα Ανάλυση Αποτελεσμάτων Σχολιασμός Αποτελεσμάτων Κεφάλαιο 10 ο : Έρευνα για τις συνέπειες της λογοκλοπής Μεθοδολογία Έρευνας Σκοπός - Ερευνητικά Ερωτήματα Το δείγμα Ανάλυση Αποτελεσμάτων Σχολιασμός Αποτελεσμάτων ΜΕΡΟΣ Γ : Συμπεράσματα - Συζήτηση Κεφάλαιο 11 ο : Προτάσεις για περιορισμό κρουσμάτων λογοκλοπής Εισαγωγή H πολιτική των πανεπιστημίων του εξωτερικού Η συμβολή του καθηγητή Συμπεράσματα Μελλοντικές Προεκτάσεις Παράρτημα Α: Ερωτηματολόγιο Φοιτητών Παράρτημα Β: Ερωτηματολόγιο - Κουίζ Φοιτητών Παράρτημα Γ: Ερωτηματολόγιο Καθηγητών Βιβλιογραφία

8 Κατάλογος Πινάκων και Διαγραμμάτων Κατάλογος Πινάκων Πίνακας Πίνακας Πίνακας : Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας

9 Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας

10 Κατάλογος Διαγραμμάτων Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα Διάγραμμα

11 Περίληψη Η παρούσα διδακτορική εργασία πραγματεύεται το θέμα της λογοκλοπής, που ορίζεται ως η αυτούσια αντιγραφή κειμένου ενός τρίτου χωρίς αναφορά στον αρχικό συγγραφέα. Πρόκειται για ένα φαινόμενο πολύ διαδεδομένο στους πανεπιστημιακούς κόλπους, αφού αποτελεί συνήθη πρακτική, από πλευράς φοιτητών, η καταφυγή στη λογοκλοπή για τη συγγραφή των εργασιών τους. Για το λόγο αυτό, οι έρευνες που παρουσιάζονται επικεντρώνονται στη σφαιρική και διεξοδική μελέτη του φαινομένου σε συνάρτηση με την ακαδημαϊκή κοινότητα. Συγκεκριμένα, στο 1 ο μέρος παρουσιάζονται, μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης, ο ορισμός της λογοκλοπής, τα πιο συνηθισμένα είδη της, το φαινόμενο της αυτολογοκλοπής (self - plagiarism), η τεχνική της παράφρασης (paraphrasing), τα πιθανά αίτια που οδηγούν στη λογοκλοπή, η πολιτική που ακολουθούν πανεπιστήμια του εξωτερικού σε περίπτωση ανίχνευσης κρουσμάτων λογοκλοπής και οι πιθανές συνέπειες για όσους καταφεύγουν σε αυτή. Επιπλέον, μελετώνται συγκριτικά τα πιο διαδεδομένα λογισμικά ανίχνευσης λογοκλοπής όσον αφορά στον τρόπο λειτουργίας τους και στα τεχνικά χαρακτηριστικά τους και παρουσιάζεται η πολιτική των πανεπιστημίων της χώρας μας, εάν αυτή υπάρχει και καταγράφεται επίσημα στον κανονισμό λειτουργίας τους. Στο 2 ο μέρος παρουσιάζονται οι έρευνες που έγιναν σε φοιτητές και καθηγητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης για τη μελέτη του φαινομένου. Συγκεκριμένα, η πρώτη έρευνα έχει στόχο να μελετήσει εάν οι φοιτητές γνώριζαν εκ των προτέρων και μπορούσαν να εφαρμόσουν σωστά στα ιστολόγια τους τρόπους για την αποφυγή της ακούσιας λογοκλοπής, χωρίς κάποια σχετική ενημέρωση από τον αρμόδιο καθηγητή, και στη δεύτερη φάση, κατά πόσο οι φοιτητές αντιλήφθηκαν την ανάγκη εφαρμογής των κανόνων που ισχύουν για την αναδημοσίευση κειμένου ενός τρίτου και τη χρήση αναφορών και βιβλιογραφίας, στοιχεία τα οποία διδάχθηκαν στα πλαίσια σχετικής διάλεξης και κλήθηκαν να εφαρμόσουν σε δεύτερη εργασία. Στόχος της δεύτερης έρευνας που ακολούθησε ήταν να διαπιστωθεί, μέσω ερωτηματολογίου που είχε τη μορφή κουίζ, εάν είναι ενήμεροι για τους κανόνες που διέπουν την αναπαραγωγή κειμένου από το διαδίκτυο, για τις σωστές τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής και για τη σωστή καταγραφή των βιβλιογραφικών αναφορών κατά τη σύνταξη των εργασιών τους. Επιπλέον, οι καθηγητές του συγκεκριμένου πανεπιστημίου κλήθηκαν να καταθέσουν την προσωπική τους άποψη, μέσω ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου, σχετικά με το τι συνιστά ορθή χρήση 11

12 βιβλιογραφικών αναφορών και τις αντιδράσεις τους στην κακή χρήση των πηγών κατά τη σύνταξη εργασιών από φοιτητές/τριες. Τέλος, προτείνονται τρόποι αποφυγής της λογοκλοπής και μείωσης των κρουσμάτων στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Στην κατεύθυνση αυτή έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν τόσο τα ίδια τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, μέσω μιας ξεκάθαρης και σαφώς καθορισμένης πολιτικής γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα όσο και οι ίδιοι οι καθηγητές με διάφορους πρακτικούς τρόπους. 12

13 Abstract This doctoral thesis deals with the issue of plagiarism, which is defined as the pure copy of a text of someone else without reference to the original author. It is a widespread phenomenon within the university, as it is a common practice, on part of students, resorting to plagiarism in order to write an essay. For this reason, the research presented, focuses on comprehensive and thorough study of the phenomenon in relation to the academic community. Specifically, in the first part are presented through literature review, the definition of plagiarism, the most common categories, the phenomenon of self - plagiarism, the technique of paraphrasing, possible causes that lead to plagiarism, the policy of foreign universities in order to detect cases of plagiarism and the possible consequences for those who resort to it. Furthermore, the most widespread plagiarism detection software are compared, in terms of their operation and technical characteristics and it is also presented the policy of universities (AEI) of our country, if it exists and it is officially recorded in their Regulation. The second part presents the research conducted to students and teachers of the Democritus University of Thrace in order to investigate this phenomenon. Specifically, the first study aims to examine whether the students knew in advance and could use properly in their blogs ways to avoid accidental plagiarism, without some relevant information from the competent professor, and in the second phase, whether students realized the need to apply the rules for republishing text of someone else and use reports and literature, all of which were taught in the context of relevant lecture and asked to practice in their second essay. The aim of the second subsequent investigation was to determine, through a questionnaire in the form of quiz, whether students are aware of the rules concerning the reproduction of electronic text, of the correct techniques to avoid plagiarism and of the proper way of recording bibliographic references when writing an essay. Moreover, the professors of this university were invited to submit their personal point of view, through an online questionnaire about what constitutes proper use of citations and their reactions to the misuse of sources when writing projects by students. Finally, we suggest ways and methods/ approaches to avoid plagiarism and reduce this phenomenon in the university community. In this direction the professors have the potential to contribute in practical ways, apart from the universities, which require a clear and well defined policy about this issue. 13

14 Εισαγωγή - Δομή της Διατριβής Στη σημερινή εποχή, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η ταχύτατη εξάπλωση του διαδικτύου σε όλους τους τομείς της ζωής μας, και κατά συνέπεια και στην εκπαίδευση, καθιστούν ευκολότερη την πρόσβαση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και βάσεις δεδομένων ποικίλου περιεχομένου. Όμως, συχνά η αναζήτηση πληροφοριακού υλικού μέσα από πληθώρα πηγών δε συνοδεύεται από την απαραίτητη κριτική αντιμετώπιση και κατανόηση των πηγών αυτών για τη σύνθεση καινούργιου υλικού, αλλά την οικειοποίηση του από τρίτους, δηλαδή την αυτούσια αντιγραφή κειμένων χωρίς αναφορά στο συγγραφέα (Avramidou & Kekkeris, 2012). Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως λογοκλοπή (plagiarism). Σύμφωνα με την ιστοσελίδα η οποία έχει ως στόχο δράσης την εξάλειψη της λογοκλοπής είναι τόσο εύκολο να λογοκλέψεις που στο τέλος μπαίνεις στον πειρασμό να το κάνεις, ακόμα και αν η αρχική σου πρόθεση ήταν απλώς να κάνεις έρευνα για να γράψεις τις δικές σου ιδέες. «Είναι τόσο απλό: κλικ, copy, κλικ, paste και οι ιδέες ενός άλλου εμφανίζονται στο έγγραφό σου, χωρίς να έχεις κάνει σχεδόν κανένα κόπο», καταλήγει το κείμενο. Στο Μέρος Α της συγκεκριμένης εργασίας γίνεται μία βιβλιογραφική ανασκόπηση του φαινομένου της λογοκλοπής. Συγκεκριμένα, στο 1 ο Κεφάλαιο παρουσιάζεται ο ορισμός του φαινομένου, όπως αυτός δίνεται από λεξικά, αλλά και πανεπιστήμια του εξωτερικού που αναλύουν στις ιστοσελίδες τους το ζήτημα αυτό προς ενημέρωση φοιτητών και καθηγητών. Στη συνέχεια δίνεται το νομικό πλαίσιο που ισχύει στη χώρα μας σχετικά με την κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων και τη λογοκλοπή σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Επιπλέον, παρουσιάζονται τα είδη της λογοκλοπής και οι κατηγορίες στις οποίες χωρίζεται ανάλογα με τον εάν αναφέρονται οι πηγές ή όχι στις βιβλιογραφικές αναφορές και γίνεται μία σύνδεση της λογοκλοπής με την ελληνική ακαδημαϊκή πραγματικότητα και παρουσιάζεται ένας πίνακας με τις πληροφορίες που παραθέτουν τα πανεπιστήμια της χώρας μας στις ιστοσελίδες τους, σε σχέση με το ζήτημα της λογοκλοπής. Στο 2 ο Κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια της αυτολογοκλοπής (self - plagiarism) και η διχογνωμία που επικρατεί στην πανεπιστημιακή κοινότητα αναφορικά με την ύπαρξη του φαινομένου αυτού ως περίπτωση λογοκλοπής. Αφού παρουσιάζονται διάφοροι ορισμοί και οι απόψεις εκδοτών, συγγραφέων και πανεπιστημιακών σχετικά με το θέμα, αναλύονται διεξοδικότερα τα είδη της αυτολογοκλοπής, δηλαδή η διπλή ή περιττή δημοσίευση 14

15 (dual or redundant publication), ο τεμαχισμός (salami - slicing), η ανακύκλωση κειμένου (text recycling) και η παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων (copyright infringement). Στη συνέχεια, αναλύεται η έκταση του φαινομένου στους ακαδημαϊκούς κύκλους και προτείνονται τρόποι αποφυγής της αυτολογοκλοπής τόσο με τη βοήθεια της τεχνολογίας όσο και ακολουθώντας τους εκάστοτε κανόνες που θέτουν πανεπιστήμια και επιστημονικά περιοδικά. Τέλος, παρουσιάζονται ορισμένες ιδιαίτερες περιπτώσεις και συνθήκες κάτω από τις οποίες μπορεί η αυτολογοκλοπή να θεωρηθεί αποδεκτή, αλλά και οι ηθικές και νομικές συνέπειες που ισχύουν για τους παραβάτες (Κέκκερης & Αβραμίδου, 2012). Στο 3 ο Κεφάλαιο αναλύεται ο όρος της παράφρασης, της μοναδικής ουσιαστικά νόμιμης τεχνικής για το δανεισμό στοιχείων από μία πηγή, χωρίς τον κίνδυνο της λογοκλοπής, και για την ενσωμάτωση τους σε νέο κείμενο με ιδιαίτερα έντεχνο τρόπο. Πρόκειται για μια εξαιρετικά διαδεδομένη τεχνική, ιδιαίτερα στον ακαδημαϊκό χώρο, αφού και οι οδηγοί συγγραφής εργασιών πανεπιστημίων του εξωτερικού (π.χ. Duke University, University of Lehigh, University of Monash, University of Western Ontario, University of Wisconsin - Madison κ.ά.) παροτρύνουν τους φοιτητές τους να χρησιμοποιούν την τεχνική της παράφρασης για τη συγγραφή των εργασιών τους. Έρευνες, όμως, συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι οι φοιτητές δυσκολεύονται να κατανοήσουν πώς να εφαρμόσουν σωστά την τεχνική της παράφρασης, πότε χρειάζονται οι βιβλιογραφικές αναφορές και πώς καταγράφονται οι πηγές (Robert, 2001). Έτσι, η συχνά λανθασμένη χρήση της τεχνικής της παράφρασης ενδέχεται να οδηγήσει, ακούσια ίσως, σε λογοκλοπή (Plagiarism.org, 2009). Επομένως, όπως θα αναλυθεί διεξοδικότερα παρακάτω, πρόκειται για δύο έννοιες στενά συνδεδεμένες, με ρευστά τα μεταξύ τους όρια. Στο 4 ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πιθανές αιτίες που, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οδηγούν έναν ερευνητή στη λογοκλοπή, είτε στην ακούσια, κυρίως εξαιτίας της άγνοιας για τις σωστές συγγραφικές μεθόδους, είτε στη σκόπιμη, εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, όπως τεμπελιάς ή πίεσης από εξωτερικούς παράγοντες που θα αναλυθούν διεξοδικά. Στο 5 ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αρνητικές συνέπειες του φαινομένου της λογοκλοπής στην ακαδημαϊκή κοινότητα, που αφορούν τόσο τον ίδιο το φοιτητή που τη διαπράττει όσο και το πανεπιστήμιο στο οποίο φοιτά και εξαρτώνται άμεσα από 15

16 την πολιτική του εκάστοτε πανεπιστημίου, αν αυτή υπάρχει και είναι σαφώς καθορισμένη και γνωστή σε φοιτητές και καθηγητές. Στο Κεφάλαιο 6 γίνεται μια συγκριτική παρουσίαση των πιο διαδεδομένων λογισμικών ανίχνευσης λογοκλοπής και μια λεπτομερής καταγραφή των λειτουργικών χαρακτηριστικών τους και του τρόπου λειτουργίας τους. Επιπλέον, αναλύεται η διχογνωμία που επικρατεί στην πανεπιστημιακή κοινότητα σχετικά με τη χρήση τους για τον εντοπισμό της λογοκλοπής από πλευράς φοιτητών. Τέλος, προτείνονται πρακτικοί τρόποι για την ανίχνευση κρουσμάτων λογοκλοπής από πλευράς καθηγητών, κυρίως μέσω της βιβλιογραφίας και της εμπειρίας τους ως προς το συγγραφικό στυλ των φοιτητών και όχι τόσο μέσω εξειδικευμένων λογισμικών. Στο Β Μέρος παρουσιάζονται οι 4 έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της συγκεκριμένης διδακτορικής εργασίας με σκοπό να αναλυθεί σφαιρικά και διεξοδικά το φαινόμενο της λογοκλοπής σε όλες του τις διαστάσεις, από πλευράς τόσο φοιτητών όσο και καθηγητών. Συγκεκριμένα στο 7ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα ιστολόγια (blogs) φοιτητών, τα οποία ενσωματώθηκαν στην πορεία ενός εισαγωγικού μαθήματος για την Πληροφορική και οι φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης κλήθηκαν να αναρτήσουν τις απόψεις τους σχετικά με τον πληροφορικό γραμματισμό (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2012). Επειδή κατά την πρώτη φάση της έρευνας διαπιστώθηκε εκτεταμένη λογοκλοπή στα ιστολόγια τους (ποσοστό 59%), στοιχείο το οποίο αποδεικνύει ότι δεν αξιοποίησαν τις δυνατότητες του ιστολογίου κριτικά, η διαδικασία επαναλήφθηκε την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά όπου, όμως, οι φοιτητές ενημερώθηκαν προηγούμενα για το φαινόμενο της λογοκλοπής (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Τα ιστολόγια που δημιουργήθηκαν από τους φοιτητές, μελετήθηκαν συγκριτικά κατά τις δύο φάσεις και ερευνήθηκαν για κρούσματα λογοκλοπής, με τα αποτελέσματα να δείχνουν ότι οι φοιτητές δεν είναι ενημερωμένοι για τους κανόνες δεοντολογίας που διέπουν τα αναρτημένα κείμενα και τις εικόνες στο Διαδίκτυο και, επομένως, δεν εφαρμόζουν σωστά τους κανόνες παράθεσης της βιβλιογραφίας. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην έλλειψη ενημέρωσης και πολιτικής των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και προτείνονται τρόποι για την αποφυγή της. Στο 8 ο Κεφάλαιο παρουσιάζεται διεξοδικά το γενικότερο πλαίσιο, στο οποίο βασίστηκε έρευνα για τη λογοκλοπή στην ακαδημαϊκή κοινότητα από πλευράς φοιτητών. Δίνονται αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τη δομή και το περιεχόμενο 16

17 του ερωτηματολογίου που δόθηκε στους φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, τον τρόπο συλλογής και επεξεργασίας των αποτελεσμάτων, το σχεδιασμό και το περιεχόμενο της διάλεξης που ακολούθησε καθώς και το εκπαιδευτικό υλικό που δημιουργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για την ενημέρωση των φοιτητών γύρω από το θέμα της λογοκλοπής. Τέλος, ακολουθεί το δεύτερο κατά σειρά ερωτηματολόγιο, που έχει τη μορφή κουίζ, και παρουσιάζεται το ποσοστό επιτυχίας των συμμετεχόντων. Στο 9 ο Κεφάλαιο παρουσιάζεται έρευνα που αφορά στις απόψεις των καθηγητών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης σχετικά με το φαινόμενο της λογοκλοπής στα ελληνικά πανεπιστήμια. Δίνονται συγκεκριμένες πληροφορίες τόσο σχετικά με τη δομή και το περιεχόμενο του ερωτηματολογίου όσο και σχετικά με τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την διεξαγωγή της συγκεκριμένης έρευνας (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Στο 10 ο Κεφάλαιο παρουσιάζεται ποιοτική έρευνα με τη μορφή ανοιχτής ερώτησης ελεύθερης απάντησης που απευθύνεται σε φοιτητές και αφορά στις ενδεχόμενες συνέπειες που πρέπει να υπάρχουν για τους ίδιους τους φοιτητές σε περίπτωση εμφάνισης κρουσμάτων λογοκλοπής. Γίνεται φανερό, από την ανάλυση των αποτελεσμάτων, ότι οι επιπτώσεις που αναφέρθηκαν από τους φοιτητές που έλαβαν μέρος στην έρευνα ταυτίζονται με κυρώσεις που επιβάλει ο κανονισμός πανεπιστημίων του εξωτερικού, ενώ δεν έγινε καθόλου λόγος για τη μη ύπαρξη κυρώσεων για τους φοιτητές, στοιχείο που δείχνει ότι αντιλαμβάνονται την ανάγκη να τιμωρηθεί το φαινόμενο αυτό προκειμένου να περιοριστεί και η έκταση του. Τέλος, στο Μέρος Γ παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη διεξαγωγή των παραπάνω ερευνών, δίνονται μελλοντικές επεκτάσεις της παρούσας έρευνας και προτείνονται αναλυτικά διάφοροι τρόποι που εφαρμόζουν πανεπιστήμια του εξωτερικού προκειμένου να αποφύγουν στους κόλπους τους κρούσματα λογοκλοπής από πλευράς φοιτητών. Πιο συγκεκριμένα, πανεπιστήμια που έχουν σαφή και ξεκάθαρη πολιτική γύρω από θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας δίνουν πρακτικές λύσεις στους φοιτητές ώστε να μην καταφύγουν σε ακούσια λογοκλοπή. Επίσης, τονίζεται η σημαντική συμβολή των καθηγητών, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα μέσα από τη στάση τους και τις πράξεις τους να δημιουργήσουν ένα κλίμα εμπιστοσύνης και εντιμότητας μεταξύ φοιτητών και καθηγητή. 17

18 Συμβολή της Διδακτορικής Διατριβής Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται το φαινόμενο της λογοκλοπής και συγκεκριμένα τις διαστάσεις που έχει λάβει σε πανεπιστημιακό επίπεδο από πλευράς φοιτητών. Η δομή της εργασίας απαρτίζεται από τρία κύρια μέρη. Στο Μέρος Α γίνεται μία ολοκληρωμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση του φαινομένου. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται και αναλύεται ο ορισμός της λογοκλοπής, όπως αυτός δίνεται μέσα από λεξικά και οδηγούς σπουδών των πανεπιστημίων του εξωτερικού, αλλά και τα διάφορα είδη του φαινομένου (Avramidou & Kekkeris, 2012). Επιπλέον, ορίζεται το γενικότερο νομικό πλαίσιο της χώρας μας σχετικά με το θέμα, αλλά και η συγκεκριμένη πολιτική που ακολουθούν τα πανεπιστημιακά ιδρύματα για τον περιορισμό της έκτασης του. Επίσης, ορίζεται το φαινόμενο της αυτολογοκλοπής (self - plagiarism) καθώς και η τεχνική της παράφρασης (paraphrasing) (Κέκκερης & Αβραμίδου, 2012). Στη συνέχεια, γίνεται μία ολοκληρωμένη αναφορά των αιτιών που πιθανά οδηγούν έναν ερευνητή στην ακούσια ή τη σκόπιμη λογοκλοπή, καθώς και των συνεπειών που ενδέχεται να έχει μία τέτοια πράξη τόσο για τον ίδιο τον ερευνητή όσο και για τη φήμη του εκάστοτε εκπαιδευτικού ιδρύματος. Τέλος, γίνεται μία συγκριτική μελέτη των πιο γνωστών λογισμικών ανίχνευσης της λογοκλοπής τόσο ως προς τον τρόπο λειτουργίας τους όσο και ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Το συγκεκριμένο μέρος έχει ως στόχο να αποκτήσει ο αναγνώστης μία σαφή και σφαιρική άποψη σχετικά με το φαινόμενο της λογοκλοπής σε όλες του τις διαστάσεις. Στο Μέρος Β παρουσιάζεται η έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε ιστολόγια φοιτητών, πριν και μετά την ενημέρωση τους σχετικά με το φαινόμενο της λογοκλοπής, με στόχο να διαπιστωθεί εάν οι φοιτητές γνώριζαν εκ των προτέρων και μπορούσαν να εφαρμόσουν σωστά στα ιστολόγια τους τρόπους για την αποφυγή της ακούσιας λογοκλοπής, χωρίς κάποια σχετική ενημέρωση από τον αρμόδιο καθηγητή (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2012), και σε δεύτερη φάση, κατά πόσο οι φοιτητές αντιλήφθηκαν την ανάγκη εφαρμογής των κανόνων που ισχύουν για την αναδημοσίευση κειμένου ενός τρίτου και τη χρήση αναφορών και βιβλιογραφίας, στοιχεία τα οποία διδάχθηκαν στα πλαίσια του μαθήματος (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Στη συνέχεια, αναλύονται τα αποτελέσματα δύο ερωτηματολογίων που δόθηκαν στους φοιτητές, ένα πριν και ένα δεύτερο, που είχε τη μορφή κουίζ, μετά 18

19 από μία σχετική διάλεξη, με σκοπό να διαπιστωθεί η αλλαγή ή μη της στάσης τους ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου, προκειμένου να διαπιστωθεί αν η άγνοια είναι τελικά η βασική αιτία για τα αυξημένα κρούσματα λογοκλοπής στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Τέλος, παρουσιάζεται η έρευνα, με τη μορφή ερωτηματολογίου, στην οποία συμμετείχαν οι καθηγητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, με κύριο στόχο την καταγραφή των απόψεων τους σχετικά με τα αίτια, τους τρόπους αντιμετώπισης και ανίχνευσης του φαινομένου, αλλά και το βαθμό ενημέρωσης τους για το συγκεκριμένο ζήτημα (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Στο Μέρος Γ παρουσιάζονται πρακτικοί τρόποι που δύναται να υιοθετήσει τόσο μεμονωμένα ο εκάστοτε καθηγητής όσο και τα ίδια τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, μέσα από τον εσωτερικό τους κανονισμό, με στόχο τον περιορισμό της έκτασης του φαινομένου. Επιπλέον, καταγράφονται τα γενικά συμπεράσματα που προέκυψαν από τις παραπάνω έρευνες, αλλά και οι μελλοντικές επεκτάσεις. Καταλήγοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι στόχος της συγκεκριμένης διδακτορικής διατριβής είναι όχι μόνο η διεξοδική και σφαιρική ενημέρωση της πανεπιστημιακής κοινότητας για την ύπαρξη του φαινομένου, αλλά και η αφύπνισή της σχετικά με τη σοβαρότητα του. 19

20 ΜΕΡΟΣ Α : Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Κεφάλαιο 1 ο : Το Φαινόμενο της Λογοκλοπής 1.1 Ορισμός της Λογοκλοπής Σύμφωνα με το Λεξικό της Αγγλικής γλώσσας (Hanks, 1979), λογοκλοπή ξεν. Plagiarism - θεωρείται ο σφετερισμός και οικειοποίηση ιδεών ή εδαφίων από εργασία άλλων ατόμων, ενώ σύμφωνα με το Oxford English Dictionary (Lands, 1999), «η λογοκλοπή είναι η παράνομη οικειοποίηση, σχεδόν απομίμηση και δημοσίευση της γλώσσας, των σκέψεων, των ιδεών, ή εκφράσεων άλλου συγγραφέα, καθώς και η παρουσίαση τους ως πρωτότυπο έργο κάποιου άλλου». Στην έννοια «γλώσσα, σκέψεις, ιδέες και εκφράσεις ενός συγγραφέα» συμπεριλαμβάνεται καθετί για το οποίο ο δημιουργός του έχει τα πνευματικά δικαιώματα, όπως εικόνες, γραφήματα, διαγράμματα, μουσική, ταινίες, προγράμματα υπολογιστή κ.λπ. Η «πηγή» για την εύρεση των παραπάνω μπορεί να είναι βιβλίο, περιοδικό, εφημερίδα, ιστοσελίδα, βίντεο, φωτογραφία, πίνακας ζωγραφικής κ.λπ. Τέλος, σύμφωνα με το διαδικτυακό λεξικό Merriam - Webster, «λογοκλοπή σημαίνει να διαπράξεις ένα είδος πραγματικής κλοπής των πνευματικών δικαιωμάτων του συγγραφέα, παρουσιάζοντας το έργο του ως δικό σου» (Plagiarism.org., 2009). Όσον αφορά στο ποσοστό πάνω από το οποίο ένα κείμενο θεωρείται προϊόν λογοκλοπής, δεν υπάρχει παγκοσμίως καθιερωμένο μέτρο, αλλά τα περισσότερα πανεπιστήμια ενημερώνουν τους φοιτητές τους ότι κάθε αντιγραφή άνω των τριών (3) συνεχόμενων λέξεων από κείμενο άλλου συγγραφέα θα πρέπει να έχει παραπομπή προς την πηγή (Καφαντάρης, 2012). Στην πανεπιστημιακή κοινότητα, σύμφωνα με τον ορισμό του πανεπιστημίου Duke University Libraries, «λογοκλοπή συμβαίνει όταν ένας ερευνητής, με σκοπό την εξαπάτηση ή εξαιτίας απερίσκεπτης αδιαφορίας για τις σωστές επιστημονικές διαδικασίες, παρουσιάζει όλες τις πληροφορίες, τις ιδέες ή τη διατύπωση ενός τρίτου σαν να ήταν δικά του/της ή δεν συμπεριλαμβάνει τις κατάλληλες αναφορές προς την αρχική πηγή» (Duke University Libraries, 2005). Σύμφωνα με το συμβούλιο του πανεπιστημίου Indiana University (2005), η πράξη της λογοκλοπής σχετίζεται με: την αντιγραφή αυτούσιου κειμένου ή μέρους του χωρίς κατάλληλη αναφορά στην πηγή ή χωρίς χρήση εισαγωγικών, 20

21 την παράφραση του, την οικειοποίηση ιδεών και θεωριών χωρίς κατάλληλη αναφορά στο δημιουργό, την αυτούσια μετάφραση ξενόγλωσσου κειμένου, τη χρήση εικόνων χωρίς αναφορά στην πηγή, την πληρωμή ενός τρίτου για τη συγγραφή μιας εργασίας, τη χρήση δικών μας κειμένων σε παραπάνω από μια δημοσιευμένες εργασίες. Αντίθετα, το πανεπιστήμιο Washigton State University διαχωρίζει τη λογοκλοπή σε εκ προθέσεως και μη, αναφέροντας ότι: «στην εκ προθέσεως λογοκλοπή αποκρύπτονται επιμελώς τα στοιχεία του συγγραφέα με σκοπό να παρουσιάσει ο ερευνητής τα λεγόμενα ως δικά του και άρα να εξαπατήσει, ενώ η μη εκ προθέσεως λογοκλοπή είναι απόρροια τεμπελιάς ή άγνοιας, όπου ο ερευνητής απλά δεν γνωρίζει τον τρόπο της σωστής αναφοράς σε πηγές» (Washington State University, 2009). Σε γενικές γραμμές, το φαινόμενο της λογοκλοπής μπορεί να χωριστεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τη σκόπιμη και την ακούσια λογοκλοπή. Στην κατηγορία της σκόπιμης εντάσσονται περιστατικά όπου ο ερευνητής αντιγράφει αυτούσια κομμάτια από μία ή περισσότερες πηγές στο διαδίκτυο και τα παρουσιάζει ως δικό του κείμενο (Lathrop & Foss, 2000). Αντίθετα, η ακούσια λογοκλοπή συμβαίνει όταν ο ερευνητής δανείζεται πολλές λέξεις ή φράσεις από μια πηγή, αλλά δεν παραθέτει κατάλληλα τη βιβλιογραφία (Lathrop & Foss, 2000). Επομένως, σκοπός της λογοκλοπής είναι στην πρώτη περίπτωση η εξαπάτηση, ενώ στη δεύτερη συμβαίνει ίσως από έλλειψη εκπαίδευσης γύρω από θέματα συγγραφής ενός κειμένου ή αδιαφορία για τη διεξαγωγή μίας σωστής έρευνας και καταγραφής σημειώσεων και γίνεται εν αγνοία του ερευνητή (Martin, 2009). Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι τα πανεπιστήμια του εξωτερικού δεν δέχονται την ακούσια λογοκλοπή ως αρκετή δικαιολογία, γιατί ενημερώνουν τους φοιτητές αναρτώντας στις ιστοσελίδες τους την πολιτική τους γύρω από ζητήματα λογοκλοπής, τις συνέπειες καθώς και τρόπους αποφυγής της. Αξίζει να αναφερθεί ότι η ποινή διαφέρει ανάλογα με τη χώρα, το πανεπιστήμιο, ακόμα και ανάλογα με τον ένοχο. Για παράδειγμα, για τους φοιτητές είναι συνήθως η αποτυχία στο μάθημα ή η διαγραφή από το πανεπιστήμιο, ενώ για τους καθηγητές μία πιθανή απόλυση που θα σημαίνει το τέλος μιας καριέρας. Ωστόσο το φαινόμενο της λογοκλοπής δεν είναι κάτι καινούργιο και δεν προέκυψε από την πληθώρα πληροφοριών που έχουμε στη διάθεση μας εξαιτίας της εξάπλωσης του διαδικτύου. Σύμφωνα με την ερευνήτρια Sue Carter Simmons (1999), 21

22 οι μαθητές καταφεύγουν συστηματικά στη λογοκλοπή τουλάχιστον από τον 19 ο αιώνα. Έρευνα σε φοιτητές το 1986, σε περίοδο, δηλαδή, που το διαδίκτυο δεν ήταν διαδεδομένο, επιβεβαιώνει την παραπάνω διατύπωση καθώς 80% των φοιτητών παραδέχτηκαν ότι «έχουν αντιγράψει λόγια τρίτων σε μερικές εργασίες τους», ενώ το 94% αυτών επισημαίνει ότι τους είχαν δοθεί οδηγίες για την καταγραφή των βιβλιογραφικών αναφορών (Dant, 1986). Επιπλέον, έρευνα των Scanlon και Neumann (2002) σε 25 πανεπιστήμια, έδειξε ότι παρόλο που το 54% των φοιτητών παραδέχτηκε ότι έχει αντιγράψει κείμενο από το διαδίκτυο, μόνο μία πολύ μικρή μερίδα φοιτητών επισήμανε ότι έχει αντιγράψει κείμενο μόνο από το διαδίκτυο, δείχνοντας ότι «η τεχνολογία από μόνη της δεν μπορεί να δημιουργήσει ούτε απατεώνες ούτε έντιμους ερευνητές» και ότι οι περισσότεροι από αυτούς θα κατέφευγαν στη λογοκλοπή είτε με τη βοήθεια της τεχνολογίας είτε όχι (Branigan, 2001). Εκτός από τον ακαδημαϊκό χώρο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα λογοκλοπής στη δημοσιογραφία (Lieberman, 1995), στην πολιτική (Perin, 1992) αλλά και στις επιστήμες (Vandervoort, 1995). Πολλοί συγγραφείς έχουν κατηγορηθεί για λογοκλοπή, όπως ο Shakespeare (Julius, 1998) και ο Orwell (Rose, 1992) ενώ και διάσημοι καλλιτέχνες αντιμετώπισαν την ίδια κατηγορία, όπως η Celine Dion (LeBlanc, 1997), ο Michael Jackson (Dezzani, 1999), κλπ.. Μέχρι και ο Πυθαγόρας (Maddox, 1995) μαζί με τον Einstein (Broad, 1997) αντιμετώπισαν κατηγορίες περί λογοκλοπής, ανεξάρτητα αν τις διέπραξαν ή όχι. 1.2 Νομικό πλαίσιο Η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, παγκόσμια, έχει ξεκινήσει με τη συνθήκη της Βέρνης, το 1886, την οποία η χώρα μας έχει υπογράψει τον Μάρτιο του 1974 και επαναβεβαιώθηκε το Δεκέμβριο του Στη συνέχεια εκδόθηκε ο νόμος περί Πνευματικών δικαιωμάτων (Ν.2121/1993) για να ρυθμίσει τα αντίστοιχα θέματα σύμφωνα με την προαναφέρουσα σύμβαση. Στο νόμο αυτό και πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 2 καθορίζεται ότι τα πρωτότυπα πνευματικά δημιουργήματα, συμπεριλαμβανομένων των γραπτών ή προφορικών κειμένων θεωρούνται έργα, στα οποία οι πνευματικοί δημιουργοί τους αποκτούν, από τη στιγμή της δημιουργίας τους, πνευματική ιδιοκτησία, σύμφωνα με το άρθρο 1. Το άρθρο 3 καθορίζει ότι ο πνευματικός δημιουργός κάθε έργου έχει την εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει 22

23 μεταξύ άλλων την αναπαραγωγή, μετάφραση και διασκευή του έργου του, με κάθε μέσο. Με τα ανωτέρω δεδομένα θα ήταν πολύ δύσκολη η ανάπτυξη της έρευνας και γι αυτό, στο άρθρο 19 επιτρέπεται η παράθεση σύντομων αποσπασμάτων για την υποστήριξη της γνώμης του παραθέτοντος ή την κριτική της γνώμης του δημιουργού, σε συμφωνία με τους υπόλοιπους όρους του άρθρου. Αναφέρεται επίσης ρητά και κατηγορηματικά η υποχρέωση του παραθέτοντος, για την αναγραφή του ονόματος του δημιουργού του έργου, του εκδότη, εφόσον υφίσταται, καθώς και της πηγής η οποία χρησιμοποιήθηκε. Στα άρθρα 20 και 21 καθορίζεται ο τρόπος χρήσης αποσπασμάτων των έργων τρίτων για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όπως συγγραφή ή διδασκαλία. Στο άρθρο 66 του ιδίου νόμου προβλέπονται για τους παρανομούντες ποινές κράτησης τουλάχιστον ενός (1) έτους και χρηματικές αποζημιώσεις από μέχρι Ευρώ. Ο νόμος 2121/1993 δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας ως προς τη νομιμότητα της πράξης της λογοκλοπής Σύμφωνα με τον ελληνικό Κώδικα Ακαδημαϊκής Δεοντολογίας η λογοκλοπή, δηλαδή η ιδιοποίηση ξένων επιτευγμάτων, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραπτώματα τα οποία μπορεί να διαπράξει κάποιος φοιτητής ή διδάσκων στο Πανεπιστήμιο. Παράλληλα, η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί να επιφέρει βαρύτατες χρηματικές ποινές ή ακόμη και φυλάκιση για τον παραβάτη που διώκεται στα ποινικά δικαστήρια. Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Γενικού Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας των Α.Ε.I. (ΦEK 220, ): «Πειθαρχικά παραπτώματα για τα μέλη _.Ε.Π. ή Ε.Π., Ε.Ε._Ι.Π. ή Ε._Ι.Π., Ε.Τ.Ε.Π. και το λοιπό βοηθητικό και έκτακτο διδακτικό - εκπαιδευτικό προσωπικό των Α.Ε.Ι., καθώς και για τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές ή σπουδαστές και υποψήφιους διδάκτορες συνιστούν η παραβίαση των κείμενων διατάξεων της νομοθεσίας για τα Α.Ε.Ι., η παραβίαση των αποφάσεων των οργάνων του ιδρύματος και η παραβίαση των κανόνων συμπεριφοράς που πρέπει να επιδεικνύουν τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, ώστε να μην διαταράσσεται η δημοκρατική λειτουργία και να μην θίγεται το κύρος του Α.Ε.Ι. και των λειτουργών του. Ειδικότερα, πειθαρχικά παραπτώματα συνιστούν ιδίως: α) Η συνειδητή αποσιώπηση της άμεσης ή έμμεσης συνεισφοράς άλλων προσώπων στο αντικείμενο της επιστημονικής τους έρευνας και διδασκαλίας». Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 3 του Κώδικα Δεοντολογίας στην Έρευνα του ΑΠΘ: 23

24 «Η λογοκλοπή και η ιδιοποίηση ξένων επιτευγμάτων απαγορεύονται οφείλουν επίσης, να ενεργούν με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις επιταγές της εκάστοτε ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία της πνευματικής νομοθεσίας και των εφευρέσεων κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, (ν. 1733/1987, 1883/1990,2029/1992, 2128/1993, π.δ. 77/1988, 16/1991, 321/2001, ν 8121 /1993)». Παρόμοια, το άρθρο 15 ορίζει ότι: «Οι υπεύθυνοι συλλογικής έρευνας δεν πρέπει να οικειοποιούνται ερευνητικά πορίσματα για δική τους ατομική προβολή, ή να εμφανίζουν πορίσματα της έρευνας ως ατομική τους εργασία» και «Ο σεβασμός της ατομικής συμβολής του κάθε ερευνητή και η τήρηση της διαφάνειας και αμοιβαίας ενημέρωσης αποτελούν υποχρέωση όλων των συμμετεχόντων στην έρευνα». Όπως αναφέρει ο κώδικας δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, 89/3.7.09): «τα πνευματικά δικαιώματα της μεταπτυχιακής εργασίας ανήκουν στον φοιτητή στην εκ των υστέρων δημοσίευση εργασιών καθένας πρέπει να αναφέρεται σύμφωνα με την πραγματική του συνεισφορά», «κάθε δημιουργός ή συνδημιουργός έργου δικαιούται να αναφέρεται και να αναγνωρίζεται ως τέτοιος». 1.3 Είδη Λογοκλοπής Σύμφωνα με τον Jeffrey Klausman (1999), τρία είναι τα κύρια είδη της λογοκλοπής: Απευθείας λογοκλοπή (direct plagiarism): αποτελεί το πιο συνηθισμένο είδος λογοκλοπής στην πανεπιστημιακή κοινότητα, όπου οι συγγραφείς αντιγράφουν αυτούσιες λέξεις ή φράσεις από μία πηγή και τις παρουσιάζουν ως δικές τους, χωρίς καμία αλλαγή στη γλώσσα, τον τρόπο γραφής ή τη δομή. Λογοκλοπή - Παράφραση (paraphrasing plagiarism): συμβαίνει όταν ένας συγγραφέας αντιγράφει τις ιδέες ενός άλλου συγγραφέα χρησιμοποιώντας ελαφρώς παραπλήσιες λέξεις. Αυτό το είδος αποτελεί το πιο συνηθισμένο είδος λογοκλοπής από αμέλεια, αφού οι φοιτητές διδάσκονται ότι θα είναι κατοχυρωμένοι εάν απλώς αλλάξουν ελαφρώς τα λόγια ενός άλλου συγγραφέα και όχι αν χρησιμοποιήσουν εντελώς δικές τους λέξεις και εκφράσεις προκειμένου να στηρίξουν και να ενισχύσουν τη γενική ιδέα ενός άλλου συγγραφέα, χρησιμοποιώντας την κατάλληλη αναφορά. 24

25 Συνονθύλευμα λογοκλοπής (patchwork plagiarism): είναι μια ακόμη συχνή περίπτωση λογοκλοπής από αμέλεια, όπου ο συγγραφέας δανείζεται τις ιδέες διαφορετικών συγγραφέων και τις αναμιγνύει παρουσιάζοντας τες ως δικές του. Σύμφωνα με τον Klausman (1999), αυτό το είδος λογοκλοπής περιλαμβάνει τόσο την «απευθείας λογοκλοπή» όσο και την «λογοκλοπή - παράφραση». Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα σε θέματα λογοκλοπής ( 10/10/2011) υπάρχει μια γκρίζα ζώνη, όπου τα όρια είναι ρευστά σχετικά με κρούσματα λογοκλοπής. Τα είδη της λογοκλοπής μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με το αν αναφέρονται κατάλληλα ή όχι οι πηγές. Πιο συγκεκριμένα, όταν ένας συγγραφέας δεν αναφέρει τις πηγές του, προκύπτουν τα εξής είδη λογοκλοπής: «Ο συγγραφέας φάντασμα» ( The Ghost Writer ), όπου αντιγράφεται επί λέξη η εργασία ενός τρίτου, «Η φωτοτυπία» ( The Photocopy ), όπου αντιγράφεται μεγάλο κομμάτι της εργασίας άλλου συγγραφέα χωρίς αλλαγές, «Η Βίβλος» ( The Potluck Paper ), όπου ένας συγγραφέας ενώνει αυτούσιες φράσεις και κομμάτια από διάφορες εργασίες σε μία ενιαία που παρουσιάζει ως δική του, «Η φτωχή μεταμφίεση» ( The Poor Disguise ), όπου ο συγγραφέας παρόλο που αλλάζει τη γενική εμφάνιση του κειμένου και κάποιες λέξεις κλειδιά, διατηρεί αυτούσιο το υπόλοιπο έγγραφο, «Το εργαστήριο της τεμπελιάς» ( The Labor of Laziness ), όπου ο χρήστης παραφράζει κομμάτια από διάφορες εργασίες και τα ενώνει παρουσιάζοντας τα ως δικά του, «Ο αυτοκλέφτης» ( The Self - Stealer ), όπου ο συγγραφές δανείζεται κομμάτια από προηγούμενες δικές του εργασίες, χωρίς να λάβει υπόψη του τις πολιτικές των ιδρυμάτων σχετικά με την πρωτοτυπία του κειμένου. Αντίθετα όταν ο συγγραφές αναφέρει τις πηγές του προκύπτουν οι κατηγορίες: «Το ξεχασμένο σημείωμα» ( The Forgotten Footnote ), όπου ο συγγραφέας αναφέρει το όνομα του συγγραφέα στον οποίο βασίστηκε, αλλά δεν δίνει συγκεκριμένες πληροφορίες για την πηγή, ώστε να μην μπορεί να διασταυρωθεί, 25

26 «Ο μη ενήμερος» ( The Misinformer ), όπου ο συγγραφέας γράφει λανθασμένες πηγές που δεν μπορούν να διασταυρωθούν, «Η τέλεια παράφραση» ( The Too - Perfect Paraphrase ), όπου ο συγγραφέας παρόλο που παραθέτει την πηγή του, δεν τοποθετεί σε εισαγωγικά τα κομμάτια που αντιγράφει αυτούσια, υπονοώντας έτσι ότι είναι δικά του και απλά έχει βασιστεί στην πηγή που αναφέρει, «Ο πολυμήχανος που χρησιμοποιεί παραπομπές» ( The Resourceful Citer ), η πιο δύσκολη περίπτωση λογοκλοπής να εντοπιστεί, όπου ο συγγραφέας παραθέτει σωστά τις πηγές και χρησιμοποιεί κατάλληλα τα εισαγωγικά, απλά δεν περιλαμβάνει η εργασία δικό του έργο, αλλά είναι μόνο παράθεση των λεγομένων τρίτων, «Το τέλειο έγκλημα» ( The Perfect Crime ), όπου ο συγγραφέας παραθέτει σε εισαγωγικά τις αυτούσιες λέξεις τρίτων, άλλα δεν αναφέρει την πηγή στο κείμενο που παραφράζει, υπονοώντας ότι είναι δικές του σκέψεις και απόψεις και μόνο ότι βρίσκεται μέσα σε εισαγωγικά είναι δανεισμένο από άλλη πηγή. 1.4 Λογοκλοπή στην Ελληνική Πραγματικότητα Όσο αφορά στην Ελλάδα, παρόλη τη δεδομένη έκταση του φαινομένου της λογοκλοπής στη χώρα μας, τα ελληνικά πανεπιστήμια φαίνεται να το αντιμετωπίζουν περισσότερο ως ένα θέμα δεοντολογίας, δηλαδή ένα ηθικό ζήτημα που μπορεί να βλάψει την αξιοπρέπεια και μετέπειτα φήμη του ερευνητή που διαπράττει λογοκλοπή, παρά ως μια παράνομη πράξη που έχει κατοχυρωθεί νομικά με συγκεκριμένες ποινές. Θεωρείται, δηλαδή, ότι ο ερευνητής που επιλέγει τη σκόπιμη λογοκλοπή για τη συγγραφή μιας εργασίας βλάπτει κατά κύριο λόγο τον ίδιο του τον εαυτό, όχι μόνο γιατί αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στη φήμη του στη μετέπειτα ακαδημαϊκή και επαγγελματική του καριέρα, αλλά κυρίως γιατί θα του λείπουν βασικές ερευνητικές και συγγραφικές δεξιότητες (Bora, 2011). Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται μία λίστα με τα Πανεπιστήμια της χώρας (Α.Ε.Ι.) και τις πληροφορίες που ενδεχομένως παρέχουν στην ιστοσελίδα τους σχετικά με το θέμα της λογοκλοπής. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν τόσο τις ενδεχόμενες συνέπειες για φοιτητές και καθηγητές, όσο και έναν οδηγό εκμάθησης με συμβουλές για σωστή παράθεση της βιβλιογραφίας ή των λεγομένων τρίτων και γενικά για πρακτικούς τρόπους αποφυγής της λογοκλοπής. 26

27 Ονομασία Ιδρύματος Πανεπιστήμιο Στερεάς Ελλάδας Πληροφορίες για λογοκλοπή Η ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου περιέχει σύνδεσμο με τίτλο «Πλαγιαρισμός - Λογοκλοπή» ( που οδηγεί στην ιστοσελίδα του πανεπιστημίου U.S. Department of Health and Human Service Office of Research Integrity ( Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πολυτεχνείο Κρήτης Ιόνιο Πανεπιστήμιο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Η ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου περιέχει πληροφορίες για τον ορισμό της Λογοκλοπής και την Ακαδημαϊκή δεοντολογία γενικότερα ( Η ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου περιέχει πληροφορίες για τον ορισμό της Λογοκλοπής και έναν οδηγό για τη σωστή σύνταξη της βιβλιογραφίας ( Περιέχεται ένας «Οδηγός Συγγραφής Διπλωματικής Εργασίας» 27

28 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πανεπιστήμιο Αιγαίου Πανεπιστήμιο Πειραιώς Πανεπιστήμιο Κρήτης Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πανεπιστήμιο Πατρών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ( IS.pdf), όπου γίνεται αναφορά στον ορισμό της Λογοκλοπής και τις κυρώσεις που επιβάλλονται (σελ. 9) Περιέχεται ένας «Κώδικας Ηθικής και Δεοντολογίας Ερευνών», όπου στο Άρθρο 7 γίνεται αναφορά στο «Σεβασμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας» ( Η ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου περιέχει πληροφορίες για τη Λογοκλοπή και την Παράφραση στο σύνδεσμο «CopyPaste ή CopyRight» ( και για το λογισμικό ανίχνευσης λογοκλοπής Ephorus και τον τρόπο χρήσης του από τους ίδιους τους φοιτητές ( Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 28

29 Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Περιέχονται πληροφορίες για τον ορισμό της λογοκλοπής και της παράφρασης, για τα είδη της λογοκλοπής και για πρακτικούς τρόπους αποφυγής της στο σύνδεσμο «Περί Λογοκλοπής» ( και για τις κυρώσεις που επιβάλλονται σε περίπτωση λογοκλοπής σε γραπτές εξετάσεις ή διπλωματικές εργασίες ( η οποία εντοπίζεται με τη χρήση του λογισμικού Ephorus Πίνακας 1.4: Στάση των Πανεπιστημίων της Ελλάδας (Α.Ε.Ι.) απέναντι στο φαινόμενο της λογοκλοπής Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι από τα 19 Πανεπιστήμια της χώρας μας, μόνο τα 6 (31,6%) περιλαμβάνουν στην ιστοσελίδα των βιβλιοθηκών τους πληροφορίες για την εκπαίδευση των φοιτητών σε τρόπους αποφυγής της λογοκλοπής και τη μύηση τους στη σωστή συγγραφή ακαδημαϊκού κειμένου. Αξίζει να σημειωθεί ότι, εκτός από τη λογοκλοπή από πλευράς φοιτητών, διάφορα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας (κυρίως καθηγητές) έχουν κατηγορηθεί για αποδεδειγμένη λογοκλοπή σε επιστημονικά συγγράμματα, πτυχιακές εργασίες κ.λπ. Οι περισσότερες υποθέσεις αν και πήραν το δρόμο της δικαιοσύνης, δεν είχαν την αναμενόμενη κατάληξη, αλλά συγκαλύφθηκαν μεταξύ πανεπιστημιακών, αφού «αποτελεί πάγια τακτική τους να συγκαλύπτουν τις υποθέσεις λογοκλοπής συναδέλφων τους, φθάνοντας ως το σημείο να κατηγορήσουν όσους τις καταγγέλλουν» (Γιαννάρου, 2009). Από το 2010 το υπουργείο Παιδείας έχει ξεκινήσει εκστρατεία κατά της λογοκλοπής στην ακαδημαϊκή κοινότητα, γιατί σύμφωνα με τον τότε υφυπουργό κ. Πανάρετο, «στο υπουργείο έχουν φθάσει - και εξακολουθούν να φθάνουν - πολλές καταγγελίες για λογοκλοπή, ιδιαίτερα από υποψηφίους για θέσεις διδασκόντων ή ερευνητών» (Λακασάς, 2011). Οι καταγγελίες αυτές αφορούσαν στη διάδοση και εξέλιξη της λογοκλοπής σε απαράδεκτα ευρεία κλίμακα μέσα στην ελληνική Ανώτατη Εκπαίδευση, σε επίπεδο προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, υποψηφίων διδακτόρων και πανεπιστημιακών δασκάλων. Για το λόγο αυτό, νέοι επιστήμονες απέστειλαν διακήρυξη στο Υπουργείο Παιδείας, σύμφωνα με την οποία ζητούσαν: 29

30 την άμεση αντιμετώπιση των καταγγελιών για λογοκλοπή από τα αρμόδια όργανα των Α.Ε.Ι., αφού σπάνια επιβάλλονται οι προβλεπόμενες κυρώσεις στους παραβάτες, τόσο για την πράξη αυτή καθαυτή όσο και για την ιδιοποίηση ξένου επιστημονικού έργου με σκοπό την προσωπική πανεπιστημιακή ανέλιξη, την καθιέρωση μηχανισμών ελέγχου της πρωτοτυπίας των παραγόμενων πνευματικών έργων, την προσθήκη στον Εσωτερικό Κανονισμό ή Κώδικα Δεοντολογίας κάθε Α.Ε.Ι. της ρητής απαγόρευσης και καταδίκης της λογοκλοπής και της αναγνώρισής της ως αυτοτελούς και διαρκούς πειθαρχικού αδικήματος που αποδεικνύει έλλειψη ακαδημαϊκού ήθους κι επισύρει σοβαρότατες κυρώσεις, τη συστηματική εξέταση των καταγγελιών που δέχονται για λογοκλοπή και την άμεση παραπομπή τους στα αρμόδια πειθαρχικά όργανα για τις προβλεπόμενες ενέργειες. 30

31 Κεφάλαιο 2 ο : Η περίπτωση της αυτολογοκλοπής (self - plagiarism) 2.1 Ορισμός Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Αριζόνα (Collberg et al., 2002), αυτολογοκλοπή συμβαίνει όταν ένας συγγραφέας ξαναχρησιμοποιεί κομμάτια από παλαιότερες δικές του εργασίες που ήδη έχουν αξιολογηθεί και δημοσιευθεί, χωρίς να αναφέρει τα προηγούμενα άρθρα του ως πηγή. Η πρακτική αυτή έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή μεγάλου αριθμού ερευνητικών άρθρων, χωρίς επιπρόσθετο κόπο για τη συγγραφή τους και, στη συνέχεια, τη δημοσίευση τους σε διαφορετικά περιοδικά, με μοναδικό σκοπό την αύξηση της ακαδημαϊκής αναγνώρισης του ερευνητή. Επίσης, όπως συμπληρώνει ο Scanlon, η αυτολογοκλοπή είναι πρόβλημα απάτης και όχι κλοπής, γιατί ο συγγραφέας υπονοεί ότι είναι πιο παραγωγικός από ότι πραγματικά είναι (Scanlon, 2007). Ακόμη, σύμφωνα με την ACM (Association for Computing Machinery), η αυτολογοκλοπή είναι η πλήρης ή σχεδόν πλήρης επαναχρησιμοποίηση προηγούμενης πνευματικής ιδιοκτησίας ενός συγγραφέα, χωρίς ο ίδιος να παραθέσει την προηγούμενη έκδοση, πράξη η οποία ακολουθείται από μια σειρά συγκεκριμένων ποινών που αναφέρονται στον κανονισμό της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης του οργανισμού (Association for Computing Machinery, 2010). Επίσης, σύμφωνα με το ίδρυμα National Science Foundation, η αυτολογοκλοπή πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και να τιμωρείται όσο και η λογοκλοπή και ορίζεται ως η πολλαπλή δημοσίευση της ίδιας επιστημονικής εργασίας σε παραπάνω από ένα επιστημονικά περιοδικά (Anderson, 1988). Σύμφωνα με το εγχειρίδιο της ΑΡΑ (Ethics Code of American Psychological Association), «ο πυρήνας ενός νέου δημοσιευμένου κειμένου πρέπει να περιλαμβάνει μία ουσιαστική συνεισφορά στη γνώση» και για το λόγο αυτό, υποχρεώνουν τους συγγραφείς που πρόκειται να δανειστούν πάνω από 500 λέξεις από προηγούμενη εργασία τους δημοσιευμένη στην ΑΡΑ να ζητούν τη συγκατάθεσή της (American Psychological Association, 2010). Ακόμη, στους πανεπιστημιακούς κύκλους αποτελεί συχνό φαινόμενο η αποστολή του ίδιου άρθρου σε πληθώρα περιοδικών προκειμένου να απευθυνθούν στο ευρύτερο δυνατό κοινό, κάτι το οποίο κρίνεται απορριπτέο (Hexham, 2005). Επίσης, σύμφωνα με τον καθηγητή Paul Brian που δημοσίευσε την άποψη του στο Humanist Forum (The Humanist Forum, 1992), η αυτολογοκλοπή 31

32 αποτελεί απάτη, αν όχι απευθείας κλοπή, γιατί ο συγγραφέας εξαπατάει τους αναγνώστες του κάνοντας τους να πιστεύουν ότι «ένα νέο βιβλίο του κυκλοφορεί στο εμπόριο». Τέλος, όπως στη λογοκλοπή ο συγγραφέας ψευδώς ισχυρίζεται ότι του ανήκει μια εργασία, αντίστοιχα και στην αυτολογοκλοπή ο συγγραφέας υπονοεί ότι το έργο του είναι μια νέα συνεισφορά στη γνώση, κάτι που στην πραγματικότητα δεν ισχύει (Samuelson, 1994). Ο όρος αυτολογοκλοπή (self - plagiarism) συναντάται συχνά στη βιβλιογραφία ως διπλή ή περιττή δημοσίευση (dual or redundant publication), τεμαχισμός (salami - slicing), ανακύκλωση κειμένου (text recycling) και παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων (copyright infringement) (Roig, 2005). Με όποια ορολογία και αν αναφέρεται είναι ένα φαινόμενο διαδεδομένο μεταξύ των συγγραφέων, κάτι που φαίνεται ακόμα και από τη δημοσίευση ενός ηλεκτρονικού άρθρου σε παραπάνω από μία ιστοσελίδες. Από την άλλη μεριά, η αυτολογοκλοπή αποτελεί ίσως τη λιγότερο διαδεδομένη και αποδεκτή περίπτωση λογοκλοπής, καθώς δεν είναι λίγοι αυτοί που αναρωτιούνται πώς είναι δυνατόν να κλέβουν τις δικές τους ιδέες και τα δικά τους λεγόμενα ή υποστηρίζουν ότι είναι αναπόφευκτο να μη χρησιμοποιήσουν προηγούμενες εργασίες τους. Για παράδειγμα, η Catriona Fennell, διευθύντρια του περιοδικού Elsevier, συμφωνεί ότι δεν μπορεί να υπάρχουν πολλοί τρόποι για να επαναδιατυπωθεί ένα θέμα για το οποίο κάποιος μπορεί να έχει αφιερώσει όλη του την καριέρα για να το διατυπώσει με ακρίβεια (Elsevier, 2011), ενώ πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι δε νοείται ο όρος αυτολογοκλοπή γιατί δεν είναι δυνατό να αντιγράψεις τις σκέψεις του εαυτού σου, αφού η λογοκλοπή εξ' ορισμού σχετίζεται με τη χρήση υλικού τρίτων (Bird, 2002). Αντίθετα, μια μερίδα ανθρώπων διαφωνεί με τις παραπάνω απόψεις, όπως για παράδειγμα οι εκδότες περιοδικών που απορρίπτουν άρθρα εξαιτίας του φαινομένου αυτού (Green, 2005) ή πανεπιστημιακοί, όπως ο Miguel Roig, από το St. John s University, που πιστεύει ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ειπωθεί το ίδιο πράγμα και ότι οι παραπάνω απόψεις είναι θέμα λανθασμένης ακαδημαϊκής δεοντολογίας (Roig, 2005). Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι η ακριβής έννοια του όρου αυτού διχάζει την κοινή γνώμη και φαντάζει οξύμωρη και αντιφατική. 32

33 2.2 Είδη αυτολογοκλοπής Πιο συγκεκριμένα, η διπλή ή περιττή δημοσίευση (dual or redundant publication) σχετίζεται με την αναδημοσίευση του ίδιου άρθρου σε παραπάνω από ένα περιοδικά, συνέδρια ή ιστοσελίδες χωρίς να γίνεται αναφορά στις προγενέστερες εκδόσεις (Bird, 2002). Αυτό το είδος αυτολογοκλοπής, σύμφωνα με σχετική έρευνα (Nayak & Maniar, 2006), συναντάται συχνά στην ακαδημαϊκή κοινότητα, αφού η ποσότητα των δημοσιεύσεων αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κριτήρια για την εξέλιξη των καθηγητών. Το σύστημα αυτό της αξιολόγησης έχει ως σημαντικό μειονέκτημα την πίεση για παραπάνω δημοσιεύσεις με έμφαση στην ποσότητα εις βάρος της ποιότητας, κάτι που φέρνει στην επιφάνεια το πρόβλημα των «διπλών ή περιττών δημοσιεύσεων» (Bird & Silvilotti, 2008). Το πρόβλημα αυτό συναντάται ιδιαίτερα έντονο στο χώρο της ιατρικής. Όπως ο Schein (2001) περιγράφει, τα αποτελέσματα έρευνας που διεξήγαγε το 1998 με τη χρήση της μηχανής αναζήτησης Pubmed, έδειξαν ότι 92 από τις 660 εργασίες που δημοσιεύθηκαν σε 3 μεγάλα χειρουργικά περιοδικά ήταν περιπτώσεις διπλής δημοσίευσης. Ακόμα, σύμφωνα με τον Jefferson (1998), έρευνα στην ιατρική βιβλιογραφία έδειξε ότι ένα ποσοστό 10%-20% προέρχεται από διπλή ή περιττή δημοσίευση. Τα περιοδικά αντιμετωπίζουν το παραπάνω φαινόμενο ζητώντας από τους συγγραφείς να υποβάλλουν μαζί με το άρθρο τους και όλα τα σχετικά με το θέμα άρθρα τους που είναι υπό κρίση (Green, 2005). Για παράδειγμα, το ιατρικό επιστημονικό περιοδικό Neurology θεωρεί την αυτολογοκλοπή ως την κατεξοχήν πράξη εξαπάτησης και ενημερώνει τον κάτοχο του αυθεντικού πνευματικού δικαιώματος, δηλαδή τον εκδότη της προηγούμενης έκδοσης (Daroff & Griggs, 2004). Η τεχνική του τεμαχισμού (salami - slicing) συναντάται όταν ο συγγραφέας τεμαχίζει σε κομμάτια το αρχικό του άρθρο και τα αναδημοσιεύει αυτούσια ή μέσα σε διαφορετικά άρθρα χωρίς να κάνει αναφορά στο αρχικό. Η πιο συχνή περίπτωση είναι ο συγγραφέας ενός βιβλίου να δημοσιεύει αυτούσια κομμάτια του σε άρθρα επιστημονικών περιοδικών χωρίς να κάνει αναφορά στο βιβλίο, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να θεωρεί ότι κάθε άρθρο σχετίζεται με διαφορετική έρευνα και ανεξάρτητο δείγμα. Οι αρνητικές συνέπειες του παραπάνω φαινομένου επηρεάζουν και την ακεραιότητα των επιστημονικών βάσεων δεδομένων (Green, 2005). 33

34 H παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων (copyright infringement) σχετίζεται με ένα νομικό ζήτημα που βασίζεται στα οικονομικά της ιδιοκτησίας ενός άρθρου, γιατί συνήθως ο κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων επιστημονικών βιβλίων ή άρθρων είναι ο εκδότης τους. Επομένως, αφού το πνευματικό δικαίωμα του συγγραφέα μεταβιβάζεται στον εκδότη κατά τη δημοσίευση του άρθρου, αποτελεί καταπάτηση του δικαιώματος αυτού η αυτολογοκλοπή από μέρους του συγγραφέα (Biros, 2000). Κατά περίπτωση, βέβαια, ο συγγραφέας θα πρέπει να έρχεται σε συνεννόηση με τον εκδότη, γιατί υπάρχουν περιπτώσεις που μοιράζονται από κοινού το δικαίωμα για επαναχρησιμοποίηση υλικού ή που ο συγγραφέας συμφωνεί στην αναπαραγωγή του άρθρου χωρίς την άδειά του, όπως στην περίπτωση των δωρεάν περιοδικών (open - access journals) (Lowe, 2006). Σύμφωνα με σχετική έρευνα (Iverson, 1998), η ποσότητα του κειμένου που μπορεί να αντιγραφεί από μια πηγή του ίδιου του συγγραφέα χωρίς την άδεια του εκδότη εξαρτάται από την ποσότητα της συνολικής του εργασίας. Η ανακύκλωση κειμένου (text recycling) είναι ένα θέμα πιο πολύπλοκο από τη διπλή δημοσίευση, εξαιτίας των ελάχιστων κατευθυντήριων γραμμών που υπάρχουν, τόσο ως προς την ποσότητα όσο και ως προς τη φύση του κειμένου που αναδημοσιεύεται. Σύμφωνα με τον ερευνητή Roig (2005), η ανακύκλωση κειμένου αποτελεί την πιο συχνή και φαινομενικά την πιο «καλοήθη» μορφή αυτολογοκλοπής. Όπως παραδέχεται και ο Steven Shafer, εκδότης του περιοδικού Anesthesia & Analgesia, ακόμα και οι αυστηροί εκδότες κάνουν εξαιρέσεις όταν πρόκειται για θέμα ανακύκλωσης κειμένου. Περιπτώσεις αποδεκτής ανακύκλωσης κειμένου συναντάμε όταν ο εκδότης και μετέπειτα ο αναγνώστης ενημερώνονται ότι ένα άρθρο που κατατίθεται για δημοσίευση βασίζεται στην παρουσίαση και την ανατροφοδότηση από ένα, για παράδειγμα, προηγούμενο συνέδριο ή στη μετάφραση ενός ξενόγλωσσου άρθρου. Βέβαια, σύμφωνα με τον Scanlon, οι συγγραφείς όταν ανακυκλώνουν παλαιότερες εργασίες τους είναι σαν οι ίδιοι να αρνούνται την έννοια της ιδιοκτησίας κειμένου (Scanlon, 2007). 2.3 Η αυτολογοκλοπή στην ακαδημαϊκή κοινότητα Τα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τις παραπάνω απόψεις είναι ποικίλα και προέρχονται από τους χώρους της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής, του κινηματογράφου και κυρίως του πανεπιστημίου. Ένα πρόσφατο παράδειγμα από τον πανεπιστημιακό 34

35 χώρο είναι αυτό του καθηγητή Reginald Smith του πανεπιστημίου Queen s University του Καναδά, όπου αποσύρθηκαν τρεις εργασίες του από το πανεπιστήμιο New York Academy of Sciences με την κατηγορία ότι επαναχρησιμοποίησε προηγούμενη δημοσιευμένη εργασία του που είχε υλοποιήσει μαζί με συνάδελφο του (Macleans, 2010). Στην περίπτωση αυτή ο καθηγητής διέπραξε αυτολογοκλοπή, αλλά και λογοκλοπή σε σχέση με το συνάδελφο του. Από μεριάς ερευνητών, περιπτώσεις όπως η αντιγραφή ενός προηγούμενου δημοσιευμένου άρθρου και η αυτούσια χρήση του σε ένα επόμενο ή η επαναχρησιμοποίηση μερικών παραγράφων από ένα παλαιότερο άρθρο που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με άλλους συγγραφείς είναι περιπτώσεις που συμβαίνουν στους ακαδημαϊκούς κύκλους. Επίσης, κρίνονται ως αυτολογοκλοπή περιπτώσεις όπως η συγγραφή μιας εργασίας από κάποιον φοιτητή για τις ανάγκες ενός μαθήματος και η κατάθεση της ή μέρους αυτής σε παραπάνω από ένα μαθήματα διαφορετικών καθηγητών ή η δημοσίευση του ίδιου άρθρου σε παραπάνω από ένα περιοδικά, συνέδρια ή σεμινάρια. Στην πραγματικότητα, όμως, οι φοιτητές ίσως δεν είναι ενήμεροι ότι αυτή η τεχνική αποτελεί είδος λογοκλοπής και είναι απορριπτέα (Bretag & Carapiet, 2007). Η μόνη περίπτωση που μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να είναι αποδεκτή είναι αν οι καθηγητές και των δυο μαθημάτων ενημερωθούν από τον φοιτητή για τη διπλή αυτή υποβολή της εργασίας και συμφωνήσουν. Απαραίτητη προϋπόθεση βέβαια είναι και η πολιτική του πανεπιστημίου να εγκρίνει τέτοιου είδους ενέργειες. Σε έρευνα των Bretag και Carapiet (2007) σε πανεπιστήμιο της Αυστραλίας στον τομέα των Κοινωνικών σπουδών, Τεχνών και Ανθρωπιστικών σπουδών, εξετάστηκαν 269 δημοσιευμένα άρθρα ακαδημαϊκών καθηγητών στην περίοδο για ποσοστά αυτολογοκλοπής. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι 60% των συγγραφέων ξαναχρησιμοποίησαν κείμενο από προηγούμενη δημοσιευμένη εργασία τους, χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά, σε περισσότερες από μία εργασίες τους, ενώ τα μεταγενέστερα άρθρα τους περιείχαν πολύ μικρή ποσότητα πρωτότυπης έρευνας. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν πανεπιστήμια που εγκρίνουν την αναδημοσίευση παλαιότερης εργασίας από τον ίδιο συγγραφέα, όταν κάτι τέτοιο αφενός γίνει ξεκάθαρο στον αναγνώστη και αφετέρου χρησιμεύει ως συνδετικός κρίκος για τη συνέχεια της έρευνας. 35

36 2.4 Τρόποι αποφυγής της αυτολογοκλοπής Ένας τρόπος για την αποφυγή της αθέμιτης αυτολογοκλοπής είναι η προσεκτική ανάγνωση από το συγγραφέα των όρων και προϋποθέσεων του εκάστοτε περιοδικού. Για παράδειγμα, ο κανονισμός του περιοδικού Journal of Interational Business προτείνει μια συγκεκριμένη λύση: «εάν αυτούσιες προτάσεις ή παράγραφοι από προηγούμενη εργασία ενός συγγραφέα χρησιμοποιούνται στην τωρινή του εργασία, θα πρέπει να τοποθετηθούν μέσα σε εισαγωγικά και να γίνει κατάλληλη παράθεση της βιβλιογραφίας» (Journal of International Business, 2010). Σύμφωνα με τον Jonathan Bailey (The Scientist, 2010), σύμβουλο πνευματικής ιδιοκτησίας και αυτολογοκλοπής και συγγραφέα της ιστοσελίδας Plagiarism Today, είναι τόσο ρευστά τα όρια σχετικά με το θέμα της αυτολογοκλοπής, που κάθε φορά ο συγγραφέας πρέπει να το διευκρινίζει με τον εκδότη του περιοδικού στο οποίο απευθύνεται. Ακόμα, η εξέλιξη της τεχνολογίας, μπορεί να ευνοεί την αντιγραφή αυτούσιων κειμένων από το Διαδίκτυο, αλλά παράλληλα συμβάλλει στην εξάλειψη του φαινομένου καθώς προγράμματα όπως το etblast (Errami et al., 2007), το Crosscheck 1 ή το ithenticate 2 περιέχουν στις βάσεις τους εκατομμύρια δημοσιευμένων κειμένων και τα συγκρίνουν προκειμένου να εντοπίσουν πιθανή πανομοιότυπη αναδημοσίευση (Aronson, 2007). Συγκεκριμένα, το λογισμικό Turnitin 3 έχει επιλογή ώστε να ορίσει ο καθηγητής του μαθήματος ή ο εκδότης του περιοδικού από ποιο ποσοστό και πάνω να θεωρεί την αυτολογοκλοπή μη αποδεκτή. Το πρόβλημα βέβαια είναι, σύμφωνα με τη Fennell, όχι μόνο ότι το λογισμικό δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη κρίση, γιατί ακόμα και ένας υψηλός βαθμός ομοιότητας μπορεί να είναι νόμιμος, αλλά και ότι είναι αδύνατο να ελεγχθούν εκατοντάδες εκατομμύρια ύποπτα συγγράμματα της επιστημονικής κοινότητας για διπλή δημοσίευση (Elsevier, 2011). Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και έρευνα για το SPLAT, ένα εργαλείο ειδικό στην ανίχνευση κρουσμάτων αυτολογοκλοπής, αφού το λογισμικό έχει μόνο τη δυνατότητα να εντοπίσει συγγράμματα αμφιβόλου

37 πρωτοτυπίας (Collberg et al., 2003). Η ανθρώπινη κρίση είναι αυτή που εξετάζει λεπτομερώς και αποφασίζει αν πρόκειται για κρούσματα αυτολογοκλοπής. Γενικά, όταν ο συγγραφέας έχει αμφιβολίες κατά πόσο το άρθρο που έχει υποβάλλει για δημοσίευση περιέχει προηγούμενα δεδομένα, προτείνεται να συμπεριλάβει στη βιβλιογραφία του και τα προηγούμενα άρθρα (δημοσιευμένα ή μη) που μπορεί να αποτελούν μέρος του άρθρου που είναι υπό κρίση (Kassirer & Angell, 1995). Συγκεκριμένα, ο ερευνητής Green (2005) επισημαίνει ότι ο πιο απλός τρόπος για να αποφευχθούν κατηγορίες αυτολογοκλοπής είναι να συμπεριλαμβάνεται η αυτό - αναφορά σε κάθε δημοσιευμένη εργασία. 2.5 Αποδεκτές περιπτώσεις αυτολογοκλοπής Σύμφωνα με την ερευνήτρια Samuelson, υπάρχουν παράμετροι που αν ληφθούν υπόψη μπορούν να εξηγήσουν ή και να δικαιολογήσουν την επαναχρησιμοποίηση προηγούμενης δημοσιευμένης εργασίας χωρίς την κατηγορία της αυτολογοκλοπής (Samuelson, 1994). Πιο συγκεκριμένα, δεν υφίσταται θέμα αυτολογοκλοπής, όταν η προηγούμενη εργασία πρέπει να επαναδιατυπωθεί, προκειμένου να θέσει τις βάσεις για μια νέα συμβολή σε δεύτερη εργασία που αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης, ή όταν τμήματα προηγούμενης εργασίας πρέπει να επαναληφθούν προκειμένου να στηρίξουν νέα απόδειξη ή επιχειρήματα. Ακόμα, αποδεκτή περίπτωση αυτολογοκλοπής έχουμε όταν ο συγγραφέας πιστεύει ότι το διατύπωσε τόσο καλά την πρώτη φορά που δεν υπάρχει λόγος να το διατυπώσει διαφορετικά τη δεύτερη ή όταν το κοινό της κάθε εργασίας είναι τόσο διαφορετικό που είναι αναγκαίο να δημοσιευθεί η ίδια εργασία σε πολλά μέρη για να διαδοθεί το μήνυμα. Με τον όρο «διαφορετικό κοινό», η συγγραφέας αναφέρεται σε διαφορετικές ομάδες ανθρώπων με διαφορετικό γνωστικό αντικείμενο. Έτσι, για παράδειγμα, ένα άρθρο με τεχνικούς όρους που απευθύνεται σε μηχανικούς μπορεί να τροποποιηθεί κατάλληλα, αλλάζοντας προτάσεις, λέξεις - κλειδιά, την ορολογία και τη δομή ώστε να απευθύνεται, για παράδειγμα, σε νομικούς. Μια ακόμα πολύ συχνή περίπτωση είναι η μετάφραση ενός άρθρου σε άλλη γλώσσα και η αναδημοσίευση του σε άλλο περιοδικό. Γενικά, η ερευνήτρια Samuelson θεωρεί, ότι όσο πιο μικρή ποσότητα δανείζεται ένας συγγραφέας από παλαιότερη δημοσιευμένη δουλειά του σε σχέση με τη συνολική του εργασία τόσο περισσότερο θα θεωρείται η αυτολογοκλοπή ως «δίκαιη χρήση» (Samuelson, 1994). 37

38 Το σημαντικό σε κάθε περίπτωση είναι να γίνεται ξεκάθαρο στον αναγνώστη ότι πρόκειται για αναδημοσίευση προηγούμενου άρθρου, ώστε να μην υπάρχει υπόνοια εξαπάτησης, γιατί η αυτολογοκλοπή περιέχει κυρίως την έννοια της ατιμίας και όχι της πνευματικής κλοπής (Resnik, 1998). 2.6 Συνέπειες Οι πιο σοβαρές συνέπειες αφορούν στην ίδια την πανεπιστημιακή κοινότητα, στις βιβλιοθήκες που ανήκουν σε αυτήν καθώς και στα επιστημονικά περιοδικά που μετατρέπονται ουσιαστικά σε κάδους ανακύκλωσης, δημοσιεύοντας άρθρα που δε συμβάλλουν στην πρόοδο των επιστημών (Cicutto, 2008). Κατά δεύτερον, είναι προφανείς οι συνέπειες τόσο στη φήμη του ερευνητή, όσο και στου πανεπιστήμιου ή στου περιοδικού, που γράφουν ή δημοσιεύουν τέτοιου είδους συγγράμματα. Οι περισσότεροι φορείς αντιμετωπίζουν το θέμα της αυτολογοκλοπής από την ηθική και λιγότερο από τη νομική διάσταση και κατά συνέπεια δεν υπάρχουν σαφείς νομικές κυρώσεις για τους παραβάτες. 2.7 Συμπεράσματα - Συζήτηση Tο πιο σημαντικό στην έννοια της αυτολογοκλοπής δεν είναι η επαναχρησιμοποίηση παλαιότερων άρθρων ή τμημάτων τους, αφού κάποιος δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι κλέβει τον εαυτό του, αλλά κυρίως η εξαπάτηση του αναγνώστη για το καινοτόμο του έργου. «Η έννοια της αυτολογοκλοπής είναι ότι ο συγγραφέας επιχειρεί να εξαπατήσει τον αναγνώστη» (Hexham, 2005). Για το λόγο αυτό θεωρείται ότι πρόκειται κυρίως για ένα ηθικό ζήτημα, μιας και παραβιάζεται μια «σιωπηρή σύμβαση» που υπάρχει μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη, ότι δηλαδή ο δεύτερος θεωρεί, όπως ουσιαστικά υπονοείται από τον πρώτο, ότι πρόκειται να διαβάσει κάτι καινούργιο, ενώ στην πραγματικότητα δεν ισχύει. Η εξαπάτηση αυτή παίρνει πιο έντονη μορφή όταν η ποσότητα των άρθρων που δημοσιεύονται γίνεται για ίδιον όφελος, κρίνει δηλαδή, για παράδειγμα, την καριέρα ή την επαγγελματική ανέλιξη και αναγνώριση τόσο των καθηγητών όσο και των φοιτητών (Κέκκερης & Αβραμίδου, 2012). Γενικά, ισχύει το ίδιο απλό πράγμα όπως και στη λογοκλοπή: όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσεις μέρος εργασίας που ανήκει σε άλλον, ακόμα και αν αυτός ο άλλος είσαι εσύ, καλύτερα να το αποφύγεις, τουλάχιστον όχι χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά (Smith, 2007). Ακόμα, όμως, και αν το θέμα της 38

39 αυτολογοκλοπής δεν κρίνεται παράνομο από πλευράς πνευματικών δικαιωμάτων, είναι, ίσως, ανήθικο και ανέντιμο το γεγονός ότι δημοσιεύεται πολλές φορές ένα άρθρο του οποίου η αναδημοσίευση δεν έχει να προσφέρει κάτι καινοτόμο και να συνεισφέρει στην πρόοδο της εκάστοτε επιστήμης (Κέκκερης & Αβραμίδου, 2012). Γενικά, το θέμα της αυτολογοκλοπής περιέχει «γκρίζες ζώνες», αφού τα όρια είναι ρευστά και δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες για την ποσότητα και τη φύση της προηγούμενης δουλειάς που μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί. Για το λόγο αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για κλοπή όταν δεν είναι ξεκάθαρες ούτε και οι συνέπειες. Σίγουρα επίσης δίνεται λιγότερη βαρύτητα αν κάποιος ξαναχρησιμοποιήσει ποσότητα από προηγούμενη δουλειά του από ότι αν χρησιμοποιήσει την ίδια ποσότητα από δουλειά τρίτου χωρίς την κατάλληλη αναφορά (Κέκκερης & Αβραμίδου, 2012). Κατά συνέπεια απαιτούνται καλύτερες και πιο σαφείς κατευθυντήριες γραμμές από πλευράς πανεπιστημίων και επιστημονικών περιοδικών καθώς και πιο ξεκάθαρες συνέπειες για τους παραβάτες. Τέλος, παρόλη τη διχογνωμία σχετικά με το θέμα της αυτολογοκλοπής, το σίγουρο είναι ότι υπάρχει λίγη ενημέρωση στην πανεπιστημιακή κοινότητα σχετικά με την ύπαρξη του φαινομένου (Bretag & Carapiet, 2007). Ενώ κάποια επιστημονικά περιοδικά και επαγγελματικοί οργανισμοί κάνουν ιδιαίτερη αναφορά στο θέμα της αυτολογοκλοπής, όπως το περιοδικό Journal of International Business Studies και η Ένωση Μηχανικών Υπολογιστών (Association for Computing Machinery), υπάρχει πληθώρα πανεπιστημίων και οργανισμών που στον κώδικα ηθικής δεοντολογίας τους δεν κάνουν λόγο για κάτι σχετικό, όπως οι ενώσεις American Political Science Association (APSA, 2008) και American Society for Public Administration (ASPA, 2006). Ενδεχομένως, όμως, να μην υπάρχει ένας κανόνας που να ταιριάζει σε όλες τις περιπτώσεις. Η κάθε περίπτωση είναι μοναδική και ξεχωριστή, ακόμα και να μην είναι παράνομο νομικά, μπορεί να είναι ανήθικο ή και το αντίθετο ή τίποτε από τα δύο. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο τουλάχιστον να αναφέρεται η προηγούμενη έκδοση του άρθρου, όχι μόνο για να ικανοποιείται ο εκδότης και να είναι ο συγγραφέας νομικά κατοχυρωμένος, αλλά και για να έχει ο αναγνώστης τη δυνατότητα να ανατρέξει για περισσότερες πληροφορίες, εάν ενδιαφέρεται (Aronson, 2007). 39

40 Κεφάλαιο 3 ο : Η τεχνική της παράφρασης (paraphrasing) 3.1 Ορισμός Η παράφραση είναι η παρουσίαση των απαραίτητων πληροφοριών και ιδεών του κειμένου ενός τρίτου με διαφορετικό, όμως, τρόπο (Purdue Online Writing Lab, 2010). Στην παράφραση, δηλαδή, απαιτείται τόσο η διαφορετική επιλογή λέξεων όσο και η διαφορετική δομή των προτάσεων, χωρίς όμως να αλλοιωθεί το αρχικό νόημα ή να μείνει εκτός του παραφρασμένου κειμένου μία σημαντική πληροφορία (Davies & Beaumont, 2007). Επιπλέον, σύμφωνα με το πανεπιστήμιο του Τορόντο, η παράφραση είναι κάτι παραπάνω από την απλή σποραδική αλλαγή λέξεων και προτάσεων ή την απλή κατανόηση ενός κειμένου. Απαιτεί τόσο τη χρήση διαφορετικών λέξεων και την ολοκληρωτική αλλαγή της δομής του κειμένου, όσο και δεξιότητες ανάλυσης ενός κειμένου, ερμηνείας του και σύνθεσης ενός νέου, ενσωματώνοντας αποτελεσματικά τις ιδέες ενός τρίτου στο παραφρασμένο κείμενο (Plotnick, 2010). Αντίθετα, σχετική έρευνα αποδεικνύει ότι οι φοιτητές λανθασμένα ορίζουν την παράφραση κυρίως ως την αναδιατύπωση ενός πρωτότυπου κειμένου, παρά ως τη σύνθεση με διαφορετικό τρόπο ενός παραφρασμένου κειμένου βασισμένου στο αρχικό. Ακόμα, φαίνεται ότι οι φοιτητές δεν αντιμετωπίζουν την παράφραση και την ακριβής παράθεση κειμένου ως ένα τρόπο για να στηρίξουν τα λεγόμενα τους, αλλά ως μια τεχνική για να διατυπώσουν τις ιδέες τους με έναν καλύτερο τρόπο γραφής από τον δικό τους (Jackson, 2006). Επομένως, με βάση τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι η παράφραση είναι μια πολύπλοκη τεχνική, γιατί πολλές φορές είναι δύσκολο να βρεις νέες συνώνυμες λέξεις για να επαναδιατυπώσεις κάτι που έχει ήδη ειπωθεί εξαιρετικά. Ακόμη, για μια επιτυχημένη παράφραση απαιτείται σημαντική νοητική διαδικασία, προκειμένου να γίνει αντιληπτό το ακριβές νόημα του πρωτότυπου κειμένου και οι απόψεις του συγγραφέα του αρχικού κειμένου (University of Western Ontario, 2010). 3.2 Οδηγίες για επιτυχημένη παράφραση Σε γενικές γραμμές, στόχος μιας σωστής παράφρασης είναι οι ιδέες, οι πληροφορίες και τα επιχειρήματα τρίτων να ενσωματώνονται προσεκτικά στο 40

41 παραφρασμένο κείμενο και τρόπο γραφής, και όχι αυτό να αποτελεί μία αντιγραφή από διάφορα κείμενα (University of Lehigh, 2006). Έτσι, πανεπιστήμια του εξωτερικού έχουν συμπεριλάβει στους οδηγούς τους συμβουλές για σωστή παράφραση που προκύπτει από τον ισορροπημένο συνδυασμό των παρακάτω τεχνικών. Πιο συγκεκριμένα, στον οδηγό του Πανεπιστημίου του Dalhousie, συνιστάται αρχικά η επαναληπτική ανάγνωση του αρχικού κειμένου μέχρι να γίνει απολύτως αντιληπτό το νόημα του. Σε δεύτερη φάση, χωρίς να βλέπει το αρχικό κείμενο, για να μην το αντιγράψει αυτούσιο, ο φοιτητής καλείται να καταγράψει σε σημειώσεις τα πιο σημαντικά στοιχεία και την κεντρική ιδέα του κειμένου και έπειτα να συνδέσει κατάλληλα το υλικό του. Έτσι, το παραφρασμένο κείμενο θα είναι βασισμένο στις σημειώσεις του και όχι στην αρχική πηγή. Επιπλέον, απαιτείται έλεγχος του παραφρασμένου κειμένου ώστε η νέα εκδοχή να είναι ακριβής και σύμφωνη με την κεντρική ιδέα του αρχικού κειμένου, να αποτυπώνει το νόημα του και να μην το παρερμηνεύει (Barrett & Featherstone, 2005). Ακόμα, κρίνεται απαραίτητη η χρήση εισαγωγικών σε λέξεις - κλειδιά που είναι δανεισμένες αυτούσιες από την πηγή, ώστε να γίνει ξεκάθαρο στον αναγνώστη πού αρχίζει και τελειώνει το παραφρασμένο κείμενο καθώς και πού βρίσκονται τα σχόλια (Pearson Prentice Hall, 2010). Εξίσου σημαντική είναι η σωστή καταγραφή των πηγών, ώστε να συμπεριληφθούν κατάλληλα στις βιβλιογραφικές αναφορές (Hedstrom, 2006). Πιο συγκεκριμένες τεχνικές συγγραφής ενός παραφρασμένου κειμένου είναι, σύμφωνα με το πανεπιστήμιο Οικονομικών της Μελβούρνης, η μετατροπή των ρημάτων σε ουσιαστικά και το αντίθετο, η μετατροπή των επιρρημάτων σε ουσιαστικά και το αντίθετο, ή η μετατροπή μιας φράσης σε λέξη, ώστε να γίνει το κείμενο πιο περιεκτικό, αλλά και να μικρύνει ο αριθμός των λέξεων που προέρχονται από το παραφρασμένο κείμενο. Ακόμα, προτείνεται η μετατροπή μιας παθητικής σύνταξης σε ενεργητική και το αντίστροφο ή η αλλαγή μιας άρνησης σε κατάφαση (για παράδειγμα «Οι ερευνητές δεν διστάζουν να παραδεχτούν ότι» να παραφραστεί σε «Οι ερευνητές τολμούν να παραδεχτούν ότι.») και η μετατροπή των μεταφορών και των αλληγοριών που χρησιμοποιεί ο αρχικός συγγραφέας σε κυριολεξία που να αποδίδει, όμως, το νόημα του κειμένου (Davies & Beaumont, 2007). 41

42 Όσον αφορά στην αντικατάσταση μιας λέξης με μία συνώνυμη, ενώ φαινομενικά πρόκειται για μία απλή διαδικασία, δεδομένου ότι υπάρχει μια πληθώρα συνωνύμων για τα ουσιαστικά, τα ρήματα και τα επίθετα της γλώσσας μας, ενδέχεται η αποτυχημένη αντικατάσταση μιας λέξης να αλλάξει όλο το νόημα και το ύφος του κειμένου. Επομένως, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην χρησιμοποιηθούν συνώνυμα της καθομιλουμένης και τελικά απλουστεύσει αισθητά το ύφος του κειμένου, αλλά ούτε και να χρησιμοποιηθούν πολύπλοκες λέξεις που δε συνάδουν με το υπόλοιπο λεξιλόγιο του κειμένου. Επίσης συνιστάται η αποφυγή χρήσης συνωνύμων για ειδικούς όρους, γιατί αυξάνεται έτσι η πιθανότητα να παρερμηνευτεί το νόημα τους (University of Monash, 2007). Σύμφωνα με σχετική έρευνα (Roig, 1999, 2001), όταν ζητείται από φοιτητές ή καθηγητές να παραφράσουν ένα εύκολο κείμενο, δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερη δυσκολία, ενώ όταν τους ζητείται να παραφράσουν ένα πολύπλοκο κείμενο με τεχνικούς όρους έχουν την τάση απλά να αλλάζουν σποραδικά κάποιες λέξεις, κάτι που πολλοί εκδότες επιστημονικών περιοδικών χαρακτηρίζουν ως λογοκλοπή. Σχετικά με το ύφος του παραφρασμένου κειμένου, προτείνεται η χρήση ουδέτερου τόνου, δίνοντας όμως στον αναγνώστη το ύφος του αρχικού συγγραφέα (π.χ. ειρωνικό, κριτικό, υποστηρικτικό κ.λπ.), όχι διατηρώντας το, αλλά μέσω κατάλληλων εισαγωγικών ρημάτων (University of Monash, 2007). Τέλος, συνιστάται ο διαχωρισμός μιας μακροσκελούς πρότασης σε μικρότερες και πιο κατανοητές, αφού γενικά ο στόχος μιας σωστής παράφρασης είναι η σαφήνεια. Παρ όλες, όμως, τις αλλαγές στη δομή, πρέπει οι παραφρασμένες προτάσεις να έχουν ακριβώς το ίδιο νόημα με τις αρχικές και να είναι σαφείς και ξεκάθαρες (Pearson Prentice Hall, 2010). 3.3 Παράφραση - Ακριβής Παράθεση Κειμένου - Περίληψη Η ακριβής παράθεση κειμένου, η παράφραση και η περίληψη αποτελούν τρεις διαφορετικές τεχνικές προκειμένου να συμπεριληφθούν σε μία εργασία ιδέες και λεγόμενα τρίτων. Πιο συγκεκριμένα, στην ακριβής παράθεση κειμένου (quoting) το κείμενο πρέπει να είναι ίδιο με το αρχικό λέξη προς λέξη, να χρησιμοποιηθούν εισαγωγικά και στο τέλος να αναφερθεί ο συγγραφέας. H συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να στηρίξουμε τα επιχειρήματα μας και να δώσουμε μια δυνατή 42

43 απόδειξη των λεγομένων μας (University of Western Ontario, 2010). Γενικά όμως, συνίσταται η περιορισμένη χρήση της τεχνικής αυτής προκειμένου να δοθεί σε μια εργασία περισσότερο κύρος ή μόνο σε λέξεις που έχουν διατυπωθεί με τέτοια ακρίβεια από τον αρχικό συγγραφέα, που είναι δύσκολο να αλλαχθούν (Purdue Online Writing Lab, 2010). Διαφορετικά, όταν ένα κείμενο αποτελείται κυρίως από ακριβείς παραθέσεις κειμένων, ακόμα και να συμπεριλαμβάνεται η βιβλιογραφική αναφορά, είναι ουσιαστικά ένδειξη ότι ο συγγραφέας δεν έχει εκφράσει προσωπικές του απόψεις, ότι δεν έχει συγγραφικές δυνατότητες ή ότι δεν έχει κατανοήσει πλήρως το θέμα που πραγματεύεται και δεν μπορεί να εκφέρει προσωπική άποψη (Davies & Beaumont, 2007). Στην παράφραση (paraphrasing) το κείμενο αποδίδεται με διαφορετικό τρόπο, αλλά διατηρείται το νόημα και η κεντρική ιδέα. Δεν απαιτείται η χρήση εισαγωγικών, αλλά η παράθεση της βιβλιογραφίας στο τέλος του κειμένου, όπως και στην ακριβής παράθεση κειμένου. Αυτό συμβαίνει γιατί παρόλο που οι λέξεις μπορεί να είναι διαφορετικές, η ιδέα εξακολουθεί να είναι δανεισμένη και επομένως πρέπει να αναφερθεί η πηγή (Hedstrom, 2006). Η μόνη περίπτωση που δε χρειάζεται η παράθεση βιβλιογραφίας είναι όταν πρόκειται για μια ευρέως γνωστή πληροφορία (Davies & Beaumont, 2007). Η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιείται για να διατυπωθούν τα λεγόμενα ενός τρίτου με διαφορετικό τρόπο, χωρίς όμως να αλλοιωθεί το αρχικό νόημα, ενώ πρόκειται για τεχνική ευρέως διαδεδομένη, που περιορίζει τη χρήση της ακριβής παράθεσης κειμένου τρίτων. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με σχετική έρευνα (Verity et al., 2001), οι μαθητές αντιμετωπίζουν λιγότερο αυστηρά την έλλειψη βιβλιογραφίας από ένα παραφρασμένο κείμενο σε σχέση με την απουσία βιβλιογραφικών αναφορών από ένα κείμενο που περιέχει ακριβής παράθεση άλλων κειμένων. Πιο συγκεκριμένα, μόνο το 50% των πιστεύει ότι είναι απολύτως απαραίτητη η βιβλιογραφική αναφορά του κειμένου που πρόκειται να παραφραστεί. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι φοιτητές αντιλαμβάνονται περισσότερο ως πνευματική ιδιοκτησία τις αυτούσιες λέξεις και όχι τις ιδέες ενός συγγραφέα (Jackson, 2006). Τέλος, το μέγεθος του παραφρασμένου κειμένου ποικίλλει και είναι συνήθως διαφορετικό από το αρχικό, γιατί άλλοτε χρειάζεται να αναλυθεί διεξοδικά ένα δύσκολο κείμενο και άλλοτε να συμπυκνωθεί ένα πολύ λεπτομερές κείμενο (Trupe, 2005). 43

44 Στην περίληψη (summarizing) συμπεριλαμβάνονται μόνο τα κύρια σημεία ενός κειμένου, διατυπωμένα με διαφορετικό τρόπο, και συνήθως το κείμενο που προκύπτει είναι μικρότερο από το αρχικό, δίνοντας μόνο τη γενική εικόνα του αρχικού κειμένου (Purdue Online Writing Lab, 2010). Εφόσον ο στόχος είναι να μειωθεί η έκταση του αρχικού κειμένου και να συμπυκνωθεί στα ποιο σημαντικά του σημεία, γίνεται φανερό ότι λεπτομέρειες και παραδείγματα παραλείπονται. Η έκταση μιας περίληψης ποικίλλει και εξαρτάται από την έκταση του αρχικού κειμένου, την ποσότητα της πληροφορίας που επιθυμεί ο συγγραφέας να συμπεριλάβει και από το πόσο επιλεκτικός είναι (University of Western Ontario, 2010). Όπως και στην παράφραση, έτσι και στην περίληψη, δεν χρησιμοποιούνται εισαγωγικά, αλλά αναφέρεται η αρχική πηγή στο τέλος του κειμένου. Για τη συγγραφή μιας σωστής περίληψης απαιτείται αρχικά η κατανόηση του κειμένου και έπειτα η αποτύπωση της κεντρικής ιδέας με διαφορετικό τρόπο (Plotnick, 2010). Σε σχέση με τις άλλες δύο αναφερόμενες τεχνικές, η παράφραση αποτελεί πιο λεπτομερής αναδιατύπωση ενός κειμένου από την περίληψη, η οποία δίνει έμφαση μόνο στην κύρια ιδέα της εργασίας κάποιου τρίτου, ενώ είναι προτιμότερη και από την ακριβής παράθεση κειμένου, γιατί βοηθάει στον περιορισμό της συνεχούς παράθεσης αυτούσιων φράσεων (Purdue Online Writing Lab, 2010). 3.4 Σχέση λογοκλοπής (plagiarism) και παράφρασης (paraphrasing) Όπως γίνεται φανερό από τις οδηγίες για πετυχημένη παράφραση, υπάρχει ο κίνδυνος μια λανθασμένη παράφραση να οδηγήσει ουσιαστικά σε ακούσια λογοκλοπή του αρχικού κειμένου. Έρευνα επιστημόνων που μελετούσαν ποια μέθοδος κατά της λογοκλοπής λειτουργεί καλύτερα, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «όλοι οι φοιτητές που έκαναν λογοκλοπή, αντιμετώπιζαν προβλήματα με τη σωστή παράφραση» (Soto et al., 2004). Αναλυτικότερα, η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι ο συγγραφέας παρόλο που έχει αλλάξει τη γενική εμφάνιση του κειμένου και κάποιες λέξεις κλειδιά, να διατηρεί αυτούσιο το υπόλοιπο έγγραφο. Η λανθασμένη αυτή παράφραση οδηγεί στο είδος της λογοκλοπής που ονομάζεται The Poor Disguise (Plagiarism.org., 2009). Επίσης, όταν παραφράζεται ένα κείμενο πρέπει να αναφερθεί ο αρχικός συγγραφέας του, γιατί αλλιώς υπονοείται ότι πρόκειται για καινούργιες ιδέες. Σε περίπτωση 44

45 παράλειψης της βιβλιογραφικής αναφοράς στο παραφρασμένο κείμενο συμβαίνει η λογοκλοπή The Labor of Laziness (Plagiarism.org., 2009). Τέλος, άλλη μια περίπτωση που μπορεί μια εργασία να κατηγορηθεί για λογοκλοπή είναι όταν, ενώ είναι σωστά παραφρασμένο το κείμενο, χρησιμοποιούνται κατάλληλα τα εισαγωγικά και περιέχει βιβλιογραφική αναφορά, η εργασία περιλαμβάνει μόνο παραφρασμένα κείμενα και συνεπώς μόνο ιδέες τρίτων. Σύμφωνα με τη βιβλιοθήκη του Duke University, η τελική εργασία πρέπει να είναι ένας συνδυασμός από σκέψεις του συγγραφέα και ιδέες τρίτων. Σε διαφορετική περίπτωση, μια εργασία που αποτελείται μόνο από παραφράσεις συνιστά λογοκλοπή, γιατί ακόμα και να είναι ακριβής η παράθεση της βιβλιογραφίας, λείπει η προσωπική γνώμη του συγγραφέα. Στην περίπτωση αυτή έχουμε τη λεγόμενη λογοκλοπή Τhe Resourceful Citer (Duke University Libraries, 2009). Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι τα όρια μεταξύ μιας σωστής παράφρασης και του κινδύνου της λογοκλοπής είναι ιδιαίτερα ρευστά, καθώς είτε μια σωστή παράφραση που όμως δεν αναφέρει την πηγή, είτε ένα κείμενο που αναφέρει μεν την πηγή, αλλά αλλάζει σποραδικά κάποιες λέξεις και ίσως αλλοιώνει το αρχικό νόημα, αποτελούν περιπτώσεις λογοκλοπής. Σχετική έρευνα σε φοιτητές του εξωτερικού (Barry, 2006) αποκαλύπτει πως ένα μάθημα 6 εβδομάδων σχετικά με την παράφραση και τη σωστή παράθεση βιβλιογραφίας βοήθησε τους φοιτητές να αντιληφθούν πληρέστερα τον ορισμό της λογοκλοπής, αφού αυξήθηκε το ποσοστό επιτυχίας σε ερωτήσεις σχετικές με το θέμα τις λογοκλοπής, σε σχέση με το ποσοστό πριν το συγκεκριμένο μάθημα. Επομένως, η παραπάνω έρευνα αποκαλύπτει τη σημασία της εξάσκησης στην τεχνική της παράφρασης, ακόμα και για τη διδασκαλία της λογοκλοπής. 3.5 Συμπεράσματα - Συζήτηση Όπως διατυπώθηκε παραπάνω, η παράφραση είναι μια τεχνική ιδιαίτερα χρήσιμη τόσο για την κατανόηση ενός κειμένου όσο και για τη συγγραφή μιας εργασίας (University of Wisconsin - Madison, 2009). Παρόλα αυτά είναι μια διαδικασία αρκετά περίπλοκη, αφού απαιτείται η διατήρηση μιας ισορροπίας σε σχέση με το βαθμό αλλαγής του αρχικού κειμένου. Πιο συγκεκριμένα, μια μικρή αλλαγή στο λεξιλόγιο και τη δομή του κειμένου ενδέχεται να οδηγήσει σε λογοκλοπή, ενώ αντίθετα, μια σημαντική αλλαγή στο ύφος, το λεξιλόγιο, την έκταση και τη δομή του 45

46 κειμένου ενδέχεται να αλλάξει σημαντικά το νόημα και να αλλοιώσει την κεντρική ιδέα και το μήνυμα που θέλει να δώσει ο συγγραφέας, κάτι το οποίο οδηγεί τελικά στην παρερμηνεία του αρχικού κειμένου. Από την άλλη μεριά, όμως, η αντιγραφή αυτούσιων κειμένων έχει διαφορετικά προβλήματα, όπως την παράλειψη σημαντικών λεπτομερειών ή τη συγγραφή στοιχείων που τελικά δε συνάδουν με το υπόλοιπο κείμενο (Roig, 2006). Επομένως, για να επιτευχθεί η σωστή χρήση της παράφρασης προτείνεται η διεξοδική μελέτη των οδηγιών που παραθέτουν τα πανεπιστήμια στον οδηγό τους και γενικότερα η αποφυγή όλων εκείνων των στοιχείων που συνθέτουν το φαινόμενο της λογοκλοπής. 46

47 Κεφάλαιο 4 ο : Πιθανές αιτίες που οδηγούν στη λογοκλοπή 4.1 Εισαγωγή Παρόλο που το φαινόμενο της λογοκλοπής εντοπίζεται σε διάφορους χώρους, όπως τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία κ.λπ., και γενικά οπουδήποτε η συγγραφή κειμένου είναι αναγκαία, οι περισσότερες έρευνες εστιάζουν κυρίως στον ακαδημαϊκό και στο σχολικό χώρο, όπου το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα εμφανές και παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις. Τα πανεπιστήμια Rutgers University και Duke University διεξήγαγαν έρευνα το 2003 για να εντοπίσουν πιθανά κρούσματα λογοκλοπής στα συγκεκριμένα πανεπιστήμια (Duke University Libraries, 2005). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 38% από φοιτητές παραδέχτηκε ότι έχει αντιγράψει κείμενα από το διαδίκτυο χωρίς να παραθέσει κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά. Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σημαντικά δεδομένου ότι ήταν στο 10% σε αντίστοιχη έρευνα του Τα ποσοστά είναι ακόμα μεγαλύτερα στο λύκειο, όπου, σύμφωνα με την ίδια έρευνα το 58% των μαθητών ανέφερε ότι έχει αντιγράψει κείμενα από το διαδίκτυο παρουσιάζοντας τα ως δικά του. Στην ερώτηση γιατί καταφεύγουν στη λογοκλοπή, το 75% ανέφερε κυρίως εξαιτίας «τεμπελιάς» και το 80% διαφώνησε με την άποψη ότι συμβαίνει εξαιτίας «έλλειψης ηθικής ευθύνης». Τέλος, μόλις το 6.7% των φοιτητών θεωρεί ως αιτία την έλλειψη δεξιοτήτων στη σωστή ακαδημαϊκή συγγραφή (Rimer, 2003). Το ίδιο αυξημένα εμφανίζονται τα ποσοστά σε εθνικής εμβέλειας έρευνα στις ΗΠΑ, από το περιοδικό Education Week, η οποία κατέγραψε το 74% των φοιτητών να ομολογεί πως αντέγραψε την προηγούμενη χρονιά, το 54% ότι κατέφυγε στη λογοκλοπή μέσω Διαδικτύου και το 47% να πιστεύει ότι οι καθηγητές τους προτιμούν σε κάποιες περιπτώσεις να εθελοτυφλούν (Καφαντάρης, 2012). Τα ποσοστά των παραπάνω ερευνών οδηγούν μοιραία στο ερώτημα γιατί οι μαθητές και οι φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή και γιατί το φαινόμενο αυτό συνεχώς αυξάνεται; Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια αναπόφευκτη κατάσταση, τόσο εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων των πανεπιστημίων όσο και εξαιτίας της εύκολης πρόσβασης σε πλούσιο περιεχόμενο μέσω του διαδικτύου; Οι αιτίες που οδηγούν στην εξάπλωση του παραπάνω φαινομένου ποικίλλουν και είναι ίσως όσες και οι ίδιοι οι φοιτητές (Rzadkiewicz, 2009). 47

48 Σύμφωνα με τον ερευνητή Park (2003), είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι αιτίες του φαινομένου καθώς πρόκειται ουσιαστικά για ένα φαινόμενο με κοινωνικές ρίζες και προεκτάσεις. Για το λόγο αυτό η στάση των φοιτητών απέναντι στη λογοκλοπή, και γενικότερα στην ακαδημαϊκή ανεντιμότητα διαφέρει μεταξύ δυτικών και ανατολικών χωρών, μεταξύ προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών (ακόμα και πρωτοετών με τελειοφοίτων), ή μεταξύ φοιτητών με ανεπτυγμένες συγγραφικές δεξιότητες και φοιτητών με γλωσσικά προβλήματα. Συγκεκριμένα, αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι οι έμπειροι φοιτητές έχουν την τάση να καταφεύγουν συχνότερα στη λογοκλοπή από τους νεότερους (Hrabak et al., 2004) και ότι η διαφορετική κουλτούρα μεταξύ των λαών επηρεάζει τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η μάθηση και κατ επέκταση η ακαδημαϊκή ανεντιμότητα. Για παράδειγμα, το 20% φοιτητών από Βουλγαρία και Κροατία θεωρούν την αντιγραφή στις εξετάσεις ως αποδεκτή πράξη έναντι 7% των Άγγλων φοιτητών. Γενικότερα, το πολιτισμικό περιβάλλον των μετά - κουμουνιστικών χωρών χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά ανοχής προς πράξεις ακαδημαϊκής ανεντιμότητας, το οποίο τελικά δημιουργεί ακατάλληλες συμπεριφορές προς την ακαδημαϊκή και επιστημονική ακεραιότητα (Hrabak et al., 2004). Κατά συνέπεια έρευνα του Brown (1995) έδειξε ότι δεν υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά στο προφίλ των φοιτητών που καταφεύγουν στη λογοκλοπή και εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική ζωή κατά τη διάρκεια της φοίτησης, την προσωπικότητα και τη γενικότερη κουλτούρα του ατόμου, καθώς και τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη μάθηση. 4.2 Αιτίες που οδηγούν στην ακούσια λογοκλοπή Ο βασικός λόγος εξαιτίας του οποίου ένας ερευνητής οδηγείται σε ακούσια λογοκλοπή είναι η άγνοια που έχει για τους κανόνες συγγραφής ενός κειμένου και σωστής παράθεσης της βιβλιογραφίας ή η σύγχυση για τους όρους λογοκλοπή και παράφραση ή για το ποια πληροφορία είναι ευρέως γνωστή και ποια όχι (McCabe, 1992). Συχνό, για παράδειγμα, είναι το φαινόμενο όπου ο ερευνητής θεωρεί ότι ο συνδυασμός αντιγραμμένων κειμένων από διάφορες πηγές αποτελεί παράφραση και όχι λογοκλοπή. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με την παράθεση βιβλιογραφίας, συχνά οι φοιτητές επικεντρώνονται στο να εντοπίσουν τις πληροφορίες για να στηρίξουν ένα επιχείρημα 48

49 και να παραθέσουν παραδείγματα για να ενισχύσουν τη θέση τους, με αποτέλεσμα να ξεχνάνε ποια πληροφορία ανήκει σε ποια πηγή και τελικά να αποτυγχάνουν στη σωστή καταγραφή των πηγών τους (Rzadkiewicz, 2009). Το φαινόμενο είναι πιο έντονο σε περιπτώσεις ηλεκτρονικών πηγών, όπου υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι όταν ένα κείμενο είναι αναρτημένο στο διαδίκτυο αποτελεί και γνώση ευρέως διαδεδομένη και επομένως δε χρειάζεται παράθεση βιβλιογραφίας (Rzadkiewicz, 2009) ή ότι δε χρειάζεται βιβλιογραφική αναφορά των ιστοσελίδων που δεν περιέχουν όνομα συγγραφέα (Gabriel, 2010). Έρευνες δείχνουν ότι φοιτητές που βασίζονται κυρίως σε ηλεκτρονικές πηγές για τη συγγραφή μιας εργασίας είναι περισσότερο πιθανό να καταφύγουν στη λογοκλοπή, γιατί η εύκολη πρόσβαση στο Διαδίκτυο σε συνδυασμό με την εύκολη επεξεργασία κειμένου, δίνουν την εντύπωση ενός πιο απρόσωπου κειμένου και ενός συγγραφέα με λιγότερα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (Klausman, 1999). Επομένως οι ερευνητές είτε θεωρούν ότι οι ιστοσελίδες δεν συμπεριλαμβάνονται στις βιβλιογραφικές αναφορές είτε δεν είναι ενημερωμένοι για το πώς να τις καταγράψουν. Μια ακόμη πιθανή αιτία είναι η δεδομένη δυσκολία που υπάρχει να αξιολογηθούν τα κείμενα των ηλεκτρονικών πηγών, στοιχείο το οποίο επηρεάζει την ερευνητική διαδικασία (University of Alberta Libraries, 2011). Έρευνες δείχνουν ότι έως και το 60% των φοιτητών αδυνατούν να διαχωρίσουν ένα παραφρασμένο κείμενο από ένα κείμενο - προϊόν λογοκλοπής (Roig, 1999). Το πρόβλημα μεγεθύνεται όταν οι φοιτητές πρόκειται να παραφράσουν τεχνικούς όρους ή γενικότερα λεξιλόγιο με το οποίο δεν είναι εξοικειωμένοι. Ακόμη, έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Psychological Reports δείχνει ότι συγγραφικές τεχνικές καταλήγουν σε λογοκλοπή όταν χρειάζεται να παραφραστεί λεξιλόγιο προχωρημένου επιπέδου για το οποίο πιθανώς να υπάρχει έλλειψη πηγών (Roig, 1999). Τέλος, υπάρχει και η πιθανότητα οι εκάστοτε συγγραφείς να μην έχουν αρκετά ανεπτυγμένες συγγραφικές ή ακόμα και ερευνητικές δεξιότητες (π.χ. σε βάσεις δεδομένων επιστημονικών περιοδικών ή σε καταλόγους βιβλιοθηκών) και, επομένως, να είναι δύσκολο για αυτούς να εκφραστούν κατάλληλα (University of Alberta Libraries, 2011). 49

50 4.3 Αιτίες που οδηγούν στην σκόπιμη λογοκλοπή Αντίθετα, όσον αφορά στη σκόπιμη λογοκλοπή, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τη συνειδητή απόφαση ενός ερευνητή να καταφύγει στη λογοκλοπή προκειμένου να καταθέσει μια εργασία και πολλές οι παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Αρχικά, σημαντικό είναι το γεγονός ότι πλέον η αντιγραφή ενός κειμένου είναι κάτι πολύ εύκολο, γιατί τόσο η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι δεδομένη για τους περισσότερους, όσο και γιατί η ποσότητα του υλικού που κυκλοφορεί σε αυτό είναι τέτοια που ο ερευνητής μπορεί να πιστέψει ότι δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει αντιληπτή η πράξη του και έτσι να επιλέξει τη λογοκλοπή ως την εύκολη οδό για τη συγγραφή μιας εργασίας (Ferguson, 2005). Επίσης, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου η πίεση τόσο από το οικογενειακό περιβάλλον όσο και από μεριάς σχολείου ή πανεπιστημίου είναι τέτοια που τους «αναγκάζει» να καταφύγουν στη λογοκλοπή για να πετύχουν ένα συγγραφικά καλύτερο αποτέλεσμα και επομένως έναν υψηλότερο βαθμό, χωρίς απαραίτητα να αποκομίσουν γνώσεις από αυτή τη διαδικασία (University of Alberta Libraries, 2011). Μία ακόμα πιθανή αιτία είναι ενδεχομένως η έλλειψη χρόνου για τη σωστή διεκπεραίωση μιας εργασίας, δεδομένου ότι είτε συχνά οι προθεσμίες είναι πιεστικές, είτε οι φοιτητές δεν μπορούν να διαχειριστούν και να οργανώσουν σωστά το χρόνο τους με αποτέλεσμα να πανικοβάλλονται και να μην προλαβαίνουν να γράψουν τη δική τους εργασία (Harris, 2004). Επιπλέον, ενδεχομένως να συντρέχουν και διάφοροι ψυχολογικοί λόγοι, όπως το άγχος και η ανασφάλεια για την αντιμετώπιση ενός νέου θέματος ή η πεποίθηση ότι οτιδήποτε άξιζε να ειπωθεί για ένα θέμα έχει ήδη ειπωθεί και ότι οποιοσδήποτε άλλος σίγουρα θα μπορούσε να εκφραστεί καλύτερα (Harris, 2004). Οι παραπάνω φόβοι, οι απογοητεύσεις και η έλλειψη πίστης στις δυνατότητες τους είναι ίσως μεταξύ των λόγων που οδηγούν τους φοιτητές σε αυτή τη λύση. Ένας ακόμη παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει σε λογοκλοπή είναι η απαξίωση και η αποστροφή που νιώθουν ορισμένες φορές οι φοιτητές για κάποια μαθήματα, τα οποία δεν τα θεωρούν βασικά και πιστεύουν ότι είναι αναγκασμένοι να ασχοληθούν με κάτι που δεν τους προσφέρει ουσιαστικές γνώσεις και, κατά συνέπεια, αποτελεί χάσιμο χρόνου η συγγραφή εργασίας (Martin, 2009). Έρευνα του Michael Moffatt (1990) επιβεβαιώνει την παραπάνω αντίληψη, όπου οι φοιτητές, σε μία προσπάθεια να μετριάσουν την ανηθικότητα της πράξης τους, εξέφραζαν την 50

51 άποψη ότι καταφεύγουν στη λογοκλοπή μόνο στα «ασήμαντα» μαθήματα και ποτέ σε όσα θεωρούσαν «σημαντικά». Τέλος, το ανταγωνιστικό κλίμα που επικρατεί από το σχολικό έως τον εργασιακό χώρο ωθεί τους μαθητές και μετέπειτα τους φοιτητές στην υιοθέτηση της νοοτροπίας ότι μοναδικός στόχος είναι οι υψηλοί βαθμοί με οποιοδήποτε κόστος και όχι η γνώση που αποκτιέται με τη συγγραφή, για παράδειγμα, μιας εργασίας (Roig, 1997). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αντίληψη ότι όσοι καταφεύγουν στη λογοκλοπή όχι μόνο δεν τιμωρούνται, αλλά αντίθετα επιβραβεύονται άδικα με καλούς βαθμούς χωρίς καθόλου κόπο, έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και οι πιο υπεύθυνοι φοιτητές να αισθάνονται μάταιο τον κόπο τους και να μπαίνουν στον πειρασμό να αντιγράψουν μια έτοιμη εργασία από το φόβο μήπως πάρουν χαμηλό βαθμό, με το πρόσχημα του «άδικου ανταγωνισμού» που επικρατεί (Auer & Krupar, 2001). Την άποψη αυτή δικαιώνει σε μεγάλο βαθμό η έρευνα «Faculty Responses to Academic Dishonesty» του Αμερικανού Donald L. McCabe (1992), σύμφωνα με την οποία το 55% των καθηγητών θα ήταν απρόθυμο να καταβάλει την όποια ουσιαστική προσπάθεια τεκμηρίωσης υπόπτων περιστατικών φοιτητικής απάτης. Επιπλέον, σύμφωνα με σφυγμομέτρηση του US Newsand World Reports, το 90% των φοιτητών πιστεύει ότι όσοι διαπράττουν λογοκλοπή δεν γίνονται αντιληπτοί και κατά συνέπεια δεν τιμωρούνται (Καφαντάρης, 2012). 4.4 Συμπεράσματα - Συζήτηση Σε γενικές γραμμές, ως προς την ακούσια λογοκλοπή, προκύπτει ότι η ανικανότητα να διακριθεί ένα παραφρασμένο κείμενο από ένα κείμενο - προϊόν λογοκλοπής, αλλά και η λανθασμένη παράθεση των βιβλιογραφικών αναφορών, είναι συχνά οι κύριες αιτίες της. Αντίθετα, σχετικά με τη σκόπιμη λογοκλοπή, είναι γεγονός ότι οι φοιτητές ίσως να μην αντιλαμβάνονται ακριβώς το νόημα της ηθικής ακαδημαϊκής δεοντολογίας και μοναδικός τους στόχος να είναι η υψηλή βαθμολογία, και επομένως οποιαδήποτε συμπεριφορά να θεωρείται αποδεκτή. Επιπλέον, η έλλειψη ξεκάθαρης κατεύθυνσης από πλευράς πανεπιστημίων σχετικά με τους στόχους της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ενισχύει την άγνοια των φοιτητών σχετικά με το τι συνιστά ακαδημαϊκή ανηθικότητα (Lathrop & Foss, 2000). Κατά συνέπεια, γίνεται αντιληπτό ότι όσο το φαινόμενο αυτό όχι μόνο παραμένει ατιμώρητο, αλλά 51

52 ουσιαστικά επικροτείται, τόσο διαδίδεται και εξαπλώνεται στους κόλπους πανεπιστημίων και σχολείων. 52

53 Κεφάλαιο 5 ο : Πιθανές συνέπειες του φαινομένου της λογοκλοπής 5.1 H πολιτική των πανεπιστημίων του εξωτερικού Παρόλο που οι συνέπειες της λογοκλοπής ποικίλλουν από το μηδενισμό μιας εργασίας και την αποτυχία σε ένα μάθημα μέχρι και την αποβολή από το πανεπιστήμιο, το φαινόμενο της λογοκλοπής έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας ως προς τη συχνότητα του (Halasz, 2009). Τα πανεπιστήμια του εξωτερικού αντιμετωπίζουν το θέμα της λογοκλοπής πολύ σοβαρά και το θεωρούν ζήτημα τιμής. Έτσι, στις ιστοσελίδες τους γίνεται λεπτομερής αναφορά για το φαινόμενο αυτό και για όλο το εύρος των συνεπειών που μπορεί να αντιμετωπίσει ο φοιτητής. Οι συνέπειες είναι αυστηρές, γιατί το πανεπιστήμιο θεωρεί ότι είναι ευθύνη του ίδιου του φοιτητή να ενημερώνεται για τους τρόπους αποφυγής της λογοκλοπής (Hillard, 2009). Για παράδειγμα, το αρμόδιο συμβούλιο του πανεπιστημίου της Βιρτζίνια επιβάλλει την αποβολή των φοιτητών που κρίνονται ένοχοι για λογοκλοπή, αλλά και την ανάκληση των πτυχίων όσων έχουν ήδη αποφοιτήσει (Virginia University, 2001). Ακόμα, το πανεπιστήμιο Duke s University αναφέρει στην ιστοσελίδα του διάφορες ποινές για τους φοιτητές που καταφεύγουν στη λογοκλοπή και οργανώνει ειδικά μαθήματα και ανοιχτές συζητήσεις για την ενημέρωση τους γύρω από το θέμα (Hillard, 2009). Επιπλέον, το πανεπιστήμιο Penn State University ξεκαθαρίζει στην ιστοσελίδα του ότι οι συνέπειες τις λογοκλοπής ποικίλουν από «πειθαρχική προειδοποίηση, πειθαρχική δοκιμασία και προσωρινή, αόριστη ή μόνιμη απομάκρυνση» (Penn State, 2006). Το πανεπιστήμιο του Illinois State είναι ακόμα πιο αυστηρό στις ποινές κατά της λογοκλοπής, αφού στην επίσημη ιστοσελίδα του σχετικά με την πολιτική του αναφέρεται ότι «τουλάχιστον ένα χρόνο πειθαρχική δοκιμασία και επιπλέον κατάλληλες εκπαιδευτικές κυρώσεις είναι η ποινή για τέτοιες ενέργειες» (Illinois State University Plagiarism Policy, 2005). Επίσης, εξίσου αυστηρά αντιμετωπίζει το πανεπιστήμιο Colorado State University το θέμα της λογοκλοπής, γιατί θεωρεί ότι ο φοιτητής όχι μόνο δεν έχει ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του μαθήματος, αλλά επιπλέον έχει παραβεί τη χρόνια παγιωμένη πολιτική του πανεπιστημίου σχετικά με θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας (Colorado State University, 2011). Αντίστοιχο είναι και το παράδειγμα του Haverford College στην Πενσυλβάνια, όπου ο κώδικας τιμής του πανεπιστημίου επιβάλλει ποινές που 53

54 κυμαίνονται από χαμηλούς βαθμούς μέχρι και σύνταξη δημόσιας απολογίας και έκθεσης σχετικά με τη λογοκλοπή προκειμένου να αντιληφθεί μόνος του ο φοιτητής το λάθος του και να επανενταχθεί στη σχολή του (Demirjian, 2006). Σύμφωνα με το πανεπιστήμιο του Kentucky, η λογοκλοπή είναι μια πράξη «που εύκολα εντοπίζεται, εύκολα αποδεικνύεται αλλά συνήθως δύσκολα τιμωρείται». Για αυτό και σύμφωνα με την πολιτική του συγκεκριμένου πανεπιστημίου, η ελάχιστη τιμωρία θα πρέπει να είναι ο βαθμός Ε στη συγκεκριμένη εργασία (Toreki, 1998). Όσον αφορά στην ακούσια λογοκλοπή, η λανθασμένη παράθεση βιβλιογραφίας και χρήση εισαγωγικών αφαιρεί στο φοιτητή 10-20% της βαθμολογίας του (Smith, 2011). Τέλος, σημαντικό είναι το γεγονός ότι μια τέτοια πράξη είναι άδικη για τους υπόλοιπους φοιτητές, αλλά και για τη φήμη του ίδιου του πανεπιστημίου, αφού ουσιαστικά τίθεται σε κίνδυνο όλο το σύστημα αξιολόγησης (Baylor School, 2003). Σε περίπτωση, όμως, που το πανεπιστήμιο δεν ακολουθεί συγκεκριμένη πολιτική για την αντιμετώπιση του φαινομένου, συνηθίζεται ο καθηγητής που θα αντιληφθεί κρούσματα αυτού του φαινομένου να αποφασίζει την τιμωρία ανάλογα με τη σοβαρότητα του θέματος και τη συχνότητα που έχει διαπραχθεί στο παρελθόν από τον ίδιο φοιτητή (Bora, 2011). Σε γενικές γραμμές, οι συνέπειες μπορεί να είναι απλά μια παρατήρηση ή η ευκαιρία να ξαναγραφεί μια εργασία, μέχρι τον μηδενισμό και την αποτυχία σε ένα μάθημα ή και την αποβολή από το πανεπιστήμιο, κυρίως όταν πρόκειται για ιδιωτικό. Αντίστοιχα είναι τα παραδείγματα και εκτός πανεπιστημιακής κοινότητας. Η ACM (Association for Computing Machinery) στην ιστοσελίδα της παρουσιάζει αναλυτικά τις ποινές που επιβάλλει κατά περίπτωση σε όσους καταφεύγουν στη λογοκλοπή για τη συγγραφή ενός άρθρου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι αν και οι ποινές διαφέρουν ανάλογα με την περίπτωση, σε όλες συμπεριλαμβάνεται η συγγραφή ενός άρθρου απολογίας το οποίο αποστέλλεται στο θιγόμενο συγγραφέα. Σε περίπτωση άρνησης συμμόρφωσης με τα παραπάνω, οι θιγόμενοι ενδέχεται να έχουν οικονομικές αξιώσεις σε περίπτωση που αντιληφθούν ότι διαπράχθηκε λογοκλοπή εις βάρος τους (Association for Computing Machinery, 2006). Επίσης, στο λύκειο Evanston Township High School στο Σικάγο, οι μαθητές λαμβάνουν ένα αντίγραφο με τη σαφή πολιτική του σχολείου γύρω από θέματα λογοκλοπής και οι καθηγητές εκπαιδεύονται στη χρήση λογισμικών που εντοπίζουν τη λογοκλοπή. Το σχολείο αυτό αποτελεί παράδειγμα αυστηρής και σαφώς καθορισμένης πολιτικής που 54

55 δε δέχεται ως δικαιολογία την άγνοια του φοιτητή ή την αμέλεια του καθηγητή και επομένως επιβάλλει αυστηρές και αδιαπραγμάτευτες ποινές (Demirjian, 2006). Με βάση τα παραπάνω παραδείγματα αποδεικνύεται ότι «η εύκολη λύση» για τη συγγραφή μιας εργασίας μπορεί να κοστίσει σε έναν φοιτητή ολόκληρη την ακαδημαϊκή του καριέρα και να τον ακολουθεί μέχρι και στην επαγγελματική (Smith, 2010). 5.2 Συμπεράσματα - Συζήτηση Σε γενικές γραμμές, οι συνέπειες του φαινομένου της λογοκλοπής στην ακαδημαϊκή κοινότητα μπορούν να χωριστούν σε ατομικές και κοινωνικές. Σε ατομικό επίπεδο, ο φοιτητής που καταφεύγει στη λογοκλοπή διασύρεται στην πανεπιστημιακή κοινότητα καθώς αντιμετωπίζεται η πράξη του αυτή ως απάτη. Η φήμη αυτή πιθανότατα να τον συνοδεύει και στην υπόλοιπη πανεπιστημιακή και ενδεχομένως επαγγελματική του σταδιοδρομία. Όσο αφορά στην κοινωνική διάσταση του φαινομένου, μέσω των περιστατικών αυτών διασύρονται καθηγητές και ολόκληρα πανεπιστημιακά ιδρύματα (Halasz, 2009). Καταλήγοντας, οι συνέπειες της λογοκλοπής περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και την εξάλειψη ή την καταστολή της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης. Ενώ το ζητούμενο στην εκπαίδευση είναι να διατηρηθεί ένα μαθησιακό περιβάλλον που θα ενθαρρύνει τους μαθητές να γίνουν ανεξάρτητοι και σκεπτόμενοι, όταν ο μαθητής καταφεύγει στη λογοκλοπή χάνει τη δημιουργικότητα του (Halasz, 2009). Επομένως, προκύπτει το συμπέρασμα ότι βραχυπρόθεσμα η λογοκλοπή μπορεί να είναι μία εύκολη εναλλακτική για τη συγγραφή μιας εργασίας, αλλά μακροπρόθεσμα αυτή η στρατηγική δεν σε εξελίσσει (Gomez, 2010). 55

56 Κεφάλαιο 6 ο : Εντοπισμός Λογοκλοπής 6.1 Λογισμικά Ανίχνευσης της Λογοκλοπής Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η ταχύτατη ανάπτυξη του διαδικτύου συντέλεσαν στην αύξηση της εμφάνισης κρουσμάτων λογοκλοπής κατά 151.6% από το 2000 (Miniwatts Marketing Group, 2011). Σύμφωνα με τους ερευνητές Lehman και DuFrene (2011), «το διαδίκτυο έκανε τη λογοκλοπή ένα φαινόμενο πολύ συνηθισμένο εξαιτίας της ευκολίας αντιγραφής κειμένου ενός τρίτου». Παρόλο, όμως, που η τεχνολογία διευκολύνει την εμφάνιση κρουσμάτων λογοκλοπής, είναι αυτή που καλείται τώρα να τα ανιχνεύσει (Lyon, 2006), καθώς έχει αναπτυχθεί μια πληθώρα λογισμικών, δωρεάν ή μη, που ανιχνεύουν κρούσματα λογοκλοπής και εντοπίζουν την πηγή. Δηλαδή, παρόλο που το διαδίκτυο και οι υπολογιστές, με την ευκολία χρήσης και πρόσβασης προωθούν ή τουλάχιστον διευκολύνουν τη λογοκλοπή, ήλθε το αντίδοτο από τον ίδιο χώρο: λογισμικό εντοπισμού λογοκλοπής. Πρόκειται για τη δημιουργία ενός αυτοματοποιημένου τρόπου εντοπισμού ομοιοτήτων και διαφορών σε επιστημονικές εργασίες ώστε να υπολογίζεται αυτόματα το ποσοστό ύπαρξης πιθανής λογοκλοπής. Δεν υπάρχει λογισμικό που να αποφασίσει μόνο του για το αν μία επιστημονική εργασία αποτελεί προϊόν λογοκλοπής, αλλά τα λογισμικά που έχουν αναπτυχθεί ψάχνουν ανάμεσα σε πολλές επιστημονικές εργασίες, εντοπίζουν ομοιότητες κειμένου ή τύπου γραφής, ελέγχουν την ύπαρξη και ακρίβεια των βιβλιογραφικών αναφορών και αναλύουν την πιθανότητα που υπάρχει το εντοπισμένο κείμενο να είναι προϊόν λογοκλοπής. Η πληθώρα λογισμικών ανίχνευσης λογοκλοπής που κυκλοφορεί στο εμπόριο δίνει τη δυνατότητα παγκοσμίως σε απλούς χρήστες να εντοπίσουν πιθανή ακούσια λογοκλοπή από μέρους τους, αλλά και σε κορυφαίους εκδοτικούς οίκους (ηλεκτρονικά περιοδικά και εφημερίδες), ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια του εξωτερικού να ελέγξουν για πιθανή ακούσια ή σκόπιμη λογοκλοπή τόσο στις εργασίες φοιτητών όσο και καθηγητών και να διασφαλίσουν την πρωτοτυπία των εργασιών αυτών πριν δημοσιευτούν. Ακόμα, χρησιμοποιούνται και από έναν αυξανόμενο αριθμό καθηγητών, νομικών γραφείων, κυβερνητικών υπηρεσιών, ακόμα και από τα Ηνωμένα Έθνη. Παραδείγματα τέτοιων λογισμικών είναι τα Eve2, Turnitin, ithenticate, Viper, PlagiarismDetector, PlagiarismChecker ή ιστοχώροι (π.χ. DupliChecker, Copyscape) όπου κάποιος μπορεί να ελέγξει ένα επιστημονικό 56

57 σύγγραμμα για λογοκλοπή, είναι δωρεάν και απευθύνονται κυρίως σε ιδιώτες, φοιτητές ή συγγραφείς οι οποίοι επιθυμούν να ελέγξουν την εργασία τους για πιθανή ακούσια λογοκλοπή, πριν να την υποβάλλουν ή λογισμικά εξειδικευμένα στην αυτολογοκλοπή (π.χ. Splat). Επιπλέον, ο ιστοχώρος plagiarism.org προσφέρει πολλές έγκυρες και σύγχρονες πληροφορίες για την πρόληψη αλλά και αντιμετώπιση της λογοκλοπής καθώς και εργαλεία για την εκπαίδευση των φοιτητών ώστε να τη διακρίνουν και να την αποφεύγουν. Ακόμα και η μηχανή αναζήτησης google, μπορεί πολύ αποτελεσματικά να εντοπίσει κατά πόσο κάποιο κείμενο υπάρχει αυτούσιο και σε άλλες πηγές (McCullough & Holmberg, 2005). Τέτοια λογισμικά υπάρχουν αρκετά στην παγκόσμια αγορά και δεν πωλούνται συνήθως μεμονωμένα, καθώς το μέγεθος των βάσεων δεδομένων με τις επιστημονικές εργασίες είναι μεγάλο και το κόστος των πνευματικών δικαιωμάτων υψηλό. Έτσι, οι περισσότερες από τις εταιρείες πωλούν λογαριασμούς σε ακαδημαϊκά ιδρύματα και επιστημονικά περιοδικά για να κάνουν τον έλεγχο αυθεντικότητας των εργασιών, προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι παραμένουν υψηλά τα ακαδημαϊκά τους πρότυπα και για να προστατέψουν την ακαδημαϊκή τους ακεραιότητα και φήμη. Πανεπιστήμια του εξωτερικού αναφέρουν στις ιστοσελίδες τους φορείς με τους οποίους συνεργάζονται, πληρώνοντας μεγάλα χρηματικά ποσά, προκειμένου να ελέγχονται οι εργασίες που υποβάλλουν οι φοιτητές στα πλαίσια των μαθημάτων τους, αλλά και οι καθηγητές στα πλαίσια της ανέλιξής τους, αποδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό πόσο σοβαρά αντιμετωπίζεται το θέμα της λογοκλοπής. Μερικές από τις εταιρείες αυτές παρέχουν και ολοκληρωμένα πακέτα βαθμολόγησης εργασιών, δίνοντας επιπλέον δυνατότητες παρακολούθησης της προόδου των μαθητών από τους εκπαιδευτές τους. Αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλά από αυτά τα συστήματα ήδη έχουν συνδεθεί (ή παρέχουν τη δυνατότητα σύνδεσης) με πλατφόρμες ηλεκτρονικής εκπαίδευσης ευρείας κυκλοφορίας, όπως το Blackboard και το Moodle. Συγκεκριμένα, το λογισμικό Turnitin χρησιμοποιείται από το 1997 σε λύκεια και κολέγια στις ΗΠΑ και από ακόμα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και θεωρείται ηγέτης σε θέματα ελέγχου λογοκλοπής και πρωτοτυπίας για λογαριασμό εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα, στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, έπειτα από εκτεταμένη λογοκλοπή που διαπιστώθηκε, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι χάρη στη χρήση του λογισμικού Turnitin, σε συνδυασμό με τον κώδικα ακαδημαϊκής δεοντολογίας που συντάχτηκε, διαπιστώθηκε άμεση και δραματική 57

58 πτώση στα κρούσματα λογοκλοπής (Batane, 2010). Εκτός από την ανίχνευση της λογοκλοπής, τα παραπάνω λογισμικά λειτουργούν και ως «μέσο εκφοβισμού» για την εμφάνιση κρουσμάτων λογοκλοπής, αφού έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Botswana έδειξε ότι τα ποσοστά λογοκλοπής σε εργασίες φοιτητών μειώθηκαν κατά 4.3%, μετά από μία σχετική ενημέρωση των φοιτητών για την ύπαρξη του λογισμικού Turnitin (Batane, 2010). Επιπλέον, έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ (Braumoeller & Gaines, 2001) αναφέρει ότι 1 στους 8 φοιτητές καταφεύγει στη λογοκλοπή παρόλο που προειδοποιείται για τις συνέπειες, ενώ μόλις 1 από τις 151 εργασίες ήταν προϊόν λογοκλοπής, όταν έγινε γνωστό ότι θα χρησιμοποιηθεί λογισμικό ανίχνευσης της λογοκλοπής. Οι ιδιώτες από τη μεριά τους, έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν τις εργασίες τους προτού τις υποβάλλουν για πιθανή ακούσια λογοκλοπή. Για το σκοπό αυτό υπάρχουν ιστοσελίδες που, μέσω μιας γρήγορης διαδικασίας, συγκρίνουν online το έγγραφο με εκατομμύρια άλλες πηγές, συμπεριλαμβανομένων παλαιοτέρων δοκιμίων, πόρων του Διαδικτύου και περιοδικών, και παρέχουν στο χρήστη μια αναφορά με υπογραμμισμένα τα σημεία της εργασίας που μπορούν να θεωρηθούν ως προϊόντα λογοκλοπής. Επομένως, με τον τρόπο αυτό τα λογισμικά βοηθούν τους συγγραφείς να ελέγξουν το υπό εξέταση κείμενό τους με άλλα δημοσιεύματα του Παγκόσμιου Ιστού και κλειστών βάσεων δεδομένων για την αποφυγή ακούσιας διπλής δημοσίευσης. Σε αντάλλαγμα, ζητούν από τους συγγραφείς σε διάστημα περίπου 9 μηνών μετά τον έλεγχο, να επιτρέψουν την προσθήκη του κειμένου τους στη βάση δεδομένων του λογισμικού, ώστε να βοηθηθούν μελλοντικά και άλλοι συγγραφείς. Όσον αφορά τον τρόπο λειτουργίας τους, βασίζεται σε γενικές γραμμές στο ανέβασμα ενός αρχείου κειμένου και στη γρήγορη και ακριβή σύγκριση του λέξη προς λέξη με μία βάση δεδομένων που περιέχει πάνω από 17 τρισεκατομμύρια ιστοσελίδες και 115 εκατομμύρια αρχεία από κορυφαίες ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις, με τρόπο παρόμοιο με μία απλή μηχανή αναζήτησης. Αν και είναι πρακτικά αδύνατον με τη σημερινή τεχνολογία να δημιουργηθούν προγράμματα που θα ελέγχουν την κάθε ιστοσελίδα σε όλο το διαδίκτυο, η αλήθεια είναι ότι τα σύγχρονα λογισμικά ανίχνευσης της λογοκλοπής, μέσω μιας πληθώρας πολύπλοκων ερευνών, έρχονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα, χρησιμοποιώντας τα πιο προηγμένα εργαλεία αναζήτησης για να εντοπίσουν διαθέσιμες ύποπτες πηγές, να τις συγκρίνουν απευθείας με το κείμενο που κατατίθεται και σε περίπτωση που βρεθεί ένδειξη 58

59 λογοκλοπής, καταγράφεται η ηλεκτρονική του διεύθυνση και δίνεται μια γραπτή αναφορά που περιέχει το ποσοστό της λογοκλοπής και τις παραφρασμένες φράσεις. Στον πίνακα που ακολουθεί, γίνεται μια λεπτομερής καταγραφή, παρουσίαση και σύγκριση των πιο γνωστών λογισμικών εντοπισμού λογοκλοπής που κυκλοφορούν στο εμπόριο και περιγράφεται ο τρόπος λειτουργίας τους. Λογισμικά Ανίχνευσης Λογοκλοπής Eve2 Turnitin Viper ithenticate Λειτουργία Βασικά χαρακτηριστικά Λογισμικό που εγκαθίσταται στον υπολογιστή, δέχεται ένα αρχείο κειμένου και επιστρέφει τα URL από τις ιστοσελίδες που περιέχουν το πρωτότυπο κείμενο, μία έκθεση με τα ποσοστά λογοκλοπής και το αρχικό κείμενο με κόκκινο χρώμα στα σημεία που εντοπίζει λογοκλοπή. Δέχεται ένα αρχείο κειμένου ή μεμονωμένες φράσεις (αντιγραφή - επικόλληση) και επιστρέφει εκτενή αναφορά με σημειωμένα τα γραμματικά, συντακτικά και λεξιλογικά λάθη. Περιέχει και φωνητικά σχόλια. Διαθέτει βάση δεδομένων με περισσότερες από 45 δισεκατομμύρια ιστοσελίδες, 337 εκατομμύρια άρθρα φοιτητών και επιστημονικά περιοδικά. Διατίθεται δωρεάν, δέχεται κείμενο οποιουδήποτε μεγέθους και έχει βάση δεδομένων με πάνω από 10 δισεκατομμύρια πηγές. Συγκρίνει ένα κείμενο για πιθανή λογοκλοπή, με αρχεία είτε από το διαδίκτυο είτε από τον υπολογιστή του χρήστη. Λειτουργεί online, υποστηρίζεται από όλους τους γνωστούς φυλλομετρητές (Firefox, Internet Explorer 8 and 9, Chrome, Safari) και απαιτείται μόνο μια δωρεάν εγγραφή. Δέχεται όλους τους τύπους αρχείων κειμένου (MSWord, Word XML, WordPerfect, PostScript, PDF, HTML, RTF, HWP, Open Office) αρκεί να μην ξεπερνούν τις 400 σελίδες ή τα 40 ΜΒ. Δεν διατηρεί στη βάση δεδομένων του το 59

60 Plagiarism Detector Plagiarism Checker DupliChecker Copyscape Splat αρχείο που εξετάζει για λογοκλοπή. Διαθέτει μία δοκιμαστική δωρεάν έκδοση για κείμενο 3-4 σελίδων, όπου on-line σου εμφανίζει μέσα σε 1-2 λεπτά μία αναφορά για το ποσοστό λογοκλοπής (υπογραμμισμένο με διαφορετικά χρώματα) που περιέχει το κείμενο σου, καθώς και μία λίστα με τα πρωτότυπα κείμενα. Σύμφωνα με τον αλγόριθμο λειτουργίας του, το κείμενο χωρίζεται σε προτάσεις, οι οποίες στέλνονται σε μία μηχανή αναζήτησης και αναλύονται οι πηγές που εμφανίζονται, ώστε να δημιουργηθεί μία αναφορά με τα αποτελέσματα. Λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο και διαθέτει δωρεάν δοκιμαστική έκδοση. Διαθέτει ως καινούργια υπηρεσία, τη δυνατότητα να ελέγχει μία ιστοσελίδα για κρούσματα λογοκλοπής, εκτός από αρχεία κειμένου, πληκτρολογώντας στο κατάλληλο πλαίσιο τη διεύθυνση της. Πρόκειται για δωρεάν λογισμικό ανίχνευσης λογοκλοπής, το οποίο δεν απαιτεί εγκατάσταση, αλλά λειτουργεί ως ιστοσελίδα. Λειτουργεί με τρόπο παρόμοιο με το προηγούμενο, αλλά δέχεται μόνο URL από ιστοσελίδες και εξετάζει το κείμενο που περιέχουν για λογοκλοπή. Λογισμικό εξειδικευμένο στην αυτολογοκλοπή. Αναζητάει στο διαδίκτυο (π.χ. ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες πανεπιστημίων και εκδοτικών οίκων) προηγούμενα άρθρα του ίδιου του συγγραφέα του κειμένου που είναι υπό εξέταση και ουσιαστικά συγκρίνει το καινούργιο άρθρο με προηγούμενες δημοσιεύσεις του ίδιου συγγραφέα, προκειμένου να εντοπίσει τα ποσοστά αυτολογοκλοπής. Πίνακας 6.1: Παρουσίαση του τρόπου λειτουργίας και των βασικών χαρακτηριστικών των πιο γνωστών λογισμικών ανίχνευσης της λογοκλοπής Παρ όλες, όμως, τις θετικές αναφορές για τη χρήση των παραπάνω λογισμικών ανίχνευσης της λογοκλοπής, υπάρχουν και μερικοί περιορισμοί. Αρχικά, τα 60

61 παραπάνω λογισμικά συνηθίζουν να χαρακτηρίζουν ένα κείμενο ως προϊόν λογοκλοπής, ακόμα και αν δεν είναι, και αυτό γιατί δεν υπάρχει η δυνατότητα να εξασφαλιστεί απόλυτη ακρίβεια (Noynaert, 1997). Για το λόγο αυτό, προτείνεται οι καθηγητές να εξετάζουν προσεκτικά τα αποτελέσματα των λογισμικών για να είναι σε θέση να κρίνουν καλύτερα την έκταση της λογοκλοπής. Ακόμη, προφανείς είναι οι περιορισμοί των παραπάνω εργαλείων όταν πρόκειται για μη - αγγλικό κείμενο (Grover, 2003), ενώ η λογοκλοπή από μεταφρασμένο κείμενο αποτελεί ένα συνεχώς αυξανόμενο πρόβλημα, αφού δεν υπάρχουν λογισμικά που να έχουν τη δυνατότητα να εντοπίσουν τη λογοκλοπή μεταξύ διαφορετικών γλωσσών (Sowden, 2005). Επιπλέον, τα λογισμικά δεν έχουν τη δυνατότητα να συγκρίνουν ένα κείμενο με όλες τις ιστοσελίδες του διαδικτύου. Έρευνα των Mulcahy και Goodacre (2004) υπογραμμίζει ότι το λογισμικό Turnitin δεν έχει στη βάση δεδομένων του όλο το υλικό που βρίσκεται στο διαδίκτυο με αποτέλεσμα να μην εντοπίζει κρούσματα λογοκλοπής σε περιπτώσεις που υπάρχουν. Ακόμα, καθηγήτρια του πανεπιστημίου Syracuse University, Rebecca Moore Howard, εκφράζει την αντίθετη στάση της απέναντι στη χρήση τέτοιου είδους λογισμικών, επισημαίνοντας ότι εφόσον οι εργασίες των φοιτητών καταχωρούνται στη βάση δεδομένων των λογισμικών για μελλοντική χρήση εν αγνοία των ίδιων, τίθεται ζήτημα καταπάτησης των πνευματικών δικαιωμάτων των φοιτητών και παραβίαση της ιδιωτικότητας τους (Foster, 2002). Για το λόγο αυτό προτείνεται από το λογισμικό Turnitin, όχι μόνο οι καθηγητές να ενημερώνουν εξ αρχής τους φοιτητές για το γεγονός ότι αντίγραφα των εργασιών τους θα χρησιμοποιηθούν για έλεγχο λογοκλοπής και θα αποθηκευτούν από το λογισμικό για μελλοντική χρήση, αλλά και να τους παροτρύνουν ώστε οι ίδιοι να «ανεβάζουν» τις εργασίες τους για έλεγχο ακούσιας λογοκλοπής. Επιπλέον, έρευνα στο πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ της Αυστραλίας (Savage, 2004), δείχνει ότι οι φοιτητές θεωρούν άδικη τη χρήση τέτοιων λογισμικών, γιατί δείχνει ότι ο φοιτητής θεωρείται εξ αρχής ένοχος μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. Για το λόγο αυτό ο κοσμήτορας του πανεπιστημίου του Yale, Peter Salovey, δε συμφώνησε με τη χρήση τέτοιων λογισμικών, γιατί θεωρεί ότι καλλιεργούν περιβάλλον καχυποψίας, όπου οι φοιτητές ψάχνουν «έξυπνους τρόπους» για να αποφύγουν τη λογοκλοπή (Mihailova, 2006). Οι καθηγητές αντίθετα, δέχονται ευχαρίστως τη χρήση τέτοιων λογισμικών, γιατί θεωρούν ότι τους βοηθούν ώστε γρήγορα και χωρίς κόπο να επιβεβαιώσουν κρούσματα λογοκλοπής που ήδη υποπτεύονται (Batane, 2010). Παρόλα αυτά 61

62 τονίζουν ότι το λογισμικό απλά παρέχει αποδείξεις και εκφοβίζει τους φοιτητές, αλλά από μόνο του δε μπορεί ούτε να εξαλείψει τη λογοκλοπή μεταξύ των φοιτητών ούτε να τους εμφυσήσει μία αίσθηση υπευθυνότητας. Το θέμα της λογοκλοπής αφορά και στο χώρο των ΜΜΕ, αφού η λογοκλοπή του περιεχομένου των εφημερίδων μέσω του διαδικτύου εξελίσσεται και στη χώρα μας, λόγω της ανυπαρξίας θεσμικού πλαισίου που να κατοχυρώνει τους εκδότες και το περιεχόμενο των εφημερίδων τους (Ιωάννου, 2008). Σύμφωνα με την κ. Δημητρούλια, δημοσιογράφο της εφημερίδας «Καθημερινή», όταν κάποιοι δημοσιογράφοι αναφέρθηκαν σε ελληνικά παραδείγματα συγγραφέων που κατηγορήθηκαν για λογοκλοπή, βρέθηκαν στο δικαστήριο με την κατηγορία της συκοφαντίας. Επομένως, όπως φαίνεται η λογοκλοπή πολύ δύσκολα ορίζεται, με δεδομένο ότι δεν προστατεύονται νομικά οι ιδέες, αλλά η έκφρασή τους (Δημητρούλια, 2007). Για το λόγο αυτό, στα πλαίσια μιας κοινής πρωτοβουλίας διεθνών οργανισμών της βιομηχανίας των εντύπων (εφημερίδων, περιοδικών, βιβλίων κλπ) συστάθηκε το πρόγραμμα ACAP (Automated Content Access Protocol), ένα εργαλείο διαχείρισης δικαιωμάτων, ανοικτού κώδικα, το οποίο εγκαθίσταται στους υπολογιστές ή τους server μιας εφημερίδας, μέσω του οποίου οι εκδότες περιεχόμενου με διαδικτυακή παρουσία μπορούν να γνωρίζουν και να διαχειρίζονται άμεσα το πώς, από ποιόν και με ποιο τρόπο είναι προσβάσιμο και χρησιμοποιείται το περιεχόμενο που δημοσιεύεται στο Ίντερνετ (Ιωάννου, 2008). Επιπλέον, οι εκδότες, συμπεριλαμβανομένων των Elsevier και Springer, διαθέτουν λογισμικό στα περιοδικά τους, το οποίο ελέγχει εάν τα άρθρα που υποβάλλονται για κρίση, αποτελούν αυτούσια ή παραφρασμένα κομμάτια που εμφανίστηκαν σε προηγούμενα δημοσιευμένα άρθρα (Butler, 2010). 6.2 Ο Ρόλος του Καθηγητή Στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας ο ίδιος ο καθηγητής έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει κρούσματα λογοκλοπής που ενδεχομένως υποπτεύεται, αλλά δεν μπορεί να αποδείξει. Το πιο σημαντικό βήμα για την ανίχνευση της λογοκλοπής στις εργασίες των φοιτητών είναι η εξοικείωση του καθηγητή με το προσωπικό τους τρόπο και ύφος γραφής. Για να επιτευχθεί αυτό, ο καθηγητής μπορεί να διατηρεί και να ανατρέχει σε προηγούμενες εργασίες των φοιτητών του, ώστε να μπορεί ευκολότερα να προσδιορίσει το ύφος γραφής τους, το λεξιλόγιο, τη δομή των 62

63 προτάσεων κλπ. Επομένως, όταν είναι ενήμερος όσον αφορά στον τρόπο γραφής τους, θα μπορέσει ευκολότερα να αντιληφθεί κάποια αλλαγή στο ύφος γραφής, όπως για παράδειγμα πολύ πιο εξελιγμένο από το συνηθισμένο, στο βαθμό ανάλυσης και κατανόησης του θέματος και, γενικότερα, σε οτιδήποτε φαίνεται διαφορετικό από το στυλ και τα ενδιαφέροντα του φοιτητή. Επιπλέον, ανεξάρτητα από το βαθμό εξοικείωσης του καθηγητή με τον τρόπο γραφής των φοιτητών του, υπάρχουν κάποια τυπικά χαρακτηριστικά που περιέχει ένα κείμενο - προϊόν λογοκλοπής. Για παράδειγμα, ξαφνική αλλαγή στον τύπο της γραμματοσειράς (συνήθως προκύπτει από αντιγραφή - επικόλληση), ασυμφωνία των αναφορών και της βιβλιογραφίας, έλλειψη βιβλιογραφίας ειδικά για πολύπλοκες ιδέες και προτάσεις ή ξαφνική αλλαγή στο θέμα της εργασίας. Σε επόμενη φάση, για να αποδείξει τις υποψίες του προτείνεται να χρησιμοποιήσει μία δωρεάν μηχανή αναζήτησης και να χρησιμοποιήσει ως λέξεις - κλειδιά τον τίτλο της εργασίας, ύποπτα αποσπάσματα ή πολύ χαρακτηριστικές λέξεις και φράσεις προκειμένου να εντοπίσει την πηγή ή να μεταβεί στις ηλεκτρονικές πηγές της βιβλιογραφίας για να ελέγξει πιθανά κρούσματα ακούσιας λογοκλοπής. Επομένως, με τις παραπάνω απλές τεχνικές ο καθηγητής έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει κρούσματα λογοκλοπής ακόμα και αν δεν έχει στην κατοχή του λογισμικά ανίχνευσής της. Σύμφωνα με τον Jill Cutler, επικεφαλή της αρμόδιας επιτροπής του πανεπιστημίου του Γέηλ, αν και εντοπίζονται κάθε χρόνο στο πανεπιστήμιο περίπου 35 περιπτώσεις ακαδημαϊκής λογοκλοπής, το πρόβλημα είναι ότι πολλοί καθηγητές, διαβάζοντας μια εργασία, αντιλαμβάνονται κρούσματα λογοκλοπής, αλλά δεν μπαίνουν στη διαδικασία να την εντοπίσουν, γιατί χρειάζεται αρκετή δουλειά από μέρους τους για να το αποδείξουν (Demirjian, 2006). Επιπλέον, έρευνα του Donald McCabe στο Rutgers University, μέσω ερωτηματολογίου που συντάχτηκε το 1993, στόχευε στη διερεύνηση της συχνότητας με την οποία οι καθηγητές αναφέρουν τα κρούσματα λογοκλοπής που υποπτεύονται. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι από 800 καθηγητές από 16 Τμήματα του πανεπιστημίου, οι 320 (40%) απάντησαν «ποτέ», οι 432 (54%) «σπάνια» και μόνο οι 48 (6%) «συχνά» (Schneider, 1999), ενδεχομένως εξαιτίας της άγνοιας για τις μετέπειτα συνέπειες για το φοιτητή. Ακόμα, ο Joe Kerkvliet, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Οικονομικών του Oregon State University, αναφέρει ότι από 500 φοιτητές από 12 τάξεις εντόπισε λογοκλοπή στις εργασίες 175 φοιτητών (35%) (Schneider, 1999). Για να αποδείξει την ακαδημαϊκή αυτή 63

64 ανεντιμότητα χρειάστηκε 7,5 ώρες, και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «είχα να ασχοληθώ με σημαντικότερα πράγματα, ειδικά όταν η τιμωρία είναι μικρή», άποψη που δείχνει γιατί ορισμένοι καθηγητές επιλέγουν να μην ανιχνεύουν κρούσματα λογοκλοπής, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το δικαστικό σύστημα του πανεπιστημίου είναι πολύπλοκο και χρονοβόρο. Επομένως, είναι σίγουρο ότι το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που παρουσιάζουν τα στατιστικά στοιχεία και η ευθύνη για αυτό βαραίνει και τους ίδιους τους καθηγητές. 64

65 ΜΕΡΟΣ Β : Ερευνητική Μεθοδολογία Κεφάλαιο 7 ο : Πληροφορικός Γραμματισμός: Η Περίπτωση της Λογοκλοπής 7.1 Εισαγωγή Οι νέες, εύχρηστες εφαρμογές επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης (forums, Wikis, Skype, Facebook, Twitter, blogs, κ.ά.), που φαίνεται να είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς και ελκυστικές στους νέους, δημιούργησαν ευκαιρίες για την ενσωμάτωση τους στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα, προσφέροντας στους εκπαιδευόμενους καινοτόμες μαθησιακές εμπειρίες και κίνητρα για την εμπλοκή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία (Μπατσίλα, 2011). Έρευνα της National School Boards Association (2007) στην Αμερική κατέδειξε ότι το 96% των εφήβων που έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο έχουν χρησιμοποιήσει κάποια μορφή διαδικτυακής κοινωνικής τεχνολογίας, όπως η σύγχρονη συνομιλία, τα ιστολόγια, τα κοινωνικά δίκτυα ή άλλες ανάλογες υπηρεσίες. Η εξέλιξη του παραδοσιακού Web σε Web 2.0 εισέρχεται και στο χώρο της εκπαίδευσης. Τα συμμετοχικά χαρακτηριστικά των εργαλείων Web 2.0, όπως η αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ των χρηστών, ο ενεργός ρόλος και η ουσιαστική συμμετοχή των ατόμων, η ανάπτυξη της δημιουργικότητάς τους και η ανάπτυξη δικτύων και κοινοτήτων μάθησης (Κέκκερης, 2009; Βιβίτσου κ. α., 2007), έχουν εφαρμογές και στο χώρο της εκπαίδευσης ορίζοντας ένα νέο πεδίο, το Education 2.0 ή e-learning 2.0, μια ορολογία που συναντούμε όλο και περισσότερο στη διεθνή βιβλιογραφία (Schwartz et al., 2003). Κύριο χαρακτηριστικό του πεδίου αυτού είναι η ευκολία των χρηστών εκπαιδευόμενων να συνεισφέρουν στη δημιουργία και διαμόρφωση του περιεχομένου του διαδικτύου για εκπαιδευτικούς σκοπούς, είτε δημιουργώντας οι ίδιοι υλικό είτε σχολιάζοντας και διαμορφώνοντας υλικό τρίτων (Μαυρομματάκη & Σιδηροπούλου, 2008). Οι τεχνολογίες Web 2.0 όχι μόνο προσδίδουν στις διάφορες διαδικτυακές κυρίως εφαρμογές ένα δυναμικό χαρακτήρα παρουσίασης των πληροφοριών, αλλά, επιτρέπουν στους χρήστες να καθορίζουν, να παρεμβαίνουν και να διαμορφώνουν το περιεχόμενο και τη μορφή των πληροφοριών 65

66 αυτών (O Reilly, 2005) και οι δυνατότητες που δίνουν οι τεχνολογίες Web 2.0 στους χρήστες οδηγούν σε μια νέα τάση όσον αφορά τη διάχυση, αναζήτηση και ανταλλαγή πληροφοριών, και την αλληλεπίδραση, επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των χρηστών (Καλτσογιάννης, 2007). Σε γενικές γραμμές, δηλαδή, καταργούνται ορισμένοι περιορισμοί της συμβατικής διδασκαλίας και καλύπτονται πληρέστερα οι μαθησιακές ανάγκες των εκπαιδευομένων, αναδεικνύοντας νέες ευκαιρίες για μάθηση (Downes, 2005), όπου οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους καθηγητές ως «παραγωγούς» γνώσης και τους μαθητές ως «καταναλωτές» γνώσης υποχωρούν, καθώς οι ρόλοι του συγγραφέα και του αναγνώστη μπορούν εύκολα να εναλλάσσονται. Κατά πόσο, όμως, οι νέοι σήμερα είναι ενήμεροι για τους τρόπους αξιοποίησης πηγών από το Διαδίκτυο, αναδημοσίευσης κειμένου από άλλες πηγές και για τη σωστή χρήση βιβλιογραφικών αναφορών; Για τη μελέτη του φαινομένου αυτού αποφασίστηκε, στα πλαίσια της παρούσας έρευνας, η δημιουργία ιστολογίων από πλευράς φοιτητών, προκειμένου να μελετηθεί κατά πόσο η εξέλιξη της τεχνολογίας του Διαδικτύου συνοδεύεται από την απαραίτητη κριτική αντιμετώπιση και εάν μπορεί από μόνη της να βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους να αναπτύξουν κριτική ικανότητα. 7.2 Τι είναι τα ιστολόγια (blogs) Ένα ιστολόγιο (Weblog ή blog), είναι ένας ιστοχώρος, όπου ο κάθε χρήστης μπορεί να δημοσιεύσει ένα άρθρο, να γράψει την άποψή του πάνω σε ένα θέμα, να κάνει μια ανακοίνωση, μία ερώτηση ή και να σχολιάσει την εγγραφή κάποιου άλλου. Η συμμετοχή σε ένα ιστολόγιο είναι μία απλή, δωρεάν διαδικασία και δεν απαιτεί ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις. Όσο αφορά στη θεματολογία τους, αυτή εξαρτάται αποκλειστικά από τα ενδιαφέροντα του συντάκτη τους και συνήθως περιέχουν εικόνες, γραφικά, σύντομες προσωπικές καταχωρήσεις (posts), αλλά και συνδέσεις σε ιστοσελίδες. Γενικότερα, όμως, τόσο το περιεχόμενο όσο και η μορφή τους δεν είναι αυστηρά καθορισμένα. Τα ιστολόγια δεν παρέχουν στατική πληροφορία, όπως οι παραδοσιακές ιστοσελίδες, αλλά επιτυγχάνουν την εμπλοκή των επισκεπτών τους στην κατασκευή, στο διαμοιρασμό της γνώσης, και στον αναστοχασμό (Δαπόντες, 2007). Η διαδραστικότητά τους (interactivity) φαίνεται να είναι και το κύριο χαρακτηριστικό 66

67 που ενισχύει τη δημοτικότητά τους (Βασιλείου & Κολοβού, 2011). Από τις επιλογές που κάνει ο κάτοχος ενός ιστολογίου και αφορούν τη μορφή της διεπιφάνειάς του, το περιεχόμενο των δημοσιεύσεων και των σχολίων του και το ύφος των απαντήσεών του στα αναρτημένα σχόλια αναγνωστών, το ιστολόγιο προσλαμβάνει προσωπικό χαρακτήρα (Βασιλείου, 2010). Οι επισκέπτες ενός blog μπορούν ελεύθερα να δημοσιεύουν τη γνώμη τους και να σχολιάζουν άλλες καταχωρίσεις, δημιουργώντας διαδικτυακές κοινότητες με κοινά ενδιαφέροντα. Η Boyd (2007) ανέδειξε τη σημασία της συμμετοχής στα κοινωνικά δίκτυα για τη διαμόρφωση της ταυτότητας των νέων: οι νέοι κρίνονται από τους συνομήλικους τους και αντλούν σημαίνουσες γι αυτούς πληροφορίες. Επίσης, η επικοινωνία με άλλους bloggers που έχουν παρόμοια ενδιαφέροντα διευρύνει τον κύκλο της κοινότητας και βοηθάει όχι μόνο στην κατανόηση ενός θέματος και στην καλλιέργεια συνεργασίας, αλλά και στην επίλυση προβλημάτων. Τα ιστολόγια μπορούν να προωθούν την αναστοχαστική σκέψη και να μειώνουν τα αισθήματα απομόνωσης των μαθητών. Στη χώρα μας, αν και χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο οι πλατφόρμες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και τα εργαλεία Web 2.0 στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η χρήση τους περιορίζεται στην παροχή ψηφιακού υλικού στους φοιτητές, προκειμένου να αποκατασταθεί η επικοινωνία ανάμεσα σε διδάσκοντες και φοιτητές. Αντίθετα, η χρήση των εργαλείων αυτών θα έπρεπε να εντάσσεται σε ένα σαφές θεωρητικό πλαίσιο, το οποίο να αξιοποιεί ουσιαστικά την προστιθέμενη αξία της τεχνολογίας στην εκπαιδευτική πράξη (Τζαβάρα κ.α., 2012). 7.3 Η εκπαιδευτική και παιδαγωγική αξιοποίηση τους Λαμβάνοντας υπόψη τις ευκαιρίες που παρέχονται μέσω του Web 2.0 και τις αλλαγές στους ρόλους των χρηστών, η κοινωνική δικτύωση μπορεί να μετατραπεί σε εκπαιδευτική δικτύωση (Eteokleous & Ktoridou, 2011). Διάφοροι ερευνητές (Ala - Mutka et al., 2009; Hargadon, 2009; Murugesan, 2009; Richardson, 2009) υποστηρίζουν ότι τα νέα αυτά εργαλεία μπορούν να αλλάξουν δραματικά την εκπαίδευση του 21ου αιώνα, τον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο οι μαθητές προσεγγίζουν τη μάθηση, τον τρόπο με τον οποίο οι καθηγητές προσεγγίζουν τη διδασκαλία, τον τρόπο αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ των εκπαιδευτικών και των μαθητών και, τέλος, τον τρόπο που μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον. Αν και 67

68 τα blogs είναι ευρέως γνωστά ως οι ειδικά διαμορφωμένοι χώροι σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να συνομιλήσουν με τους δασκάλους και τους συμμαθητές τους, το blogging μπορεί να θεωρηθεί από μόνο του ως μια εκπαιδευτική πρακτική, γιατί όπως ο Schmidt (2007) διατυπώνει, συνοδεύεται από συγκεκριμένους κανόνες και κώδικες επικοινωνίας. Η εκπαιδευτική αξιοποίηση ενός ιστολογίου βασίζεται στον κοινωνικό επικοδομητισμό, μια βασική έννοια του οποίου είναι αυτή της εγκαθιδρυμένης μάθησης (situated cognition), σύμφωνα με την οποία, οι εκπαιδευόμενοι συμμετέχουν σε δραστηριότητες αυθεντικές, πραγματικές, δηλαδή ενταγμένες σε συνθήκες παρόμοιες με το περιβάλλον που η μάθηση βρίσκει εφαρμογή (Brown et al., 1989). Πιο συγκεκριμένα, με βάση τη θεωρία του εποικοδομισμού, της συνεργατικής και της εμπειρικής μάθησης, τα χαρακτηριστικά και οι δυνατότητες που μας προσφέρουν τα συνεργατικά εργαλεία του Παγκόσμιου Ιστού 2.0 (web 2.0) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εκπαιδευτικά εργαλεία (Βιβίτσου κ. α., 2007). Η οικοδόμηση της νέας γνώσης γίνεται μέσω της κατάθεσης επιχειρημάτων, θέσεων και αντιθέσεων μια διαδικασία που προωθεί την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, των δεξιοτήτων κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου, καθώς και των διαδικτυακών δεξιοτήτων (Βιβίτσου κ. α., 2007). Η κοινωνική αλληλεπίδραση μπορεί, επιπλέον, να πετύχει πλήθος μορφωτικών αποτελεσμάτων, όπως να αυξήσει το κίνητρο των μαθητών, να ενισχύσει την ανατροφοδότηση και να αναπτύξει την επικοινωνία μεταξύ των ατόμων (Μπράτιτσης, 2007). Έτσι, η μάθηση αποκτά πολύπλευρο χαρακτήρα και μετασχηματίζεται από προσωπική σε κοινωνική δραστηριότητα, αφού οι χρήστες μέσω των εργαλείων επικοινωνίας καλλιεργούν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, αλλά ταυτόχρονα αποκτούν γνώσεις για ένα θέμα που τους ενδιαφέρει. Πιο συγκεκριμένα, ως προς τη διδακτική διαδικασία τα συνεργατικά περιβάλλοντα υποστηρίζουν μαθητοκεντρικές μεθόδους. Ο εκπαιδευτικός δεν αποτελεί το σημείο ελέγχου για την εξέλιξη μιας δραστηριότητας, αλλά οι ίδιοι οι μαθητές καθίστανται οι τελικοί αξιολογητές ενός κειμένου (Κόλλιας & Βοσνιάδου, 2002). Η μάθηση γίνεται ανεξάρτητη από τον τόπο και το χρόνο της παραδοσιακής διδασκαλίας, ενώ ο μαθητής διαθέτει τον απαιτούμενο χρόνο αναστοχασμού και επιλογής του επιπέδου συμμετοχής του. Η εκπαίδευση ξεφεύγει από τις διαλέξεις και τις παρουσιάσεις, προσανατολίζεται στις ανάγκες του εκπαιδευόμενου (learning on 68

69 demand), γίνεται μαθητοκεντρική, και χαρακτηρίζεται από στοιχεία αυτομάθησης (self - learning), αλληλοδιδασκαλίας (peer to peer learning), και προσωπικής ανακάλυψης (discovery learning). Οι μαθητές παραμένουν ενεργοί και πέρα από τη διάρκεια των εκπαιδευτικών συναντήσεων ή των εξετάσεων, και αποκτούν υψηλή αυτοεκτίμηση (self - esteem) και αυτοαποτελεσματικότητα (self - efficacy) (Βασιλείου & Κολοβού, 2011). Οι εκπαιδευτικοί, από τη μεριά τους, χρησιμοποιούν τα blogs, για να παρέχουν δυναμικό εκπαιδευτικό περιεχόμενο, που ανανεώνεται συνεχώς. Επομένως, μπορούν να επιτύχουν ευκολότερα τους διδακτικούς τους στόχους, λόγω του ότι οι μαθητές εργάζονται σε ένα σύγχρονο και γεμάτο γνωστικά ερεθίσματα περιβάλλον μάθησης, που τους ενεργοποιεί και τους παρακινεί δημιουργικά. Το συνεργατικό περιβάλλον μάθησης, δηλαδή, δεν αποτελεί μόνο ένα εργαλείο επικοινωνίας των μαθητών και οργάνωσης του μαθήματος, αλλά με τη δημοσίευση στο Διαδίκτυο συμβάλλει στην αναθεώρηση του ρόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας στην κοινωνία (Βιολέτης & Ασκινάκη, 2010). Οι μαθητές φαίνεται ότι ευνοούνται στη μάθησή τους διαβάζοντας και σχολιάζοντας δημοσιεύσεις των συμμαθητών τους (Churchill, 2009) και μπορούν να αναπτύσσουν κριτική και αναλυτική σκέψη συγκρίνοντας τις απόψεις ενός ευρύτερου παγκόσμιου διαδικτυακού κοινού (Ellison & Wu, 2008). Επιπλέον, η ανατροφοδότηση που λαμβάνουν από τους συμμαθητές τους συντελεί στην ανάπτυξη βαθύτερης κατανόησης και σκέψης υψηλότερης τάξης (Murray & Hourigan, 2008). Έτσι, η χρήση ιστολογίων βοηθάει τους μαθητές να γίνουν ειδικοί σε ένα θέμα, αυξάνει το ενδιαφέρον τους και την υπευθυνότητά τους στη μάθηση, παρέχει ίσες ευκαιρίες συμμετοχής και ανάδειξης διαφορετικών προοπτικών ενός θέματος, ενισχύοντας τη μαθητοκεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας (Ferdig & Trammel, 2004). Τα τελευταία χρόνια οι εκπαιδευτικές εφαρμογές των ιστολογίων αναπτύσσονται δυναμικά σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, από την πρωτοβάθμια μέχρι και την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών (Makri & Kynigos, 2007). Από τους εκπαιδευτικούς αξιοποιούνται κυρίως για την ανάρτηση ανακοινώσεων και πληροφοριών με δυναμικό περιεχόμενο, προκαλώντας την ενεργή συμμετοχή των εκπαιδευόμενων, οι οποίοι συνήθως καλούνται να δημοσιεύσουν υλικό (ιδέες, απόψεις, εργασίες κ.λπ.) για να δεχτούν ανατροφοδότηση από τον εκπαιδευτή και τους συμμαθητές τους ή να καταγράψουν τις ενέργειές τους, σε μια μορφή 69

70 ημερολογίου, ώστε να αυτοαξιολογηθούν αργότερα και να μάθουν μέσα από τον προσωπικό αναστοχασμό (Σιγάλα & Χρήστου, 2008). 7.4 Η Έρευνα Η έρευνα διεξήχθη σε δύο φάσεις, αρχικά κατά το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους στα πλαίσια του μαθήματος "Εισαγωγή στην Πληροφορική", του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και στη συνέχεια κατά το επόμενο ακαδημαϊκό έτος , στα πλαίσια του ίδιου μαθήματος. Αντικείμενο του μαθήματος μεταξύ άλλων είναι η γνωριμία των εκπαιδευομένων με την τεχνολογία Web 2.0, προκειμένου να την αξιοποιήσουν ως μελλοντικοί δάσκαλοι. Βασικός στόχος της δραστηριότητας με τα ιστολόγια είναι μέσα από τη δημοσίευση ιδεών, απόψεων και γνώσεων στο Διαδίκτυο να γίνει ένα πρώτο βήμα προς την μετεξέλιξη του ψηφιακού εργαλείου σε γνωστικό δημιούργημα, σε χώρο συζήτησης, αλληλεπίδρασης και τελικά παραγωγής περιεχομένου και γνώσης. 7.5 Μεθοδολογία 1 ης έρευνας Η διαδικασία Πιο συγκεκριμένα, η πορεία του μαθήματος το ακαδημαϊκό έτος είχε ως εξής: αρχικά έγινε μια εισαγωγή στην τεχνολογία Web 2.0 και μια σύνδεση της με το χώρο της εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευόμενοι είχαν τη δυνατότητα να ενημερωθούν για τους τρόπους εφαρμογής και αξιοποίησης της στη σχολική πραγματικότητα και για τα παιδαγωγικά οφέλη που προκύπτουν. Στη συνέχεια, οι διαλέξεις που ακολούθησαν αφορούσαν στη χρήση των ιστολογίων ως εκπαιδευτικά εργαλεία. Οι εκπαιδευόμενοι επισκέφθηκαν διάφορα εκπαιδευτικά ιστολόγια με την καθοδήγηση του εκπαιδευτή και ακολούθησε μία βήμα προς βήμα παρουσίαση των σταδίων για την κατασκευή ενός ιστολογίου, ώστε να εξοικειωθούν με αυτά και να είναι σε θέση να συμμετέχουν ενεργά, αποστέλλοντας σχόλια και αναρτώντας δημοσιεύσεις. Από τα εργαλεία του Web 2.0 επιλέχθηκαν τα ιστολόγια, γιατί σε σύγκριση με τις ασύγχρονες πολυνηματικές συζητήσεις στα διαδικτυακά φόρουμ, τα ιστολόγια υποστηρίζουν το διάλογο με τη μορφή ελεύθερου σχολιασμού, αφού δεν περιορίζουν τον αναγνώστη στο μοντέλο ερώτηση - απάντηση, αλλά του προσφέρουν μεγαλύτερη ευελιξία για να αναπτύξει σκέψη υψηλότερης τάξης (higher order thinking) (Ferdig & 70

71 Trammell, 2004). Μετά το πέρας των διαλέξεων, ζητήθηκε από τους φοιτητές να δημιουργήσουν ένα ιστολόγιο με θέμα της επιλογής τους, σύμφωνο με τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις τους, λαμβάνοντας υπόψη όσα είχαν διδαχθεί σχετικά με τη δομή και τα απαραίτητα χαρακτηριστικά ενός ιστολογίου. Στόχος της συγκεκριμένης φάσης ήταν η μύηση των φοιτητών στο αντικείμενο και η καλύτερη δυνατή προετοιμασία της συμμετοχής τους στην ηλεκτρονική κοινότητα Το δείγμα Κατά την πρώτη φάση (χειμερινό εξάμηνο ), από ένα δείγμα 128 ιστολογιών συμμετείχαν στην έρευνα τα 111 που δημιουργήθηκαν σύμφωνα με τις απαιτήσεις του μαθήματος και είχαν αρκετό υλικό ώστε να αξιολογηθούν κατάλληλα. Τα θέματα που επέλεξαν αφορούσαν κυρίως είτε παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά θέματα είτε σχετίζονταν και με τα γενικότερα ενδιαφέροντα τους όπως ταξίδια, μουσική, κινηματογράφος, αθλητικά κ.ά. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι οι φοιτητές ήταν εξοικειωμένοι με τη χρήση υπολογιστών και την πλοήγηση στον Παγκόσμιο Ιστό, λόγω ανάλογων μαθημάτων προηγούμενων εξαμήνων, και είχαν σύνδεση στο Διαδίκτυο από το σπίτι τους ή τη σχολή. 7.6 Μεθοδολογία 2ης έρευνας Η διαδικασία Κατά την αξιολόγηση των ιστολογίων της πρώτης φάσης παρατηρήθηκε έντονο το φαινόμενο της λογοκλοπής, όπως αποδεικνύεται παρακάτω από τα ποσοστά στην ανάλυση των αποτελεσμάτων. Το φαινόμενο αποδόθηκε στη μη επαρκή ενημέρωση των φοιτητών, και για το λόγο αυτόν την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά οι φοιτητές ενημερώθηκαν, με μία επιπλέον διάλεξη, σχετικά με θέματα λογοκλοπής, με έμφαση κυρίως στους κανόνες δεοντολογίας που ισχύουν για την αναδημοσίευση ηλεκτρονικών άρθρων. Ακόμα, οι εκπαιδευόμενοι είχαν τη δυνατότητα να ενημερωθούν διεξοδικά για τις διαστάσεις που έχει λάβει το φαινόμενο στην ακαδημαϊκή κοινότητα, για τους πρακτικούς τρόπους αποφυγής της ακούσιας λογοκλοπής καθώς και για τις νομικές κυρώσεις που επιβάλλουν τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Στη συνέχεια, επισκέφθηκαν ιστοσελίδες πανεπιστημίων του εξωτερικού, όπου αναρτάται η ξεκάθαρη και πάγια πολιτική τους γύρω από θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας, αλλά και διαδραστικά κουίζ και προγράμματα εκμάθησης (tutorial) που προσφέρονται στους φοιτητές προκειμένου να μυηθούν στη σωστή καταγραφή 71

72 των πηγών και να εξασκηθούν σε τεχνικές για την αποφυγή της ακούσιας λογοκλοπής. Τέλος, ακολούθησε μια ανοιχτή συζήτηση σχετική με το φαινόμενο της λογοκλοπής, κατευθυνόμενη από τον εισηγητή, όπου οι φοιτητές συμμετείχαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προθυμία. Στόχος της συγκεκριμένης διάλεξης ήταν η καλύτερη δυνατή προετοιμασία των φοιτητών στη δημιουργία ενός ιστολογίου, σύμφωνου με τους κανόνες δεοντολογίας που διέπουν την αναδημοσίευση κειμένου από το Διαδίκτυο. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε στη διάλεξη αναρτήθηκε, με τη μορφή εγχειριδίου, στο μάθημα που δημιουργήθηκε στην πλατφόρμα του e-class, ώστε οι φοιτητές να έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν το υλικό κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του ιστολογίου. Τις διαλέξεις διαδέχθηκε η κατασκευή ενός ιστολογίου από τον κάθε φοιτητή ως ατομική εργασία όπου τονίσθηκε ότι ένα από τα κριτήρια αξιολόγησης θα ήταν η σωστή αξιοποίηση των ηλεκτρονικών πηγών. Συγκεκριμένα, οι φοιτητές κλήθηκαν να δημιουργήσουν ένα ιστολόγιο με συγκεκριμένο περιεχόμενο: ένα σχόλιο, έκτασης το πολύ μιας σελίδας, σχετικά με μία από οχτώ θεματικές ενότητες, οι οποίες επιλέχθηκαν από το βιβλίο με τίτλο "Υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πληροφορικής που θα διδάξουν στα ολοήμερα..." (Πηλιούρας κ. α., 2010), από το οποίο μπορούσαν να προσανατολιστούν για τα περιεχόμενα της κάθε θεματικής, την οποία, όμως, έπρεπε να διατυπώσουν με δικά τους σχόλια, σύμφωνα με τους συγγραφικούς και ερευνητικούς κανόνες για την αποφυγή της λογοκλοπής. Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τους φοιτητές να επισκεφθούν και να σχολιάσουν τα ιστολόγια των συμφοιτητών τους Το δείγμα Κατά τη δεύτερη φάση, στην έρευνα συμμετείχαν 255 φοιτητές, των οποίων τα ιστολόγια μπόρεσαν να αξιολογηθούν κατάλληλα, από τους 321 που παρακολουθούσαν το μάθημα και ήταν εγγεγραμμένοι χρήστες του αντίστοιχου μαθήματος στην πλατφόρμα που χρησιμοποιείται για το μάθημα (eclass). 7.7 Τα ερευνητικά ερωτήματα Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν σχετίζονται, σε γενικές γραμμές, με το φαινόμενο της λογοκλοπής και εξετάζουν, στη μεν πρώτη φάση, εάν οι φοιτητές γνώριζαν εκ των προτέρων και μπορούσαν να εφαρμόσουν σωστά στα ιστολόγια τους τρόπους για την αποφυγή της ακούσιας λογοκλοπής, χωρίς κάποια σχετική 72

73 ενημέρωση από τον αρμόδιο καθηγητή, και στη δεύτερη φάση, κατά πόσο οι φοιτητές αντιλήφθηκαν την ανάγκη εφαρμογής των κανόνων που ισχύουν για την αναδημοσίευση κειμένου ενός τρίτου και τη χρήση αναφορών και βιβλιογραφίας, στοιχεία τα οποία διδάχθηκαν στα πλαίσια του μαθήματος. Για την ανίχνευση της λογοκλοπής στη συγκεκριμένη έρευνα χρησιμοποιήθηκε η μηχανή αναζήτησης Google, η ιστοσελίδα Copyscape και η εμπειρία των ερευνητών προκειμένου να εντοπιστούν στο Διαδίκτυο τα κείμενα των αναρτήσεων και να διαπιστωθεί εάν πρόκειται για περίπτωση «απευθείας λογοκλοπής». 7.8 Ανάλυση Αποτελεσμάτων Η μέτρηση της συχνότητας εμφάνισης των παραπάνω κρουσμάτων στα ιστολόγια των φοιτητών έχει σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς το εάν αντιλήφθηκαν σωστά τη δεοντολογία που διέπει τα αναρτημένα κείμενα στο Διαδίκτυο και εάν μπόρεσαν να εφαρμόσουν τους τρόπους αποφυγής της λογοκλοπής στα ιστολόγια τους. Τα αποτελέσματα κατά τις δύο φάσεις της έρευνας έχουν ως εξής: Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου σε 65 ιστολόγια (59%) παρατηρήθηκε ότι οι δημιουργοί τους αντέγραψαν αυτούσια κείμενα από άλλες πηγές (τη λεγόμενη λογοκλοπή The Ghost Writer ), ή μεγάλα μέρη αυτών ( The Photocopy ) ή ένωσαν αυτούσιες φράσεις και κομμάτια από διάφορες εργασίες σε μία ενιαία ( The Potluck Paper ), χωρίς καμία αναφορά στην ηλεκτρονική πηγή και χωρίς τη σωστή χρήση εισαγωγικών. Αντίθετα, κατά τη δεύτερη φάση της έρευνας ( ), το ποσοστό αυξήθηκε σημαντικά, καθώς σε 196 ιστολόγια (77%) εντοπίστηκαν κρούσματα λογοκλοπής της παραπάνω μορφής (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2012). Όσον αφορά στη χρήση των εικόνων, κατά την πρώτη φάση της έρευνας, 67 ιστολόγια (60%) περιείχαν εικόνες χωρίς να αναφερθεί η ηλεκτρονική πηγή τους, ενώ το έτος , 123 ιστολόγια (48%) περιείχαν εικόνες χωρίς κατάλληλη αναφορά στην πηγή. Επιπλέον, το ποσοστό των εκπαιδευομένων που συμπεριέλαβαν στην εργασία τους σωστές βιβλιογραφικές αναφορές και κατάλληλη χρήση εισαγωγικών εμφανίζεται σημαντικά μικρότερο (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2012). Συγκεκριμένα, κατά την πρώτη φάση μόλις σε 31 ιστολόγια (28%), ενώ κατά τη δεύτερη σε 33 ιστολόγια (13%). Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί ότι ουσιαστικά και αυτό αποτελεί ένα είδος λογοκλοπής, τη λεγόμενη The Resourceful Citer όπου 73

74 ο συγγραφέας παραθέτει σωστά μεν τις πηγές και χρησιμοποιεί κατάλληλα τα εισαγωγικά, απλά δεν περιλαμβάνει η εργασία δικό του έργο, αλλά είναι μόνο παράθεση των λεγομένων τρίτων (Plagiarism.org, 2011). Επιπλέον, στην πρώτη φάση, μόνο 17 ιστολόγια (15%) περιείχαν κείμενο των ίδιων των δημιουργών, από τα οποία τα 5 ήταν κυρίως συνδυασμένα με κείμενο ή εικόνες τρίτων χωρίς βιβλιογραφική αναφορά, ενώ τα υπόλοιπα 12 ιστολόγια περιείχαν αποκλειστικά αυθεντικό κείμενο των δημιουργών τους (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2012). Παρόμοιο εμφανίζεται το ποσοστό κατά τη δεύτερη φάση της έρευνας, όπου 34 ιστολόγια (13,5%) περιείχαν πρωτότυπο κείμενο, από τα οποία τα 3 συνδυάζονταν με αντιγραφή αυτούσιου κειμένου τρίτων χωρίς βιβλιογραφική αναφορά και τα 25 περιελάμβαναν αποκλειστικά αυθεντικό κείμενο του συγγραφέα (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Τέλος, το εξάμηνο μόλις 1 ιστολόγιο (0,9%) εφάρμοσε όλους τους κανόνες δεοντολογίας και επομένως δεν εμπίπτει σε κανένα από τα είδη της λογοκλοπής, γιατί συνδυάζει πρωτότυπο κείμενο του ίδιου του δημιουργού με λεγόμενα τρίτων, με κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2012). Αντίθετα, το εξάμηνο το ποσοστό παρουσιάζει μια μικρή αύξηση αφού 6 ιστολόγια (2,3%) δεν παρουσίασαν κρούσματα λογοκλοπής. Καταλήγοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι σε κανένα ιστολόγιο, κατά τη διάρκεια και των δύο φάσεων, δε διαπιστώθηκε να περιέχεται παράφραση κειμένων τρίτων ή αυτούσια μετάφραση ξενόγλωσσου κειμένου (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1η φάση 2η φάση Διάγραμμα 1:Τα αποτελέσματα της λογοκλοπής κατά τις 2 φάσεις της έρευνας 74

75 7.9 Σχολιασμός Αποτελεσμάτων Η προθυμία των φοιτητών και η ενεργός συμμετοχή τους αποδεικνύουν ότι οι μαθητές αξιοποίησαν τις δυνατότητες του Διαδικτύου και του ιστολογίου. Η συμμετοχή σε ένα κοινωνικό δίκτυο φαίνεται να αναδείχθηκε σε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα δραστηριότητα, κάτι που αποδεικνύεται από το ποσοστό συμμετοχής (το 87% των φοιτητών που παρακολουθούσαν το μάθημα κατά την πρώτη φάση και το 79% κατά τη δεύτερη συμμετείχαν στην εργασία κατασκευής του ιστολογίου). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι εκπαιδευόμενοι από παθητικοί δέκτες και απλοί θεατές σε ένα δίκτυο όπου η γνώση είναι προ δημιουργημένη, συμμετείχαν οι ίδιοι στη δημιουργία και οικοδόμηση της. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί μέσα από τη συνεργασία αυτή ανακάλυψαν άτομα με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, που δεν είχαν τη δυνατότητα να εντοπίσουν στη σχολική τάξη (Κασκαντάμη & Καλογερόπουλος, 2010). Η μάθηση είχε κατεξοχήν συμμετοχικό και συνεργατικό χαρακτήρα και σε αυτό βοήθησαν οι πραγματικές επικοινωνιακές συνθήκες του διαδικτυακού περιβάλλοντος και ο βιωματικός χαρακτήρας τους (Συμεωνίδης & Φώλια, 2010). Επιβεβαιώνεται, δηλαδή, ότι δεν έχει τόση σημασία απλώς και μόνο η πρόσβαση των μαθητών στο Ίντερνετ, αλλά η ποιότητα της πρόσβασης και της μαθησιακής ενασχόλησης στα διαδικτυακά περιβάλλοντα (Νικολαΐδου, 2009). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι εκπαιδευόμενοι από απλοί «επισκέπτες» και παθητικοί δέκτες σε ένα δίκτυο όπου η γνώση είναι προ - δημιουργημένη και διατίθεται μόνο για θέαση, είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στη δημιουργία και οικοδόμηση της γνώσης (Abram, 2005). Παρόλα αυτά, η χρήση της τεχνολογίας δεν μπορεί από μόνη της να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν κριτική ικανότητα. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο απαιτείται σωστός σχεδιασμός των μαθησιακών δραστηριοτήτων και κατάλληλος χειρισμός από την πλευρά του εκπαιδευτικού (Wegerif, 2002). Λαμβάνοντας, όμως, υπόψη αυτόν τον τρόπο χρήσης των ιστολογίων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, φαίνεται ότι υπάρχει ανάγκη για περεταίρω μελέτη του τρόπου που πρέπει να χρησιμοποιηθούν οι εκπαιδευτικές τεχνολογίες, προκειμένου να υποστηρίξουν τη μάθηση. Σχετικά με το ζήτημα της λογοκλοπής, προκύπτει το συμπέρασμα ότι στην πλειοψηφία τους τα ιστολόγια, κατά τη διάρκεια και των δύο φάσεων της έρευνας, παρουσίασαν έντονο το φαινόμενο, επιβεβαιώνοντας, έτσι, την άποψη ότι ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ηλεκτρονικών πηγών, υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι όταν ένα 75

76 κείμενο είναι αναρτημένο στο Διαδίκτυο αποτελεί και γνώση ευρέως διαδεδομένη και άρα δε χρειάζεται παράθεση βιβλιογραφίας (Rzadkiewicz, 2009). Επιπλέον, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των ιστολογίων που περιείχαν αποκλειστικά αντιγραφή αυτούσιου κειμένου από άλλες πηγές αυξήθηκε κατά 18% στη δεύτερη φάση. Η αύξηση αυτή επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα μεγεθύνεται όταν οι ερευνητές πρόκειται να παραφράσουν τεχνικούς όρους ή γενικότερα λεξιλόγιο με το οποίο δεν είναι εξοικειωμένοι (θεματικές ενότητες για την ένταξη των ΤΠΕ στο Δημοτικό). Έρευνες δείχνουν ότι συγγραφικές τεχνικές καταλήγουν σε λογοκλοπή όταν χρειάζεται να παραφραστεί λεξιλόγιο προχωρημένου επιπέδου για το οποίο πιθανώς να υπάρχει έλλειψη πηγών (Roig, 1999). Ακόμα, το ποσοστό των σωστών ιστολογίων στη δεύτερη φάση δεν είχε την αναμενόμενη αύξηση (μόλις 1,4%), στοιχείο το οποίο αποδεικνύει ότι μια διάλεξη στα πλαίσια ενός εξαμηνιαίου μαθήματος δεν επαρκεί για να αλλάξει τη νοοτροπία των φοιτητών ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τη συγγραφή μιας εργασίας. Αντίθετα, απαιτείται μια σαφής καθοδήγηση και ενημέρωση από εκπαιδευτικά ιδρύματα, βιβλιοθήκες και καθηγητές για το σωστό τρόπο συγγραφής μιας εργασίας, τους τρόπους αποφυγής της λογοκλοπής και τη σωστή χρήση βιβλιογραφικών αναφορών, γιατί αν και υπάρχουν πάντα ανέντιμοι ερευνητές, ο βασικός λόγος εξαιτίας του οποίου ένας ερευνητής οδηγείται σε ακούσια λογοκλοπή είναι η άγνοια που έχει για τους κανόνες συγγραφής ενός κειμένου και σωστής παράθεσης της βιβλιογραφίας (McCabe, 1992). 76

77 Κεφάλαιο 8 ο : Έρευνα σε φοιτητές για το φαινόμενο της λογοκλοπής 8.1 Η διαδικασία Η έρευνα διεξήχθη κατά το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους στα πλαίσια του μαθήματος "Εισαγωγή στην Πληροφορική", του 2 ου έτους του προγράμματος σπουδών του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Αντικείμενο του συγκεκριμένου μαθήματος είναι, μεταξύ άλλων, η γνωριμία των εκπαιδευομένων με την τεχνολογία Web 2.0, προκειμένου να την αξιοποιήσουν ως μελλοντικοί δάσκαλοι στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Κύριος στόχος του μαθήματος είναι οι εκπαιδευόμενοι να ενημερωθούν για τους τρόπους εφαρμογής και αξιοποίησης της τεχνολογίας Web 2.0 στη σχολική πραγματικότητα και για τα παιδαγωγικά οφέλη που προκύπτουν από αυτήν. Στόχος, όμως, της συγκεκριμένης έρευνας είναι να διαπιστωθεί κατά πόσο οι φοιτητές, πέρα από τα τεχνικά χαρακτηριστικά των εργαλείων Web 2.0, είναι ενήμεροι για τους κανόνες που διέπουν την αναπαραγωγή κειμένου από το διαδίκτυο, για τις σωστές τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής και για τη σωστή καταγραφή των βιβλιογραφικών αναφορών κατά τη σύνταξη των εργασιών τους. 8.2 Έρευνα για τη Λογοκλοπή - Ερωτηματολόγιο 1 Πιο συγκεκριμένα, το μάθημα υποστηρίζεται και διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης e-class του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, όπου στο σύνδεσμο του αντίστοιχου μαθήματος αναρτώνται οι σημειώσεις του διδάσκοντα, οι εργασίες των φοιτητών, καθώς και διάφορες ανακοινώσεις. Επομένως, η έρευνα που πραγματοποιήθηκε ήταν διαδικτυακή, γιατί το ερωτηματολόγιο στάλθηκε στους φοιτητές μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, συμπληρώθηκε από αυτούς ηλεκτρονικά και χρησιμοποιήθηκαν διαδικτυακά εργαλεία συλλογής των δεδομένων. Σύμφωνα με τον Παπάνη (2011), η ηλεκτρονική αλληλογραφία και η παραπομπή σε ειδικά σχεδιασμένους ιστότοπους, μπορούν να αποτελέσουν έναν πολύ καλό τρόπο για την καταγραφή στάσεων, απόψεων, γεγονότων, σε συνδυασμό με παράλληλη χρήση ανοιχτών ερωτήσεων, που παρέχουν πλούτο πληροφοριών και ενδυναμώνουν το ερωτηματολόγιο. Συγκεκριμένα τα ηλεκτρονικά ερωτηματολόγια αποτελούν την πιο διαδεδομένη μορφή έρευνας μέσω 77

78 διαδικτύου, όπου ο ερευνητής μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία των απαντήσεων, οι οποίες κωδικοποιούνται αυτόματα και μετατρέπονται σε αρχεία προγραμμάτων στατιστικής επεξεργασίας, ενώ η αξιοπιστία και η εγκυρότητα μπορεί να ελέγχεται ανά πάσα στιγμή και το όργανο μέτρησης να αναπροσαρμόζεται. Έτσι, ο ερευνητής μπορεί να γλιτώσει χρόνο και χρήμα, τα οποία θα αφιερώσει για πιο δημιουργική ανάλυση και διατύπωση θεωρίας. Επιπλέον, η χρήση online ερωτηματολογίων εξαλείφει τον αρνητικό ρόλο της κυρίαρχης προσωπικότητας, η οποία μπορεί να επηρεάσει τις απαντήσεις των υπολοίπων, δίνει περισσότερο χρόνο για αναλογισμό και εμπεριστατωμένες απαντήσεις, αλλά κυρίως εισάγει την ευελιξία στον σχεδιασμό και ανασχεδιασμό της έρευνας (Παπάνης, 2011). Οι ερωτήσεις είναι κυρίως κλειστού τύπου, γιατί ο τύπος αυτός προσφέρεται καλύτερα για στατιστική ανάλυση. Ωστόσο, για να μη περιορίσουμε τον ερωτώμενο υπάρχουν και ορισμένες ανοιχτές ερωτήσεις, προκειμένου να γίνει επιβεβαίωση αλλά και εμπλουτισμός των απαντήσεων που δόθηκαν στις κλειστές ερωτήσεις. Ο σχεδιασμός των ερωτηματολογίων βασίστηκε σε ερωτηματολόγια των Πανεπιστημίων: Brunel University, Penn State University, University of Illinois, Indiana University και Cornell University, που περιέχονται στις ιστοσελίδες τους προκειμένου οι φοιτητές να εξασκηθούν και να ενημερωθούν για το φαινόμενο της λογοκλοπής. Το περιεχόμενο των ερωτήσεων τροποποιήθηκε κατάλληλα προκειμένου να προσαρμοστεί στους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας. Η κάθε ενότητα περιλαμβάνει 5-6 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, μονής επιλογής ή ελεύθερης απάντησης και απαιτούνται συνολικά περίπου 20 λεπτά για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Σύμφωνα με τον Παπάνη (2011), τα μεγαλύτερα ποσοστά συμπλήρωσης επιτυγχάνουν τα διαδικτυακά ερωτηματολόγια, που απαιτούν λιγότερο από 25 λεπτά για να συμπληρωθούν. Ο σύνδεσμος στάλθηκε στους φοιτητές μέσω του λογαριασμού ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που τους παρέχει το Πανεπιστήμιο και τόσο η συμπλήρωση όσο και η υποβολή του πραγματοποιήθηκε ηλεκτρονικά. Μέσα σε διάστημα μίας εβδομάδας, όπου ήταν και η προθεσμία για την υποβολή του ερωτηματολογίου διάστημα που θεωρήθηκε αρκετό ώστε να μην πιεσθούν στο να ανταποκριθούν, συλλέχθηκαν τα αποτελέσματα, ώστε να ακολουθήσει η επεξεργασία τους. Η κατασκευή του ερωτηματολογίου, η ανάλυση των αποτελεσμάτων και η δημιουργία των αντίστοιχων διαγραμμάτων έγινε μέσω του διαδικτυακού εργαλείου esurveys.pro ( Το 78

79 ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε ηλεκτρονικά στην παραπάνω πλατφόρμα όπου είχαν γίνει όλες οι απαραίτητες ενέργειες για την έρευνα, οι οποίες μεγιστοποιούσαν την αξιοπιστία και την εγκυρότητά της. Όσα ισχύουν στην παραδοσιακή έρευνα για τη διασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας, πρέπει να εφαρμόζονται και στα διαδικτυακά ερωτηματολόγια (Παπάνης, 2011). Τέτοιες ενέργειες αφορούσαν: τη χρήση αξιόπιστου και έγκυρου ερωτηματολογίου (Παρασκευόπουλος, 1993), την αναφορά, στην αρχή του ερωτηματολογίου, με τη μορφή συνοδευτικής επιστολής, της ιδιότητας του ερευνητή, του γνωστικού του αντικειμένου, των σκοπών της έρευνας, του τύπου των δεδομένων που συλλέγει, του τρόπου χρήσης τους και του φορέα που το διεξάγει (Παπάνης, 2011), την μελέτη των χαρακτηριστικών του δείγματος, έτσι ώστε η σχεδίαση του ερωτηματολογίου να εγείρει το ενδιαφέρον και να μεγιστοποιήσει τη συνεργασία - συμμετοχή των φοιτητών (Cohen & Manion, 1997, Javeau, 1996), την χρήση επαγγελματικής πλατφόρμας δημιουργίας ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων (Esurveyspro) με τα κατάλληλα εργαλεία εύκολης συλλογής, επεξεργασίας και παρουσίασης πληροφοριών (Κασκάλης κ.α., 2004), την αποστολή ξεχωριστής πρόσκλησης για την διασφάλιση της συναίνεσης των συμμετεχόντων (σκοπός) (Cho & LaRose, 1999), την διαφύλαξη του απορρήτου των ηλεκτρονικών διευθύνσεων των παραληπτών, τη χρήση έγκυρων domain names και ηλεκτρονικών διευθύνσεων και τη γνωστοποίηση των ευρημάτων της έρευνας στους συμμετέχοντες (Cho & LaRose, 1999), την ατομική αποστολή της πρόσκλησης - από το ηλεκτρονικό μήνυμα ( ) του διδάσκοντα - στην ηλεκτρονική θυρίδα του ΠΔΘ ΠΤΔΕ ( duth) του φοιτητή που δήλωσε το μάθημα στο eclass, τη δυνατότητα εξόδου από το ερωτηματολόγιο σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, τη δυνατότητα αποθήκευσης των απαντήσεων του ερωτώμενου και τη διασφάλιση της συνέχειας, αποκλειστικά από το σημείο που πιθανόν να σταμάτησαν, (Παπάνης, 2011), τη δυνατότητα απάντησης στην έρευνα μόνο μία φορά, να αποκλείονται, δηλαδή, πολλαπλές καταθέσεις απαντήσεων από τον ίδιο ερωτώμενο (Παπάνης, 2011), το κλείδωμα της δυνατότητας αποστολής στοιχείων σε άλλους εκτός από τον ερωτηθέντα, προκειμένου να απαντήσουν, 79

80 τη χρήση ξεκάθαρων και συγκεκριμένων ερωτήσεων, που αφήνουν μικρό περιθώριο για παρερμηνείες (Παπάνης, 2011), τη δυνατότητα στον συμμετέχοντα να αποστείλει εκφράζοντας τυχόν απορίες και ζητώντας διευκρινήσεις (Κασκάλης κ.α., 2004) την υποχρεωτική απάντηση σε όλες τις ερωτήσεις για τη μετάβαση από την μια ενότητα στην επόμενη (5 ενότητες), εκτός από τις δύο ανοικτού τύπου ερωτήσεις, τη δυνατότητα ελέγχου της πορείας του ερωτηματολογίου (μη προσπέλαση, ημιτελής συμπλήρωση, πλήρης συμπλήρωση) (Παπάνης, 2011), το φιλικό περιβάλλον του ερωτηματολογίου & την ύπαρξη μπάρας προόδου ενοτήτων (Παπάνης, 2011), καθώς έχει παρατηρηθεί ότι ερωτηματολόγια, που αναγκάζουν τους συμμετέχοντες να απαντήσουν σε όλες τις ερωτήσεις ή να συνεχίσουν μέχρι τέλους τη διαδικασία επενδύοντας πολύ χρόνο, χειρισμοί που είναι περίπλοκοι ή δύσκολα καταληπτοί, προκαλούν πολλές λανθασμένες απαντήσεις, αυξάνουν τα ποσοστά αποχής ή ωθούν τους συμμετέχοντες να απαντούν τυχαία. Τα ονοματεπώνυμα των, έπειτα από ενημέρωση τους, αποθηκεύτηκαν για να συγκριθούν με αντίστοιχο ερωτηματολόγιο που δόθηκε στο τέλος του εξαμήνου, προκειμένου να εξακριβωθεί η αλλαγή ή μη της στάσης τους απέναντι στο θέμα της λογοκλοπής, λόγω της διεξαγωγής του μαθήματος. Στην ανάλυση, όμως, των αποτελεσμάτων δε συμμετείχαν τα προσωπικά τους στοιχεία πέραν του φύλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ερωτηματολόγια, πριν δοθούν στους φοιτητές, συμπληρώθηκαν πιλοτικά από καθηγητές και υποψήφιους διδάκτορες του Ιδρύματος, προκειμένου να διαπιστωθούν τυχόν ασάφειες και παραλείψεις. Η διανομή πιλοτικών ερωτηματολογίων πριν την οριστικοποίηση βοήθησε στην αναδιατύπωση των σκοπών της έρευνας, στην επανεξέταση των ερευνητικών ερωτημάτων και τον αναστοχασμό, στην αποφυγή κατευθυντικών ερωτήσεων ή άσκοπων επαναλήψεων και βοήθησε τον ερευνητή να εκτιμήσει καλύτερα τον χρόνο συμπλήρωσης, την ευκολία πλοήγησης και πρόσβασης στο ερωτηματολόγιο και τις αναλυτικές οδηγίες που πρέπει να δοθούν. Πιο συγκεκριμένα, αρχικά, αναρτήθηκε ως εργασία στην πλατφόρμα η συμμετοχή των φοιτητών στη συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου σχετικού με τη χρήση βιβλιογραφικών πηγών και αναφορών στην ακαδημαϊκή κοινότητα, τις αντιλήψεις των φοιτητών αναφορικά με το τι συνιστά ορθή χρήση βιβλιογραφικών αναφορών και τις αντιδράσεις τους στην κακή χρήση των πηγών κατά τη σύνταξη 80

81 των εργασιών τους, χωρίς, όμως, να προηγηθεί κάποια ενημέρωση των φοιτητών γύρω από το θέμα. Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από 9 ενότητες που σχετίζονται με: 1. προσωπικές πληροφορίες, 2. το σχολικό παρελθόν των φοιτητών, 3. τον ορισμό της λογοκλοπής, 4. τα αίτια που οδηγούν σε αυτήν, 5. στρατηγικές για την αποφυγή της, 6. τη σχέση λογοκλοπής και διαδικτύου, 7. τις πιθανές συνέπειες, 8. τη στάση του πανεπιστημίου και των καθηγητών απέναντι σε κρούσματα λογοκλοπής, σε συνάρτηση με πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού 9. την ανίχνευση της λογοκλοπής. Αναλυτικότερα, η πρώτη ενότητα αφορά σε προσωπικές πληροφορίες και περιλαμβάνει δύο ερωτήσεις κλειστού τύπου προκειμένου να εξακριβωθεί το φύλο και το έτος σπουδών των εκπαιδευομένων. Η δεύτερη ενότητα σχετίζεται με το σχολικό παρελθόν των φοιτητών που συμμετέχουν στην έρευνα και αποτελείται από 6 ερωτήσεις μονής επιλογής και 2 προαιρετικές ελεύθερης απάντησης, οι οποίες εξετάζουν: το κατά πόσο οι φοιτητές στα σχολικά τους χρόνια ήταν ενήμεροι για το φαινόμενο της λογοκλοπής, εάν είχαν διδαχθεί τεχνικές για τη σωστή καταγραφή των πηγών και την αποφυγή της λογοκλοπής, 81

82 πόσο συχνά τους είχε γίνει μια τέτοιου είδους παρατήρηση από τους καθηγητές τους, και σε ποιο βαθμό οι ίδιοι αισθάνονται ότι στο παρελθόν έχουν καταφύγει στη λογοκλοπή. Η τρίτη ενότητα επιχειρεί να αποδώσει τον ορισμό της λογοκλοπής και αποτελείται από: 4 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, όπου οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να επιλέξουν ποιες συνήθεις πρακτικές των φοιτητών θεωρούνται λογοκλοπή, 3 ερωτήσεις βαθμού συμφωνίας, όπου οι εκπαιδευόμενοι δηλώνουν τη γνώμη τους σε υποθετικά σενάρια για την υποβολή μιας εργασίας και 1 ερώτηση αιτιολόγησης. 82

83 Η τέταρτη ενότητα περιλαμβάνει όλες τις πιθανές αιτίες που, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οδηγούν έναν ερευνητή σκόπιμα στη λογοκλοπή και επιχειρείται να εξακριβωθεί, μέσα από 5 ερωτήσεις μονής επιλογής - βαθμού συμφωνίας και 2 ανοιχτού τύπου - αιτιολόγησης, κατά πόσο οι φοιτητές συμφωνούν με τους λόγους αυτούς και ποιοι είναι οι συνηθέστεροι κατά τη γνώμη τους. Τέλος, η ενότητα ολοκληρώνεται με μια συγκεντρωτική ερώτηση πολλαπλής επιλογής με τις πιο 83

84 συνηθισμένες δικαιολογίες των φοιτητών που καταφεύγουν στη λογοκλοπή, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, και οι ίδιοι καλούνται να επιλέξουν ποιες από αυτές θεωρούν αποδεκτές. Στη συνέχεια, η πέμπτη ενότητα παρουσιάζει όλες τις τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής και περιλαμβάνει 6 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής προκειμένου να εξακριβωθεί κατά πόσο οι φοιτητές είναι ενήμεροι για τη σωστή χρήση της τεχνικής της παράφρασης, της περίληψης και της ακριβής παράθεσης κειμένου καθώς και για τους κανόνες χρήσης και καταγραφής των βιβλιογραφικών αναφορών. 84

85 Η έκτη ενότητα επιχειρεί να συνδέσει τη λογοκλοπή με το Διαδίκτυο με 6 ερωτήσεις μονής επιλογής - βαθμού συμφωνίας και 3 ερωτήσεις ανάπτυξης - αιτιολόγησης, όπου οι εκπαιδευόμενοι εκφράζουν την άποψη τους σχετικά με το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν εικόνες και άρθρα αναρτημένα στο Διαδίκτυο και πώς πρέπει να συμπεριλαμβάνονται οι ιστοσελίδες στις βιβλιογραφικές αναφορές. 85

86 Επιπλέον, η έβδομη ενότητα αφορά στις συνέπειες της λογοκλοπής και συγκεκριμένα εξετάζεται, μέσα από 2 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, κατά πόσο οι φοιτητές είναι ενήμεροι για την πολιτική του πανεπιστημίου φοίτησης τους και για τις κυρώσεις που ισχύουν σχετικά με κρούσματα λογοκλοπής και, μέσα από 5 ερωτήσεις βαθμού συμφωνίας, κατά πόσο θεωρείται μια τέτοια πράξη ηθικά κατακριτέα και 86

87 άδικη για το ίδρυμα φοίτησης, τους υπόλοιπους φοιτητές και το συγγραφέα του αρχικού κειμένου. Η όγδοη ενότητα συσχετίζει τη λογοκλοπή αποκλειστικά με την ακαδημαϊκή κοινότητα και παρουσιάζει τη στάση του πανεπιστημίου απέναντι στο φαινόμενο αυτό. Συγκεκριμένα, εξετάζεται μέσα από 2 ερωτήσεις βαθμού συμφωνίας και 1 ερώτηση ανάπτυξης, η στάση των καθηγητών απέναντι στην εμφάνιση κρουσμάτων λογοκλοπής σε εργασίες φοιτητών και η πολιτική του πανεπιστημίου φοίτησης τους ως προς την ενημέρωση και εκπαίδευση των φοιτητών γύρω από το θέμα. 87

88 Τέλος, η ένατη ενότητα έχει τίτλο ανίχνευση της λογοκλοπής και εξετάζει, μέσα από 2 ερωτήσεις βαθμού συμφωνίας και 2 ανάπτυξης, εάν οι φοιτητές θεωρούν εύκολο τον εντοπισμό της πηγής ενός παραφρασμένου κειμένου στο Διαδίκτυο και κατά πόσο μπορεί να αποδειχθεί ότι οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν σε μια εργασία είναι αυτούσιο κείμενο αντιγραμμένο από το Διαδίκτυο. 88

89 8.2.1 Το δείγμα Το δείγμα του πρώτου ερωτηματολογίου περιλαμβάνει 263 φοιτητές (n=263), αριθμός αρκετά ικανοποιητικός σε σχέση με τους 313 που παρακολουθούν το μάθημα και είναι εγγεγραμμένοι χρήστες στην πλατφόρμα, οι οποίοι απάντησαν επιτυχώς και ολοκλήρωσαν εγκαίρως την υποβολή του ερωτηματολογίου. Από την πρώτη ενότητα με τίτλο «Προσωπικές Πληροφορίες», προκύπτει ότι το 12.73% των είναι αγόρια και το 87.27% κορίτσια, ποσοστό σύμφωνο με τη γενικότερη αναλογία αγοριών - κοριτσιών στη συγκεκριμένη σχολή. Διάγραμμα 2: Ποσοστά φύλου Αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι οι φοιτητές ήταν εξοικειωμένοι με τη χρήση υπολογιστών και την πλοήγηση στον Παγκόσμιο Ιστό, λόγω ανάλογων μαθημάτων προηγούμενων εξαμήνων, και είχαν σύνδεση στο διαδίκτυο από το σπίτι τους ή τη σχολή Τα ερευνητικά ερωτήματα Στόχος και των δύο φάσεων της συγκεκριμένης έρευνας, εξετάζοντας σφαιρικά και σε όλες τις διαστάσεις του το φαινόμενο της λογοκλοπής, είναι να διαπιστωθεί κατά πόσο οι φοιτητές είναι ενήμεροι σχετικά με το θέμα και γνωρίζουν τους τρόπους αποφυγής πιθανής ακούσιας λογοκλοπής από μέρους τους. Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν στην έρευνα προκύπτουν από τον ορισμό της λογοκλοπής και εξετάζουν κατά πόσο οι φοιτητές στα πλαίσια ενός εξαμηνιαίου μαθήματος αντιλήφθηκαν και μπόρεσαν να εφαρμόσουν τους κανόνες που ισχύουν για την αναδημοσίευση κειμένου ενός τρίτου και τη σωστή χρήση των βιβλιογραφικών αναφορών. 89

90 Συγκεκριμένα η έρευνα επικεντρώθηκε στην απευθείας λογοκλοπή, η οποία, σύμφωνα με τον Jeffrey Klausman (1999), αποτελεί το πιο συνηθισμένο είδος λογοκλοπής στην πανεπιστημιακή κοινότητα, όπου οι φοιτητές αντιγράφουν αυτούσιες τις λέξεις από μία πηγή και τις παρουσιάζουν ως δικές τους, χωρίς καμία αλλαγή στη γλώσσα, τον τρόπο γραφής ή τη δομή και συνίσταται στην: αντιγραφή αυτούσιου κειμένου, ή μέρους αυτού, χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή ή χωρίς τη σωστή χρήση εισαγωγικών παράφραση ιδεών και θεωριών ενός τρίτου χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στο συγγραφέα αυτούσια μετάφραση ενός ξενόγλωσσου κειμένου χρήση εικόνων χωρίς την κατάλληλη αναφορά στην πηγή πληρωμή ενός τρίτου για τη συγγραφή μιας εργασίας χρήση κειμένου του ίδιου συγγραφέα σε παραπάνω από μία δημοσιευμένες εργασίες Υποθέσεις Οι υποθέσεις του ερευνητή, πριν την ανάλυση των αποτελεσμάτων του ερωτηματολογίου, προέκυψαν τόσο από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση που προηγήθηκε όσο και από την εμπειρία που αποκόμισε στη συναναστροφή του με τους φοιτητές. Οι παραδοχές παρουσιάζονται παρακάτω δομημένες σύμφωνα με τις ενότητες του ερωτηματολογίου. Ενότητα 2 η : Σχετικά με το σχολικό σας παρελθόν Αναμένεται ότι οι φοιτητές, στα σχολικά τους χρόνια,: 1. δεν είχαν ενημερωθεί για το φαινόμενο της λογοκλοπής, 2. δεν είχαν διδαχθεί τεχνικές για τη σωστή καταγραφή των πηγών και την αποφυγή της λογοκλοπής, 3. και, κατά συνέπεια, οι ίδιοι δεν αισθάνονται ότι στο παρελθόν έχουν καταφύγει σε μεγάλο βαθμό στη λογοκλοπή. Ενότητα 3 η : Ορισμός λογοκλοπής Κατά πάσα πιθανότητα, η πλειοψηφία των φοιτητών: 4. θα θεωρήσει ως λογοκλοπή κυρίως το συνδυασμό ιδεών από διάφορες πηγές χωρίς να αναφερθούν, 90

91 5. αλλά πιθανότατα γνωρίζει ότι είναι δυνατή η ενσωμάτωση εικόνων όταν γίνεται κατάλληλη αναφορά στην πηγή 6. και ότι αποτελεί ακαδημαϊκή ανεντιμότητα η υποβολή της ίδιας εργασίας σε δύο διαφορετικά μαθήματα, χωρίς την ενημέρωση των υπεύθυνων καθηγητών. Ενότητα 4 η : Αιτίες λογοκλοπής Όσον αφορά στις πιθανές αιτίες που οδηγούν τους φοιτητές στη σκόπιμη λογοκλοπή, πιθανολογείται ότι θα επιλεχθούν ως οι συνηθέστερες: 7. το γεγονός ότι οι καθηγητές δε φαίνονται να ενδιαφέρονται για το θέμα 8. και ότι οι φοιτητές θεωρούν ότι οι εργασίες που τους αναθέτονται είναι πέρα των προσωπικών τους δυνατοτήτων. 9. Ακόμα, αναμένεται οι φοιτητές να επιλέξουν την άγνοια ή την έλλειψη πρόθεσης ως αποδεκτές δικαιολογίες για την καταφυγή στη λογοκλοπή. Ενότητα 5 η : Στρατηγικές για αποφυγή της λογοκλοπής Σχετικά με τις στρατηγικές για την αποφυγή της λογοκλοπής, πιθανολογείται ότι: 10. οι φοιτητές θα γνωρίζουν ότι το πανεπιστήμιο φοίτησης του συγγραφέα δε χρειάζεται να συμπεριληφθεί στη βιβλιογραφική αναφορά, 11. αλλά πρέπει να αναφερθεί η πηγή και ο αριθμός της σελίδας που βρίσκεται το κείμενο. 12. Αντίθετα, λιγότεροι αναμένεται να γνωρίζουν ότι το αυτούσιο κείμενο πρέπει να τοποθετηθεί σε εισαγωγικά 13. ή ότι χρειάζεται η βιβλιογραφική αναφορά ακόμα και ενός ξενόγλωσσου κειμένου που μεταφράστηκε. 14. Τέλος, η πλειοψηφία των φοιτητών ενδέχεται να θεωρεί ότι δε χρειάζεται να συμπεριληφθεί στη βιβλιογραφική αναφορά μία πληροφορία που υπάρχει σε διάφορες πηγές και είναι γνωστή σε μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Ενότητα 6 η : Λογοκλοπή - Διαδίκτυο Σε γενικές γραμμές, εξαιτίας της εξοικείωσης των φοιτητών με το διαδίκτυο αναμένεται ότι θα γνωρίζουν ότι: 91

92 15. ένα άρθρο από ηλεκτρονική εφημερίδα αναρτημένη στο Διαδίκτυο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα, χωρίς βιβλιογραφική αναφορά, 16. η χρήση πληροφοριών αναρτημένων στο Διαδίκτυο χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή, θεωρείται λογοκλοπή 17. είναι δυνατόν για κάποιον να εντοπίσει κείμενο αντιγραμμένο από το Διαδίκτυο που χρησιμοποιήθηκε αυτούσιο. Ενότητα 7 η : Συνέπειες Λογοκλοπής Σχετικά με τις πιθανές τιμωρίες, λόγω λογοκλοπής, στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο, οι φοιτητές πιθανότατα θα θεωρήσουν ότι: 18. δεν υπάρχει ή δεν είναι γνωστή κάποια σχετική τιμωρία 19. η αντιγραφή μιας εργασίας είναι ανέντιμη πράξη κυρίως για την υπόλοιπη τάξη, παρά για το πανεπιστήμιο ή το συγγραφέα του αρχικού κειμένου, γιατί ενώ οι υπόλοιποι επεξεργάζονται τις πληροφορίες με το δικό τους τρόπο, αυτός που καταφεύγει στη λογοκλοπή ενδέχεται τελικά να πάρει μεγαλύτερο βαθμό. Ενότητα 8 η : Λογοκλοπή - Στάση πανεπιστημίου Όσον αφορά στο πώς αντιμετωπίζουν οι καθηγητές και το πανεπιστήμιο το θέμα της λογοκλοπής, οι φοιτητές ενδέχεται να γνωρίζουν εάν: 20. υπάρχουν ιστοσελίδες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι καθηγητές προκειμένου να αναζητήσουν τις πηγές των πληροφοριών που χρησιμοποιήθηκαν στις εργασίες των φοιτητών 21. το πανεπιστήμιο περιέχει στην ιστοσελίδα του πληροφορίες σχετικές με το θέμα της λογοκλοπής. Ενότητα 9 η : Ανίχνευση λογοκλοπής Στην ενότητα αυτή, η οποία αποτελείται από 2 ερωτήσεις βαθμού συμφωνίας, πιθανολογείται ότι οι φοιτητές ήδη θα γνωρίζουν ότι: 22. γίνεται ολοένα ευκολότερο για κάποιον να εντοπίσει στο Διαδίκτυο, όχι μόνο την πηγή ενός ολόκληρου κειμένου ή άρθρου, αλλά ακόμα και την πηγή από φράσεις ή παραφρασμένες προτάσεις που περιέχονται σε ένα κείμενο 92

93 23. και ότι είναι πρακτικά δυνατόν να εντοπιστεί και να αποδειχθεί ότι οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν σε μια εργασία είναι αυτούσιο κείμενο αντιγραμμένο από το Διαδίκτυο Ανάλυση Αποτελεσμάτων Στη συγκεκριμένη ενότητα θα παρουσιασθούν τα αποτελέσματα του πρώτου κατά σειρά ερωτηματολογίου που δόθηκε στους φοιτητές του Τμήματος κατά τη διάρκεια της έρευνας. Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου ομαδοποιούνται σε 9 ενότητες και με τον ίδιο τρόπο θα παρουσιαστούν και τα αντίστοιχα αποτελέσματα. Ενότητα 2 η : Σχετικά με το σχολικό σας παρελθόν 1. Πριν τη φοίτηση σας στο πανεπιστήμιο, σας είχε ποτέ εξηγηθεί ή αναφερθεί στο σχολείο η λέξη λογοκλοπή; Ποσοστό Αριθμός Ναι 48.52% 131 Όχι 32.59% 88 Ίσως 18.89% 51 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Στην πρώτη ερώτηση (ερώτηση μονής επιλογής) αναφορικά με το σχολικό παρελθόν των φοιτητών, 131 συμμετέχοντες (48.52%) απάντησαν «τους έχει εξηγηθεί ή αναφερθεί στο σχολείο η λέξη λογοκλοπή» ενώ αθροιστικά σχεδόν οι υπόλοιποι μισοί, συγκεκριμένα 139 φοιτητές απάντησαν «Όχι» και «Ίσως» (ποσοστά 32.59% και 18.89% αντίστοιχα). Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι για όσους επέλεξαν «Ναι» ακολουθούσε μία ερώτηση ανάπτυξης «Αν ναι, από ποιόν;», όπου όλοι οι συμμετέχοντες απάντησαν από δασκάλους ή καθηγητές, φιλολόγους ως επί το πλείστον. 2. Πριν τη φοίτηση σας στο πανεπιστήμιο, είχατε διδαχθεί τη σωστή καταγραφή των βιβλιογραφικών αναφορών; Ποσοστό Αριθμός Ναι 14.81% 40 Όχι 80.00% 216 Δε γνωρίζω 5.19% 14 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 93

94 Στη δεύτερη ερώτηση της κατηγορίας αυτής, παρατηρείται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των φοιτητών, συγκεκριμένα 216 (80%), επέλεξαν «όχι», στοιχείο που δείχνει ότι δεν έχουν διδαχθεί ποτέ τη σωστή καταγραφή των βιβλιογραφικών αναφορών, ενώ τους έχει γίνει λόγος γενικότερα για τη λογοκλοπή, όπως προκύπτει από την προηγούμενη ερώτηση. 3. Πριν τη φοίτηση σας στο πανεπιστήμιο, είχατε διδαχθεί άλλες τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής; Ποσοστό Αριθμός Ναι 8.15% 22 Όχι 81.48% 220 Δε γνωρίζω 10.37% 28 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 Στην ερώτηση αυτή, 220 φοιτητές (81.48%), δηλώνουν ότι δεν είχαν διδαχθεί, στη διάρκεια των σχολικών τους χρόνων, άλλες τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής. Για όσους έχουν επιλέξει «Ναι», δηλαδή για 22 φοιτητές (8.15%), ακολουθεί η ερώτηση ανάπτυξης «Αν ναι, παρακαλούμε να τις κατονομάσετε.», όπου έγινε κατά κύριο λόγο αναφορά «στη χρήση εισαγωγικών σε κείμενα αντιγραμμένα αυτούσια από μια πηγή» και «στην αναφορά του συγγραφέα στη βιβλιογραφία». Μόλις 2 απαντήσεις κατονομάζουν και επεξηγούν την τεχνική της παράφρασης και της περίληψης. 4. Πριν τη φοίτηση σας στο πανεπιστήμιο, σας είχε τονιστεί ότι η λογοκλοπή θα αποτελεί αργότερα ανάρμοστη ακαδημαϊκή συμπεριφορά; Ποσοστό Αριθμός Ναι 38.15% 103 Όχι 50.74% 137 Δε γνωρίζω 11.11% 30 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 4 Στην τέταρτη ερώτηση, οι απόψεις των φοιτητών ποικίλλουν, με 137 φοιτητές (50.74%), δηλαδή λίγο περισσότερους από τους μισούς, να επιλέγουν ότι δεν τους 94

95 είχε τονιστεί ότι η λογοκλοπή θα αποτελεί ακαδημαϊκή ανεντιμότητα και τους υπόλοιπους 133 (ποσοστό αθροιστικά 49.26%) να επιλέγουν «Ναι» ή «Δε γνωρίζω». Στην επιλογή «Δε γνωρίζω» ενδεχομένως συμπεριλαμβάνονται όσοι δεν γνωρίζουν ή δεν είναι σίγουροι εάν είχε αναλυθεί το φαινόμενο της λογοκλοπής σε αυτή του τη διάσταση, σε σχέση, δηλαδή, με τις συνέπειες στην μετέπειτα πανεπιστημιακή εξέλιξη των μαθητών. 5. Ένας απλός ορισμός της «λογοκλοπής» είναι «η αυτούσια αντιγραφή λέξεων ή ιδεών ενός άλλου συγγραφέα και η οικειοποίηση τους σε μια άλλη εργασία ως πρωτότυπο κείμενο». Με άλλα λόγια, δεν είναι Ποσοστό Αριθμός εμφανές ποιες λέξεις είναι πρωτότυπες και ποιες είναι άλλου συγγραφέα. Πόσο συχνά κάποιος από τους καθηγητές σας στο σχολείο, σας έκανε την παρατήρηση (με γραπτά ή προφορικά σχόλια) ότι έχετε κάνει ένα τέτοιου είδους λάθος στις εργασίες σας; ποτέ 51.48% ή 2 φορές 39.63% 107 Περισσότερες από 2 φορές Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης % 24 Στην πέμπτη ερώτηση, δίνεται ένας απλός ορισμός της λογοκλοπής και τονίζεται το γεγονός ότι πρακτικά εντοπίζεται όταν δεν είναι εμφανές ποιες φράσεις ανήκουν σε άλλο συγγραφέα. Με βάση αυτό, οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πόσο συχνά τους έχει γίνει παρατήρηση εξαιτίας ενός τέτοιου λάθους στην εργασία τους. Λίγο περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες, συγκεκριμένα 139 (51.48%) απάντησαν «Ποτέ» και μόλις 24 (8.89%) επέλεξαν «Περισσότερες από 2 φορές». 6. Κατά τη γνώμη σας, σε ποιο βαθμό αισθάνεστε ότι έχετε αντιγράψει τα λόγια ή τις ιδέες άλλων συγγραφέων σε γραπτές εργασίες σας στα πλαίσια του σχολείου ή του πανεπιστημίου χωρίς να αναφέρετε την πηγή; Ποσοστό Αριθμός ποτέ 17.04% 46 λίγο 75.56% 204 πολύ 7.41% 20 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 6 95

96 Στην τελευταία ερώτηση της συγκεκριμένης ενότητας, ζητείται από τους συμμετέχοντες να κάνουν την αυτοκριτική τους σχετικά με το βαθμό που οι ίδιοι αισθάνονται ότι έχουν καταφύγει στη λογοκλοπή. Η πλειοψηφία των, δηλαδή 204 φοιτητές (75.56%), παραδέχτηκε ότι «Λίγο» έχει καταφύγει στη λογοκλοπή σε γραπτές εργασίες στα πλαίσια του σχολείου ή του πανεπιστημίου, ενώ μόλις 46 (17.04%) επέλεξαν το «Ποτέ». Το γεγονός ότι οι φοιτητές παραδέχονται ότι έχουν διαπράξει λογοκλοπή στις εργασίες τους, παρόλο που δεν τους γίνεται συχνά κατάλληλη παρατήρηση από τους καθηγητές, αποδεικνύει ότι έχουν υπόψη τους, σε γενικές γραμμές, την έννοια της λογοκλοπής, χωρίς όμως να μπορούν να την κατονομάσουν ή να την εντοπίσουν σε κάθε μορφή της. Ενότητα 3 η : Ορισμός λογοκλοπής 1. Ποια/ές από τα παρακάτω πρακτικές θεωρείται λογοκλοπή; Α) Να αλλάξετε μερικές λέξεις σε μία πρόταση και να τη χρησιμοποιήσετε ως δική σας. Β) Να παραθέσετε μία μοναδική φράση ενός τρίτου και να συμπεριλάβετε τα στοιχεία του συγγραφέα. Γ) Να συνδυάσετε ιδέες από περισσότερες της μίας πηγής, χωρίς να τις αναφέρετε. Δ) Να υποβάλετε μία εργασία που έγραψε τρίτος έναντι αμοιβής. Ε) Να χρησιμοποιήσετε στην εργασία σας αυτούσια τις ιδέες ενός τρίτου, εφόσον αναφέρετε την πηγή. Ποσοστό Αριθμός 28.21% % % % % 50 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Στην πρώτη ερώτηση της ενότητας αυτής, δίνονται στους συμμετέχοντες πέντε εναλλακτικές απαντήσεις, ώστε να επιλέξουν ποια πρακτική θεωρούν λογοκλοπή. Αξίζει να τονιστεί ότι όλες οι πρακτικές που περιγράφονται είναι είδη λογοκλοπής, επομένως η παραπάνω ερώτηση έχει σκοπό να εντοπίσει ποια αναγνωρίζουν οι περισσότεροι φοιτητές ως λογοκλοπή και επομένως ποια τους είναι πιο οικεία, επειδή είτε οι ίδιοι είτε κάποιος από τους συμφοιτητές τους έχει προβεί σε αντίστοιχη ενέργεια. 96

97 Διάγραμμα 3: Ποσοστά απαντήσεων ερώτησης 1 Όπως προκύπτει και από το παραπάνω διάγραμμα, οι περισσότεροι φοιτητές, συγκεκριμένα 193 (30.93%), επέλεξαν «το συνδυασμό ιδεών από διάφορες πηγές χωρίς να αναφερθούν», ενώ 176 (28.21%) «την αλλαγή μερικών λέξεων σε μια πρόταση» και 173 (27.72%) «την υποβολή μιας εργασίας που έγραψε κάποιος τρίτος έναντι αμοιβής». Αντίθετα, «την αποκλειστική χρήση σε μια εργασία αυτούσιων ιδεών ενός τρίτου με αναφορά στην πηγή» και «την παράθεση μιας μοναδικής φράσης ενός τρίτου με αναφορά στο συγγραφέα» επέλεξαν αντίστοιχα 50 (8.01%) και 32 φοιτητές (5.13%). Στην πραγματικότητα, τα δύο αυτά είδη λογοκλοπής είναι τα πιο δύσκολα να εντοπιστούν, γιατί οι πρακτικές αυτές θα ήταν αποδεκτές, εφόσον έκαναν λόγο για χρήση εισαγωγικών στην παράθεση των αυτούσιων φράσεων ενός τρίτου. 2. Ποιο από τα παρακάτω αποτελεί περίπτωση λογοκλοπής; Α) Η υποβολή μιας εργασίας που έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε άλλο μάθημα. Β) Η διαφωνία του συγγραφέα με τα λεγόμενα της πηγής που παραθέτει. Γ) Η πολύ κοντινή παράφραση στην πηγή. Ποσοστό Αριθμός 53.20% % % 150 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 97

98 Στη δεύτερη ερώτηση δίνονται 3 πρακτικές ως εναλλακτικές απαντήσεις και οι φοιτητές καλούνται να επιλέξουν ποιες αποτελούν περιπτώσεις λογοκλοπής. Οι δύο απαντήσεις που συγκέντρωσαν τα μεγαλύτερα ποσοστά είναι κατά σειρά «η υποβολή μιας εργασίας που έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε άλλο μάθημα», που επέλεξαν 183 φοιτητές (53.20%), και ακολουθεί «η πολύ κοντινή παράφραση στην πηγή», που επέλεξαν 150 φοιτητές (43.31%). Η δεύτερη επιλογή, που είναι «η διαφωνία του συγγραφέα με τα λεγόμενα της πηγής που παραθέτει» έλαβε μόλις το ποσοστό του 3.49% (12 φοιτητές). Τα παραπάνω ποσοστά φανερώνουν ότι οι φοιτητές εκτίμησαν σωστά, γιατί η πρακτική που έλαβε το μικρότερο ποσοστό δεν αποτελεί περίπτωση λογοκλοπής. 3. Χρειάζεται να αναφερθεί η πηγή στην ενσωμάτωση αυτούσιων τμημάτων του έργου κάποιου τρίτου όταν: Ποσοστό Αριθμός Α) Πρόκειται για άρθρο επιστημονικής έρευνας % 251 Β) Την έγραψε φίλος σας % 57 Γ) Πρόκειται για πληροφορία ευρέως γνωστή. Δ) Πρόκειται για την ανάλυσή σας επί του αρχικού έργου % % 129 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 Στην ερώτηση αυτή οι φοιτητές καλούνται να επιλέξουν σε ποια περίπτωση, που ενσωματώνονται αυτούσια τμήματα έργου κάποιου τρίτου, χρειάζεται να γίνει βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή. Οι δύο πρώτες επιλογές που δίνονται είναι σωστές και οι δύο τελευταίες λανθασμένες. Την απάντηση «όταν πρόκειται για άρθρο επιστημονικής έρευνας», που είναι και η πιο προφανής επιλογή, επέλεξαν 251 φοιτητές (45.55%). Αντίθετα, η περίπτωση που «την έγραψε κάποιος φίλος» κατέλαβε ποσοστό 10.34% (57 φοιτητές), ενώ πρόκειται για μία σωστή απάντηση. Τέλος, τις δύο τελευταίες απαντήσεις, παρόλο που ήταν λανθασμένες, επέλεξαν αθροιστικά 243 φοιτητές (44.10%), γεγονός που δείχνει τη σύγχυση των φοιτητών σχετικά με το ποια πληροφορία πρέπει να περιλαμβάνεται στις βιβλιογραφικές αναφορές. 98

99 4. Η χρήση πολυμέσων, όπως γραφήματα, φωτογραφίες, βίντεο ή αρχεία ήχου σε εργασία ή σε παρουσίαση, είναι αποδεκτή όταν: Ποσοστό Αριθμός Α) Υπάρχουν στο σχολικό ή πανεπιστημιακό σας εγχειρίδιο % 90 Β) Υπάρχουν στο Διαδίκτυο % 56 Γ) Απεικονίζουν κατάλληλα ένα σημείο της εργασίας σας % 162 Δ) Γίνεται αναφορά στην αρχική πηγή % 179 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 4 Η τέταρτη ερώτηση σχετίζεται με τη χρήση πολυμέσων (γραφημάτων, εικόνων κ.λπ.) σε μία εργασία και οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν σε ποια περίπτωση μια τέτοια πράξη είναι αποδεκτή. Η μοναδική σωστή απάντηση είναι όταν «γίνεται αναφορά στην αρχική πηγή», την οποία επέλεξαν 179 φοιτητές (36.76%). Παρόλα αυτά οι τρεις υπόλοιπες λανθασμένες απαντήσεις αθροιστικά έλαβαν ποσοστό 63.24% (308 φοιτητές), με πρώτη την απάντηση «όταν απεικονίζουν κατάλληλα σημείο της εργασίας», την οποία επέλεξαν 162 φοιτητές (33.26%). Τα παραπάνω ποσοστά αποδεικνύουν ότι η άγνοια των φοιτητών είναι περισσότερο εμφανής, όταν πρόκειται για τη χρήση πολυμέσων. 5. Μπορεί να θεωρηθεί ακαδημαϊκή ανεντιμότητα η υποβολή της ίδιας εργασίας σε δύο διαφορετικά μαθήματα χωρίς την ενημέρωση των υπεύθυνων καθηγητών. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 0.00% 0 Διαφωνώ 13.64% 36 Δεν έχω αποφασίσει 7.95% 21 Συμφωνώ 46.97% 124 Συμφωνώ απόλυτα 22.35% 59 Δε γνωρίζω 9.09% 24 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 5 99

100 Η πέμπτη ερώτηση είναι μονής επιλογής - βαθμού συμφωνίας, όπου οι φοιτητές καλούνται να επιλέξουν κατά πόσο «θεωρούν ακαδημαϊκή ανεντιμότητα την υποβολή της ίδιας εργασίας σε δύο διαφορετικά μαθήματα χωρίς την ενημέρωση των υπεύθυνων καθηγητών». Οι συμμετέχοντες δηλώνουν την άποψη τους με μια επιλογή συμφωνίας, οι οποίες κυμαίνονται από το «διαφωνώ απόλυτα» μέχρι το «συμφωνώ απόλυτα», συμπεριλαμβανομένου και του «δε γνωρίζω». Όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα, οι συμμετέχοντες που επέλεξαν «συμφωνώ» και «συμφωνώ απόλυτα» είναι 183, ξεπερνούν, δηλαδή, αθροιστικά το 60%, ενώ μόλις 36 φοιτητές (13.64%) επέλεξαν «διαφωνώ» και κανένας δεν επέλεξε «διαφωνώ απόλυτα». Διάγραμμα 4: Ποσοστά απαντήσεων ερώτησης 5 Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η ερώτηση αυτή κάνει λόγο ουσιαστικά για την αυτολογοκλοπή (self-plagiarism), η οποία συμβαίνει όταν ένας συγγραφέας ξαναχρησιμοποιεί κομμάτια από παλαιότερες δικές του εργασίες που ήδη έχουν δημοσιευθεί και αξιολογηθεί. Στην ερώτηση αιτιολόγησης που ακολουθεί, γίνεται ξεκάθαρο από τα λεγόμενα των συμμετεχόντων, ότι παρόλο που θεωρούν ανέντιμη την πράξη αυτή, δεν κάνουν λόγο για αυτό το είδος της λογοκλοπής, αλλά εστιάζουν το πρόβλημα στην εξαπάτηση των καθηγητών και στην αδικία απέναντι στους υπολοίπους που έγραψαν δύο διαφορετικές εργασίες. Όσοι επέλεξαν ότι δε το θεωρούν ακαδημαϊκή ανεντιμότητα, το δικαιολόγησαν σε γενικές γραμμές αναφέροντας ότι «η εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή και μπορεί να τη χρησιμοποιήσει όπου ο ίδιος κρίνει». Κατά συνέπεια, επιβεβαιώνεται από την ερώτηση αυτή, η διχογνωμία 100

101 που επικρατεί στην πανεπιστημιακή κοινότητα αναφορικά με την ύπαρξη ή μη του φαινομένου αυτού ως περίπτωση της λογοκλοπής. 6. Δε χρειάζεται να καταγράφεται η πηγή για αριθμητικά δεδομένα και γραφήματα, γιατί θεωρούνται ως πληροφορία ευρέως γνωστή. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 12.50% 33 Διαφωνώ 49.62% 131 Δεν έχω αποφασίσει 10.98% 29 Συμφωνώ 13.64% 36 Συμφωνώ απόλυτα 1.89% 5 Δε γνωρίζω 11.36% 30 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 6 Η έκτη ερώτηση αφορά σε αριθμητικά δεδομένα και γραφήματα και οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν εάν θεωρούνται πληροφορία ευρέως γνωστή και, επομένως, δε χρειάζεται να καταγράφεται η πηγή. Περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες, δηλαδή συνολικά 164 (62.12%) επέλεξαν σωστά τις απαντήσεις «διαφωνώ» και «διαφωνώ απόλυτα», ενώ μόλις 41 φοιτητές (14.53%) συμφώνησαν ότι δε χρειάζεται να συμπεριληφθούν στις βιβλιογραφικές αναφορές. Ωστόσο, αξιοσημείωτα είναι τα ποσοστά των απαντήσεων «δε γνωρίζω» και «δεν έχω αποφασίσει», που κατέλαβαν 11.36% (30 φοιτητές) και 10.98% (29 φοιτητές) αντίστοιχα, γεγονός που αποδεικνύει την άγνοια μερίδας φοιτητών σχετικά με πρακτικούς τρόπους για την αποφυγή της λογοκλοπής. 7. Εάν συμπεριλάβετε σε εργασία σας τα λεγόμενα κάποιου από μία διάλεξη στην τηλεόραση, δε χρειάζεται να αναφερθεί η πηγή γιατί δεν αποτελούν γραπτό κείμενο. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 12.50% 33 Διαφωνώ 43.18% 114 Δεν έχω αποφασίσει 12.88% 34 Συμφωνώ 14.77% 39 Συμφωνώ απόλυτα 3.41% 9 Δε γνωρίζω 13.26% 35 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 7 101

102 Στην ίδια αναλογία κυμαίνονται και τα ποσοστά της έβδομης ερώτησης που αφορά στα λεγόμενα ενός τρίτου σε μία διάλεξη στην τηλεόραση. Πρόκειται, δηλαδή, για λεγόμενα που δεν αποτελούν γραπτό κείμενο και οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν εάν χρειάζεται να αναφερθεί η πηγή. Ομοίως με την προηγούμενη ερώτηση, αθροιστικά 147 φοιτητές (55.68%) επέλεξαν τις δύο σωστές απαντήσεις («διαφωνώ» και «διαφωνώ απόλυτα»), ενώ μόλις 48 φοιτητές (18.18%) επέλεξαν τις δύο λανθασμένες («συμφωνώ» και «συμφωνώ απόλυτα»). Επίσης, αξίζουν να αναφερθούν οι απαντήσεις «δεν έχω αποφασίσει», που επέλεξαν 34 φοιτητές (12.88%) και «δε γνωρίζω», που επέλεξαν 35 φοιτητές (13.26%), ποσοστά που δείχνουν τη σύγχυση των φοιτητών για την παράθεση βιβλιογραφίας σε ειδικές περιπτώσεις, όπως ο προφορικός λόγος. Ενότητα 4 η : Αιτίες λογοκλοπής Οι πρώτες πέντε ερωτήσεις της ενότητας αυτής είναι μονής επιλογής - βαθμού συμφωνίας και παρουσιάζουν τις πέντε συνηθέστερες, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, αιτίες που οι ερευνητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή, και οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν ποια από αυτές τους βρίσκει σύμφωνους και ποια όχι. 1. Πολλοί φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή επειδή είναι πολύ πιεσμένοι χρονικά. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 3.03% 8 Διαφωνώ 32.95% 87 Δεν έχω αποφασίσει 5.68% 15 Συμφωνώ 45.83% 121 Συμφωνώ απόλυτα 8.33% 22 Δε γνωρίζω 4.17% 11 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Συγκεκριμένα, στην πρώτη ερώτηση παρουσιάζεται ως αιτία η «έλλειψη χρόνου των φοιτητών», με την οποία συμφωνούν αθροιστικά 143 φοιτητές (54.16%), δηλαδή λίγο περισσότεροι από τους μισούς. Αντίθετα, 95 φοιτητές (35.98%) διαφωνούν με την παραπάνω δικαιολογία, ενώ 26 φοιτητές (9.85%) δεν εκφράζουν συγκεκριμένη άποψη, επιλέγοντας «δεν έχω αποφασίσει» ή «δε γνωρίζω». 102

103 2. Πολλοί φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή επειδή θεωρούν ότι το έργο τους δεν είναι αρκετά καλό. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 1.14% 3 Διαφωνώ 14.02% 37 Δεν έχω αποφασίσει 5.30% 14 Συμφωνώ 68.18% 180 Συμφωνώ απόλυτα 6.82% 18 Δε γνωρίζω 4.55% 12 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 Η δεύτερη ερώτηση της ενότητας αυτής, αναφέρεται στη χαμηλή αυτοεκτίμηση φοιτητών, οι οποίοι θεωρούν ότι «το δικό τους έργο δεν είναι αρκετά καλό», με συνέπεια να καταφεύγουν στη λογοκλοπή για να πετύχουν ένα καλύτερο συγγραφικό αποτέλεσμα. Με την παραπάνω άποψη συμφωνούν συνολικά 198 φοιτητές (75.00%), ποσοστό αρκετά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της προηγούμενης ερώτησης, ενώ διαφωνούν 40 φοιτητές (15.16%). 3. Πολλοί φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή επειδή ο υπεύθυνος καθηγητής δε φαίνεται να έχει πρόβλημα ή να ενδιαφέρεται για το θέμα. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 4.55% 12 Διαφωνώ 28.79% 76 Δεν έχω αποφασίσει 9.85% 26 Συμφωνώ 40.15% 106 Συμφωνώ απόλυτα 7.20% 19 Δε γνωρίζω 9.47% 25 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 103

104 Η τρίτη ερώτηση αναφέρει την αδιαφορία των καθηγητών ως την πιθανή αιτία που οι φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή. Ωστόσο, με τη δικαιολογία αυτή φαίνεται ότι συμφωνούν συνολικά 125 φοιτητές (47.35%), ενώ διαφωνούν 88 (33.34%). Τέλος, μεγαλύτερο παρουσιάζεται το ποσοστό στις επιλογές «δεν έχω αποφασίσει» και «δε γνωρίζω» σε σχέση με αυτό των προηγούμενων ερωτήσεων (9.85% και 9.47% αντίστοιχα), στοιχείο που δείχνει ότι μερίδα φοιτητών δεν είναι ενήμερη για τον τρόπο που διαχειρίζονται οι υπεύθυνοι καθηγητές κρούσματα λογοκλοπής. 4. Πολλοί φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή επειδή οι εργασίες που τους αναθέτονται είναι πέραν των προσωπικών τους δυνατοτήτων. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 4.92% 13 Διαφωνώ 34.09% 90 Δεν έχω αποφασίσει 7.58% 20 Συμφωνώ 40.91% 108 Συμφωνώ απόλυτα 6.44% 17 Δε γνωρίζω 6.06% 16 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 4 Η τέταρτη ερώτηση της ενότητας αυτής παρουσιάζει μια ακόμα πιθανή αιτία που οι φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή, η οποία σχετίζεται με το γεγονός ότι θεωρούν ότι «οι εργασίες που τους αναθέτονται είναι πέραν των προσωπικών τους δυνατοτήτων». Με την παραπάνω άποψη συμφωνούν συνολικά 125 φοιτητές (47.35%) και διαφωνούν 103 (39.01%). 104

105 5. Πολλοί φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή επειδή το επιχείρησαν και στο παρελθόν και δεν τιμωρήθηκαν. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 1.14% 3 Διαφωνώ 10.61% 28 Δεν έχω αποφασίσει 5.68% 15 Συμφωνώ 53.41% 141 Συμφωνώ απόλυτα 10.61% 28 Δε γνωρίζω 18.56% 49 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 5 Η τελευταία πιθανή αιτία παρουσιάζεται στην πέμπτη ερώτηση της ενότητας αυτής και έχει να κάνει με τους φοιτητές που κατ επανάληψη έχουν καταφύγει στη λογοκλοπή, γιατί δεν τιμωρούνται. Με την αιτία αυτή συμφωνούν αθροιστικά 169 φοιτητές (64.02%) και διαφωνούν μόλις 31 (11.75%). Την ερώτηση αυτή ακολουθεί μία περαιτέρω ανάλυση της απάντησής τους με ανοικτού τύπου ερώτηση, όπου οι συμμετέχοντες καλούνται να περιγράψουν εάν έχουν αντιληφθεί τέτοιου είδους περιστατικά κατά τη διάρκεια της φοίτησης τους. Από τις απαντήσεις των φοιτητών προκύπτει ότι μόλις 31 φοιτητές (19.4%) από τους 160 που απάντησαν στην ερώτηση παραδέχτηκαν και περιέγραψαν τέτοια περιστατικά που συνέβησαν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, ενώ οι υπόλοιποι 129 φοιτητές (ποσοστό 80.6%) απάντησαν ότι «δεν έχουν αντιληφθεί κάποιο περιστατικό» ή «δε γνωρίζουν». Σε μια προσπάθεια να ομαδοποιηθούν τα ποσοστά των παραπάνω ερωτήσεων και να συγκριθούν μεταξύ τους, ώστε να προκύψει η πιο συνηθισμένη αιτία που οι φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή, προέκυψε το διάγραμμα που ακολουθεί: 105

106 Ποσοστά συμφωνίας- διαφωνίας 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 54,16% 35,98% είναι πολύ πιεσμένοι χρονικά 75,00% 15,16% το έργο τους δεν είναι αρκετά καλό 47,35% 47,35% 39,01% 33,34% ο υπεύθυνος καθηγητής δε φαίνεται να έχει πρόβλημα ή να ενδιαφέρεται για το θέμα οι εργασίες που τους ανατίθενται είναι πέραν των προσωπικών τους δυνατοτήτων 64,02% 11,75% το επιχείρησαν και στο παρελθόν και δεν τιμωρήθηκαν Συμφωνεί Διαφωνεί Αιτίες λογοκλοπής Διάγραμμα 5: Συγκεντρωτικά ποσοστά απαντήσεων ενότητας 4 Παρατηρώντας το παραπάνω διάγραμμα, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι 198 φοιτητές (75.00%) θεωρούν το γεγονός ότι «το έργο τους δεν είναι αρκετά καλό», ως τη βασική αιτία που καταφεύγουν στη λογοκλοπή. Ως δεύτερη αιτία θεωρείται από 169 φοιτητές (64.02%) το γεγονός ότι «η λογοκλοπή παραμένει ατιμώρητη», ενώ λιγότερο σημαντική θεωρούν την αιτία ότι «οι εργασίες που τους αναθέτονται είναι πέραν των προσωπικών τους δυνατοτήτων», η οποία έλαβε και το μεγαλύτερο ποσοστό διαφωνίας (39.01%). Η τελευταία ερώτηση της ενότητας αυτής είναι συγκεντρωτική και παρουσιάζει τις αιτίες που αναφέρθηκαν σε προηγούμενες ερωτήσεις. Οι συμμετέχοντες καλούνται αυτή τη φορά να επιλέξουν, όχι ποια αιτία θεωρούν συνηθέστερη, αλλά «ποια θεωρούν αποδεκτή για να καταφύγει ένας φοιτητής στη λογοκλοπή». Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η συγκεκριμένη ερώτηση είναι «πολλαπλής επιλογής», δηλαδή οι συμμετέχοντες μπορούν να επιλέξουν όσες απαντήσεις θεωρούν σωστές, χωρίς κάποιο περιορισμό στον αριθμό. Κατά συνέπεια, συνολικά δόθηκαν 473 απαντήσεις και με βάση το νούμερο αυτό προκύπτουν και τα ποσοστά που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. 106

107 6. Ποιες από τις παρακάτω δικαιολογίες είναι αποδεκτές για καταφυγή στη λογοκλοπή; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Ποσοστό Αριθμός Α) Έλλειψη πρόθεσης από μέρους του φοιτητή για λογοκλοπή % 112 Β) Άγνοια του φοιτητή για το εάν έχει καταφύγει στη λογοκλοπή % 175 Γ) Η πλειοψηφία των φοιτητών καταφεύγει στη λογοκλοπή, άρα 2.48% 12 είναι αποδεκτή πράξη. Δ) Υπάρχει πίεση χρόνου % 93 Ε) Δεν υπάρχει αποδεκτή δικαιολογία για τη λογοκλοπή % 81 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 6 Η σωστή απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι η τελευταία, δηλαδή, ότι δεν υπάρχει αποδεκτή δικαιολογία, επιλογή με την οποία συμφωνούν μόνο 81 φοιτητές (16.77%). Οι περισσότεροι φοιτητές, συγκεκριμένα 175 (36.23%), επέλεξαν την απάντηση ότι «η άγνοια του φοιτητή για το εάν έχει καταφύγει στη λογοκλοπή» είναι αποδεκτή δικαιολογία και οι λιγότεροι φοιτητές, συγκεκριμένα 12 (2.48%), το γεγονός ότι «αφού το πράττει η πλειοψηφία των φοιτητών μάλλον θα είναι και αποδεκτή». Τέλος, η ερώτηση έδινε τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν όποια άλλη δικαιολογία θεωρούν αποδεκτή και αξίζει να αναφερθεί ότι δύο συμμετέχοντες αναφέρθηκαν στην «έλλειψη αυτοπεποίθησης των φοιτητών για τις γνώσεις και τις δυνατότητες τους» και δύο στις «υπερβολικές απαιτήσεις από πλευράς καθηγητών». 107

108 Διάγραμμα 6: Ποσοστά απαντήσεων ερώτησης 6 Ενότητα 5 η : Στρατηγικές για αποφυγή λογοκλοπής Η 5 η ενότητα αποτελείται από έξι ερωτήσεις κλειστού τύπου και σχετίζεται με τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής και ιδιαίτερα με την παράφραση κειμένου, που αποτελεί και μία από τις πιο διαδεδομένες. 1. Ποιος από τους παρακάτω είναι ο σημαντικότερος λόγος για να χρησιμοποιήσετε αυτούσια ή σε παράφραση τα λεγόμενα ενός συγγραφέα; A) Για να υποστηρίξετε τις ιδέες σας. B) Για να διατυπωθεί καλύτερα αυτό που εννοείτε. Γ) Για να εξηγήσετε πολύπλοκες σκέψεις σας στον επιβλέπων καθηγητή. Ποσοστό Αριθμός 42.42% % % 41 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Συγκεκριμένα, η πρώτη ερώτηση επιχειρεί να καταγράψει το λόγο που κάποιος ερευνητής επιθυμεί να συμπεριλάβει στο έργο του τα λεγόμενα ενός τρίτου συγγραφέα, είτε αυτούσια είτε σε παράφραση. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των προκύπτει ότι 112 φοιτητές (42.42%) υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιούν λεγόμενα τρίτων για να «υποστηρίξουν κάποιες ιδέες» και 103 φοιτητές (39.02%) για να «διατυπώσουν καλύτερα αυτό που εννοούν». Αντίθετα, μόλις 41 συμμετέχοντες 108

109 (15.53%) χρησιμοποιούν την τεχνική της παράφρασης για να «εξηγήσουν πολύπλοκες σκέψεις στον επιβλέπων καθηγητή». 2. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι ποτέ μέρος μιας βιβλιογραφικής αναφοράς; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Ποσοστό Αριθμός A) Το επίθετο του συγγραφέα. 0.87% 3 B) Ο τίτλος του άρθρου. 1.45% 5 Γ) Ο τίτλος του περιοδικού ή του βιβλίου. 1.45% 5 Δ) Το πανεπιστήμιο του συγγραφέα % 229 Ε) Ο αριθμός των σελίδων % 103 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 Η δεύτερη ερώτηση έχει σκοπό να καταγράψει το ποσοστό των φοιτητών που γνωρίζουν ποιά στοιχεία ενός συγγραφέα ή ενός άρθρου πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και ποιά όχι. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη ερώτηση είναι «πολλαπλής επιλογής» και συνολικά δόθηκαν 345 απαντήσεις. Η σωστή απάντηση είναι «το πανεπιστήμιο του συγγραφέα», που είναι και το μόνο στοιχείο από τα παραπάνω που δε χρειάζεται να συμπεριληφθεί στη βιβλιογραφική αναφορά και το γνωρίζουν 229 συμμετέχοντες (66.38%). Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι, ενώ οι υπόλοιπες εναλλακτικές απαντήσεις έλαβαν πολύ μικρά ποσοστά (της τάξης του 1%), ενώ την απάντηση «ο αριθμός των σελίδων ενός άρθρου» επέλεξαν 103 φοιτητές (29.86%), στοιχείο που δείχνει ότι δεν είναι πλήρως ενημερωμένοι για τον τρόπο που καταγράφεται η βιβλιογραφία. 3. Ποιο από τα παρακάτω χρειάζεται να συμπεριληφθεί στη βιβλιογραφική αναφορά; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] A) Η ιστοσελίδα από την οποία πήρατε ιδέες για το άρθρο σας. B) Μια φράση από μια εκπομπή στην τηλεόραση που χρησιμοποιήσατε στο άρθρο σας. Γ) Η μετάφραση που κάνατε από ένα ξενόγλωσσο βιβλίο/άρθρο που διαβάσατε. Δ) Μία διάλεξη που έδωσε ένας φίλος σας και χρησιμοποιήσατε στο άρθρο σας. Ποσοστό Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 Αριθμός 43.24% % % %

110 Η τρίτη ερώτηση έχει τον ίδιο σκοπό με την προηγούμενη, μόνο που στις εναλλακτικές απαντήσεις δεν περιλαμβάνονται τα λεγόμενα ενός συγγραφέα γραπτού κειμένου, αλλά φράσεις από ιστοσελίδες, εκπομπές στην τηλεόραση, μετάφραση ξενόγλωσσου κειμένου και διαλέξεις. Η ερώτηση είναι «πολλαπλής επιλογής» και συνολικά δόθηκαν 555 απαντήσεις. Στην πραγματικότητα, και οι τέσσερις εναλλακτικές επιλογές που δίνονται είναι σωστές, καθώς από όπου και αν προέρχονται τα λεγόμενα ενός τρίτου θα πρέπει να συμπεριληφθούν στη βιβλιογραφία. Ωστόσο, σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες, συγκεκριμένα 240 (43.24%), απάντησαν ότι «οι ιστοσελίδες από τις οποίες δανείστηκαν στοιχεία για ένα άρθρο πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στη βιβλιογραφία», ενώ 177 φοιτητές (31.89%) επέλεξαν τη «μετάφραση από ένα ξενόγλωσσο άρθρο/βιβλίο». Παρατηρούμε ότι οι δύο άλλες απαντήσεις που αναφέρονται στον προφορικό λόγο (φράση από εκπομπή στην τηλεόραση και λεγόμενα από διάλεξη) κατέλαβαν πολύ μικρά ποσοστά (9.73% και 15.14% αντίστοιχα), στοιχείο που δείχνει ότι οι φοιτητές δεν αντιλαμβάνονται τόσο ως πνευματική ιδιοκτησία όσα δεν είναι αποτυπωμένα γραπτώς. 4. Ποιες από τις παρακάτω προϋποθέσεις είναι απαραίτητες για να δανειστείτε αυτούσιο κείμενο από μία πηγή; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Α) Να αναφερθεί η πηγή και ο αριθμός της σελίδας που βρίσκεται το κείμενο. Β) Να τοποθετηθεί το αυτούσιο κείμενο σε εισαγωγικά. Γ) Να επιλέξετε μια πρόταση, φράση, ή απόσπασμα από το αρχικό κείμενο, που να επικυρώνει αυτό που διατυπώσατε προηγουμένως Ποσοστό Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 4 Αριθμός 45.59% % % 47 Η τέταρτη ερώτηση αναφέρεται στην τεχνική της ακριβής παράθεσης κειμένου (quoting) και συγκεκριμένα στις προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύουν για το δανεισμό αυτούσιου κειμένου από μία πηγή. Συνολικά δόθηκαν 487 απαντήσεις, αλλά οι δύο πρώτες εναλλακτικές επιλογές που δίνονται είναι και οι σωστές, καθώς η αναφορά στην πηγή και η τοποθέτηση του αυτούσιου κειμένου σε εισαγωγικά είναι απαραίτητες για τη σωστή χρήση της τεχνικής αυτής. Επομένως, 222 και

111 συμμετέχοντες (45.59% και 44.76% αντίστοιχα) τις εντόπισαν σωστά, ενώ την τρίτη απάντηση που ήταν λανθασμένη, επέλεξαν μόνο 47 συμμετέχοντες (9.65%). 5. Ποιες από τις παρακάτω τεχνικές είναι χρήσιμες για την αποφυγή της λογοκλοπής; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Α) Απευθείας αντιγραφή και επικόλληση ενός κειμένου αναρτημένου στο Διαδίκτυο στον επεξεργαστή κειμένου σας. Β) Η τοποθέτηση μικρών, αυτούσιων αποσπασμάτων σε εισαγωγικά. Γ) Ο ξεκάθαρος διαχωρισμός των αυτούσιων κειμένων, των παραφρασμένων αποσπασμάτων και των δικών σας ιδεών. Ποσοστό Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 5 Αριθμός 5.37% % % 204 Η πέμπτη ερώτηση της ενότητας αυτής, είναι «πολλαπλής επιλογής» και οι συμμετέχοντες, έδωσαν συνολικά 392 απαντήσεις προκειμένου να επιλέξουν ποιά από τις τεχνικές που αναφέρονται είναι χρήσιμη για την αποφυγή της λογοκλοπής. Η πρώτη εναλλακτική που δίνεται είναι λανθασμένη, γιατί αναφέρεται στην «απευθείας αντιγραφή και επικόλληση ενός κειμένου αναρτημένου στο Διαδίκτυο», και επιλέγεται μόνο από 22 φοιτητές (5.37%). Αντίθετα, οι απαντήσεις ότι απαιτείται «ξεκάθαρος διαχωρισμός των αυτούσιων κειμένων, των παραφρασμένων αποσπασμάτων και των δικών σας ιδεών» και «τοποθέτηση μικρών, αυτούσιων αποσπασμάτων σε εισαγωγικά» είναι δύο απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποφυγή της λογοκλοπής και επιλέχθηκαν αντίστοιχα από 204 και 184 φοιτητές (ποσοστά 49.76% και 44.88%). 111

112 6. Ποιο είδος πληροφορίας δε χρειάζεται να συμπεριληφθεί στη βιβλιογραφική αναφορά; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Α) Πληροφορία αναρτημένη στο Διαδίκτυο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον οποιονδήποτε. Β) Πληροφορία ευρέως διαδεδομένη. Γ) Πληροφορία που υπάρχει σε διάφορες πηγές και είναι γνωστή σε ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Δ) Η αυθεντικές ιδέες του ίδιου του συγγραφέα που δεν έχουν προκύψει από το έργο ή τις ιδέες ενός άλλου. Ποσοστό Αριθμός 12.17% % % % 63 Ε) Απλή αναφορά στατιστικών στοιχείων που δεν θυμόμαστε την πηγή % 94 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 6 Η τελευταία ερώτηση της ενότητας αυτής αναφέρεται σε πέντε διαφορετικές πηγές από τις οποίες μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες και οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν ποιες από αυτές δε χρειάζεται να συμπεριληφθούν στη βιβλιογραφική αναφορά. Η ερώτηση είναι «πολλαπλής επιλογής» και συνολικά δόθηκαν 460 απαντήσεις, αλλά σωστή επιλογή είναι μόνο η δεύτερη, καθώς μόνο η «ευρέως διαδεδομένη πληροφορία» δεν περιλαμβάνεται στην βιβλιογραφία. Όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα, την απάντηση αυτή επέλεξαν 179 φοιτητές (38.91%), ενώ όλες οι υπόλοιπες απαντήσεις έλαβαν ποσοστά 10%-15%. 112

113 Διάγραμμα 7: Ποσοστά απαντήσεων ερώτησης 6 Ενότητα 6 η : Λογοκλοπή - Διαδίκτυο Η έκτη ενότητα αναφέρεται στη σχέση της λογοκλοπής με την τεχνολογία και συγκεκριμένα με το διαδίκτυο και πληροφορίες σε ηλεκτρονική μορφή. 1. Η χρήση κειμένου που υπάρχει αναρτημένο στο Διαδίκτυο για τη συγγραφή μιας εργασίας είναι πάντα αποδεκτή. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 4.91% 13 Διαφωνώ 40.00% 106 Δεν έχω αποφασίσει 9.81% 26 Συμφωνώ 29.81% 79 Συμφωνώ απόλυτα 3.02% 8 Δε γνωρίζω 12.45% 33 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Συγκεκριμένα, η πρώτη ερώτηση είναι μονής επιλογής - βαθμού συμφωνίας και διατυπώνει την πρόταση ότι «η χρήση κειμένου αναρτημένου στο διαδίκτυο είναι πάντα αποδεκτή». Το λάθος σε αυτήν την πρόταση εντοπίζεται στη λέξη «πάντα», 113

114 καθώς πρέπει να τηρούνται οι σχετικοί κανόνες παράθεσης κειμένου ενός τρίτου. Με την ερώτηση αυτή σωστά διαφωνούν συνολικά 109 φοιτητές (44.91%) και συμφωνούν 87 (32.83%). Στην ερώτηση ελεύθερης απάντησης - αιτιολόγησης που ακολουθεί, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων που διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση κάνει λόγο για «αναφορά στην πηγή», για «παράθεση βιβλιογραφίας», για «αποφυγή της λογοκλοπής», αλλά και για «έλεγχο της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας των λεγομένων της πηγής». Αντίθετα, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις όσων «συμφωνούν» με την παραπάνω πρόταση και πιστεύουν ότι «το διαδίκτυο είναι μια πηγή πληροφοριών που πρέπει να χρησιμοποιείται ελεύθερα» και ότι «όσοι αναρτούν κείμενο στο διαδίκτυο θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι θα χρησιμοποιείται από άλλους». 2. Οποιαδήποτε πληροφορία που είναι διαθέσιμη σε ηλεκτρονική μορφή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα, με οποιονδήποτε τρόπο. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 12.83% 34 Διαφωνώ 49.43% 131 Δεν έχω αποφασίσει 8.30% 22 Συμφωνώ 18.11% 48 Συμφωνώ απόλυτα 0.75% 2 Δε γνωρίζω 10.57% 28 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 Η δεύτερη ερώτηση είναι παρόμοια με την πρώτη, αλλά αναφέρεται γενικότερα σε «πληροφορία διαθέσιμη σε ηλεκτρονική μορφή» και κατά πόσο αυτή «μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα, με οποιονδήποτε τρόπο». Με την πρόταση αυτή σωστά «διαφωνεί» το μεγαλύτερο μέρος των φοιτητών, συνολικά 165 (62.26%) και «συμφωνούν» μόνο 50 (18.86%), στοιχείο που αποδεικνύει ότι οι φοιτητές δεν έχουν πλήρη άγνοια γύρω από το θέμα. Τέλος, αξιοσημείωτα είναι και τα ποσοστά των επιλογών «δεν έχω αποφασίσει» και «δε γνωρίζω» (8.30% και 10.57% αντίστοιχα). Όσον αφορά στην ερώτηση αιτιολόγησης που ακολουθεί, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις όσων «διαφωνούν» με την παραπάνω πρόταση και διατυπώνουν χαρακτηριστικά ότι «απαιτείται αναφορά στην πηγή - ιστοσελίδα», ότι 114

115 «δεν επιτρέπεται η ελεύθερη χρήση του ηλεκτρονικού κειμένου, όπως και του έντυπου», ότι «αυτό ισχύει μόνο για πληροφορία ευρέως διαδεδομένη» και ότι «πρέπει να τηρούνται οι κανόνες για αποφυγή της λογοκλοπής». Αντίθετα, όσοι «συμφωνούν» με την παραπάνω πρόταση, ισχυρίζονται κυρίως ότι «ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση στις ηλεκτρονικές πληροφορίες και να τις χρησιμοποιεί χωρίς περιορισμό», ότι «υπάρχει ελευθερία στη διακίνηση ιδεών» και ότι «οτιδήποτε περιλαμβάνει το διαδίκτυο μπορεί να αντιγραφεί». 3. Ένα άρθρο από εφημερίδα αναρτημένη στο Διαδίκτυο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα, χωρίς βιβλιογραφική αναφορά, γιατί υπάρχει σε Ποσοστό Αριθμός ηλεκτρονική μορφή. Διαφωνώ απόλυτα 27.65% 73 Διαφωνώ 60.61% 160 Δεν έχω αποφασίσει 2.65% 7 Συμφωνώ 3.41% 9 Συμφωνώ απόλυτα 0.38% 1 Δε γνωρίζω 5.30% 14 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 Η τρίτη ερώτηση της ενότητας αυτής επιχειρεί να εξακριβώσει κατά πόσο οι συμμετέχοντες γνωρίζουν ότι ένα ηλεκτρονικό άρθρο από το διαδίκτυο συμπεριλαμβάνεται στις βιβλιογραφικές αναφορές. Έτσι, στην ερώτηση αυτή διατυπώνεται ότι «το ηλεκτρονικό άρθρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα», πρόταση με την οποία «διαφωνούν» συνολικά 233 φοιτητές (88.26%) και «συμφωνούν» μόνο 10 (3.79%), στοιχείο που δείχνει ότι ακόμα και να μην γνωρίζουν ακριβώς τον τρόπο παράθεσης μιας ιστοσελίδας στη βιβλιογραφία, είναι σύμφωνοι ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται όπως και ένα έντυπο κείμενο. 115

116 4. Η χρήση πληροφοριών αναρτημένων στο Διαδίκτυο χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή, θεωρείται λογοκλοπή. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 0.76% 2 Διαφωνώ 4.17% 11 Δεν έχω αποφασίσει 9.09% 24 Συμφωνώ 59.47% 157 Συμφωνώ απόλυτα 17.05% 45 Δε γνωρίζω 9.47% 25 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 4 Στην τέταρτη ερώτηση αναφέρεται ο όρος «λογοκλοπή» και συγκεκριμένα η σχέση της με το διαδίκτυο. 202 συμμετέχοντες (76.52%) «συμφωνούν» ότι η γενικότερη χρήση ηλεκτρονικών πληροφοριών χωρίς κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή θεωρείται λογοκλοπή, ενώ «διαφωνούν» συνολικά μόνο 13 (4.93%). 5. Είναι πολύ εύκολο να βρεθούν άρθρα στο Διαδίκτυο και να χρησιμοποιηθούν αυτούσια. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 1.14% 3 Διαφωνώ 6.44% 17 Δεν έχω αποφασίσει 5.30% 14 Συμφωνώ 64.02% 169 Συμφωνώ απόλυτα 18.94% 50 Δε γνωρίζω 4.17% 11 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 5 Η πέμπτη ερώτηση εκφράζει την άποψη ότι «με την εξέλιξη της τεχνολογίας είναι πολύ εύκολο να βρεθούν και να αντιγραφούν αυτούσια άρθρα από το διαδίκτυο», πρόταση σύμφωνη με τη διεθνή βιβλιογραφία, όπου το είδος της λογοκλοπής «αντιγραφή - επικόλληση» (copy - paste) φαίνεται να έχει αυξηθεί με την 116

117 εξέλιξη της χρήσης του διαδικτύου (Lehman & DuFrene, 2011). Με την άποψη αυτή «συμφωνούν» συνολικά 219 φοιτητές (82.96%) και «διαφωνούν» μόνο 20 (7.58%). 6. Είναι αδύνατον για κάποιον να εντοπίσει κείμενο που αντιγράψατε αυτούσιο από το Διαδίκτυο και το χρησιμοποιήσατε ως δικό σας. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 15.91% 42 Διαφωνώ 45.83% 121 Δεν έχω αποφασίσει 5.68% 15 Συμφωνώ 12.88% 34 Συμφωνώ απόλυτα 1.52% 4 Δε γνωρίζω 18.18% 48 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 6 Η τελευταία ερώτηση της ενότητας αυτής, σχετίζεται, αν και δεν το αναφέρει ξεκάθαρα, με το διαδίκτυο, όχι σαν πηγή πληροφοριών, αλλά σαν μέσο για την ανίχνευση της λογοκλοπής. Συγκεκριμένα, διατυπώνεται η άποψη ότι «είναι πρακτικά αδύνατο να εντοπιστεί κείμενο αντιγραμμένο αυτούσιο από το διαδίκτυο». Με τη λανθασμένη αυτή πρόταση «διαφωνεί» η πλειοψηφία των φοιτητών, συγκεκριμένα 163 (61.74%) και «συμφωνούν» συνολικά μόνο 38 (14.40%). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις των φοιτητών στην ερώτηση αιτιολόγησης που ακολουθεί, όπου η πλειοψηφία των συμμετεχόντων πιθανολογεί ότι μέσω της εξέλιξης της τεχνολογίας κάτι τέτοιο θα είναι εφικτό, αν και πολύ δύσκολο, αλλά δε γνωρίζει ακριβώς και δεν κατονομάζει τον τρόπο. Επιπλέον, λιγότεροι προτείνουν τρόπους ανίχνευσης της λογοκλοπής και εύστοχα αναφέρονται στη «χρήση μηχανών αναζήτησης» (κυρίως του google) και σε «κατάλληλα λογισμικά εντοπισμού της λογοκλοπής», ή σε έρευνα της βιβλιογραφίας που παρατίθεται. Ενότητα 7 η : Συνέπειες λογοκλοπής Η έβδομη ενότητα αποτελείται από επτά ερωτήσεις και σχετίζεται με τις συνέπειες που επιβάλλει το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο για ενδεχόμενα κρούσματα λογοκλοπής και με το κατά πόσο οι φοιτητές είναι ενήμεροι για τις συνέπειες αυτές. 117

118 1. Ποιες από τις παρακάτω είναι πιθανές τιμωρίες λόγω λογοκλοπής στο πανεπιστήμιο φοίτησης σας; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Ποσοστό Αριθμός A) Ο μηδενισμός της αντίστοιχης εργασίας. B) Η αποτυχία στο αντίστοιχο μάθημα % % 160 Γ) Η αποβολή από το πανεπιστήμιο. Δ) Να ανακληθεί το πτυχίο μετά τον εντοπισμό της λογοκλοπής. Ε) Να υποβάλλει μήνυση ο συγγραφέας του αρχικού κειμένου, που υπέστη τη λογοκλοπή. Ζ) Δεν υπάρχει ή δεν είναι γνωστή κάποια σχετική τιμωρία. ΣΤ) Δεν υπάρχει τιμωρία γιατί δεν περιμένω να το αντιληφθεί ο καθηγητής. 2.03% % % % % 8 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Συγκεκριμένα, στην πρώτη ερώτηση πολλαπλής επιλογής οι συμμετέχοντες επιλέγουν ποιες από τις τιμωρίες που παρουσιάζονται ως εναλλακτικές απαντήσεις εφαρμόζονται στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο. Συνολικά δόθηκαν 581 απαντήσεις, και ως βασικότερες συνέπειες θεωρήθηκαν «ο μηδενισμός της αντίστοιχης εργασίας» (ποσοστό 31.98%) και «η αποτυχία στο αντίστοιχο μάθημα» (ποσοστό 27.07%). Τέλος, 91 φοιτητές (15.40%) απάντησαν ότι «δεν υπάρχει ή δεν είναι γνωστή κάποια σχετική τιμωρία», στοιχείο που αποδεικνύει ότι μεγάλο μέρος των φοιτητών δεν είναι ενημερωμένο σχετικά με το θέμα. Τα ποσοστά των υπόλοιπων επιλογών παρουσιάζονται αναλυτικά στο παρακάτω διάγραμμα. 118

119 Διάγραμμα 8: Ποσοστά απαντήσεων ερώτησης 1 2. Η λογοκλοπή είναι αποδεκτή πράξη, εάν δεν εντοπιστεί, γιατί επηρεάζει μόνο αυτόν που τη διαπράττει και όχι τους υπόλοιπους. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 15.97% 42 Διαφωνώ 51.33% 135 Δεν έχω αποφασίσει 12.93% 34 Συμφωνώ 10.27% 27 Συμφωνώ απόλυτα 1.52% 4 Δε γνωρίζω 7.98% 21 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 Η δεύτερη ερώτηση είναι βαθμού συμφωνίας και εκφράζει την άποψη ότι «η λογοκλοπή είναι αποδεκτή πράξη εάν δεν εντοπιστεί, γιατί επηρεάζει μόνο αυτόν που τη διαπράττει και όχι τους υπόλοιπους». Με τη λανθασμένη αυτή παραδοχή «διαφωνούν» περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες, συγκεκριμένα 177 (67.30%), ενώ «συμφωνούν» συνολικά μόνο 31 (11.79%). Τα ποσοστά αυτά δείχνουν ότι οι συμμετέχοντες αντιλαμβάνονται, σε γενικές γραμμές, το κατακριτέο της πράξης αυτής. 119

120 3. Η λογοκλοπή είναι ηθικά κατακριτέα επειδή: [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Ποσοστό Αριθμός Α) Μπορεί να εντοπιστεί και να μειωθεί ο βαθμός. 3.79% 30 Β) Είναι ανέντιμο % 228 Γ) Εργασίες που είναι προϊόν λογοκλοπής δεν αποδεικνύουν τις γνώσεις του συγγραφέα για το συγκεκριμένο θέμα. Δ) Δεν μαθαίνεις τίποτα εάν αντιγράφεις το κείμενο ενός τρίτου. Ε) Είναι κλοπή των ιδεών ενός τρίτου. Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης % % % 226 Στην τρίτη ερώτηση (πολλαπλής επιλογής) οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν για ποιο λόγο θεωρούν ηθικά κατακριτέα την πράξη της λογοκλοπής και συνολικά δίνουν 791 απαντήσεις, αριθμός πολύ μεγάλος σε σχέση με το σύνολο των απαντήσεων σε προηγούμενες ερωτήσεις «πολλαπλής επιλογής», στοιχείο που δείχνει ότι οι φοιτητές αναγνωρίζουν όλους τους λόγους που αναφέρονται ως σημαντικούς. Αν και οι διαφορές μεταξύ των ποσοστών είναι μικρές, τη γενική απάντηση «είναι ανέντιμο» επέλεξαν 228 φοιτητές (28.82%), σχεδόν όλοι δηλαδή, αν αναλογιστεί κανείς ότι το δείγμα αποτελείται από 263 φοιτητές, και την απάντηση «είναι κλοπή των ιδεών ενός τρίτου» 226 φοιτητές (28.57%). Οι επιλογές Γ και Δ που σχετίζονται με την ουσία της μάθησης, η οποία χάνεται με την πράξη της λογοκλοπής, κατέλαβαν τα ποσοστά 16.81% και 22.00% αντίστοιχα. Τα ποσοστά των υπόλοιπων επιλογών παρουσιάζονται στο διάγραμμα που ακολουθεί. 120

121 Διάγραμμα 9: Ποσοστά απαντήσεων ερώτησης 3 4. Όταν κάποιος γράφει εργασίες με αυτόν τον τρόπο, είναι άδικο για τον εαυτό του γιατί προσποιείται ότι είναι κάποιος άλλος από αυτόν που πραγματικά είναι. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 0.76% 2 Διαφωνώ 3.80% 10 Δεν έχω αποφασίσει 7.98% 21 Συμφωνώ 62.36% 164 Συμφωνώ απόλυτα 23.19% 61 Δε γνωρίζω 1.90% 5 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 4 Η τέταρτη ερώτηση βαθμού συμφωνίας επικεντρώνεται στις συνέπειες της λογοκλοπής για τον ίδιο που τη διαπράττει, ο οποίος στην ουσία «προσποιείται ότι είναι άλλος από αυτόν που πραγματικά είναι». Με την πρόταση αυτή «συμφωνούν» συνολικά οι περισσότεροι φοιτητές, συγκεκριμένα 225 (85.55%) και «διαφωνούν» μόνο 12 (4.56%). 121

122 5. Όταν κάποιος γράφει εργασίες με αυτόν τον τρόπο, είναι άδικο για το πανεπιστήμιο που φοιτά, γιατί έρχεται Ποσοστό Αριθμός σε αντίθεση με τους πανεπιστημιακούς εκπαιδευτικούς σκοπούς, οι οποίοι δεν μπορούν να επιτευχθούν εάν οι μαθητές απλά αντιγράφουν πληροφορίες. Διαφωνώ απόλυτα 0.38% 1 Διαφωνώ 2.66% 7 Δεν έχω αποφασίσει 5.70% 15 Συμφωνώ 65.02% 171 Συμφωνώ απόλυτα 23.95% 63 Δε γνωρίζω 2.28% 6 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 5 Η επόμενη ερώτηση εξετάζει κατά πόσο η πράξη αυτή είναι άδικη για το πανεπιστήμιο φοίτησης, γιατί «έρχεται σε αντίθεση με τους πανεπιστημιακούς εκπαιδευτικούς σκοπούς, οι οποίοι δεν μπορούν να επιτευχθούν εάν οι μαθητές απλά αντιγράφουν πληροφορίες». Με την παραπάνω άποψη «συμφωνεί» το εξίσου μεγάλο ποσοστό του 88.97% (234 φοιτητές) και «διαφωνεί» συνολικά μόλις το 3.04% (8 φοιτητές), ποσοστό ακόμα μικρότερο από το αντίστοιχο της προηγούμενης ερώτησης. 6. Όταν κάποιος γράφει εργασίες με αυτόν τον τρόπο, είναι άδικο για το συγγραφέα του αρχικού κειμένου, γιατί κάποιος επωφελείται από τα λεγόμενα και τις ιδέες Ποσοστό Αριθμός κάποιου άλλου. Διαφωνώ απόλυτα 0.00% 0 Διαφωνώ 3.80% 10 Δεν έχω αποφασίσει 7.60% 20 Συμφωνώ 63.12% 166 Συμφωνώ απόλυτα 24.33% 64 Δε γνωρίζω 1.14% 3 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 6 Η έκτη ερώτηση σχετίζεται με το «συγγραφέα του αρχικού κειμένου» και οι συμμετέχοντες επιλέγουν εάν είναι άδικη η αντιγραφή εργασιών, γιατί «κάποιος 122

123 επωφελείται από τα λεγόμενα και τις ιδέες κάποιου άλλου». Με τη συνέπεια αυτή «συμφωνεί» το επίσης μεγάλο ποσοστό του 87.45% (230 φοιτητές) και «διαφωνεί» μόλις το 3.80% (10 φοιτητές). 7. Όταν κάποιος γράφει εργασίες με αυτόν τον τρόπο, είναι άδικο για την υπόλοιπη τάξη, γιατί ενώ οι υπόλοιποι Ποσοστό Αριθμός επεξεργάζονται τις πληροφορίες με το δικό τους τρόπο, αυτός που καταφεύγει στη λογοκλοπή ενδέχεται τελικά να πάρει μεγαλύτερο βαθμό. Διαφωνώ απόλυτα 0.38% 1 Διαφωνώ 4.18% 11 Δεν έχω αποφασίσει 5.70% 15 Συμφωνώ 57.41% 151 Συμφωνώ απόλυτα 31.18% 82 Δε γνωρίζω 1.14% 3 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 7 Η τελευταία ερώτηση της ενότητας αυτής αναφέρεται στους συμφοιτητές αυτού που διαπράττει τη λογοκλοπή και κατά πόσο η πράξη αυτή είναι άδικη για αυτούς, «γιατί ενώ οι υπόλοιποι επεξεργάζονται τις πληροφορίες με το δικό τους τρόπο, αυτός που καταφεύγει στη λογοκλοπή ενδέχεται τελικά να πάρει μεγαλύτερο βαθμό». Με τη συνέπεια που εκφράζεται από την παραπάνω πρόταση «συμφωνούν» οι περισσότεροι συμμετέχοντες, συγκεκριμένα 233 (88.59%), ενώ «διαφωνούν» μόνο 12 (4.56%). Το συγκεντρωτικό διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζει για κάθε συνέπεια, από αυτές που προηγήθηκαν στις ερωτήσεις 4-7, τα ποσοστά που έλαβαν από όσους συνολικά συμφωνούν και διαφωνούν. 123

124 Ποσοστά συμφωνίας- διαφωνίας 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % % % % 4.560% 3.040% 3.800% 4.560% για τον εαυτό του για το πανεπιστήμιο φοίτησης για το συγγραφέα του αρχικού κειμένου Συνέπειες λογοκλοπής για τους συμφοιτητές Συμφωνεί Διαφωνεί Διάγραμμα 10: Συγκεντρωτικό διάγραμμα ερωτήσεων 4-7 Παρατηρούμε ότι όλες οι εναλλακτικές απαντήσεις έλαβαν πολύ υψηλά ποσοστά συμφωνίας με μικρές διαφορές μεταξύ τους. Ωστόσο, το μεγαλύτερο ποσοστό «συμφωνίας» έλαβε η απάντηση «για το πανεπιστήμιο φοίτησης» (88.97%) και το μεγαλύτερο ποσοστό «διαφωνίας» οι απαντήσεις «για τον εαυτό του» και «για τους συμφοιτητές» (4,56%). Ενότητα 8 η : Λογοκλοπή - Στάση Πανεπιστημίου Η όγδοη ενότητα αποτελείται από 2 ερωτήσεις μονής επιλογής - βαθμού συμφωνίας και σχετίζεται τόσο με την προσωπική στάση των καθηγητών όσο και με τη γενικότερη πολιτική του πανεπιστημίου σε ενδεχόμενα κρούσματα λογοκλοπής. 124

125 1. Υπάρχουν ιστοσελίδες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι καθηγητές προκειμένου να αναζητήσουν τις πηγές των πληροφοριών που Ποσοστό Αριθμός χρησιμοποιήθηκαν στις εργασίες των φοιτητών. Διαφωνώ απόλυτα 0.76% 2 Διαφωνώ 0.76% 2 Δεν έχω αποφασίσει 5.30% 14 Συμφωνώ 25.00% 66 Συμφωνώ απόλυτα 5.68% 15 Δε γνωρίζω 62.50% 165 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Συγκεκριμένα, η πρώτη ερώτηση διατυπώνει την πρόταση ότι υπάρχουν ιστοσελίδες όπου καταφεύγουν οι καθηγητές για να εντοπίσουν πιθανά κρούσματα λογοκλοπής στις εργασίες των φοιτητών. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες, συγκεκριμένα 165 (62.50%) επέλεξαν την απάντηση «δε γνωρίζω». Αντίθετα, «συμφωνούν» με την άποψη ότι υπάρχουν τέτοιες ιστοσελίδες 81 φοιτητές (30.68%). Στην προαιρετική ερώτηση ανάπτυξης που ακολουθεί και ζητάει από τους συμμετέχοντες να κατονομάσουν τέτοιου είδους ιστοσελίδες, αν και οι περισσότεροι δηλώνουν άγνοια για το θέμα, ορισμένοι αναφέρονται σε μηχανές αναζήτησης, και συγκεκριμένα σε google και yahoo, αλλά και σε εξειδικευμένες ιστοσελίδες και λογισμικά, όπως το copyscape, duplichecker και turnitin. 2. Το πανεπιστήμιο σας περιέχει στην ιστοσελίδα του πληροφορίες που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε πώς να αποφύγετε τη λογοκλοπή. Ποσοστό Αριθμός Διαφωνώ απόλυτα 2.65% 7 Διαφωνώ 15.91% 42 Δεν έχω αποφασίσει 0.38% 1 Συμφωνώ 11.36% 30 Συμφωνώ απόλυτα 0.76% 2 Δε γνωρίζω 68.94% 182 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 125

126 Στη δεύτερη ερώτηση της ενότητας αυτής, οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν κατά πόσο συμφωνούν με την άποψη ότι «το πανεπιστήμιο περιέχει στην ιστοσελίδα του πληροφορίες για την αποφυγή της λογοκλοπής». Ομοίως με την προηγούμενη ερώτηση, οι πλειοψηφία των φοιτητών, συγκεκριμένα 182 (68.94%), επέλεξαν «δε γνωρίζω», ενώ όσοι «συμφωνούν» είναι αθροιστικά μόλις 32 (12.12%) και όσοι «διαφωνούν» 49 (18.56%). Ενότητα 9 η : Ανίχνευση Λογοκλοπής 1. Γίνεται ολοένα ευκολότερο για κάποιον να εντοπίσει στο Διαδίκτυο, όχι μόνο την πηγή ενός Ποσοστό Αριθμός ολόκληρου κειμένου ή άρθρου, αλλά ακόμα και την πηγή από φράσεις ή παραφρασμένες προτάσεις που περιέχονται σε ένα κείμενο. Διαφωνώ απόλυτα 0.00% 0 Διαφωνώ 3.04% 8 Δεν έχω αποφασίσει 4.94% 13 Συμφωνώ 50.57% 133 Συμφωνώ απόλυτα 7.60% 20 Δε γνωρίζω 33.84% 89 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Η πρώτη ερώτηση της ένατης ενότητας σχετίζεται με τον εντοπισμό της πηγής ολόκληρου κειμένου, άρθρου ή αποσπασμάτων και παραφρασμένων προτάσεων ενός κειμένου. Στην πρόταση διατυπώνεται η άποψη ότι κάτι τέτοιο γίνεται «ολοένα ευκολότερο» με την εξέλιξη της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Με την άποψη αυτή «συμφωνούν» σχεδόν οι μισοί συμμετέχοντες, συγκεκριμένα 153 (58.17%) και «διαφωνούν» μόνο 8 (7.98%). Αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό όσων «δε γνωρίζουν» κάτι σχετικά με το θέμα 89 (33.84%), όπως και στις ερωτήσεις της προηγούμενης ενότητας. Στην ερώτηση ανάπτυξης που ακολουθεί, η οποία ζητάει από τους συμμετέχοντες να κατονομάσουν τέτοιου είδους ιστοσελίδες, παρατηρείται ότι κάνουν λόγο γενικά για «το διαδίκτυο που είναι μια πλήρως επιμορφωτική εγκυκλοπαίδεια με απεριόριστες πληροφορίες» ή «για μηχανές αναζήτησης με τις κατάλληλες λέξεις - 126

127 κλειδιά». Λιγότεροι επιχειρούν να κατονομάσουν τέτοιες ιστοσελίδες, όπως το Copyscape. 2. Είναι πρακτικά αδύνατον να εντοπιστεί και να αποδειχθεί ότι οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν σε μια εργασία είναι αυτούσιο κείμενο αντιγραμμένο από το Ποσοστό Αριθμός Διαδίκτυο. Διαφωνώ απόλυτα 10.27% 27 Διαφωνώ 52.85% 139 Δεν έχω αποφασίσει 9.89% 26 Συμφωνώ 9.13% 24 Συμφωνώ απόλυτα 0.00% 0 Δε γνωρίζω 17.87% 47 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 Η τελευταία ερώτηση του ερωτηματολογίου εκφράζει την αντίθετη άποψη από την προηγούμενη, ότι, δηλαδή, «είναι πρακτικά αδύνατον να αποδειχθεί ότι οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν σε μια εργασία είναι αυτούσιο κείμενο αντιγραμμένο από το Διαδίκτυο». Με τη λανθασμένη αυτή πρόταση «συμφωνούν» μόνο 24 φοιτητές (9.13%) και «διαφωνούν» 166 (63.12%), ενώ υψηλό παραμένει το ποσοστό της επιλογής «δε γνωρίζω», 47 φοιτητές (17.87%). Στην ερώτηση αιτιολόγησης που ακολουθεί, όσοι «συμφωνούν» με την παραπάνω πρόταση το δικαιολογούν λέγοντας ότι «αν και δεν είναι αδύνατο, είναι σίγουρα δύσκολο και χρονοβόρο» καθώς απαιτείται να είσαι καλός γνώστης του διαδικτύου εξαιτίας του μεγάλου όγκου πληροφοριών που διακινούνται σε αυτό. Αντίθετα, όσοι «διαφωνούν» κάνουν λόγο για «μια εύκολη διαδικασία μέσω μηχανών αναζήτησης ή ειδικευμένων λογισμικών εντοπισμού της λογοκλοπής». Τέλος, πολλές είναι και οι απόψεις εκείνων που πιθανολογούν ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό, αλλά δεν είναι βέβαιοι για τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθεί. 127

128 8.2.5 Σχολιασμός Αποτελεσμάτων 1 ου Ερωτηματολογίου Στη συγκεκριμένη ενότητα παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την ανάλυση αποτελεσμάτων, ομαδοποιημένα σύμφωνα με τις 9 ενότητες που περιλαμβάνει το ερωτηματολόγιο. Από την 2 η ενότητα του ερωτηματολογίου προκύπτει ότι σχεδόν οι μισοί συμμετέχοντες (48.52%), σε αντίθεση με τις υποθέσεις του ερευνητή, δηλώνουν ότι είχε αναφερθεί, κατά το σχολικό παρελθόν, η έννοια της λογοκλοπής, ενώ η πλειοψηφία (80.00%) δηλώνει ότι δεν είχε διδαχθεί τη σωστή καταγραφή των βιβλιογραφικών αναφορών, στοιχείο που αποδεικνύει ότι οι φοιτητές αν και είχαν υπόψη τους την έννοια της λογοκλοπής, δεν είχαν κατανοήσει σε βάθος τους τρόπους αποφυγής της. Επιπλέον, από τις επόμενες ερωτήσεις της συγκεκριμένης ενότητας, προκύπτει ότι λίγο περισσότεροι από τους μισούς φοιτητές (51.48%) δηλώνουν ότι οι καθηγητές στο σχολείο ενδεχομένως δεν λάμβαναν υπόψη τους την παράμετρο της λογοκλοπής κατά την αξιολόγηση των σχολικών εργασιών και ότι δεν είχαν ενημερώσει τους μελλοντικούς φοιτητές για τις συνέπειες της λογοκλοπής στη συνέχεια των σπουδών τους (50.74%). Κατά συνέπεια, επιβεβαιώνεται η υπόθεση του ερευνητή, ότι εφόσον δεν είναι πλήρως κατανοητή η έννοια της λογοκλοπής, είναι αναμενόμενο η πλειοψηφία των φοιτητών να μην αισθάνεται ότι έχει καταφύγει σε αυτήν στα πλαίσια του σχολείου ή του πανεπιστημίου (75.56%). Στην 3 η ενότητα επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι αρκετοί φοιτητές (30.93%) αναγνωρίζουν ως λογοκλοπή κυρίως το συνδυασμό ιδεών από διάφορες πηγές, χωρίς αναφορά στην πηγή. Η συγκεκριμένη πρακτική προκύπτει ουσιαστικά από τον ορισμό της λογοκλοπής και είναι η πλέον εύκολη να εντοπιστεί. Επιπλέον, επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι μεγάλη μερίδα φοιτητών γνωρίζει ότι η χρήση πολυμέσων σε μια εργασία είναι αποδεκτή μόνο όταν γίνεται κατάλληλη αναφορά στην πηγή (36.76%) και ότι αποτελεί ακαδημαϊκή ανεντιμότητα η υποβολή της ίδιας εργασίας σε δύο διαφορετικά μαθήματα χωρίς την ενημέρωση των υπεύθυνων καθηγητών (69.32%). Όσον αφορά στις αιτίες της λογοκλοπής, σύμφωνα και με τις υποθέσεις του ερευνητή, επιλέχθηκαν η άγνοια (36.23%) και η έλλειψη πρόθεσης (23.19%) ως οι δύο αποδεκτές δικαιολογίες για την καταφυγή στη λογοκλοπή. Αντίθετα, όμως με τις υποθέσεις του ερευνητή, οι αιτίες ότι οι εργασίες που αναθέτονται στους φοιτητές είναι πέραν των προσωπικών τους δυνατοτήτων και ότι ο υπεύθυνος καθηγητής δε 128

129 φαίνεται να έχει πρόβλημα ή να ενδιαφέρεται για το θέμα, ήταν αυτές που έλαβαν τα μικρότερα ποσοστά. Η πλειοψηφία των φοιτητών επέλεξε ως συνηθέστερες αιτίες το γεγονός ότι το έργο τους δεν είναι αρκετά καλό (75.00%) και ότι το επιχείρησαν και στο παρελθόν και δεν τιμωρήθηκαν (64.02%), γεγονός που αποκαλύπτει ότι οι φοιτητές που επιχειρούν μία φορά να αντιγράψουν αυτούσιο κείμενο τρίτου, συνεχίζουν την πρακτική αυτή γιατί παραμένει ατιμώρητη. Στην 5 η ενότητα επιβεβαιώθηκαν οι αρχικές υποθέσεις, ότι, δηλαδή, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων γνωρίζει ότι το πανεπιστήμιο φοίτησης του συγγραφέα δε χρειάζεται να συμπεριληφθεί στη βιβλιογραφική αναφορά (66.38%), ενώ απαιτείται να αναφερθεί τόσο ο αριθμός της σελίδας που βρίσκεται το κείμενο (45.59%) όσο και ένα ξενόγλωσσο κείμενο που μεταφράστηκε (31.89%). Αντίθετα όμως με τις αρχικές υποθέσεις, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων γνωρίζει ότι χρειάζεται να συμπεριληφθεί στη βιβλιογραφική αναφορά «μια πληροφορία, ακόμα και αν υπάρχει σε διάφορες πηγές και είναι γνωστή σε ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων», αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι το 20.43% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι «δε χρειάζεται να συμπεριληφθούν στη βιβλιογραφική αναφορά στοιχεία που δε θυμόμαστε την πηγή», γεγονός που δείχνει ότι πρόκειται ίσως για συνηθισμένη πρακτική φοιτητών που δε θυμούνται την πηγή από τα λεγόμενα που παραθέτουν. Τα αποτελέσματα των ερωτήσεων της 6 ης ενότητας επαληθεύουν τις αρχικές υποθέσεις του ερευνητή σχετικά με τη λογοκλοπή και το διαδίκτυο. Πιο συγκεκριμένα, το 88.26% των γνωρίζει ότι ένα άρθρο από εφημερίδα αναρτημένη στο Διαδίκτυο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα, χωρίς βιβλιογραφική αναφορά και το 76.52% συμφωνεί ότι η χρήση πληροφοριών αναρτημένων στο Διαδίκτυο χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή, θεωρείται λογοκλοπή. Τα παραπάνω ποσοστά δείχνουν ότι μεγάλο μέρος των φοιτητών, ακόμα και να μη γνωρίζει ακριβώς τους κανόνες για την αποφυγή της λογοκλοπής, είναι ενήμερη για το γεγονός ότι δεν είναι ελεύθερη η αναπαραγωγή κειμένου από το διαδίκτυο. Όσον αφορά στον εντοπισμό της λογοκλοπής μέσω διαδικτύου, οι περισσότεροι φοιτητές (61.74%), όπως αναμενόταν, γνωρίζουν ότι είναι εύκολο για κάποιον να εντοπίσει κείμενο αντιγραμμένο αυτούσιο από το Διαδίκτυο. Στην 7 η ενότητα που αφορά στις συνέπειες της λογοκλοπής, παρατηρείται ότι οι συμμετέχοντες, σε αντίθεση με τις υποθέσεις του ερευνητή, αναφέρουν ως 129

130 πιθανότερες συνέπειες, «το μηδενισμό της εργασίας» ή την «αποτυχία στο αντίστοιχο μάθημα» (ποσοστά 31.98% και 27.07% αντίστοιχα), ενώ μόνο το 91 φοιτητές (15.40%) απάντησαν ότι «δεν υπάρχει ή δεν είναι γνωστή κάποια σχετική τιμωρία». Επιπλέον, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων (88.97%) θεωρεί ότι η πράξη της λογοκλοπής είναι περισσότερο άδικη για το πανεπιστήμιο φοίτησης, αλλά και για την υπόλοιπη τάξη, που έλαβε το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό (88.59%). Από τα παραπάνω ποσοστά διαφαίνεται η αντίληψη των συμμετεχόντων, ότι, δηλαδή, η λογοκλοπή αποτελεί μια παράνομη πράξη αντίθετη με τους κανόνες των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Στην 8 η ενότητα, που αφορά στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα πανεπιστημιακά ιδρύματα το φαινόμενο της λογοκλοπής, σε αντίθεση με τις αρχικές υποθέσεις, 165 φοιτητές (62.50%) απάντησαν ότι δε γνωρίζουν αν υπάρχουν ιστοσελίδες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι καθηγητές προκειμένου να αναζητήσουν τις πηγές των πληροφοριών που χρησιμοποιήθηκαν στις εργασίες των φοιτητών, στοιχείο που δείχνει ότι, πράγματι, δεν έχουν υπόψη τους τρόπους για την αναζήτηση των πηγών που χρησιμοποιούνται σε εργασίες των φοιτητών, προκειμένου να εντοπιστούν πιθανά κρούσματα λογοκλοπής. Αντίστοιχα είναι τα ποσοστά στην ερώτηση που αφορά σε πληροφορίες που περιέχει η ιστοσελίδα του πανεπιστημίου φοίτησης τους σχετικά με την αποφυγή της λογοκλοπής, όπου 182 φοιτητές (68.94%) απάντησαν «δε γνωρίζω», στοιχείο που αποδεικνύει ότι δεν είναι ενήμεροι για το περιεχόμενο της ιστοσελίδας του πανεπιστημίου τους. Τέλος, στην 9 η ενότητα, που σχετίζεται με την ανίχνευση της λογοκλοπής, σύμφωνα με τις αρχικές υποθέσεις του ερευνητή, 153 φοιτητές (58.17%) γνωρίζουν ότι «γίνεται ολοένα ευκολότερο για κάποιον να εντοπίσει στο Διαδίκτυο, όχι μόνο την πηγή ενός ολόκληρου κειμένου ή άρθρου, αλλά ακόμα και την πηγή από φράσεις ή παραφρασμένες προτάσεις που περιέχονται σε ένα κείμενο» και 166 φοιτητές (63.12%) ότι «είναι δυνατόν να εντοπιστεί και να αποδειχθεί ότι οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν σε μια εργασία είναι αυτούσιο κείμενο αντιγραμμένο από το Διαδίκτυο». Οι αριθμοί αυτοί αποδεικνύουν ότι οι φοιτητές, πιθανότατα λόγω της εξοικείωσης τους με το διαδίκτυο, γνωρίζουν ότι είναι εύκολο για τους καθηγητές να εντοπίσουν και να αποδείξουν ότι ένα κείμενο αποτελεί προϊόν λογοκλοπής. 130

131 8.3 Το Μάθημα για τη Λογοκλοπή Μετά την ολοκλήρωση της υποβολής των ερωτηματολογίων, ακολούθησε μια διάλεξη στα πλαίσια του υποχρεωτικού μαθήματος «Εισαγωγή στην Πληροφορική», όπου οι εκπαιδευόμενοι είχαν τη δυνατότητα να ενημερωθούν διεξοδικά: για το φαινόμενο της λογοκλοπής και τις διαστάσεις που έχει λάβει στην ακαδημαϊκή κοινότητα, για διάφορους πρακτικούς τρόπους για την αποφυγή της ακούσιας λογοκλοπής, για τις νομικές κυρώσεις που επιβάλλουν τα πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού, καθώς και για τις συνέπειες στη μετέπειτα πορεία των φοιτητών. Επιπλέον, οι εκπαιδευόμενοι είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν ιστοσελίδες πανεπιστημίων του εξωτερικού όπου αναρτάται σε σχετικό σύνδεσμο η ξεκάθαρη και πάγια πολιτική τους γύρω από θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας, αλλά και διαδραστικά κουίζ και προγράμματα εκμάθησης (tutorial) που προσφέρονται στους φοιτητές των πανεπιστημίων του εξωτερικού προκειμένου να μυηθούν στη σωστή καταγραφή των πηγών και να εξασκηθούν σε τεχνικές αποφυγής της ακούσιας λογοκλοπής. Τέλος, ακολούθησε μια ανοιχτή συζήτηση, κατευθυνόμενη από τον εισηγητή, όπου οι φοιτητές, συμμετέχοντας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προθυμία, ενημερώθηκαν κυρίως σχετικά με τους κανόνες δεοντολογίας που ισχύουν για την αναδημοσίευση ηλεκτρονικών άρθρων και γενικότερα σχετικών πληροφοριών από το Διαδίκτυο ή από άλλες πηγές, τους συγγραφικούς και ερευνητικούς κανόνες για την αποφυγή της λογοκλοπής και τη σωστή καταγραφή πηγών και παράθεση βιβλιογραφίας. Στόχος του συγκεκριμένου μαθήματος ήταν η μύηση των φοιτητών στο αντικείμενο και η καλύτερη δυνατή προετοιμασία της συμμετοχής τους στο δεύτερο ερωτηματολόγιο που θα ακολουθούσε και αφορούσε σε σενάρια μελέτης περίπτωσης σχετικά με τη λογοκλοπή και την παράφραση. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε στη διάλεξη αναρτήθηκε στο μάθημα με τίτλο «Το φαινόμενο της Λογοκλοπής» που δημιουργήθηκε στην πλατφόρμα του e-class, με τη μορφή εγχειριδίου, ώστε οι φοιτητές να έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν το υλικό πριν τη συμπλήρωση του δεύτερου ερωτηματολογίου. 131

132 8.4 Ερωτηματολόγιο 2: Σενάρια - Παραδείγματα για τη Λογοκλοπή Τις διαλέξεις διαδέχθηκε η συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου από τους φοιτητές, ως δεύτερη ατομική εργασία, προκειμένου να εξεταστεί η αλλαγή ή μη της στάσης τους απέναντι στο φαινόμενο της λογοκλοπής. Το δεύτερο ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 4 ενότητες που περιέχουν 5-6 ερωτήσεις κλειστού τύπου η κάθε μια και απαιτούνται περίπου 20 λεπτά για τη συμπλήρωση του. Η πρώτη, δεύτερη και τρίτη ενότητα σχετίζονται με την τεχνική της παράφρασης και η τέταρτη παρουσιάζει περιπτώσεις φοιτητών που καταφεύγουν στη λογοκλοπή. Οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να εντοπίσουν τα παραπάνω περιστατικά λογοκλοπής και να καταθέσουν τη γνώμη τους απαντώντας στις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη ενότητα του δεύτερου ερωτηματολογίου περιλαμβάνει μια ερώτηση πολλαπλής επιλογής σχετικά με τον ορισμό της παράφρασης και 5 σενάρια (μελέτη περίπτωσης) που περιέχουν το αρχικό απόσπασμα από ένα άρθρο και μια παράφραση του και ο εκπαιδευόμενος καλείται να αποφασίσει εάν πρόκειται για σωστή ή για λανθασμένη παράφραση και πού εντοπίζει το λάθος. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται 4 αρχικά αποσπάσματα και δύο διαφορετικά κείμενα για την παράφραση του κάθε αποσπάσματος. Ο εκπαιδευόμενος καλείται να αποφασίσει ποιο από τα δύο κείμενα χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης και ποιο είναι προϊόν λογοκλοπής. 132

133 Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει μία άσκηση για την τεχνική της παράφρασης, όπου δίνεται ένα αρχικό απόσπασμα και 3 κείμενα που παραφράζουν το αρχικό. Ο εκπαιδευόμενος πρέπει να επιλέξει εάν τα κείμενα χρησιμοποιούν σωστά την τεχνική της παράφρασης ή όχι και γιατί. Τέλος, η τέταρτη ενότητα περιλαμβάνει 3 σενάρια, σύμφωνα με τα οποία, στα πλαίσια ενός εξαμηνιαίου μαθήματος, ζητείται από τους φοιτητές να υποβάλλουν μια ατομική εργασία και καταγράφεται η μεθοδολογία που ακολούθησαν 5 από αυτούς. Οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να επιλέξουν ποιοι φοιτητές ακολούθησαν τη σωστή πρακτική και ποιες εργασίες ήταν προϊόν λογοκλοπής, όσον αφορά στην παράφραση των κειμένων, την ενσωμάτωση πληροφοριών από ιστοσελίδες, τη μεταξύ τους συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών και την παράθεση εικόνων και διαγραμμάτων από εγχειρίδια και ιστοσελίδες. 133

134 Το δεύτερο ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε επίσης με το επαγγελματικό διαδικτυακό εργαλείο κατασκευής ερωτηματολογίων esurveys.pro και είχε προθεσμία 10 ημέρες για τη συμπλήρωση του. Αξίζει να σημειωθεί ότι σκοπός του πρώτου ερωτηματολογίου είναι να καταγράψει τις προσωπικές απόψεις και εμπειρίες των εκπαιδευομένων σχετικά με το θέμα, ενώ το δεύτερο έχει τη μορφή κουίζ, περιέχει, δηλαδή, σωστές και λανθασμένες απαντήσεις, και έχει σκοπό να καταγράψει το ποσοστό επιτυχίας των εκπαιδευομένων. Στόχος είναι να εξακριβωθεί ο βαθμός κατανόησης της διάλεξης για τη λογοκλοπή και κατά συνέπεια της επίδρασης στη γενικότερη στάση των εκπαιδευομένων απέναντι στο θέμα, συγκριτικά με το πρώτο ερωτηματολόγιο. Κατά συνέπεια, πρόκειται να διαπιστωθεί εάν η άγνοια είναι η βασική αιτία εξάπλωσης των κρουσμάτων της λογοκλοπής στους κόλπους της ελληνικής πανεπιστημιακής κοινότητας Το δείγμα Στο δεύτερο ερωτηματολόγιο, χρονικά μετά την παρέλευση δεκαπέντε (15) ημερών περίπου, συμμετείχαν 248 φοιτητές, αλλά οι ολοκληρωμένες απαντήσεις με 134

135 σωστή υποβολή ήταν 232 (93.55%), οι οποίες και θα ληφθούν υπόψη (n=232), από τους 313 που παρακολουθούν το μάθημα και είναι εγγεγραμμένοι χρήστες στην πλατφόρμα Ανάλυση Αποτελεσμάτων Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των απαντήσεων των φοιτητών στο δεύτερο κατά σειρά ερωτηματολόγιο που τους δόθηκε, μετά τη σειρά διαλέξεων που προηγήθηκε. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, στο συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο δε ζητείται η προσωπική άποψη των συμμετεχόντων, αλλά υπάρχουν σωστές και λανθασμένες απαντήσεις. Επομένως, στην ενότητα αυτή θα αναλυθεί το ποσοστό επιτυχίας της κάθε ερώτησης. Ενότητα 1 η : Παράφραση Η πρώτη ενότητα αποτελείται από έξι ερωτήσεις μονής επιλογής και σχετίζεται τόσο με τον ορισμό της παράφρασης όσο και με τη σωστή εφαρμογή της. 1. Ποιο από τα παρακάτω περιγράφει καλύτερα τι είναι η σωστή τεχνική της παράφρασης; A) Η σύνθεση του πρωτότυπου κειμένου και η διατύπωση του με άλλα λόγια. B) Η αλλαγή της σειράς των προτάσεων του πρωτότυπου κειμένου. Γ) Η αντικατάσταση συγκεκριμένων λέξεων από το πρωτότυπο κείμενο. Ποσοστό Αριθμός 83.33% % % 29 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Στην πρώτη ερώτηση ζητείται από τους συμμετέχοντες να επιλέξουν την απάντηση που περιγράφει καλύτερα την τεχνική της παράφρασης. Στην επιλογή Α δίνεται ένας απλός ορισμός της τεχνικής της παράφρασης και σωστά τον εντοπίζει η πλειοψηφία των συμμετεχόντων, συγκεκριμένα 200 (83.33%). Αντίθετα, οι υπόλοιπες επιλογές αποτελούν λανθασμένη χρήση της τεχνικής της παράφρασης και λαμβάνουν αθροιστικά μόλις το 16.66% (40 φοιτητές). 135

136 2. Τι, εάν υπάρχει κάτι, είναι λάθος στην ακόλουθη παράφραση; Αρχικό απόσπασμα: Εκ πρώτης όψεως, ο «Νονός» ήταν ένα μυθιστόρημα για το σεξ, τη βία και την εγκληματικότητα στον υπόκοσμο της Αμερικής, αλλά στον πυρήνα του ήταν μια σταθερή αφήγηση ιστορίας με ζωντανούς χαρακτήρες. Lebo, Harlan. The Godfather Legacy. New York: Fireside, Παράφραση: Ο «Νονός» φαινόταν να είναι ένα μυθιστόρημα για το σεξ, τη βία και την εγκληματικότητα στην αμερικάνικη μαφία. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, το μυθιστόρημα είναι μια αλληλένδετη επική ιστορία ζωής με δυναμικούς χαρακτήρες. (Lebo ). A) Δεν αναφέρεται σωστά η αρχική πηγή. Β) Ένα τμήμα της παράφρασης είναι αυτούσια παράθεση και το κείμενο πρέπει να τοποθετηθεί σε εισαγωγικά. Γ) Είναι πολύ κοντινή η παράφραση (επιλογή των λέξεων και δομή των προτάσεων) στην πηγή. Ποσοστό Αριθμός 21.25% % % 45 Δ) Όλα τα παραπάνω % 91 Ε) Δεν υπάρχει λάθος στην παράφραση % 28 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 Στη δεύτερη ερώτηση, όπως και στις ακόλουθες ερωτήσεις της συγκεκριμένης ενότητας, δίνεται ένα αρχικό απόσπασμα και ένα παραφρασμένο, και οι συμμετέχοντες πρέπει να εντοπίσουν εάν υπάρχει λάθος στον τρόπο που χρησιμοποιείται η τεχνική της παράφρασης και ποιο είναι αυτό. Στη συγκεκριμένη ερώτηση, σωστή είναι η επιλογή «όλα τα παραπάνω», γιατί το παραφρασμένο κείμενο δεν αναφέρει σωστά την αρχική πηγή, δε χρησιμοποιεί εισαγωγικά όπου κρίνεται απαραίτητο και γενικά η παράφραση είναι πολύ κοντινή στην πηγή. Τη σωστή απάντηση εντόπισαν 91 φοιτητές (37.92%), ενώ 51 φοιτητές (21.25%) επέλεξαν την απάντηση «δεν αναφέρεται σωστά η αρχική πηγή», στοιχείο που δείχνει ότι οι περισσότεροι συμμετέχοντες από όλα τα λάθη του παραπάνω παραφρασμένου αποσπάσματος αναγνωρίζουν ευκολότερα τη λανθασμένη βιβλιογραφική αναφορά. 136

137 3. Τι, εάν υπάρχει κάτι, είναι λάθος στην ακόλουθη παράφραση; Αρχικό απόσπασμα: Οι ειδικοί λένε ότι οι χρήστες του Διαδικτύου που επισκέπτονται ιστοσελίδες για την υγεία, πρέπει να ελέγχουν το φορέα, την ημερομηνία των πληροφοριών, να αφιερώνουν αρκετό χρόνο για μια έρευνα για την υγεία και να επισκέπτονται 4-6 ιστοσελίδες. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι που αναζητούν πληροφορίες για την υγεία, δεν έχουν ένα συγκεκριμένο σχέδιο έρευνας. Η τυπική αναζήτηση για την υγεία ξεκινά από μία μηχανή αναζήτησης, και όχι από μία ιατρική ιστοσελίδα, και περιλαμβάνει επισκέψεις σε 2-5 ιστοσελίδες σε μία αναζήτηση κατά μέσο όρο. Fox, S., Rainie, L. (2002). Vital decisions: How internet users decide what information to trust when they or their loved ones are sick. Retrieved July 26, 2006 from Pew Internet & American Life Project Web site: May2002.pdf Παράφραση: Για τις ιατρικές ιστοσελίδες, συνίσταται οι χρήστες να ελέγχουν το φορέα και την ημερομηνία της κάθε ιστοσελίδας. Θα πρέπει να βεβαιωθούν ότι έχουν αρκετό χρόνο να ρίξουν μια ματιά σε μέχρι 6 ιστοσελίδες (τουλάχιστον 4). Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι που επισκέπτονται ιατρικές ιστοσελίδες δεν προγραμματίζουν το τι πρόκειται να κάνουν. Συνήθως επισκέπτονται πρώτα μία μηχανή αναζήτησης και μετά 1-2 ιστοσελίδες (5 το πολύ). (Fox & Rainie, 2002, p. 4). A) Δεν αναφέρεται σωστά η αρχική πηγή. Β) Ένα τμήμα της παράφρασης είναι αυτούσια παράθεση και το κείμενο πρέπει να τοποθετηθεί σε εισαγωγικά. Γ) Είναι πολύ κοντινή η παράφραση (επιλογή των λέξεων και δομή των προτάσεων) στην πηγή. Ποσοστό Αριθμός 15.00% % % 69 Δ) Όλα τα παραπάνω % 32 Ε) Δεν υπάρχει λάθος στην παράφραση % 90 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 Στην τρίτη ερώτηση της ενότητας αυτής, παρατηρείται ότι το παραφρασμένο κείμενο χρησιμοποιεί λανθασμένα την τεχνική της παράφρασης, γιατί είναι πολύ κοντινή στην πηγή τόσο η επιλογή των λέξεων όσο και η δομή των προτάσεων. 137

138 Επομένως, η σωστή απάντηση είναι η επιλογή Γ, την οποία όμως εντόπισαν μόνο 69 συμμετέχοντες (28.75%), ενώ οι περισσότεροι φοιτητές, 90 συγκεκριμένα (37.50%) επέλεξαν ότι «δεν υπάρχει λάθος στην παράφραση». 4. Τι, εάν υπάρχει κάτι, είναι λάθος στην ακόλουθη παράφραση; Αρχικό απόσπασμα: Τα προηγούμενα 500 χρόνια οι περισσότεροι άνθρωποι ενημερώνονταν από τον Τύπο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, για παράδειγμα, όλοι οι άνθρωποι της πολυπολιτισμικής και πολυταξικής κοινωνίας της Αμερικής εδώ και 2 αιώνες χρησιμοποιούν και επηρεάζονται από τον Τύπο.. Wiegand, W. A. (1998). Introduction: theoretical foundations for analyzing print culture as agency and practice in diverse modern America. In J. Danky & W. Wiegand (Eds.), Print culture in a diverse America Urbana & Chicago: U. of Illinois Press. Παράφραση: Οι άνθρωποι από όλον τον κόσμο επηρεάζονται από τον Τύπο για περισσότερα από 500 χρόνια. Για περισσότερο από διακόσια χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, «η πολυπολιτισμική και πολυταξική κοινωνία της Αμερικής» ενημερώνεται από τον Τύπο (Wiegand, 1998). A) Δεν αναφέρεται σωστά η αρχική πηγή. Β) Ένα τμήμα της παράφρασης είναι αυτούσια παράθεση και το κείμενο πρέπει να τοποθετηθεί σε εισαγωγικά. Γ) Είναι πολύ κοντινή η παράφραση (επιλογή των λέξεων και δομή των προτάσεων) στην πηγή. Ποσοστό Αριθμός 31.67% % % 52 Δ) Όλα τα παραπάνω. 8.33% 20 Ε) Δεν υπάρχει λάθος στην παράφραση % 80 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 4 Το παραφρασμένο απόσπασμα της τέταρτης ερώτησης χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης, καθώς είναι σωστή η αναφορά στην πηγή, τοποθετούνται σωστά τα εισαγωγικά και είναι διαφορετική η επιλογή λέξεων και προτάσεων από το πρωτότυπο κείμενο. Επομένως, σωστή απάντηση είναι η Ε, ότι δηλαδή «δεν υπάρχει 138

139 λάθος στην παράφραση», την οποία επέλεξαν 80 φοιτητές (33.33%). Αξίζει να σημειωθεί ότι 76 φοιτητές (31.67%) επέλεξαν ότι «δεν αναφέρεται σωστά η αρχική πηγή», στοιχείο που δείχνει την άγνοια τους για τον τρόπο που παρεμβάλλονται οι αναφορές σε ένα κείμενο, αφού η συγκεκριμένη αναφορά είναι σωστή. 5. Τι, εάν υπάρχει κάτι, είναι λάθος στην ακόλουθη παράφραση; Αρχικό απόσπασμα(από βιβλίο του Edward Orr, σελ. 3): Όταν διδάσκουμε τις θρησκείες του κόσμου στην τάξη, είναι χρήσιμο να εισάγουμε έργα αντιπροσωπευτικά της κάθε θρησκείας. Αυτό επιτρέπει στον καθηγητή να αντιμετωπίσει την κάθε θρησκεία σε ένα ουδέτερο έδαφος, αποφεύγοντας έτσι την κατήχηση. Παράφραση: Σύμφωνα με τον Orr, οι δάσκαλοι πρέπει να χρησιμοποιούν ιερά πολιτιστικά αντικείμενα ως μέσο για να διδάξουν τις παγκόσμιες θρησκείες στα σχολεία. Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε στο δάσκαλο να παρουσιάσει την κάθε θρησκεία αντικειμενικά (3). A) Δεν αναφέρεται σωστά η αρχική πηγή. Β) Ένα τμήμα της παράφρασης είναι αυτούσια παράθεση και το κείμενο πρέπει να τοποθετηθεί σε εισαγωγικά. Γ) Είναι πολύ κοντινή η παράφραση (επιλογή των λέξεων και δομή των προτάσεων) στην πηγή. Ποσοστό Αριθμός 35.00% % % 30 Δ) Όλα τα παραπάνω. 3.75% 9 Ε) Δεν υπάρχει λάθος στην παράφραση % 108 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 5 Στην πέμπτη ερώτηση της ενότητας αυτής, το παραφρασμένο κείμενο είναι σύμφωνο με όλους τους κανόνες για σωστή εφαρμογή της τεχνικής της παράφρασης και κατά συνέπεια σωστή είναι η επιλογή «δεν υπάρχει λάθος στην παράφραση», την οποία επέλεξαν 108 συμμετέχοντες (45.00%), δηλαδή σχεδόν οι μισοί, ενώ οι υπόλοιπες απαντήσεις έλαβαν αρκετά μικρότερα ποσοστά. 6. Τι, εάν υπάρχει κάτι, είναι λάθος στην ακόλουθη παράφραση; Αρχικό απόσπασμα (από άρθρο σε περιοδικό του Omar Gray, σελ. 52): Μετά την εκπαίδευση, 14 μαθητές ήταν Ποσοστό Αριθμός 139

140 ικανοί να διακρίνουν τις βακτηριακές από τις ιογενείς λοιμώξεις, ενώ μόνο δύο απέτυχαν. Το αποτέλεσμα ήταν μία βελτίωση από τα προηγούμενα πειράματα. Παράφραση: Μετά την εκπαίδευση 14 μαθητές μπόρεσαν να πουν τη διαφορά μεταξύ βακτηριακών και ιογενών λοιμώξεων, ενώ μόνο δύο δεν μπόρεσαν. Αυτό το αποτέλεσμα ήταν καλύτερο από προηγούμενα πειράματα (Gray 52). A) Δεν αναφέρεται σωστά η αρχική πηγή. Β) Ένα τμήμα της παράφρασης είναι αυτούσια παράθεση και το κείμενο πρέπει να τοποθετηθεί σε εισαγωγικά. Γ) Είναι πολύ κοντινή η παράφραση (επιλογή των λέξεων και δομή των προτάσεων) στην πηγή. 5.00% % % 103 Δ) Όλα τα παραπάνω % 62 Ε) Δεν υπάρχει λάθος στην παράφραση % 33 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 6 Στην τελευταία ερώτηση της ενότητας αυτής, είναι αρκετά εμφανές ότι το παραφρασμένο κείμενο είναι πολύ κοντινό στο αρχικό απόσπασμα. Συγκεκριμένα, τόσο η επιλογή των λέξεων όσο και η δομή των προτάσεων που χρησιμοποιούνται ελάχιστα διαφέρει από την αρχική πηγή. Το στοιχείο αυτό εντόπισαν 103 φοιτητές (42.92%) και σωστά επέλεξαν την απάντηση Γ. Ενότητα 2 η : Σχέση Λογοκλοπής- Παράφρασης 1. Πρωτότυπο Κείμενο: Αλλά ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, αναμφισβήτητα χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν ένας χριστιανικός λαός, και ως εκ τούτου η πολιτική τους πρέπει αναγκαστικά να είναι χριστιανική. (1) (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), p Έκδοση Α: Αλλά γενικά ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα Ποσοστό Αριθμός 140

141 προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της εφημερίδας της Het Westen, τελείως χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν Χριστιανοί, ως εκ τούτου η πολιτική τους θα πρέπει κατ 'ανάγκη να είναι χριστιανική. Έκδοση Β: Ο Hexham γράφει: "Αλλά γενικά, ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, αναμφισβήτητα χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν ένα χριστιανικός λαός, ως εκ τούτου η πολιτική τους πρέπει αναγκαστικά να είναι χριστιανική. "(1) (1) Irving Hexham, η ειρωνεία του Απαρτχάιντ (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), σ Α) Η έκδοση Α χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Β είναι προϊόν λογοκλοπής. Β) Η έκδοση Β χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Α είναι προϊόν λογοκλοπής. Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης % % 210 Η δεύτερη ενότητα του ερωτηματολογίου αποτελείται από 4 ερωτήσεις μονής επιλογής, όπου οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν, παρατηρώντας ένα αρχικό απόσπασμα και δύο παραφράσεις του, ποια επιλογή χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης και ποια είναι προϊόν λογοκλοπής. Συγκεκριμένα, η πρώτη ερώτηση παραθέτει ένα απόσπασμα του I. Hexham, σχετικά με τα δικαιώματα των Αφρικανών, καθώς και δύο απόπειρες παράφρασης του. Σωστή απάντηση είναι η Β, καθώς το δεύτερο κείμενο αναδιατυπώνει σωστά το αρχικό απόσπασμα, ενώ το Α είναι προϊόν λογοκλοπής, γιατί δεν παραθέτει σωστά την αρχική πηγή και η επιλογή των λέξεων και η δομή των προτάσεων είναι πολύ κοντά στην πηγή. Τη σωστή απάντηση εντόπισε η πλειοψηφία των, συγκεκριμένα 210 (87.87%), ενώ τη λάθος επέλεξαν μόλις 29 (12.13%). 141

142 2. Πρωτότυπο Κείμενο: Αλλά ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, αναμφισβήτητα χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν ένας χριστιανικός λαός, και ως εκ τούτου η πολιτική τους πρέπει αναγκαστικά να είναι χριστιανική. (1) (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), p Έκδοση Α: Ο καθηγητής Hexham παρατηρεί ότι έξοχα ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, αναμφισβήτητα χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν ένας χριστιανικός λαός, ως εκ τούτου η πολιτική τους θα πρέπει κατ 'ανάγκη να είναι χριστιανική. Έκδοση Β: Ο καθηγητής Hexham παρατηρεί ότι «ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, αναμφισβήτητα χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν ένας χριστιανικός λαός, ως εκ τούτου η πολιτική τους θα πρέπει κατ 'ανάγκη να είναι χριστιανική»(1) (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), p Α) Η έκδοση Α χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Β είναι προϊόν λογοκλοπής. Β) Η έκδοση Β χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Α είναι προϊόν λογοκλοπής. Ποσοστό Αριθμός 15.48% % 202 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 142

143 Στη δεύτερη ερώτηση επαναλαμβάνεται το ίδιο αρχικό απόσπασμα με αυτό της πρώτης, αλλά δύο διαφορετικές παραφράσεις του. Η δεύτερη εκδοχή χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, γιατί κάνει σωστή χρήση εισαγωγικών και αναφορά στην πηγή, ενώ η έκδοση Α αποτελεί προϊόν λογοκλοπής. Επομένως, σωστή απάντηση είναι η Β, την οποία επέλεξαν 202 φοιτητές (84.52%), ενώ την απάντηση Α μόνο 37 (15.48%). 3. Πρωτότυπο Κείμενο: Αλλά ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, αναμφισβήτητα χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν ένας χριστιανικός λαός, και ως εκ τούτου η πολιτική τους πρέπει αναγκαστικά να είναι χριστιανική. (1) (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), p Έκδοση Α: Στο βιβλίο του "Η ειρωνεία του Απαρτχάιντ", ο Δρ Hexham παρατηρεί ότι «γενικά ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και εναντιώθηκε στους Βρετανούς για τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσφέρει μια πραγματική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των Εθνικιστών ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, εξ ολοκλήρου χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν χριστιανοί, ως εκ τούτου η πολιτική τους πρέπει αναγκαστικά να είναι χριστιανική." (1) (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), p. 185 Έκδοση Β: Στο διορατικό βιβλίο του "Η ειρωνεία του Απαρτχάιντ", ο Δρ Hexham παρατηρεί ότι ο Δρ Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και εναντιώθηκε στους Βρετανούς για τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσφέρει μια πραγματική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των Αφρικανών εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, εξ ολοκλήρου χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν χριστιανοί, ως εκ τούτου η πολιτική τους πρέπει αναγκαστικά να είναι χριστιανική. (1) (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid, chapter 7 Α) Η έκδοση Α χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Β είναι Ποσοστό Ερωτηθέντων Αριθμός 74.48%

144 προϊόν λογοκλοπής. Β) Η έκδοση Β χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Α είναι προϊόν λογοκλοπής. Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης % 61 Στην τρίτη ερώτηση, χρησιμοποιείται το ίδιο αρχικό απόσπασμα και δύο διαφορετικές παραφράσεις του, όπου η πρώτη χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης, ενώ η δεύτερη όχι. Οι διαφορές τους εντοπίζονται στην έλλειψη εισαγωγικών από τη δεύτερη παράφραση, σε κείμενα δανεισμένα αυτούσια από την αρχική πηγή και στη λανθασμένη παράθεση της βιβλιογραφίας στο τέλος του κειμένου. Το στοιχείο αυτό εντοπίζουν 178 συμμετέχοντες (74.48%), αν και το ποσοστό είναι μικρότερο σε σχέση με τα αντίστοιχα των προηγούμενων ερωτήσεων. 4. Πρωτότυπο Κείμενο: Αλλά ο Hertzog αναγνώρισε τον κίνδυνο και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των Αφρικανών. Μόνο το Εθνικό Κόμμα προσέφερε μια χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των εθνικιστών, ήταν, κατά την άποψη της Het Westen, αναμφισβήτητα χριστιανική. Οι Αφρικανοί ήταν ένας χριστιανικός λαός, και ως εκ τούτου η πολιτική τους πρέπει αναγκαστικά να είναι χριστιανική. (1) Τέτοιες απόψεις εκφράζονται στα περιοδικά των φοιτητών, και έλαβαν σαφή, αν και λιγότερο λεπτομερή επεξεργασία από την Het Westen. Στους Αφρικανούς υπενθύμισαν ότι ήταν Καλβινιστές με την υποχρέωση να διατηρήσουν την εθνικότητα τους. (2) (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), p (2) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), 182 Έκδοση Α: Ο Hexham υποστηρίζει ότι υπερασπίζονται τα δικαιώματα των Αφρικανών, λόγω των κινδύνων που είδε να έρχονται. Ο Hertzog υποστήριξε ότι μία χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων στη Νότια Αφρική μπορεί να βρεθεί στις πολιτικές του Εθνικού Κόμματος. Η εθνικιστική πολιτική ήταν, σύμφωνα με την Het Westen, αναμφίβολα χριστιανική και οι Αφρικανοί πρέπει να υποστηριχτούν, διότι ήταν Χριστιανοί. (1) Επίσης, τονίζει ότι αυτές οι απόψεις εκφράστηκαν και από τους μαθητές στο περιοδικό τους. (2) Το πρόβλημα με το επιχείρημα του Hexham είναι ότι δίνει πάρα πολύ προσοχή στις απόψεις του Hertzog και Ποσοστό Αριθμός 144

145 τους φοιτητές που υποστήριξαν τις απόψεις του Hertzog. Έχει αποτύχει επίσης να εξηγήσει τι ακριβώς σημαίνει σύμφωνα με τον Hertzog "χριστιανοί". (1) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), p (2) Irving Hexham, The Irony of Apartheid (Lewiston: Edwin Mellen, 1981), 182. Έκδοση Β: Υπερασπιζόμενος τα δικαιώματα των Αφρικανών, λόγω των κινδύνων που είδε να έρχονται, ο Hertzog υποστήριξε ότι μία χριστιανική λύση στα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων στη Νότια Αφρική μπορεί να βρεθεί στις πολιτικές του Εθνικού Κόμματος. Η Εθνικιστική πολιτική ήταν, σύμφωνα με την HetWesten, αναμφίβολα χριστιανική και ο Αφρικανοί πρέπει να υποστηριχτούν, διότι ήταν χριστιανοί. Απόψεις όπως αυτές, εκφράστηκαν και από τους μαθητές τους στο περιοδικό τους. Α) Η έκδοση Α χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Β είναι προϊόν λογοκλοπής. Β) Η έκδοση Β χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης για την αναδιατύπωση του πρωτότυπου κειμένου, ενώ η έκδοση Α είναι προϊόν λογοκλοπής. Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης % % 71 Στην τελευταία ερώτηση της ενότητας αυτής παρουσιάζεται το ίδιο αρχικό απόσπασμα με μία πρόσθετη πρόταση στο τέλος. Η έκδοση Α χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης, ενώ η έκδοση Β δεν παραθέτει την αρχική πηγή, δε χρησιμοποιεί εισαγωγικά όπου είναι απαραίτητο και η επιλογή των λέξεων είναι πολύ κοντά στην αρχική πηγή. Για τους λόγους αυτούς, σωστή απάντηση είναι η Α, την οποία επέλεξαν 168 συμμετέχοντες (70.29%), αν και είναι το μικρότερο ποσοστό που έλαβε σωστή απάντηση, από τις υπόλοιπες ερωτήσεις της ενότητας αυτής. Ενότητα 3 η : Άσκηση για την Τεχνική της Παράφρασης Η τρίτη ενότητα του ερωτηματολογίου περιλαμβάνει ένα αρχικό απόσπασμα και 3 παραφρασμένα κείμενα, που παρουσιάζονται στις 3 ερωτήσεις της συγκεκριμένης ενότητας. Οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν μια από τις 3 απαντήσεις που δίνονται και αφορούν στο κατά πόσο χρησιμοποιείται σωστά η τεχνική της παράφρασης. 145

146 1) Η αύξηση της βιομηχανίας, η ανάπτυξη των πόλεων, και η έκρηξη του πληθυσμού ήταν τρία μεγάλα γεγονότα του δέκατου ένατου αιώνα στην Αμερική. Για παράδειγμα, τα ατμοκίνητα εργοστάσια εμφανίστηκαν στο ανατολικό τμήμα της χώρας και άλλαξαν τους εργάτες αγροκτήματος, σε εργάτες βιομηχανίας και δημιούργησαν παρεχόμενες θέσεις εργασίας για το μεγάλο κύμα των μεταναστών. Με τη βιομηχανία ήρθε η ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπως του Fall River, όπου έζησε ο Bordens, που μετατράπηκε σε κέντρο εμπορίου και συναλλαγών, καθώς και παραγωγής. Α) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται επιτυχημένη παράφραση, γιατί αναδιατυπώνει με ακρίβεια τις πληροφορίες του αρχικού κειμένου, χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικά λόγια και παραθέτοντας την πηγή των πληροφοριών. Β) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται προϊόν λογοκλοπής, γιατί αλλάζουν μόνο λίγες λέξεις ή φράσεις ή η δομή των αυθεντικών προτάσεων. Γ) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται επιτυχημένη παράφραση, γιατί καταγράφει την αρχική πληροφορία με ακρίβεια και αναφέρει ποιο μέρος λαμβάνεται απευθείας από την πηγή, βάζοντας το σε εισαγωγικά και αναφέροντας τον αριθμό της σελίδας. Ποσοστό Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 1 Αριθμός 14.77% % % 7 Συγκεκριμένα, στην πρώτη ερώτηση δίνεται ένα παραφρασμένο κείμενο, που όμως είναι προϊόν λογοκλοπής, γιατί αλλάζουν μόνο λίγες λέξεις από το αυθεντικό κείμενο. Το στοιχείο αυτό εντόπισε η συντριπτική πλειοψηφία των, συγκεκριμένα 195 (82.28%), ενώ συνολικά οι υπόλοιποι 42 φοιτητές (17.72%) επέλεξαν τις άλλες δύο απαντήσεις, που κρίνουν ως σωστή την τεχνική της παράφρασης που χρησιμοποιείται. 2) Το Fall River, όπου ζούσε η οικογένεια του Borden, ήταν χαρακτηριστική βορειοανατολική βιομηχανική πόλη του δέκατου ένατου αιώνα. Η ατμοκίνητη παραγωγή είχε στρέψει την παραγωγή εργατικού δυναμικού από τη γεωργία στη βιομηχανία, και οι μετανάστες που έφταναν Ποσοστό Αριθμός 146

147 στις ΗΠΑ, έβρισκαν εργασία σε αυτά τα νέα εργοστάσια. Ως αποτέλεσμα, ο πληθυσμός αυξήθηκε, και δημιουργήθηκαν μεγάλα αστικά κέντρα. Το Fall River ήταν ένα από αυτά τα βιομηχανικά και εμπορικά κέντρα (Williams 1). Α) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται επιτυχημένη παράφραση, γιατί αναδιατυπώνει με ακρίβεια τις πληροφορίες του αρχικού κειμένου, χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικά λόγια και παραθέτοντας την πηγή των πληροφοριών. Β) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται προϊόν λογοκλοπής, γιατί αλλάζουν μόνο λίγες λέξεις ή φράσεις ή η δομή των αυθεντικών προτάσεων. Γ) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται επιτυχημένη παράφραση, γιατί καταγράφει την αρχική πληροφορία με ακρίβεια και αναφέρει ποιο μέρος λαμβάνεται απευθείας από την πηγή, βάζοντας το σε εισαγωγικά και αναφέροντας τον αριθμό της σελίδας. Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης % % % 24 Στη δεύτερη ερώτηση δίνεται ένα απόσπασμα που χρησιμοποιεί σωστά την τεχνική της παράφρασης, γιατί αναδιατυπώνει με ακρίβεια τις πληροφορίες του αρχικού κειμένου, χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικά λόγια και παραθέτοντας σωστά την πηγή των πληροφοριών. Επομένως, σωστή θεωρείται η απάντηση Α την οποία επέλεξαν 184 φοιτητές (77.64%), ενώ αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό που συγκεντρώνει η επιλογή Β (12.24%), ότι δηλαδή το παραπάνω απόσπασμα είναι αποτέλεσμα λογοκλοπής. 3) Το Fall River, όπου ζούσε η οικογένεια του Borden, ήταν χαρακτηριστική βορειοανατολική βιομηχανική πόλη του δέκατου ένατου αιώνα. Η ατμοκίνητη παραγωγή είχε στρέψει την παραγωγή από τη γεωργία στη βιομηχανία, δημιουργώντας την απαίτηση «να αλλάξουν οι εργάτες αγροκτήματος, σε εργάτες βιομηχανίας» και δημιούργησε θέσεις εργασίας για τους μετανάστες. Με τη σειρά της, η αύξηση του πληθυσμού αύξησε το μέγεθος των αστικών περιοχών. Το Fall River ήταν μία από αυτές τις πόλεις «που έγινε κέντρο παραγωγής, καθώς και εμπορίου και συναλλαγών» (Williams 1). Ποσοστό Αριθμός 147

148 Α) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται επιτυχημένη παράφραση, γιατί αναδιατυπώνει με ακρίβεια τις πληροφορίες του αρχικού κειμένου, χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικά λόγια και παραθέτοντας την πηγή των πληροφοριών. Β) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται προϊόν λογοκλοπής, γιατί αλλάζουν μόνο λίγες λέξεις ή φράσεις ή η δομή των αυθεντικών προτάσεων. Γ) Το παραπάνω απόσπασμα θεωρείται επιτυχημένη παράφραση, γιατί καταγράφει την αρχική πληροφορία με ακρίβεια και αναφέρει ποιο μέρος λαμβάνεται απευθείας από την πηγή, βάζοντας το σε εισαγωγικά και αναφέροντας τον αριθμό της σελίδας % % % 182 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 Η τελευταία ερώτηση της ενότητας αυτής παρουσιάζει ένα παραφρασμένο κείμενο, το οποίο θεωρείται επιτυχημένη παράφραση, γιατί καταγράφει την αρχική πληροφορία με ακρίβεια και αναφέρει ποιο μέρος λαμβάνεται απευθείας από την πηγή, χρησιμοποιώντας εισαγωγικά και αναφέροντας τον αριθμό της σελίδας. Τη σωστή απάντηση Γ επέλεξαν 182 φοιτητές (76.79%), ενώ συνολικά οι υπόλοιποι 55 (23.21%) επέλεξαν τις λανθασμένες απαντήσεις Α και Β. Ενότητα 4 η : Περιπτώσεις Παραδείγματα - Σενάρια Λογοκλοπής Η τελευταία ενότητα του ερωτηματολογίου περιλαμβάνει 3 υποθετικά σενάρια που σχετίζονται με την ανάθεση εργασιών σε φοιτητές στα πλαίσια του πανεπιστημίου και οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν ποιοι φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή και γιατί. Σενάριο 1 Στα πλαίσια ενός εξαμηνιαίου μαθήματος ζητήθηκε από τους φοιτητές να υποβάλλουν μια βιβλιογραφική εργασία βασιζόμενοι σε μία λίστα με συγγράμματα που τους δόθηκε από τον υπεύθυνο καθηγητή. Ποια/ές από τις παρακάτω πρακτικές των φοιτητών θεωρείτε λογοκλοπή; Ποσοστό Αριθμός 148

149 [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Α) Ο φοιτητής Α αντέγραψε αυτούσιο απόσπασμα από ένα σύγγραμμα της λίστας χωρίς κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά. Β) Ο φοιτητής Β αντέγραψε αυτούσια αποσπάσματα από διάφορα συγγράμματα της λίστας χωρίς κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά. Γ) Ο φοιτητής Γ αντέγραψε αυτούσιο απόσπασμα από ένα σύγγραμμα της λίστας με χρήση κατάλληλης βιβλιογραφικής αναφοράς, αλλά χωρίς τη χρήση εισαγωγικών που να υποδεικνύει την ποσότητα του αντιγραμμένου κειμένου. Δ) Ο φοιτητής Δ αντέγραψε αυτούσια αποσπάσματα από διάφορα συγγράμματα της λίστας με χρήση κατάλληλης βιβλιογραφικής αναφοράς, αλλά χωρίς τη χρήση εισαγωγικών που να υποδεικνύει την ποσότητα του αντιγραμμένου κειμένου. Ε) Ο φοιτητής Ε επαναδιατύπωσε αποσπάσματα από τα συγγράμματα της λίστας, χρησιμοποίησε εισαγωγικά, όπου ήταν απαραίτητο, και χρησιμοποίησε τις κατάλληλες βιβλιογραφικές αναφορές. Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης % % % % % 3 Συγκεκριμένα, στο πρώτο σενάριο ζητείται από πέντε φοιτητές να υποβάλλουν μια βιβλιογραφική εργασία βασιζόμενοι σε μία λίστα με συγγράμματα που τους δόθηκε από τον υπεύθυνο καθηγητή. Οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν τους φοιτητές που ακολούθησαν τη σωστή τεχνική για τη συγγραφή της εργασίας τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ερώτηση είναι «πολλαπλής επιλογής», δηλαδή δίνει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να επιλέξουν όσες απαντήσεις θεωρούν σωστές, χωρίς κάποιο περιορισμό. Συνολικά δόθηκαν 826 απαντήσεις, αριθμός από τον οποίο προκύπτουν και τα παραπάνω ποσοστά. Στη λογοκλοπή καταφεύγουν οι τέσσερις πρώτοι φοιτητές, ενώ τη σωστή πρακτική ακολούθησε μόνο ο τελευταίος, ο οποίος επαναδιατύπωσε σωστά τα αποσπάσματα, χρησιμοποίησε εισαγωγικά, όπου ήταν 149

150 απαραίτητο, και συμπεριέλαβε κατάλληλες βιβλιογραφικές αναφορές. Επομένως, οι 4 πρώτες απαντήσεις ήταν σωστές, οι οποίες έλαβαν αθροιστικά το μεγάλο ποσοστό του 99.64%. Αξίζει να σημειωθεί ότι από τις σωστές απαντήσεις, την απάντηση Α επέλεξαν 226 συμμετέχοντες, δηλαδή σχεδόν όλοι, στοιχείο που δείχνει ότι οι περισσότεροι φοιτητές θεωρούν ως λογοκλοπή την αυτούσια αντιγραφή κειμένου χωρίς κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή. Σενάριο 2 Στα πλαίσια ενός εξαμηνιαίου μαθήματος ζητήθηκε από τους φοιτητές να υποβάλλουν μια βιβλιογραφική εργασία. Όλες οι εργασίες εξετάστηκαν με τη βοήθεια κατάλληλου λογισμικού ανίχνευσης λογοκλοπής που βασίζεται στην ανίχνευση με λέξεις-κλειδιά. Ποια/ές από τις παρακάτω πρακτικές των φοιτητών θεωρείτε λογοκλοπή; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Α) Η εργασία του φοιτητή Α αποδείχθηκε ότι ήταν αντιγραφή από μία ιστοσελίδα, η οποία δεν συμπεριλαμβανόταν στις βιβλιογραφικές αναφορές. Ο φοιτητής είχε στη λίστα 12 άλλες αναφορές συμπεριλαμβανομένων βιβλίων, περιοδικών και ηλεκτρονικών πηγών. Β) Η εργασία του φοιτητή Β αποδείχθηκε ότι ήταν αντιγραφή κειμένων 3 ιστοσελίδων, οι οποίες συμπεριλαμβάνονταν στις βιβλιογραφικές αναφορές. Γ) Η εργασία του φοιτητή Γ περιελάμβανε 12 βιβλιογραφικές αναφορές από βιβλία, περιοδικά και ηλεκτρονικές πηγές. Η ηλεκτρονική ανίχνευση της λογοκλοπής έδειξε ότι οι ηλεκτρονικές πηγές καταγράφηκαν και χρησιμοποιήθηκαν σωστά. Ποσοστό Αριθμός 62.15% % % 13 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 2 Η δεύτερη ερώτηση είναι επίσης «πολλαπλής επιλογής», έλαβε συνολικά 354 απαντήσεις και το συγκεκριμένο σενάριο αναφέρεται στη χρήση κατάλληλου λογισμικού από τον καθηγητή για την ανίχνευση της λογοκλοπής στις εργασίες των φοιτητών. Σωστές απαντήσεις είναι η Α και Β, γιατί θεωρείται λογοκλοπή η αντιγραφή κειμένου από μία ιστοσελίδα η οποία δεν συμπεριλαμβάνεται στις βιβλιογραφικές αναφορές ή η αυτούσια αντιγραφή κειμένων 3 ιστοσελίδων, οι οποίες 150

151 συμπεριλαμβάνονται στις βιβλιογραφικές αναφορές. Οι δύο σωστές απαντήσεις έλαβαν αθροιστικά το πολύ μεγάλο ποσοστό του 96.33%, με την επιλογή Α μόνο να λαμβάνει ποσοστό διπλάσιο από τη Β (62.15%). Τη λανθασμένη επιλογή Γ επέλεξαν μόνο 13 συμμετέχοντες (3.67%). Σενάριο 3 Στα πλαίσια ενός εξαμηνιαίου μαθήματος ζητήθηκε από τους φοιτητές να υποβάλλουν μια βιβλιογραφική εργασία. Όλοι οι φοιτητές μελέτησαν προσεκτικά την προτεινόμενη βιβλιογραφία και έγραψαν την εργασία, καταγράφοντας τις πηγές όπου ήταν απαραίτητο. «Κατέβασαν», όμως, και μία εικόνα από το Διαδίκτυο την οποία και ενσωμάτωσαν αυτούσια στην εργασία τους. Ποια/ές από τις παρακάτω πρακτικές των φοιτητών θεωρείτε λογοκλοπή; [Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν] Α) Ο φοιτητής Α συμπεριέλαβε την αναφορά της ιστοσελίδας στη λίστα βιβλιογραφικών αναφορών στο τέλος της εργασίας. Β) Ο φοιτητής Β συμπεριέλαβε την αναφορά της ιστοσελίδας κάτω από την εικόνα και στη λίστα βιβλιογραφικών αναφορών στο τέλος της εργασίας. Γ) Ο φοιτητής Γ δεν κατέγραψε την ιστοσελίδα στη λίστα βιβλιογραφικών αναφορών. Ποσοστό Αριθμός 25.81% % % 223 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 3 Το τελευταίο σενάριο της συγκεκριμένης ενότητας σχετίζεται με την ενσωμάτωση εικόνας από το διαδίκτυο στην εργασία των φοιτητών και έλαβε συνολικά 310 απαντήσεις. Λογοκλοπή θεωρείται η πρακτική των φοιτητών Α και Γ, γιατί ο μεν πρώτος δε συμπεριέλαβε την αναφορά της ιστοσελίδας κάτω από την εικόνα και ο τρίτος δεν κατέγραψε την ιστοσελίδα στη λίστα βιβλιογραφικών αναφορών. Η δύο σωστές απαντήσεις έλαβαν συνολικά το εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό του 97.75%, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο την απάντηση Γ επέλεξαν 223 φοιτητές (71.94%), στοιχείο που δείχνει ότι η πλειοψηφία των φοιτητών αναγνωρίζει περισσότερο ως λογοκλοπή την απουσία βιβλιογραφικών αναφορών παρά την απουσία αναφοράς κάτω από την εικόνα. 151

152 Ποσοστά σωστών-λάθος απαντήσεων Σχολιασμός Αποτελεσμάτων 2 ου Ερωτηματολογίου Στο δεύτερο κατά σειρά ερωτηματολόγιο, που έχει τη μορφή κουίζ προκύπτει, από την ανάλυση αποτελεσμάτων που προηγήθηκε, ότι στις περισσότερες ερωτήσεις η πλειοψηφία των συμμετεχόντων εντόπισε τη σωστή απάντηση. Πιο συγκεκριμένα, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί, στις 11 από τις 16 ερωτήσεις του ερωτηματολογίου, η σωστή απάντηση έλαβε μεγαλύτερο ποσοστό από όλες τις λανθασμένες απαντήσεις αθροιστικά % % % % % Σωστή Απάντηση Λανθασμένες Απαντήσεις %.000% Ερωτήσεις 2ου ερωτηματολογίου Διάγραμμα 11: Ποσοστά απαντήσεων 2 ου ερωτηματολογίου Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και στις 5 ερωτήσεις που οι λανθασμένες απαντήσεις έλαβαν μεγαλύτερο ποσοστό από τη σωστή, η σωστή επιλογή ήταν πρώτη σε ποσοστό από την κάθε λανθασμένη ξεχωριστά, εκτός από την ερώτηση 3, όπου η σωστή επιλογή ήρθε δεύτερη σε ποσοστό. Τα παραπάνω στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι φοιτητές, έπειτα από την ενασχόληση τους με το πρώτο ερωτηματολόγιο, αλλά και την παρακολούθηση των διαλέξεων σχετικά με το θέμα της λογοκλοπής, όχι μόνο είναι πλέον ενήμεροι για το φαινόμενο αυτό, αλλά επιπλέον μπορούν να το αναγνωρίσουν και να εφαρμόσουν πρακτικούς τρόπους και τεχνικές για να αποφύγουν την ακούσια λογοκλοπή. Τα ποσοστά επιτυχίας που σημειώθηκαν στο δεύτερο ερωτηματολόγιο μας επιτρέπουν 152

153 να πιθανολογούμε ότι η άγνοια είναι η κύρια αιτία που οι φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή, ενώ αντίθετα όσοι είναι ενήμεροι σχετικά με το θέμα, μπορούν εύστοχα να εντοπίσουν και να αιτιολογήσουν κείμενα - προϊόντα λογοκλοπής, να αξιολογήσουν την τεχνική της παράφρασης, αλλά και να προτείνουν σωστές τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής. Μπορούμε, επομένως, να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι, παρόλο που δεν αποδεικνύεται από τη συγκεκριμένη έρευνα ότι μία διάλεξη είναι ικανή να αλλάξει τη στάση των φοιτητών στον τρόπο που θα αντιμετωπίζουν μελλοντικά τη συγγραφή μιας εργασίας, έχει τη δυνατότητα να τροποποιήσει την άποψη των φοιτητών γύρω από τη σοβαρότητα του θέματος και τον τρόπο που αυτό αντιμετωπίζεται από τα πανεπιστήμια του εξωτερικού και κατά συνέπεια να βελτιώσει τα ποσοστά των σωστών απαντήσεων στο δεύτερο ερωτηματολόγιο. Παραμένει να διερευνηθεί το κατά πόσο αυτή η αλλαγή θα έχει μακροπρόθεσμη επίδραση στη στάση τους απέναντι στο ζήτημα της λογοκλοπής και κατά πόσο μελλοντικά θα είναι πιθανό να μειώσει τα ποσοστά εμφάνισης κρουσμάτων λογοκλοπής στις εργασίες των φοιτητών. 153

154 Κεφάλαιο 9 ο : Έρευνα για τη λογοκλοπή στα ελληνικά πανεπιστήμια 9.1 Μεθοδολογία Έρευνας Η διαδικασία Η συγκεκριμένη έρευνα διεξήχθη το Μάιο του 2013 και περιελάβανε ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο 18 ερωτήσεων κλειστού τύπου, μέσω των οποίων οι καθηγητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης καλούνταν να καταθέσουν την προσωπική τους άποψη σχετικά με το τι συνιστά ορθή χρήση βιβλιογραφικών αναφορών και τις αντιδράσεις τους στην κακή χρήση των πηγών κατά τη σύνταξη εργασιών από φοιτητές/τριες. Το ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε μέσω του λογισμικού esurveyspro ( και στάλθηκε στους καθηγητές μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Το ερωτηματολόγιο βασίστηκε σε παρόμοια έρευνα του πανεπιστημίου Northeastern Illinois University (Howenstine, 2011). Καθεμία από τις ερωτήσεις αναφέρεται σε μια μεταβλητή που επηρεάζει απόψεις, ώστε να μπορεί να γίνει καλύτερος έλεγχος των αποτελεσμάτων. Με τον τρόπο αυτό προσπαθήσαμε να εξασφαλίσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εγκυρότητα για το πλήθος των απόψεων που θα καταγράφαμε στην έρευνά μας, αφού οι κλειστές ερωτήσεις προσφέρονται για στατιστική ανάλυση και ανίχνευση, μπορούν να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα απόψεων, είναι σύντομες και δίνουν απαντήσεις εύκολες για κωδικοποίηση (Μακράκης, 1997). Κατά τη διαδικασία της έρευνας έγιναν όλες οι απαραίτητες ενέργειες, οι οποίες μεγιστοποιούσαν την αξιοπιστία και την εγκυρότητά της. Τέτοιες ενέργειες αφορούσαν: τη χρήση αξιόπιστου και έγκυρου ερωτηματολογίου το οποίο χρησιμοποιείται για τη διερεύνηση απόψεων (Παρασκευόπουλος, 1993), την μελέτη των χαρακτηριστικών του δείγματος, έτσι ώστε η σχεδίαση του ερωτηματολογίου να εγείρει το ενδιαφέρον και να μεγιστοποιήσει τη συνεργασία - συμμετοχή των καθηγητών (Cohen & Manion, 1997, Javeau, 1996), τη χρήση επαγγελματικής πλατφόρμας δημιουργίας ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων (Esurveyspro) με τα κατάλληλα εργαλεία εύκολης συλλογής, επεξεργασίας και παρουσίασης πληροφοριών (Κασκάλης κ.α., 2004), την αποστολή ατομικής πρόσκλησης για συμμετοχή στην έρευνα, όπου αναγράφονται ο σκοπός και οι θεματικές της έρευνας, ώστε να προσελκυστούν άτομα 154

155 με γενικά ενδιαφέροντα και να μην αποκλείονται οι αδαείς σχετικά με κάποιο θέμα (Παπάνης, 2011), τη διαφύλαξη του απορρήτου των ηλεκτρονικών διευθύνσεων των παραληπτών και χρήση έγκυρων domain names και ηλεκτρονικών διευθύνσεων (Cho & LaRose, 1999), τη δυνατότητα εξόδου από το ερωτηματολόγιο σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, απάντησης στην έρευνα μόνο μία φορά και συνέχισης της αποκλειστικά από το σημείο που πιθανόν να σταμάτησαν (Παπάνης, 2011), τη δυνατότητα στον συμμετέχοντα να αποστείλει εκφράζοντας τυχόν απορίες και ζητώντας διευκρινήσεις (Κασκάλης κ.α., 2004) την υποχρεωτική απάντηση σε όλες τις ερωτήσεις, εκτός από τις ανοικτού τύπου, τη δυνατότητα ελέγχου της πορείας του ερωτηματολογίου (μη προσπέλαση, ημιτελής συμπλήρωση, πλήρης συμπλήρωση) μέσω μπάρας προόδου ενοτήτων (Παπάνης, 2011). Η συμμετοχή των καθηγητών κρίθηκε ως ουσιαστική, καθώς σκοπός της δημοσκόπησης ήταν η καταγραφή απόψεων για το πώς αντιμετωπίζουν οι καθηγητές του ΔΠΘ το θέμα της λογοκλοπής, ώστε ενδεχόμενα να εξαχθούν συμπεράσματα και προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος, που από την μέχρι τώρα έρευνα, κρίνεται ως ιδιαίτερα σοβαρό. Για το λόγο αυτό ο ερευνητής προσπάθησε, μέσω συνοδευτικής επιστολής, να ενημερώσει κάθε καθηγητή σύντομα και με ακρίβεια για την έρευνα στην οποία συμμετέχει, να τονίσει τη σημασία της συμμετοχής του ώστε να απαντήσει με υπευθυνότητα και να δώσει οδηγίες για τον τρόπο απάντησης των ερωτήσεων. Επίσης, δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στη διατύπωση των ερωτήσεων, με τη βοήθεια πιλοτικής έρευνας, και χρειάστηκε να γίνουν οι απαραίτητες βελτιώσεις στη διατύπωση τους, προκειμένου να είναι απόλυτα σαφές ότι οι ερωτήσεις γίνονται εύκολα κατανοητές. Το ερωτηματολόγιο ήταν ανώνυμο και είχε ληφθεί κάθε μέριμνα για την απαιτούμενη διατήρηση της ανωνυμίας των συμμετεχόντων. 9.2 Ερωτηματολόγιο Πιο συγκεκριμένα, οι πρώτες 3 ερωτήσεις μονής επιλογής αφορούν στο επαγγελματικό προφίλ των συμμετεχόντων, οι οποίοι καλούνται να επιλέξουν το Τμήμα του πανεπιστημίου στο οποίο διδάσκουν, τα έτη που διδάσκουν στο 155

156 συγκεκριμένο πανεπιστήμιο και τη βαθμίδα στην οποία ανήκουν σήμερα. Σκοπός των εισαγωγικών αυτών ερωτήσεων είναι όχι μόνο να εξοικειωθούν οι συμμετέχοντες με τη χρήση του ερωτηματολογίου, αλλά και να δημιουργηθεί το προφίλ των καθηγητών που συμμετείχαν στην έρευνα. 156

157 Οι δύο επόμενες ερωτήσεις αφορούν στα μαθήματα που διδάσκουν οι συμμετέχοντες και συγκεκριμένα ζητείται «ο αριθμός των μαθημάτων που διδάσκουν σε μια τυπική ακαδημαϊκή χρονιά» και «το πλήθος των φοιτητών που παρακολουθούν κατά μέσο όρο τις διαλέξεις». Οι ερωτήσεις αυτές έχουν σκοπό να εξακριβώσουν κατά πόσο οι καθηγητές έχουν την ευκαιρία να έρχονται σε συχνή επαφή με μεγάλο πλήθος φοιτητών, ώστε μέσα από τις διαλέξεις τους να συζητούν μαζί τους για το φαινόμενο της λογοκλοπής και να τους δίνουν συμβουλές και σαφείς οδηγίες για την αποφυγή της. Οι δύο επόμενες ερωτήσεις σχετίζονται με τη συμβολή των καθηγητών στην ενημέρωση και καθοδήγηση των φοιτητών στην αποφυγή της λογοκλοπής. Συγκεκριμένα, η 6η ερώτηση σχετίζεται με το «κατά πόσο οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία, στα πλαίσια των μαθημάτων, να καταφύγουν στη λογοκλοπή», με άλλα λόγια, δηλαδή, ερευνάται το πόσο συχνά οι καθηγητές τούς αναθέτουν π.χ. εργασίες προόδου, ασκήσεις, πτυχιακές, διπλωματικές, διδακτορικά, κλπ, ώστε να μπορέσουν να εξακριβώσουν την έκταση του φαινομένου. Η 7η ερώτηση αναφέρεται στο «πόσο συχνά οι καθηγητές έχουν συζητήσει, αναφέρει ή ορίσει την έννοια της λογοκλοπής με τους φοιτητές τους, πριν την ανάθεση μιας εργασίας» και έχει σκοπό να εντοπίσει στην πράξη εάν οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να ενημερωθούν για την έννοια της λογοκλοπής, για τους τρόπους αποφυγής της, για τις πιθανές συνέπειες και, ίσως, για το γεγονός ότι οι καθηγητές είναι ενήμεροι για το φαινόμενο αυτό. 157

158 Η 8η ερώτηση σχετίζεται με το γεγονός του εντοπισμού κρουσμάτων λογοκλοπής από μεριάς καθηγητών σε εργασίες φοιτητών, όχι μέσω κάποιων εξειδικευμένων λογισμικών, αλλά μέσω της εμπειρίας τους και των γνώσεων τους για το θέμα που πραγματεύονται οι εργασίες. Συγκεκριμένα, η ερώτηση αναφέρεται στο «πόσο συχνά σε μία τυπική ακαδημαϊκή χρονιά υποψιάστηκαν ότι κάποιος από τους φοιτητές καταφεύγει στη λογοκλοπή», χωρίς απαραίτητα οι καθηγητές να προβούν σε ενέργειες εντοπισμού της λογοκλοπής ή τιμωρίας των φοιτητών. Στη συνέχεια, η ερώτηση που ακολουθεί έχει σκοπό να εξετάσει τη γνώμη των καθηγητών σχετικά με τα αίτια που οδηγούν τους φοιτητές στη λογοκλοπή. Η ίδια ερώτηση συμπεριλήφθηκε και στο ερωτηματολόγιο που δόθηκε στους φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και επιλέχθηκε ως η συνηθέστερη αιτία «το γεγονός ότι το έργο τους δεν είναι αρκετά καλό». Σκοπός, επομένως, αυτής της ερώτησης είναι να διαπιστωθεί κατά πόσο η άποψη των καθηγητών ταυτίζεται με αυτήν των φοιτητών. 158

159 Οι επόμενες τρεις ερωτήσεις αφορούν στην ανίχνευση και τον εντοπισμό της λογοκλοπής μέσω κατάλληλων λογισμικών ανίχνευσης ή μέσω διαδικτύου. Συγκεκριμένα, η 10η ερώτηση επιχειρεί να εξακριβώσει «πόσο εύκολο θεωρούν οι συμμετέχοντες ότι είναι να ανιχνευτούν κρούσματα λογοκλοπής στο διαδίκτυο» και η 11η «εάν έχουν ήδη χρησιμοποιήσει κάποιο λογισμικό ανίχνευσης της λογοκλοπής για να αποδείξουν τέτοια κρούσματα». Τέλος, στη 12η ερώτηση οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν «κατά πόσο γνωρίζουν ή έχουν ήδη χρησιμοποιήσει ιστοσελίδες με σκοπό τον εντοπισμό της πηγής μιας ολόκληρης εργασίας ενός φοιτητή ή την πηγή από φράσεις και παραφρασμένες προτάσεις που περιέχονται σε ένα κείμενο». 159

160 Οι επόμενες δύο ερωτήσεις αφορούν στην αντιμετώπιση της λογοκλοπής από πλευράς καθηγητών. Συγκεκριμένα, η 13η ερώτηση διερευνά το κατά πόσο το Τμήμα υποστηρίζει τους καθηγητές στη σωστή αντιμετώπιση της λογοκλοπής, παρέχοντας τους συγκεκριμένο κανονισμό ή σχετικές με το θέμα συμβουλές στην ιστοσελίδα. Αντίθετα, η ερώτηση 14 επικεντρώνεται στις ενέργειες στις οποίες οι ίδιοι οι καθηγητές μπορούν να προβούν, ή ενδεχομένως έχουν ήδη προβεί, προκειμένου να αντιμετωπίσουν πιθανά κρούσματα του φαινομένου. Οι επόμενες τρεις ερωτήσεις σχετίζονται με τις συνέπειες του φαινομένου της λογοκλοπής και συγκεκριμένα η ερώτηση 15 περιλαμβάνει μια λίστα με τις πιθανές ενέργειες στις οποίες μπορεί να προβεί ο καθηγητής εάν αντιληφθεί κρούσμα λογοκλοπής και οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν ποιά/ές θα εφάρμοζαν ευκολότερα. Η ερώτηση 16 αναφέρεται στους συναδέλφους του εκάστοτε καθηγητή και στο κατά πόσο είναι υποστηρικτικοί σε ενδεχόμενη επιβολή χαμηλού βαθμού λόγω λογοκλοπής σε εργασίες φοιτητών, ενώ η ερώτηση 17 αναφέρει τα κυριότερα 160

161 είδη λογοκλοπής και οι καθηγητές επιλέγουν ποιο/ά θεωρούν περισσότερο σημαντικό/ά και, επομένως, πρέπει άμεσα να θεσπιστεί τιμωρία για αυτό/ά. Στην 18η και τελευταία ερώτηση του ερωτηματολογίου ζητείται από τους συμμετέχοντες να απαντήσουν με «Ναι/ Όχι» για το «εάν θεωρούν σκόπιμο να θεσπίσει το Τμήμα ή το Ίδρυμα στο οποίο ανήκουν κανονισμό για τη λογοκλοπή». Η τελευταία αυτή ερώτηση, ουσιαστικά συνοψίζει το σκοπό του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου, ο οποίος είναι η διερεύνηση των απόψεων των καθηγητών για την οργανωμένη αντιμετώπιση του φαινομένου της λογοκλοπής, η οποία, ενδεχομένως, να μπορέσει να πραγματοποιηθεί μόνο μέσω κανονισμών του Ιδρύματος. 9.3 Σκοπός - Ερευνητικά Ερωτήματα Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η καταγραφή των απόψεων των καθηγητών της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με το φαινόμενο της λογοκλοπής. Για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού θα επιχειρηθεί να απαντηθούν τα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα: 161

162 Ποια είναι, σύμφωνα με την εμπειρία των καθηγητών, τα συνηθέστερα είδη λογοκλοπής στην πανεπιστημιακή κοινότητα; Ποιες είναι οι απόψεις τους σχετικά με τις πιθανές αιτίες και συνέπειες του φαινομένου της λογοκλοπής; Ποιες είναι οι γνώσεις τους και η άποψη τους για τις μεθόδους ανίχνευσης και εντοπισμού λογοκλοπής; Ποιες είναι οι προτάσεις τους για την αποφυγή τέτοιων κρουσμάτων τόσο από πλευράς καθηγητών όσο και από πλευράς πανεπιστημίου; Κατά πόσο θεωρούν απαραίτητη τη θέσπιση ενός κανονισμού για τη λογοκλοπή; 9.4 Το δείγμα Στη διεξαγωγή της παραπάνω έρευνας από τους 452 καθηγητές (μέλη Δ.Ε.Π.), στους οποίους κοινοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο, απάντησαν οι 49 (10,8%) σε όλες τις ερωτήσεις και ολοκλήρωσαν με επιτυχία την υποβολή του. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το ερωτηματολόγιο δεν μπορούν να επεκταθούν στο σύνολο των Ελληνικών Πανεπιστημίων, εξαιτίας του μικρού δείγματος, και επομένως η έρευνα αποτελεί μελέτη περίπτωσης, καθώς έχει δοθεί μία σαφή εικόνα για τις απόψεις των καθηγητών του συγκεκριμένου Πανεπιστημίου. Σύμφωνα με τον Παπάνη (2011), το βασικότερο πρόβλημα της στοχευόμενης δειγματοληψίας είναι τα μεγάλα ποσοστά ασυμφωνίας μεταξύ του αρχικού πληθυσμού και του δείγματος. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να αναθεωρηθεί η έννοια της δειγματοληψίας και της γενίκευσης, όταν αναφερόμαστε στο Διαδίκτυο. Οι τρεις πρώτες ερωτήσεις, οι οποίες στοχεύουν εκτός των άλλων και στην εξοικείωση των συμμετεχόντων με τη διαδικασία απάντησης στο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο, επιχειρούν να σκιαγραφήσουν το επαγγελματικό προφίλ των συμμετεχόντων, με σκοπό να εντοπιστεί η ενδεχόμενη εμπειρία τους σε κρούσματα λογοκλοπής κατά τη διάρκεια της εργασίας τους στο πανεπιστήμιο. Συγκεκριμένα, από την 1η εισαγωγική ερώτηση, προκύπτει το Τμήμα του πανεπιστημίου στο οποίο διδάσκουν οι καθηγητές που συμμετείχαν στο ερωτηματολόγιο. Όπως παρουσιάζεται και στο Διάγραμμα 12, οι σχολές με τα μεγαλύτερα ποσοστά συμμετοχής ήταν το Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, το Τμήμα Ιατρικής και το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ενώ δεν ήταν λίγες οι σχολές που δεν είχαν κανέναν συμμετέχοντα. 162

163 Διάγραμμα 12:Τα ποσοστά συμμετοχής της κάθε σχολής. Από τη 2η ερώτηση του ερωτηματολογίου προκύπτουν τα έτη προϋπηρεσίας των συμμετεχόντων στο Τμήμα το οποίο ανήκουν και έχει ως σκοπό να εντοπίσει την ενδεχόμενη εμπειρία των συμμετεχόντων σε κρούσματα λογοκλοπής κατά τη διάρκεια της εργασίας τους στο πανεπιστήμιο. 2. Πόσα χρόνια διδάσκετε σε πανεπιστήμιο; Ποσοστό Αριθμός 0-3 έτη 0.00% έτη 24.49% έτη 51.02% 25 πάνω από 16 έτη 24.49% 12 Πίνακας 9.4.1:Τα ποσοστά των απαντήσεων της ερώτησης 2 Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει το συμπέρασμα ότι η πλειοψηφία των συμμετεχόντων έχει 9-15 έτη προϋπηρεσίας στο πανεπιστήμιο, ενώ κανείς δεν έχει προϋπηρεσία 0-3 έτη, στοιχείο που συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης άποψης των συμμετεχόντων σχετικά με το θέμα της λογοκλοπής από πλευράς φοιτητών στα ελληνικά πανεπιστήμια. Η 3η ερώτηση αναφέρεται στη βαθμίδα στην οποία ανήκουν σήμερα οι συμμετέχοντες, όπου οι 19 (38.78%) επέλεξαν την απάντηση «Επίκουρος Καθηγητής». Τα ποσοστά των υπόλοιπων απαντήσεων φαίνονται στον παρακάτω πίνακα: 163

164 3. Σε ποια βαθμίδα ανήκετε; Ποσοστό Αριθμός Λέκτορας 18.37% 9 Επίκουρος καθηγητής 38.78% 19 Αναπληρωτής καθηγητής 28.57% 14 Καθηγητής 14.29% 7 Πίνακας 9.4.2:Τα ποσοστά των απαντήσεων της ερώτησης Ανάλυση Αποτελεσμάτων Στη συγκεκριμένη ενότητα θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου. Οι ερωτήσεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε ενότητες ανάλογα με τη θεματική τους, επομένως με τον τρόπο αυτό θα παρουσιαστούν και τα αντίστοιχα αποτελέσματα. Ενότητα 1 η : Αριθμός διδασκόμενων μαθημάτων και φοιτητών που τα παρακολουθούν Οι 2 ερωτήσεις της συγκεκριμένης ενότητας αφορούν «στον αριθμό των μαθημάτων που διδάσκουν οι συμμετέχοντες σε μια τυπική ακαδημαϊκή χρονιά» και «στο πλήθος των φοιτητών που παρακολουθούν κατά μέσο όρο τις διαλέξεις». Όπως προκύπτει από τον παρακάτω πίνακα, 19 συμμετέχοντες (38.78%) διδάσκουν «5-6 μαθήματα» σε μία τυπική ακαδημαϊκή χρονιά, ενώ 18 συμμετέχοντες (36.73%) διδάσκουν «1-4 μαθήματα». 4. Πόσα μαθήματα διδάσκετε σε μία τυπική ακαδημαϊκή χρονιά; Ποσοστό Αριθμός % % 19 πάνω από % 12 Πίνακας 9.5.1: Τα ποσοστά των απαντήσεων της ερώτησης 4 Από την επόμενη ερώτηση προκύπτει ότι σχεδόν οι μισοί συμμετέχοντες (46.94%) απάντησαν ότι κατά μέσο όρο «31-80 φοιτητές» παρακολουθούν τις διαλέξεις τους, ενώ 14 (28.57%) επέλεξαν «πάνω από 81 φοιτητές». 164

165 5. Πόσοι φοιτητές παρακολουθούν κατά μέσο όρο τις διαλέξεις σας; Ποσοστό Αριθμός % % 23 πάνω από % 14 Πίνακας 9.5.2: Τα ποσοστά των απαντήσεων της ερώτησης 5 Ενότητα 2 η : Συμβολή των καθηγητών στην αντιμετώπιση της λογοκλοπής Η 2η ενότητα σχετίζεται με τη συμβολή των καθηγητών στην αποφυγή της λογοκλοπής. Συγκεκριμένα, από τον παρακάτω πίνακα προκύπτει ότι 24 (48.98%) καθηγητές, δηλαδή σχεδόν οι μισοί, «σπάνια/ σε μερικά μαθήματα» αναθέτουν εργασίες, ενώ το ίδιο μικρό ποσοστό (12.24%) έλαβαν οι απαντήσεις «πάντα σε κάθε μάθημα» και «ποτέ σε κανένα μάθημα». 6. Πόσο συχνά οι φοιτητές στα μαθήματά σας έχουν την ευκαιρία να καταφύγουν στη λογοκλοπή; (π.χ. σε εργασίες προόδου, ασκήσεις, πτυχιακές, διπλωματικές, διδακτορικά, κλπ) ποτέ σε κανένα μάθημα/ δε δίνω εργασίες Ποσοστό Αριθμός 12.24% 6 σπάνια/ σε μερικά μαθήματα 48.98% 24 συχνά/ σε αρκετά μαθήματα 26.53% 13 πάντα σε κάθε μάθημα 12.24% 6 Πίνακας 9.5.3: Ανάλυση της ερώτησης 6 Στην 7η ερώτηση 17 (34.69%) συμμετέχοντες απάντησαν ότι «σπάνια/ σε μερικές διαλέξεις» γίνεται λόγος για την έννοια της λογοκλοπής, ενώ 16 (32.65%) επέλεξαν «πάντα/ πριν την ανάθεση της εργασίας», στοιχείο που δείχνει ότι αν και οι φοιτητές δεν έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε πληθώρα εργασιών κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, γίνεται αναφορά στην αποφυγή της λογοκλοπής πριν την ανάθεση τους. 165

166 7. Στις διαλέξεις σας, πόσο συχνά έχετε συζητήσει, αναφέρει ή ορίσει την έννοια της λογοκλοπής με τους φοιτητές σας, πριν την ανάθεση μιας εργασίας; ποτέ- θα έπρεπε να τη γνωρίζουν ήδη Ποσοστό Αριθμός 8.16% 4 σπάνια- σε μερικές διαλέξεις 34.69% 17 συχνά- σε αρκετές διαλέξεις 24.49% 12 πάντα- πριν από την ανάθεση της εργασίας 32.65% 16 Πίνακας 9.5.4: Ανάλυση της ερώτησης 7 Η 8η ερώτηση σχετίζεται με τον εντοπισμό κρουσμάτων λογοκλοπής από μεριάς καθηγητών σε εργασίες φοιτητών και στον πίνακα που ακολουθεί γίνεται φανερό ότι 23 (46.94%) καθηγητές απάντησαν ότι «2-3 φορές το χρόνο» έχουν υποψιαστεί κρούσματα λογοκλοπής σε εργασίες φοιτητών, ενώ 12 (24.49%) «4-20 φορές το χρόνο». Τέλος, σημαντικό κρίνεται το γεγονός ότι 10 (20.41%) συμμετέχοντες απάντησαν ότι «ποτέ ή σχεδόν ποτέ» δεν αντιλήφθηκαν κρούσματα λογοκλοπής, ενώ 4 (8.16%) δήλωσαν ότι «πάνω από 21 φορές το χρόνο» έχουν αντιληφθεί πιθανή λογοκλοπή. 8. Πόσο συχνά σε μία τυπική ακαδημαϊκή χρονιά υποψιαστήκατε ότι κάποιος από τους φοιτητές σας καταφεύγει στη λογοκλοπή; Ποσοστό Αριθμός ποτέ ή σχεδόν ποτέ 20.41% φορές το χρόνο 46.94% φορές το χρόνο 24.49% 12 πάνω από 21 φορές το χρόνο 8.16% 4 Πίνακας 9.5.5: Ανάλυση της ερώτησης 8 Η 9η ερώτηση εξετάζει τη γνώμη των καθηγητών σχετικά με τα αίτια που οδηγούν τους φοιτητές στη λογοκλοπή και αξίζει να τονιστεί ότι η συγκεκριμένη ερώτηση είναι «πολλαπλής επιλογής», δίνει, δηλαδή, τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να επιλέξουν από μία έως όλες τις επιλογές που δίνονται, ανάλογα με το ποιά/ές θεωρούν ότι ισχύει/ουν. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι υπήρχαν συνολικά 111 απαντήσεις και κυριότερες θεωρούνται οι αιτίες ότι «το επιχείρησαν και στο παρελθόν και δε τιμωρήθηκαν», που επέλεξαν 30 (27.03%) συμμετέχοντες, και η «άγνοια των φοιτητών», που επέλεξαν 26 (23.42%) καθηγητές. 166

167 9. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, οι φοιτητές καταφεύγουν στη λογοκλοπή; [Επιλέξτε όλα όσα θεωρείτε ότι ισχύουν]. Ποσοστό Αριθμός Είναι πολύ πιεσμένοι χρονικά % 13 Θεωρούν ότι η εργασία τους δεν είναι αρκετά καλή % 14 Ο υπεύθυνος καθηγητής δε φαίνεται να ενδιαφέρεται ή να έχει πρόβλημα 8.11% 9 με το θέμα αυτό. Οι εργασίες είναι πέραν των προσωπικών τους δυνατοτήτων. 7.21% 8 Το επιχείρησαν και στο παρελθόν και δεν τιμωρήθηκαν % 30 Δε γνωρίζουν ότι καταφεύγουν στη λογοκλοπή % 26 Άλλη (προσδιορίστε) 9.91% 11 Πίνακας 9.5.6: Ανάλυση της ερώτησης 9 Την απάντηση «προσδιορίστε άλλη πιθανή αιτία», επέλεξαν 11 (9.91%) συμμετέχοντες, όπου συνοπτικά εκφράστηκε η άποψη ότι οι φοιτητές που καταφεύγουν στη λογοκλοπή προτιμούν τον εύκολο τρόπο, ώστε άκοπα και χωρίς σπατάλη χρόνου να ολοκληρώσουν τη συγγραφή μιας εργασίας. Ενότητα 3η: Ανίχνευση και Εντοπισμός της Λογοκλοπής Η 10η ερώτηση σχετίζεται με την ανίχνευση κρουσμάτων λογοκλοπής μέσω διαδικτύου και ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι 23 (46.94%) συμμετέχοντες απάντησαν ότι είναι «πιθανό αλλά δύσκολο και χρονοβόρο», ενώ σχεδόν οι άλλοι μισοί (44.90%) ότι είναι «εφικτό, γρήγορο και δωρεάν». 10. Πόσο εύκολο θεωρείτε ότι είναι να ανιχνευτεί κρούσμα λογοκλοπής από το διαδίκτυο; Ποσοστό Αριθμός σχεδόν αδύνατο 4.08% 2 πιθανό αλλά δύσκολο/χρονοβόρο 46.94% 23 εφικτό- γρήγορο και δωρεάν 44.90% 22 δε γνωρίζω 4.08% 2 Πίνακας 9.5.7: Ανάλυση της ερώτησης 10 Η 11η ερώτηση σχετίζεται με τη χρήση λογισμικών ανίχνευσης λογοκλοπής από πλευράς καθηγητών. Λίγο πάνω από τους μισούς συμμετέχοντες, δηλαδή 28 (57.14%), απάντησαν ότι δεν έχουν ποτέ χρησιμοποιήσει κάποιο λογισμικό, ενώ οι υπόλοιποι 21 (42.86%) ότι έχουν ήδη χρησιμοποιήσει. 167

168 11. Γνωρίζετε ή έχετε ήδη χρησιμοποιήσει κάποιο λογισμικό ανίχνευσης της λογοκλοπής για να αποδείξετε τέτοια κρούσματα; Ποσοστό Αριθμός Ναι 42.86% 21 Όχι 57.14% 28 Πίνακας 9.5.8: Ανάλυση της ερώτησης 11 Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ερώτηση ανάπτυξης που ακολουθεί και ζητάει από τους συμμετέχοντες να κατονομάσουν τέτοιου είδους λογισμικά, αναφέρονται σε γνωστά και ευρέως χρησιμοποιούμενα, όπως τα επαγγελματικά λογισμικά Turnitin και Ithenticate, που απευθύνονται κυρίως σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και εκδοτικούς οίκους. Στη 12η ερώτηση, 22 (44.90%) συμμετέχοντες απάντησαν ότι γνωρίζουν την ύπαρξη ιστοσελίδων εντοπισμού βιβλιογραφικών πηγών, αλλά δεν έχουν χρησιμοποιήσει κάποια από αυτές, ενώ εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι 14 (28.57%) «δε γνωρίζουν την ύπαρξη τέτοιων ιστοσελίδων». Τέλος, μόλις 5 (10.20%) καθηγητές απάντησαν ότι «γνωρίζουν και έχουν δοκιμάσει κάποιες από αυτές». 12. Υπάρχουν ιστοσελίδες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι καθηγητές προκειμένου να εντοπίσουν στο Διαδίκτυο, όχι μόνο την πηγή μιας ολόκληρης εργασίας ενός φοιτητή, αλλά ακόμα και την πηγή από φράσεις ή παραφρασμένες προτάσεις που περιέχονται σε ένα κείμενο. Γνωρίζω ότι υπάρχουν, αλλά δεν έχω χρησιμοποιήσει Γνωρίζω ότι υπάρχουν, αλλά δεν ικανοποιήθηκα από τη χρήση τους Γνωρίζω ότι υπάρχουν και έχω δοκιμάσει κάποιες από αυτές Ποσοστό Αριθμός 44.90% % % 5 Δε γνωρίζω την ύπαρξη τέτοιων ιστοσελίδων 28.57% 14 Δεν μου χρειάστηκαν ποτέ 6.12% 3 Πίνακας 9.5.9: Ανάλυση της ερώτησης 12 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαντήσεις των συμμετεχόντων στην ερώτηση ανάπτυξης που τους ζητάει να κατονομάσουν ιστοσελίδες που λειτουργούν δωρεάν ως λογισμικά εντοπισμού της λογοκλοπής. Μεταξύ άλλων αναφέρονται οι duplichecker, dustball, pubmed, για βιβλιογραφία που αφορά σε ιατρικά θέματα, και η μηχανή αναζήτησης Google. 168

169 Ενότητα 4 η : Τρόπος αντιμετώπισης πιθανών κρουσμάτων λογοκλοπής. Η 13η ερώτηση διερευνά το κατά πόσο το Τμήμα υποστηρίζει τους καθηγητές στη σωστή αντιμετώπιση της λογοκλοπής. Σχεδόν οι μισοί συμμετέχοντες, συγκεκριμένα 23 (46.94%), απάντησαν ότι δεν υπάρχει, αν και θα έπρεπε, ούτε κανονισμός ούτε σχετικές πληροφορίες στην κεντρική σελίδα του πανεπιστημίου, ενώ σχεδόν 1 στους 3, δηλαδή 15 (30.61%), απάντησαν «δε γνωρίζω», κάτι που αποκαλύπτει την άγνοια μέρους των καθηγητών γύρω από το θέμα. 13. Στο πανεπιστήμιο ή στο Τμήμα στο οποίο ανήκετε υπάρχει κανονισμός ή περιέχονται πληροφορίες στην ιστοσελίδα του που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε πώς να εντοπίσετε και να αντιμετωπίσετε τη λογοκλοπή; Υπάρχει σχετικός κανονισμός του Πανεπιστημίου Υπάρχει πάγια απόφαση του Τμήματος Όχι, αλλά θα έπρεπε να υπάρχει κανονισμός και σχετικές πληροφορίες στην κεντρική ιστοσελίδα Ποσοστό Αριθμός 8.16% % % 23 Δε γνωρίζω 30.61% 15 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 13 Αντίθετα, η ερώτηση 14 επικεντρώνεται στις ενέργειες στις οποίες οι ίδιοι οι καθηγητές μπορούν να προβούν, ή ενδεχομένως έχουν ήδη προβεί, προκειμένου να αντιμετωπίσουν πιθανά κρούσματα του φαινομένου και πρόκειται για ερώτηση «πολλαπλής επιλογής», όπου συνολικά δόθηκαν 138 απαντήσεις. 35 (25.36%) συμμετέχοντες, δηλαδή 1 στους 4, απάντησαν ότι «έχουν δώσει προφορικές οδηγίες στους φοιτητές», ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις όσων επέλεξαν «Άλλο», που συνοψίζονται στη «διαρκή αποδοκιμασία του φαινομένου της λογοκλοπής» και στην τιμωρία τέτοιων κρουσμάτων με «μηδενισμό της εργασίας». 169

170 14. Ποιο/ά από τα παρακάτω έχετε ήδη κάνει για να αντιμετωπίσετε τη λογοκλοπή; [Επιλέξτε όλα όσα θεωρείτε ότι ισχύουν]. Συζήτησα το φαινόμενο της λογοκλοπής με συναδέλφους μου Συζήτησα την ηθική διάσταση της λογοκλοπής με τους φοιτητές. Έδωσα προφορικές οδηγίες στους φοιτητές για την αποφυγή της. Έδωσα πολύ συγκεκριμένες γραπτές οδηγίες. Επέβλεπα την πορεία των εργασιών που τους είχα αναθέσει (π.χ. σημειώσεις, προφορική εξέταση, συναντήσεις κλπ.) Ποσοστό Αριθμός 21.74% % % % % 28 Άλλη (προσδιορίστε) 2.90% 4 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 14 Ενότητα 5 η : Πιθανές συνέπειες του φαινομένου της λογοκλοπής Η ερώτηση 15 είναι «πολλαπλής επιλογής» και παρουσιάζει μία λίστα με πιθανές συνέπειες σε περίπτωση απόδειξης εκτεταμένης λογοκλοπής. Οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν όσες επιλογές επιθυμούν και θεωρούν ότι θα ήταν η προσωπική τους αντίδραση και παρατηρούμε ότι συνολικά δόθηκαν 106 απαντήσεις. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων προκύπτει ότι 30 (28.30%) καθηγητές επέλεξαν ότι «θα έδιναν στο φοιτητή τη δυνατότητα να διορθώσει την εργασία», ενώ 26 (24.53%) «θα το συζητούσαν με το φοιτητή». Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι κανένας από τους συμμετέχοντες δεν επέλεξε ότι θα αγνοούσε το γεγονός. 15. Εάν αντιληφθείτε μία προφανή περίπτωση εκτεταμένης λογοκλοπής (π.χ. μία αντιγραμμένη σε μεγάλο βαθμό εργασία), ποια θα είναι η αντίδραση σας; [Επιλέξτε όλα όσα θεωρείτε ότι ισχύουν] Θα το αγνοούσα αφού έτσι βλάπτουν μόνο τον εαυτό τους. Ποσοστό Αριθμός 0.00% 0 Θα το συζητούσα με το φοιτητή % 26 Θα έδινα στο φοιτητή τη δυνατότητα να διορθώσει την εργασία % 30 Θα το ανέφερα σε κάποιον υπεύθυνο (καθηγητή, πρόεδρο τμήματος, πρύτανη) 9.43% 10 Θα του έβαζα χαμηλό βαθμό για τη συγκεκριμένη εργασία % 14 Θα του έβαζα χαμηλό βαθμό για το μάθημα % 11 Θα τον απέκλεια από τις επόμενες εξετάσεις του μαθήματος 10.38% 11 Άλλο (προσδιορίστε) 3.77% 4 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης

171 Αξίζουν να αναφερθούν οι απαντήσεις των 4 (3.77%) συμμετεχόντων στην εναλλακτική επιλογή «άλλο (προσδιορίστε)», που συνοψίζονται κυρίως στην «αναφορά του θέματος στη Γενική Συνέλευση» και στο «μηδενισμό απλής εργασίας/ διακοπή πτυχιακής». Η ερώτηση 16 αναφέρεται στις αντιδράσεις των συναδέλφων ενός καθηγητή σε ενδεχόμενη επιβολή χαμηλού βαθμού λόγω λογοκλοπής σε εργασίες φοιτητών. Ενδιαφέρον προκαλεί ότι 21 (42.86%) συμμετέχοντες απάντησαν «δε γνωρίζω, δε μπορώ να εκτιμήσω». Ωστόσο, 15 (30.61%) καθηγητές επέλεξαν την απάντηση ότι θα ήταν «πολύ υποστηρικτικοί οι συνάδελφοι και δε θα χρειαζόταν να αλλάξει ο βαθμός του μαθήματος». 16. Εάν βάλετε χαμηλό βαθμό σε έναν φοιτητή που καταφεύγει στη λογοκλοπή, ώστε να αναγκαστεί να επαναλάβει το μάθημα, πόσο υποστηρικτικοί θα είναι μαζί σας οι συνάδελφοι ή η ΓΣ του Τμήματος σας; καθόλου υποστηρικτικοί- θα με ανάγκαζαν να αλλάξω το βαθμό προκειμένου να αποφύγω τη σύγκρουση αρκετά υποστηρικτικοί- μάλλον δε θα γνώριζαν ούτε οι ίδιοι τι να κάνουν πολύ υποστηρικτικοί- δε θα άλλαζα το βαθμό του μαθήματος Ποσοστό Αριθμός 8.16% % % 15 δε γνωρίζω, δεν μπορώ να εκτιμήσω 42.86% 21 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 16 Τέλος, η 17η ερώτηση είναι «πολλαπλής επιλογής» και παρουσιάζει μια λίστα με τα συχνότερα είδη λογοκλοπής στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Οι καθηγητές καλούνται να επιλέξουν ποιά θεωρούν περισσότερο επικίνδυνα ή διαδεδομένα και, επομένως, πρέπει άμεσα να τιμωρηθούν. 171

172 17. Ποιό/ά από τα παρακάτω είδη λογοκλοπής θεωρείτε ότι πρέπει άμεσα να τιμωρηθεί; [Επιλέξτε όλα όσα θεωρείτε ότι πρέπει να ισχύουν.] αντιγραφή αυτούσιου κειμένου, ή μέρους αυτού, χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στην πηγή ή χωρίς τη σωστή χρήση εισαγωγικών πολύ κοντινή παράφραση ιδεών και θεωριών ενός τρίτου χωρίς την κατάλληλη βιβλιογραφική αναφορά στο συγγραφέα αυτούσια μετάφραση ενός ξενόγλωσσου κειμένου χρήση εικόνων χωρίς την κατάλληλη αναφορά στην πηγή πληρωμή ενός τρίτου για τη συγγραφή μιας εργασίας υποβολή μιας εργασίας του ίδιου φοιτητή που έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε άλλο μάθημα. Ποσοστό Αριθμός 21.70% % % % % % 35 Άλλο (προσδιορίστε) 0.47% 1 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης 17 Όπως προκύπτει και από τον παραπάνω πίνακα, οι συμμετέχοντες έδωσαν 212 απαντήσεις και αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι επιλογές έλαβαν αρκετά μεγάλα ποσοστά (της τάξης του 10-20%), στοιχείο που δείχνει ότι οι καθηγητές θεωρούν ότι όλα τα είδη λογοκλοπής είναι σημαντικά και, επομένως, πρέπει άμεσα να τιμωρηθούν. Συγκεκριμένα, 46 (21.70%) καθηγητές επέλεξαν την πρώτη απάντηση, η οποία αποτελεί ουσιαστικά και τον ορισμό της λογοκλοπής και 43 (20.28%) την επιλογή «αυτούσια μετάφραση ξενόγλωσσου κειμένου», φαινόμενο πολύ συνηθισμένο σε εργασίες που στηρίζονται σε διεθνή βιβλιογραφία. Στην 18η ερώτηση, η οποία είναι τύπου «Ναι/ Όχι», σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες απάντησαν ότι θεωρούν απαραίτητη τη θέσπιση κανονισμού για τη λογοκλοπή. Η παραπάνω διαπίστωση είναι άλλη μια επιβεβαίωση ότι μόνο μέσω μιας συγκεκριμένης πολιτικής από πλευράς πανεπιστημιακών ιδρυμάτων μπορεί ουσιαστικά να αποφευχθούν τέτοιου είδους κρούσματα. 18. Θεωρείτε σκόπιμο να θεσπίσει το Τμήμα σας ή το Ίδρυμα στο οποίο ανήκετε κανονισμό για τη λογοκλοπή; Ποσοστό Αριθμός Ναι 97.96% 48 Όχι 2.04% 1 Πίνακας : Ανάλυση της ερώτησης

173 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις των καθηγητών που εκφράζονται στο τέλος του ερωτηματολογίου ως σχόλια/παρατηρήσεις σε μορφή ελεύθερου κειμένου. Η πλειοψηφία εκφράζει κατηγορηματικά την άποψη ότι «η λογοκλοπή είναι αδίκημα» και απαιτείται «σωστή ενημέρωση και καθοδήγηση των φοιτητών, ώστε να κάνουν αρχή και αξία τους την αποφυγή της», γιατί οι περισσότεροι «δεν το θεωρούν αδίκημα και καταφεύγουν σε αυτήν λόγω αδυναμίας έκφρασης». Ακόμα, πολλοί καθηγητές κάνουν λόγο για την ανάγκη ύπαρξης μιας «κεντρικής ρύθμισης» που θα ορίζει εγγράφως τις ποινές, ώστε να μην έγκειται στη διακριτική ευχέρεια των καθηγητών, οι οποίοι συχνά χαρακτηρίζονται ως «υπερβολικοί και αυστηροί». Αρκετοί συμμετέχοντες δε διστάζουν να αναφερθούν και στη λογοκλοπή μεταξύ συναδέλφων, από όπου προκύπτουν συγγράμματα που είναι «κακές συρραφές και μεταφράσεις ξενόγλωσσων βιβλίων» και τονίζουν την ανάγκη εξέτασης της λογοκλοπής σε αυτό το επίπεδο. 9.6 Σχολιασμός Αποτελεσμάτων Αν και το δείγμα της έρευνας ήταν μικρό (10.8%), τολμάμε στη διατύπωση των συμπερασμάτων, γιατί από τις απαντήσεις διαφαίνεται η ανάγκη για οργανωμένη αντιμετώπιση του φαινομένου της λογοκλοπής. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων προκύπτει μια σειρά συμπερασμάτων τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Αρχικά, προκύπτει ότι η πλειοψηφία των καθηγητών διδάσκει 5-6 μαθήματα σε μια τυπική ακαδημαϊκή χρονιά, τα οποία παρακολουθούν κατά μέσο όρο φοιτητές. Επομένως, οι καθηγητές έρχονται σε επαφή με πλήθος φοιτητών και, κατά συνέπεια, έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν μαζί τους για θέματα λογοκλοπής, να τους κατευθύνουν ως προς την αποφυγή της, αλλά και να τους ενημερώσουν για πιθανές συνέπειες. Ακόμη, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι φοιτητές δεν έχουν τη δυνατότητα να εξοικειωθούν με τους κανόνες παράθεσης των βιβλιογραφικών αναφορών ή χρήσης κειμένου ενός τρίτου κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών τους σπουδών, εξαιτίας των λίγων εργασιών που τους αναθέτονται αλλά και της ανυπαρξίας οργανωμένων ειδικών μαθημάτων «Μεθοδολογίας της Έρευνας» στα περισσότερα Τμήματα (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Παρόλα αυτά, 17 (34.69%) καθηγητές επισημαίνουν ότι «σε μερικές διαλέξεις» γίνεται σχετική ενημέρωση των φοιτητών για την αποφυγή της λογοκλοπής πριν την ανάθεση μιας εργασίας, ενώ 173

174 εντύπωση προκαλεί ότι 4 (8.16%) συμμετέχοντες διατυπώνουν την άποψη ότι «ποτέ, γιατί θα έπρεπε να τη γνωρίζουν ήδη». Όσον αφορά στα αίτια που οδηγούν τους φοιτητές στη λογοκλοπή, 30 (27.03%) καθηγητές απάντησαν «το γεγονός ότι το επιχείρησαν και στο παρελθόν και δε τιμωρήθηκαν». Η συγκεκριμένη επιλογή τονίζει την έλλειψη ξεκάθαρης πολιτικής από πλευράς τμημάτων - πανεπιστημίου, στοιχείο που οδηγεί στην ατιμωρησία των φοιτητών, κάτι που εξαπλώνει το φαινόμενο αυτό. Επιπλέον, το γεγονός ότι 28 (57.14%) συμμετέχοντες δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ κάποιο εξειδικευμένο λογισμικό ανίχνευσης της λογοκλοπής, ότι 22 (44.90%) δεν έχουν χρησιμοποιήσει κάποια ιστοσελίδα για τον εντοπισμό της, ότι 3 (6.12%) θεωρούν ότι «δε τους χρειάζονται τέτοια λογισμικά», ενώ 2 (4.08%) θεωρούν «σχεδόν αδύνατη την ανίχνευση κρουσμάτων λογοκλοπής», αποδεικνύει ότι, ακόμα και αν οι καθηγητές υποπτεύονται πιθανά κρούσματα λογοκλοπής, δεν καταφεύγουν στον εντοπισμό τους και κατά συνέπεια στην αξιολόγηση της πράξης αυτής. Το γεγονός αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στην έλλειψη ενός κανονισμού για την επιβολή ξεκάθαρων ποινών κατά περίπτωση, κάτι που αποτρέπει τον εκάστοτε καθηγητή από την αυθαίρετη επιβολή μιας ποινής, γιατί ενδέχεται να αντιμετωπίσει τις αντιδράσεις φοιτητών ή συναδέλφων - καθηγητών. Επιπλέον, η απάντηση «δε γνωρίζω την ύπαρξη τέτοιων ιστοσελίδων», που επέλεξαν 14 (28.57%) καθηγητές, και η απάντηση «δε γνωρίζω τον τρόπο για ανίχνευση κρουσμάτων λογοκλοπής», που επέλεξαν 2 (4.08%) συμμετέχοντες, δείχνει την άγνοια μερίδας καθηγητών για τον τρόπο εντοπισμού της λογοκλοπής μέσω διαδικτύου. Επιπλέον, οι απαντήσεις των καθηγητών επιβεβαιώνουν την έλλειψη ενός κανονισμού και σχετικών πληροφοριών στην κεντρική σελίδα του πανεπιστημίου, στοιχείο που αποδεικνύει την έλλειψη πάγιας και ξεκάθαρης πολιτικής για την οργανωμένη αντιμετώπιση του φαινομένου της λογοκλοπής στους πανεπιστημιακούς κόλπους (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). Το στοιχείο αυτό γίνεται πιο έντονο στην ερώτηση 15, όπου στις ενδεχόμενες προσωπικές αντιδράσεις των καθηγητών σε περίπτωση εκτεταμένης λογοκλοπής, έλαβαν όλες οι απαντήσεις μεγάλα ποσοστά, κάτι που δείχνει ότι ο κάθε καθηγητής πράττει κατά βούληση. Επιπλέον, σχετικά με την υποστήριξη των συναδέλφων - καθηγητών στην επιβολή μιας ποινής για λογοκλοπή, ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι 21 (42.86%) καθηγητές απάντησαν «δε γνωρίζω, δε μπορώ να εκτιμήσω», στοιχείο που δείχνει ότι δεν συνηθίζουν να 174

175 συζητούν τέτοιου είδους θέματα με συναδέλφους τους ή στη Γενική Συνέλευση του Τμήματός τους. Τέλος, φαίνεται ξεκάθαρα ότι αποτελεί ανάγκη και των ίδιων των καθηγητών η θέσπιση ενός κανονισμού που θα περιλαμβάνει σαφείς οδηγίες τόσο για τους φοιτητές, προκειμένου να αποφύγουν την ακούσια λογοκλοπή, όσο και για τους καθηγητές, ώστε να αισθάνονται καλυμμένοι και ασφαλείς σχετικά με την επιβολή ανάλογων ποινών. Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ως σημαντικός περιορισμός το μικρό δείγμα της έρευνας, ο οποίος επιβλήθηκε από καθαρά πρακτικούς λόγους, στοιχείο, όμως, που θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο μελλοντικής έρευνας, ως μια προοπτική επέκτασης της παρούσας έρευνας σε όλους τους καθηγητές των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της Ελλάδας, σε μια προσπάθεια εξαγωγής ασφαλέστερων συμπερασμάτων, αλλά και συσχετισμού των απόψεων τους με παράγοντες όπως το φύλο, τη διδακτική εμπειρία, τη βαθμίδα και το πανεπιστήμιο εργασίας τους (Αβραμίδου & Κέκκερης, 2013). 175

176 Κεφάλαιο 10 ο : Έρευνα για τις συνέπειες της λογοκλοπής 10.1 Μεθοδολογία Έρευνας Η έρευνα διεξήχθη τον Ιανουάριο του 2013 στα πλαίσια του μαθήματος «Πληροφορική Ι» που διδάσκεται στο 1 ο εξάμηνο σπουδών στο Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του εξαμηνιαίου αυτού μαθήματος πραγματοποιήθηκε διάλεξη που αφορούσε στο θέμα της λογοκλοπής και στις διαστάσεις που έχει λάβει στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Ο εισηγητής, μέσω κατευθυνόμενης συζήτησης, παρουσίασε τα είδη της σκόπιμης λογοκλοπής και πρακτικούς τρόπους αποφυγής της και συγκεκριμένα έκανε λόγο για την τεχνική της παράφρασης. Τέλος, παρουσιάστηκε η πολιτική των πανεπιστημίων του εξωτερικού σχετικά με το θέμα και συζητήθηκαν οι ενδεχόμενες συνέπειες για τους φοιτητές των ελληνικών πανεπιστημίων. Στη συνέχεια, κατά την εξεταστική περίοδο του Τμήματος, σε ένα από τα τέσσερα θέματα εξετάσεων του συγκεκριμένου μαθήματος ζητήθηκε από τους φοιτητές να απαντήσουν στα παρακάτω τρία υποερωτήματα: 1. Ποιά η διαφορά της Λογοκλοπής από την Παράφραση; 2. Περιγράψτε αναλυτικά τις τεχνικές της επιτυχούς παράφρασης. 3. Ποιές κατά τη γνώμη σας μπορεί να είναι οι επιπτώσεις σε φοιτητή που διαπράττει λογοκλοπή σε πτυχιακή εργασία; Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ τα δύο πρώτα υποερωτήματα έχουν σωστές και λανθασμένες απαντήσεις, το τρίτο υποερώτημα ζητάει την προσωπική άποψη των φοιτητών σχετικά με τις ενδεχόμενες συνέπειες της πράξης της λογοκλοπής. Επιλέχθηκε μια ανοιχτή ερώτηση ελεύθερης απάντησης προκειμένου να διερευνηθεί σε βάθος η ακριβής άποψη των φοιτητών γύρω από το φαινόμενο της λογοκλοπής. Θεωρήθηκε, δηλαδή, ότι μία ποιοτική μεθοδολογία θα μπορούσε να δώσει μια διαφορετική οπτική στα ερευνητικά ερωτήματα και να εμβαθύνει στο υπό μελέτη θέμα, δίνοντας του άλλες διαστάσεις (Παπάνης, 2011). 176

177 10.2 Σκοπός - Ερευνητικά Ερωτήματα Σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας είναι να καταγραφεί η προσωπική άποψη των φοιτητών για τις συνέπειες που πρέπει να επιβάλλονται στους ίδιους σε περιπτώσεις εντοπισμού λογοκλοπής στις εργασίες τους, δεδομένου ότι στο πανεπιστήμιο φοίτησης τους δεν υπάρχει σαφής κανονισμός για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού επιχειρείται να δοθεί απάντηση στα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα: Πόσο αυστηροί θα είναι οι φοιτητές στις απαντήσεις τους, όταν πρόκειται για ένα θέμα που αφορά τους ίδιους; Πόση βαρύτητα θα δοθεί στις ηθικές συνέπειες του φαινομένου και κατά πόσο θα αναφερθεί αυτή η διάσταση του; Κατά πόσο θα συμπίπτουν οι απαντήσεις τους με τις συνέπειες που ήδη εφαρμόζονται στα πανεπιστήμια του εξωτερικού; 10.3 Το δείγμα Στην έρευνα συμμετείχαν 99 φοιτητές (n=99) που παρακολουθούσαν το μάθημα, έλαβαν μέρος στις γραπτές εξετάσεις και απάντησαν στην ερώτηση που εξετάζεται. Το δείγμα είναι μικρό και αποτελείται από φοιτητές μιας συγκεκριμένης σχολής, ενός συγκεκριμένου έτους σπουδών και επομένως τα συμπεράσματα δεν μπορούν να γενικευτούν ως η άποψη των φοιτητών των ελληνικών πανεπιστημίων, αλλά η έρευνα αυτή αποτελεί μελέτη περίπτωσης. Ακόμα, εξαιτίας του γεγονότος ότι τα ονοματεπώνυμα αναγράφονταν στο φύλλο απαντήσεων, παρόλο που δε λήφθηκαν υπόψη κατά την επεξεργασία των απαντήσεων, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την εγκυρότητα και αξιοπιστία των μετρήσεων, γιατί είναι δύσκολο έως αδύνατο να διασφαλιστεί η ακρίβεια των απαντήσεων, αλλά και η ειλικρίνεια των Ανάλυση Αποτελεσμάτων Κατά τη διάρκεια της μελέτης των απαντήσεων των φοιτητών του δείγματος στην ερώτηση σχετικά με τις κυρώσεις που πρέπει να επιβληθούν σε φοιτητή που διαπράττει λογοκλοπή στην πτυχιακή του εργασία, έγινε μία προσπάθεια κατηγοριοποίησης των απαντήσεων και προέκυψε ο παρακάτω πίνακας ο οποίος παρουσιάζει αριθμημένες κατά φθίνουσα σειρά τις 10 διαφορετικές απαντήσεις που 177

178 δόθηκαν. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ερώτηση ήταν «ανοιχτή» και επομένως ο κάθε φοιτητής μπορούσε να αναφέρει σε μορφή ελεύθερου κειμένου όσες κυρώσεις θεωρούσε ότι πρέπει να επιβληθούν, χωρίς κάποιο περιορισμό στον αριθμό. Κατά συνέπεια, όπως γίνεται αντιληπτό και στον πίνακα που ακολουθεί, οι περισσότεροι φοιτητές έδωσαν περισσότερες από μία απαντήσεις και για το λόγο αυτό ο συνολικός αριθμός των απαντήσεων είναι 141, νούμερο σύμφωνα με το οποίο προκύπτουν και τα παρακάτω ποσοστά. Αρίθμηση απαντήσεων 3. Ποιές κατά τη γνώμη σας μπορεί να είναι οι επιπτώσεις σε φοιτητή που διαπράττει λογοκλοπή σε Ποσοστό Αριθμός πτυχιακή εργασία; 1 Μηδενισμός/ ακύρωση της εργασίας 34.75% 49 2 Αφαίρεση/ μη παράδοση πτυχίου 13.47% 19 3 Αποβολή από τη σχολή 12.05% 17 4 Αφαίρεση/ μείωση βαθμολογίας 10.64% 15 5 Ποινική δίωξη/ νομικές κυρώσεις (π.χ. μήνυση) 7.80% 11 6 Αποτυχία στο συγκεκριμένο μάθημα 7.09% 10 7 Ανάθεση άλλης (δυσκολότερης) πτυχιακής 5.67% 8 8 Απλή επίπληξη/ σύσταση από τον καθηγητή 4.25% 6 9 Αποτυχία στο συγκεκριμένο εξάμηνο 2.84% 4 10 Σύσταση επιτροπής καθηγητών για να λάβει σχετική απόφαση 1.42% 2 Πίνακας 10.4: Ποσοστά Απαντήσεων Από τον παραπάνω πίνακα γίνεται φανερό ότι 49 φοιτητές (34.75%) θεωρούν ως κυριότερη επίπτωση για τον φοιτητή που διαπράττει λογοκλοπή «το μηδενισμό της πτυχιακής του εργασίας», ενώ 19 φοιτητές (13.47%) «την αφαίρεση/ ανάκληση του 178

179 πτυχίου του φοιτητή», προφανώς σε περίπτωση που η λογοκλοπή γίνεται αντιληπτή μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του και 17 φοιτητές (12.05%) «την αποβολή από τη σχολή», σε περίπτωση που το φαινόμενο γίνει αντιληπτό κατά τη διάρκεια των σπουδών του εκάστοτε φοιτητή. Επιπλέον, 15 φοιτητές (10.64%) έκαναν λόγο για «αφαίρεση βαθμών» και γενικότερα μείωση της βαθμολογίας της πτυχιακής εργασίας του φοιτητή, ενώ 11 φοιτητές (7.80%) για «ποινική δίωξη» του φοιτητή, όπως για παράδειγμα μήνυση από το πανεπιστήμιο ή το δημιουργό του αρχικού κειμένου για «καταπάτηση πνευματικών δικαιωμάτων». Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι μόνο 2 φοιτητές (1.42%) αναφέρονται στη «σύγκλιση Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος» προκειμένου να ληφθεί μια απόφαση, πρακτική την οποία ακολουθούν πανεπιστήμια του εξωτερικού, ενώ 6 φοιτητές (4.25%) θεωρούν ότι μια «απλή επίπληξη/ σύσταση από τον υπεύθυνο καθηγητή» αρκεί για την αντιμετώπιση κρουσμάτων λογοκλοπής στην πανεπιστημιακή κοινότητα από πλευράς φοιτητών. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι 43 από τους 99 φοιτητές που έλαβαν μέρος στην έρευνα (43.43%) αναφέρθηκαν και στην ηθική διάσταση της λογοκλοπής και συγκεκριμένα τόσο στις επιπτώσεις της στη φήμη του φοιτητή, που θα τον συνοδεύει ακόμα και στην μετέπειτα εργασιακή του πορεία, όσο και στην προσβολή του υπεύθυνου καθηγητή και των συμφοιτητών του, μέσω της πράξης αυτής. Σε παρόμοια έρευνα που διεξήχθη το 2005 σε 270 Τμήματα πανεπιστημίων του εξωτερικού και περιελάμβανε μία ερώτηση ελεύθερης απάντησης, όπου ο κάθε φοιτητής ανάφερε σε μορφή ελεύθερου κειμένου περισσότερες από μία συνέπειες, δόθηκαν συνολικά 10 διαφορετικές απαντήσεις, με τις κυριότερες από αυτές να είναι: να δοθεί στο φοιτητή μια «αυστηρή δοκιμασία» (43%), να δοθεί στο φοιτητή η δυνατότητα να επαναλάβει την εργασία (28%), να μηδενιστεί ο βαθμός του μαθητή στο συγκεκριμένο μάθημα (26%), να μην αναφερθεί καθόλου το γεγονός (13%), να γίνει αναφορά του θέματος στη Γενική Συνέλευση του Τμήματος (30%) (Robinson - Zanartu et al., 2005). Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι οι απαντήσεις συμπίπτουν με αυτές των φοιτητών της συγκεκριμένης έρευνας τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το βαθμό αυστηρότητας Σχολιασμός Αποτελεσμάτων Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων γίνεται φανερό ότι οι επιπτώσεις που αναφέρθηκαν από τους φοιτητές που έλαβαν μέρος στην έρευνα ταυτίζονται με 179

180 κυρώσεις που επιβάλει ο κανονισμός πανεπιστημίων του εξωτερικού, όπως αυτές αναφέρθηκαν παραπάνω, ενώ δεν έγινε καθόλου λόγος για τη μη ύπαρξη κυρώσεων για τους φοιτητές, στοιχείο που δείχνει ότι αντιλαμβάνονται την ανάγκη να τιμωρηθεί το φαινόμενο αυτό προκειμένου να περιοριστεί και η έκταση του. Επιπλέον, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά έλαβαν οι 4 πιο αυστηρές κυρώσεις που σχετίζονται κατά σειρά με μηδενισμό της πτυχιακής, αφαίρεση πτυχίου, διαγραφή από τη σχολή και μείωση βαθμολογίας. Αντίθετα, πιο ελαστικές μορφές επιπτώσεων όπως σύγκλιση επιτροπής καθηγητών, αποτυχία στο εξάμηνο, απλή σύσταση από τον καθηγητή και ανάθεση άλλης εργασίας, έλαβαν τα 4 μικρότερα ποσοστά, γεγονός που δείχνει ότι οι φοιτητές εμφανίζονται αυστηροί στις απαντήσεις τους, πιθανότητα επειδή αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα του θέματος και την έκταση που έχει λάβει. Ακόμα παρατηρείται ότι μόνο 8 φοιτητές (5.67%) ανέφεραν ως συνέπεια την ανάθεση άλλης, ενδεχομένως δυσκολότερης, πτυχιακής, που, όμως, πρόκειται για τη μόνη συνέπεια, από αυτές που αναφέρθηκαν, που έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα, γιατί δεν πρόκειται για μία τιμωρία με σκοπό μόνο τον παραδειγματισμό των υπολοίπων, αλλά δίνει την ευκαιρία στον φοιτητή να αντιληφθεί το λάθος του και να το αποδείξει έμπρακτα, εφαρμόζοντας τις τεχνικές για την αποφυγή της λογοκλοπής σε μία άλλη εργασία. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι οι φοιτητές που ανέφεραν στις απαντήσεις τους περισσότερες από μία συνέπειες, στις περισσότερες περιπτώσεις δε τις διατύπωναν με τυχαία σειρά, αλλά τις ιεραρχούσαν ξεκινώντας από τη λιγότερο αυστηρή και, σε περίπτωση που ο εκάστοτε φοιτητής δε συμμορφωθεί, κατέληγαν με αναφορά στις πλέον αυστηρές ποινές. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι οι φοιτητές θεωρούν ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το παρελθόν του φοιτητή σε σχέση με τη λογοκλοπή και με κριτήριο αυτό να επιβάλλονται οι ποινές κατά περίπτωση, στάση την οποία υιοθετούν και πανεπιστήμια του εξωτερικού. Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ως σημαντικός περιορισμός ο περιορισμένος αριθμός των συμμετεχόντων και το γεγονός ότι η έρευνα έγινε στα πλαίσια εξετάσεων συγκεκριμένου εξαμηνιαίου μαθήματος, στοιχείο το οποίο ενδέχεται να επηρέασε τις απαντήσεις τους και, κατά συνέπεια τη γενικότερη εγκυρότητα και αξιοπιστία της έρευνας. Οι παραπάνω περιορισμοί, όμως, θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη σε μελλοντική έρευνα, ως μια προοπτική επέκτασης της παρούσας σε όλους 180

181 τους φοιτητές των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της Ελλάδας, και ενδεχομένως με τη μορφή «κλειστών ερωτήσεων» σε μια προσπάθεια εξαγωγής ασφαλέστερων συμπερασμάτων. 181

182 ΜΕΡΟΣ Γ : Συμπεράσματα - Συζήτηση Κεφάλαιο 11 ο : Προτάσεις για περιορισμό κρουσμάτων λογοκλοπής 11.1 Εισαγωγή Οι τρόποι περιορισμού του φαινομένου της λογοκλοπής μπορούν να χωριστούν σε κατασταλτικούς, που ενέχουν την έννοια της «τιμωρίας» σε αυτόν που διέπραξε τη λογοκλοπή, και σε προληπτικούς, που σχετίζονται περισσότερο με την ενημέρωση των ερευνητών για το φαινόμενο της λογοκλοπής και την εκπαίδευση τους σε πρακτικούς τρόπους αποφυγής της. Η «τιμωρία» έχει μεν επίδραση στη συμπεριφορά και στη μάθηση, αλλά σύμφωνα με τους ερευνητές Singhal, Cody, Rogers και Sabido (2004), προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το φαινόμενο της λογοκλοπής είναι σημαντικό να εξεταστούν τα αίτια αυτής της συμπεριφοράς και να βρεθούν τρόποι να στρέψουν τους φοιτητές στη σωστή ερευνητική διαδικασία. Στην κατασταλτική μέθοδο χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια προβολής και δια(δυσ)φήμισης των κρουσμάτων λογοκλοπής στο ευρύ κοινό, ώστε αυτό να παραδειγματισθεί και να αποφεύγει μελλοντικά τέτοιες πράξεις. Αντίθετα, η προληπτική μέθοδος, μπορεί να μην έχει τόσο άμεσα και απτά αποτελέσματα αλλά, σε βάθος χρόνου, μπορεί να επιφέρει αλλαγή συμπεριφοράς των ερευνητών απέναντι στο θέμα της λογοκλοπής. Ο ερευνητής Sims (2002) θεωρεί ότι η «προληπτική πολιτική» συμβάλλει στη βελτίωση των απόψεων των φοιτητών σχετικά με την ηθική διάσταση του ζητήματος της λογοκλοπής και συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι εάν διδάξουμε τους φοιτητές να κρατούν μια πιο ηθική στάση και τους πληροφορήσουμε, θα μειωθούν τα κρούσματα λογοκλοπής. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ο καθοριστικός ρόλος του ίδιου του πανεπιστημιακού ιδρύματος, η πολιτική του οποίου λειτουργεί ως δικλείδα ασφαλείας στην ενημέρωση των φοιτητών και των καθηγητών γύρω από τέτοιου είδους θέματα και στην εφαρμογή και τήρηση των κανόνων, όχι μόνο εξαιτίας του φόβου της τιμωρίας, αλλά κυρίως εξαιτίας του κλίματος εμπιστοσύνης και συνεργασίας που θα έχει δημιουργηθεί μέσα από δραστηριότητες που οργανώνονται στο εκάστοτε εκπαιδευτικό ίδρυμα. 182

183 11.2 H πολιτική των πανεπιστημίων του εξωτερικού Τα πανεπιστήμια του εξωτερικού παρουσιάζουν στην ιστοσελίδα τους την πολιτική που ακολουθούν σχετικά με θέματα λογοκλοπής και γενικότερα ακαδημαϊκής δεοντολογίας και προτείνουν στους φοιτητές πρακτικές λύσεις ώστε να αποφύγουν να κατηγορηθούν για ακούσια λογοκλοπή. Έτσι για παράδειγμα, η βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου Northwestern University προτείνει οι φοιτητές να σημειώνουν τις παραπομπές από πληροφορίες που χρησιμοποιούν, οι οποίες δεν είναι ούτε αποτέλεσμα δικής τους έρευνας ούτε είναι ευρέως γνωστές, δηλαδή για παράδειγμα γνώμες, επιχειρήματα, γεγονότα, λεπτομέρειες ή διαγράμματα και να φροντίζουν να χρησιμοποιούν εισαγωγικά όταν παραθέτουν αυτούσια τα λεγόμενα ενός συγγραφέα (Northwestern University Library, 2005). Το πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας προτείνει εκτός από τρόπους σωστής καταγραφής και παράθεσης των πηγών, τρόπους για σωστή καταγραφή σημειώσεων. Σύμφωνα με οδηγό του πανεπιστημίου, ο φοιτητής πρέπει πρωτίστως να αναπτύξει σωστή τεχνική για την καταγραφή δικών του σημειώσεων βασισμένων μεν στα λόγια άλλου συγγραφέα, αλλά χρησιμοποιώντας δικό του διαφορετικό λεξιλόγιο. Η τεχνική αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα η εργασία του να διαφέρει σε τρόπο γραφής από τον αρχικό και να μην κινδυνεύει να κατηγορηθεί για λογοκλοπή (University of North Karolina, 2011). Ακόμα, ένας τρόπος για να αποφευχθεί η λογοκλοπή είναι να ενημερώνονται πλήρως οι φοιτητές για το θέμα που διαπραγματεύονται, γιατί σύμφωνα με τον Dominic Corey, μόνο όταν έχεις δικές σου σκέψεις και ιδέες γίνεσαι ο ίδιος δημιουργικός και δεν μπαίνεις στον πειρασμό να αντιγράψεις και να κλέψεις λόγια τρίτων. Ακόμα προτείνει, ο ίδιος ο φοιτητής να χρησιμοποιήσει ένα από τα λογισμικά που υπάρχουν δωρεάν στο διαδίκτυο και ανιχνεύουν τη λογοκλοπή για να εντοπίσει πιθανή ακούσια λογοκλοπή από μέρους του (Corey, 2008). Τέλος, σύμφωνα με το πανεπιστήμιο Indiana University, η καλύτερη στρατηγική για την αποφυγή της λογοκλοπής είναι η χρήση εισαγωγικών σε όσες φράσεις δανείζονται αυτούσιες από πηγή και η ουσιαστική παράφραση κειμένων με σωστή παράθεση βιβλιογραφίας (Indiana University, 2004). 183

184 11.3 Η συμβολή του καθηγητή Αν και η ευθύνη για την ενημέρωση του φοιτητή γύρω από το θέμα της λογοκλοπής βαραίνει τον ίδιο, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οι καθηγητές των πανεπιστημίων παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην ενημέρωση των φοιτητών γύρω από θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας και μπορούν με διάφορες τεχνικές να κατευθύνουν σωστά τους εκπαιδευόμενους ώστε να αποφύγουν είτε τη σκόπιμη είτε την ακούσια λογοκλοπή. Αρχικά, προτείνεται ο καθηγητής να συζητάει με κάθε ευκαιρία ανοιχτά για το ζήτημα αυτό, ώστε να δείξει στους φοιτητές ότι γνωρίζει για ιστοσελίδες με έτοιμες εργασίες και για λογισμικά εντοπισμού της λογοκλοπής (Leland, 2002). Όσον αφορά στις εργασίες που αναλαμβάνουν οι φοιτητές, προτείνεται να τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν οι ίδιοι το θέμα, γιατί αν τους ενδιαφέρει είναι λιγότερο πιθανό να καταφύγουν στην εύκολη λύση της λογοκλοπής (Leland, 2002). Ακόμα, συνιστάται η καθοδήγηση των φοιτητών ως προς τις πηγές που θα συμπεριλάβουν (για παράδειγμα να υπάρχουν 2 ηλεκτρονικές πηγές, 2 βιβλία και 2 περιοδικά), αλλά και ως προς τις προθεσμίες παράδοσης, βοηθώντας τους έτσι όχι μόνο να οργανώσουν καλύτερα το χρόνο τους, αλλά και να διασφαλιστεί μέσα από εκθέσεις προόδου, συναντήσεις και ομαδικές εργασίες η προσωπική τους ενασχόληση με τη συγγραφή των εργασιών (Leland, 2002). Ακόμα, προτείνεται να περιλαμβάνεται και προφορική παρουσίαση της εργασίας, όπου θα γίνεται λόγος για τη διαδικασία της έρευνας και της συγγραφής που εφαρμόστηκε (Harris, 2004). Έτσι, εάν ο φοιτητής είναι ενήμερος εκ των προτέρων για την προφορική παρουσίαση που θα ακολουθήσει, θα αναγνωρίσει την ανάγκη που υπάρχει να εξοικειωθεί τόσο με τη διαδικασία συγγραφής όσο και με το περιεχόμενο της εργασίας, στοιχείο που θα λειτουργήσει ενάντια στο πειρασμό αντιγραφής κειμένου ενός τρίτου. Επιπλέον, ο καθηγητής θα έπρεπε να συζητήσει τα οφέλη που προκύπτουν από τη σωστή παράθεση βιβλιογραφίας και να την επιβραβεύσει, αφού οι περισσότεροι φοιτητές φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται ότι κάθε φορά που παραθέτουν μία πηγή ενισχύουν τη θέση τους, γιατί έτσι αποδεικνύεται ότι έχουν ερευνήσει το θέμα και συνδύασαν τα ευρήματα τους, αλλά και ότι δείχνουν σεβασμό στην πνευματική ιδιοκτησία και στους δημιουργούς των επιχειρημάτων (Harris, 2004). Έρευνες αποδεικνύουν ότι ιδίως οι φοιτητές χαμηλών επιδόσεων είναι λιγότερο πιθανό να αντιληφθούν τις αρχές της σωστής παράθεσης βιβλιογραφίας, ακόμα και όταν τους παρέχονται σχετικές 184

185 οδηγίες (Roig, 1997). Σε γενικές γραμμές, θα πρέπει οι καθηγητές να συμβάλλουν στην αλλαγή του τρόπου που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές τις εργασίες τους, δίνοντας έμφαση στη στενή συνεργασία μεταξύ των φοιτητών και την ουσιαστική καθοδήγηση του καθηγητή. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η συμβολή των ίδιων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην καθοδήγηση των εκπαιδευομένων τους, ώστε να τους ενθαρρύνουν να μην ανακυκλώνουν την πληροφορία, αλλά να την ερευνούν και να αναλύουν τις πηγές τους. Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται να οργανώνονται στην αρχή του ακαδημαϊκού έτους σεμινάρια για τη σωστή ανάλυση και καταγραφή των πηγών, για τη σωστή χρήση εισαγωγικών, για την τεχνική της παράφρασης και γενικά για πρακτικούς τρόπους για την αποφυγή της λογοκλοπής (Council of Writing Program Administrators, 2006). Ακόμα, στα πλαίσια του εκάστοτε μαθήματος, το πανεπιστήμιο μπορεί να εφαρμόζει τους παραπάνω κανόνες σε σημειώσεις, εργασίες και εξετάσεις (McCabe et al., 2001). Επίσης, σε περίπτωση εμφάνισης ενός τέτοιου κρούσματος οι υπεύθυνοι πρέπει αρχικά να διερευνήσουν εάν πρόκειται για σκόπιμη λογοκλοπή και έπειτα να αναφέρουν και να τιμωρήσουν τις περιπτώσεις αυτές (Council of Writing Program Administrators, 2006). Τέλος, θα πρέπει να παρέχονται στις ιστοσελίδες των πανεπιστημίων τόσο συμβουλές για φοιτητές που έχουν απορίες για τη σωστή καταγραφή των πηγών, όσο και μια σαφώς καθορισμένη πολιτική για τον τρόπο που αντιμετωπίζονται θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας, ερευνητικών κανόνων και λογοκλοπής (Council of Writing Program Administrators, 2006). Έρευνες αποδεικνύουν ότι φοιτητές που σπουδάζουν σε σχολές με ξεκάθαρη πολιτική γύρω από θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας είναι λιγότερο πιθανό να αντιγράψουν και να καταφύγουν στη λογοκλοπή και πιο εύκολο να το παραδεχθούν σε σχέση με φοιτητές πανεπιστημίων χωρίς σαφή κώδικα δεοντολογίας (McCabe et al., 2001). Αυτό συμβαίνει γιατί στην πρώτη περίπτωση, οι φοιτητές «νιώθουν μέρος μιας κοινωνίας που απαιτεί εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια μεταξύ των φοιτητών και των φοιτητών με το πανεπιστήμιο, ενώ στη δεύτερη νιώθουν ότι η ακαδημαϊκή δεοντολογία περιορίζεται στα πλαίσια του φόβου της τιμωρίας» (McCabe et al., 2001). 185

186 11.4 Γενικά Συμπεράσματα Αν και υπάρχουν πάντα ανέντιμοι φοιτητές, στις περισσότερες περιπτώσεις η λογοκλοπή είναι αποτέλεσμα άγνοιας της ακαδημαϊκής δεοντολογίας και της σωστής παράθεσης της βιβλιογραφίας (Wilhoit, 1994). Επομένως, το πρόβλημα ίσως αντιμετωπιστεί σπαταλώντας χρόνο μέσα στην τάξη ώστε να διδαχθούν οι εκπαιδευόμενοι τους τρόπους για την αποφυγή της λογοκλοπής (Wilhoit, 1994). Σε γενικές γραμμές, ο μόνος τρόπος να αποφύγει ένας φοιτητής τη λογοκλοπή είναι να αναπτύξει τις προσωπικές συγγραφικές και ερευνητικές του ικανότητες. Σε δεύτερη φάση, ο φοιτητής οφείλει να ενημερωθεί, κυρίως από ηλεκτρονικούς οδηγούς πανεπιστημίων και βιβλιοθηκών, για τη σωστή καταγραφή σημειώσεων, τη σωστή παράθεση βιβλιογραφικών αναφορών και εισαγωγικών, για τη σύνθεση δύο ή και περισσότερων αναφορών και για τις ευρέως γνωστές πληροφορίες (Marshall, 2010). Για την αποφυγή της ακούσιας λογοκλοπής, μιας και τα πανεπιστήμια δεν δέχονται την άγνοια ως δικαιολογία, ο καλύτερος τρόπος είναι οι φοιτητές να ρωτάνε και να συμβουλεύονται τους καθηγητές τους και να δουλεύουν σκληρά προκειμένου να εξελίξουν τις δικές τους συγγραφικές δεξιότητες (Arnott, 2009). Όσον αφορά στην τεχνολογία, αξίζει να σημειωθεί πως μπορεί να αξιοποιηθεί όχι μόνο για την ανίχνευση της λογοκλοπής, αλλά και για να εξασφαλίσει στους φοιτητές ότι θα αντιληφθούν πλήρως την έννοια της και τους τρόπους για την αποφυγή της, μέσω ηλεκτρονικών διαδραστικών οδηγών εκμάθησης (tutorials) (Snow, 2006). Καταλήγοντας, η εδραίωση μίας γενικότερα θετικής κουλτούρας σε θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας φαίνεται να συμβάλλει στην προσπάθεια περιορισμού κρουσμάτων λογοκλοπής (McCabe & Pavela, 2004). Όπως, όμως προέκυψε τόσο από το ερωτηματολόγιο των φοιτητών όσο και από το ερωτηματολόγιο των καθηγητών, το πρόβλημα ξεκινάει από το σχολικό περιβάλλον, όπου οι μαθητές, παρόλο που καταθέτουν εργασίες, δεν ενημερώνονται κατάλληλα για τους κανόνες αποφυγής της λογοκλοπής, ώστε να αποκτήσουν μία γενικότερη κουλτούρα απέναντι σε θέματα ακαδημαϊκής εντιμότητας, με αποτέλεσμα να εισάγονται στο πανεπιστήμιο με την νοοτροπία της αντιγραφής - επικόλλησης ( clopy - paste ), χωρίς κανέναν ενδοιασμό. Επομένως, γίνεται αντιληπτό, ότι ιδιαίτερα στις μέρες μας, που έχει εισαχθεί στο ωρολόγιο πρόγραμμα της Α Λυκείου η ερευνητική εργασία (project) σε μία προσπάθεια εκσυγχρονισμού του οδηγού σπουδών, είναι απαραίτητη η εισαγωγή μιας διάλεξης στα πλαίσια του 186

187 συγκεκριμένου μαθήματος για το φαινόμενο της λογοκλοπής και τους τρόπους αποφυγής της. Επιπλέον, οι ίδιοι οι καθηγητές θα πρέπει να αποδοκιμάζουν συνεχώς το φαινόμενο αυτό και να λαμβάνουν υπόψη τους την παράμετρο αυτή κατά την αξιολόγηση. Απαραίτητη προϋπόθεση, όμως, είναι και οι ίδιοι να είναι ενήμεροι για το φαινόμενο αυτό αλλά και στον κανονισμό του εκάστοτε σχολείου να προβλέπονται συγκεκριμένες μέθοδοι για την καταστολή του φαινομένου. Σχετικά με την ενημέρωση των υπεύθυνων καθηγητών, προτείνεται η διδασκαλία σχετικής με τη λογοκλοπή ενότητας στα πλαίσια της επιμόρφωσης σε δασκάλους και καθηγητές. Σε πανεπιστημιακό επίπεδο, προτείνεται η οργάνωση ειδικών σεμιναρίων από τις βιβλιοθήκες των τμημάτων στους πρωτοετής φοιτητές, σχετικά με τη σωστή ερευνητική διαδικασία και, συγκεκριμένα, σχετικά με τη σωστή χρήση της τεχνικής της παράφρασης, της ακριβής παράθεσης κειμένου (quoting) και τη σωστή καταγραφή των βιβλιογραφικών αναφορών. Επιπλέον, γίνεται ξεκάθαρο, από την έρευνα που προηγήθηκε, ότι αποτελεί επιτακτική ανάγκη η υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης και ξεκάθαρης πολιτικής από πλευράς πανεπιστημίων σχετικά με το θέμα της λογοκλοπής, η οποία να περιλαμβάνεται στον Εσωτερικό Κανονισμό του κάθε Τμήματος και να είναι γνωστή σε φοιτητές και καθηγητές. Τα αποτελέσματα των παραπάνω ερευνών μας επιτρέπουν αν πιθανολογούμε και να αισιοδοξούμε ότι ακολουθώντας οργανωμένες μεθόδους σε πανεπιστήμια και σχολεία μπορεί να περιοριστεί η έκταση του φαινομένου Μελλοντικές Προεκτάσεις Η παρούσα έρευνα περιορίζεται, για πρακτικούς λόγους, σε φοιτητές και καθηγητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Σε μια προσπάθεια εξασφάλισης μεγαλύτερου δείγματος και εξαγωγής ασφαλέστερων συμπερασμάτων, θα ήταν δυνατή η επέκταση της ίδιας έρευνας στους καθηγητές και φοιτητές όλων των Πανεπιστημίων της χώρας, προκειμένου η έρευνα να μην αποτελεί μόνο μελέτη περίπτωσης, αλλά να καταγράφει, όσο το δυνατόν πληρέστερα, τη στάση και άποψη όσων εμπλέκονται στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Επιπλέον, η εισαγωγή περισσότερων ερωτήσεων «ανοιχτού τύπου» στο ερωτηματολόγιο ή η χρήση της ποιοτικής μεθόδου της συνέντευξης σε δεύτερο στάδιο, θα μπορούσαν να αναλύσουν σε βάθος τις απόψεις που διαφαίνονται από τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου. 187

188 Όσο αφορά στο σχολικό επίπεδο, εφόσον έγινε φανερό από το ερωτηματολόγιο των φοιτητών ότι το πρόβλημα ξεκινάει από το σχολικό παρελθόν, θα ήταν χρήσιμο, το παρόν ερωτηματολόγιο τροποποιημένο κατάλληλα, να δοθεί σε μαθητές της Α Λυκείου, για να διαπιστωθεί κατά πόσο είναι ενήμεροι για το φαινόμενο της λογοκλοπής και μπορούν να υιοθετήσουν τρόπους για την αποφυγή της στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας τους (project). Τέλος, από το ερωτηματολόγιο που δόθηκε στους καθηγητές, διαπιστώθηκε η ανάγκη τους να μελετηθεί το φαινόμενο της λογοκλοπής σε επίπεδο καθηγητών, καθώς δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις δημοσιεύσεων ή βιβλίων που είναι αποτέλεσμα μετάφρασης ξενόγλωσσων ή κακή συρραφή διαφόρων άλλων βιβλίων. Τα φαινόμενο αυτό, όπως παρουσιάστηκε παραπάνω, παρόλο που υφίσταται σε μεγάλο βαθμό, φαίνεται να συγκαλύπτεται μεταξύ συναδέλφων, και επομένως υπάρχει ανάγκη περαιτέρω μελέτης του φαινομένου σε αυτό το επίπεδο. 188

189 Παράρτημα Α: Ερωτηματολόγιο Φοιτητών 189

190 190

191 191

192 192

193 193

194 194

195 195

196 Παράρτημα Β: Ερωτηματολόγιο - Κουίζ Φοιτητών 196

197 197

198 198

199 199

200 200

201 Παράρτημα Γ: Ερωτηματολόγιο Καθηγητών 201

202 202

203 203