Αμφίπολη: Το χρονικό των -έως τώραανασκαφών

Transcript

1 Αμφίπολη: Το χρονικό των -έως τώραανασκαφών Mια ανασκαφή γεμάτη γρίφους και εκπλήξεις. Το ταφικό μνημείο του Λόφου Καστά της Αμφίπολης δεν έπαψε στιγμή να μας αιφνιδιάζει. Από το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου που η σκαπάνη έφερε στο φως την εντυπωσιακή είσοδό του μέχρι την αποκάλυψη της πανέμορφης κεφαλής Σφίγγας, πριν από λίγες ημέρες. Μοναδικό, συγκλονιστικό, πρωτόγνωρο, ανεπανάληπτο Οι χαρακτηρισμοί φαίνεται να εξαντλούνται μπροστά στη μοναδικότητα του μνημείου, χωρίς να μοιάζουν κενοί ουσίας, όπως συμβαίνει συχνά στις μέρες μας. Ενα μνημείο που η αποκάλυψή του, από την αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρη, πυροδότησε όργιο φημών και θεωριών για την ταυτότητα του επιφανούς ή των επιφανών νεκρών που κρύβονται στο εσωτερικό του. Κάτι που συνιστά και το μεγάλο γρίφο του. Μέχρι να δοθεί η απάντηση στο ερώτημα που ταλανίζει ειδικούς και μη το ίδιο το μνημείο αποκαλύπτει σταδιακά την ταυτότητά του. Αλλά και τα «πρόσωπα» που συνθέτουν τη μυθολογία του. Μέχρι τώρα έχουν αποκαλυφθεί πέντε από αυτά τα «πρόσωπα». Καθένα εντυπωσιάζει με το δικό του τρόπο. Πυροδοτεί αναλύσεις και σκέψεις για την τεχνοτροπία του, τα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του, την κόμη του, τα ενδύματά του, την έκφρασή του. Οπως η εκπληκτική Καρυάτιδα που διασώζει τη μορφή της, όπως οι τρεις πρωταγωνιστές του μοναδικού ψηφιδωτού που ήλθε στο φως ο εκφραστικότατος Ερμής, ο ορμητικός Πλούτωνας και η απελπισμένη Περσεφόνη. Οπως το πανέμορφο νεανικό κεφάλι Σφίγγας που συναρπάζει με την ομορφιά του. Ολα είναι δημιουργήματα μεγάλων καλλιτεχνών, προσφέρουν στον τάφο τα πολυπόθητα «πρόσωπα» που αναζητούνται εναγωνίως σε απογόνους, επιγόνους, μέλη της μακεδονικής δυναστείας, στρατηγούς «Αυτός που το έφτιαξε είχε δει με τα μάτια του πολλά» «Αυτό που εμφανίζεται καθημερινά στα μάτια μας είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό μνημείο, το οποίο συνδυάζει σε ένα μοναδικό σύνολο μοναδικά χαρακτηριστικά», σημειώνει στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής η γενική γραμματέας Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη. «Αυτός που το έφτιαξε είχε δει με τα μάτια του πολλά. Ο κατασκευαστής του ή αυτός που το παρήγγειλε ενδεχομένως να είναι ένας κοσμοπολίτης, με την έννοια ότι γνωρίζει πολλά πράγματα έξω από το γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας». Ποια είναι, όμως, τα χαρακτηριστικά που καθιστούν το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης μοναδικό; Πρώτον, τα γλυπτά του, που για πρώτη φορά συναντάμε σε τέτοια διακοσμητική σύνθεση. Με τις Σφίγγες και τις Καρυάτιδες αλλά και το λιοντάρι που υψωνόταν στην κορυφή του Λόφου Καστά. Δεύτερον, το ψηφιδωτό του, που αποκαλύπτεται επίσης για πρώτη φορά σε μακεδονικό τάφο. Τρίτον, ο μαρμάρινος περίβολός του που έχει μήκος 497 μέτρα. Το τεράστιο μέγεθος και η ποιότητα της κατασκευής του, από θασίτικο μάρμαρο, μας δίνουν το μεγαλύτερο τύμβο του δυτικού πολιτισμού που έχει αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα, σημειώνουν αρχαιολόγοι. Μια κλίμακα από 17 σκαλιά οδηγεί στην είσοδο του μνημείου. Το εσωτερικό του αποτελείται από τρεις θαλάμους. Στην πραγματικότητα, οι δύο πρώτοι θάλαμοι συγκροτούν το «δρόμο» των κλασικών μακεδονικών τάφων που είναι διακοσμημένος με τις Σφίγγες, τις Καρυάτιδες και το ψηφιδωτό. Ο «δρόμος» οδηγεί στη μαρμάρινη πόρτα του τρίτου θαλάμου που φαίνεται να είναι ο ταφικός. Απέναντι σχεδόν από τη μαρμάρινη πόρτα, στον τέταρτο διαφραγματικό τοίχο, έχει εντοπιστεί ένα ακόμη θύρωμα, μικρότερο από τα προηγούμενα, πλάτους 96 εκατοστών. Το θύρωμα εντοπίστηκε από τη γεωλογική τομή που έγινε στο συγκεκριμένο σημείο. Μοιάζει με το ανώφλι της

2 μαρμάρινης θύρας που έχει ήδη αποκαλυφθεί. Πρόκειται, όντως, για πορτάκι που ενδεχομένως οδηγεί σε έναν τέταρτο θάλαμο ή μία κρύπτη, όπως εικάζεται; Είναι κάτι που πρέπει να επιβεβαιωθεί από την ανασκαφή. Τα δεδομένα, πάντως, της ανασκαφής δείχνουν πως οι αρχαιολόγοι βαδίζουν στα «βήματα» των τυμβωρύχων. «Οσο προχωράμε βλέπουμε τυμβωρύχους», λένε χαρακτηριστικά. Κάτι που αποτυπώνεται και στα πρόσφατα ευρήματα. Στις επιχώσεις του τρίτου θαλάμου βρέθηκαν και άλλα κομμάτια της μαρμάρινης θύρας. Στο κατώφλι του ίδιου χώρου αποκαλύφθηκε και το κεφάλι της Σφίγγας, πολλά μετρά μακριά από την είσοδο του μνημείου. Η μεταφορά του στο εσωτερικό του τάφου έγινε από ανθρώπινο χέρι, γεγονός που «γεννά» έναν ακόμη γρίφο. Η συνέχιση της ανασκαφής θα δείξει πόσο βαθιά στον τάφο έφτασαν οι τυμβωρύχοι. Στη χειρότερη περίπτωση οι αρχαιολόγοι ευελπιστούν να αποκαλύψουν μαρμάρινα έπιπλα, που, λόγω του βάρους τους, ήταν πολύ δύσκολο να μεταφερθούν, αλλά και αγγεία για τα οποία οι τυμβωρύχοι δεν ενδιαφέρονταν. Το «καλό σενάριο» θα τους φέρει αντιμέτωπους με τη λάρνακα του νεκρού, ένα χρυσό κουτί, είτε ασημένιο αγγείο στο οποίο τοποθετούσαν τα υπολείμματα της καύσεως, τις στάχτες και τα κόκαλα, το μισοκαμένο χρυσό στεφάνι Οι ισχυρές ενδείξεις ότι ο τάφος έχει συληθεί οδηγεί καταξιωμένους αρχαιολόγους, όπως ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης, να υποστηρίζουν ότι ίσως να μην απαντηθεί ποτέ το κρίσιμο ερώτημα που αφορά στην ταυτότητα του νεκρού. Ακόμη και στην περίπτωση αυτή το μνημείο δεν θα χάσει κάτι από τη μοναδικότητά του Τα εντυπωσιακά ευρήματα που έχουν έλθει μέχρι σήμερα στο φως συγκροτούν ένα μοναδικό μουσείο. Ως τέτοιο αναμένεται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στον πολιτιστικό χάρτη της χώρας, αλλά και να λειτουργήσει ως μοχλός ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή της Αμφίπολης. Τις τελευταίες ημέρες η ερευνητική ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη απομάκρυνε από τον τρίτο θάλαμο τα πολύ βαριά κομμάτια της μαρμάρινης πόρτας και τις πέτρες που είχαν πέσει από τη θόλο προκειμένου να απελευθερωθεί ο χώρος και να ξεκινήσει η ανασκαφή, η οποία τα τελευταία 24ωρα είχε να αντιμετωπίσει και την κακοκαιρία. Ο θάλαμος έχει στερεωθεί ώστε το προσωπικό να μπορεί να εργαστεί με ασφάλεια. Η ανασκαφή στο Λόφο Καστά αριθμεί ήδη εκατομμύρια αναζητήσεις στη μηχανή αναζήτησης του

3 Google. Aς ανατρέξουμε στο χρονολόγιο των αποκαλύψεων που συγκλονίζουν με το εύρος, τη σπανιότητα και την ομορφιά τους την ελληνική και τη διεθνή κοινή γνώμη. 9 Αυγούστου Οι φύλακες του τάφου Αποκαλύπτεται η είσοδος του τάφου, στο υπέρθυρο του οποίου στέκουν ακοίμητοι φρουροί οι δύο Σφίγγες. Τα ολόγλυφα, σε μάρμαρο Θάσου γλυπτά, αποκαλύπτονται ολόκληρα, περίπου δύο εβδομάδες αργότερα. Οι Σφίγγες συνιστούν μία ακόμη μοναδικότητα του μνημείου καθώς στην εποχή της χρονολόγησής του δεν τις συναντάμε πλέον σε τάφους. Ον μιξογενές, δηλαδή άνθρωπος και ζώο μαζί, η Σφίγγα είχε το ρόλο του φύλακα των τάφων. Συστατικό στοιχείο των ανατολικών πολιτισμών, στην ελληνική εκδοχή της εμφανίζεται με κεφάλι ανθρώπινο, συνήθως γυναικείο, με φτερά και λιονταρίσιο κορμί. 25 Αυγούστου Στο φως η πρόσοψη του μνημείου Αποκαλύπτεται σχεδόν ολόκληρη η πρόσοψη του ταφικού μνημείου, με την αφαίρεση των λίθων του τοίχου σφράγισης. Χαρακτηρίζεται «από μια εξαιρετικά πρωτότυπη σύνθεση για την αντίστοιχη αρχιτεκτονική του τύπου του μακεδονικού τάφου, του τελευταίου τετάρτου του 4ου π.χ. αιώνα» και κοσμείται από νωπογραφία που μιμείται το μνημειώδη περίβολο. Μπροστά από την είσοδο αποκαλύπτεται βοτσαλωτό δάπεδο, από ορθογώνια και τετράγωνα σχήματα, πλαισιωμένα από ασπρόμαυρους ρόμβους. Λίγες ημέρες αργότερα στο φως έρχεται μωσαϊκό δάπεδο, με λευκά μικρά ακανόνιστα τμήματα μαρμάρου σε κόκκινο φόντο, πίσω από τον τοίχο των Σφιγγών. 6 Σεπτεμβρίου Η αποκάλυψη των Καρυάτιδων Το όνομα της Αμφίπολης «τυπώνεται» και πάλι σε όλες τις γλώσσες. Η συγκλονιστική αποκάλυψη των δύο Καρυάτιδων γίνεται πρωτοσέλιδο, διεθνώς. Το πρόσωπο της μίας Κόρης σώζεται σχεδόν ακέραιο, ενώ της άλλης απουσιάζει. Είναι η πρώτη φορά που αποκαλύπτονται γλυπτά αυτής της τυπολογίας σε μακεδονικό τάφο, κάτι που συνιστά μια ακόμη πρωτοτυπία του μνημείου. Οι μαρμάρινες Καρυάτιδες θαμπώνουν με την ομορφιά τους, ιδιαίτερα όταν «εμφανίζονται» ολόκληρες. Φορούν χιτώνα με μανίκια και μακρύ κροσσωτό ιμάτιο με πλούσιες πτυχώσεις. Τα σανδάλια τους είναι διακοσμημένα με κόκκινο και κίτρινο χρώμα, ενώ τα ακροδάχτυλα των ποδιών τους αποδίδονται με εξαιρετική λεπτομέρεια. 2 Οκτωβρίου Το μνημείο «λέει» ότι είναι τάφος Ο εντοπισμός θραυσμάτων μαρμάρινης πόρτας, της τυπικής μορφής των μακεδονικών τάφων, βάζει τέλος στις θεωρίες ότι το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης στην πραγματικότητα δεν είναι τάφος. Η μαρμάρινη πόρτα σφράγιζε τον τρίτο θάλαμο. Φέρει, μάλιστα, εφηλίδες, οι οποίες μιμούνται την κεφαλή καρφιών όπως συμβαίνει στις ξύλινες πόρτες. 12 Οκτωβρίου Μικρά βότσαλα για ένα μεγάλο έργο

4 Μικρά βότσαλα λευκού, μαύρου, γκριζωπού, μπλε και κόκκινου χρώματος αποδίδουν με τρόπο εκπληκτικό την ιστορία που μας αφηγείται το νέο συναρπαστικό εύρημα της Αμφίπολης. Η τεχνοτροπία του, στον τρόπο που εικονογραφεί το μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, με την παρουσία του θεού Ερμή ως ψυχοπομπού, ακολουθεί τις μεγάλες παραδόσεις της μακεδονικής ζωγραφικής. Πρώτοι «εμφανίστηκαν» ο Πλούτωνας και ο Ερμής. Ακολούθησε, τέσσερις ημέρες αργότερα, η κοκκινομαλλούσα Περσεφόνη, η οποία «έδεσε» το μυθολογικό θέμα της παράστασης. 21 Οκτωβρίου Λάμψη χρόνων Στο ξεκίνημα της ανασκαφής οι αρχαιολόγοι αναζήτησαν τις κεφαλές των Σφιγγών κοντά στην είσοδο του μνημείου όπου ορθώνονται τα σώματά τους. Ομως η συγκεκριμένη ανασκαφή βρίθει εκπλήξεων. Η κεφαλή βρέθηκε, τελικά, στην άλλη άκρη. Περίπου δώδεκα μέτρα μακριά από την είσοδο, στο κατώφλι του τρίτου θαλάμου. Η όμορφη νεαρή γυναίκα που απεικονίζεται σε αυτήν προκάλεσε νέα κύματα θαυμασμού. Κοιτούσε προς το θεατή, με το λιονταρίσιο μυώδες σώμα και τα κοφτερά της νύχια έτοιμα να υπερασπιστούν το μυστικό του τάφου. Βρέθηκαν επίσης τμήματα φτερών, που ίσως βοηθήσουν στην πλήρη αποκατάσταση του γλυπτού. Οι αρχαιολόγοι ελπίζουν τώρα να βρουν και το δεύτερο κεφάλι που θα «κολλήσει» στη δεύτερη Σφίγγα, την αριστερή, όπως κοιτάζουμε το μνημείο. TΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ 325 με 300 π.χ. η χρονολόγησή του. 497 μέτρα η περίμετρος του περιβόλου. 3 μέτρα το ύψος του περιβόλου κυβικά λευκού θασίτικου μαρμάρου «έντυσαν» τον περίβολο. 23 μ. το ύψος του Λόφου Καστά. 17 σκαλοπάτια οδηγούν στην είσοδο του μνημείου. 6 μέτρα η απόσταση από το τελευταίο σκαλί μέχρι την είσοδο. 4,5 μέτρα το πλάτος του διαδρόμου που οδηγεί στην είσοδο. 4,5Χ4 μ. οι διαστάσεις του πρώτου και του δεύτερου θαλάμου. 4,5Χ6 μ. οι διαστάσεις του τρίτου θαλάμου. 6 μέτρα η απόσταση από το δάπεδο μέχρι τη θόλο στον πρώτο και το δεύτερο θάλαμο. Στον τρίτο θάλαμο θα υπάρχει σαφής εικόνα όταν ολοκληρωθεί η ανασκαφή. 1,67 μ. το πλάτος του ανοίγματος στην κεντρική είσοδο και τις Καρυάτιδες. 1,50 μ. το πλάτος του θυρώματος στον τρίτο θάλαμο. 1 τόνο, περίπου, ζυγίζει καθένα από τα δύο θυρόφυλλα της μαρμάρινης πόρτας. 590 χιλιάδες ευρώ, η χρηματοδότηση της ανασκαφής μέχρι σήμερα.

5 ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ 5,2 μ. το ύψος του λέοντα της Αμφίπολης που στεκόταν στην κορυφή του Λόφου Καστά. 2,05 το ύψος των Σφιγγών με τις κεφαλές τους. 1,5 τόνο ζυγίζει κάθε Σφίγγα (χωρίς το κεφάλι). 2,27 μ. το ύψος των Καρυάτιδων. 4,5Χ4 μ. οι διαστάσεις του ψηφιδωτού. ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗΣ Δημοσιεύεται στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής