ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Transcript

1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007

2

3 ΙΟΙΚΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΤΕΠ ΠΡΟΕ ΡΟΣ: Α ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: Β ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΤΑΜΙΑΣ: ΜΕΛΗ: ΜΑΡΙΑ ΑΣΚΑΛΑΝΤΩΝΑΚΗ ΣΠΥΡΟΣ ΙΒΑΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΗΝΑΪ ΗΣ ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΡΑΛΗΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ (ΙΤΕΠ) RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM (RIT) Σταδίου 24, Αθήνα. Τηλ.: , , Fax: , Stadiou Str., Athens. Tel.: , , Fax: , URL:

4 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μεταξύ των καταστατικών σκοπών του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) είναι και η παρακολούθηση της Οικονοµικής Συγκυρίας, διεθνούς και εγχωρίου και η κατάρτιση οικονοµικών προβλέψεων για την οικονοµία ως σύνολο, µε έµφαση στην Τουριστική Οικονοµία και τα προβλήµατά της. Πιστεύουµε ότι µε την υπεύθυνη και τεκµηριωµένη επιστηµονικά ανάλυση των οικονοµικών εξελίξεων και τάσεων της ελληνικής οικονοµίας, όπως αυτές προσδιορίζονται από την οικονοµική πολιτική, το εξωτερικό οικονοµικό περιβάλλον και άλλα αυτόνοµα στοιχεία, η περιοδική έκδοση της παρούσης θα συµβάλει ουσιαστικά στην συνειδητοποίηση των προβληµάτων της οικονοµίας από ένα ευρύτερο κύκλο παραγόντων της οικονοµικής ζωής του τόπου, και θα βοηθήσει µε τον τρόπο αυτό στην αποτελεσµατικότερη λειτουργία της οικονοµικής πολιτικής τόσο σε επίπεδο κυβερνητικό, όσο και σε άλλα, ιεραρχικώς κατώτερα, αλλά µεγάλης πρακτικής σπουδαιότητας επίπεδα. Η διάρθρωση της εκθέσεως έχει σχεδιασθεί να περιλαµβάνει τέσσερα χωριστά µέρη και δύο παραρτήµατα. Στο πρώτο µέρος θα παρουσιάζονται (α) οι διεθνείς οικονοµικές εξελίξεις, οι οποίες και θα οριοθετούν κατά κάποιο τρόπο τις δυνατότητες αναπτύξεως και σταθεροποιήσεως της ελληνικής οικονοµίας στα πλαίσια του παγκοσµίου οικονοµικού γίγνεσθαι και (β) οι τάσεις των βασικών µεγεθών της ελληνικής οικονοµίας και η διατύπωση προβλέψεων για την πιθανή εξέλιξη, µε σκοπό τη διατύπωση προτάσεων πολιτικής. Το δεύτερο µέρος θα είναι µια συνοπτική αναφορά στην συντελούµενη πρόοδο των χωρών-µελών της ΕΕ στην πορεία προς την ΟΝΕ. Το τρίτο θα αφιερώνεται σε ανάλυση και σχολιασµό σηµαντικών θεµάτων οικονοµικής πολιτικής.

6 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Το τέταρτο µέρος, το οποίο µε την πρόοδο της ερευνητικής δραστηριότητος του ΙΤΕΠ θα εµπλουτίζεται και θα αυξάνει την συµµετοχή του στο πληροφοριακό περιεχόµενο της εκθέσεως, θα αναφέρεται στα τρέχοντα και µακροπρόθεσµα προβλήµατα του τουριστικού τοµέα και στις απόψεις πολιτικής που σχετίζονται µε αυτά. Το Παράρτηµα Ι συνίσταται σε τεχνική ανάλυση των στατιστικών σειρών στις οποίες αποτυπώνονται οι βραχυχρόνιες εξελίξεις και τάσεις της ελληνικής οικονοµίας µε σκοπό την πρόβλεψη, την πιθανότερη πορεία ενός δείκτη στο άµεσο µέλλον. Οι προβλέψεις γίνονται µε προηγµένες µεθόδους αναλύσεως χρονολογικών στατιστικών σειρών. Το Παράρτηµα ΙΙ είναι καθαρά στατιστικό. Σ αυτό περιλαµβάνονται χρονολογικές σειρές για τα σηµαντικότερα οικονοµικά µεγέθη, στα οποία αναφέρεται η ανάλυση της οικονοµικής συγκυρίας, καθώς και ειδικό τµήµα µε στατιστική απεικόνιση της τουριστικής δραστηριότητος. Εκφράζεται η ελπίδα ότι η παρούσα περιοδική έκθεση, µε την επιστηµονική και αντικειµενική θεώρηση των οικονοµικών πραγµάτων και τη συνεχή βελτίωσή της, θα εξελιχθεί σε χρήσιµη πηγή πληροφοριών για την οικονοµική κοινότητα και θα δικαιώσει πλήρως την πρωτοβουλία µας για την έκδοση της. 6

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Σύνοψη Πρόσφατες Αναπτυξιακές Επιδόσεις Ανεπτυγµένες Οικονοµίες Ανάπτυξη Πληθωρισµός - ηµοσιονοµικά Ανεργία Εξωτερικές Συναλλαγές Γενικό Συµπέρασµα Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες Χώρες σε Μετάβαση Παγκόσµια Ζήτηση Πετρελαίου και Τιµές Αργού Πετρελαίου...34 ΙΙ. Ελληνική Οικονοµία: Τάσεις και Προοπτικές Σύνοψη Εξελίξεις κατά το Πρόβλεψη για το Νοµισµατικές Εξελίξεις Πληθωριστικές Πιέσεις Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών ηµοσιονοµικές Εξελίξεις Εισαγωγή Το Κλείσιµο του Προϋπολογισµού του Ο Προϋπολογισµός του Συµπέρασµα...61 III. Τουριστική Οικονοµία Σύνοψη Πρόσφατες Τουριστικές Εξελίξεις Τρέχουσα Επίδοση - Επισηµάνσεις Περιφερειακές Επιδόσεις Επίδοση των Αµεσότερα Ανταγωνιστριών Χωρών Η Πορεία του Παγκόσµιου Τουρισµού βάσει Προσωρινών Στοιχείων και Εκτιµήσεων Πρόβλεψη του Π.Ο.Τ...80

8 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Πρόβλεψη για το Μέγεθος, Επιδράσεις και Χαρακτηριστικά του Εσωτερικού Τουρισµού Κύρια Συµπεράσµατα και ιαπιστώσεις Προτάσεις Πολιτικής ιασφαλίζοντας την Ανταγωνιστικότητα και την Κερδοφορία της Τουριστικής Οικονοµίας µετά το Παράµετροι Ανταγωνιστικότητας στην Τουριστική Οικονοµία Μορφές Ζήτησης Τουριστικών Προορισµών Εκδήλωση της Ζήτησης: Αγοραστική Συµπεριφορά και Τουριστικά Πακέτα Η Καινοτοµία των Προγραµµάτων All inclusive Οι Επιπτώσεις στις Ελληνικές Επιχειρήσεις και στην Οικονοµία από το Σύστηµα all-inclusive Στρατηγικές Προεκτάσεις για την Ελληνική Τουριστική Οικονοµία IV. Παράρτηµα Στατιστικών Πινάκων

9 Ι. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. ΣΥΝΟΨΗ 2. ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΕΠΙ ΟΣΕΙΣ 3. ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ 4. ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ 5. ΧΩΡΕΣ ΣΕ ΜΕΤΑΒΑΣΗ 6. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΖΗΤΗΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΙΜΕΣ ΑΡΓΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ

10

11 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον 1.1. Σύνοψη Η ιστορικά πρωτοφανής αναπτυξιακή δυναµική µεγάλου πληθυσµιακού τµήµατος του κόσµου, εκείνου των αναπτυσσοµένων χωρών της Ασίας και των Χωρών σε Μετάβαση, έχει θέσει σε άκαµπτη, ανοδική τροχιά την παγκόσµια ανάπτυξη. Οι συγκριτικά χαµηλοί ρυθµοί αναπτύξεως των ανεπτυγµένων οικονοµιών και τα προβλήµατα που κατά καιρούς εµφανίζουν (τρεχόντως η πιστωτική κρίση) δεν φαίνεται να πτοούν αυτήν την αυτοτροφοδοτούµενη δυναµική. Ρυθµός Αναπτύξεως κατά Περιοχή (1) ΚΟΣΜΟΣ 5,4 5,2 4,8 Ανεπτυγµένες Χώρες 2,9 2,5 2,2 Αναπτυσσόµενες Χώρες 7,8 8,3 7,6 Χώρες σε Μετάβαση 6,8 5,8 5,2 (1) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Στην 5ετή περίοδο ο ρυθµός της παγκόσµιας οικονοµικής αναπτύξεως διαµορφώθηκε σε επίπεδο άνω του 5%, µε τις ανεπτυγµένες οικονοµίες να πραγµατοποιούν µέσο αναπτυξιακό ρυθµό 2,7% και τις Λοιπές ρυθµούς 7,8% για αναπτυσσόµενες και 6,2% για τις σε µετάβαση. Εκτιµούµε, ότι ο προβλεπόµενος ρυθµός δεν θα µας εκπλήξει αν αποδειχθεί ελαφρώς χαµηλότερος, δεδοµένου ότι, παρά τις έγκαιρες αντιδράσεις των Κεντρικών Τραπεζών στην αναχαίτιση των συνεπειών της πιστωτικής κρίσεως, ο κίνδυνος για τον βαθµό ακριβείας της προβλέψεως δεν είναι συµµετρικά κατανεµηµένος. Θεωρούµε, ότι οι συνέπειες της πιστωτικής κρίσεως δεν έχουν εξαντληθεί και η πιθανότητα πραγµατοποιήσεως χαµηλότερου ρυθµού αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας είναι µεγαλύτερη από την πιθανότητα να αποδειχθεί η πρόβλεψη υπεκτιµηµένη. Οι συνέπειες της άκριτης χρηµατοδοτήσεως του τοµέα κατοικίας στις ΗΠΑ δεν είναι βέβαιον ότι έχουν παρέλθει. ιατυπώνεται η ελπίδα ότι οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, µε αιχµές τις Κίνα και Ινδία, που έχουν και το πλεονέκτηµα να µην έχουν µιανθεί από την διασπορά των τιτλοποιηµένων µειωµένης εξασφαλίσεως δανείων για οικοδοµές, παραµένουν σε δυναµική πορεία, συντηρούσες υψηλό ρυθµό αναπτύξεως για την 11

12 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός παγκόσµια οικονοµία. Όπως σε προηγούµενες εκθέσεις τονίσθηκε, η αµερικανική οικονοµία, και γενικότερα οι ανεπτυγµένες οικονοµίες, έχουν χάσει µεγάλο µέρος από την αίγλη που προσέδιδε σ αυτές η γενική παραδοχή ότι λειτουργούσαν ως συρµός για την παγκόσµια ανάπτυξη. Σήµερα τα πράγµατα έχουν αλλάξει, ίσως δε και ανεπιστρεπτί, διότι σε όρους ισοτιµίας αγοραστικών δυνάµεων οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες παράγουν το 48% του παγκόσµιου ΑΕΠ και διαθέτουν πρακτικώς απεριόριστες δυνατότητες να διατηρήσουν την αναπτυξιακή δυναµική αυτών, δεδοµένου του εισέτι χαµηλού επιπέδου διαβιώσεως για µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού, ιδιαίτερα σε Κίνα και Ινδία, όπου κατοικεί το 38% του πληθυσµού της γης (52% η αναπτυσσόµενη Ασία). Η εσωτερική καταναλωτική δαπάνη έχει τέτοια δυνατότητα αναπτύξεως, ώστε να υπερκαλύπτει τυχούσα µείωση των εξαγωγών και να διατηρεί την ορµή της ζητήσεως αµείωτη. Από πλευράς νοµισµατικής σταθερότητας, δεν φαίνεται να δηµιουργούνται ανησυχίες, παρά την µικρή επιτάχυνση στις αναπτυσσόµενες χώρες κατά το τρέχον έτος, οφειλόµενη στην αναπτυσσόµενη Ασία µε επίκεντρο την Κίνα. Οι πληθωριστικές πιέσεις στην Κίνα από 1,5% το 2006 αυξήθηκαν σε 4,5% το 2007 και εξουδετερώθηκαν εν µέρει από τις εξελίξεις στις Λοιπές χώρες της ίδιας περιοχής. Γενικώς, είναι ασφαλές να λεχθεί ότι η παγκόσµια κοινότητα περιφρουρεί τη νοµισµατική σταθερότητα, µε συγκράτηση του κόστους παραγωγής και περιορισµό των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, παρά την ισχυρή αύξηση της τιµής του πετρελαίου και ορισµένων διεθνών εµπορευµάτων, αλλά και σε πείσµα της πιέσεως που δέχονται οι οικονοµικοί πόροι από τον ιστορικά υψηλό ρυθµό αναπτύξεως. Τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα της Κεντρικής Κυβερνήσεως παραµένουν οριακώς σταθερά στις ανεπτυγµένες οικονοµίες και αυξήθηκαν, οµοίως, οριακά από 0,3% σε 0,7% στον αναπτυσσόµενο κόσµο. Το ενδιαφέρον προς υπογράµµιση είναι ότι τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα στις ανεπτυγµένες οικονοµίες, αν και µικρά καθεαυτά, είναι αρκετά υψηλότερα των αντιστοίχων των αναπτυσσόµενων χωρών, σε πείσµα του καταρχήν χαµηλότερου βαθµού αναπτύξεως των φοροεισπρακτικών µηχανισµών και της κρατικής οργανώσεως γενικότερα. Οι προοπτικές για την παγκόσµια οικονοµική ανάπτυξη το 2008 παραµένουν αισιόδοξες. Ο προβλεπόµενος ρυθµός αναπτύξεως είναι 4,8% έναντι 5,2% το 2007, δεν φαίνεται δε να αποκολλάται από την περιοχή του 5%, στην όποια έχει 12

13 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον εγκατασταθεί από το Η µείωση αυτή του ρυθµού αναπτύξεως από το αρχικώς προβλεπόµενο 5,2% (έκθεση ΙMF, Άνοιξη 2007) φαίνεται να κατανέµεται συµµέτρως µεταξύ των ανεπτυγµένων χωρών και αναπτυσσόµενης Ασίας. Ωστόσο, τα αίτια είναι σε ικανό βαθµό διαφορετικά. Για τις ανεπτυγµένες οικονοµίες η προβλεπόµενη ελαφρά υποχώρηση αποδίδεται, πρωτίστως, στην υποτίµηση του δολαρίου και στην πιστωτική κρίση που έπληξε την οικονοµία των ΗΠΑ από το περασµένο καλοκαίρι και σε κάποιο βαθµό επηρέασε και τις λοιπές µείζονες ανεπτυγµένες χώρες. Για τις αναπτυσσόµενες χώρες η προβλεπόµενη υποχώρηση πιθανότατα εξηγείται από την κόπωση των οικονοµιών, λόγω υψηλών ρυθµών αυξήσεως του ΑΕΠ επί σειρά ετών αλλά και λόγω επιβραδύνσεως των ανεπτυγµένων ου είναι και ο κύριος πελάτης για τις εξαγωγές αυτών Πρόσφατες Αναπτυξιακές Επιδόσεις Η ιστορικά πρωτοφανής αναπτυξιακή δυναµική µεγάλου πληθυσµιακού τµήµατος του κόσµου, εκείνου των αναπτυσσοµένων χωρών της Ασίας και των Χωρών σε Μετάβαση, έχει θέσει σε άκαµπτη, ανοδική τροχιά την παγκόσµια ανάπτυξη. Οι συγκριτικά χαµηλοί ρυθµοί αναπτύξεως των ανεπτυγµένων οικονοµιών και τα προβλήµατα που κατά καιρούς εµφανίζουν (τρεχόντως η πιστωτική κρίση) δεν φαίνεται να πτοούν αυτήν την αυτοτροφοδοτούµενη δυναµική. Πίνακας Ι - 1 Ρυθµός Αναπτύξεως κατά Περιοχή (1) ΚΟΣΜΟΣ 5,3 4,8 5,4 5,2 4,8 Ανεπτυγµένες Χώρες 3,2 2,5 2,9 2,5 2,2 Αναπτυσσόµενες Χώρες 7,7 7,5 7,8 8,3 7,6 Χώρες σε Μετάβαση 7,5 5,6 6,8 5,8 5,2 (1) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Στην 5ετή περίοδο ο ρυθµός της παγκόσµιας οικονοµικής αναπτύξεως διαµορφώθηκε σε επίπεδο άνω του 5%, µε τις ανεπτυγµένες οικονοµίες να πραγµατοποιούν µέσο αναπτυξιακό ρυθµό 2,7% και τις Λοιπές ρυθµούς 7,8% για αναπτυσσόµενες και 6,2% για τις σε µετάβαση. Εκτιµούµε, ότι ο προβλεπόµενος ρυθµός δεν θα µας εκπλήξει αν αποδειχθεί ελαφρώς χαµηλότερος, δεδοµένου ότι, παρά τις έγκαιρες αντιδράσεις των Κεντρικών Τραπεζών στην αναχαίτιση των 13

14 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός συνεπειών της πιστωτικής κρίσεως, ο κίνδυνος για τον βαθµό ακριβείας της προβλέψεως δεν είναι συµµετρικά κατανεµηµένος. Πίνακας Ι - 2 Πρόσφατες Οικονοµικές Επιδόσεις και Προβλέψεις Εξελίξεως της Παγκόσµιας Οικονοµίας (% µεταβολές) (1) 2008 (2) Ι. Παγκόσµιο Προϊόν 5,3 4,8 5,4 5,2 4,8 1. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 3,2 2,5 2,9 2,5 2,2 ΗΠΑ 3,6 3,1 2,9 1,9 1,9 Ευρωζώνη 2,0 1,5 2,8 2,5 2,1 Γερµανία 1,2 0,8 2,9 2,4 2,0 Γαλλία 2,0 1,7 2,0 1,9 2,0 Ιταλία 1,1 0,1 1,9 1,7 1,3 Ισπανία 3,1 3,6 3,9 3,7 2,7 Ε.Ε. 2,4 2,0 3,2 3,0 2,5 Ηνωµ. Βασίλειο 3,3 1,8 2,8 3,1 2,3 Καναδάς 3,3 3,1 2,8 2,5 2,3 Ιαπωνία 2,3 1,9 2,2 2,0 1,7 Νεο-βιοµηχ. Χώρες Ασίας 5,9 4,7 5,3 4,9 4,4 2. Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες 7,7 7,5 8,1 8,3 7,6 Αναπτυσσόµενη Ασία 8,7 9,2 9,8 9,8 8,8 Κίνα 10,1 10,4 11,1 11,5 10,0 Ινδία 7,8 9,0 9,7 8,9 8,4 Λοιπές 6,4 5,1 5,4 5,6 5,6 Λατ. Αµερική 6,0 4,6 5,5 5,0 4,3 Αφρική 5,8 5,6 5,6 5,7 6,5 Μ. Ανατολή 5,6 5,4 5,6 5,9 5,9 3. Χώρες σε Μετάβαση 7,5 6,1 6,8 6,8 6,1 Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών 8,4 6,6 7,7 7,8 7,0 Ρωσία 7,2 6,4 6,7 7,0 6,5 Λοιπές 11,0 6,9 9,7 8,3 7,5 Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη 6,7 5,6 6,3 5,8 5,2 ΙΙ. Παγκόσµιο Εµπόριο 10,6 7,5 9,2 6,6 6,7 (1) Εκτίµηση. (2) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Θεωρούµε, ότι οι συνέπειες της πιστωτικής κρίσεως δεν έχουν εξαντληθεί και η πιθανότητα πραγµατοποιήσεως χαµηλότερου ρυθµού αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας είναι µεγαλύτερη από την πιθανότητα να αποδειχθεί η πρόβλεψη υπεκτιµηµένη. Οι συνέπειες της άκριτης χρηµατοδοτήσεως του τοµέα κατοικίας στις ΗΠΑ δεν είναι βέβαιον ότι έχουν παρέλθει. ιατυπώνεται η ελπίδα ότι οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, µε αιχµές τις Κίνα και Ινδία, που έχουν και το πλεονέκτηµα να µην έχουν µιανθεί από την διασπορά των τιτλοποιηµένων µειωµένης 14

15 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον εξασφαλίσεως δανείων για οικοδοµές, παραµένουν σε δυναµική πορεία, συντηρούσες υψηλό ρυθµό αναπτύξεως για την παγκόσµια οικονοµία. Όπως σε προηγούµενες εκθέσεις τονίσθηκε, η αµερικανική οικονοµία, και γενικότερα οι ανεπτυγµένες οικονοµίες, έχουν χάσει µεγάλο µέρος από την αίγλη που προσέδιδε σ αυτές η γενική παραδοχή ότι λειτουργούσαν ως συρµός για την παγκόσµια ανάπτυξη. Σήµερα τα πράγµατα έχουν αλλάξει, ίσως δε και ανεπιστρεπτί, διότι σε όρους ισοτιµίας αγοραστικών δυνάµεων οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες παράγουν το 48% του παγκόσµιου ΑΕΠ και διαθέτουν πρακτικώς απεριόριστες δυνατότητες να διατηρήσουν την αναπτυξιακή δυναµική αυτών, δεδοµένου του εισέτι χαµηλού επιπέδου διαβιώσεως για µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού, ιδιαίτερα σε Κίνα και Ινδία, όπου κατοικεί το 38% του πληθυσµού της γης (52% η αναπτυσσόµενη Ασία). Η εσωτερική καταναλωτική δαπάνη έχει τέτοια δυνατότητα αναπτύξεως, ώστε να υπερκαλύπτει τυχούσα µείωση των εξαγωγών και να διατηρεί την ορµή της ζητήσεως αµείωτη. Από πλευράς νοµισµατικής σταθερότητας, δεν φαίνεται να δηµιουργούνται ανησυχίες, παρά την µικρή επιτάχυνση στις αναπτυσσόµενες χώρες κατά το τρέχον έτος, οφειλόµενη στην αναπτυσσόµενη Ασία µε επίκεντρο την Κίνα. Οι πληθωριστικές πιέσεις στην Κίνα από 1,5% το 2006 αυξήθηκαν σε 4,5% το 2007 και εξουδετερώθηκαν εν µέρει από τις εξελίξεις στις Λοιπές χώρες της ίδιας περιοχής. Πίνακας Ι - 3 ιαχρονική Εξέλιξη του Πληθωρισµού κατά Οµάδα Χωρών µε Κριτήριο το Επίπεδο Αναπτύξεως (% Μεταβολή) Περιοχές Ανεπτυγµένες 1,4 2,2 1,8 2,3 2,1 2,0 Αναπτυσσόµενες 10,2 7,0 5,7 5,1 6,0 5,2 - Ανατ. Ασία 2,5 1,8 2,5 4,0 5,3 4,4 - Αφρική 10,8 12,6 7,8 6,3 6,6 6,0 - Λατ. Αµερική 8,3 7,6 10,6 5,4 5,3 5,8 - Μέση Ανατολή 6,6 4,0 6,2 7,5 10,8 9,2 Σε Μετάβαση - ΚΑΚ 69,1 24,1 11,9 9,4 8,9 8,3 - Κεντρ. και Ανατ. Ευρώπη 23,7 23,1 9,2 5,0 5,7 4,1 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Στις Λοιπές περιοχές του αναπτυσσόµενου κόσµου, όπου και οι ρυθµοί αναπτύξεως είναι βραδύτεροι, οι τάσεις δεν άλλαξαν, µε εξαίρεση την Αφρική, όπου 15

16 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός η επιτάχυνση ήταν της τάξεως των 3/10 της ποσοστιαίας µονάδας. Στο υτικό Ηµισφαίριο, ο πληθωρισµός, ελεγχόµενος προς το παρόν σε ανεκτά επίπεδα, διατηρήθηκε στο 5,3%, ενώ στις αναδυόµενες ευρωπαϊκές χώρες και στις χώρες της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ) σταθερότητα (5,1%) και µείωση αντιστοίχως από 9,4% το 2006 σε 8,9% το Στη Μέση Ανατολή, για διάφορους λόγους στις διάφορες χώρες, αλλά µε κοινό παρονοµαστή την αύξηση των τιµών των εισαγωγών και την επιτάχυνση της παραγωγικής δραστηριότητας, παρατηρήθηκε έξαρση των πληθωριστικών πιέσεων, από 7,5% το 2006 σε 10,8% το Πίνακας Ι - 4 Πληθωριστικές Πιέσεις στην Παγκόσµια Οικονοµία (% µεταβολές) (1) 2008 (2) ΚΟΣΜΟΣ 3,8 3,8 3,9 3,9 3,6 1. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 2,0 2,3 2,3 2,1 2,0 ΗΠΑ 2,7 3,4 3,2 2,7 2,3 Ευρωζώνη 2,1 2,2 2,2 2,0 2,0 Γερµανία 1,8 1,9 1,8 2,1 1,8 Γαλλία 2,3 1,9 1,9 1,6 1,8 Ιταλία 2,3 2,2 2,2 1,9 1,9 Ισπανία 3,1 3,4 3,6 2,5 2,8 Ε.Ε. 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 Ηνωµ. Βασίλειο 1,3 2,0 2,3 2,4 2,0 Καναδάς 1,8 2,2 2,0 2,2 1,9 Ιαπωνία - -0,3 0,3-0,5 Νεο-βιοµηχ. Χώρες Ασίας 2,4 2,3 1,6 2,0 2,3 2. Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες 5,6 5,4 5,3 6,0 5,9 Αναπτυσσόµενη Ασία 4,1 3,6 4,0 5,3 4,4 Κίνα 3,9 1,8 1,5 4,5 3,9 Ινδία 3,8 4,2 6,1 6,2 4,4 Λοιπές 5,4 5,2 5,1 5,9 5,3 Λατ. Αµερική 6,5 6,3 5,4 5,3 5,8 Αφρική 5,5 6,6 6,3 6,6 6,0 Μ. Ανατολή 7,2 6,9 7,5 10,8 9,2 3. Χώρες σε Μετάβαση 8,4 8,8 7,4 7,1 6,3 Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών 10,3 12,1 9,4 8,9 8,3 Ρωσία 10,9 12,7 9,7 8,1 7,5 Λοιπές 9,0 10,9 8,9 10,4 10,3 Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη 6,1 4,9 5,0 5,1 4,1 (1) Εκτίµηση. (2) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Η µείωση του ρυθµού του πληθωρισµού στις ανεπτυγµένες οικονοµίες, όπου οι πολιτικές νοµισµατικής σταθερότητας, µε επίκεντρο την Ευρωζώνη, βρίσκονται 16

17 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον γενικώς σε συνέπεια µε τους στόχους για τον πληθωρισµό, σηµειώθηκε µείωση του πληθωρισµού κατά 2/10 της ποσοστιαίας µονάδας, οφειλόµενη σχεδόν εξ ολοκλήρου στις ΗΠΑ και Ευρωζώνη, όπου είναι εγκατεστηµένη και η πλέον άκαµπτη φρούρηση της νοµισµατικής σταθερότητας. Γενικώς, είναι ασφαλές να λεχθεί ότι η παγκόσµια κοινότητα περιφρουρεί τη νοµισµατική σταθερότητα, µε συγκράτηση του κόστους παραγωγής και περιορισµό των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, παρά την ισχυρή αύξηση της τιµής του πετρελαίου και ορισµένων διεθνών εµπορευµάτων, αλλά και σε πείσµα της πιέσεως που δέχονται οι οικονοµικοί πόροι από τον ιστορικά υψηλό ρυθµό αναπτύξεως. Τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα της Κεντρικής Κυβερνήσεως παραµένουν οριακώς σταθερά στις ανεπτυγµένες οικονοµίες και αυξήθηκαν, οµοίως, οριακά από 0,3% σε 0,7% στον αναπτυσσόµενο κόσµο. Το ενδιαφέρον προς υπογράµµιση είναι ότι τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα στις ανεπτυγµένες οικονοµίες, αν και µικρά καθεαυτά, είναι αρκετά υψηλότερα των αντιστοίχων των αναπτυσσόµενων χωρών, σε πείσµα του καταρχήν χαµηλότερου βαθµού αναπτύξεως των φοροεισπρακτικών µηχανισµών και της κρατικής οργανώσεως γενικότερα. Πίνακας Ι - 5 ηµοσιονοµική ιαχείριση Κεντρικής Κυβερνήσεως Έλλειµµα / Πλεόνασµα (% ΑΕΠ) (1) 2008 (2) Ι. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες -1,0-2,7-2,4-1,8-1,6-1,7 ΗΠΑ 1,1-3,6-3,0-2,9-1,6-2,1 Ευρωζώνη -1,7-2,4-2,3-1,6-1,1-1,1 Ιαπωνία -8,2-5,6-5,8-5,9-5,8-5,9 Ην. Βασίλειο 1,3-3,1-2,9-2,7-2,6-2,3 ΙΙ. Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες -3,8-1,6-0,9-0,4-1,1-0,8 Αναπτυσσόµενη Ασία -4,2-2,3-2,1-1,6-1,7-1,7 Κίνα -3,7-1,5-1,3-0,6-0,6-0,8 Αφρική -3,4-0,3 1,7 3,8 0,7 1,5 Λατ. Αµερική -2,7-2,0-2,0-1,8-1,5-1,6 Μ. Ανατολή -1,8 2,3 4,8 5,5 4,5 4,7 ΙΙΙ. Χώρες σε Μετάβαση Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών -3,9 2,6 5,4 5,7 4,6 3,9 Ρωσία -4,1 4,3 7,5 7,4 6,2 4,1 Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη -5,2-5,1-3,0-2,9-3,4-2,5 (1) Εκτίµηση. (2) Πρόβλεψη. (3) Περιλαµβάνονται και οι χώρες σε φάση µεταβάσεως. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October

18 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Καθόσον αφορά στην διάρθρωση και τάσεις των διεθνών συναλλαγών, έχει ήδη διαµορφωθεί µια εµφανώς διπολική εικόνα, µε τις αναπτυσσόµενες, ως αθροιστικό σύνολο, να πραγµατοποιούν πλεονασµατικά ισοζύγια εξωτερικών συναλλαγών και τις ανεπτυγµένες να έχουν ελλειµµατικά ισοζύγια. Αυτή η εξέλιξη εξηγείται εν µέρει από το γεγονός ότι πολύ υψηλό ποσοστό της παραγωγής πετρελαίου προέρχεται από τις αναπτυσσόµενες χώρες και εν µέρει από την υπέρτερη διεθνή ανταγωνιστικότητα της παραγωγής καταναλωτικών, βασικώς, αγαθών. Πίνακας Ι - 6 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών ((-) Έλλειµµα, (+)Πλεόνασµα)) % του ΑΕΠ (1) 2008 (2) I. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες -1,3-1,4-1,3-1,4 ΗΠΑ -6,1-6,2-5,7-5,5 Ευρωζώνη 0,3 - -0,2-0,4 - Γερµανία 4,6 5,0 5,4 5,1 - Γαλλία -1,1-1,2-1,6-1,8 - Ιταλία -1,5-2,4-2,3-2,2 - Ισπανία -7,4-8,6-9,8-10,2 - ΕΛΛΑΣ -6,4-9,6-9,7-9,6 Ηνωµ. Βασίλειο -2,5-3,2-3,5-3,6 Καναδάς 2,0 1,6 1,8 1,2 Ιαπωνία 3,6 3,9 4,5 4,3 Αυστραλία -5,8-5,5-5,7-5,6 Κορέα 1,9 0,7 0,1-0,4 IΙ. Μείζονες Ανεπτυγµένες -2,0-2,2-1,9-1,9 ΙIΙ. Νέο-βιοµηχ. Χώρες Ασίας 5,5 5,6 5,4 4,9 IV. Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες Αναπτυσσόµενη Ασία 4,1 5,9 6,9 7,0 - Κίνα 7,2 9,4 11,7 12,2 - Ινδία -1,0-1,1-2,1-2,6 Λατινική Αµερική 1,4 1,5 0,6 - Αφρική 2,0 3,1-0,6 Μέση Ανατολή 19,4 19,7 16,7 16,0 - Εξαγωγικές πετρελαίου 22,3 22,7 19,2 18,5 V. Χώρες σε Μετάβαση ΚΑΚ (5) 8,8 7,6 4,8 3,0 - Ρωσία 11,1 9,7 5,9 3,3 Χώρες ΚΑΚ Χαµηλού Εισοδήµατος (7) 2,2 7,4 13,7 19,1 Ν. & Ν.Α. Ευρώπη -8,7-10,7-13,6-13,1 Αναπτυσσόµενη Ευρώπη χωρίς Τουρκία -5,2-6,6-7,3-7,5 - Τουρκία -6,2-7,9-7,5-7,0 Βαλτικές Χώρες -9,4-15,1-18,3-18,3 (1) Εκτίµηση. (2) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October

19 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Το χαµηλό κόστος εργασίας στις αναπτυσσόµενες χώρες αλλά και οι συναλλαγµατικές ισοτιµίες κλασικό παράδειγµα η Κίνα έχουν οδηγήσει τις ανεπτυγµένες οικονοµίες σε αδιέξοδα, τα οποία πασχίζουν να αντιµετωπίσουν µε ανεπιτυχείς προς το παρόν πρακτικές (αυστηρός έλεγχος της ποιότητας των προϊόντων, δηµιουργία φόβου για νεκρανάσταση προστατευτικών πολιτικών κ.ά.). Οι προοπτικές για την παγκόσµια οικονοµική ανάπτυξη το 2008 παραµένουν αισιόδοξες. Ο προβλεπόµενος ρυθµός αναπτύξεως είναι 4,8% έναντι 5,2% το 2007, δεν φαίνεται δε να αποκολλάται από την περιοχή του 5%, στην όποια έχει εγκατασταθεί από το Η µείωση αυτή του ρυθµού αναπτύξεως από το αρχικώς προβλεπόµενο 5,2% (έκθεση ΙMF, Άνοιξη 2007) φαίνεται να κατανέµεται συµµέτρως µεταξύ των ανεπτυγµένων χωρών και αναπτυσσόµενης Ασίας. Ωστόσο, τα αίτια είναι σε ικανό βαθµό διαφορετικά. Για τις ανεπτυγµένες οικονοµίες η προβλεπόµενη ελαφρά υποχώρηση αποδίδεται, πρωτίστως, στην υποτίµηση του δολαρίου και στην πιστωτική κρίση που έπληξε την οικονοµία των ΗΠΑ από το περασµένο καλοκαίρι και σε κάποιο βαθµό επηρέασε και τις λοιπές µείζονες ανεπτυγµένες χώρες. Για τις αναπτυσσόµενες χώρες η προβλεπόµενη υποχώρηση πιθανότατα εξηγείται από την κόπωση των οικονοµιών, λόγω υψηλών ρυθµών αυξήσεως του ΑΕΠ επί σειρά ετών αλλά και λόγω επιβραδύνσεως των ανεπτυγµένων που είναι και ο κύριος πελάτης για τις εξαγωγές αυτών. Βασικό χαρακτηριστικό της αναπτυξιακής δυναµικής των αναπτυσσόµενων είναι ότι όλες οι επιµέρους περιοχές αναπτύσσονται µε υψηλούς ρυθµούς, παρά τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν και κατά περιοχή αλλά και, κυρίως, κατά χώρα. Τους υψηλότερους ρυθµούς επιτυγχάνει η αναπτυσσόµενη Ασία µε πρόβλεψη 8,8% το 2008 (9,8% το 2006) και ακολουθεί η αναδυόµενη Ανατολική Ευρώπη, µε ουραγό το υτικό Ηµισφαίριο (4,5-5,0%) τα δύο έτη Από άποψη νοµισµατικής σταθερότητας προβλέπεται επιτάχυνση των πληθωριστικών πιέσεων για το υτ. Ηµισφαίριο από 5,3% σε 5,8%, ενώ για όλες τις Λοιπές αναπτυσσόµενες η τάση είναι για επιβράδυνση, η οποία είναι αρκετά ισχυρή στην αναδυόµενη Ευρώπη (από 5,1% σε 4,1%, για τις ευρωπαϊκές δορυφορικές και από 8,9% σε 8,3% για την ΚΑΚ). Οι τάσεις για τις ανεπτυγµένες είναι οριακά µειωτικές τόσο σε ρυθµό αναπτύξεως (από 2,5% σε 2,2%) όσο και σε πληθωριστικές πιέσεις (από 2,1% σε 2,0%), µε ήπια αύξηση της ανεργίας σε 5,5%, αλλά µε διαφοροποιήσεις µεταξύ 19

20 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός χωρών ως προς το ύψος του πληθωρισµού, το οποίο εν πάση περιπτώσει για λίγες χώρες υπερβαίνει το 3%. Το δίπολο ως προς τα ελλείµµατα εξακολουθεί να υπάρχει µε οριακή αύξηση του οµαδοποιηµένου ελλείµµατος, ως ποσοστό του ΑΕΠ, από -1,3% σε -1,4%, µε σταθερό πλεόνασµα για τις αναπτυσσόµενες και µειούµενο για τις χώρες σε µετάβαση. Από άποψη δηµοσιονοµικής πειθαρχίας δεν προβλέπεται διακριτή αλλαγή στην εικόνα για το 2007, συνισταµένη σε αµφιβόλου αξιοπιστίας αύξηση κατά 1/10 της ποσοστιαίας µονάδας για τις ανεπτυγµένες και µείωση από -1,2% σε 0,8% για τις αναπτυσσόµενες. Οι πλεονασµατικές περιοχές προδήλως (πετρελαιοπαραγωγές) παραµένουν στην ίδια κατάσταση. Εν συνόψει, ο παγκόσµιος ρυθµός αναπτύξεως προβλέπεται να συνεχίσει στα αχνάρια των προηγούµενων πρόσφατων ετών, ενισχυόµενος από την διατηρούµενη δυναµική των αναπτυσσόµενων χωρών. Υπάρχουν, φυσικά, κίνδυνοι που απορρέουν από την αναστάτωση του χρηµατοπιστωτικού τοµέα που προκάλεσε η µειωµένης εξασφαλίσεως χρηµατοδότηση του τοµέα κατοικιών στις ΗΠΑ, αλλά και η αδύναµη κατάσταση που συνεχίζεται να επιβεβαιώνεται στον τοµέα κατασκευών κατοικιών, πρωτευόντως στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες χώρες στην περιοχή των ανεπτυγµένων. Ενόψει των ανωτέρω, ο κίνδυνος για ταχύτερο πληθωρισµό παρ όσον προβλέπεται είναι µάλλον µειωµένος, διότι και η µέση τιµή του πετρελαίου και βασικών πρώτων υλών είναι πιθανό να µην υπερβούν το µέσο επίπεδο του 2007, αλλά και η µείωση του ρυθµού αναπτύξεως έχει ευεργετικά, συνήθως, συνεπαγόµενα για τον πληθωρισµό Ανεπτυγµένες Οικονοµίες Ανάπτυξη Στις ανεπτυγµένες οικονοµίες, εξαιτίας της µεγάλης προς τα κάτω αναθεωρήσεως του πιθανού ρυθµού αναπτύξεως, εκτιµάται για το 2008 οικονοµική επέκταση της τάξεως του 2,2%, έναντι αρχικής προβλέψεως 2,8% 1. Αυτό σε µεγάλο βαθµό χρεώνεται στην οικονοµία των ΗΠΑ µείωση σε 1,9% έναντι 2,8%. Η πιστωτική κρίση που εκδηλώθηκε κατά το παρελθόν θέρος στις ΗΠΑ και οι 1 Αν και ποτέ δεν µπορεί κανείς µε σχετική βεβαιότητα να αποφανθεί για τον βαθµό δυναµικής της εν λόγω οικονοµίας. 20

21 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον συνέπειες αυτής στην οικοδοµική δραστηριότητα και την κερδοφορία των πιστωτικών ιδρυµάτων προβλέπεται να εκδηλωθούν κατά κύριο λόγο το Η τιτλοποίηση των µειωµένης αξιοπιστίας δανείων αναποφεύκτως θα επηρεάσει και άλλες ανεπτυγµένες οικονοµίες, οι οποίες επένδυσαν στους εν λόγω τίτλους. Ωστόσο, µε εξαίρεση την Ιαπωνία και τον Καναδά, οι άλλες ανεπτυγµένες, δηλ. οι χώρες της Ευρωζώνης βασικώς, προβλέπεται ότι θα επηρεασθούν αρκετά ηπιότερα. Στις αναδυόµενες χώρες η επίπτωση προβλέπεται να είναι ακόµη ηπιότερη, η όποια δε µείωση του ρυθµού αναπτύξεως αν συµβεί θα είναι εν µέρει έµµεση και εν µέρει εξ άλλων αιτίων προερχόµενη. Η προβλεπόµενη µείωση του ρυθµού αναπτύξεως των ανεπτυγµένων οικονοµιών από 2,5% το 2007 σε 2,2% το 2008 (αντί προβλεπόµενης αυξήσεως 2,8%) επηρεάζει κάπως συµµέτρως τον παγκόσµιο αναπτυξιακό ρυθµό, αφού στις αναπτυσσόµενες, ως σύνολο, η προς τα κάτω αναθεώρηση είναι 2/10 της ποσοστιαίας µονάδας. Πρέπει να επισηµανθεί, συναφώς, ότι η ύφεση στον τοµέα της κατοικίας στην αµερικανική οικονοµία που συνεχίζεται επί δύο συναπτά έτη στοίχισε σ αυτήν µία ποσοστιαία µονάδα αναπτύξεως µόνο κατά το παρελθόν έτος. Η σχέση αποθεµάτων κατοικιών προς πωλήσεις διατηρείται σε ασυνήθως υψηλά επίπεδα, ώστε παράλληλα µε την αναπτυχθείσα στενότητα στην παροχή ενυπόθηκων δανείων, να καθιστούν όλως απίθανη µια αναζωογόνηση του τοµέα κατά το Οι δυτικο-ευρωπαϊκές οικονοµίες, ως ήδη ανεφέρθη, εµολύνθησαν από την πιστωτική κρίση στις ΗΠΑ, διότι αρκετές τράπεζες είχαν κάποιου είδους συµµετοχή στα συµβάντα στον τοµέα κατοικιών. Εκτιµάται, ότι η υιοθετηθείσα πρόβλεψη έχει µεγαλύτερη πιθανότητα να αποδειχθεί αισιόδοξη παρά απαισιόδοξη, παρά τις παρεµβάσεις των Κεντρικών Τραπεζών προς αποφυγή συστηµικού κινδύνου, δεδοµένης της υπερθερµάνσεως του τοµέα κατοικιών σε πολλές χώρες της υτ. Ευρώπης. Ως γενικό συµπέρασµα θα µπορούσε κανείς να διατυπώσει την άποψη, ότι µε δεδοµένο τον υψηλό βαθµό αναπτυξιακής ανεξαρτησίας που έχει αποκτήσει ο αναπτυσσόµενος κόσµος έναντι του πάλαι ποτέ συρµού της παγκόσµιας οικονοµίας, οι κραδασµοί από την πιστωτική κρίση θα απορροφηθούν σε υψηλό βαθµό από την πρωτοφανή δυναµική αναπτύξεως των οικονοµιών του δεύτερου κόσµου. 21

22 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Από απόψεως δαπάνης, προβλέπεται κάπως ασύµµετρη µείωση στο ρυθµό αυξήσεως καταναλώσεως και επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Οι ρυθµοί αυξήσεως των επενδύσεων προβλέπεται να µειωθούν ταχύτερα σε σύγκριση µε την ιδιωτική κατανάλωση. Ιδιαιτέρως µεγάλη είναι η µείωση του ρυθµού επενδύσεων στο Ην. Βασίλειο από 5,6% το 2007 σε 2,1% το 2008, έναντι µέσου όρου για το σύνολο των ανεπτυγµένων 1,4% το 2008 από 1,8% το 2007, και της Ευρωζώνης από 4,8% το 2007 σε 3,3% το Όσον αφορά στην κατανάλωση, εντονότερες µειώσεις προβλέπονται για τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Ισπανία Πληθωρισµός - ηµοσιονοµικά Ο παγκόσµιος πληθωρισµός, είναι φυσικό, να ευνοείται από την συγκράτηση του παγκόσµιου ρυθµού αναπτύξεως, ο οποίος σε υψηλό ρυθµό διαµορφώνεται από την ισχυρή νοµισµατική σταθερότητα που βιώνουν οι ανεπτυγµένες οικονοµίες, που ως σύνολο πραγµατοποιούν ρυθµό πληθωρισµού εγγύς του 2% επί σειρά ετών. Για το 2008 η σχετική πρόβλεψη για τις ανεπτυγµένες οικονοµίες είναι 2% έναντι 2,1% το Οµοίως, πρέπει να αναφερθεί σχετικώς η µετ επιµονής συγκράτηση των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, τα οποία κινούνται, ως µέσος όρος, κατά την διανυόµενη τριετία ( ) στο -1,8%, παρά το συγκριτικώς και διατηρούµενο επί έτη υψηλό έλλειµµα της Ιαπωνίας (-5,9%). Είναι αξιοσηµείωτο, ότι κατά τα τελευταία έτη ( ) οι ανεπτυγµένες οικονοµίες έχουν επιτύχει, ως σύνολο, διακριτή µείωση των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, επισηµαίνεται δε ότι αυτό πρέπει να συνεχισθεί µε επιµονή, ενόψει των προβληµάτων που θα έχουν να αντιµετωπίσουν λόγω της γηράνσεως των πληθυσµών τους. Η επισήµανση γίνεται διότι η βελτίωση προήλθε κατά κύριο λόγο από την αύξηση των εσόδων λόγω ισχυρής αναπτυξιακής επιδόσεως της περιόδου και όχι λόγω αντίστοιχης συγκρατήσεως των δαπανών. Οι χώρες µε τα συγκριτικώς υψηλότερα ελλείµµατα της Κεντρικής ιοικήσεως, αν και φθίνοντα, είναι οι ΗΠΑ µε -2,0% περίπου έναντι -3,6% το 2004, και σε µεγαλύτερη έκταση το Ην. Βασίλειο και η Ιαπωνία µε ελλείµµατα της τάξεως του -2,5% για την πρώτη και -5,9% για την δεύτερη. Σηµειώνεται, ότι το έλλειµµα στην Ιαπωνία διατηρείται στο επίπεδο αυτό επί µία πενταετία, όπου το δηµόσιο χρέος είναι το υψηλότερο στον ανεπτυγµένο κόσµο (194% επί του ΑΕΠ). Η δηµοσιονοµική κατάσταση στην Ευρωζώνη, τόσο σε 22

23 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον επίπεδο Κεντρικής, όσο και σε επίπεδο Γενικής Κυβερνήσεως, ως σύνολα, βρίσκονται σε σταθερή µειωτική τάση, αµφότερα κινούµενα εγγύτατα του -1%. Η διατήρηση του ιαπωνικού ελλείµµατος στο υψηλό και σταθερό βασικώς επίπεδο που πραγµατοποιεί κατά τα πιο πρόσφατα 6-7 έτη, καθώς και του αµερικανικού, δεν επιτρέπουν διακριτή µείωση του συνολικού ελλείµµατος των ανεπτυγµένων χωρών, παρά τη σηµαντική βελτίωση που επιτυγχάνεται στην περιοχή της Ευρωζώνης. Πίνακας Ι - 7 ηµοσιονοµική ιαχείριση Γενικής Κυβερνήσεως Ανεπτυγµένων Οικονοµιών (Έλλειµµα / Πλεόνασµα, % του ΑΕΠ) (1) 2008 (2) Ανεπτυγµένες Οικονοµίες -3,2-2,5-1,8-1,6-1,7 ΗΠΑ -4,4-3,6-2,6-2,6-2,9 Ευρωζώνη -2,9-2,6-1,6-0,9-1,1 Γερµανία -3,8-3,4-1,6-0,2-0,5 Γαλλία -3,6-3,0-2,5-2,5-2,7 Ιταλία -3,5-4,2-4,4-2,1-2,3 Ισπανία -0,2 1,1 1,8 1,4 0,8 Μεγ. Βρετανία -3,4-3,3-2,7-2,5-2,3 Καναδάς 0,8 1,6 1,0 0,9 0,9 Ιαπωνία -6,2-4,8-4,1-3,9-3,8 Αυστραλία 2,0 2,4 1,6 0,8 1,0 Ν. Κορέα 2,2 1,9 1,8 2,3 2,8 Νεοβιοµηχ. Χώρες Ασίας 0,8 1,4 1,5 1,1 1,9 Μείζονες Ανεπτυγµένες -4,2-3,5-2,7-2,4-2,6 (1) Εκτίµηση. (2) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Αποτελεί, πράγµατι, έκπληξη οι αναπτυσσόµενες χώρες, ως σύνολο αλλά και κατά περιοχές, να παρουσιάζουν ανεπαίσθητη ελλειµµατικότητα, η οποία, σηµειώνεται, δεν εξηγείται µόνο από την πετρελαϊκή ευφορία που επικρατεί, αλλά σε µεγάλο βαθµό και από τις εφαρµοζόµενες αυστηρές δηµοσιονοµικές πολιτικές. Αποτελεί δε η επίδοση αυτή έκπληξη, δεδοµένων των αυξηµένων κοινωνικών αναγκών στις εν λόγω χώρες, εξαιτίας του χαµηλού επιπέδου διαβιώσεως, των µεγάλων οικονοµικών ανισοτήτων και της πενιχρής υποδοµής κοινωνικών υπηρεσιών. 23

24 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Εντύπωση, επίσης, προκαλεί η εµµονή των αναπτυσσόµενων χωρών σε συγκριτικά, αλλά και υπό απόλυτη έννοια, υψηλούς ρυθµούς πληθωρισµού, σε πείσµα της εµφανούς αυστηρής δηµοσιονοµικής πειθαρχίας και συγκρατήσεως των µισθών που µε συνέπεια εφαρµόζονται. Προφανώς, ατέλειες των αγορών και απουσία επαρκούς συστήµατος εποπτείας δεν επιτρέπουν µείωση των πληθωριστικών πιέσεων στο επίπεδο που θα αντιστοιχούσε στις αναφερθείσες πολιτικές. Το τελευταίο ενισχύεται και από το γεγονός ότι συγκριτικά εντονότερες πληθωριστικές πιέσεις συνυπάρχουν µε δηµοσιονοµικά πλεονάσµατα και µάλιστα µεγάλα, κυρίως στις χώρες παραγωγής-εξαγωγής πετρελαίου και βασικών πρώτων υλών. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα αποτελούν η Μέση Ανατολή, η Ρωσία, αλλά και η υποσαχάρια περιοχή. Πάντως, οι τάσεις γενικώς, καθώς και οι κατευθύνσεις πολιτικής που υπαγορεύονται από την ανάγκη βελτιώσεως της διεθνούς ανταγωνιστικότητας σε ένα κόσµο προϊούσης απελευθερώσεως των αγορών και των διεθνών συναλλαγών, τείνουν να οδηγούν σε µείωση των πληθωριστικών πιέσεων, παρά τις σοβαρές αντιστάσεις που ασκούνται από δοµές και θεσµούς σε διάφορες χώρες. Η άνευ προηγουµένου αύξηση των τιµών πετρελαίου και βασικών πρώτων υλών πρέπει, ίσως, να χρεωθεί µε την βραδύτητα αποκλιµακώσεως των πληθωριστικών πιέσεων κατά τα πιο πρόσφατα έτη. Αντιστοίχως δε, να πιστωθεί η προϊούσα εξυγίανση των οικονοµιών, η οποία δεν επέτρεψε στις τιµές αυτές να επηρεάσουν ανοδικά τον παγκόσµιο πληθωρισµό. Η αύξηση του πληθωρισµού στις αναπτυσσόµενες χώρες το 2007 οφείλεται, πρωτίστως, στην υπερθέρµανση της κινεζικής οικονοµίας, όπου ο πληθωρισµός από 1,5% το 2006 ανήλθε σε 4,5% το 2007 και προβλέπεται να αποκλιµακωθεί το 2008 σε 3,9%. Η προβλεπόµενη µείωση του ρυθµού του πληθωρισµού στις χώρες σε µετάβαση από 7,1% το 2007 σε 6,3% το 2008 και η οριακή µείωση (1/10 της ποσοστιαίας µονάδας) στις ανεπτυγµένες και αναπτυσσόµενες, εκτιµάται ότι θα µειώσει οριακά τον παγκόσµιο πληθωρισµό από 3,9% σε 3,8%. 24

25 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Πίνακας Ι - 8 Ακαθάριστο και Καθαρό ηµόσιο Χρέος (Γενικής Κυβερνήσεως) των Μείζονων Ανεπτυγµένων Χωρών (% ΑΕΠ) (1) 2012 (2) 1. ΗΠΑ 65,4 53,7 56,1 59,4 60,4 60,9 60,2 60,8 62,2 49,4 35,6 38,4 41,4 43,2 44,2 44,1 45,0 46,7 2. Ευρωζώνη 69,2 68,3 68,2 69,3 69,7 70,4 68,6 66,6 65,4 56,9 58,5 58,5 59,8 60,3 60,9 59,9 57,0 55,2 - Γερµανία 52,4 57,9 59,6 62,8 64,7 66,3 66,0 63,7 62,3 43,6 52,1 54,3 57,7 60,0 61,7 60,2 58,1 56,3 - Γαλλία 52,0 56,9 58,8 62,9 65,0 66,7 64,1 63,3 63,4 42,8 48,2 49,1 53,2 55,3 57,0 54,4 53,6 53,7 - Ιταλία 113,8 108,7 105,6 104,3 103,8 106,2 106,8 105,3 104,7 108,3 105,2 102,1 101,5 100,0 103,1 103,1 101,7 101,1 3. Ιαπωνία 100,2 151,7 160,9 167,2 178,1 191,4 193,1 194,4 194,9 31,7 66,3 72,6 76,5 82,7 84,0 87,1 89,8 92,1 4. Ηνωµ. Βασίλειο 39,6 38,1 37,7 39,0 40,5 42,4 43,1 43,0 43,1 34,0 32,5 32,5 34,2 35,9 37,8 38,5 38,4 38,5 5. Καναδάς 105,2 91,5 89,4 85,2 80,2 78,4 73,5 68,4 64,7 61,0 43,7 42,6 38,6 34,4 30,1 27,6 25,1 23,2 (1) Εκτίµηση. (2) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Ανεργία Η επί τετραετία ( ) φθίνουσα, ως ποσοστό του εργατικού δυναµικού, ανεργία στις ανεπτυγµένες οικονοµίες προβλέπεται να αυξηθεί ελαφρώς κατά το προσεχές έτος από 5,3% το 2007 σε 5,5% το Η αύξηση αυτή οφείλεται αποκλειστικώς στις ΗΠΑ, όπου η µείωση του ρυθµού αναπτύξεως προβλέπεται εντονότερη αλλά και το θεσµικό πλαίσιο καθιστά τούτο εφικτό. Στην Ευρωζώνη, όπως και στις άλλες µείζονες χώρες, η ανεργία παραµένει σταθερή ή ακόµη και µειώνεται, ωστόσο, ο υψηλός συντελεστής βαρύτητας της αµερικανικής οικονοµίας λειτουργεί εξουδετερωτικά και καταλείπει επαρκές υπόλοιπο, ώστε να προκύψει, έστω και οριακά, αύξηση της οµαδοποιηµένης ανεργίας στον οικονοµικά ανεπτυγµένο κόσµο. Στοιχεία για την ανεργία στις αναπτυσσόµενες και αναδυόµενες οικονοµίες δεν είναι διαθέσιµα. Είναι, ωστόσο, προφανές ότι το ποσοστό ανεργίας, εµφανούς και συγκαλυµµένης, είναι πολύ υψηλό, υπερβαίνον και το 50% σε πολλές περιπτώσεις. Είναι, όµως, εξίσου προφανές ότι αυτή µειώνεται λόγω: (α) των υψηλών ρυθµών 25

26 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός αναπτύξεως που επιτυγχάνονται, και (β) µειώσεως του ποσοστού αυξήσεως του πληθυσµού, που φθάνει και µέχρι το µηδέν σε ορισµένες περιπτώσεις, µε τάση µειώσεως και του απολύτου µεγέθους σε πολλές περιπτώσεις, και µάλιστα σε πολύ µεγάλες πληθυσµιακώς χώρες. Πίνακας Ι - 9 Ανεργία Ανεπτυγµένες Οικονοµίες (% Εργατικού υναµικού) (1) 2007 (2) Ι. ΣΥΝΟΛΟ 6,3 6,0 5,6 5,3 5,5 ΗΠΑ 5,5 5,1 4,6 4,7 5,7 Ευρωζώνη 8,8 8,6 7,8 6,9 6,8 Γερµανία 9,2 9,1 8,1 6,5 6,3 Γαλλία 9,6 9,7 9,5 8,6 8,0 Ιταλία 8,0 7,7 6,8 6,5 6,5 Ισπανία 11,0 9,2 8,5 8,1 8,2 ΕΛΛΑΣ 10,5 9,9 8,9 8,5 8,5 Μεγ. Βρετανία 4,8 4,8 5,4 5,4 5,4 Ιαπωνία 4,7 4,4 4,1 4,0 4,0 Καναδάς 7,2 6,8 6,3 6,1 6,2 Αυστραλία 5,4 5,1 4,8 4,4 4,3 Κορέα 3,7 3,7 3,5 3,3 3,1 ΙΙ. Μείζονες Ανεπτ. Χώρες 6,3 6,0 5,6 5,3 5,7 ΙΙΙ. Νεοβιοµηχ. Χώρες Ασίας 4,2 4,0 3,7 3,5 3,4 (1) Εκτίµηση. (2) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October Εξωτερικές Συναλλαγές Ως γνωστόν, οι ανεπτυγµένες οικονοµίες, ως σύνολο, είναι ελλειµµατικές. Το ποσοστό ελλειµµατικότητας κατά τα τελευταία χρόνια κινείται στο διάστηµα από -1,3% έως -1,4%. Η µικρή αυτή ελλειµµατικότητα, υπό άλλες συνθήκες, δεν θα προκαλούσε καµιά ανησυχία. Ωστόσο, η ασύµµετρη κατανοµή της µεταξύ των επιµέρους χωρών δεν είναι ουδέτερη ως προς τα αποτελέσµατά της. Πρέπει, συναφώς, να σηµειωθεί ότι χωρίς το τεράστιο έλλειµµα των ΗΠΑ (721,0 δις δολάρια το 2007), οι ανεπτυγµένες οικονοµίες, ως σύνολο, θα είχαν πλεόνασµα της τάξεως των 380 δις δολαρίων. Η Ευρωζώνη, βασικώς χάρη στο γερµανικό πλεόνασµα (190,9 δις $), είναι πλεονασµατική. ιάφορες µικρές συγκριτικώς σε οικονοµικό µέγεθος χώρες πραγµατοποιούν αθροιστικό πλεόνασµα της τάξεως των 200 δις δολαρίων. 26

27 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Τόσο το αθροιστικό έλλειµµα, όσο και η κατανοµή αυτού δεν φαίνεται να διαφοροποιείται το 2008 σε σύγκριση µε το Το µεν σύνολο από -1,3% γίνεται - 1,4%, ενώ ο χαρακτήρας της κατά χώρα κατανοµής παραµένει κατά βάση αµετάβλητος. Το µεγάλο και αυξανόµενο έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ προκαλεί ανησυχίες, διότι σωρεύει εξωτερικό χρέος, το οποίο µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο πρέπει να εξοφληθεί. Θεωρητικώς, για να συµβεί τούτο είναι απαραίτητη η αύξηση του ποσοστού αποταµιεύσεως, το οποίο προϋποθέτει λήψη µέτρων (αύξηση επιτοκίων, µείωση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος) που οδηγούν σε µείωση του ρυθµού αναπτύξεως. Λόγω του σχετικού µεγέθους της αµερικανικής οικονοµίας (20% του παγκόσµιου ΑΕΠ) κάτι τέτοιο θα προκαλούσε διαταραχές στην παγκόσµια οικονοµία και τις κεφαλαιαγορές. Τονίζεται σχετικώς, ότι αν οι τρέχουσες συναλλαγές οδηγηθούν βιαίως σε εξισορρόπηση και µάλιστα στο παρόν πλαίσιο µιας δύσκολης περιόδου για την παγκόσµια οικονοµία, όπως αυτή αντανακλάται στις γεωπολιτικές εντάσεις, στο υψηλό ενεργειακό κόστος, στο ταχέως ανερχόµενο κόστος κοινωνικής ασφαλίσεως λόγω γηράνσεως των πληθυσµών, αλλά και στην εκσπάσασα πιστωτική κρίση, το αποτέλεσµα θα είναι άκρως οδυνηρό, διότι η µεγάλη υποχώρηση της παγκόσµιας αναπτύξεως θα συνδυασθεί µε χρηµατοοικονοµικές κρίσεις και υψηλότερα επιτόκια. Το έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών είναι καθεαυτό υψηλό και χρηµατοδοτεί κατά βάση το επίσης υψηλό δηµοσιονοµικό έλλειµµα (δανεισµό), γεγονός που καθιστά την κατάσταση ακόµη πιο επικίνδυνη. Υποστηρίζεται, ωστόσο, ότι το έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ όχι µόνο είναι διατηρήσιµο, αλλά είναι και τελείως λογικό, δεδοµένης της παγκόσµιας τάσεως για δολαριακά αποθέµατα και υψηλές επενδυτικές αποδόσεις. Στις ΗΠΑ οι αποδόσεις του πραγµατικού κεφαλαίου είναι υψηλότερες σε σύγκριση µε την ΕΕ ή την Ιαπωνία και παρέχει περισσότερη αξιοπιστία και ασφάλεια στις εν λόγω αποδόσεις σε σύγκριση µε τις αναδυόµενες χώρες. Ερωτάται λοιπόν, υποστηρίζει η άποψη αυτή, είναι αδιανόητο στον σηµερινό αυξανόντως παγκοσµιοποιούµενο κόσµο οι αποταµιευτές να θέλουν να επενδύσουν 10-15% των αποταµιεύσεών τους στην αµερικανική οικονοµία; Οι επενδύσεις στην αµερικανική οικονοµία είναι εξόχως ελκυστικές για τις υψηλές και ταχέως αυξανόµενες αποταµιεύσεις σε χώρες, όπως είναι η Κίνα και η Ινδία. Οι εν λόγω δε επενδυόµενες ιδιωτικές αποταµιεύσεις υπερβαίνουν κατά πάσα πιθανότητα το έλλειµµα τρεχουσών 27

28 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός συναλλαγών των ΗΠΑ. Σε περίπτωση δε ανεπάρκειάς τους, οι επίσηµες (δηµόσιες) επενδύσεις υπό µορφή σωρεύσεως αποθεµάτων θα κάλυπταν την διαφορά, όπως έχει συµβεί και στο πρόσφατο παρελθόν. Βεβαίως, προστίθεται ότι η επιθυµία αποφυγής ανατιµήσεως της συναλλαγµατικής ισοτιµίας των εθνικών νοµισµάτων έναντι του δολαρίου, αποτελεί παράγοντα ενισχυτικό της ροής κεφαλαίου προς την αµερικανική οικονοµία, πολιτική απόλυτα κατανοητή και λογική, αν δεν λάβει ακραία µορφή. Όπως τονίσθηκε σε προηγούµενη έκθεση, το συνεχιζόµενο έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ αντανακλά την ανεπάρκεια της εγχώριας αποταµιεύσεως να χρηµατοδοτήσει τις επενδύσεις. Αντανακλά, όµως, και την ανισορροπία που υπάρχει µεταξύ επενδύσεων και αποταµιεύσεως στον Λοιπό Κόσµο, όπου παρατηρείται υπερβάλλουσα αποταµίευση (S>I). Στις συνθήκες αυτές, µια απότοµη µείωση του αµερικανικού ελλείµµατος πιθανότατα θα οδηγήσει σε ύφεση την παγκόσµια οικονοµία, όπως προκύπτει από τις πιθανές συνέπειες των µέτρων που αποσκοπούν στην µείωση του ελλείµµατος. Οι φόβοι που εκφράζονται για τη δυνατότητα συνεχίσεως της χρηµατοδοτήσεως του ελλείµµατος από εισροή ξένου κεφαλαίου (περίπου 60 δις µηνιαίως) και η ανάγκη περαιτέρω υποτιµήσεως του αµερικανικού δολαρίου κατά 50% για να επιτευχθεί σηµαντική µείωση του ελλείµµατος έχει αντίλογο. Υποστηρίζεται σχετικώς ότι η απαισιόδοξη αυτή άποψη αδυνατεί να συνειδητοποιήσει ότι «συνεχώς υπεκτιµούν την ικανότητα της αµερικανικής οικονοµίας να εισάγει κεφάλαιο». ιατυπώνεται δε σχετικώς η εναλλακτική, πολύ πιο αισιόδοξη, άποψη, η οποία επικεντρώνεται στην επίδοση της αγοράς περιουσιακών στοιχείων µάλλον παρά στο µέγεθος του ελλείµµατος τρεχουσών συναλλαγών. Σύµφωνα µε την άποψη αυτή, οι ΗΠΑ διαθέτουν πολύ µεγάλη ικανότητα προσελκύσεως ξένου κεφαλαίου. Απορρίπτουν ως σηµείο αναφοράς το έλλειµµα, ως ποσοστό του ΑΕΠ, και επικεντρώνουν την προσοχή τους στον λόγο (έλλειµµα : αµερικανική αγορά περιουσιακών στοιχείων). Εκτιµά η ανωτέρω άποψη ότι η καθαρή αξία των ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων ανέρχεται σε 70 τρις $. Συνάγεται, ότι το έλλειµµα του ισοζυγίου ως ποσοστό της καθαρής αξίας των ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων είναι µόλις 1% και, εποµένως, οι ΗΠΑ δεν αντιµετωπίζουν σηµαντικό εµπόδιο στην εξασφάλιση χρηµατοδοτήσεως του ελλείµµατος. Εκτιµούν δε, ότι µετ αφαίρεση των περιουσιακών στοιχείων που διακρατούν οι ξένοι επενδυτές αποµένει ποσό 30 τρις $, ευχερώς ρευστοποιήσιµων περιουσιακών στοιχείων διαθέσιµο να 28

29 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον αγορασθεί από τους ξένους επενδυτές! Σηµειώνεται, ότι η ανωτέρω σχέση ελλείµµατος/περιουσιακών στοιχείων είναι αρκετά µικρότερη από εκείνη των άλλων ανεπτυγµένων οικονοµιών. Συµπεραίνει η άποψη αυτή, ότι το δολάριο θα συνεχίσει να χαρακτηρίζεται από διακυµάνσεις, εξαιτίας φόβων για την πορεία της οικονοµίας ή διολισθήσεως σε προστατευτικές πολιτικές. Εντούτοις, το µέγεθος των αγορών περιουσιακών στοιχείων είναι αρκετά µεγάλο και εύκαµπτο, ώστε να µην επιτρέπει διατηρήσιµες διαταραχές στην εισροή ξένου κεφαλαίου και αντιστοίχως συνέχιση της υποτιµήσεως του δολαρίου. Κάπως συγκρατηµένα θα έτεινε κανείς να δεχθεί ως υπερβολικούς τους φόβους που συνδέονται µε τις πιθανές συνέπειες των ανισορροπιών που χαρακτηρίζουν τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών στον κόσµο, βίαιη διόρθωση των οποίων είναι πολύ πιθανό ότι θα έβλαπτε την ρωµαλέα αναπτυξιακή πορεία της παγκόσµιας οικονοµίας. Στα ανωτέρω, πρέπει να προστεθεί ο ρόλος της αναπτυσσόµενης Ασίας, της Μέσης Ανατολής και των χωρών της ΚΑΚ ως περιοχών µε διατηρούµενα υψηλά πλεονάσµατα, τα οποία οφείλονται, κατά περίπτωση, στην διεθνή ανταγωνιστικότητα των βιοµηχανικών προϊόντων και στον φυσικό πλούτο που διαθέτουν (πετρέλαιο, µέταλλα) Γενικό Συµπέρασµα Η παγκόσµια οικονοµία βρίσκεται σε φάση ισχυρής αναπτυξιακής δυναµικής, µε πρωτοστατούσα την αναπτυσσόµενη Ασία και γενικότερα τον αναπτυσσόµενο κόσµο, όπου οι ρυθµοί αναπτύξεως είναι υπερδιπλάσιοι των ρυθµών των ανεπτυγµένων οικονοµιών, µε την πολυάνθρωπη Κίνα να πραγµατοποιεί τριπλάσιο ρυθµό. Η προβλεπόµενη από τους διεθνείς οργανισµούς υποχώρηση του παγκόσµιου ρυθµού αναπτύξεως, συνεπεία της πιστωτικής κρίσεως που συνδέεται µε τα µειωµένης εξασφαλίσεως δάνεια για κατοικίες, σε ορισµένες δε περιπτώσεις και την υπερθέρµανση, είναι σχετικώς ήπια, ίσως, δε αποδειχθεί και υπερβολική. Η καθολική αναπτυξιακή δυναµική δεν είναι, βέβαια, τυχαία, και ασφαλώς δεν είναι ανεξάρτητη της παγκοσµιοποιήσεως και της µε αυτή συνυφασµένης 29

30 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός στενότερης συνεννοήσεως µεταξύ κρατών και συντονισµού πολιτικών ευνοουσών την ανάπτυξη και τη νοµισµατική σταθερότητα. Είναι εντυπωσιακή η ανθεκτικότητα του παγκόσµιου οικονοµικού συστήµατος απέναντι σε παράγοντες, η ύπαρξη των οποίων σε άλλες εποχές θα προκαλούσε σοβαρές αναταράξεις µε έντονες αρνητικές επιπτώσεις στη νοµισµατική σταθερότητα. Η δηµοσιονοµική πειθαρχία και η συγκράτηση του µισθολογικού κόστους σε γενικούς όρους αποτελεί οµοίως χαρακτηριστικό της σύγχρονης λειτουργίας του οικονοµικού συστήµατος και συνδέεται, βεβαίως, µε την ανάγκη δηµιουργίας διεθνώς ανταγωνιστικής παραγωγής, ενόψει της σε µεγάλο βαθµό απελευθερώσεως του διεθνούς εµπορίου. Είναι εντυπωσιακές οι επιδόσεις του αναπτυσσόµενου κόσµου, ως συνόλου, όχι µόνο στην ανάπτυξη, αλλά και σε εφαρµογή πολιτικών εξυγιάνσεως των οικονοµιών τους (δηµοσιονοµικών κ.ά.). Ωστόσο, υπάρχουν κίνδυνοι και αβεβαιότητες, οι οποίες είναι πιθανόν να εξελιχθούν κατά τρόπο βλαπτικό για την ανάπτυξη. Τιµές καυσίµων, φούσκα ακινήτων και έντονες συναλλαγµατικές ανισορροπίες είναι παράγοντες που ενδέχεται να απειλήσουν επαλήθευση των αισιόδοξων προβλέψεων. Σηµαντική εξισορροπητική δύναµη εξακολουθεί να αποτελεί ο συντονισµός των οικονοµικών πολιτικών µε κατανόηση και αλληλεγγύη, ώστε να ανακοπεί η υφέρπουσα νέο-προστατευτική τάση, η οποία είναι περισσότερο ευκρινής στην περίπτωση των ΗΠΑ. Στους σταθεροποιητικούς παράγοντες πρέπει να ενταχθεί και η αναπτυξιακή δυναµική του αναπτυσσόµενου κόσµου, η οποία έχει εξελιχθεί σε αυτόνοµη δύναµη επηρεασµού των παγκόσµιων οικονοµικών εξελίξεων. Είναι χαρακτηριστικό, εν προκειµένω, ότι µεταξύ 1996 και 2007 το µερίδιο των αναπτυσσοµένων χωρών στο παγκόσµιο προϊόν αυξήθηκε από 43,4% σε 48% του παγκόσµιου ΑΕΠ (σε όρους ισοτιµίας αγοραστικών δυνάµεων) Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες Ο ρυθµός µεταβολής του προϊόντος των αναπτυσσόµενων οικονοµιών συνεχίζει το 2007 την ανοδική πορεία των τελευταίων ετών (8,3%). Η Κίνα πάντα στην πρώτη θέση µε τον υψηλότερο ρυθµό αναπτύξεως (11,5%), ακολουθούµενη από την Ινδία, η οικονοµία της οποίας φαίνεται να επηρεάσθηκε από την πρόσφατη διεθνή χρηµατοδοτική κρίση (8,9%). Ο ρυθµός αναπτύξεως της οικονοµίας της Λατ. 30

31 Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Αµερικής σηµειώνει το 2007 ελαφρά πτώση εξαιτίας της µειώσεως της οικονοµικής δραστηριότητας των ΗΠΑ στην περιοχή και την µείωση των εµβασµάτων από το εξωτερικό. Αντίθετα, οι υψηλές τιµές του πετρελαίου οδήγησαν σε ανοδική πορεία τις οικονοµίες τόσο των χωρών της Μ. Ανατολής, όσο και των χωρών της Αφρικής, οι τελευταίες µάλιστα συνεχίζουν να ανοίγουν όλο και περισσότερο τις οικονοµίες τους. Γενικότερα, η διεθνής χρηµατοδοτική κρίση φαίνεται να είχε µικρή ή µηδενική επίδραση στις οικονοµίες των αναπτυσσοµένων χωρών. Εξαιτίας των υψηλών ρυθµών αναπτύξεως, οι οποίοι ενισχύουν την εσωτερική ζήτηση, ο συνολικός πληθωρισµός των αναπτυσσόµενων περιοχών δεν συνέχισε την καθοδική πορεία που ακολούθησε τα τελευταία έτη, αλλά η πορεία φαίνεται να αναστρέφεται το 2007 (6,0%). Οι οικονοµίες της Αφρικής και της Μ. Ανατολής έχουν τους υψηλότερους πληθωρισµούς, εξαιτίας της µεγαλύτερης αξιοποιήσεως των παραγωγικών τους πόρων, της αυξήσεως των τιµών των εισαγοµένων προϊόντων και της εξασθενίσεως της τιµής του δολαρίου. Ανάλογα µε την πορεία του πληθωρισµού κινήθηκαν και τα επιτόκια στις αναπτυσσόµενες χώρες. Οι αναπτυσσόµενες χώρες συνεχίζουν να προσελκύουν ξένα κεφάλαια, τα οποία αποτελούν κύρια πηγή αντλήσεως κεφαλαίων για τη χρηµατοδότηση των επενδύσεων που αναλαµβάνουν αυτές. Εξαίρεση αποτελεί η Λατ. Αµερική, η οποία, αντίθετα προς τις άλλες αναπτυσσόµενες περιοχές, θέτει περιορισµούς στην εισαγωγή ξένων κεφαλαίων. Οι αναπτυσσόµενες χώρες της Ασίας, µάλιστα, προχώρησαν και επέτρεψαν στα ασφαλιστικά τους ταµεία να τοποθετούν κεφάλαια σε ξένες επενδύσεις που γίνονται στη χώρα τους. Οι διεθνείς ροές κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόµενες χώρες καθιστά αυτές προσεκτικές στην συναλλαγµατική πολιτική που ακολουθούν. Μερικές από τις αναπτυσσόµενες χώρες υιοθετούν ευέλικτες συναλλαγµατικές ισοτιµίες και προβαίνουν σε ανατίµηση των νοµισµάτων τους (Ασία, Λατ. Αµερική) Όλες οι γεωγραφικές περιοχές των αναπτυσσόµενων χωρών απολαµβάνουν θετικά ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών, µε κυρίαρχες την περιοχή της Μ. Ανατολής και την Κίνα. Οι χώρες της Αφρικής επεκτείνουν τις εξαγωγές µη παραδοσιακών προϊόντων και διαφοροποιούν τους εξαγωγικούς τους προορισµούς, δίνοντας έµφαση στις χώρες της Ασίας. 31

32 Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Η αναπτυξιακή πορεία των αναπτυσσόµενων χωρών θα συνεχισθεί µε υψηλούς ρυθµούς και το 2008, οι οποίοι όµως θα σηµειώσουν κάµψη που θα προέλθει από το σύνολο των χωρών της οµάδας (7,6% το 2008 έναντι 8,3% το 2007), µε εξαίρεση την Αφρική. Οι οικονοµίες της τελευταίας συνεχίζουν την ανοδική πορεία εξαιτίας των πρόσφατων µέτρων που λαµβάνονται, όπως το άνοιγµα αυτών και η βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, τα οποία, σε συνδυασµό µε τους πλούσιους παραγωγικούς πόρους που διαθέτουν, θα συνεχίσουν να προσελκύουν ξένες άµεσες επενδύσεις. Η συγκράτηση των ρυθµών αναπτύξεως, αλλά και τα δηµοσιονοµικά και νοµισµατικά µέτρα που λαµβάνουν οι αναπτυσσόµενες χώρες, προκειµένου να αποφύγουν την υπερθέρµανση των οικονοµιών τους, θα έχουν ως συνέπεια τη συγκράτηση της εσωτερικής ζητήσεως, η οποία εκτιµάται ότι θα οδηγήσει σε µείωση των πληθωριστικών πιέσεων στις χώρες αυτές (5,2% το 2008 έναντι 6,0% το 2007). Οι εξωτερικές συναλλαγές των αναπτυσσόµενων χωρών θα συνεχίσουν να διατηρούνται στα ίδια επίπεδα µε συνέπεια να µην επηρεασθούν σηµαντικά τα ισοζύγια των τρεχουσών συναλλαγών τους Χώρες σε Μετάβαση Οι οικονοµίες των χωρών σε µετάβαση ακολουθούν σε αναπτυξιακό δυναµισµό τις αναπτυσσόµενες οικονοµίες, αν και ο ρυθµός αναπτύξεώς τους φαίνεται να παραµένει σταθερός το 2007 (6,8%). Οι οικονοµίες των δύο υποοµάδων χωρών που αποτελούν την οµάδα χωρών σε µετάβαση ακολούθησαν διαφορετική πορεία το Οι οικονοµίες της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ) σηµείωσαν ελαφρά αύξηση του ρυθµού µεταβολής του παραγόµενου προϊόντος το 2007 (7,8%), ενώ οι οικονοµίες των χωρών της Κεντρ. και Ανατ. Ευρώπης σηµείωσαν αντίστοιχη µείωση (-5,8%). Η συνέχιση των υψηλών ρυθµών αναπτύξεως των οικονοµιών των εν λόγω χωρών οφείλεται στις µεγάλες εισροές κεφαλαίων προς αυτές, τη συνεχιζόµενη βελτίωση της παραγωγικότητας που σηµειώνεται ως συνέπεια της βελτιώσεως των συνθηκών στην αγορά εργασίας και τις µεταβιβάσεις κεφαλαίων που απολαµβάνουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα αυξηµένα εισοδήµατα που δηµιουργήθηκαν στις χώρες αυτές τα τελευταία έτη οδήγησαν στην ενίσχυση της καταναλώσεως, η οποία µε τη σειρά της, 32