Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Κεραμική και Αγγειογραφία

Transcript

1 Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Κεραμική και Αγγειογραφία Τρίτη 12:00 3:00μμ Διδάσκουσα: Αμαλία Αβραμίδου

2 Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Κεραμική και Αγγειογραφία Παρά το ταπεινό υλικό τους, τα αρχαία ελληνικά αγγεία ξεπέρασαν τα γεωγραφικά σύνορα παραγωγής τους και έτυχαν μεγάλης απήχησης σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Καταλυτικό ρόλο σ αυτήν την εξάπλωση έπαιξαν διάφοροι κοινωνικοί, οικονομικοί και ιστορικοί παράγοντες. Στην Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Κεραμική και Αγγειογραφία θα εξετάσουμε τη γένεση και διαμόρφωση τοπικών εργαστηρίων μετά το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, δίνοντας έμφαση στα σχήματα και τα εικονογραφικά μοτίβα των αγγείων της Γεωμετρικής Περιόδου, της Αρχαϊκής, της Κλασικής και της Ελληνιστικής Εποχής. Θα μας απασχολήσουν ιδιαίτερα η κεραμική της Κορίνθου και της Ιωνίας, τα Λακωνικά αγγεία, ο Αττικός Μελανόμορφος και Ερυθρόμορφος ρυθμός και η παραγωγή των Κατω-Ιταλιωτικών εργαστηρίων. Σκοπός του μαθήματος είναι μια πρώτη γνωριμία με την αρχαία ελληνική κεραμική και κυρίως με τα πιο σημαντικά προβλήματα που αφορούν στη χρήση, στη διακόσμηση και στην αξία των αγγείων. Βασική αρχή προσέγγισης αποτελεί η εξέταση του υλικού από πολλαπλές οπτικές, π.χ. από την πευρά του δημιουργού, του αγοραστή, του μεσάζοντα, του σύγχρονου ερευνητή κτλ. Λόγω της ευρύτατης αποδοχής τους από όλα τα κοινωνικά στρώματα καθώς και από μη ελληνικούς πληθυσμούς, τα κεραμικά αγγεία καθίστανται ένα εξαιρετικό εργαλείο στα χέρια του αρχαιολόγου και ιστορικού: ως απτά κατάλοιπα περασμένων εποχών, λειτουργούν, υπό προϋποθέσεις, ως καθρέπτης της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής στην αρχαιότητα.

3 Ενδεικτικές Ενότητες Μαθημάτων 1. Εισαγωγή: Πώς γεννήθηκε το ενδιαφέρον για την Ελληνική Κεραμική; Συλλογές και Μουσεία Η κληρονομιά της Μινωικής και Μυκηναϊκής Εποχής Εμπόριο 2. Γεωμετρικά Αγγεία: Αφαίρεση Αγγεία ως σύμβολα κοινωνικής θέσης Ομηρος και αρχαιολογία Αγορά (Αθηνών) και ταφές Κεραμεικού Μη Aττικά εργαστήρια Εμφαση: Σκηνές πρόθεσης και ναυαγίων 3. Ανατολίζουσα περίοδος και το Κορινθιακό μονοπώλιο Χρονολόγηση κορινθιακών αγγείων - Αποικισμός και εξάπλωση Κεραμικής - Λακωνικά και Νησιωτικά εργαστήρια. Εμφαση: Αγγείο Chigi, Η κύλικα του Αρκεσίλα, ο κρατήρας Vix 4. Η άνοδος Αττικού Κεραμεικού: Μελανόμορφος Ρυθμός Πώς κατασκευάζονται τα αττικά αγγεία βασικά σχήματα εργαστήρια τόπος εύρεσης εμπόριο. Επιγραφές υπογραφές - graffie, dipine. Εμφαση: Το αγγείο François Λυδός, Αμασις, Εξηκίας 5. Ερυθρόμορφος Ρυθμός Οι Πρωτοπόροι. Το θέμα των «πορτρέτων» - συμπόσια και αριστοκρατία πηγές και αγγειογραφία («Word and Image») Εμφαση: Συμπόσιο καλός καγαθός εραστής κι ερώμενος Ετρουρία

4 6. Ερυθρόμορφος Κλασικής και Υστερο-κλασικής εποχής Ι: Εμφαση: Ευφρόνιος, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης και μουσειολογική ηθική. Ο Ζωγράφος των Νιοβιδών στο Λούβρο σχέσεις με Μνημειακή Ζωγραφική. Ο Ζωγράφος του Κόδρου και επιρροή από την Πλαστική. 7. Ερυθρόμορφος Κλασικής και Υστερο-κλασικής εποχής ΙΙ: Αλλαγές στο ρεπερτόριο και τις αγορές. Γυναικείες σκηνές και προσωποποιήσεις. Εμφαση: Ο Ζωγράφος του Μειδία 8. Λευκά Αγγεία: Νέες τεχνικές Ταφικά έθιμα και λήκυθοι τόποι εύρεσης. Εμφαση: Ο Ζωγράφος του Αχιλλέα, ο Ζωγράφος των Καλαμιών 9. Κατω-Ιταλιωτικά και Σικελικά Αγγεία: Εργαστήρια εικονογραφία θέατρο και μυστήρια. Εμφαση: Αγγεία Φλύακες Απουλικά αγγεία 10. Μεταλλικά αγγεία και Ελληνιστική Κεραμική Ρυτά με προτομές ζώων Ο χρυσός των Περσών και η άνοδος των Μακεδόνων - Αγγεία Δυτικής Κλιτύος. Εμφαση: ο κρατήρας του Δερβενίου

5 Προτεινόμενα εγχειρίδια στον ΕΥΔΟΞΟ 1. Boardman, J Η ιστορία των αρχαίων ελληνικών αγγείων. Επιμέλεια: Δ. Κουτσούμπα, Δ. Γιανναρούδη, μετάφραση: Κ. Κοπανιάς. Αθήνα: Πατάκης ISBN: ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΤΟΝ ΕΥΔΟΞΟ: Rasmussen, T. & N. Spivey Προσεκτικές ματιές στα ελληνικά αγγεία. Μτφρ. Ξ. Θεόδωρος.Αθήνα: Καρδαμίτσας. ISBN: ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΤΟΝ ΕΥΔΟΞΟ: Τιβέριος, Μ Ελληνική Τέχνη, Αρχαία Αγγεία. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών ΙSBN: ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΤΟΝ ΕΥΔΟΞΟ: 2460 Τρόπος αξιολόγησης: 1. Επισκέψεις σε Μουσείο/α = Μ. Κομοτηνής και Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα (ΚΥΡΙΑΚΗ 17/4 ΑΝ υπάρχει ενδιαφέρον) 2. ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΑ κουίζ (20%), 3. συμμετοχή στις παρουσιάσεις άρθρων/αγγείων (20%), 4. τελικές εξετάσεις ή εργασία (60%).

6 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Boardman, J Οι αρχαίοι Ελληνες στην υπερπόντια εξάπλωσή τους οι πρώτες αποικίες και το εμπόριό τους, μτφρ. Η. Ανδρεάδη. Αθήνα. Carpenter, T Τέχνη και μύθος στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Σ. Κόρτη-Κόντη. Αθήνα. Cook, R. Μ Ελληνική αγγειογραφία, μτφρ. Δ. Τσουκλίδου. Αθήνα. LIMC : Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, Zurich Lissarague, Fr The Aesthe]cs of the Greek Banquet: Images of Wine and Ritual (trans.). Princeton: PUP Nørskov, V. et al. (επιμ), The World of Greek Vases. Ρώμη. Scheibler, I Ελληνική κεραμική: παραγωγή, εμπόριο και χρήση των αρχαίων ελληνικών αγγείων, μτφρ. Ε. Μανακίδου. Αθήνα. Schreiber, T Athenian Vase Construc]on. A Pojer's Analysis. Malibu. - -!!hép:// Simon, E Οι Θεοί των Αρχαίων Ελλήνων, μτφρ. Σ. Πινγιάτογλου. Θεσσαλονίκη. Sparkes, B To ερυθρόν και το μέλαν. Μελέτες σητν αρχαία ελληνική κεραμική. Μτφρ. Δ. Τσιαφάκη. Αθήνα. ThesCRA - Thesaurus Cultus et Rituum An]quorum Lexikon an]ker Kulte und Riten, Los Angeles Vickers, M. & D. Gill, Aroul Craps: Ancient Greek Silverware and Pojery. Oxford. Webster, T. B. L Pojer and Patron in Classical Athens. Λονδίνο.

7 ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ ASCSA-Athenian Agora Excavaíons hép:// administraíon_and_bureaucracy.html Classical Art Research Center and the Beazley Archive, University of Oxford hép:// The Brisísh Museum hép:// Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, των Μανόλη Βουτυρά & Αλεξάνδρας Γουλάκη- Βουτυρά Κέντρο Εκπαιδευτικής Ερευνας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών hép:// ancient_greek/history/art/index.html The Metropolitan Museum of Art, New York hép:// Corpus Vasorum Aníquorum hép:// Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού hép://www. w.gr/chronos/06/gr/culture/index702.html Διεθνείς επιστημονικές συναντήσεις για την ελληνιστική κεραμική hép://hellenisíc-poéery.web.auth.gr/-/index.php/el/ /bibliography Geéy Images hép:// ΤΗΕΟI Greek Mythology Exploring Mythology in Classical Literature and Art hép:// Yπουργείο Πολιτισμού κι Αθλητισμού hép://odysseus.culture.gr Perseus Digital Library, Tu s University hép:// s.edu/hopper/ ΝΟΗΣΙΣ Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας, Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία hép://

8 Αρχαιολογία Κεραμική Αγγειογραφία (αγγειοπλάτης, αγγειογράφος απόδοση σε ζωγράφο, εργαστήριο κλπ) Τεχνική Εικονογραφία (Εικονολογία) Διάδοση αγγείων Προέλευση (provenance, provenience, findspot) Συμφραζόμενα (context) Στρωματογραφία (κλειστά, διαταραγμένα απόλυτη και σχετική χρονολήγηση) Terminus ante quem / post quem In situ

9

10 Π.χ. Κεραμικά όστρακα στο G, D, C & B Τί συμπεραίνουμε για αυτά;;;

11

12 Οταν μελετούμε ένα αγγείο προσπαθούμε να απαντήσουμε στα παρακάτω ερωτήματα: Ποιά ήταν η χρήση του Από τί υλικό φτιάχτηκε (υλικό, τί είδους πηλό, σύσταση, εργαλεία κλπ) Πότε φτιάχτηκε Πού κατασκευάστηκε (πόλη, εργαστήριο) Ποιός το κατασκεύασε (αγγειογράφος, αγγειοπλάστης, ιδιοκτήτης εργαστηρίου) Ποιός το παρήγγειλε Ποιός το αγόρασε Για ποιό λόγο κατασκευάστηκε/αγοράστηκε Πού βρέθηκε (συμφραζόμενα) Που βρίσκεται σήμερα Ποιά είναι η αξία του (πολιτιστική, οικονομική, εμπορική, εκπαιδευτική) Γιατί μας ενδιαφέρει

13 Χρονολογικός Πίνακας Νεολιθική πΧ Κυκλαδική Περίοδος πΧ Πρώιμη και Μέση Ελλαδική πΧ Μινωική Περίοδος Προανακτορική/Πρώιμη Μινωική πΧ Μέση Μινωική πΧ Υστερη Μινωική πΧ Μεταανακτορική πΧ Μυκηναϊκή Περίοδος Υστερο-Ελλαδική πΧ Σκοτεινοί Αιώνες πΧ Γεωμετρική Περίοδος πΧ Ανατολίζουσα Περίοδος πΧ Αρχαϊκή Περίοδος πΧ Κλασσική Περίοδος πΧ Ελληνιστική Περίοδος πΧ

14

15

16

17

18

19

20 Τεχνική Στυλ

21 Σχήματα αγγείων Ανοιχτά / κλειστά Κατηγορίες αγγείων Αποθηκευτικά Μεταφοράς Φύλαξης αντικειμένων Πόσεως και Συμποτικά σκεύη Τελετουργικά Ελαιοδοχεία Οικιακής χρήσης

22 Κατηγορίες αγγείων Αποθηκευτικά Αμφορέας (γεωμετρικός, πρωτοαττικός, ενιαίος, με λαιμό, οξυπύθμενος, παναθηναϊκός)

23 Κατηγορίες αγγείων Αποθηκευτικά Πίθος

24 Κατηγορίες αγγείων Αποθηκευτικά Πελίκη Στάμνος Αμφορέας

25 Κατηγορίες αγγείων Αποθηκευτικά / Μεταφοράς νερού Υδρία (Κάλπις)

26 Αποθηκευτικά / Φύλαξη αντικειμένων Πυξίδα (γεωμετρική, Τριποδική, και άλλων τύπων,π.χ. Β/Γ)

27 Αγγεία Φύλαξης αντικειμένων Εξάλειπτρο (κώθων), Λεκανίς

28 Τελετουργικά αγγεία Γαμικός Λέβης, Λουτροφόρος, Εξάλειπτρο (πλημοχόη)

29 Ελαιοδοχεία/ μυροδοχεία Λήκυθος (κυλινδρική, με ώμο, τύπου Διηάνειρας, αρυβαλλοειδής), αρύβαλλος, αλάβαστρο, ασκός, ωόν

30 Αρύβαλλος (σφαιρικός, απιόσχημος, ωοειδής, πλαστικός, κυλινδρικός)

31 Αλάβαστρο

32 Ασκός

33 Επίνητρο (όνος)

34 Συμποσιακά σκεύη Κρατήρας κιονωτός, ελικωτός, καλυκωτός, κωδωνόσχημος

35

36 Ψυκτήρας (μανιταρόσχημος, συμφυής με κρατήρα)

37 Κάλαθος

38 Λέβης (λέβητας ή δίνος)

39 Οινοχόη (διάφοροι τύποι, π.χ. Τριφυλλόστομη, οπισθότμητη πρόχους, όλπη, χους, κώθων/κύπελλο)

40 Κύαθος, Λάγυνος, Αρύταινα

41 Πινάκιο, Ψαροπινάκιο

42 Αγγεία πόσεως Κύλικα, Σκύφος, Κοτύλη, Κάνθαρος, Μαστός, Φιάλη, Ρυτό

43 ΚΥΛΙΚΕΣ 6 ου αι. πχ. Κωμαστών Σιάννων Τύπου Γιάντες (Merrythought Μικρογραφικές: Χειλεωτές και Ταινιωτές Tύπου Kassel Tύπου Droop

44 Τύπου Α Εξηκίας, οφθαλμωτές κατά το 85% Τύπου Β κυρίως στον ερυθρόμορφο ρυθμό Τύπου Γ ερυθρόμορφος ρυθμός Αποδη

45 Σκύφος (κοτύλη, σκύφος, κύλικα-σκύφος, μαστοειδής σκύφος, μόνωτος σκύφος)

46 Κάνθαρος (άπους, κανθαρόσχημο)

47 Ρυτά

48 Ρωµαϊκές Βίλλες = Τα πρώτα Μουσεία Η έπαυλη των Μυστηρίων στην Ποµπηία Το συκγρότηµα του Αδριανού στο Τίβολι

49 Η σπηλιά του Τιβέριου στη Σπερλόγκα

50 Απόλλων και Δάφνη, Antonio Pollaiuolo ( ) Τί συµβαίνει στα ελληνικά αγγεία κατά το Βυζάντιο και τον Μεσαίωνα;;;

51 Lorenzo de Medici Girolamo Macchietti (c1535/ )

52 Ελληνική Κεραμική Γνωστή πριν τον 18 ο αιώνα αλλά κορύφωση στα μέσα 18 ου με μεγάλες ανακαλύψεις από Ιταλία => Ετρουσκικά (Ετρουσκομανία, Ετρούρια του Wedgewood και το 1 ο μη αρχαίο αγγείο στο βρετανικό το 1768) Grand tour, cabinet des curiosités Αγγεία ως έργα τέχνης

53 Cabinet des Curiosités

54 Υδατογραφια από τη συλλογή του Andrea Vendramin ( ).

55 Ελαιογραφία του Albert Küchler Η Οικογένεια του Oberst Paulsen 1838

56 Χαρακτικό µε το ζεύγος Hamilton να εξετάζουν αρχαίο αγγείο µπροστά σε ηµιανασκαµµένο τάφο στην Ιταλία (Tischbein:Hamilton s collection)

57 Σημαντικές ανακαλύψεις Νάπολη και Sir William Hamilton (Πομπηία), σχέδια των τάφων όχι βανδαλισμός... Emma Lyon και «κλασικός χορός για τον Goethe... χωρίς εσώρουχα» + Lord Nelson

58 Η συλλογή αγοράστηκε από στο Βρετανικό Μουσείο το 1772 ένα μέρος της χάθηκε στη θάλασσα κατά τη μεταφορά το 1798 από τη Σικελία A Collec7on of Etruscan, Greek, and Roman An7qui7es from the Cabinet of the Hon. W. Hamilton 4 τόμοι με σχέδια! επιρροή σε σύγχρονους κεραμείς όπως Wedgwood Χαρακτικά H.P.F. d'hancarville

59 Wedgwood 1800 από βασσάλτη

60 Αρχαίοι συγγραφείς και αρχαιολόγοι Εμφάνιση αγαλμάτων τον 15 ο πχ Απόλλων Belvedere Πρώτη ταύτιση: ο Αποξυόμενος του Λυσιππου χάρη στον Πλίνιο Adolf Furtwängler και η «αρχαιολογία του στυλ» JJ Winckelmann: αγγεία ως νέοι πίνακες του Ραφαήλ «Οπως οι ρωμαίοι άρεζαν την ελληνική πλαστική και την κεραμική, έτσι και η δύση θα πρέπει να αρχίσει να εκτιμά και τα δυο είδη τέχνης» 1797 Musée Napoleon και πομπή από την Ιταλία!

61 Ετρουσκοµανία από τον Μέντιτσι στον Κανίνο 1764 Δυο γεγονότα αλλάζουν τον τρόπο συλλογής και µελέτης των αγγείων Α. J.J. Winckelmann, Geschichte der Kunst des Altertums αναγνωρίζει τα αγγεία ως ελληνικά Β. Η συλλογή Hamilton δηµοσιεύεται µετά εικόνων (Chevalier D Hancarville) = > απόδειξη για ελληνικότητηα των αγγείων βλ. Πλίνιο και αποικίες 1826: Vulci και η χρυσή εποχή συλλογής ελληνικών αγγείων Αρχή ανασκαφών στο Βούλτσι από τον Lucien de Bonaparte (Prince de Canino)

62 Anton Raphael Mengs. Johann Joachim Winckelmann. 67 x 53 cm. The Hermitage, St. Petersburg, Russia Απόλλων Belvedere, Ρωµαϊκό αντίγραφο ελληνικού έργου του 4 ου αι πχ

63 18 ος : έμφαση στον αγγειογράφο κι όχι στον αγγειοπλάστη Vase VS pot

64 Τέλη 19 ου : συλλογή ονομάτων / υπογραφών

65 Connoisseurship Απόδοση Giovanni Morelli

66 Ανατοµικές λεπτοµέρειες από ενυπόγραφα αγγεία του Ευφρόνιου και Ευθυµίδη Sir John Beazley και Αττικά Αγγεία

67 Ελληνες αγγειογράφοι συγκρίνονται µε ζωγράφους της Αναγέννησης (JJ Winckelmann) H «τέχνη του συλλέγειν» - η εµπορεύσιµη αξία των αγγείων. Προυπόθεση: εκτίµηση τέχνης και εξαιρετική ποιότητα Η οπτική αλλάζει µετά τον Β ΠΠ Μέθοδοι ανάλυσης: τεχνοιστορική, τυπολογική, µε βάση τα συµφραζόµενα Εννοµες ανασκαφές και αλλαγή λόγου ανασκαφής συνέπειες; Vase Vessel (Gefäss) Pot and modern connotations of vase Αγγείο, δοχείο, βάζο, κεραµικό, «τσουκάλι» κ.α. Πώς αλλάζει η νοοτροπία απέναντι στα αγγεία µελέτες από συλλέκτες Συλλογή ως ευχάριστη ενασχόληση επιρροή από σύγχρονη τέχνη µελέτη, δηµοσίευση και συντήρηση Αρχαιολογία = Καταστροφή Αρχαιολογία και εθνικισµός Έλεγχος και συστηµατική ανασκαφή => αύξηση ζήτησης στην αγορά => λαθρανασκαφή! Άρα ο συλλέκτης συγκεντρώνει κοµµάτια µε βάση τη διαθεσιµότητα και το προσωπικό γούστο (και φυσικά χρήµατα) Τα ενδιαφέροντα των µελετητών επιδρούν και στο γούστο των συλλεκτών Συλλέκτες και Ηθική => Unesco (1970 Convention on the Means of Prohibiting and Preventing Illicit Import and Transfer of Ownership of Cultural Property) Corpus Vasorum Antiquorum CVA η έκδοση το1923 από τον Pottier

68 ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΓΓΕΙΩΝ héps:// héps://

69 Κορινθιακοί πίνακες από το ιερό του Ποσειδώνα και Αµφιτρίτης στα Πεντεσκούφια, 6 ος αι πχ Υ 10εκ

70 Αττική µελανόµορφη κύλικα, µ. 6 ου αι πχ

71 Κορινθιακός πίνακας από το ιερό του Ποσειδώνα και Αµφιτρίτης στα Πεντεσκούφια, 6 ος αι πχ

72 Αττική µελανόµορφη υδρία ανάπτυγµα, τ. 6 ου αι πχ

73 Πλάσιμο πηλού

74 Εργαλεία

75

76

77

78

79 Αττική ερυρθόµορφη υδρία (κάλπις) [Caputi Hydria] Αποδίδεται στον Ζωγράφο του Leningrad, Μιλάνο, Ιδ. Συλλ., περ. 475 πχ