ΑΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ «ΛΟΓΟΙ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΑΠΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑ II ΣΕ ΒΑΣΙΛΕΙΑ III. ΔΙΑΦΟΡΕΣ & ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΝΕΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ»

Transcript

1 ΑΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ & ΕΛΕΓΚΤΙΚΗΣ «ΛΟΓΟΙ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΑΠΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑ II ΣΕ ΒΑΣΙΛΕΙΑ III. ΔΙΑΦΟΡΕΣ & ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΝΕΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ» ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: κ. ΛΥΓΓΙΤΣΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2012

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή μου κ. Αυγγίτσο Αλέξανδρο για τις πληροφορίες καί τις χρήσιμες παρατηρήσεις του καθώς επίσης καί τους γονείς μου για την βοήθεια καί την ηθική συμπαράσταση 2

3 Π ΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΑ ΣΕ Λ ΙΔ Ε Σ Ευχαριστίες 2 Πίνακας περιεχομένων 3-4 Περίληψη στα Αγγλικά 5 Περίληψη στα Ελληνικά 6 Σύνοψη 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η 8-9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ I ΚΕΦΑΛΑΙΟ Σκοπός της Βασιλείας I Πυλώνες της Βασιλείας I Ελλείψεις - Κριτικές ΒΑΣΙΛ Ε ΙΑ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Σκοπός της Βασιλείας II Πυλώνες της Βασιλείας II Πυλώνας I Πυλώνας II Πυλώνας III Σύγκριση της Βασιλείας I με τη Βασιλεία II Υπολογισμός πιστωτικού κινδύνου Υπολογισμός λειτουργικού κινδύνου Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Η Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ Σ I I & Ε Π ΙΠ Τ Ω Σ Ε ΙΣ Σ Ε ΤΡΑΠΕ ΖΕ Σ 4.1 Η Επιτροπή της Βασιλείας II & η επιστασία των τραπεζών Νέο πλαίσιο κεφαλαιακής επάρκειας - Βασιλεία II Κεφαλαιακή επάρκεια & το νέο πλαίσιο εποπτείας των τραπεζών Συστήματα διαχείρισης κινδύνου στις τράπεζες Βασιλεία II για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις Οι επιπτώσεις για την χρηματοδότηση & την λειτουργία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων Οι επιπτώσεις στους καταναλωτές χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών 47 3

4 Π ΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΕΛΙΔ Ε Σ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Κ Ρ ΙΣ Η ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η κρίση στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα & οι επεκτάσεις της στην ελληνική οικονομία Ιστορική αναδρομή Τα αίτια της διεθνούς κρίσης Ελληνική πραγματικότητα Συνέπειες εφαρμογής του Συμφώνου της Βασιλείας II στην Ελλάδα Η ενσωμάτωση στην Ελληνική νομοθεσία Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Ε Σ ΓΙΑ Τ Η ΒΑΣΙΛ Ε ΙΑ II ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ελαττώματα της Βασιλείας II σύμφωνα με κάποιους οικονομολόγους Οι πέντε πιο σημαντικές κριτικές Συμπεράσματα Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ III ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή στη Βασιλεία III Στόχοι της Βασιλείας III Τομείς εφαρμογής στις τράπεζες Βασιλεία III & οι τράπεζες Βασιλεία III & χρηματοπιστωτική σταθερότητα Βασιλεία III & επενδυτές Θετικές σκέψεις για τη Βασιλεία III Αρνητικές σκέψεις για τη Βασιλεία III Συμπεράσματα 81 Π Ρ Ο Ϋ Π Ο Θ Ε Σ Ε ΙΣ Α Π Ο ΤΕΛΕΣΜ Α ΤΙΚ Ο ΤΗ Τ Α Σ Ν Ε Ο Υ Π Λ Α ΙΣ ΙΟ Υ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΕΠ ΙΛ Ο Γ Ο Σ - ΣΥΜ Π Ε Ρ Α ΣΜ Α ΤΑ ΒΙΒ Λ ΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ

5 SUMMARY In this study reflected the efforts made in the 70s and beyond, with many bank failures, the rapid advancement of technology and the liberalization of money markets and capital, the creation and establishment of an adequate and reliable regulatory framework for the operation of most banks worldwide level. Thus, the Basel Committee was established by member states and major banks. The rules contained in the reports are "general guidelines of good practice". Within this context further strengthen the capital base of banks and bank ensured a level playing field. The acceptance of the pact was especially impressive in the European Union. In the progress of years found some shortcomings and weaknesses of Basel I. The realization of the weaknesses and the pressure of markets led to the revision of certain rules by the Basel Committee and thus established the Basel II. The Basel II focuses on three areas: a) minimum capital requirements, bjsupervisory review and c) discipline. The Covenant consists of three pillars which we analyze in detail. Then, we analyze positive and negative effects of Basel I and Basel II in the Greek economy. In the global financial crisis of 2007 under the new Basel II had been implemented only in few countries. The implementation of all the countries of the European Union took place in 2008 along with the financial crisis. The shock caused the Commission created a new framework to regulate the banking market, in order to empower respectively against future incidents and weaknesses are not dealt with Basel II. The BCBS issued in July 2007 a series of additional rules, all of which are known as Basel III. This new framework will be phased in by 2019 to avoid any turbulence not only in the financial sector and the real economy. Finally, we report the negative and positive feedback from the markets for the new framework as well as the efficiency requirements of Basel III. 5

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία αποτυπώνονται οι προσπάθειες που έγιναν τη δεκαετία του 70 και μετά, με τις πολλές πτωχεύσεις τραπεζών, την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας και την απελευθέρωση των αγορών χρήματος και κεφαλαίων, στη δημιουργία και καθιέρωση ενός επαρκούς και αξιόπιστου ρυθμιστικού πλαισίου για την λειτουργία των τραπεζών σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο. Έτσι συστάθηκε η Επιτροπή Βασιλείας με μέλη κράτη και μεγάλες τράπεζες. Οι κανόνες που περιέχονται στις εκθέσεις της αποτελούν «γενικές κατευθυντήριες γραμμές καλής πρακτικής». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ισχυροποίησαν οι τράπεζες την κεφαλαιακή βάση και διασφάλισαν ίσους όρους τραπεζικού ανταγωνισμού. Η αποδοχή του Συμφώνου υπήρξε εντυπωσιακή ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην πρόοδο των χρόνων διαπιστώθηκαν ορισμένες ελλείψεις και αδυναμίες του Συμφώνου της Βασιλείας I. Η συνειδητοποίηση των αδυναμιών αλλά και η πίεση των αγορών οδήγησε στην αναθεώρηση ορισμένων κανόνων από την Επιτροπή Βασιλείας και έτσι συστάθηκε η Βασιλεία II. Η Βασιλεία II εστιάζει σε τρεις περιοχές: α) ελάχιστων κεφαλαιακών απαιτήσεων, β) εποπτικού ελέγχου και γ) πειθαρχίας. Το Σύμφωνο απαρτίζεται από τρεις πυλώνες τους οποίους αναλύουμε λεπτομερώς. Στη συνέχεια, αναλύουμε θετικές και αρνητικές επιπτώσεις της Βασιλείας I και Βασιλείας II στην Ελληνική οικονομία. Στην παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2007 το νέο πλαίσιο Βασιλεία II δεν είχε εφαρμοστεί παρά μόνο σε ελάχιστες χώρες. Η εφαρμογή του στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έγινε το 2008 παράλληλα με την χρηματοοικονομική κρίση. Το σοκ που δημιουργήθηκε οδήγησε την Επιτροπή σε ένα νέο πλαίσιο ρύθμισης της τραπεζικής αγοράς, με στόχο την ενδυνάμωσή της απέναντι σε αντίστοιχα μελλοντικά συμβάντα καθώς οι αδυναμίες αυτές δεν αντιμετωπίζονταν με τη Βασιλεία II. Η BCBS εξέδωσε τον Ιούλιο του 2007 μία σειρά συμπληρωματικών κανόνων, το σύνολο των οποίων είναι γνωστό ως Βασιλεία III. Το νέο αυτό πλαίσιο θα εφαρμοστεί σταδιακά έως το 2019 ώστε να αποφευχθούν τυχόν αναταράξεις όχι μόνο στον χρηματοπιστωτικό τομέα αλλά και στην πραγματική οικονομία. Τέλος, αναφέρουμε τα αρνητικά και τα θετικά σχόλια των αγορών για το νέο πλαίσιο όπως επίσης και τις προϋποθέσεις αποτελεσματικότητας της Βασιλείας III. 6

7 ΣΥΝΟΨΗ Στο κεφάλαιο 1 αναφέρουμε τους λόγους σύστασης της Επιτροπής της Βασιλείας και τους στόχους της Επιτροπής. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζουμε τη σύστασης της Βασιλείας I και τον σκοπό της. Αναλύουμε τους πυλώνες της. Τέλος αναφέρουμε τις ελλείψεις και τις κριτικές που έλαβε. Στο κεφάλαιο 3 πραγματοποιείται η αναλυτική παρουσίαση της Βασιλείας II. Μιλάμε για τον σκοπό της σύστασής της και τους στόχους της. Αναλύουμε τους τρεις πυλώνες και συγκρίνουμε το πλαίσιο της Βασιλείας I με την Βασιλεία II. Τέλος, αναλύουμε τον υπολογισμό των δύο μεγαλύτερων κινδύνων, του πιστωτικού και του λειτουργικού κινδύνου. Στο κεφάλαιο 4 αναλύουμε τις εφαρμογές και τις επιπτώσεις της Βασιλείας II στα τραπεζικά ιδρύματα και στις επιχειρήσεις, όπως επίσης και τις επιπτώσεις στους καταναλωτές. Στο κεφάλαιο 5 κάνουμε μία ιστορική αναδρομή όσον αφορά το πώς ξεκίνησε η παγκόσμια οικονομική κρίση του χρηματοοικονομικού συστήματος. Επίσης, μιλάμε για τα αίτια και τις επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα. Τέλος, αναφερόμαστε στην εφαρμογή των κανόνων της Βασιλείας II στην Ελλάδα και την ενσωμάτωσή της στην Ελληνική νομοθεσία. Στο κεφάλαιο 6 παραθέτουμε και αναλύουμε τα θετικά και τα αρνητικά της Βασιλείας II σύμφωνα με κάποιους οικονομολόγους, τις κριτικές που έγιναν πάνω σε αυτήν και τα συμπεράσματα μετά την ενσωμάτωσή της. Στο κεφάλαιο 7 γνωστοποιούμε τους στόχους της Βασιλείας III. Τους τομείς εφαρμογής της στις τράπεζες. Τις θετικές και αρνητικές σκέψεις όσον αφορά την Βασιλεία III, εφόσον ακόμη δεν έχει εφαρμοστεί. Στο κεφάλαιο 8 αναλύουμε τις προϋποθέσεις αποτελεσματικότητας του νέου πλαισίου -Βασιλεία ΙΙΙ-. Στο κεφάλαιο 9 καταλήγουμε σε κάποια συμπεράσματα όσον αφορά τα νέα αυτά πλαίσια της Επιτροπής. 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ομεγάλος αριθμός πτώχευσης τραπεζών κατά την περίοδο της μεγάλης ύφεσης και για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του αποταμιευτικού κοινού προς τις τράπεζες ανάγκασε τις οικονομικές αρχές στο ζήτημα της επόπτευσης του τραπεζικού συστήματος. Κατά τη δεκαετία του 70 και μετά οι τραπεζικές κρίσεις γίνονται συχνότερες στον διεθνοποιημένο πλέον τραπεζικό κλάδο. Μέχρι τότε οι τράπεζες, με διεθνή παρουσία σε μεγάλο βαθμό, ήταν κάτω από τον έλεγχο των αρχών των χωρών καταγωγής τους. Το 1974 με την πτώχευση της Γερμανικής τράπεζας Bankhaus I.D.Herstatt και της Αμερικάνικης Franklin National προκλήθηκε μεγάλη αναστάτωση στην διεθνή τραπεζική αγορά. Με την κρίση αυτή και με άλλες μικρότερης εμβέλειας οδήγησε στην σύσταση της επιτροπής για την τραπεζική εποπτεία υπό την αιγίδα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, την περίφημη Επιτροπή Βασιλείας το Η Επιτροπή Βασιλείας εδρεύει στην Βασιλεία της Ελβετίας από όπου πήρε και το όνομά της, με μέλη της τις Κεντρικές Τράπεζες και άλλες εποπτικές αρχές από τα κράτη-μέλη του «Group of ten» την Ελβετία, το Λουξεμβούργο και την Ισπανία. Στην πραγματικότητα συμμετέχουν 10 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Καναδάς, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία. Η επιτροπή συνεδρίαζε 4 φορές τον χρόνο σε τακτά χρονικά διαστήματα. Δεν είναι διεθνής οργανισμός αλλά μια de facto οργάνωση χωρίς νομική προσωπικότητα. Λειτουργεί με την υποστήριξη της γραμματείας της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών «Bank of International settlement». Οι κανόνες που περιέχονται στις εκθέσεις της αποτελούν γενικές κατευθυντήριες γραμμές καλής πρακτικής και δεν έχουν νομική δέσμευση. Παρόλα 8

9 αυτά η αποδοχή τους από τις κεντρικές εποπτικές αρχές ανά τον κόσμο είναι εξαιρετικά αυξημένη. Οι βασικοί στόχοι της επιτροπής της Βασιλείας είναι: 1. Η διασφάλιση της σταθερότητας του διεθνούς χρηματοπιστωτικού ιδρύματος. 2. Η διαμόρφωση ισοδύναμων όρων ανταγωνισμού κυρίως σε διεθνές επίπεδο, τόσο μεταξύ των διεθνών δραστηριοποιημένων τραπεζών όσο μεταξύ των τραπεζών και επενδυτικών εταιριών. 3. Την καθιέρωση κοινώς αποδεκτού εποπτικού πλαισίου για την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών. Η διεθνή αποδοχή του συμφώνου υπήρξε εντυπωσιακή, ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα, τόσο το αρχικό πλαίσιο όσο και το πλαίσιο που καθιερώθηκε με το νέο Σύμφωνο έχει ενσωματωθεί -με ελάχιστες εξαιρέσειςπλήρως στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της φερεγγυότητας των τραπεζών κατά την τρέχουσα δεκαετία καθώς και την προηγούμενη. 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΑΣΙΛΕΙΑ I 2.1 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ I Ηεπιτροπή έχοντας διερευνήσει το διεθνές τραπεζικό σύστημα, τις πρόσφατες διεθνείς κρίσεις, τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζονται στα διάφορα εθνικά συστήματα εποπτείας τραπεζών καθώς και τα προβλήματα που προκύπτουν στην εποπτεία από τα διαφορετικά επίπεδα ασφαλείας που τηρούν οι τράπεζες αναγνώρισε την ανάγκη να υπάρξει ένα ενιαίο εποπτικό πλαίσιο για τα πιστωτικά ιδρύματα, τα παραρτήματα των τραπεζών που δραστηριοποιούνται διεθνώς και τις θυγατρικές τους εταιρίες. Βασικότερες αιτίες ήταν η απελευθέρωση των αγορών, η αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας των κεφαλαίων, η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των χρηματοοικονομικών εργαλείων με την εισαγωγή των παραγώγων, καθώς επίσης και η χρήση της τεχνολογίας σε επίπεδο συναλλαγών, αλλά και σε επίπεδο διαχείρισης κεφαλαίων. Ο στόχος της είναι να προσφέρει κατευθυντήριες γραμμές και τεχνικές που θα οδηγήσουν στη σύγκλιση των πιστωτικών ιδρυμάτων που δραστηριοποιούνται στο διεθνές περιβάλλον σε σχέση με την κεφαλαιακή επάρκεια. Οι κατευθύνσεις και τεχνικές που πρότεινε αρχικά η Επιτροπή της Βασιλείας περιγράφονται στο κείμενο «International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards» το 1988 και αποτέλεσε αυτό που αργότερα ατύπως ονομάστηκε «Βασιλεία I» (History of the Basel Committee and its Membership, Bank for International Settlements - BIS, 2007). Το θέμα στο οποίο εστίασε κυρίως η Βασιλεία I αφορούσε την κεφαλαιακή επάρκεια των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Η ανάγκη να υπάρξει έλεγχος ως προς 10

11 την κεφαλαιακή επάρκεια, συνάγεται από την γενικότερη παγκόσμια οικονομική αστάθεια που επικράτησε την δεκαετία του 80, την αύξηση της πολυπλοκότητας των χρηματοοικονομικών εργαλείων με την εισαγωγή των παραγώγων και την απελευθέρωση των αγορών. Υπολογίζοντας και την ανισότητα που προκύπτει λόγω των διαφορετικών ορίων κεφαλαιακής επάρκειας που ισχύει σε κάθε κράτος μέλος, προκύπτει η ανάγκη να προσδιοριστούν κανόνες που θα ενισχύσουν την ασφάλεια και την σταθερότητα στο διεθνές τραπεζικό σύστημα και θα ξεπερνούν τα εμπόδια από την άνιση μεταχείριση. Πρέπει να σημειωθεί πως η Βασιλεία I δημιουργήθηκε από την G-10 και απευθυνόταν αποκλειστικά στα μέλη της, τα οποία είχαν όλα αναπτυγμένες οικονομίες. Επομένως, οι κατευθύνσεις που δίνει δεν σχεδιάστηκαν για αναδυόμενες αγορές. Η Βασιλεία I εστίασε στο θέμα του πιστωτικού κινδύνου (credit risk) και της ανάγκης για επαρκή κεφάλαια θέτοντας ένα ελάχιστο επίπεδο ιδίων κεφαλαίων που πρέπει να έχει κάθε πιστωτικό ίδρυμα σε σχέση με τον κίνδυνο που αναλαμβάνει. Στο κείμενο η επιτροπή προτείνει μόνο τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις για την επίτευξη της ευρωστίας των τραπεζών που δραστηριοποιούνται σε αναπτυγμένες οικονομίες (Balin, 2008). 11

12 Πίνακας της Επιτροπής της Βασιλείας όσον αφορά την Τραπεζική Εποπτεία 6336! ΕθΓΠητ*Π! τ οπ ΒβηΜηο ^ιρβτνιβίοη ΟΜΚ: Νομί ΫίεΙϋη* Β - Η ε π β 6η β Ι ^Ι5 «ο γ <ϊτοαρ Ο Β ί β Ο Η Μ Ο Μ β Ο L \δμΐαθιΐ8αφαφ 0Λ3!Γ Μ Η Γ ίίι &3β5Πη2Γι ^ ιμιτ^ ι»?;«): ΙΛΰΕΙΙΓίρ ΰΓΟίρ ΟΓιϊΓΚβ* ΚΙ«ΟΟΓ««ρυ3ΐ ΡΓίΤ.«*ΐΛ 1565&11^ΠΜρ Οο-ΟΰΡϊ: ΛΠ)'Εί»3Ιϊΐ5ίΡ3ΐηΛΑΓηΐ5 Ι1δ 'Λ ':^ ιγ9 & ί β οη 03ρΗ ΟΒΓ Κ3Γ ΟββΜΒΠα 0ρ5Γ2 0Γ3: Ρ.6Ι: ε ^ π ιυ ρ ΏδΐΕΚΗηΒ9Κ)Γ ϋκβιβ) Γ354Ρ5Ί* ΟΟΐΜ-Ώ Ρ6 ΡΓ3ί! ι Κ*35 ΡΙΙΰΙΚϋΙ ΐΓΚΪΙίΤ6Γ-Ζ Ρΐ3α«5 δι^τκιρ Οιϊτ δη ΜίΛ» Μ4.-οπΕ«ρ3ΐ&αιρ Οο-Ο β Κ : Ετη* Κηΐ9«Γ.' ΕΟουΜ ΡετιδτβΛζ-Βα ο ΝοΛη; ΰπιιροηυηιΜ^ Ο0!ΗΤί: ΝςβϋβικβΗΜίΑηφΧΐ ΛΜΤ&ΜΙΜί 0 ίΐ3 η Κ Β < *«1 ; ΟίβίΒΒΠΛ Οϊρίί' Οΐ-ΚΊιΐρ Ο Ρ Ο δίκ Υ06ΛΤ5Ί Ν 3ΐ 3 / ϋ«12τίτ!κ)φ6 635«ΙΙ0 3 ρ ΙΗ ΙΛ!Γ ιμ ΐ9 Μ > ΟΙβΥΤΜΟυβΜα ΤΓκηρεοο* εηυ: 05-0«ΝΟΠΊ 63ΓΜΓ / ΤΪΚίΤΒ! Μ ο *» Μ ΟΙ056-&Κ1ί5Γ Β31 ( 6Μ<Μ0(1ΟΤΜρ Ο Ο -Ο δϊϊ: Ε52 Η Ιΐ? ίβ.' Μ ΙΟ βίί Κ ΙΪΜ Ιβ *)«Πηγή: 12

13 2.2 ΠΥΛΩΝΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ I Το Σύμφωνο της Βασιλείας, ως προς τη δομή του, στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες (pillars). S Ο πρώτος, γνωστός ως «Constituents of Capital», προσδιορίζει ποια είδη κεφαλαίου προσμετρώνται στα αποθεματικά και τι ποσοστό κάθε είδους πρέπει οι τράπεζες να διατηρούν. Το Σύμφωνο αναφέρεται σε δύο είδη (tiers) αποθεματικών: στο tier 1 ανήκουν όλα τα ρευστά και άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία ενώ στο tier 2 ανήκουν υβριδικοί τίτλοι, ομόλογα μειωμένης εξασφάλισης και πιθανά κέρδη από πώληση ακινήτων.. Για την τήρηση των οδηγιών της Βασιλείας απαιτείται τα δύο είδη αποθεματικών να τηρούνται σε ίση αξία (σε δολάρια). Ο δεύτερος πυλώνας, «Risk Weighting», αφορά στη θέσπιση ενός συστήματος αξιολόγησης του κινδύνου στο ενεργητικό των τραπεζών και περιλαμβάνει πέντε κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία βαρύνεται με συντελεστή 0% και περιλαμβάνει στοιχεία ενεργητικού χωρίς καθόλου κίνδυνο, σύμφωνα με τη Βασιλεία I, όπως είναι τα μετρητά. Η δεύτερη κατηγορία βαρύνεται με συντελεστή 20% και αφορά στοιχεία με μικρό κίνδυνο, όπως είναι χρέος τράπεζας χώρας-μέλους του ΟΟΣΑ. Στην Τρίτη κατηγορία ο συντελεστής αυξάνεται στο 50% και περιλαμβάνει μόνο στεγαστικά δάνεια, ενώ στην τέταρτη κατηγορία ο συντελεστής φτάνει το 100% και περιλαμβάνει στοιχεία ενεργητικού που εμπεριέχουν εξαιρετικά μεγάλο κίνδυνο όπως είναι απαιτήσεις σε τράπεζες χωρών μη μελών του ΟΟΣΑ. Η πέμπτη είναι ειδική κατηγορία και περιλαμβάνει στοιχεία ενεργητικού που μπορεί να βαρύνονται με οποιοδήποτε συντελεστή αλλά κατά την κρίση της τράπεζας πρέπει να κατηγοριοποιηθούν ξεχωριστά. S Στον τρίτο πυλώνα «Α Target Standard Ratio», ενοποιούνται οι δύο προηγούμενοι. Ο πυλώνας αυτός απαιτεί οι τράπεζες που ακολουθούν τη Βασιλεία I, να διατηρούν στοιχεία ενεργητικού που βαρύνονται με τους συντελεστές του πυλώνα 2, έως και 8% του συνολικού ενεργητικού τους. Το 13

14 ποσοστό αυτό θεωρείται επαρκές για να καλύψει τις ελάχιστες απαιτήσεις σε κεφάλαιο και να θωρακίσει το τραπεζικό σύστημα από ενδεχόμενο πιστωτικό κίνδυνο. 'λ Στον τέταρτο πυλώνα «Transitional and implementing arrangements», η Επιτροπή της Βασιλείας ζητά από τις κεντρικές τράπεζες των μελών της να δημιουργήσουν ένα ισχυρό εποπτικό σύστημα που θα διασφαλίζει την εφαρμογή των οδηγιών της. Με τη δημοσιοποίηση του Συμφώνου της Βασιλείας, αρκετές χώρες μη μέλη της Επιτροπής Βασιλείας υιοθέτησαν τις οδηγίες και εφάρμοσαν τις πρακτικές. Αν και οι οδηγίες της Βασιλείας I ξεκάθαρα απευθύνονταν σε αναπτυγμένες χώρες, καθώς η εφαρμογή τους σε αναπτυσσόμενες θα είχε αμφίβολα αποτελέσματα, πολλές αναδυόμενες αγορές είδαν στην Βασιλεία I μια ευκαιρία να αποδείξουν οικονομική σταθερότητα και ευρωστία, και επομένως να διεκδικήσουν φθηνότερο χρήμα. Αυτό ακριβώς αποτέλεσε και πηγή κριτικής στην Βασιλεία I, καθώς δεν είχε προβλέψει ότι αναδυόμενες αγορές θα την εφάρμοζαν με αποτέλεσμα να επιβαρύνει με μεγαλύτερο κίνδυνο τις τράπεζες των χωρών αυτών. Η συνεχιζόμενη οικονομική αστάθεια και οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις της δεκαετίας του 1990 οδήγησαν την Επιτροπή της Βασιλείας στην αναθεώρηση και συμπλήρωση του κειμένου της Βασιλείας I. Το 1999, η Επιτροπή εξέδωσε το «Αναθεωρημένο πλαίσιο για τη διεθνή σύγκλιση στη μέτρηση κεφαλαίου και ελάχιστων κεφαλαιακών απαιτήσεων» (A Revised Framework on International Convergence of capital measurement and capital Standards), η οποία σε συνέχεια της πρώτης ονομάστηκε Βασιλεία II (Balin, 2008). 14

15 2.3 ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ Το αναθεωρημένο σύμφωνο της κεφαλαιακής επάρκειας του 1988, δηλ. το σύμφωνο της Βασιλείας I, αποτέλεσε κατά το παρελθόν αντικείμενο έντονης κριτικής. Η εν λόγω κριτική προερχόταν (Γκόρτσος, 2005) τόσο από τις εποπτικές αρχές όσο και από τις εποπτευόμενες τράπεζες. Ήδη όμως από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 είχαν καταστεί φανερές ορισμένες ελλείψεις και αδυναμίες του συμφώνου της Βασιλείας I. Ειδικότερα η ανάπτυξη νέων σύνθετων τραπεζικών προϊόντων, όπως η τιτλοποίηση απαιτήσεων, προκάλεσε ανησυχίες όσον αφορά την επάρκεια του εποπτικού πλαισίου. Εν συντομία θα αναφέρω ορισμένες από τις βασικότερες ελλείψεις και αδυναμίες του συμφώνου της Βασιλείας I: > Η εποπτική αντιμετώπιση ορισμένων τεχνικών και προϊόντων δεν ήταν επαρκώς εξειδικευμένη. Ενδεικτικά αναφέρω την τιτλοποίηση απαιτήσεων και τα πιστωτικά παράγωγα, τεχνικές που έχουν σημειώσει σημαντική ανάπτυξη ως μέσα μεταφοράς πιστωτικού κινδύνου στην αγορά. > Η ομαδοποίηση στις κατηγορίες στάθμισης για τον πιστωτικό κίνδυνο ήταν πολύ συγκεντρωτική και ως ένα βαθμό αυθαίρετη, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει επαρκής διαφοροποίηση με βάση τον πραγματικό πιστωτικό κίνδυνο κάθε χρηματοδοτικού ανοίγματος. > Δεν λαμβάνονταν υπόψη οι λοιποί κίνδυνοι και ειδικότερα ο λειτουργικός, δηλαδή κίνδυνος από ανεπάρκεια των πληροφορικών συστημάτων, λάθη κατά την διεκπεραίωση των συναλλαγών, κατάχρηση κ.λ.π. αλλά εμμέσως εθεωρείτο ότι οι κεφαλαιακές απαιτήσεις για τον πιστωτικό κίνδυνο αγοράς κάλυπταν και τους λοιπούς κινδύνους. 15

16 > Το σύμφωνο όχι μόνο δεν παρείχε κίνητρα στις τράπεζες να αναπτύξουν βελτιωμένα συστήματα διαχείρισης κινδύνου αλλά, αντίθετα, αφενός ενθάρρυνε σε ορισμένες περιπτώσεις την τυπική μόνο συμμόρφωση προς τις διατάξεις και, αφετέρου υποχρέωνε τις τράπεζες που είχαν αξιόπιστα συστήματα υπολογισμού του πιστωτικού κινδύνου και των απαιτούμενων για την κάλυψή του κεφαλαίου να προβαίνουν σε διπλό υπολογισμό κεφαλαιακών απαιτήσεων, ένα για εσωτερική χρήση και ένα για συμμόρφωση με τις εποπτικές διατάξεις. 16

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΑΣΙΛΕΙΑ II Ησυνειδητοποίηση των αδυναμιών του συμφώνου της Βασιλείας I, αλλά και η πίεση της αγοράς οδήγησε στην έναρξη των εργασιών για την αναθεώρησή του από την Επιτροπή Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία όφειλε να αναθεωρήσει τις οδηγίες περί κεφαλαιακής επάρκειας, οι οποίες σε αντίθεση με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βασιλείας είναι υποχρεωτικές. Το 2001, η Επιτροπή Βασιλείας εξέδωσε και νέο έγγραφο, στο οποίο παρουσιάζονται με λεπτομερέστερο τρόπο οι αναθεωρημένες προτάσεις, με προβλεπόμενο χρόνο εφαρμογής το Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τη σειρά της εξέδωσε κείμενο προς σχολιασμό, το οποίο ουσιαστικά στήριζε το έγγραφο της Βασιλείας, αλλά εστίαζε περισσότερο σε θέματα που αφορούσαν αποκλειστικά τη Νομισματική Ένωση και αποτέλεσε βάση για την εναρμόνιση ης Βασιλείας στα πλαίσια της ευρωζώνης. 3.1 ΣΚΟΠΟΣ Στης 26 Ιουνίου 2004 εκδόθηκε το αναθεωρημένο εποπτικό πλαίσιο της κεφαλαιακής επάρκειας, το οποίο είναι γνωστό ως Βασιλεία II και πρόκειται να εφαρμοστεί πλήρως μέχρι το Η Βασιλεία II είναι κωδικοποιημένη ονομασία του νέου πλαισίου κεφαλαιακών απαιτήσεων των τραπεζών που έχει ψηφιστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Οδηγίες 2006/48/ΕΟ και 2006/49/ΕΟ). Ο σκοπός της Βασιλείας II είναι να δημιουργηθεί ένα διεθνές πρότυπο όπου οι εποπτικές αρχές τραπεζικής να μπορούν να θέσουν κανονισμούς σχετικά με το πόσο οι τράπεζες χρειάζονται κεφάλαια για την προστασία από τους τύπους των χρηματοοικονομικών και λειτουργικών κινδύνων που αντιμετωπίζουν, έτσι ώστε 17

18 αυτό δεν θα καταστεί πηγή ανταγωνισμού ανισότητας μεταξύ ενεργών διεθνών τραπεζών. Οι υπέρμαχοι της Βασιλείας II, πιστεύουν ότι ένα τέτοιο διεθνές πρότυπο μπορεί να βοηθήσει στην προστασία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στη θεωρία, η Βασιλεία II προσπάθησε να το πετύχει αυτό με τη δημιουργία κινδύνου και με απαιτήσεις διαχείρισης κεφαλαίων με σκοπό να εξασφαλιστεί ότι μια τράπεζα τηρεί τα αποθεματικά κεφάλαια ανάλογα με τον κίνδυνο που εκτίθεται η ίδια η τράπεζα με της δανεισμούς της και της πρακτικές των επενδύσεων. Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η μη αποτελεσματική διαφοροποίηση του πιστωτικού κινδύνου. Το νέο πλαίσιο εισάγει ριζικές μεταβολές στον τομέα αυτό και χρησιμοποιεί τη διαβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας ως κριτήριο διαφοροποίησης. Προβλέπει δυο εναλλακτικές προσεγγίσεις για την αποτελεσματική διάκριση της επικινδυνότητας. Με βάση την πρώτη προσέγγιση, η εκτίμηση της επικινδυνότητας εξαρτάται από τις εσωτερικές διαβαθμίσεις, δηλαδή αυτές που δημοσιοποιούν οι εξειδικευμένες εταιρείες αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας (π.χ. Moody s, S&P κ.λ.π.). Χρηματοδότηση επιχείρησης με διαβάθμιση ΑΑ έχει μικρότερη κεφαλαιακή απαίτηση από τη χρηματοδότηση επιχείρησης με διαβάθμιση ΒΒΒ. Η τελική έκδοση της Βασιλείας II έχει ως στόχο: 'λ Διασφάλιση ότι η διάθεση των κεφαλαίων των τραπεζών να είναι λιγότερο ευαίσθητη σε κινδύνους. S Βελτίωση απαίτησης γνωστοποίησης που θα επιτρέπουν της συμμετέχοντες στην αγορά να εκτιμήσει την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων της ιδρύματος. S Διασφάλιση ότι ο πιστωτικός κίνδυνος, ο λειτουργικός κίνδυνος και ο κίνδυνος αγοράς είναι ποσοτικά με βάση τα στοιχεία των τεχνικών τυπικής. 'λ Η προσπάθεια για την ευθυγράμμιση της οικονομικής και εποπτικών ιδίων κεφαλαίων πιο στενά για να μειώσουν τα περιθώρια για κανονιστική διαμεσολάβηση. 18

19 3.2 ΠΥΛΩΝΕΣ Το νέο σύμφωνο της Βασιλείας II απαρτίζεται από τρεις πυλώνες: ί. Ο πρώτος πυλώνας αφορά τον καθορισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων για την κάλυψη του πιστωτικού και του λειτουργικού κινδύνου. ϋ. Ο δεύτερος πυλώνας αφορά τον καθορισμό του σκοπού στον οποίο αποβλέπει η διαδικασία της αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών από της εποπτικές αρχές, καθώς και την θέσπιση των γενικών αρχών και κριτηρίων που διέπουν τη διαδικασία αυτή. ΐΐΐ. Ο τρίτος πυλώνας αφορά την ενίσχυση της πειθαρχίας της αγοράς μέσω της δημοσιοποίησης συγκεκριμένων ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων. Οι τρεις αυτοί πυλώνες του νέου Συμφώνου είναι αμοιβαίως αλληλοενισχυόμενοι. 19

20 Πίνακας Πυλώνων Βασιλείας II ΒΑΣΙΛΕΙΑ I I Ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις (ανάλογα με την ανάληψη κινδύνου) Εποπτικές πρακτικές εφαρμογής της Βασιλείας II (supervisory review process) αναφορών προς την εποπτική αρχή (market discipline) λιμ οηιιτοθερότητα στο χρηματοοικονομικό σύστημα Πιστωτικός Κίνδυνος Λειτουργικός Κίνδυνος Αγοράς Κίνδυνος -70% -10% -20% των συνολικών κεφαλαιακών απαιτήσεων 20

21 3.2.1 ΠΥΛΩΝΑΣ 1 Ο πρώτος πυλώνας «Minimum Capital requirements», όπως και στη Βασιλεία I, αναφέρεται στις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις. Στη Βασιλεία II έχουν γίνει προσθήκες και βελτιώσεις ώστε να διευρυνθεί το πεδίο εποπτείας της. Στις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις πλέον υπολογίζονται και τα στοιχεία ενεργητικού των θυγατρικών εταιριών, ώστε να αποφεύγεται η πρακτική που επικράτησε κατά τη Βασιλεία I όταν επιχειρήσεις προκειμένου να συγκαλύψουν στοιχεία ενεργητικού με υψηλό ρίσκο τα μεταβίβαζαν σε άλλες εταιρίες του ομίλου. Τράπεζες ή άλλες εταιρίες με συναφές αντικείμενο που ανήκουν στον ίδιο όμιλο και δραστηριοποιούνται διεθνώς, υποχρεωτικά σύμφωνα με τη νέα Συνθήκη, θεωρούνται ως μια ολότητα, μια ενιαία δράση στην οποία θα υπολογίζονται συνολικά ο πιστωτικός κίνδυνος (international convergence of capital measurement and capital standards, 2006). Μια ενδιαφέρουσα αλλαγή στον πρώτο πυλώνα, αφορά στον τρόπο αξιολόγησης του κινδύνου. Η Βασιλεία προτείνει δύο μεθόδους για την αξιολόγησή του: 1) Standardized approach 2) Ratings based approach και 4 Στην πρώτη μέθοδο, η Επιτροπή προτείνει τη βαθμολόγηση των απαιτήσεων με συντελεστές που δεν βασίζονται πια στην ένταξη ή μη του αντίστοιχου κράτους στον ΟΟΣΑ, αλλά στην βαθμολόγησή τους από διεθνώς αναγνωρισμένους οίκους. Για τραπεζικές απαιτήσεις η Βασιλεία II προβλέπει δυο επιλογές. 5 Στην πρώτη, εθνικός επόπτης αναλαμβάνει ενιαία βαθμολόγηση σε όλες τις τράπεζες της δικαιοδοσίας του. Έτσι, καμιά απαίτηση σε μη βαθμολογημένη τράπεζα δεν μπορεί να λάβει συντελεστή κινδύνου χαμηλότερο από αυτόν που δόθηκε στα κρατικά ομόλογα της ίδιας χώρας. Υπό αυτή την έννοια, όλες οι τράπεζες μιας δεδομένης χώρας θα 21

22 βαθμολογηθούν με συντελεστή κινδύνου ενός επιπέδου χαμηλότερα από το συντελεστή που βαθμολογήθηκαν τα αντίστοιχα κρατικά ομόλογα της ίδιας χώρας. Παρόλα αυτά, οι απαιτήσεις προς τράπεζες σε χώρες βαθμολογημένες από ΒΒ+ έως Β- και χωρών μη βαθμολογημένων, ο συντελεστής αξιολόγησης κινδύνου φτάνει το μέγιστο 100% (international convergence of capital measurement and capital standards, 2006). S Η δεύτερη επιλογή είναι παρόμοια με τη βαθμολόγηση απαιτήσεων κρατικών ομολόγων. Βασίζεται σε εξωτερικούς οίκους και η κλιμάκωση είναι η ακόλουθη: για απαιτήσεις με βαθμολόγηση από ΑΑΑ+ έως ΑΑ- ο συντελεστής αξιολόγησης κινδύνου είναι 20%, για απαιτήσεις από Α+ έως ΒΒΒ- ο συντελεστής φτάνει στο 50%, από ΒΒ+ μέχρι Β- ανεβαίνει στο 100% και για απαιτήσεις με βαθμολόγηση κάτω από Β- ο συντελεστής είναι 150%, ενώ για τις μη βαθμολογημένες απαιτήσεις ο συντελεστής είναι ενιαίος στο 50%. 4- Στη δεύτερη μέθοδο αξιολόγησης του πιστωτικού κινδύνου, βασίζεται σε εκτιμήσεις των ίδιων των τραπεζών για το βαθμό επικινδυνότητας των στοιχείων ενεργητικού τους και κατ επέκταση εκτίμηση για το ποσοστό ελάχιστων κεφαλαίων που πρέπει να τηρούν σε σχέση με την έκθεσή τους στον πιστωτικό κίνδυνο. Βέβαια, για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου απαιτείται έγκριση από αρμόδια εποπτική αρχή. Ο πρώτος πυλώνας αναφέρεται πρόσθετα, σε ένα νέο κίνδυνο που δεν είχε αναφερθεί στη Βασιλεία I, τον λειτουργικό κίνδυνο (operational risk). Πρόκειται για τον κίνδυνο να επέλθουν ζημιές είτε εξαιτίας ανεπαρκών ή εσφαλμένων εσωτερικών διαδικασιών, συστημάτων, ανθρώπινου παράγοντα είτε διαφόρων εξωτερικών γεγονότων. Σε αυτή την υποκατηγορία κινδύνων περιλαμβάνεται επίσης ο νομικός κίνδυνος ενώ δεν περιλαμβάνονται οι κίνδυνοι στρατηγικής και φήμης των πιστωτικών ιδρυμάτων (Δ/νση Ανθρώπινου Δυναμικού Ε.Τ.Ε., 2003). Οι μεθοδολογίες μέτρησης του λειτουργικού κινδύνου που προτείνονται είναι οι τρεις ακόλουθες: 22

23 1) Basic indicator approach 2) Standardized approach k o u 3) Advanced measurement approaches. 4 Στην πρώτη μέθοδο προτείνεταν οι τράπεζες να διατηρούν ένα κεφάλαιο ασφαλείας ίσο με το 15% του μέσου όρου του τζίρου των τριών τελευταίων ετών. 4 Η δεύτερη μέθοδος προβλέπει ποσοστά κεφαλαίου που κάθε επιμέρους τμήμα μιας τράπεζας είναι αναγκαίο να διαθέτει για να προστατευθεί από τον λειτουργικό κίνδυνο. Η Τρίτη μέθοδος επιτρέπει σε κάθε τράπεζα να αναπτύσσει δικές της εκτιμήσεις ως προς τις κεφαλαιακές απαιτήσεις της αναφορικά με τον λειτουργικό κίνδυνο. Αυτή η μέθοδος δίνει την ελευθερία στις τράπεζες να αναπτύξουν το δικό τους πρόγραμμα προστασίας απέναντι στο λειτουργικό κίνδυνο, αλλά προκειμένου να αποφευχθούν περιπτώσεις αυθαιρεσιών, για να εφαρμοστεί απαιτείται ειδική έγκριση από την αρμόδια εποπτική αρχή. 23

24 3.2.2 ΠΥΛΩΝΑΣ 2 Ο δεύτερος πυλώνας του συμφώνου της Βασιλείας II στοχεύει να ενθαρρύνει την τήρηση υψηλών προδιαγραφών στη διαφάνεια και παρουσίαση των αναλαμβανόμενων κινδύνων. Μέσα από το αναθεωρημένο Σύμφωνο δίνεται η δυνατότητα στα τραπεζικά ιδρύματα να αναπτύξουν εσωτερικά συστήματα αξιολόγησης πιστωτικού κινδύνου σε διάφορα επίπεδα πολυπλοκότητας, ώστε να επιτευχθεί ακριβέστερη στάθμιση κινδύνου σε διάφορα επίπεδα πολυπλοκότητας, ώστε να επιτευχθεί ακριβέστερη στάθμιση κινδύνου με την έγκριση των εποπτικών αρχών. Όσες τράπεζες εκτιμάται στην αγορά ότι ανήκουν σε υψηλού κινδύνου ιδρύματα ή έχουν ανεπαρκές σύστημα διαχείρισης κινδύνων, θα τους επιβάλλονται κυρώσεις μέσω περισσότερων περιθωρίων επιτοκίου στο διατραπεζικό δανεισμό και στο εκδιδόμενο χρέος. Η διαφάνεια των στοιχείων είναι υποχρεωτική και επικεντρώνεται σε συγκεκριμένους τομείς, οι οποίοι αφορούν κυρίως στοιχεία για την κεφαλαιακή επάρκεια και τη σύνθεση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων, την αναλυτική παρουσίαση των εκθέσεων σε κίνδυνο ανά προϊόν και τη διαφάνεια των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνου. Το μέρος αυτό του πλαισίου εισάγει γενικές αρχές τέτοιες, ώστε να διασφαλίζεται η κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυμάτων πέραν των μηχανισμών του πρώτου πυλώνα. Τα πιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να διαθέτουν σύστημα εκτίμησης κεφαλαιακής επάρκειας και να καθορίζουν τα κεφάλαια που απαιτούνται για την κάλυψη των κινδύνων που αναλαμβάνουν. Οι εποπτικές αρχές αξιολογούν τους κινδύνους, καθώς και τις διαδικασίες παρακολούθησης και μέτρησης αυτών και δύνανται να απαιτούν πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις, στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει πλήρης συμμόρφωση με τις διατάξεις πρώτου πυλώνα ή κάποιοι κίνδυνοι, που δεν αντιμετωπίζονται από τον πρώτο πυλώνα, δεν έχουν καλυφθεί επαρκώς με κεφάλαια από τα πιστωτικά ιδρύματα. Συγκεκριμένα, ο δεύτερος πυλώνας αρθρώνεται γύρω από τέσσερις βασικές αρχές: 24

25 1. Πρόβλεψη διαδικασιών από τα πιστωτικά ιδρύματα για την εσωτερική αξιολόγηση της κεφαλαιακής τους επάρκειας και τη διαμόρφωση στρατηγικής για τη διατήρηση του επιπέδου ιδίων κεφαλαίων. 2. Καθιέρωση της εξουσίας εποπτικού ελέγχου της αρτιότητας των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνων των τραπεζών. 3. Δυνατότητα επιβολής από την αρμόδια εποπτική αρχή κεφαλαιακής απαίτησης για κάλυψη έναντι του πιστωτικού κινδύνου καθ υπέρβαση του ελάχιστου ορίου (8%) σε συγκεκριμένα πιστωτικά ιδρύματα. 4. Καθιέρωση της εξουσίας έγκαιρης παρέμβασης των εποπτικών αρχών σε περίπτωση επιδείνωσης του δείκτη κεφαλαιακής επάρκειαςενός πιστωτικού ιδρύματος. Η διαδικασία της εποπτικής εξέτασης (supervisory review process) του δεύτερου πυλώνα αποτελεί μια από τις βασικές καινοτομίες του νέου Συμφώνου. Αντανακλά τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος των εποπτικών αρχών από το επίπεδο της μακροπροληπτικής εποπτείας σε εκείνο της μικροπροληπτικής, παρέχοντας τη δυνατότητα προσωποποιημένης εποπτείας των ιδρυμάτων, οι δραστηριότητες των οποίων ενέχουν μεγαλύτερο συστημικό κίνδυνο ΠΥΛΩΝΑΣ 3 Ο τρίτος πυλώνας εισάγει διατάξεις αναφορικά με την παρεχόμενη από τα Πιστωτικά Ιδρύματα προς το εξωτερικό πληροφόρηση για το ύψος των αναλαμβανόμενων κινδύνων, τις κεφαλαιακές απαιτήσεις έναντι των κινδύνων αυτών και την ακολουθούμενη στρατηγική προκειμένου μέσω της διαφάνειας (disclosure) να ενισχυθεί η πειθαρχία της αγοράς. Καθορίζονται τα γενικά κριτήρια και υποχρεώσεις δημοσιοποίησης από τα Πιστωτικά Ιδρύματα πληροφοριών που αφορούν κυρίως: > Τις επιχειρήσεις του ομίλου του πιστωτικού ιδρύματος 25

26 > Τα ίδια κεφάλαια και τον τρόπο υπολογισμού της κεφαλαιακής τους επάρκειας > Την έκθεσή του σε κάθε κατηγορία κινδύνου, περιλαμβανομένων των στρατηγικών στόχων, των μεθόδων αξιολόγησης και των τεχνικών μείωσης αυτών των κινδύνων. Οι τεχνικές μεταβιβάσεως και οι πρακτικές μετρήσεως των πιστωτικών κινδύνων που προέρχονται από σύνθετα χρηματοοικονομικά εργαλεία, όπως είναι τα credit derivatives, swap options, καθώς επίσης και από τιτλοποιήσεις ενεργητικού, απεικονίζονται πληρέστερα με μεγαλύτερη προσοχή. Παράλληλα αυξάνεται το φάσμα των εξασφαλίσεων έναντι κινδύνων και οι εγγυήσεις έναντι απαιτήσεων. Οι εποπτικές αρχές μπορεί πλέον να μην επιβάλλουν ειδική κεφαλαιακή απαίτηση για τον επιτοκιακό κίνδυνο του επενδυτικού χαρτοφυλακίου για τις τράπεζες που παρουσιάζουν σημαντικό κίνδυνο λόγω ανοιγμάτων ρευστότητας μεταξύ παθητικού/ενεργητικού, αλλά παρακολουθούν με προσοχή την οικονομική κατάσταση της κάθε τράπεζας. Πρωτίστως όμως το κύριο μέλημα των τραπεζών θα πρέπει να είναι κατά πόσο τα ανώτερα διοικητικά στελέχη και το διοικητικό συμβούλιο αξιολογούν και διαχειρίζονται τους κινδύνους της τράπεζας. Βάση του πυλώνα I, οι τράπεζες χρησιμοποιούν κάποιες καθορισμένες προσεγγίσεις και μεθοδολογίες για τη μέτρηση των διαφόρων κινδύνων που αντιμετωπίζουν και τις κεφαλαιακές απαιτήσεις που προκύπτουν. Η επιτροπή πιστεύει ότι η παροχή πληροφοριών με βάση αυτό το κοινό πλαίσιο είναι ένα αποτελεσματικό μέσο για την ενημέρωση της αγοράς για την έκθεση μιας τράπεζας σε αυτούς τους κινδύνους και θα παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις διατάξεις που θα ακολουθηθούν. Η επιτροπή αναγνωρίζει την ανάγκη να τονίσει ότι ο πυλώνας 3 και οι διατάξεις του δεν έρχονται σε σύγκρουση με τις απαιτήσεις που υπάρχουν σύμφωνα με τα λογιστικά πρότυπα, τα οποία έχουν ευρύτερο πεδίο εφαρμογής. Η επιτροπή έχει καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για να δείξει ότι η στενότερη εστίαση του πυλώνα 3, που έχει ως στόχο να θέσει το θέμα της επάρκειας των ιδίων κεφαλαίων στις τράπεζες, δεν έρχεται σε αντίθεση με τις ευρύτερες λογιστικές απαιτήσεις. 26

27 Επιπλέον, η Επιτροπή προτίθεται να διατηρήσει μια συνεχή επαφή με τις λογιστικές αρχές, δεδομένου ότι η συνέχιση των εργασιών της μπορεί να προκαλέσει αλληλεπίδραση με τις λογιστικές διατάξεις που εφαρμόζονται και άρα αυτές πρέπει να αναφερθούν στον Πυλώνα 3. Η Επιτροπή θα εξετάσει τις μελλοντικές τροποποιήσεις του Πυλώνα 3, λόγω της αναγκαίας συνεχούς παρακολούθησης των επιδράσεων που αναφέραμε παραπάνω. 3.3 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ I ΜΕ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ II Το σύμφωνο της Βασιλείας I, στην αρχική του μορφή, κάλυπτε μόνο τον πιστωτικό κίνδυνο και ουσιαστικά επέβαλε το εποπτικό κεφάλαιο (regulatory capital) να είναι τουλάχιστον 8% του σταθμισμένου ενεργητικού (risk weighted assets) ή, με άλλα λόγια, ο δείκτης φερεγγυότητας να μην υπολείπεται του 8%. Το κεφάλαιο, κατά τους κανόνες της Βασιλείας, είναι ευρύτερο του παραδοσιακού ορισμού της «Καθαρής Θέσης» και περιλαμβάνει στοιχεία όπως ομολογίες και δάνεια περιορισμένης εξασφαλίσεως (subordinated debt). Από την άλλη πλευρά, το σταθμισμένο ενεργητικό προέκυπτε από τη στάθμιση των στοιχείων του ενεργητικού σύμφωνα με έναν συντελεστή από τους τέσσερις συντελεστές (0%, 20%, 50% και 100%), σύμφωνα με την κατηγορία ενεργητικού. Τελικά, το εποπτικό κεφάλαιο δεν έπρεπε να υπολείπεται του 8% του σταθμισμένου ενεργητικού του πιστωτικού ιδρύματος. Το Σύμφωνο της Βασιλείας II, ενώ διατηρεί τις βασικές αρχές της Βασιλείας I, όπως τον δείκτη φερεγγυότητας σε ποσοστό 8%, προχωρεί σε μία σημαντική τροποποίηση, στη δυνατότητα των τραπεζών να χρησιμοποιούν τα δικά τους εσωτερικά συστήματα κινδύνου για τον προσδιορισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων. Επιπροσθέτως, η στάθμιση των χορηγήσεων των τραπεζών για τον υπολογισμό του δείκτη φερεγγυότητας μπορεί να κάνει χρήση των αξιολογήσεων διεθνών οίκων (credit agencies, όπως Moodys, S&P κ.τ.λ.). Τέλος, οι καινούριοι κανόνες λαμβάνουν υπόψη και τον λειτουργικό κίνδυνο. 27

28 3.3.1 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Για τον πιστωτικό κίνδυνο, όπως είπαμε και παραπάνω, καθιερώνονται τρεις εναλλακτικές μέθοδοι υπολογισμού: 1. Τυποποιημένη προσέγγιση, αποτελεί φυσική συνέχεια της υφιστάμενης μεθοδολογίας, αλλά διαφοροποιείται κυρίως όσον αφορά ί. Την αύξηση του αριθμού των κατηγοριών κατάταξης για τη στάθμιση των χρηματοδοτικών ανοιγμάτων, ϋ. Το ρόλο των διαβαθμίσεων από αναγνωρισμένες εταιρίες πιστοληπτικής αξιολόγησης για την κατάταξη των δανείων και εν γένει των πιστοδοτήσεων σε συγκεκριμένη κατηγορία στάθμισης και πί. Τη διεύρυνση των μέσων και τεχνικών, που λειτουργούν ως αντιστάθμισμα για τη μείωση του πιστωτικού κινδύνου που αναλαμβάνουν οι τράπεζες (εγγυήσεις, κ.λ.π.). 2. Η δεύτερη μέθοδος, η αποκαλούμενη Θεμελιώδης Προσέγγιση Εσωτερικών Διαβαθμίσεων, αποτελεί καινοτομία σε σχέση με το αναθεωρημένο Σύμφωνο, καθότι στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό στα συστήματα των ιδίων των τραπεζών για την κατάταξη των πελατών τους σε διακριτές κατηγορίες πιστωτικού κινδύνου, με βάση την εκτιμώμενη πιθανότητα αθέτησης των υποχρεώσεών τους. Η πιθανότητα αθέτησης (Ρϋ) πρέπει να υπολογίζεται και με βάση ιστορικά, στατιστικά, στοιχεία των τραπεζών ή συγκρίσιμα στοιχεία φορέων, όπως οι εταιρίες πιστοληπτικής αξιολόγησης. 3. Στη τρίτη μέθοδο, την αποκαλούμενη Προηγμένη Προσέγγιση Εσωτερικών Διαβαθμίσεων, που αποτελεί προέκταση της δεύτερης, όλες οι παράμετροι καθορίζονται από τις ίδιες τις τράπεζες. Ο υψηλός βαθμός εξειδίκευσης που απαιτείται για την επιτυχή εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθόδου οδηγεί στην εκτίμηση, ότι σε πρώτη φάση θα υιοθετηθεί κυρίως από μεγάλες και προηγμένες τράπεζες. Αναμένεται, όμως, ότι στη συνέχεια όλο και περισσότερες τράπεζες να προχωρήσουν στην υιοθέτηση της προηγμένης μεθόδου για να εκμεταλλευτούν τα πλεονεκτήματα που προσφέρει. 28

29 Πιστοληπτική Ικανότητα Εταιριών Οι κανόνες της Βασιλείας I ρύθμιζαν ότι τα δάνεια που χορηγούνται στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας σταθμίζονται με συντελεστή 100%, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που οι σχετικές χορηγήσεις είχαν την εγγύηση χώρας του ΟΟΣΑ, οπότε ο συντελεστής στάθμισης μειωνόταν σε 0%. Σύμφωνα με την τυποποιημένη μέθοδο της Βασιλείας II, ο συντελεστής στάθμισης προσδιορίζεται σύμφωνα με την πιστοληπτική ικανότητα του δανειολήπτη, όπως αυτή έχει εκτιμηθεί από εξωτερικές εταιρίες αξιολόγησης (credit agencies). Εγγυήσεις από τρίτους Σύμφωνα με τους κανόνες της Βασιλείας I, εφόσον υπάρχουν εγγυήσεις η σχετική χορήγηση μπορεί να έχει χαμηλότερο συντελεστή στάθμισης, αντίστοιχο με του εγγυητή. Συγκεκριμένα, γίνονταν δεκτές εγγυήσεις μόνο από κεντρικές κυβερνήσεις και δημόσιους οργανισμούς του ΟΟΣΑ, τράπεζες του ΟΟΣΑ και από τράπεζες εκτός ΟΟΣΑ με διάρκεια μέχρι ενός έτους. Στη Συνθήκη της Βασιλείας II περιγράφονται οι ακόλουθες εγγυήσεις: Εγγυήσεις από κυβερνητικούς οργανισμούς, δημόσιο τομέα, τράπεζες με χαμηλότερο συντελεστή στάθμισης από τον συμβαλλόμενο. Άλλες οντότητες, που είναι αξιολογημένες ως Α- ή καλύτερο. Επομένως, το τμήμα της χορήγησης που καλύπτεται από εγγύηση, έχει συντελεστή στάθμισης ανάλογα με την πιστοληπτική ικανότητα του εγγυητή. Ο πίνακας 3.1 παρουσιάζει τους συντελεστές στάθμισης, όταν οι εγγυητές είναι κράτη και ο πίνακας 3.2, όταν οι εγγυητές είναι τράπεζες και κυβερνητικοί οργανισμοί. Αξίζει να σημειώσουμε για τον πίνακα 3.3, ότι οι κανόνες της Βασιλείας II δίνουν το δικαίωμα στον ρυθμιστή να επιλέξει τον συντελεστή στάθμισης είτε βάση της πιστοληπτικής ικανότητας του κράτους εγκατάστασης της τράπεζας ή του δημόσιου οργανισμού, είτε της πιστοληπτικής ικανότητας των ιδίων των οντοτήτων. 29

30 Συντελεστές στάθμισης κρατών Πίνακας 3.1 Μ Μ Συντελεστής στάθμισης ΑΑΑ ως ΑΑ0% Α+ ως Α20% ΒΒΒ+ ως ΒΒΒ50% 30 ΒΒ+ ως Β100% Μη Χαμηλότερα αξιολογημένες από Β150% 100%

31 3.3.2 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η έννοια του λειτουργικού κινδύνου είναι κάτι καινούριο στον χρηματοπιστωτικό χώρο και στο χώρο του επιχειρείν γενικότερα. Ενυπάρχει σε κάθε δραστηριότητα από τη γέννησή της και η μοναδική μέθοδος εξάλειψής της δεν είναι παρά ο τερματισμός της ίδιας της δραστηριότητας. Η Συνθήκη της Βασιλείας II όρισε, και η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε, τον λειτουργικό κίνδυνο ως τον κίνδυνο πρόκλησης ζημιάς που προέρχεται από την ανεπάρκεια ή την αποτυχία των εσωτερικών διαδικασιών, ανθρώπων και συστημάτων ή εξωτερικά γεγονότα, περιλαμβανομένου του νομικού κινδύνου φήμης και πελατείας. Πολλές τράπεζες καταλήγουν στην υιοθέτηση εναλλακτικών ορισμών του λειτουργικού κινδύνου, ανάλογα με τις εσωτερικές τους δομές και τις ανάγκες και αυτό κατευθύνεται σε μεγάλο βαθμό από την ίδια την κουλτούρα τους. Διαπιστώνουμε συνεπώς ότι, σε αντίθεση με τον πιστωτικό κίνδυνο και τον κίνδυνο αγοράς, ο λειτουργικός κίνδυνος δεν έχει ακόμη έναν μοναδικό και συμφωνημένο ορισμό. Ένας από τους εναλλακτικούς ορισμούς περιγράφει τον λειτουργικό κίνδυνο και τον κίνδυνο γενικότερα ως την πιθανότητα να συμβεί κάτι, το οποίο θα έχει κάποια επίπτωση στους αρχικούς στόχους. Και αντίστοιχα η διαχείριση κινδύνου (risk management) ορίζεται ως η κουλτούρα, οι διαδικασίες και οι δομές που κατευθύνονται προς την ταυτοποίηση πιθανών ευκαιριών κατά τη διαχείριση δυσμενών αποτελεσμάτων (AS/NZ 4360:1999). Κατά την παραδοσιακή προσέγγιση οι επιχειρήσεις και κατ επέκταση οι τράπεζες ανέχονται τον λειτουργικό κίνδυνο, τον θεωρούν σαν το κόστος του επιχειρείν (cost of doing business). Αντίστοιχα, η διαχείριση του κινδύνου γίνεται εκ των ενόντων εστιάζοντας για παράδειγμα στην εκ των υστέρων επίλυση προβλημάτων αντί στην εκ των προτέρων ταυτοποίηση αδυναμιών των ελέγχων. Το νέο πλαίσιο περί κεφαλαιακής επάρκειας, έτσι όπως ορίζεται στον πρώτο πυλώνα του σχεδίου της Συνθήκης της Βασιλείας II, εισάγει τρεις προσεγγιστικές μεθόδους υπολογισμού αυτών των κεφαλαιακών απαιτήσεων. Οι προσεγγίσεις αυτές αφορούν: a. Τη μέθοδο του Βασικού Δείκτη (Basic Indicator Approach), 31

32 b. Την Τυποποιημένη Μέθοδο (Standardized Approach) ή την Εναλλακτική Τυποποιημένη Μέθοδο (ASA) και c. Την Εξελιγμένη Μέθοδο Μέτρησης (Advanced Measurement Approach). Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις που προκύπτουν από τις δύο πρώτες προσεγγίσεις βασίζονται σε συγκεκριμένους συντελεστές, οι οποίοι προσδιορίστηκαν από τα αποτελέσματα των διερευνητικών ποσοτικών μελετών που διενήργησε η Επιτροπή της Βασιλείας. Οι δύο πρώτες μέθοδοι αποτελούν γενικευμένες απεικονίσεις της τραπεζικής πραγματικότητας και σε καμία περίπτωση δεν απεικονίζουν τους πραγματικούς λειτουργικούς κινδύνους του κάθε μεμονωμένου πιστωτικού ιδρύματος. Ο λόγος, που χρησιμοποιούνται από τα ευρωπαϊκά τραπεζικά ιδρύματα, είναι η έλλειψη επαρκών ιστορικών ή τρεχουσών στοιχείων για τις ζημιές που έχει υποστεί η εκάστοτε τράπεζα εξαιτίας του λειτουργικού κινδύνου. Σύμφωνα με την πρώτη μέθοδο, τα πιστωτικά ιδρύματα πρέπει να διακρατούν το 15% του μέσου όρου του κύκλου εργασιών των τελευταίων τριών ετών ως εποπτικά κεφάλαια έναντι του λειτουργικού κινδύνου. Αντίστοιχα, η τυποποιημένη μέθοδος προϋποθέτει τον των κατ αρχήν διαχωρισμό των εργασιών των πιστωτικών ιδρυμάτων σε οκτώ (8) επιχειρησιακές γραμμές. Ο υπολογισμός των κεφαλαιακών απαιτήσεων έναντι του λειτουργικού κινδύνου γίνεται με τη στάθμιση του κύκλου εργασιών των ανωτέρω επιχειρησιακών γραμμών με ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 12% και 18%. Η εξελιγμένη μέθοδος μέτρησης είναι περισσότερο επικεντρωμένη στις ανάγκες και τον χαρακτήρα του πιστωτικού ιδρύματος, καθώς βασίζεται, εν πολλοίς, στη χρήση εσωτερικών και εξωτερικών βάσεων δεδομένων ιστορικών ζημιών. Στον Πίνακα 3.3 βλέπουμε συγκεντρωτικά τις μεθόδους υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων. 32

33 Πίνακας 3.3 Μέθοδοι Υπολογισμού Κεφαλαιακών απαιτήσεων ΜΕΘΟΔΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ Basel II Βαθμός Ευαισθησίας στον κίνδυνο ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ χαμηλός Τυποποιημένη (Standardised) Βασικού δείκτη (Basic Indicator) μέτριος Θεμυλιώδης εσωτερικών διαβαθμίσεων (IRB foundation) Τυποποιημένη (Standardised) Εναλλακτική Τυποποιημένη υψηλός Προηγμένη βάσει εσωτερικών διαβαθμίσεων (IRB Advanced) Προηγμένη (Advanced Measurement approaches) Πηγή: 33

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ II & ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕ ΤΡΑΠΕΖΕΣ 4.1 Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ II & Η ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Ηεπιτροπή της Βασιλείας II παρέχει ένα forum για τακτική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της σε θέματα επιστασίας τραπεζών. Αρχικά, συζητούσε ζητήματα διεθνούς συνεργασίας σε θέματα που αφορούσαν την επιστασία των τραπεζών, για να καλύψει τα κενά, αλλά ευρύτερος της στόχος είναι να βελτιώσει την έννοια και την ποιότητα της επιστασίας παγκοσμίως. Αυτό προσπαθεί να το επιτύχει με τρεις τρόπους: ανταλλάσει πληροφορίες σε θέματα εθνικών επιστασιών, βελτιώνει την αποδοτικότητα των τεχνικών επιστασίας στις διεθνείς επιχειρήσεις και ορίζει τα ελάχιστα στάνταρ επιστασίας στις περιοχές εκείνες στις οποίες θεωρείται επιθυμητό. Τα συμπεράσματα της Επιτροπής της Βασιλείας, σύμφωνα με την ίδια, δεν έχουν, και δεν είχαν ποτέ σκοπό να έχουν, καμία νομική ισχύ. Αυτό που κάνει, η Επιτροπή, είναι να δημιουργεί ευρεία εποπτικά πρότυπα και κατευθυντήριες γραμμές και να προτείνει τις καλύτερες πρακτικές με την ελπίδα ότι μεμονωμένες αρχές θα λάβουν μέτρα για την εφαρμογή τους διαμέσου λεπτομερών διευθετήσεων, νομοθετικών ή μη, οι οποίες θα ικανοποιούν καλύτερα τα εθνικά τους συστήματα (BIS, 2004). Από το 1987 η λειτουργία της Επιτροπής εστιάζονται στην διεθνή ρύθμιση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζικών κεφαλαίων. Η Επιτροπή έκανε τις προτάσεις της επάνω σε αυτό το θέμα για πρώτη φορά το 1988, όταν αποφασίστηκε να εισαχθεί ένα σύστημα μέτρησης του κεφαλαίου, το οποίο συνηθίζεται να 34

35 αναφέρεται ως το Κεφάλαιο της Βασιλείας. Η ακριβής συνθήκη έδινε βάση στα ακόλουθα δύο κρίσιμα θέματα: 1. Στην μέθοδο μέτρησης των κεφαλαιακών απαιτήσεων για τις διεθνείς τράπεζες, με σκοπό να αντισταθμιστεί η έκθεσή τους στον πιστωτικό κίνδυνο που προέρχεται από εξω-ισολογιστικές δραστηριότητες, χρησιμοποιώντας τα στοιχεία του ενεργητικού. 2. Στην υπόδειξη των κατάλληλων κεφαλαιακών πόρων, τους οποίους θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι τράπεζες για να αντισταθμίσουν την έκθεσή τους στον πιστωτικό κίνδυνο και τον κίνδυνο της αγοράς. Με το πέρασμα των χρόνων, η Βασιλεία I αναθεωρήθηκε περισσότερες από τέσσερις φορές, και τελικά το 2001 η Επιτροπή της Βασιλείας πρότεινε την Νέα Συνθήκη της Βασιλείας για το κεφάλαιο την αναφερόμενη και ως Βασιλεία II. Η αρχική συνθήκη όπως είδαμε και παραπάνω εστίαζε στο συνολικό ποσό κεφαλαίου που ήταν απαραίτητο για να περιοριστεί ο συνήθης τραπεζικός κίνδυνος. Αντίθετα, σκοπός της Βασιλείας II είναι να ενισχύσει την ασφάλεια του οικονομικού συστήματος, δίνοντας έμφαση στον εσωτερικό έλεγχο των ίδιων των τραπεζών. Αν και η πρώτη συνθήκη παρείχε μόνο έναν τρόπο μέτρησης της βέλτιστης κεφαλαιακής απαίτησης για τράπεζες που λειτουργούσαν διεθνώς, η Βασιλεία II παρέχει στις διεθνείς τράπεζες ένα εξελιγμένο πλαίσιο, το οποίο αποτελείται όχι μόνο από απλές, αλλά και από περίπλοκες μεθοδολογίες για την μέτρηση του πιστωτικού και λειτουργικού κινδύνου, καθώς και του κινδύνου αγοράς. Η Επιτροπή πιστεύει ότι η Βασιλεία II έχει το πλεονέκτημα να αποτελεί μία βοήθεια εκεί όπου οι κεφαλαιακές απαιτήσεις συνδέονται άμεσα με τον κίνδυνο, θέτει το τραπεζικό σύστημα σε μία θέση πιο ασφαλή και πιο αποτελεσματική. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Νικόλαο Γκαργκάνα, Πρόεδρο της Τράπεζας της Ελλάδος, είναι γενικά αποδεκτό ότι ο σκοπός της εκτίμησης της χρηματοοικονομικής σταθερότητας ενός τραπεζικού ιδρύματος είναι να γίνει μία ανασκόπηση των κύριων πηγών κινδύνων και των τρωτών σημείων που είναι πιθανό να επηρεάσουν την σταθερότητα του οικονομικού τομέα, και να εκτιμηθεί η ικανότητά του να απορροφήσει τις επιπτώσεις των διαταραχών. 35

36 Στην Ελλάδα υπάρχουν τρία σώματα που είναι υπεύθυνα για την επιστασία του τραπεζικού συστήματος συνολικά: Η Τράπεζα της Ελλάδος ρυθμίζει και επιθεωρεί τα πιστωτικά ιδρύματα, καθώς και μερικά ιδρύματα, όπως πιστωτικές εταιρίες, εταιρίες leasing κ.λ.π. Επίσης έχει καθήκον να συμβάλλει στην γενική σταθερότητα του οικονομικού τομέα. Η Επιτροπή της Ελληνικής Κεφαλαιακής Αγοράς ρυθμίζει τις αγορές κεφαλαίου και επιθεωρεί τις εταιρίες επενδύσεων και τα συλλογικά επενδυτικά κεφάλαια. Τέλος, η προσφάτως ιδρυθείσα Επιτροπή για την Επιθεώρηση της Ιδιωτικής Ασφάλισης είναι υπεύθυνη για τις ασφαλιστικές εταιρίες. Η συνεργασία μεταξύ αυτών των εγχώριων σωμάτων είναι κρίσιμη για την επίτευξη της οικονομικής σταθερότητας. Τελευταία έχει υπογραφεί ένα μνημόνιο συνεργασίας ανάμεσα στην Τράπεζα της Ελλάδος και στην Επιτροπή Κεφαλαιακής Αγοράς, το οποίο θέτει τους πρακτικού διακανονισμούς για την συνεργασία τους. Οι τράπεζες στην Ελλάδα κυριαρχούν στον οικονομικό τομέα, αντιπροσωπεύοντας από άποψη ενεργητικού περίπου το 85% ολόκληρου του οικονομικού τομέα. Ο ίδιος ο τραπεζικός τομέας συγκεκριμένα, χαρακτηρίζεται από σχετικά υψηλή συγκέντρωση, με τις πέντε μεγαλύτερες τράπεζες να ελέγχουν το 65% των συνολικών στοιχείων ενεργητικού του τραπεζικού τομέα. Όσον αφορά την Βασιλεία II, είναι ακόμα δύσκολο να εκτιμηθεί η επίδρασή της στις συνολικές κεφαλαιακές απαιτήσεις για τον ελληνικό τραπεζικό τομέα. 36

37 4.2 ΝΕΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ & ΒΑΣΙΛΕΙΑ II Οι κανόνες για την επιβολή κεφαλαιακών απαιτήσεων στις τράπεζες στοχεύουν στην ενίσχυση της ικανότητας απορρόφησης ζημιών, σε περίπτωση που επέλθουν μη προβλέψιμοι κίνδυνοι, στους οποίους εκτίθενται οι τράπεζες με τη λειτουργία τους. Οι κανόνες για την επιβολή κεφαλαιακών απαιτήσεων έχουν διαμορφωθεί από την Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία. Το ισχύον σύστημα κανόνων της Επιτροπής της βασιλείας αναφορικά με την κεφαλαιακή επάρκεια των διεθνών τραπεζών διαμορφώθηκε σταδιακά από τον Ιούλιο του 1988, όταν δημοσιεύτηκε το Σύμφωνο της Βασιλείας για την κεφαλαιακή επάρκεια με τίτλο «Διεθνής Σύγκλιση της Κεφαλαιακής Μέτρησης και των Κεφαλαιακών Προτύπων» (International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards). Το κείμενο αυτό, το οποίο αφορούσε τον πιστωτικό κίνδυνο, τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε πολλές φορές στο παρελθόν με σημαντικότερη τροποποίηση εκείνη του 1996 προκειμένου να συμπεριληφθούν και οι κίνδυνοι αγοράς. Το Σύμφωνο της Βασιλείας για την Κεφαλαιακή Επάρκεια ξεπεράστηκε από τις εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα και έπαυσε να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται οι τράπεζες και για τον λόγο αυτό η Επιτροπή της Βασιλείας εξέδωσε στις 26 Ιουνίου 2004 το Νέο Σύμφωνο για την Κεφαλαιακή Επάρκεια όπως είδαμε και παραπάνω. Το νέο πλαίσιο προβλέπει μία προσέγγιση αρτιότερη και περισσότερο προσαρμοσμένη στη φύση των αναλαμβανόμενων κινδύνων, προάγοντας την ενισχυμένη διαχείριση του κινδύνου από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, πράγμα που θα συμβάλλει στη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, θα εμπνεύσει εμπιστοσύνη στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και θα ενισχύσει την προστασία του καταναλωτή. 37

38 Στο νέο πλαίσιο κεφαλαιακής επάρκειας προβλέπονται εναλλακτικές μέθοδοι υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων πιο ευαίσθητες ως προς τον κίνδυνο, επιτυγχάνοντας σύγκλιση μεταξύ του εποπτικού και του οικονομικού κεφαλαίου. Η Επιτροπή της Βασιλείας προτείνει ουσιαστικά δύο εναλλακτικές μεθόδους υπολογισμού των εποπτικών κεφαλαίων για τον υπολογισμό κεφαλαιακών απαιτήσεων: * Την τυποποιημένη προσέγγιση (standardized approach) και Την προσέγγιση της εσωτερικής διαβάθμισης (internal ratings based approach -IRB-) Η τελευταία παρέχει στις τράπεζες δύο εναλλακτικούς τρόπους υπολογισμού, ανάλογα με το βαθμό εξέλιξης των εσωτερικών τους συστημάτων διαβάθμισης κινδύνου: Τη θεμελιώδη μέθοδο (foundation approach) και Την προσέγγιση των Εσωτερικών Συστημάτων Διαβάθμισης. Σύμφωνα με την Τυποποιημένη Μέθοδο, η οποία προϋπήρχε στη Βασιλεία I και στη Βασιλεία II δέχεται μερικές τροποποιήσεις, προτείνεται η χρήση σταθμίσεων έναντι του κινδύνου από εξωτερικούς οίκους αξιολόγησης οι οποίοι θα πληρούν τα ελάχιστα κριτήρια που θα δοθούν από τη CEBS (Committee of European Banking Supervisors). Εια τον υπολογισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων χρειάζεται η κατάταξη των χρηματοδοτήσεων σε κατηγορίες, όπως είναι οι χρηματοδοτήσεις προς επιχειρήσεις, προς χώρες, προς τράπεζες, χρηματοδοτήσεις ιδίων κεφαλαίων και λιανική τράπεζα. Βασικό σημείο της προσέγγισης αυτής είναι ότι διαφοροποιείται ο συντελεστής στάθμισης της λιανικής τραπεζικής με εκείνον της χρηματοδότησης μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Η προσέγγιση των Εσωτερικών Συστημάτων Διαβάθμισης χωρίζεται σε δύο επιμέρους μεθοδολογίες, τη Θεμελιώδη και την Εξελιγμένη, επιτρέπει στα πιστωτικά ιδρύματα να χρησιμοποιούν εσωτερικές εκτιμήσεις για τον κίνδυνο και αποτελεί το πιο πολύπλοκο μέρος της Βασιλείας II. Τα συστήματα Εσωτερικών Συστημάτων Διαβάθμισης μπορούν να χρησιμοποιήσουν διάφορες τεχνικές για την κατανομή των πιστούχων σε βαθμίδες κινδύνου. Οι τεχνικές αναφέρονται στα εμπειρικά, ποσοτικά 38

39 και μικτά συστήματα διαβάθμισης και η επιλογή του καταλληλότερου συστήματος εξαρτάται από τα διαθέσιμα στοιχεία και την τεχνογνωσία κάθε τράπεζας. Η μεθοδολογία ανάπτυξης υποδειγμάτων για τα συστήματα διαβάθμισης πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένα στάδια ανάπτυξης επαρκώς τεκμηριωμένα όπως η επιλογή των δεδομένων, ο προσδιορισμός του υποδείγματος, η εκτίμηση των παραμέτρων, η ποιοτική και ποσοτική επικύρωση και η εξαγωγή συμπερασμάτων, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η διαφάνεια του υποδείγματος. Άλλωστε, οι συγκρίσεις μεταξύ των μεθόδων δείχνουν ότι η διαφορά στην ακρίβεια της ταξινόμησης των διαφορετικών μεθόδων είναι λιγότερο σημαντική από τα λάθη που μπορεί να προκόψουν από μία μη σωστή δειγματοληψία. Με το νέο πλαίσιο εκφράζεται πλέον η ανάγκη να μοντελοποιηθεί ο κίνδυνος όχι κάθε δανείου χωριστά, αλλά των χαρτοφυλακίων των καταναλωτικών δανείων, αλλαγή η οποία οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι δανειστές δεν θέλουν απλά να προβλέπουν τον κίνδυνο, αλλά κυρίως να βελτιστοποιήσουν τις αποφάσεις που σχετίζονται με τους πελάτες τους ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΕΠΑΡΚΕΙΑ & ΤΟ ΝΕΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη από ακαδημαϊκούς καθηγητές, τα τελευταία χρόνια σημαντικές διαρθρωτικές μεταβολές συνέβαλαν στη δημιουργία ενός νέου πλαισίου χρηματοοικονομικών κανόνων και λειτουργίας των πιστωτικών ιδρυμάτων. Η νομισματική ενοποίηση, η απελευθέρωση των χρηματαγορών, οι διεθνείς τραπεζικοί κανονισμοί, οι εποπτικές αλλαγές, η ανάπτυξη της τεχνολογίας, είναι μερικοί από τους παράγοντες που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την διαμόρφωση μιας νέας ευρωπαϊκής χρηματοοικονομικής λογικής. 39

40 Οι αλλαγές που συντελέστηκαν και οι μεταρρυθμίσεις που θα εξακολουθούν να υφίστανται στο άμεσο μέλλον, έχουν επιπτώσεις που εκτείνονται όχι μόνο στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αλλά στο σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας. Η επιτυχία της ομαλής οικονομικής λειτουργίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εμπιστοσύνη των καταναλωτών προς τους τραπεζικούς οργανισμούς, ο παραδοσιακός ρόλος των οποίων συνίσταται στη μεταφορά κεφαλαίων από τις πλεονασματικές προς τις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες, στη διαμεσολάβηση δηλαδή ανάμεσα σε πιστωτές και πιστούχους και στη διοχέτευση των αποταμιευτικών πόρων της οικονομίας προς τις επενδύσεις εκείνες με τη μεγαλύτερη αναμενόμενη απόδοση. Οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις των εποπτικών αρχών έχουν ως κεντρικό άξονα την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού κυρίως μέσα από την εξασφάλιση της σταθερότητας του τραπεζικού συστήματος. Σημαντικές αδυναμίες όπως η ασύμμετρη πληροφόρηση και η δυνητική εκμετάλλευση των καταναλωτών, η ανάληψη των υπέρμετρων κινδύνων από τις τράπεζες, καθώς επίσης η πολυπλοκότητα των συναλλαγών, η αδιαφάνεια και ο ιδιωτικός χαρακτήρας των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων καθιστούν αναγκαία την τραπεζική εποπτεία. Δεν θα πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι οι τράπεζες λειτουργούν με σκοπό την αριστοποίηση του κέρδους. Οι καταθέσεις των οικονομικών μονάδων, νοικοκυριών και επιχειρήσεων, επενδύονται σε χρηματοοικονομικά προϊόντα με σκοπό την αύξηση των λειτουργικών εσόδων και της κερδοφορίας των τραπεζών μέσα από την απόκτηση υψηλών αποδόσεων. Η επίτευξη όμως της προσδοκώμενης απόδοσης δεν πραγματοποιείται χωρίς την ανάληψη αντίστοιχων κινδύνων και κατά συνέπεια χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κόστος που ενδεχομένως να προκόψει μέσα από μια διατραπεζική κρίση. Τα πιστωτικά ιδρύματα λοιπόν θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι διαθέτουν κεφάλαια τα οποία επαρκούν για τους κινδύνους τους οποίους έχουν αναλάβει ή θα αναλάβουν μελλοντικά. Η ύπαρξη ενδεχόμενης αφερεγγυότητας σε συνδυασμό με τη μη αξιόπιστη και ασύμμετρη πληροφόρηση καθιστά τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις επιθυμητές από το κοινό, πολύ περισσότερο από το αν γνώριζαν οι καταναλωτές ότι ο 40

41 εποπτικός έλεγχος δεν διατίθεται ελεύθερα καθώς οι τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να μετακυλήσουν το κόστος της εποπτείας στις τιμές των προϊόντων τους. 4.3 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ Όπως είδαμε και παραπάνω η διαχείριση κινδύνου στα τραπεζικά ιδρύματα είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Έτσι στο θέμα της διαχείρισης κινδύνων στρέφουν την προσοχή τους, όπως είναι φυσιολογικό, όλες οι εμπορικές τράπεζες ώστε να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις που θα προκύψουν από την αναθεώρηση των κανόνων της Επιτροπής Βασιλείας. Η μετάβαση στο νέο καθεστώς απαιτεί εκ μέρους των τραπεζών την ανάπτυξη συστημάτων ελέγχου υψηλής ποιότητας για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των κινδύνων που αναλαμβάνουν. Το ζήτημα αυτό συνδέεται άμεσα με το υπό διαμόρφωση αυστηρότερο πλαίσιο για την κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυμάτων που επεξεργάζεται η ίδια επιτροπή και στο οποίο θα πρέπει να προσαρμοστούν οι τράπεζες. Χαρακτηριστικό της έμφασης που δίνουν τα πιστωτικά ιδρύματα στο θέμα της διαχείρισης των κινδύνων είναι το γεγονός ότι στις ετήσιες εκθέσεις τους για το 2001 αφιερώνουν για πρώτη φορά ξεχωριστό κεφάλαιο. Ειδικότερα οι τράπεζες που είναι προσανατολισμένες στο retail φαίνεται ότι αντιμετωπίζουν και τις μεγαλύτερες δυσκολίες μετάβασης και προσαρμογής στο νέο καθεστώς. Ο απώτερος σκοπός της διαχείρισης κινδύνου είναι να διευκολυνθεί μία συνεπής εφαρμογή της επιχειρηματικής πολιτικής και της πολιτικής κινδύνου. Οι κλασσικές πρακτικές σε σχέση με τον κίνδυνο περιλαμβάνουν τον ορισμό των ορίων, με την ταυτόχρονη εξασφάλιση ότι οι επιχειρήσεις θα παραμένουν κερδοφόρες. Οι σύγχρονες πρακτικές, περιλαμβάνουν τον ορισμό των ορίων, με βάση οικονομικά μεγέθη κινδύνων, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα τις καλύτερα προσαρμοσμένες στον κίνδυνο επιδόσεις. Και στις δύο περιπτώσεις, ο στόχος παραμένει η ενίσχυση ης σχέσης κινδύνου - απόδοσης των συναλλαγών και του χαρτοφυλακίου της τράπεζας. 41

42 Η βασική διαφορά είναι η εφαρμογή του τρόπου μέτρησης των κινδύνων. Οι κίνδυνοι είναι αόρατες και απροσδιόριστες αβεβαιότητες, οι οποίες είναι πιθανόν να υλοποιηθούν σε μελλοντικές ζημίες, ενώ τα κέρδη είναι ένα στάνταρ αποτέλεσμα των συστημάτων αναφοράς, σύμφωνα με τα καθιερωμένα λογιστικά πρότυπα. Τέτοιες διαφορές δημιουργούν. Ο χαρακτηρισμός του προφίλ κινδύνου - απόδοσης των συναλλαγών και των χαρτοφυλακίων είναι βασικός για την εφαρμογή διαδικασιών που είναι οδηγούμενες από τον κίνδυνο. Η καινοτομία των νέων πρακτικών είναι ότι εισάγουν νέους τρόπους μέτρησης στις διαδικασίες διαχείρισης κινδύνου, εμπλουτίζοντάς τις και σταθμίζοντάς τις με mo ισορροπημένες απόψεις της σχέσης κερδοφορίας και κινδύνων. Εκτός από το κόστος δημιουργίας και διατήρησης συστημάτων αξιολόγησης των πελατών τους και παρακολούθησης του κάθε αντισυμβαλλόμενου και των εσωτερικών διαδικασιών, οι τράπεζες θα επωμισθούν και τη δαπάνη που θα προκόψει από τη δέσμευση εποπτικών κεφαλαίων, κάτι που δεν αποκλείεται να προκαλέσει εμπόδια στην ανάπτυξή τους. Για την κάλυψη από τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν, οι τράπεζες χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των πελατών τους (credit scoring) για την καταναλωτική πίστη και τα δάνεια προς μικρές επιχειρήσεις, ανεξάρτητες εκτιμήσεις των εγγυήσεων στη στεγαστική πίστη και πλήρη χρηματοοικονομική ανάλυση στα δάνεια προς μικρομεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις. To credit scoring που αφορά την καταναλωτική πίστη βασίζεται σε πληροφορίες που εμπεριέχονται σε ξεχωριστές βάσεις δεδομένων για καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες. Οι βάσεις αυτές έχουν δημιουργηθεί από την ιδία γνώση της κάθε τράπεζας. Προς την ίδια κατεύθυνση χρησιμοποιούν τις αρνητικές πληροφορίες που έχει ο Τειρεσίας και οι οποίες σχετίζονται με το αν ο πελάτης κατά το παρελθόν είχε προβλήματα στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών του. Με τη λειτουργία του Γραφείου Πίστης, η οποία όμως συνεχώς καθυστερεί, οι τράπεζες θα είναι σε θέση να αξιολογούν καλύτερα την πιστοληπτική ικανότητα των πελατών τους. 42

43 4.4 ΒΑΣΙΛΕΙΑ II ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Μετά την καταναλωτική και την στεγαστική πίστη, οι τράπεζες καλούνται να αξιοποιήσουν τη νέα ανεξερεύνητη περιοχή της χρηματοδότησης μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων. Οι νέοι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας που επιβάλλει σε όλες τις τράπεζες η Επιτροπή της Βασιλείας II δημιουργούν ένα νέο ευνοϊκότερο πλαίσιο χρηματοδότησης των μικρομεσαίων. Η αλήθεια είναι πως το νέο σύστημα υπολογισμού του πιστωτικού κινδύνου για τις τράπεζες είναι ιδιαίτερα περίπλοκο. Όσο μεγαλύτερος είναι ο πιστωτικός κίνδυνος τόσο περισσότερα κεφάλαια πρέπει να δεσμεύουν οι τράπεζες. Η διατήρηση των επιτοκίων και του περιθωρίου επιτοκίου στην Ελλάδα σε επίπεδο υψηλότερο απ ότι στην ζώνη του ευρώ έχει τροφοδοτήσει έναν έντονο πολλές φορές δημόσιο διάλογο πάνω στο θέμα αυτό, καθώς συνεπάγεται: Υψηλότερο κόστος τραπεζικής διαμεσολάβησης σε σχέση με το μέσο όρο στη νομισματική ένωση Με πιθανές επιπτώσεις στις καταναλωτικές και επενδυτικές αποφάσεις των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων και κατ επέκταση στην οικονομική ανάπτυξη, ενδεχομένως δε και στη διανομή του εισοδήματος. Στον δημόσιο διάλογο που βρίσκεται σε εξέλιξη έρχεται να προστεθεί και ο σοβαρός προβληματισμός που προκύπτει από τις επιπτώσεις της εφαρμογής του συμφώνου της Βασιλείας II τόσο στις ίδιες τις τράπεζες όσο και στους πελάτες τους και ιδιαίτερα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες και αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων στην χώρα μας. Η συζήτηση για τις επιπτώσεις των αρχών της Βασιλείας II συμπίπτει χρονικά με δύο πολύ σημαντικές εξελίξεις στη χώρα μας. Η πρώτη θετική εξέλιξη αφορά τη σημαντική στροφή που κάνει τα τελευταία χρόνια το εγχώριο τραπεζικό σύστημα προς τις ΜΜΕ, οι οποίες αποτελούν μια αγορά πελατών. Η δεύτερη θετική εξέλιξη αφορά την προσπάθεια που καταβάλλει η Πολιτεία μέσω του ΤΕΜΠΕ, του επενδυτικού νόμου και της αξιοποίησης των πόρων του Κ.Π.Σ. για την περαιτέρω ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. (Μίχαλος, 2007). 43

44 ότι: Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών (Ε.Β.Ε.Α.) αναγνωρίζει S Το εγχώριο τραπεζικό σύστημα χορηγεί πλέον περισσότερα από νέα δάνεια τον μήνα σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις ν' Το 60% των νέων εκταμιεύσεων δανείων προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις δίδεται πλέον μόνο με τις προσωπικές εγγυήσεις των επιχειρηματιών / Ένας σημαντικός αριθμός των νέων δανείων δίδονται σε δύο με τρεις ημέρες από την ημέρα αίτησης του πελάτη. Το Ε.Β.Ε.Α. πιστεύει ότι το εγχώριο τραπεζικό σύστημα οφείλει να βελτιώσει ακόμα περισσότερο τις παρεχόμενες υπηρεσίες προς τη μεγάλη αγορά των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα: 4 Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν ανάγκη από πρόσβαση σε ολοκληρωμένες υπηρεσίες πληρωμών, εισαγωγών και εξαγωγών, διαχείρισης του ταμείου της επιχείρησης, ασφάλισης, leasing, factoring κ.λ.π. Είναι ανάγκη, λοιπόν, αυτές οι υπηρεσίες να «πακετοποιηθούν» και να δημιουργηθούν σχήματα επιβράβευσης της αφοσίωσης των πελατών. I Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις χρειάζονται πρόσθετες υπηρεσίες για την παροχή συμβουλών σχετικά με τις λειτουργίες και την ανάπτυξή τους. Οι δε τράπεζες οφείλουν να υπερβούν τον παραδοσιακό ρόλο τους και να επιχειρήσουν να καλύψουν αυτό το κενό, με αμοιβαίο όφελος τόσο των ίδιων όσο και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. 4 Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν ανάγκη για αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας στις σχέσεις τους με τις τράπεζες προκειμένου να μειώσουν το λειτουργικό τους κόστος και να εκτελούν όλες τις συναλλαγές τους από τον χώρο εργασίας τους. 44

45 4.4.1 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Το ζήτημα της χρηματοδότησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων αποτελούσε αντικείμενο έντονης κριτικής των αρχικών συμβουλευτικών κειμένων της Επιτροπής της Βασιλείας. Η κριτική εστίαζε στο υψηλό κόστος χρηματοδότησης που συνεπάγεται το νέο Σύμφωνο για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεδομένου ότι αφενός απούσιαζε η εξωτερική αξιολόγηση στις περισσότερες περιπτώσεις των MME και αφετέρου η στατιστική εκτίμηση της πιθανότητας αδυναμίας εκπλήρωσης του αντισυμβαλλόμενου δεν υπολογίζεται εύκολα λόγω απουσίας αναγκαίων στοιχείων. Κατά συνέπεια οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες να διατηρούν υψηλές κεφαλαιακές υποχρεώσεις έναντι των συγκεκριμένων ανοιγμάτων. Ειδικές έρευνες κατέδειξαν ότι η υψηλή διασπορά αυτών των απαιτήσεων συμβάλλει στη μείωση του πιστωτικού κινδύνου και κατά συνέπεια και στο κόστος των ιδίων κεφαλαίων. Άλλωστε οι MME συγκροτούν τη ραχοκοκαλιά της Ευρωπαϊκής οικονομίας (το 99% των επιχειρήσεων που εδρεύουν στην ΕΕ των 27 είναι Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις), καθώς επίσης αυτές ακριβώς οι επιχειρήσεις εξαρτώνται περισσότερο από την τραπεζική χρηματοδότηση. Αυτός είναι ο λόγος που η Ευρωπαϊκή Ένωση διαμόρφωσε ένα ειδικό, περισσότερο ευνοϊκό πλαίσιο, για τη στάθμιση των χορηγήσεων έναντι των MME τόσο στην τυποποιημένη μέθοδο όσο και στη μέθοδο των εσωτερικών διαβαθμίσεων. Στην τυποποιημένη μέθοδο οι συντελεστές κινδύνου προσδιορίζονται ανάλογα με τη διαβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας του αντισυμβαλλόμενου. Όσον αφορά τη μεταχείριση των ανοιγμάτων προς MME στην τυποποιημένη μέθοδο πρέπει να επισημανθεί ότι εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη συμπερίληψή τους στη κατηγορία ανοιγμάτων λιανικής τραπεζικής θα σταθμίζονται με συντελεστή κινδύνου 75% αντί του 100% που ισχύει σήμερα. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται μείωση του κόστους ιδίων κεφαλαίων για τις τράπεζες. Δηλαδή ο δανεισμός μπορεί να γίνει φθηνότερος για τις αξιόπιστες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Τα κριτήρια για να συμπεριληφθεί ένα άνοιγμα στο 45

46 χαρτοφυλάκιο λιανικής τραπεζικής είναι πρώτα από όλα η ιδιότητα του πελάτη (φυσικό πρόσωπο ή μικρές επιχειρήσεις), τα χαρακτηριστικά του προϊόντος που παράγει (προσωπικά και καταναλωτικά δάνεια, πιστωτικές ευχέρειες κ.λ.π.), η διασπορά χαρτοφυλακίου (granularity), και φυσικά το ύψος ανοίγματος (δεν πρέπει να υπερβαίνει το 1 εκατ. Ευρώ). (Κώνστας, 2007). Η απάντηση στο ερώτημα που κυριαρχεί αν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις ωφελούνται ή ζημιώνονται από την εφαρμογή των αρχών της Βασιλείας II είναι ότι η εφαρμογή των αρχών της Βασιλείας II αποτελεί μια σημαντική ευκαιρία για να ωφεληθούν οι ΜΜΕ. Γιατί έχει αποφασισθεί ότι οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν στη κατηγορία δανείων λιανικής και όχι επιχειρηματικής Τραπεζικής. Η ουσία του πλεονεκτήματος είναι ότι η αξιολόγηση του πιστωτικού κινδύνου θα κρίνεται βάσει της συνολικής εικόνας του κλάδου μικρών επιχειρήσεων αποφεύγοντας τη «σε βάθος ανάκριση» καθεμίας περίπτωσης, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Επιπλέον, τα δάνεια λιανικής τραπεζικής έχουν μικρότερους συντελεστές επιβάρυνσης σε ό,τι αφορά την απαιτούμενη κεφαλαιακή επάρκεια, κάτι το οποίο σημαίνει ότι ανάμεσα σε δύο επιχειρηματικά δάνεια ιδίου πιστωτικού ρίσκου εκείνο που θα καταταγεί στην κατηγορία λιανικής τραπεζικής θα δημιουργεί μικρότερες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας. Συνεπάγεται, λοιπόν, ότι οι τράπεζες έχουν περισσότερους λόγους για να επιτείνουν τη στρατηγική τους των μικρών επιχειρήσεων με ευνοϊκότερους όρους, με ταχύτερες διαδικασίες, με καλύτερα προϊόντα και με στόχο και σκοπό να αυξήσουν το μερίδιό τους στη μεγάλη αγορά των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στη χώρα μας. (Μίχαλος, 2007). Επιπλέον το πρακτικό αποτέλεσμα του συνδυασμού της αξιολόγησης πιστωτικού κινδύνου με στατιστικές μεθόδους, αλλά και της σύνδεσης τους με την τιμολόγηση των δανείων θα είναι πολύ θετικό για τη μικρή επιχείρηση. Στο παρελθόν τα μικρά επιτόκια αφορούσαν τις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Στο άμεσο μέλλον αυτό θα διαφοροποιηθεί, μιας και το χαμηλό επιτόκιο θα είναι συνάρτηση της καλής εικόνας της επιχείρησης ανεξάρτητα από το μέγεθος της. Αν θέλουμε να ενισχύσουμε την ανάπτυξη θα πρέπει να δημιουργήσουμε ένα θεσμικό πλαίσιο που να ευνοεί τόσο τις τράπεζες, όσο και τους τελικούς τους πελάτες. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε μια δίκαια και ορθολογική πρόσβαση σε θέματα δανειοδοτήσεων, όχι μόνο επειδή ο δανεισμός βοηθά τις μικρομεσαίες 46

47 επιχειρήσεις να αναπτυχθούν, αλλά κυρίως επειδή οι μικρές επιχειρήσεις βοηθούν την οικονομία να αναπτυχθεί ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ ΧΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Η αυξημένη, ως προς τον πιστωτικό κίνδυνο, ευαισθησία των νέων μεθόδων, ιδιαίτερα δε, της μεθόδου των εσωτερικών διαβαθμίσεων, θα έχει ως αποτέλεσμα τη διαφοροποίηση του κόστους του τραπεζικού δανεισμού ανάλογα με την φερεγγυότητα του αντισυμβαλλόμενου, και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συναλλαγής, καθώς επίσης και το βέλτιστο σχηματισμό προβλέψεων έναντι επισφαλών απαιτήσεων των τραπεζών. Το νέο πλαίσιο θα επιτρέπει στις τράπεζες να τιμολογούν τα δανειακά προϊόντα τους με ορθολογικότερο τρόπο, γεγονός που μεταφράζεται σε μείωση του κόστους τραπεζικού δανεισμού για του φερέγγυους πελάτες. Πράγματι, οι μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί το τελευταίο χρονικό διάστημα, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, καταδεικνύουν πως οι επιπτώσεις στον πελάτη λιανικής των τραπεζών θα είναι θετικές ως προς τα επιτόκια, καθώς εκτιμάται ότι μπορεί να υπάρξει μείωση από μία έως και τρεις ποσοστιαίες μονάδες βάσης. 47

48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 5.1 Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΙΟΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ναμφισβήτητα τον τελευταίο χρόνο το παγκόσμιο ενδιαφέρον περιστρέφεται γύρω από μια έντονη χρηματοοικονομική κρίση. Προ τετραετίας και συγκεκριμένα τον Αύγουστο του 2007 κάποιοι μίλησαν για μία πιστωτική «δυσλειτουργία» στην αμερικανική οικονομία. Από τα τέλη του 2008 και έχοντας ως δεδομένο τις εξελίξεις των αγορών ο όρος «κρίση» στην παγκόσμια οικονομία επιβεβαιώνεται και καθιερώνεται για να περιγράφει το σύνολο των επιπτώσεων μιας εκτεταμένης ύφεσης στην επιχειρηματική και γενικότερα οικονομική κοινότητα. Από το γενικευμένο δυσμενές κλίμα δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη η χώρα μας, καθώς από τον Σεπτέμβριο του 2008 και σταδιακά μέχρι και σήμερα η ελληνική πραγματικότητα βρίσκεται κάτω από ένα πέπλο έντονου προβληματισμού και ανησυχίας εξαιτίας μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομικής κρίσης που έχει χαρακτηριστεί -δικαίως με βάση τα νούμερα και την διάρκεια- ως η χειρότερη των τελευταίων 70 ετών. Μιας κρίσης της οποίας τα αίτια δεν έγιναν αντιληπτά από μία σημαντική μερίδα της ελληνικής κοινωνίας που δεν έχουν τα ερεθίσματα και το ενδιαφέρον να την κατανοήσουν και να την αναλύσουν, κινούμενοι με γνώμονα την «ευημερία» της καθημερινής τους ζωής. Η ψευδαίσθηση της οικονομικής ασφάλειας που έπνεε πάνω από την ελληνική οικονομία κλονίστηκε το φθινόπωρο του 2008 με τα MME να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση ενός κλίματος ανησυχίας προβάλλοντας τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες που παρατηρούνται διεθνώς, άλλοτε με την 48