ΚΑΜΠΕΡΗ ΕΛΕΝΗ-ΑΝΝΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κος ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ: ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΜΠΕΡΗ ΕΛΕΝΗ-ΑΝΝΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κος ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ: ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΘΗΝΑ 2008

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 Πρόλογος... 4 Προσέγγιση των ελευθεριών της επιστήµης, της έρευνας και της διδασκαλίας ως ατοµικά δικαιώµατα του καθενός... 5 Α. ελευθερία της επιστήµης... 5 Β. Ελευθερία της έρευνας... 6 Γ. Ελευθερία της διδασκαλίας... 6 Φορείς των παραπάνω ελευθεριών είναι:... 7 Περιορισµοί των ελευθεριών... 7 Εννοιολογικός προσδιορισµός της ακαδηµαϊκής ελευθερίας... 8 Η ακαδηµαϊκή ελευθερία στο πλαίσιο του αυτοδιοικούµενου πανεπιστηµίου... 9 Α)η ανώτατη εκπαίδευση... 9 Ζήτηµα 1 ο... 9 θεωρούνται όµως και τα τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα ισότιµα µε τα Α.Ε.Ι.;... 9 Ζήτηµα 2 ο τα ιδιωτικά κρατικά πανεπιστήµια που λειτουργούν νόµιµα σε ένα άλλο κράτος µέλος της Κοινότητας έχουν δικαίωµα εγκατάστασης και λειτουργίας στην χώρα µας; Ζήτηµα 3 ο Μπορούν τα να ιδρυθούν Α.Ε.Ι. ως νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου;.. 11 Β.Η πανεπιστηµιακή αυτοδιοίκηση ως εγγύηση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας Τι σηµαίνει αυτοδιοίκηση;

3 Γ. Φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας Ακαδηµαϊκή ελευθερία του διδακτικού προσωπικού Ακαδηµαϊκή ελευθερία των φοιτητών Οι φοιτητικοί σύλλογοι Το πανεπιστηµιακό άσυλο Περιορισµοί της ακαδηµαϊκής ελευθερίας Περιορισµός 1 ος Από το καθήκον υπακοής ος περιορισµός ος περιορισµός Καταχρηστική άσκηση δικαιώµατος Ακαδηµαϊκή ελευθερία και πολιτική Περίληψη Βιβλιογραφία:

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ακαδηµαϊκή ελευθερία και η οργάνωση των Πανεπιστηµίων έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις όχι µόνο µε τον ν. 1268/1982 ο οποίος θεσπίστηκε λίγο µετά από την διδακτορία, όπου οι µνήµες ήταν ακόµη νωπές αλλά προκαλούν και σήµερα. Κατά το έτος 2007 το θέµα επανήλθε έντονα στο προσκήνιο, λόγω των συζητήσεων στην Βουλή για την αναθεώρηση του άρθρου 16. Στα πλαίσια αυτά θα εξεταστεί στην παρούσα έρευνα ποιο είναι το περιεχόµενο της ακαδηµαϊκής ελευθερίας και κατά πόσο βρίσκει έκφραση στις µέρες µας. Πρόλογος Το άρθρο 16 του Συντάγµατος ορίζει το ατοµικό δικαίωµα στην τέχνη, στην παιδεία και στον αθλητισµό. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία κατοχυρώνεται και προστατεύεται στο σύνταγµα στο άρθρο 16 παράγραφος 1 «η τέχνη και η επιστήµη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του κράτους. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον υπακοής στο σύνταγµα». Η ακαδηµαϊκή ελευθερία δεν είναι παρά η ίδια η επιστηµονική έρευνα που συνδέεται µε τη διδασκαλία στο πλαίσιο του αυτοδιοικούµενου πανεπιστηµίου. Σε συνάρτηση µε τα προαναφερόµενα κρίνεται αναγκαίο να διερευνηθούν πρώτα οι έννοιες της επιστήµης, έρευνας, διδασκαλίας ως ατοµικά δικαιώµατα του κάθε ανθρώπου. Έπειτα θα προσεγγίσουµε την έννοια του Πανεπιστηµίου και µάλιστα του αυτοδιοικούµενου, µέσα στο οποίο αναπτύσσεται και βρίσκει έκφραση η ακαδηµαϊκή ελευθερία στη συνέχεια θα αναφερθεί η ακαδηµαϊκή ελευθερία, το περιεχόµενό της, οι φορείς της και οι περιορισµοί της. Στο τέλος θα γίνει λόγος για την µεγάλη σηµασία της ανεξαρτησίας της ακαδηµαϊκής ελευθερίας από την πολιτική. 4

5 Προσέγγιση των ελευθεριών της επιστήµης, της έρευνας και της διδασκαλίας ως ατοµικά δικαιώµατα του καθενός. Α. ελευθερία της επιστήµης Η Επιστήµη είναι η αναζήτηση, ανάπτυξη και αξιοποίηση της γνώσης, γνώσης όµως τέλειας, ακριβούς και ολοκληρωµένης, χωρίς θεµατικούς περιορισµούς. Στην κατά το σύνταγµα έννοια της επιστήµης περιλαµβάνεται οπωσδήποτε και η αµφισβήτηση κυρίαρχων επιστηµονικών απόψεων ή θεωριών και η τυχόν ανάπτυξη εναλλακτικών εκδοχών για την επιστήµη. Επιπλέον, γίνεται δεκτό ότι η ελευθερία της επιστήµης καλύπτει οτιδήποτε µπορεί, σύµφωνα µε τη µορφή και το περιεχόµενό του, να θεωρηθεί ως σοβαρή και προγραµµατισµένη προσπάθεια εξεύρεσης της αλήθειας. Περιεχόµενο της ελευθερίας της επιστήµης. Καταρχήν περιλαµβάνει την ελευθερία επιλογής και ενασχόλησης µε οποιαδήποτε επιστήµη και επιστηµονικό θέµα. Το κράτος δεν µπορεί να απαγορεύσει καµία επιστήµη, ούτε να δηµιουργήσει µονοπώλιο ενασχόλησης µε επιστήµη υπέρ αυτού η υπέρ οποιασδήποτε µεµονωµένης οµάδας. Ωστόσο η επαγγελµατική ενασχόληση µε την επιστήµη µπορεί να προϋποθέτει προσόντα η απόκτηση των οποίων πρέπει να είναι ανοικτή προς όλους, εφόσον έχουν κατάλληλες διανοητικές τάσεις και δυνάµεις. Ακόµη, συνάγεται η απαγόρευση εξαναγκασµού της επιστηµονικής εργασίας,πρακτική που αφορά κυρίως ολοκληρωτικά καθεστώτα. Έπειτα η ελευθερία της επιστήµης περιλαµβάνει την ελευθερία επιστηµονικής γνώµης δηλαδή την ελευθερία διαµορφώσεως, διατηρήσεως, εκφράσεως ή διαδόσεως µιας επιστηµονικής γνώµης και θετικής ή αρνητικής αντιδράσεως σε αυτή. Εποµένως δεν µπορεί να γίνεται οποιοσδήποτε έλεγχος σε κάποια επιστηµονική γνώµη και δεν απαιτείται άδεια προφορικής η γραπτής εκφράσεως. Έτσι απαγορεύεται η θέσπιση εγκληµάτων γνώµης. Ακόµη φορείς της δηµόσιας εξουσίας δεν µπορούν να εφαρµόσουν δυσµενείς επιπτώσεις σε µια οποιαδήποτε επιστηµονική γνώµη. Όσον αφορά την σχέση πολιτικής και επιστήµης, η επιστήµη δεν είναι ουδέτερη από την πολιτική, διότι µια τέτοια ενασχόληση του ανθρώπινου πνεύµατος δεν µπορεί να είναι αµέτοχη στην διαδικασία διοικήσεως των 5

6 κοινών και ασκήσεως εξουσίας, που αποτελούν τον πυρήνα της πολιτικής. Αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι η πολιτική ιδεολογία και κατεύθυνση του επιστήµονα πρέπει να καθορίζει τα ερευνητικά πορίσµατά του. Η στρατευµένη επιστήµη παύει να είναι επιστήµη και γίνεται προκαθορισµένη κοµµατική προπαγάνδα. Β. Ελευθερία της έρευνας Η ελευθερία της έρευνας ως βασική έκφανση και συνιστώσα της ελευθερίας της επιστήµης, θεµελιώνει ατοµικό δικαίωµα του ερευνητή να αξιώνει από το κράτος τη µη επέµβασή του στη διαδικασία του ερευνητικού έργου. Αντικείµενο της έρευνας µπορεί να είναι οτιδήποτε, δεν υπάρχουν απαραβίαστα επιστηµονικά δόγµατα. Ο κάθε ερευνητής έχει την ελευθερία να επιλέξει το αντικείµενο και την µέθοδο της έρευνας. Στην επιλογή του ερευνητικού πεδίου δεν επιτρέπεται το κράτος να επιβάλλει Στεγανούς χώρους όπου η έρευνα απαγορεύεται. Αντίθετα το κράτος έχει καθήκον εκ του συντάγµατος να ενθαρρύνει την έρευνα και να διευκολύνει τον ερευνητή. όµως τίθενται και περιορισµοί,έτσι ο ερευνητής δεν έχει πρόσβαση σε δηµόσια πράγµατα η στοιχεία που δεν είναι γενικώς προσιτά στο κοινό για λόγους σχετικούς µε το δηµόσιο συµφέρον, θέµατα εθνικής ασφάλειας ή επειδή αποτελούν ιδιωτική περιουσία(εναπόκειται στη θέληση του ιδιώτη αν θα επιτρέψει την έρευνα). Αντίστοιχοι περιορισµοί υπάρχουν και στην µέθοδο, όπου δεν µπορούν να εφαρµοστούν µέθοδοι που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ή βλάπτουν το περιβάλλον. Η ελευθερία της έρευνας συµπεριλαµβάνει και την ελευθερία ανακοινώσεως,δηµοσιεύσεως και γενικά διαδόσεως των ερευνητικών πορισµάτων. Η ανακοίνωση µπορεί να γίνεται σε επιστηµονικά συνέδρια ή και σε οµιλίες προς το κοινό σε συνεντεύξεις σε δηµοσιογράφους, σε ραδιοφωνική η σε ανοικτή συζήτηση. Τέλος, στο περιεχόµενο της ελευθερίας της επιστήµης και της έρευνας πρέπει να συµπεριληφθεί και η αρνητική τους διάσταση, δηλαδή το δικαίωµα του ερευνητή να τηρήσει απόρρητα τα συµπεράσµατα των ερευνών του, αποφεύγοντας να δηµοσιοποιήσει όχι µόνο τα πορίσµατα αλλά και τις πηγές του. Γ. Ελευθερία της διδασκαλίας Είναι η διδασκαλία οποιασδήποτε επιστηµονικής απόψεως κατά τρόπο παιδαγωγικό, χωρίς δυσµενείς συνέπειες για τον διδάσκοντα. Πλέον, θεωρείται αντισυνταγµατική η απαγόρευση διδασκαλίας επιστηµονικής θεωρίας. Στο παρελθόν είχε τεθεί παρόµοιο θέµα µε την απαγόρευση διδασκαλίας της εξελικτικής θεωρίας. 6

7 η ελευθερία της διδασκαλίας περιλαµβάνει και ελευθερία καθορισµού των συνθηκών της διδασκαλίας,όπως ο χρόνος,ο χώρος,το ακροατήριο και τα θέµατα. Στο πλαίσιο βέβαια ης πανεπιστηµιακής διδασκαλίας, τα δεδοµένα οργανωτικά πλαίσια του προγράµµατος σπουδών και των διαθέσιµων χώρων επιβάλλουν σηµαντικούς περιορισµούς. Φορείς των παραπάνω ελευθεριών είναι: Φυσικά ή νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, ηµεδαποί και αλλοδαποί, ανεξάρτητα µε το εάν ασκούν έρευνα εντός ή εκτός των πανεπιστηµίων, στον δηµόσιο ή ιδιωτικό χώρο. Φορείς του δικαιώµατος είναι ακόµη όλοι οι πανεπιστηµιακοί δάσκαλοι ανεξάρτητα από την βαθµίδα τους. Περιορισµοί των ελευθεριών Αρχικά η ελευθερία της επιστήµης δεν καθιστά τον επιστήµονα «εκτός νόµου», αλλά υπόκεινται στους γενικώς ισχύον δίκαιο. Η ελευθερία της επιστήµης δεν δίνει στον επιστήµονα το δικαίωµα να διαπράττει π.χ. περιύβριση αρχής και συµβόλων, εσχάτη προδοσία. Ο επιστηµονικός ερευνητής δεν δικαιούται, επικαλούµενος την ελευθερία επιστηµονικής έρευνας, να εφαρµόζει µεθόδους και πειράµατα που προσβάλλουν την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια ή να διακινδυνεύουν την ατοµική και δηµόσια υγεία. Έτσι η ελευθερία της επιστήµης, έρευνας, διδασκαλίας υπόκειται σε γενικούς περιορισµούς αλλά όχι σε ειδικούς. Σε αυτό το σηµείο έγκειται η αυξηµένη συνταγµατική προστασία της ελευθερίας της επιστήµη έναντι της ελευθερίας της γνώµης που υπόκεινται σε ειδικούς περιορισµούς. Η αυξηµένη συνταγµατική προστασία υπερέχει όπου η άσκηση της επιστηµονικής έρευνας ή διδασκαλίας συντρέχει µε την άλλη άσκηση ατοµικού δικαιώµατος π.χ. ελευθερία τύπου. Μαντζούφας Οργανωτική και διαδικαστική θεώρηση Το συνταγµατικό πλαίσιο της εξέλιξης των πανεπιστηµιακών, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο ατοµικά δικαιώµατα, σελ Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Σύστηµα Συνταγµατικού δικαίου, σελ

8 Εννοιολογικός προσδιορισµός της ακαδηµαϊκής ελευθερίας Σε αντίθεση µε την ελευθερία της επιστήµης, της έρευνας και της διδασκαλίας, η ακαδηµαϊκή ελευθερία δεν είναι µόνο ατοµικό δικαίωµα αλλά και θεσµική εγγύηση. Για αυτό το λόγο η συνταγµατική της προστασία έχει δύο όψεις: 1)θεσπίζεται µια ατοµική ελευθερία κατά την έννοια ότι στο περιεχόµενο και στη µέθοδο, τόσο της επιστηµονικής έρευνας όσο και της διδασκαλίας των πορισµάτων της, δεν πρέπει να τίθενται φραγµοί είτε νοµικής είτε τεχνικής είτε ιδεολογικής φύσεως από την κρατική εξουσία. Αντίθετα οφείλει να τους αίρει όταν δηµιουργούνται. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία αποτελεί ειδικότερη έκφραση της πνευµατικής ελευθερίας και της ανεµπόδιστης διακίνησης των ιδεών. Φορείς του σχετικού ατοµικού δικαιώµατος, είναι οι µετέχοντες στην οργανωµένη εκπαιδευτική διαδικασία τόσο οι διδάσκοντες όσο και οι διδασκόµενοι στα Α.Ε.Ι., όπου εκφράζεται κυρίως η ακαδηµαϊκή ελευθερία. 2)ιδρύεται µια θεσµική εγγύηση που προστατεύει λειτουργικά την ελευθερία της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας. Η κατοχύρωσή της συνταγµατικά δεν γίνεται για χάρη συγκεκριµένων σε δεδοµένο χρονικό διάστηµα φορέων αλλά για την εξασφάλιση της αποστολής και των σκοπών του θεσµού δηλαδή την διενέργεια επιστηµονικής έρευνας και παροχή ανώτατης παιδείας,η ανάπτυξη των οποίων αποτελεί κατά Σύνταγµα υποχρέωση του κράτους. Το σύνταγµα ανάγοντας,την ανώτατη εκπαίδευση σε δηµόσια υπηρεσία που «παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύµατα που αποτελούν νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου» τα οποία τελούν υπό την εποπτεία του κράτους και ενισχύονται οικονοµικά από αυτό θεσπίζει την «πλήρη αυτοδιοίκηση» τους.(άρθρο 16{5)ο θεσµός της αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. προστατεύεται απέναντι στον κοινό νοµοθέτη: αφενός δεν είναι δυνατόν να καταργηθεί µε νόµο αφετέρου ο νόµος οφείλει να οργανώνει τα Α.Ε.Ι. µε τρόπο που να διασφαλίζεται η ακαδηµαϊκή ελευθερία και να προάγεται η επιστηµονική έρευνα και διδασκαλία. Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο ατοµικά δικαιώµατα,σελ

9 Η ακαδηµαϊκή ελευθερία στο πλαίσιο του αυτοδιοικούµενου πανεπιστηµίου Α)η ανώτατη εκπαίδευση 1.Ο συντακτικός νοµοθέτης προβλέπει την παροχή εκπαίδευσης σε διάφορες βαθµίδες «όλοι οι έλληνες έχουν δικαίωµα δωρεάν παιδείας,σε όλες τις βαθµίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια» ειδικά η ανώτατη παιδεία ρυθµίζεται εκτενώς στο άρθρο 16 παράγραφοι 5&6.έτσι ο συντακτικός νοµοθέτης αναφέρεται ειδικά στα Α.Ε.Ι..τα συνταγµατικά δικαιώµατα εφαρµόζονται στη γενική κυριαρχική θέση κράτους-πολίτη αλλά και στις µερικότερες θέσεις και θεσµούς όπως και τα πανεπιστήµια. περαιτέρω ανάλυση του άρθρου 16 οδηγεί στα εξής: Ανώτατες σχολές δεν µπορούν να ιδρύσουν ιδιώτες, φυσικά η νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου η ηµεδαπή ή αλλοδαπή ιδιότητα είναι αδιάφορη. Ως πλήρεις ανώτατες σχολές πρέπει να θεωρηθούν µόνο αυτές που χορηγούν πτυχία και διδακτορικά διπλώµατα. Η παροχή εποµένως διδασκαλίας που δεν οδηγεί σε απόκτηση ακαδηµαϊκών τίτλων δεν αποτελεί ανώτατη εκπαίδευση. Εποµένως δεν απαγορεύεται η ίδρυση και η λειτουργία φροντιστηρίων ή η παροχή ελεύθερων µαθηµάτων επιστηµονικού χαρακτήρα ούτε η σύσταση «ελεύθερου πανεπιστηµίου», εφόσον καθίσταται φανερό ότι δεν παρέχονται πτυχία η οποιοσδήποτε άλλος πανεπιστηµιακός τίτλος. Η απαγόρευση ιδρύσεως ιδιωτικών πανεπιστηµίων αναφέρεται κατ ανάγκην στην Ελλάδα,αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι απαγορεύεται να αναγνωριστούν στην Ελλάδα οι σπουδές και οι ακαδηµαϊκοί τίτλοι αλλοδαπών ιδιωτικών πανεπιστηµίων. Ζήτηµα 1 ο θεωρούνται όµως και τα τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα ισότιµα µε τα Α.Ε.Ι.; Με το ν.2916/2001 που τροποποίησε τον ν.1404/1983, τα τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα εντάχθηκαν στην ανώτατη εκπαίδευση κορυφώνοντας µια µακρόχρονη πορεία αναβάθµισης της τριτοβάθµιας τεχνολογικής εκπαίδευσης. Στην άποψη του σαφούς και διακριτού ρόλου µεταξύ Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. συνηγορούσε το Συµβούλιο της Επικρατείας θεωρώντας ότι ο νοµοθέτης οργάνωσε τα ΤΕΙ ως σχηµατισµούς της ανώτερης επαγγελµατικής εκπαίδευσης και όχι της ανωτάτης. Ήδη όµως Κι µε δεδοµένο πως εναπόκειται στον κοινό νοµοθέτη να εντάξει στην 9

10 ανώτατη εκπαίδευση τα αντίστοιχα ιδρύµατα, το ΣτΕ φαίνεται να αποδέχεται το διαχωρισµό της ανώτατης εκπαίδευσης σε δύο παράλληλους τοµείς, στο οποίο προέβη ο νοµοθέτης, στον πανεπιστηµιακό και τεχνολογικό τοµέα. Σύµφωνα µε πρόσφατη νοµολογία του ΣτΕ, ο νοµοθέτης µπορεί να ιδρύει νέο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα ή να µετατρέπει σε τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα σχολές ανώτερης επαγγελµατικής εκπαίδευσης, όπως είναι τα τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Με τον ν.2916/2001 τα τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα καταργούνται ως σχολές ανώτερης βαθµίδας και ιδρύονται ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα µε την ίδια ονοµασία. Η εισαγωγή από το νοµοθέτη ρυθµίσεων διαφορετικών από αυτές που ίσχυαν στο παρελθόν δεν αντίκειται στην αρχή της ισότητας. Ζήτηµα 2 ο τα ιδιωτικά κρατικά πανεπιστήµια που λειτουργούν νόµιµα σε ένα άλλο κράτος µέλος της Κοινότητας έχουν δικαίωµα εγκατάστασης και λειτουργίας στην χώρα µας; Ακόµη ένα θέµα που απασχολεί θεωρία και νοµολογία είναι αν, τα ιδιωτικά κρατικά πανεπιστήµια που λειτουργούν νόµιµα σε ένα άλλο κράτος µέλος της Κοινότητας έχουν δικαίωµα εγκατάστασης και λειτουργίας στην χώρα µας ωστόσο το θέµα αυτό µπορεί να λυθεί µόνο µε τη βοήθεια του ευρωπαϊκού κοινοτικού δικαίου. Συναφή είναι και η απόφαση 3457/1998της Ολοµέλειας του Στε. Το γεγονός ότι η Ελλάδα από το 1980 αποτελεί µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορισµένα κράτη µέλη της οποίας έχουν ιδρύσει «παραρτήµατα» πανεπιστηµίων τους, ιδιωτικών η δηµόσιων, που λειτουργούν στην Ελλάδα µε τη µορφή «Εργαστηρίων Ελευθέρων Σπουδών» δηµιούργησε το ζήτηµα αν οι τίτλοι που χορηγούνται από αυτά είναι ισότιµα µε εκείνους που απονέµονται από τα ελληνικά Ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Σε απόφασή του το ΣτΕ έκρινε ότι οι τίτλοι σπουδών που χορηγούνται από τα παραρτήµατα αυτά δεν είναι ισότιµοι προς τους χορηγούµενους από τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Λόγω όµως της σύνδεσης του ζητήµατος µε την γενικότερη προβληµατική της κατίσχυσης ή µη του Κοινοτικού δικαίου έναντι του Ελληνικού Συντάγµατος, το θέµα παραπέµφθηκε στην Ολοµέλεια η οποία µε την απόφαση 3457/1998 συντάχθηκε µε την ίδια άποψη κατά πλειοψηφία. Με τις αποφάσεις αυτές κρίθηκε ότι η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύµατα που αποτελούν νοµικά πρόσωπα 10

11 δηµοσίου δικαίου καθώς και ότι δεν επιτρέπεται η αναγνώριση σπουδών αλλοδαπών ανωτάτων πανεπιστηµίων που πραγµατοποιήθηκαν, έστω και µερικά, σε παραρτήµατα τους που λειτουργούν στην Ελλάδα µε την µορφή ιδιωτικών φροντιστηρίων ή Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών, επειδή κάτι τέτοιο θα αποτελούσε καταστρατήγηση του Συντάγµατος που απαγορεύει τη λειτουργία στην Ελλάδα ιδιωτικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Ζήτηµα 3 ο Μπορούν τα να ιδρυθούν Α.Ε.Ι. ως νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου; Επιπλέον υπάρχει το κρατικό µονοπώλιο της ανώτατης παιδείας,το σύνταγµα απαγορεύει αφενός την ίδρυση πανεπιστηµίων από ιδιώτες, αφετέρου επιβάλλει την τη λειτουργία των Α.Ε.Ι. ως νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου τα οποία δηµιουργούνται και καταργούνται δια νόµου ή βάσει νοµοθετικής εξουσιοδοτήσεως δια διατάγµατος που µόνο το κράτος µπορεί να εκδώσει. Σε αντίθεση µε άλλους εκπαιδευτικούς χώρους, που επιτρέπεται η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων και η συνύπαρξή τους µε κρατικά(όπως ιδιωτικό σχολείο),στον χώρο της ανώτατης παιδείας αναγνωρίζεται και επιτρέπεται η λειτουργία µόνο κρατικών πανεπιστηµίων. Όλες οι ανώτατες σχολές συνιστώνται και λειτουργούν ως νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου ή τµήµατα τέτοιων προσώπων.στις µέρες µας όµως υπάρχει η τάση της συνεχής αναδιοργάνωσης δηµοσίων υπηρεσιών ή νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου σε νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Αν και η µορφή των πανεπιστηµίων ως νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, ρυθµίζεται ρητώς στο σύνταγµα, φαίνεται ότι δεν θα µείνει ανέπαφη από τις εξελίξεις. Το έτος 2007 η αναθεωρητική βουλή πρότεινε προς αναθεώρηση το άρθρο 16 του συντάγµατος.κατά τις συζητήσεις στην βουλή προτάθηκε η άποψη της αναθεώρησης του επίµαχου άρθρου ώστε να αρθεί η απόλυτη απαγόρευση δραστηριοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Συγκεκριµένα «σύµφωνα µε το πρώτο εδάφιο της παραγράφου 5 του άρθρου 16 η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύµατα που αποτελούν νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, ενώ το τελευταίο άρθρο της παραγράφου 8 του ίδιου άρθρου προβλέπει ότι η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται. στο πλαίσιο της προωθούµενης πρότασης κρίνεται αναγκαία η αναθεώρηση της απόλυτης απαγόρευσης δραστηριοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας όσον αφορά την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης. 11

12 Πυρήνα της προτεινόµενης συνταγµατικής ρύθµισης αποτελεί η δυνατότητα ίδρυσης και λειτουργίας ανώτατων σχολών αποκλειστικώς και µόνο µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα από ιδιώτες υπό τον αυστηρό έλεγχο και την εποπτεία του κράτους.προς αύτη την κατεύθυνση προβλήθηκαν οι ακόλουθες αναθεωρητικές παρεµβάσεις: αρχικά η παράγραφος 5 του άρθρου 16 πρέπει να αναθεωρηθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να µην λειτουργεί αποτρεπτικά για την δηµιουργία µη δηµόσιων φορέων παροχής ανώτατης εκπαίδευσης. Για τον σκοπό αυτόν προτείνεται η απάλειψη της λέξης «αποκλειστικά» από το πρώτο εδάφιο της παραγράφου αυτής και η προσθήκη του όρου «δηµόσια» µπροστά από την φράση «ανώτατη εκπαίδευση», ώστε να οριοθετείται το πεδίο εφαρµογής της συγκεκριµένης παραγράφου και να µην δηµιουργεί προβλήµατα εφαρµογής στην εφαρµογή διατάξεων που αφορούν του µη δηµόσιους φορείς παροχής ανώτατης εκπαίδευσης. Επίσης στην ίδια παράγραφο θα πρέπει να οριοθετηθεί και η έννοια της ανώτατης εκπαίδευσης, κατά τρόπο που να παρέχει βάση για την ορθολογική ανάπτυξή της,ώστε να αντανακλά τις νέες εξελίξεις που έχουν ως σήµερα συντελεσθεί όσον αφορά την καθιέρωση του πανεπιστηµιακού η τεχνολογικού τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης. Εξάλλου στην παράγραφο 6 του άρθρου 16,προκειµένου να προσδιορισθεί το πεδίο εφαρµογής, εν όψει της προτεινόµενης τροποποίησης της προηγούµενης παραγράφου πρέπει να προστεθεί ο όρος «δηµοσίων» πριν από τον όρο «ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων». Στη δε παράγραφο 7 προτείνεται η κατάργηση της φράσης «από το κράτος» προς εναρµόνιση µε τα παραπάνω και προκειµένου να είναι συνταγµατικά ανεκτή η παροχή επαγγελµατικής εκπαίδευσης όχι µόνο από το κράτος αλλά και από άλλους φορείς(π.χ. κοινωνικούς εταίρους)υπό κρατική εποπτεία. Εν όψει του ότι η παράγραφος 8 αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη του συστήµατος ιδιωτικής εκπαίδευσης στην χώρα µας, πρέπει αυτή να αναδιατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αποσαφήνισης ότι η παιδεία παραµένει δηµόσιο αγαθό και η παροχή της από µη δηµόσιους φορείς, σε όλες τις βαθµίδες, γίνεται µόνο κατά παραχώρηση από το κράτος και υπό αυστηρή εποπτεία τηρήσεως προδιαγραφών και προϋποθέσεων, ενώ είναι αναγκαίο να απαλειφθεί ο δεύτερο εδάφιο της, σύµφωνα µε το οποίο απαγορεύεται η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες. Για τη διασφάλιση της υψηλής στάθµης της παρεχόµενης ανώτατης εκπαίδευσης κρίνεται σκόπιµη η πρόβλεψη στην δια παράγραφο ότι τα προσόντα των διδασκόντων στα ανωτέρω µη κρατικά ιδρύµατα θα είναι αντίστοιχα µε εκείνα των κρατικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. 12

13 Παράλληλα, προτείνεται η συµπλήρωση του άρθρου 16 µε την προσθήκη νέας παραγράφου, µε την οποία θα κατοχυρώνεται συνταγµατικά η διασφάλιση της ποιότητας στη ανώτατη εκπαίδευση, δηµόσια ή µη. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται η σηµασία που αποδίδει η ελληνική πολιτεία στην ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης και στην αποτροπή φαινοµένων αλλοίωσης της ανώτατης εκπαίδευσης προς απλή επαγγελµατική κατάρτιση, ενώ, παράλληλα τίθεται το αναγκαίο συνταγµατικά έρεισµα, ώστε η ανώτατη παιδεία της χώρας µας να ανταποκριθεί µε επιτυχία στις απαιτήσεις του ευρωπαϊκού και διεθνούς εκπαιδευτικού περιβάλλοντος». Βλέπουµε λοιπόν ότι η παραπάνω προσπάθεια τείνει να επιφέρει ιδιωτικοποίηση των ανώτατων κρατικών ιδρυµάτων, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για τη µόνη περίπτωση στην οποία Σύνταγµα επιβάλλει ρητώς την µορφή νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου. Επιπλέον το «κρατικό µονοπώλιο ίδρυσης Α.Ε.Ι.» δεν βλάπτεται διότι «η παιδεία παραµένει δηµόσιο αγαθό και η παροχή της από µη δηµόσιους φορείς, σε όλες τις βαθµίδες, γίνεται µόνο κατά παραχώρηση από το κράτος και υπό αυστηρή εποπτεία τηρήσεως προδιαγραφών και προϋποθέσεων». Εποµένως και πάλι το κράτος ελέγχει την ίδρυση των πανεπιστηµίων, εφόσον οι ιδιώτες θα πρέπει να ζητήσουν άδεια ίδρυσης. Ωστόσο αυτό όµως δεν αποκλείει τον µαρασµό των δηµοσίων πανεπιστηµίων και αντίστοιχα την ανάπτυξη ιδιωτικών, µε αρνητικές συνέπειες για την κοινωνία, τους φοιτητές και το διδακτικό προσωπικό. Επίσης ένα πολύ σηµαντικό θέµα που θα διερευνηθεί στον οικείο τοµέα είναι η συνύπαρξη της ακαδηµαϊκής ελευθερίας και των ιδιωτικών Α.Ε.Ι.. 2.Η µικτή(ιδρυµατική και σωµατειακή) µορφή των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Τέλος οι ανώτατες σχολές ιδρύονται και λειτουργούν ως ιδρύµατα δηµοσίου δικαίου ή ως τµήµατα τέτοιων ιδρυµάτων. εν µπορούν εποµένως ούτε δια νόµου να οργανωθούν ως δηµόσιες ενώσεις προσώπων ή σύλλογοι. Στα δηµόσια ιδρύµατα επικρατεί το στοιχείο ή της διαχειρίσεως ορισµένης περιουσίας ή παροχής ορισµένης υπηρεσίας, ενώ σε δηµόσιες ενώσεις υπερέχει το σωµατειακό στοιχείο, η συνένωση δηλαδή ορισµένων προσώπων που συνδέονται µε κοινά χαρακτηριστικά και συµφέροντα. Κατά το Σύνταγµα το πανεπιστήµιο προσφέρει ορισµένες υπηρεσίες: επιστηµονική έρευνα και διδασκαλία 13

14 και όχι τόσο µια ένωση προσώπων που συνδέονται µε κοινά χαρακτηριστικά και συµφέροντα. Το Σύνταγµα δεν αγνοεί τον σωµατειακό χαρακτήρα, αλλά το διαχωρίζει από τον πυρήνα του πανεπιστηµίου(άρθρο 16 παρ.5 περ.2)µε την οργάνωση των πανεπιστηµίων ως ιδρυµάτων και όχι ως ενώσεων προσώπων. Επίσης τονίζει ότι ο κεντρικός σκοπός του πανεπιστηµίου δεν είναι ο συντεχνιακός συµψηφισµός των συµφερόντων συγκεκριµένων σε δεδοµένο χρόνο προσώπων αλλά ο αντικειµενικότερος και πιο µακροπρόθεσµος σκοπός της διεξαγωγής επιστηµονικής έρευνας και παροχής ανώτατης παιδείας στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Β.Η πανεπιστηµιακή αυτοδιοίκηση ως εγγύηση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας Η ακαδηµαϊκή ελευθερία προϋποθέτει και συνεπάγεται την αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. Το Σύνταγµα του 1975 χαρακτηρίζει τα Α.Ε.Ι. ως «πλήρως αυτοδιοικούµενα». 1.Τι σηµαίνει αυτοδιοίκηση; Είναι η άσκηση διοικητικών αρµοδιοτήτων από διοικητική µονάδα που βρίσκεται εκτός του σώµατος των «άµεσων» κρατικών υπηρεσιών και είναι οργανωµένη ως ξεχωριστό νοµικό πρόσωπο, που ορίζει µόνο του τα πρόσωπα που το διοικούν. Στο άρθρο 16 παρ 5 γίνεται αναφορά σε πλήρη αυτοδιοίκηση. Το επίρρηµα «πλήρως» σωστά χρησιµοποιείται διότι τονίζει την ανεξαρτησία του πανεπιστηµίου και από το κράτος αλλά και από οποιονδήποτε άλλο παράγοντα µέσα ή έξω από το πανεπιστήµιο. Ειδικότερα: α)η αυτοδιοίκηση έγκειται στην διοικητική και δηµοσιονοµική αυτοτέλεια του νοµικού προσώπου. Η διοικητική αυτοτέλεια σηµαίνει αφενός τον τυπικό διαχωρισµό ου διοικητικού προσώπου του αυτοδιοικούµενου οργανισµού από το προσωπικό των άµεσων κρατικών υπηρεσιών, αφετέρου την ανεξαρτησία έναντι των υπηρεσιών αυτών. Στα πανεπιστήµια η διοικητική αυτοτέλεια γίνεται φανερή καταρχήν στο διδακτικό και διοικητικό προσωπικό. Οι άνθρωποι που απασχολούν είναι υπάλληλοι του Α.Ε.Ι. και όχι του κράτους αν και µισθοδοτούνται από το δηµόσιο. Σύµφωνα µε το άρθρο 1 ν.1238/1982 οι πάσης φύσεως αποδοχές του ιδακτικού, ιοικητικού και λοιπού προσωπικού, που υπηρετεί µε οποιαδήποτε µορφή και σχέση εργασίας στα Α.Ε.Ι. και τα παραρτήµατά τους, βαρύνουν τον Κρατικό Προϋπολογισµό, στον 14

15 οποίο γράφονται οι σχετικές πιστώσεις. Οι αποδοχές αυτές καταβάλλονται από 1/1/1983 δια του δηµοσίου ταµείου, σύµφωνα µε τις διατάξεις που ισχύουν για τους δηµόσιους υπαλλήλους. Ωστόσο οι καθηγητές δεν θεωρούνται ως δηµόσιοι υπάλληλοι διότι ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα. β)από την διοικητική αυτοτέλεια των Α.Ε.Ι. απορρέει η εξουσία να εκλέγουν τα όργανά τους, να επιλέγουν το ερευνητικό και διδακτικό προσωπικό. Στην αρχή αυτή αντίκειται κάθε διάταξη που επιτρέπει στη διοίκηση, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες,να διορίσει καθηγητή χωρίς την συγκατάθεση της αρµόδιας σχολής. Ασυµβίβαστη θα ήταν και η εξουσία ης διοικήσεως να επιλέγει έναν από τους υποψήφιους που εκλέγει το αρµόδιο εκλεκτορικό σώµα του Α.Ε.Ι. για την θέση του καθηγητή ή έστω να εγκρίνει την υποψηφιότητα ή εκλογή, εκτός και αν η έγκριση δίνεται στα πλαίσια απλού ελέγχου νοµιµότητας. Επιπλέον ασυµβίβαστη είναι η αυτοδίκαιη ένταξη, µετάταξη, προαγωγή και µονιµοποίηση διδακτικού προσωπικού. γ)η επιλογή των υποψηφίων για κατάληψη κάποιας θέσης του διδακτικού ερευνητικού προσωπικού(.ε.π.) είναι γνήσια µόνο όταν γίνεται από πρόσωπα που απολαµβάνουν προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία. Τέτοιου είδους ανεξαρτησία απολαµβάνουν στον ελάχιστο απαραίτητο βαθµό µόνο οι πρωτοβάθµιοι και δευτεροβάθµιοι καθηγητές, εφόσον µόνο αυτοί είναι µόνιµοι. Ε)Από την συνταγµατικά προστατευόµενη αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. συνεπάγεται και η οικονοµική και δηµοσιονοµική αυτοτέλεια. Η δηµοσιονοµική αυτοτέλεια είναι η οικονοµική ανεξαρτησία του αυτοδιοικούµενου οργανισµού µε την έννοια ότι µπορεί να έχει δική του περιουσία και δικά του έσοδα, να διαχειρίζεται και να διαθέτει και τα δύο κατά δική του κατ αρχήν κρίση, να συντάσσει δικό του προϋπολογισµό και απολογισµό, και να ασκεί τον δικό του δηµοσιονοµικό έλεγχο. Όµως η νοµοθεσία αναθέτει τόσες εξουσίες λήψεως δηµοσιονοµικών αποφάσεων στις κρατικές αρχές, ώστε η «δηµοσιονοµική αυτοτέλεια» των Α.Ε.Ι. να είναι περιορισµένη ή και ασήµαντη. Καταλήγοντας, η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. δεν σηµαίνει και αυτονοµία τους,ικανότητα δηλαδή έκδοσης κανονιστικών πράξεων ανεξαρτήτως νοµοθετικής εξουσιοδοτήσεως. Γενικά κατά το ελληνικό δίκαιο η αναγνώριση νοµικής προσωπικότητας δεν συµπεριλαµβάνει την κανονιστική αυτονοµία. Εποµένως στην χώρα µας, τα Α.Ε.Ι. δεν ρυθµίζουν αυτά τα ίδια την οργάνωση και την λειτουργία τους, άρα δεν 15

16 αυτονοµούνται, αλλά απλώς διαχειρίζονται µε κάποια αυτοτέλεια τις υποθέσεις τους στο πλαίσιο που θεσπίζουν οι νόµοι του κράτους, δηλαδή αυτοδιοικούνται. Ακόµη η αυτοδιοίκηση δεν αποκλείει την κρατική εποπτεία αλλά την περιορίζει κατ αρχήν στο πλαίσιο του ελέγχου της νοµιµότητας. Έτσι και στην περίπτωση της ανώτατης παιδείας το Σύνταγµα ορίζει, ότι τα Α.Ε.Ι. «τελούν υπό την εποπτεία του κράτους» Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Σύστηµα Συνταγµατικού δικαίου Ι-ΙΙΙ, σελ

17 Γ. Φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας Ακαδηµαϊκή ελευθερία του διδακτικού προσωπικού Η συνταγµατική κατοχύρωση και ρύθµιση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας του διδακτικού προσωπικού δεν παρουσιάζει µόνο θεωρητικό αλλά και πρακτικό ενδιαφέρον. Γνωστό είναι το θέµα που προέκυψε στην Βουλή. Το όλο ζήτηµα ανέκυψε µε αφορµή ένα δηµοσίευµα του επιµελητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Ι. Μαλακάση, που το έφερε στη Βουλή µε ερώτησή του ο βουλευτής Ι.Τούµπας. Και ο υπουργός Παιδείας Γ. Ράλλης είπε τότε τα εξής: «Οι καθηγητές των πανεπιστηµίων είναι ελεύθεροι να κάνουν έρευνα. Είναι ελεύθεροι να διδάσκουν το µάθηµά τους καθ όποιο τρόπο το αντιλαµβάνονται και όπως ορίζει η παράγραφος 1 του άρθρου 16 του Συντάγµατος. εν είναι δυνατόν όµως να λαµβάνουν θέση επί ορισµένου θέµατος αντίθετα προς την θέση των νοµίµων κυβερνήσεων». Και συνέχισε :»θα πρέπει να αντιληφθούν και οι ακαδηµαϊκοί διδάσκαλοι ότι υπάρχουν ορισµένα όρια, τα οποία δεν µπορούν να υπερβούν ορισµένα όρια ιερά, τα οποία θα ήταν καλύτερα, αν έχει διαφορετική γνώµη εκείνος από την πλειοψηφία του ελληνικού λαού να µην τα θίγει. Είναι ελεύθερος να κάνει το µάθηµά του, αλλά αυτά να µην τα θίγει. Το ζήτηµα αυτό είναι πολύ σοβαρό και γεννά προβληµατισµούς για την εφαρµογή των συνταγµατικών διατάξεων. Πρώτα, όµως, θα δούµε ποιες διατάξεις κατοχυρώνουν την ακαδηµαϊκή ελευθερία του διδακτικού προσωπικού και έπειτα πως προστατεύεται στην πράξη. α. ιατάξεις που ρυθµίζουν την ακαδηµαϊκή ελευθερία διδακτικού προσωπικού Το Σύνταγµα στο άρθρο 16 παρ. 6 αναφέρει «οι καθηγητές των Α.Ε.Ι. είναι δηµόσιοι λειτουργοί.το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό αποτελεί επίσης δηµόσιο λειτούργηµα,µε τις προϋποθέσεις που ο νόµος ορίζει. Τα σχετικά µε την κατάσταση όλων αυτών των προσώπων καθορίζονται από τους οργανισµούς των οικείων ιδρυµάτων». Εποµένως γίνεται φανερό ότι υπάρχει διάκριση ανάµεσα στους καθηγητές και το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό. Σύµφωνα, µε τον ν.1268/1982 στο άρθρο 1 «το διδακτικό έργο ασκείται από το ιδακτικό-ερευνητικό Προσωπικό (.Ε.Π.), το οποίο αποτελείται από Καθηγητές,αναπληρωτές καθηγητές, επίκουρους καθηγητές και από λέκτορες. Οι καθηγητές και οι αναπληρωτές καθηγητές εκλέγονται ως µόνιµοι». Ενώ στο άρθρο 2 «τα µέλη του.ε.π. έχουν δικαίωµα για 17

18 έρευνα και διδασκαλία, ανεξαρτησία και ελευθερία στην εκτέλεση του έργου τους, στα πλαίσια του προγραµµατισµού και των σχετικών αποφάσεων του τµήµατος.» Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ότι ακαδηµαϊκή ελευθερία του διδακτικού προσωπικού είναι η ελευθερία επιστηµονικής ακαδηµαϊκής έρευνας και διδασκαλίας. Στα πλαίσια της ακαδηµαϊκής ελευθερίας ο ακαδηµαϊκός δάσκαλος είναι ελεύθερος να επιλέγει το αντικείµενο και τη µέθοδο της έρευνάς του, να δηµοσιεύει και να ανακοινώνει τα αποτελέσµατα των ερευνών του και να µεταδίδει ελεύθερα τα πορίσµατα των ερευνών του. Το πανεπιστήµιο όταν λειτουργεί σωστά, αποτελεί το ιδεώδες πλαίσιο για την επιστηµονική έρευνα και διδασκαλία, γιατί εκτός από το ότι παρέχει τα τεχνικά µέσα, προσφέρει τη δυνατότητα εργασίας και συνεργασίας µέσα σε ένα κύκλο ανθρώπων (διδασκόντων και διδασκοµένων)µε παρόµοια ενδιαφέροντα και πνευµατικές ανησυχίες. Από την ελευθερία ακαδηµαϊκής έρευνας και διδασκαλίας απορρέει η αξίωση ακώλυτης διεξαγωγής της έρευνας και της διδασκαλίας. Η ελευθερία µαθήσεως του φοιτητή περιλαµβάνει και την ελευθερία µη παρακολουθήσεως πανεπιστηµιακών παραδόσεων, αλλά όχι την ελευθερία παρακωλύσεως τους. Ο πανεπιστηµιακός δάσκαλος έχει την εξουσία να διατάσσει αποχώρηση από τον χώρο διδασκαλίας όλων όσων διαταράσσουν την αναγκαία ησυχία. Ειδικότερα: Α)Το Σύνταγµα διακρίνει ανάµεσα σε καθηγητές που τους χαρακτηρίζει δηµόσιους λειτουργούς και το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό. Ύστερα από µια σειρά αποφάσεων του ΣτΕ και του Αρείου πάγου, πάνω στο θέµα αυτό, το ΣτΕ έκρινε τελικά ότι η απόφαση της ολοµέλειας 2805/84 ότι «καµία από τις οµάδες αυτές(των καθηγητών των τριών βαθµίδων) δεν µπορεί εκ των προτέρων και για κάθε θέµα να διεκδικήσει θέση υπεροχής µε ένα αυξηµένο ποσοστό ψήφων». Επίσης µε την απόφαση 1854/90 της Ολοµέλειας,στην οποία δέχτηκε ότι ο ν.1566/1975 αναβάθµισε τα προσόντα των λεκτόρων οι οποίοι «ισοτίµως µε τα άλλα µέλη µετέχουν του.ε.π. και η συµµετοχή τους αυτή δεν προσκρούει στο άρθρο 16 του συντάγµατος». Άλλωστε ο νόµος 1268/1982 στο άρθρο 13 δηµιουργεί διδακτικό προσωπικό ως «ενιαίο φορέα». Όλοι οι διδάσκοντες άσχετα µε την υπηρεσιακή σχέση τους ή την νοµική σχέση τους µε το συγκεκριµένο Α.Ε.Ι.. Ελευθερία έρευνας και διδασκαλίας έχουν λοιπόν όχι µόνο οι καθηγητές όλων των βαθµίδων- µόνιµοι, αναπληρωτές, έκτακτοι, επίκουροι- αλλά και οι επιµελητές, βοηθοί και οι λέκτορες. το σ προστατεύει εξίσου το έργο τους. 18

19 Β)Ο συντακτικός νοµοθέτης χαρακτηρίζει τους καθηγητές των Α.Ε.Ι. ως «δηµόσιους λειτουργούς» και θεσπίζει εγγυήσεις της ανεξαρτησία τους. ιαχωρίζονται εποµένως οι καθηγητές των πανεπιστηµίων από τους δηµόσιους υπαλλήλους. Ο συντακτικός νοµοθέτης επιφυλάσσει στους καθηγητές των πανεπιστηµίων του κράτους µια ιδιαίτερη θέση, ένα ειδικό status. Η ειδική αυτή µεταρρύθµιση οφείλεται στην αναγνώριση του έργου τους και την προάσπιση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, της οποίας η υλοποίηση προϋποθέτει την προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των καθηγητών των Α.Ε.Ι.. Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι το σ επιφυλάσσει µια ειδική θέση και προβλέπει ειδικές εγγυήσεις στους τακτικούς η οπωσδήποτε αλλιώς ονοµαζόµενους πρωτοβάθµιους καθηγητές που έχουν ήδη φτάσει στην κορυφή της ακαδηµαϊκής σταδιοδροµίας, έναντι των άλλων κατόχων του καθηγητικού τίτλου. Οι πρωτοβάθµιοι καθηγητές δεν εξαρτώνται πια από καµία κρίση ή δοκιµασία έχουν για αυτό το λόγο µια προσωπική ανεξαρτησία κατά τεκµήριο ανώτερη από εκείνη των κατώτερων βαθµίδων του καθηγητικού τίτλου. Προπάντων όµως το Σύνταγµα προβλέπει ότι οι καθηγητές που µετέχουν στο Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο, στο ικαστήριο Κακοδικίας και στο Ανώτατο Πειθαρχικό Συµβούλιο για τους ανώτατους δικαστές πρέπει να είναι τακτικοί διότι εγγυώνται κατά τεκµήριο αφενός µεγαλύτερες γνώσεις και πείρα αφετέρου και σπουδαιότερο βαθµό ανεξαρτησίας. Όσον αφορά την διάκρισή τους από τους δηµόσιους υπαλλήλους :οι δηµόσιοι υπάλληλοι(συµπεριλαµβανοµένων των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης)δεσµεύονται από ιεραρχικές διαταγές και οδηγίες και υπόκεινται σε αυξηµένους ειδικούς περιορισµούς της ελευθερίας της γνώµης και ασκήσεως των πολιτικών δικαιωµάτων που απορρέουν από την δηµοσιοϋπαλληλική σχέση. Αντιθέτως, οι καθηγητές των Α.Ε.Ι. ως φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας,είναι καταρχήν ελεύθεροι να καθορίζουν αντικείµενο, περιεχόµενο και µέθοδο της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας και να εκφράζουν και διαδίδουν τις επιστηµονικές τους απόψεις και ερευνητικές διαπιστώσεις, ή δε θέση τους ως δηµοσίων λειτουργών τους υποβάλλει σε µειωµένους ειδικούς περιορισµούς. Ενώ τόσο οι δηµόσιοι υπάλληλοι όσο και οι (πρωτοβάθµιοι και δευτεροβάθµιοι)καθηγητές των Α.Ε.Ι. είναι απλώς µόνιµοι και όχι ισόβιοι, όπως οι δικαστές «οι (πρωτοβάθµιοι)καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων δεν µπορούν να παυθούν προτού λήξει σύµφωνα µε το νόµο ο χρόνος υπηρεσίας τους παρά µόνο µε τις ουσιαστικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 88 παράγραφος 4 και ύστερα από απόφαση συµβουλίου που αποτελείται κατά πλειοψηφία από ανώτατους 19

20 δικαστικούς λειτουργούς,όπως νόµος ορίζει. Νόµος ορίζει το όριο ηλικίας των καθηγητών των ανώτατων εκπαιδευτικών εωσότου εκδοθεί ο νόµος αυτός οι καθηγητές που υπηρετούν αποχωρούν αυτοδικαίως µόλις λήξει το ακαδηµαϊκό έτος µέσα στο οποίο συµπληρώνουν το εξηκοστό έβδοµο έτος της ηλικίας τους». Και στο σηµείο αυτό οι καθηγητές διαφέρουν από τους δηµόσιους υπαλλήλους και µοιάζουν µε τους δικαστές. Γι αυτό και οι καθηγητής των Α.Ε.Ι. είναι οι µόνοι(εκτός των µελών του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους)έµµισθοι δηµόσιοι λειτουργοί πού, χωρίς να είναι δικαστές, µετέχουν κατά το σ στη σύνθεση ανώτατων δικαστηρίων και συµβουλίων, ενώ από την άλλη µεριά επιτρέπεται κατ εξαίρεση ή εκλογή δικαστικών λειτουργών ως µελών του διδακτικού προσωπικού ενός Α.Ε.Ι.. Ακαδηµαϊκή ελευθερία των φοιτητών Φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας είναι και οι φοιτητές ή σπουδαστές από την διάκριση σχολείου και πανεπιστηµίου προκύπτει η διάκριση µαθητή και φοιτητή. Οι φοιτητές αποτελούν σηµαντικό και πολυάριθµο τµήµα της πανεπιστηµιακής κοινότητας. το Σύνταγµα κάνει ειδική αναφορά στους φοιτητές και τους φοιτητικούς συλλόγους στο άρθρο 16 παράγραφος 5 «ειδικός νόµος ορίζει όσα αφορούν τους φοιτητικούς συλλόγους» ο φοιτητής συνδέεται µε το Πανεπιστήµιο µε ειδική σχέση δηµοσίου δικαίου, η οποία ιδρύεται µε την εγγραφή και λύνεται µε την αποφοίτησή του. Στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής αυτής σχέσης εφαρµόζονται τα συνταγµατικά δικαιώµατα, συµφυή και µη προς την εκπαίδευση. Το δικαίωµα εκπαίδευσης του συγκεκριµένου φοιτητή, που στρέφεται προς το συγκεκριµένο εκπαιδευτικό ίδρυµα, δεν αναφέρεται στην παροχή εκπαίδευσης γενικά και αόριστα, αλλά στην παροχή εκπαίδευσης συγκεκριµένου γνωστικού αντικειµένου. Τα δικαιώµατα των φοιτητών ασκούµενα στον πανεπιστηµιακό χώρο συνιστούν «µικτά δικαιώµατα». καταρχήν οι φοιτητές έχουν αξίωση ίσης µεταχείρισης, αξίωση που απορρέει από το σ στο άρθρο 4. Η αρχή αυτή δεσµεύει τον κοινό νοµοθέτη να µην εισάγει ευνοϊκές η δυσµενείς ρυθµίσεις, βασιζόµενες σε απαγορευµένα από το σ κριτήρια όπως το φύλο, η θρησκευτική πεποίθηση. Έτσι η καθιέρωση ποσοστών στον αριθµό των εισαγόµενων φοιτητών βασιζόµενη στο φύλο είναι αντισυνταγµατική. Ο νόµος δεν µπορεί να ορίζει, ότι ο φοιτητικός πληθυσµός κάποιας σχολής θα 20

21 αποτελείται από συγκεκριµένο ποσοστό ανδρών και γυναικών. Από την εγγραφή του στο πανεπιστήµιο, ο φορέας του δικαιώµατος φοιτητής έχει αξίωση παροχής εκπαίδευσης χωρίς διάκριση εθνικότητας,φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. ακόµη οι φοιτητές έχουν ως κυρίαρχο δικαίωµα «το δικαίωµα της µαθήσεως φοιτήσεως. Το δικαίωµα αυτό έχει την έννοια τόσο της ελεύθερης επιλογής επιστήµης και πανεπιστηµίου καθώς και παρακολουθήσεως των µαθηµάτων, όσο και την έννοια της αποκτήσεως γνώσεων και προπάντων της εξασκήσεως στην ικανότητα του συλλογισµού, της κριτικής και της έρευνας. Περαιτέρω δικαιώµατα είναι το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι των φοιτητών και το δικαίωµα του συνέρχεσθαι µέσα και έξω από τους πανεπιστηµιακούς χώρους. Ο νόµος 1268/1982 έδωσε όµως στους φοιτητές και τους εκπροσώπους τους θέση όχι µόνο ισοδύναµη αλλά σε πολλά και αποφασιστικά σηµεία υπερέχουσα από εκείνη των καθηγητών. Προβλέπει σύµπραξη 50% περίπου-δηλαδή ίση προς όλες τις άλλες οµάδες και βέβαια πολύ µεγαλύτερη από εκείνη των µόνιµων καθηγητών στην κατάρτιση και αναθεώρηση του προγράµµατος σπουδών, στην εκλογή, σύνθεση και λήψη αποφάσεων των πανεπιστηµιακών οργάνων. η σύµπραξη αυτή των φοιτητών στην εκλογή και λειτουργία των πανεπιστηµιακών οργάνων ξεπερνά κατά πολύ τα λειτουργικά όρια που θέτει η ανάπτυξη και προαγωγή της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας, η οποία κατά το σ αποτελεί υποχρέωση του κράτους. εδοµένου ότι οι φοιτητικοί σύλλογοι είναι όχι µόνο συνδεδεµένοι αλλά και υποταγµένοι στα πολιτικά κόµµατα, των οποίων αποτελούν κατά κανόνα παραρτήµατα, επιφέρουν κατ ανάγκη πλήρη κοµµατικοποίηση της εκλογής και της λειτουργίας των πανεπιστηµιακών οργάνων, επιβάλλοντας αντί των ουσιαστικών επιστηµονικών κριτηρίων, τα οποία δεν κατέχουν ακόµη οι φοιτητές, εξωπανεπιστηµιακά και εξωεπιστηµονικά κοµµατικά κριτήρια. Οι φοιτητικοί σύλλογοι Στην κατηγορία των µικτών δικαιωµάτων των φοιτητών, όπως προαναφέρθηκε, ανήκει και το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι, το οποίο ασκείται µέσα από φοιτητικούς συλλόγους για τους οποίους προβλέπει ο άρθρο 16 του Συντάγµατος. Βλέπουµε ότι ο συντακτικός νοµοθέτης αν και αναγνωρίζει τους φοιτητικούς συλλόγους δεν προχωράει σε περαιτέρω καθορισµό τους, κάτι που αφήνει στον νοµοθέτη. Όµως η 21

22 ρύθµισή τους σε µία διάταξη που είναι αφιερωµένη στην ανώτατη εκπαίδευση, πιστοποιεί την στενή σχέση τους µε τα Α.Ε.Ι. και νοµιµοποιεί την ύπαρξη και δράση τους στον πανεπιστηµιακό χώρο. Το πανεπιστηµιακό άσυλο Για την κατοχύρωση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, της ελευθερίας επιστηµονικής αναζήτησης και της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Αναγνωρίζεται το πανεπιστηµιακό άσυλο. Ετυµολογικά άσυλο σηµαίνει τόπο ιερό και απαραβίαστο ή καταφύγιο. Το «άσυλο» δεν σηµαίνει ότι αναγνωρίζεται τµήµα νοµικών σχέσεων ως κείµενο εκτός της δηµόσιας τάξης, εκτός της ελληνικής έννοµης τάξης. Σηµαίνει ότι η αστυνόµευση επιτρέπεται µε τη συνδροµή περισσότερων εγγυήσεων σεβασµού της ελευθερίας ορισµένων προσώπων ώστε να επαληθευτεί η τήρηση της αντίστοιχης ή µερικότερης και ειδικότερης έκφρασης της δηµόσιας τάξης ως προστατευόµενης µε ιδιαίτερες εγγυήσεις. Το δικαίωµα του «ασύλου» διακρίνεται σε ανάλογες περιπτώσεις µε τον τρόπο που αναγνωρίζεται άµεσα ή έµµεσα από τις συνταγµατικές διατάξεις. το πανεπιστηµιακό άσυλο είναι ιδιαίτερα σηµαντικό για την ανάπτυξη της ακαδηµαϊκής ελευθερίας και τη ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Το πανεπιστηµιακό άσυλο καλύπτει όλους ους χώρους των Α.Ε.Ι. και συνίσταται στην απαγόρευση επέµβασης της δηµόσιας δύναµης στους χώρους αυτούς, χωρίς παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής αρχής. Το όργανο αυτό έως πρόσφατα ήταν τριµελές ν.1268/1982 άρθρο 2 παράγραφος 5&6 «το Πανεπιστηµιακό Άσυλο καλύπτει όλους τους χώρους των Α.Ε.Ι. και συνίσταται στην απαγόρευση επέµβασης της δηµόσιας δύναµης στους χώρους αυτούς χωρίς τη πρόσκληση ή άδεια του αρµόδιου οργάνου των Α.Ε.Ι., όπως αναφέρεται στη συνέχεια». «Το όργανο αυτό είναι τριµελές και αποτελείται από τον Πρύτανη ή το νόµιµο αναπληρωτή του και ανά ένα εκπρόσωπο του ιδακτικού-ερευνητικού Προσωπικού (.Ε.Π.) και των φοιτητών». Το επιφορτισµένο µε την αρµοδιότητα του ασύλου όργανο αποφάσιζε µόνο µε οµοφωνία όλων των µελών του. Σε περίπτωση διαφωνίας συγκαλείται έκτακτα η σύγκλητος του Α.Ε.Ι. την ίδια µέρα προκειµένου να αποφασίσει τα σχετικά. Ύστερα, όµως από το πρόσφατο ν.3549/2007(άρθρο 3 παρ.5), προβλέπεται πλέον ότι το αρµόδιο όργανο για την άρση του πανεπιστηµιακού ασύλου «είναι το πρυτανικό συµβούλιο για τα Πανεπιστήµια και το Συµβούλιο τα Τ.Ε.Ι., µε δικαίωµα ψήφου όλων των µελών τους. Τα όργανα αυτά συνέρχονται αµέσως, αυτεπαγγέλτως ή µετά από καταγγελία. Το αρµόδιο όργανο αποφασίζει κατά πλειοψηφία, 22

23 τηρουµένων των διατάξεων του Εσωτερικού Κανονισµού του οικείου Ιδρύµατος και του Κώδικα ιοικητικής ιαδικασίας». Επέµβαση δηµόσιας δύναµης χωρίς την άδεια του αρµόδιου για το άσυλο οργάνου του Α.Ε.Ι. επιτρέπεται µόνον εφόσον διαπράττονται αυτόφωρα κακουργήµατα ή αυτόφωρα εγκλήµατα κατά της ζωής..περιορισµοί της ακαδηµαϊκής ελευθερίας Περιορισµός 1 ος Από το καθήκον υπακοής Τα όρια της ακαδηµαϊκής ελευθερίας προσδιορίζονται καταρχήν από το «καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα». Είναι σηµαντικό ότι το άρθρο 16 παρ.2 του συντάγµατος 1975 µιλάει απλώς για «υπακοή» και όχι για «πίστη» στο Σύνταγµα: «η ακαδηµαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα». Θα ήταν βέβαια προτιµότερο να µην είχε θεσπιστεί διόλου τέτοια «ρήτρα» που µε την σχετική της ασάφεια είναι πάντως περιοριστική της ακαδηµαϊκής ελευθερίας. Το σ του 1927 δεν περιείχε άλλωστε παρόµοια διάταξη στο άρθρο του 21. Παρά τη σχετική ασάφεια τους, η εννοιολογική διαφορά των δύο όρων «πίστη» και «υπακοή» είναι ουσιώδης από νοµική άποψη δηλαδή σε ό,τι αφορά τις έννοµες συνέπειες τους. Βέβαια,µας ενδιαφέρει και το αποτέλεσµα που είναι το ίδιο είτε πρόκειται για υπακοή είτε για πίστη στο Σύνταγµα. Τούτο έγκειται στην τήρηση του Συντάγµατος που αποτελεί άλλωστε καθήκον όλων των πολιτών (άρθρο 120). Όµως η χρήση του ενός ή του άλλου από τους παραπάνω όρους δεν παύει να έχει ιδιάζουσα σηµασία. Η υπακοή εντοπίζεται σε εξωτερική συµπεριφορά, σύµφωνη µε το Σύνταγµα, αντικειµενικά και εύκολα εξακριβώσιµη και ελεγκτή. Απολήγει στην τήρηση του Συντάγµατος κατά τρόπο αρνητικό, δηλαδή στη «µη παράβασή» του. Άλλωστε και ο καθιερωµένος όρκος των εν γενεί δηµοσίων υπαλλήλων και λειτουργών αφορά την υπακοή απλώς και όχι την «πίστη» στο Σύνταγµα. Με τη διάταξη στο Σύνταγµα στο άρθρο 16 παρ.1 ο συντακτικός νοµοθέτης αρκείται στην εξωτερική συµµόρφωση του συγκεκριµένου προσώπου προς τις επιταγές του Συντάγµατος. Η υποχρέωση υπακοής στο Σύνταγµα παραβιάζεται µόνο µε την χρησιµοποίηση της θέσεως του πανεπιστηµιακού διδασκάλου όπως και εκείνης του φοιτητή στο πανεπιστήµιο για προπαγάνδα εναντίον του ίδιοι του Συντάγµατος και των αρχών του. εν απαγορεύεται αντιθέτως η 23

24 επιστηµονική κριτική και µάλιστα ανεξάρτητα από ο αντικείµενό της. Επιστηµονική είναι η κριτική που στηρίζεται σε επιστηµονικά µόνο επιχειρήµατα και σέβεται τον επιστηµονικό αντίλογο και διάλογο. Προπαγάνδα, παραπληροφόρηση, διέγερση µίσους ή περιφρονήσεως, λογοκρισίας και σαµποτάζ γνωµών δεν έχουν θέσει στο πανεπιστήµιο. Το καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα δεν αποκλείει την επιστηµονική κριτική, όχι µόνο διατάξεων και θεσµών του, ακόµη και των θεµελιωδών, αλλά και της ουσίας και όλης της δοµής, καθώς και των κοινωνικοοικονοµικών βάσεων και των πολιτικών λειτουργιών και εκδηλώσεων της κρατικής εξουσίας που είναι οργανωµένη στο Σύνταγµα. Επιπλέον το καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα δεν σηµαίνει υπακοή σε οδηγίες ή διαταγές, θέσεις ή γνώµες των εκάστοτε κυβερνώντων ή οποιωνδήποτε κρατικών οργάνων, περιοριστικές της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας. Ούτε µε ν οµο ούτε µε διοικητική πράξη ούτε µε δικαστική απόφαση είναι δυνατόν να απαγορευτεί ή να υπαγορευτεί στους ακαδηµαϊκούς δασκάλους η υποστήριξη ορισµένων θεωριών ή απόψεων. 2 ος περιορισµός Όπως και τα άλλα ατοµικά δικαιώµατα έτσι και η ακαδηµαϊκή ελευθερία τόσο των διδασκόντων όσο και διδασκοµένων, δεν περιλαµβάνει την ελευθερία παραβάσεως των γενικών νόµων, των νόµων δηλαδή εκείνων που προστατεύουν ένα έννοµο αγαθό, χωρίς να στρέφονται ούτε κατά ορισµένου προσώπου ούτε κατά ορισµένης επιστηµονικής θεωρίας, ούτε να καθιστούν αδύνατη ή να δυσχεραίνουν δυσανάλογα της επιστηµονική έρευνα και διδασκαλία. Κατά την διεξαγωγή τους δεν µπορεί να αµφισβητηθεί ότι ο φορέας της ακαδηµαϊκής ελευθερίας δεν είναι ελεύθερος να πράττει ατιµωρητί π.χ. εσχάτη προδοσία, εγκλήµατα κατά της τιµής, εξύβριση. 3 ος περιορισµός Καταχρηστική άσκηση δικαιώµατος Το άρθρο 25 παρ.3 του Συντάγµατος θεσπίζει τη απαγόρευση της καταχρηστικής άσκησης των δικαιωµάτων. Κατάχρηση συντρέχει, όταν δεν παραβιάζεται µεν καµία ρητή διάταξη, αλλά η χρήση του δικαιώµατος αντιστρατεύεται της συνταγµατική τάξη και ειδικά τον σκοπό του συγκεκριµένου δικαιώµατος, όταν δηλαδή δεν παραβιάζεται µεν το γράµµα αλλά προφανώς το πνεύµα του Συντάγµατος. Στην ουσία, η απαγόρευση της καταχρηστικής άσκησης των ατοµικών δικαιωµάτων δεν αποτελεί περιορισµό αλλά προσδιορισµό του 24

25 προστατευόµενου από το σ χώρου και εποµένως και της ακαδηµαϊκής ελευθερίας. Κατά την άποψη µου και σε συνάρτηση µε τα προαναφερόµενα θεωρώ ότι η ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστηµίων ενδεχοµένως να προκαλέσει περιορισµό στην ακαδηµαϊκή ελευθερία του διδακτικού προσωπικού και των φοιτητών. Αυτό δεν φαίνεται να απειλεί όσα πανεπιστήµια διατηρήσουν την νοµική φύση τους ως νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου. Ωστόσο σε όλα τα υπόλοιπα είναι αρκετά πιθανόν ότι η ακαδηµαϊκή ελευθερία δεν θα βρίσκει την πλήρη έκφρασή της. Οι «ιδιοκτήτες» των πανεπιστηµίων παρέχοντας υλικά µέσα, χώρους και χρήµατα για την υποστήριξη της έρευνας των ερευνητών θα µπορούν πιο εύκολα να τους χειραγωγήσουν και να επηρεάσουν τη έρευνά τους προς την κατεύθυνση που εκείνοι επιθυµούν. Περαιτέρω και η διδασκαλία δεν θα είναι ελεύθερη εφόσον θα διδάσκονται όσα «πρέπει» και τίποτε παραπάνω, που θα µπορούσε να διευρύνει τους ορίζοντες των φοιτητών, πέρα από την καθεστηκυία τάξη. από την άλλη πλευρά όµως θα µπορούσε να υποστηριχθεί η άποψη ότι οι σκέψεις αυτές δεν θα πραγµατοποιηθούν, αλλά αντίθετα η ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστηµίων θα σηµατοδοτήσει την ανάπτυξη της παιδείας. Γι αυτούς τους λόγους, το θέµα της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστηµίων αποτελεί ένα λεπτό θέµα, για το οποίο θα έπρεπε να υπάρχει λεπτοµερής και ακριβής ενηµέρωση από την πολιτεία προς τους πολίτες, ώστε να µπορούν να σταθµίζουν τα αρνητικά και θετικά της εφαρµογής του. Ακαδηµαϊκή ελευθερία και πολιτική Ανακύπτει το ζήτηµα των σχέσεων ακαδηµαϊκής ελευθερίας και πολιτικής, τα οποία συνδέονται άµεσα ειδικά στην εποχή µας όπου η επιστήµη έχει γίνει η κινητήρια δύναµη όχι µόνο της τεχνικής αλλά και της κοινωνικοπολιτικής προόδου. Εξάλλου η η κοινωνία µας, που χαρακτηρίζεται από τον έντονο κρατικό παρεµβατισµό, την «πολιτικοποίηση» της οικονοµίας και γενικότερα από «επιστηµονικοποίηση» των σχέσεων παραγωγής και των σχέσεων κυριαρχίας, µε αποτέλεσµα η επιστήµη να θυσιάζεται στο βωµό της κοινωνικοπολιτικής προόδου. Το καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα ή η ιδιότητα του ακαδηµαϊκού δασκάλου ως «δηµόσιου λειτουργού» δεν εµπεριέχουν ούτε 25

26 εξυπακούουν την οποιαδήποτε υποτιθέµενη υποχρέωση του για παραδοχή των «θέσεων» της εκάστοτε κυβέρνησης, οσοδήποτε νόµιµη και αν είναι-επειδή δηλαδή συµβαίνει να εκφράζει τη θέληση µιας συγκεκριµένης πλειοψηφίας του εκλογικού σώµατος. Η επιβολή υποχρέωσης στον ακαδηµαϊκό δάσκαλο να συµφωνεί ή να µην εκδηλώνει γνώµη αντίθετη ή επικριτική των απόψεων της εκάστοτε κυβέρνησης αντιβαίνει αναµφίβολα, όχι µόνο στη διάταξη 16{1 του Συντάγµατος που διασφαλίζει την ελευθερία της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας, αλλά στην γενικότερη διάταξη του άρθρου 4{1 Σ και συνεπάγεται φυσικά τις έννοµες συνέπειες και κυρώσεις που προβλέπουν οι διατάξεις. Η ίδια η συνταγµατική κατοχύρωση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας καθιστά σαφές ότι φορείς της επιστηµονικής γνώµης αναγνωρίζονται όχι οι εκάστοτε φορείς της κρατικής εξουσίας, οι κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες και οι κυβερνήσεις τους αλλά αποκλειστικά οι αρµόδιοι ερευνητές και ακαδηµαϊκοί δάσκαλοι. Από την άλλη µεριά, το Σύνταγµα ορίζοντας ότι η ανάπτυξη και προαγωγή της επιστήµης, της έρευνας και της διδασκαλίας αποτελεί υποχρέωση του κράτους, θεσπίζει προφανώς υποχρέωση των διαφόρων κυβερνήσεων να επεξεργάζονται τις πολιτικές τους «θέσεις» µε βάση τις απόψεις που εκφράζονται ελεύθερα στην επιστηµονική έρευνα και διδασκαλία και όχι το αντίστροφο: δεν ιδρύει δηλαδή υποχρέωση του επιστήµονα και ιδιαίτερα του ακαδηµαϊκού δασκάλου να προσαρµόζει αυτός τις δικές του «θέσεις» προς εκείνες της εκάστοτε νόµιµης κυβέρνησης. Τέλος ο ακαδηµαϊκός δάσκαλος δεν περιορίζεται να εκφράζει τις επιστηµονικές του γνώµες µόνο στο πλαίσιο των Α.Ε.Ι., στους φοιτητές του, αφού δεν ενδιαφέρουν µόνο αυτούς. Μπορεί να τις εκθέτει και σε διαλέξεις και σε οµιλίες εξωπανεπιστηµιακές, επίσης από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση, καθώς και σε δηµόσιες συναθροίσεως. 26

27 Περίληψη Η ακαδηµαϊκή ελευθερία αποτελείται από την επιστηµονική έρευνα και την διδασκαλία µέσα στα πλαίσια του αυτοδιοικούµενου πανεπιστηµίου. Η αυτοδιοίκηση του πανεπιστηµίου εξασφαλίζεται µε την οικονοµική και διοικητική αυτοτέλειά του. Τα όργανά του µπορούν να εκλέγουν και να λαµβάνουν αποφάσεις χωρίς να επεµβαίνουν κρατικοί µηχανισµοί. Οι φοιτητές δεν αποτελούν µόνο «ένα πέρασµα» από το πανεπιστήµιο αλλά αντίθετα είναι συνδέονται πολύ στενά µε αυτό και ως φυσικό επακόλουθο οι εξελίξεις τους αφορούν άµεσα. Όλοι οι φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας υποχρεούται µε καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα, όπως άλλωστε όλοι οι πολίτες. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία αποτέλεσε ζητούµενο πολλών ετών, καθώς µόνο µε αυτή µπορούν να δηµιουργηθούν ελεύθερες συνειδήσεις και η διδασκαλία να µην κατευθύνεται από κανέναν άλλο εκτός από τους διδασκάλους. 27