συνοπτική παρουσίαση της PSP

Transcript

1 1 συνοπτική παρουσίαση της PSP ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ: (Α) τι είναι η PSP (Β) περισσότερα για το εκπαιδευτικό επίπεδο (Γ) το PSP-studio: info και προγράµµατα (Δ) λειτουργικοί στόχοι της PSP (Ε) µία εισαγωγή για την PSP στον χώρο της εργασίας και των Οργανισµών (Ζ) βασικές για την PSP έννοιες από τη φιλοσοφία GESTALT σηµείωση:

2 2 από όσα ακολουθούν, αρκετά είναι αποσπάσµατα από το βιβλίο του Π.Θ.: η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασµού (Α) τι είναι η PSP 1. η φύση της PSP Ο όρος PSP (Process Stage Praxis) θα µπορούσε να αποδοθεί ως: επί σκηνής πράξη βασισµένη στη ροή της προσωπικής εµπειρίας. Θεωρητικά και πρακτικά, η PSP αναφέρεται στον συνδυασµό της φιλοσοφίας Gestalt µε βασικές όψεις του αυτοσχεδιασµού. Το αποτέλεσµα είναι κάποιες ιδιότυπες δυνατότητες αλληλεπιδραστικής σωµατικής δουλειάς, η οποία βασίζεται στον αυτοσχεδιασµό. Αυτή η δουλειά µπορεί εν δυνάµει να φανεί χρήσιµη σε χώρους σχετικούς µε καταστάσεις και πλαίσια, όπου στόχος είναι η βιωµατική ανάπτυξη της αυτογνωσίας (της αυτο-επίγνωσης ), και η συνεπακόλουθη προσωπική ανάπτυξη. Σε τέτοιους χώρους, η PSP επιχειρεί να υποστηρίξει µία υπαρξιακή - σχεσιακή προοπτική χρησιµοποιώντας σα βάση στις εφαρµογές της την αυτοσχεδιαστική σωµατική αλληλεπίδραση και τις εγγενείς δηµιουργικές µας ικανότητες. Το κίνητρο και η έµπνευση για την PSP, ήταν η ιδέα πως κάθε βήµα της διαδικασίας του αυτοσχεδιασµού µπορεί να σχετιστεί µέσα από πάρα πολλούς τρόπους µε τη φιλοσοφία Gestalt. Αρκεί να σηµειώσουµε ενδεικτικά, πως βασικό σηµείο της Gestalt είναι ο εγγενής αυτοσχεδιαστικός χαρακτήρας της ίδιας της ζωής και της επαφής του ατόµου µε το περιβάλλον. Σήµερα, η PSP συνιστά µία συστηµατοποιηµένη προσέγγιση. Περιλαµβάνει θεωρία, πράξη (εφαρµογές) και εκπαίδευση, ενώ συµπλέει και µε τις γενικότερες αντιλήψεις του χώρου των ανθρωποκεντρικών προσεγγίσεων, χωρίς όµως να είναι κάποιο είδος ψυχοθεραπείας µέσω τέχνης. Οι ρίζες της PSP βρίσκονται στην εδώ και 14 χρόνια προσπάθειά µου να συναντηθούν δύο µεγάλοι κύκλοι της προσωπικής µου διαδροµής. Ο ένας, είναι παρελθοντικός, και σχετίζεται µε τον χώρο της καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Ο άλλος, είναι παροντικός και αφορά την αποκλειστική πλέον σχέση µου µε την ψυχοθεραπεία Gestalt. Σε όλο αυτό το διάστηµα, οι δύο αυτοί κύκλοι πλησίασαν σταδιακά µεταξύ τους µε διάφορους τρόπους, ώσπου, από το 2006, η ενσωµάτωσή τους απόκτησε το σχήµα της PSP. Εδώ, όσον αφορά αυτήν την ενσωµάτωση, υπάρχει ένα εξαιρετικά σηµαντικό σηµείο. Το σηµείο αυτό έχει να κάνει µε την περίοδο που κατανόησα ουσιαστικά πως η Gestalt είναι τόσο φιλοσοφία όσο και θεραπεία... και σαν φιλοσοφία, µπορεί να εφαρµοστεί σε διάφορα περιβάλλοντα... (Mann, 2010, σελ 270). Πράγµατι, σήµερα η φιλοσοφία Gestalt αποτελεί µια ολοκληρωµένη αντίληψη για τον άνθρωπο µέσα στο πεδίο ζωής του. Θεωρείται µία πραγµατιστική φιλοσοφική επιλογή για µία ανθρώπινα αληθινή ζωή, και εφαρµόζεται πλέον εκτεταµένα και σε µη-ψυχοθεραπευτικά πλαίσια (εκπαίδευση, εργασιακός χώρος, τέχνη, κλπ). Έτσι, σχηµατοποιώντας την PSP, εστιάστηκα στην φιλοσοφία Gestalt (ή, όπως συχνά αποκαλείται, στη στάση Gestalt), και όχι στην ψυχοθεραπευτική της εφαρµογή. Όµως σηµειώνεται πως από τη στιγµή που η PSP εφαρµόζεται ως ένα

3 συµπληρωµατικό, δευτερεύον εργαλείο σε διάφορα πεδία, µπορεί ανάλογα να χρησιµοποιηθεί και σε διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις (όπως είναι η Gestalt ή και άλλες). Το τωρινό πλαίσιο µέσα από το οποίο παίρνουν πρακτικά µορφή διάφορες δραστηριότητες σχετικές µε την PSP, είναι το PSP-studio (το οποίο γενικά χαρακτηρίζεται ως ένα Κέντρο Δηµιουργικής Επιµόρφωσης & Εκπαίδευσης - βλ. Παράρτηµα ΙΙ). Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάζονται και υλοποιούνται βιωµατικά προγράµµατα εφαρµογών και εκπαίδευσης κάθε διάρκειας και είδους, τα οποία ενέχουν µε οποιονδήποτε τρόπο την PSP. Τα Λατινικά αρχικά της PSP. Η λέξη Process (το αρχικό P ), που σηµαίνει διαδικασία, παραπέµπει στην αντίληψη της Gestalt για την ασταµάτητη κίνηση, σχέση και αλλαγή των πάντων. Η λέξη Stage (το αρχικό S ), που σηµαίνει σκηνή, παραπέµπει στον αυτοσχεδιασµό. Διευκρινίζεται πως η σκηνή, εδώ, νοείται πέρα από τη συνήθη συσχέτισή της µε το θέατρο, σαν ένας γεωγραφικά οριοθετηµένος χώρος στον οποίο εξελίσσονται καλλιτεχνικά δρώµενα. Στην PSP, η σκηνή αναφέρεται σε κάθε κατάσταση όπου µέσα από τις αλληλεπιδράσεις µας αναπτύσσεται ένα δίκτυο σχεσιακών δυνάµεων (ένα είδος πεδίου ). Μία γέφυρα ανάµεσα στις δύο αυτές έννοιες, τη διαδικασία και τη σκηνή (πεδίο), συνιστά η λέξη πράξη ( Praxis - το τελευταίο P ), αφού και για τις δύο όχθες της PSP (αυτοσχεδιασµό και Gestalt), είναι η Αριστοτελική πράξη που παράγει την πραγµατικότητα. Πράγµατι, από τη µία µεριά, υπάρχει πάντα πράξη στον αυτοσχεδιασµό, η οποία και τον προχωρά βήµα-βήµα (πειραµατισµός στο εδώ και τώρα, δράση, άµεση και αυθεντική απόκριση στα τρέχοντα γεγονότα, είναι οι διαδικασίες που οδηγούν σε κάθε µία επόµενη φάση του αυτοσχεδιασµού). Και από την άλλη µεριά, υπάρχει επίσης πράξη στον πυρήνα της σκέψης της φιλοσοφίας Gestalt, η οποία εµπεριέχει ουσιαστικά µια ψυχολογία του γίγνεσθαι, της διαδικασίας. Είναι λοιπόν και πάλι η πράξη µέσα από την οποία συµβαίνουν τα γεγονότα της ζωής και ρέει η ζωικότητα στο πεδίο οργανισµός/περιβάλλον - ένα πεδίο του οποίου τα µέρη ενοποιούνται διαρκώς σε ένα όλον, ακριβώς µέσα από τη διάσταση της πράξης. Ας πούµε, βλέπω, στην Gestalt, είναι µια διαδικασία, µια πράξη. Και αυτή η διαδικασία - πράξη του να βλέπω, διαφέρει από αυτό το οποίο βλέπω (το περιεχόµενο). Στην Gestalt δεν µας ενδιαφέρει µόνο το γνωστικό σχήµα που παίρνει η εµπειρία στο νου µας, αλλά εξίσου (και κυρίως) η πράξη, το πώς, ο τρόπος µε τον οποίο τα γεγονότα της ζωής µας γίνονται προσωπική εµπειρία. Για την Gestalt, οι διαδικασίες της επαφής µου µε ό,τι στον προσωπικό µου κόσµο αντιλαµβάνοµαι ως µη- Εγώ (περιβάλλον), είναι η βασική, αρχική µου πραγµατικότητα. Και βιώνω σηµαίνει την ίδια τη διαδικασία της ζωής, σηµαίνει πράττω στη ζωή, αντί µόνο να σκέφτοµαι περί αυτής. Σηµαίνει ότι υπεύθυνα ανα-δηµιουργώ ξανά και ξανά τον Εαυτό µου σε όλη τη ροή της ζωής µου, πράττοντας µέσα στη ζωή µου τι ΔΕΝ είναι η PSP; Η PSP:...δεν αποτελεί κάποια πρόταση ψυχοθεραπείας,...ούτε πρόταση σωµατικής ψυχοθεραπείας,...ούτε κάποιας µορφής θεραπεία µέσω τέχνης,...δεν είναι κάποια παραλλαγή της ψυχοθεραπείας Gestalt...δεν είναι µια θεωρία θεάτρου και δραµατουργίας,...δεν είναι ταυτόσηµη, ως προσέγγιση, στη δοµή, τη µεθοδολογία και τους στόχους της, µε τη δραµατοθεραπεία, τη χοροθεραπεία, τη µουσικοθεραπεία, το ψυχόδραµα, την εµψύχωση και το θεατρικό παιχνίδι,...ούτε συνιστά µία παραλλαγή του Playback Θεάτρου (µία ξεχωριστή µορφή σκηνικού αυτοσχεδιασµού που δηµιουργήθηκε στη δεκαετία του 1970 από τον Jonathan Fox και τους συνεργάτες του), παρόλο τον σπουδαίο ρόλο που το Playback έπαιξε στη δηµιουργία της. Από όλους αυτούς τους χώρους η PSP αντλεί διάφορα στοιχεία, τα οποία ενοποιεί και συνδυάζει, µετασχηµατίζοντάς τα στους δοµικούς της λίθους. Όµως υπογραµµίζεται πως η PSP µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί ως ένας τρόπος θέασης των ίδιων αυτών των χώρων. Οπότε, σε τέτοιες περιπτώσεις, τους εµπλουτίζει µε την προοπτική της και διευρύνει τους ορίζοντές τους µε τις εφαρµογές της. Για παράδειγµα, κάτι τέτοιο επιχειρείται και στο Μέρος ΙΙΙ αυτού του βιβλίου, το οποίο είναι µία απόπειρα να δούµε το Playback µέσα από την PSP. Το ίδιο το Playback έπαιξε σηµαντικό ρόλο στην ιδέα της PSP. Ωστόσο, όταν πλέον

4 εφαρµόζουµε την PSP στο Playback, ίσως η θεωρία, η πράξη και η εκπαίδευσή του βαθαίνουν και διευρύνονται, µέσα από τις φιλοσοφικές προεκτάσεις της PSP. Ένα άλλο ανάλογο παράδειγµα, είναι ένα πρόγραµµα συνεχιζόµενης εκπαίδευσης ψυχοθεραπευτών διαφόρων προσεγγίσεων (που έχει ήδη προταθεί και λειτουργεί σε διάφορα πλαίσια). Η ήδη προϋπάρχουσα εκπαίδευση των ψυχοθεραπευτών που συµµετέχουν εκλαµβάνεται ως βάση τέτοιων προγραµµάτων, και η PSP απλά παρέχει κάποια συµπληρωµατικά εργαλεία. Σηµειώνεται, ότι η γνωριµία µου µε τη φιλοσοφία Gestalt κατά την ψυχοθεραπευτική µου εκπαίδευση, ήταν φυσικά και η βάση της έµπνευσης για την ιδέα της PSP. Όµως επίσης, γενική αλλά καθοριστική σηµασία για τα θεµέλια της PSP, έχουν:...η από το 1989 ανεκτίµητη συνεργασία µου µε την ηθοποιό και σκηνοθέτιδα Τίνα Στεφανοπούλου, στο εργαστήρι Πολύτεχνο, µε αντικείµενο τον δηµιουργικό συνδυασµό µουσικής, κίνησης, θεατρικής πράξης, καθώς και τη σκηνική συνδηµιουργία....η φιλοσοφία και η πρακτική του Playback Θεάτρου, και οι ανάλογες πολύτιµες εµπειρίες µου: από τη διδασκαλία του Playback στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, από τη σύµπραξή µου µε την οµάδα Playback Θεάτρου T!NG, από την πολύ κοντινή σχέση µου µε τις οµάδες AquNa This, Meta Playback Theatre, και Hellenic Playback Theatre, από πολλούς κύκλους εκπαίδευσης, εποπτείας και δηµιουργικών ανταλλαγών που πραγµατοποίησα ως εκπαιδευτής προσκαλεσµένος από ανθρώπους και οµάδες από τη Ρωσία, Ιταλία, Ουκρανία, Ουγγαρία, Γερµανία, Σερβία, FYROM, Γαλλία σώµα και σωµατική δουλειά στην πράξη της PSP: η PSP ως αλληλεπιδραστικός αυτοσχεδιασµός στο ενσώµατο πεδίο Στις εφαρµογές της PSP, η σωµατική µας διάσταση είναι µία σηµαντική αφετηρία και κατάληξη. Κι αυτό γιατί η διαδικασία, το άµεσο γίγνεσθαι των πραγµάτων, βρίσκεται στον πυρήνα της PSP. Όµως διαδικασία σηµαίνει αέναη αλλαγή. Οπότε, σηµαίνει επίσης κίνηση, αφού η αλλαγή φέρνει τα πράγµατα σε νέες θέσεις και σχέσεις µεταξύ τους. Και κινούµενοι, αναπόφευκτα σχετιζόµαστε, σε κάθε επίπεδο, τόσο ψυχολογικό όσο και φυσικό. Με µία τέτοια λοιπόν ολιστική µατιά, η εµπειρία της σκηνής, του πεδίου των σχέσεών µας, είναι πάντα ενσώµατη, όπως άλλωστε και η ίδια µας η ύπαρξη. Έτσι, η δυναµική σχεσιακή προοπτική της PSP δεν περιορίζεται στο ψυχολογικό επίπεδο, αλλά αφορά επίσης το σώµα µας. Και λέγοντας σώµα στην PSP, δεν εννοούµε µόνο τις αισθήσεις ή τη µετατόπιση στον φυσικό χώρο, ούτε κάποια πρόταση σωµατικής θεραπείας. Επίσης, διευκρινίζεται πως η αυτοσχεδιαστική σωµατική δουλειά στην PSP δεν σηµαίνει ότι κάποιος παίζει θέατρο και ρόλους ή µπαίνει σε καταστάσεις έκστασης και σωµατικού διαλογισµού. Μάλλον, εννοούµε ότι στην πράξη της PSP εστιάζουµε στην ενσώµατη δράση µας σε οποιοδήποτε δίκτυο σχεσιακών δυνάµεων οι οποίες αναπτύσσονται καθώς αλληλεπιδρούµε µεταξύ µας, όπως και ότι: (α) Το δρων σώµα είναι η φωνή µε την οποία τόσο αντιλαµβανόµαστε όσο και εκφράζουµε την αυτοσυναίσθησή µας. Ή, αλλιώς, µέσα από το πώς είµαστε µε το (ή στο ) σώµα µας, προσεγγίζουµε και επικοινωνούµε µεταξύ µας όλες τις όψεις της ανθρώπινης εµπειρίας: τις αισθητηριακές, τις συναισθηµατικές/συγκινησιακές, τις νοητικές. (β) Η σωµατική µας διάσταση βιώνεται σε σχέση µε ό,τι µας περιβάλλει, µέσα από αυτοσχεδιαστική διάδραση µε Άλλους. Ή, αλλιώς, στη σωµατική δουλειά µε την PSP το άτοµο δεν παραµένει εστιασµένο στον έσω σωµατικό του κόσµο αλλά εξίσου στρέφεται δυναµικά προς τα έξω, συνδηµιουργώντας σωµατικά εµπειρία µαζί µε τους Άλλους. Η σηµασία αυτής της ενσώµατης δράσης στις εφαρµογές της PSP, γίνεται περισσότερο κατανοητή αν σκεφτούµε ότι οι καθηµερινές συνηθισµένες στάσεις, χειρονοµίες, εκφράσεις, κινήσεις, διαδράσεις, συµπεριφορές, φτιάχνουν µάλλον ένα περιορισµένο ενεργειακό πλαίσιο γύρω µας. Το στενό αυτό ενεργειακό µας αυγό συνήθως επιτρέπει µία επίσης περιορισµένη γκάµα συλλογικά αποδεκτών κινήσεων, στάσεων και µία λίγο πολύ στερεότυπη αίσθηση του σώµατός µας. Το αποτέλεσµα συχνά είναι µία αυτοµατοποιηµένη, µηχανιστική εµπειρία, µία φτωχή έκφραση των εν δυνάµει άπειρων όψεων του Εαυτού, οπότε και ένα είδος απουσίας από ό,τι συµβαίνει στο εδώ και τώρα µας, ή αλλιώς, µία µη-παρουσία στο κύλισµα της ίδιας της εµπειρίας µας. Από την άλλη µεριά, η PSP έχει να κάνει µε πεδία που ασχολούνται µε την προσωπική ανάπτυξη και την καλλιέργεια της αυτο-επίγνωσης. Ακριβώς για να πετύχουµε αυτήν την όξυνση της αυτο-επίγνωσης (άρα και κάποια προσωπική ανάπτυξη), εµπλέκουµε στην PSP το σώµα και µάλιστα διαδραστικά. Συµπεριλαµβάνοντας µε κατάλληλους τρόπους το σώµα στις εφαρµογές της PSP, ο στόχος είναι να δηµιουργηθούν νέα σωµατικά µηνύµατα. Και αυτό γίνεται γιατί καταρχήν, κινούµενοι και αλληλεπιδρώντας, νέα αγγεία, τένοντες και µυικές δεσµίδες συστέλλονται και διαστέλλονται. Παράλληλα, η εστίαση στη δρώσα φυσική µας διάσταση εµποδίζει το νου να υπερδιογκώσει τη λειτουργία του και να καταπνίξει τα υπόλοιπα επίπεδα της εµπειρίας µας: συγκίνηση/συναισθήµατα και αισθήσεις. Και καθότι είµαστε όντα ολιστικά, αυτά τα νέα σωµατικά µηνύµατα

5 επιδρούν σε όλη µας την ύπαρξη, πυροδοτούν νέα συναισθήµατα, νέες αντιλήψεις της φυσικής µας υπόστασης, καθώς και νέες σκέψεις. Με άλλα λόγια, νέα κύµατα αυτο-επίγνωσης. Έτσι, η συµβολή της PSP µε την προσεχτική διαδραστική εµπλοκή του σώµατος στις εφαρµογές της, εµπλουτίζει τους τρόπους µε τους οποίους νιώθουµε και εκφράζουµε την ύπαρξή µας, καθώς παράλληλα βιώνουµε αυτό που είµαστε από νέες προοπτικές. Έτσι, ο Εαυτός πιθανά εκδηλώνει όψεις που ούτε καν φανταζόµασταν ότι υπήρχαν. Και τη νέα αυτο-επίγνωση που χτίζουµε, τη χρησιµοποιούµε για την προσωπική µας ανάπτυξη, πάντα ανάλογα µε το βασικό πλαίσιο της δράσης της οποίας τους στόχους υποστηρίζει συµπληρωµατικά η PSP ο θεωρητικός κορµός της PSP Στη θεωρητική δοµή της PSP, υπάρχουν δύο χώροι, που συνδέονται µεταξύ τους µέσω κάποιων ειδικά διαµορφωµένων εννοιών, ακριβώς σχεδιασµένων για αυτόν τον ρόλο του συνδέσµου. Από τη µία πλευρά υπάρχει ο κύριος θεωρητικός κορµός της PSP: είναι το αµάλγαµα της βασικής φιλοσοφίας που βρίσκεται στα θεµέλια της ψυχοθεραπείας Gestalt, χωρίς όµως καµία αναγκαία αναφορά στην ίδια την ψυχοθεραπευτική πράξη. Τα κύρια συστατικά αυτής της φιλοσοφίας Gestalt είναι η φαινοµενολογία, η θεωρία πεδίου, και ο υπαρξιακός διάλογος. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει ο χώρος της αυτοσχεδιαστικής πράξης, από τον οποίο επιλέγονται κάποια χαρακτηριστικά σηµεία, και τοποθετούνται στο πρίσµα της φιλοσοφίας Gestalt (ανάπτυξη του αυτοσχεδιασµού, συνδυασµός και χρήση των εκφραστικών µέσων, η δοµή, η αυθεντικότητα και ο αυθορµητισµός, ο αναγκαίος ρόλος του πρωταγωνιστή, ρυθµός, συντακτικό και οικονοµία του αυτοσχεδιασµού, δηµιουργική φαντασία, έκθεση και απεύθυνση, η χρήση των εκφραστικών γλωσσών, το ατοµικό και οµαδικό πλαίσιο του αυτοσχεδιασµού, κλπ). Ως θεµελιώδεις συνδετικοί κρίκοι των δύο παραπάνω κορµών, επινοήθηκαν κάποιες έννοιες που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά την PSP: (α) το προσωπικό φιλµ, (β) το µοτίβο, (γ) η σωµατική αίσθηση στην PSP, (δ) ένα ευέλικτο µοντέλο σχεδιασµού ασκήσεων για τις εφαρµογές της PSP ( ασκήσεις για την αυτοσχεδιαστική ενσώµατη αλληλεπίδραση ). Έτσι, κατά µία έννοια, η PSP στο θεωρητικό της κοµµάτι, δεν είναι ακριβώς µια νέα προσέγγιση, όσον αφορά την πλειονότητα των δοµικών της στοιχείων. Ωστόσο, είναι νέα :...(α) µε την έννοια του καινούριου των δυνατοτήτων που ξεπηδούν όταν ενσωµατώνονται η φιλοσοφία Gestalt µε τον αυτοσχεδιασµό, και...(β) στη βάση της ιδιοτυπίας των εννοιών που δηµιουργήθηκαν ακριβώς για να συνδεθούν οι δύο αυτοί θεωρητικοί κορµοί της PSP. 5α. τα δύο επίπεδα λειτουργίας της PSP: τι προσφέρει στο επίπεδο εφαρµογών Συνίσταται από εύπλαστα και πλούσια εργαλεία που βασίζονται στη φυσική µας διάσταση (το σώµα µας) και την αλληλεπίδραση. Τα εργαλεία αυτά υποστηρίζουν δράσεις και παρεµβάσεις σε διάφορα πεδία ανθρώπινης δραστηριότητας στα οποία υπεισέρχεται βιωµατική αλληλεπίδραση, και τα οποία έχουν να κάνουν µε δυναµική σχέσεων, αυτο-επίγνωση, και προσωπική ανάπτυξη (τέχνη, ψυχοθεραπεία, εκπαίδευση, εργασιακός χώρος και Οργανισµοί, κοκ). Επίσης, τα εργαλεία της PSP είναι από τη φύση τους συµπληρωµατικά, και δεν επηρεάζουν διόλου τους κύριους στόχους της δράσης που υποστηρίζουν. Αν δηλαδή η PSP εφαρµόζεται σαν δευτερεύον εργαλείο στον συντονισµό µιας οµάδας γονέων, η χρήση της δεν επηρεάζει τους ίδιους τους στόχους της οµάδας αυτής. Γι αυτό και όταν σε κάποια δράση χρησιµοποιείται µε οποιονδήποτε τρόπο η PSP, δεν υπάρχει καµία ύλη µε την οποία θα έπρεπε να είναι εξοικειωµένοι όσοι συµµετέχουν σε αυτήν τη δράση (κάτι που φυσικά δεν ισχύει για τον συντονιστή που χρησιµοποιεί την PSP στον συντονισµό κάποιας δράσης: είναι υποχρεωµένος να κατέχει καλά τη θεωρία και την πράξη της PSP). Η PSP υποστηρίζει τις δράσεις στις οποίες χρησιµοποιείται:...(α) Με τη µορφή PSP βιωµατικών ασκήσεων που σχετίζονται κυρίως µε σωµατική αλληλεπιδραστική δουλειά και αυτοσχεδιασµό. Τέτοιες ασκήσεις προσχεδιάζονται από τον συντονιστή κάποιας δράσης, επάνω σε συγκεκριµένους άξονες, δοµηµένους ειδικά για τους στόχους της δράσης....(β) Με µια τέτοια µατιά του συντονιστή στη ζωντανή εξέλιξη αυτών των δράσεων, ώστε να επινοεί άµεσα, στη στιγµή, όποτε χρειάζονται, και ασκήσεις και παρεµβάσεις σωµατικής δουλειάς, που εκπηγάζουν από όλην την πρόταση της PSP.

6 ...(γ) Με τη διεύρυνση της γενικότερης προοπτικής του συντονισµού κάποιας δράσης, ώστε δυνητικά να περιλαµβάνει την ενσώµατη και αυτοσχεδιαστική αλληλεπίδραση. Ωστόσο σηµειώνεται πως κάτι τέτοιο απλά συµπληρώνει και δεν υποκαθιστά τη βασική αντίληψη και µεθοδολογία µε την οποία δουλεύει οποιοσδήποτε συντονιστής, ούτε βέβαια τη χρήση της λεκτικής επικοινωνίας κατά τη δράση και τα διάφορα µοιράσµατα της εµπειρίας µετά τη δράση....(δ) Με την υπογράµµιση της σωµατικής αίσθησης, ως ένα µέσον βίωσης ή/και έκφρασης της άµεσης εµπειρίας, σε όλες τις φάσεις του συντονισµού κάποιας δράσης. Οι PSP ασκήσεις. Σηµειώνεται πως η PSP, στο επίπεδο εφαρµογών, δεν προτείνει ειδικές έτοιµες ασκήσεις, αλλά µάλλον έναν τρόπο σύνθεσης και χρήσης ασκήσεων. Η πρώτη ύλη τους µπορεί να δηµιουργείται αυτούσια ή και να προέρχεται από οποιονδήποτε χώρο που χρησιµοποιεί βιωµατική αλληλεπίδραση (θέατρο, χορό, ψυχόδραµα, εµψύχωση, παιχνίδι, κοκ). Το υλικό αυτό µεταπλάθεται σε νέα αυτόνοµη µορφή, µέσα από τους θεωρητικούς άξονες της PSP. Οι ασκήσεις αυτές µπορούν να φτιάχνονται, να χρησιµοποιούνται και να παραλλάσσονται ελεύθερα, ανάλογα µε τον σκοπό και τη φύση της εκάστοτε δράσης στην οποία χρησιµοποιούνται σαν συµπληρωµατικά βιωµατικά εργαλεία. Έτσι, δεν µιλούµε για δέκα, είκοσι, εκατό συγκεκριµένες και έτοιµες ασκήσεις µε προκαθορισµένο σχήµα και χρήση: από µια τέτοια άποψη, θα λέγαµε πως το επίπεδο εφαρµογών (πράξης) της PSP δεν προ-υπάρχει, αλλά µάλλον δηµιουργείται σε κάθε µία περίπτωση εφαρµογής. Ουσιαστικά, αυτό που συµβαίνει σχετικά µε την πράξη της PSP, είναι πως κάποιος που έχει αφοµοιώσει θεωρητικά και βιωµατικά την PSP, δηµιουργεί µόνος του το πρακτικό της µέρος κατά περίσταση και σκοπό εφαρµογής. Ας υποθέσουµε, για παράδειγµα, ότι έχουµε διαφορετικές περιπτώσεις οµάδων: µία µε παιδιά, µία άλλη µε στελέχη επιχειρήσεων, µια οµάδα θεραπείας, µια οµάδα εκπαιδευόµενων στον χορό, το θέατρο, ή το Playback. Στον συντονισµό όλων αυτών των οµάδων, µπορούν θαυµάσια να χρησιµοποιηθούν ασκήσεις από τον χώρο της PSP, αρκεί να σµιλευτούν κατάλληλα, ανάλογα µε τις ανάγκες της κάθε οµάδας. Έτσι, στην οµάδα θεραπείας, µία άσκηση PSP µπορεί να διαµορφωθεί µόνο για το αρχικό άνοιγµα της οµάδας. Στα παιδιά, η ίδια άσκηση, αλλιώς διαµορφωµένη, βοηθά ας πούµε τη συν-δηµιουργία. Στα στελέχη, παραλλάσσεται έτσι που να συµβάλλει στην εξερεύνηση των σχέσεών τους. Ενώ, στους ηθοποιούς µπορεί να γίνει ακόµη και εκπαιδευτική περιοχή (πάντα κατάλληλα διαµορφωµένη). Ή, ακόµη, στις ίδιες οµάδες, χωρίς να γίνει καµία απολύτως άσκηση PSP, ο συντονιστής µπορεί µόνο να εµπλουτίσει µε νέα εργαλεία τον συνολικό τρόπο που συντονίζει την οµάδα, όσο, όπου και όπως αυτός θέλει. Τέλος, σηµειώνεται πως κάποιο από το υλικό της PSP µπορεί ίσως να φανεί χρήσιµο σαν εφαρµογή και στην ατοµική ψυχοθεραπεία, όπως η ιδέα του προσωπικού φιλµ και του µοτίβου - βλ. στα αντίστοιχα κεφάλαια του Μέρους ΙΙ. 6 5β. τα δύο επίπεδα λειτουργίας της PSP: το επίπεδο εκπαίδευσης - γενικά Πρόκειται για µία κεντρική ιδέα όσον αφορά την εκπαίδευση στις θεωρητικές και πρακτικές όψεις της ίδιας της PSP. Από αυτήν την ιδέα µπορούν να προκύψουν πολλά προγράµµατα, εξαιρετικά ευέλικτα ως προς τους στόχους, τη διάρκεια και τη δοµή τους. Τέτοια προγράµµατα είναι απολύτως προσαρµόσιµα στις ανάγκες των εκάστοτε εκπαιδευόµενων. Διευκρινίζεται πως στόχος τέτοιων προγραµµάτων δεν είναι να εφοδιάσουν κάποιον µε έτοιµα εργαλεία που χρησιµοποιούνται σαν τυφλοσούρτης. Στην ουσία, αυτός που εξοικειώνεται εκπαιδευτικά µε την PSP, καλείται:...(α) να γνωρίσει τη θεωρία της PSP, αλλά και...(β) να εξασκηθεί σε έναν συγκεκριµένο τρόπο σκέψης, ώστε να µπορεί να σχηµατοποιεί ο ίδιος τα εργαλεία που του χρειάζονται στις δράσεις του, όπως και όταν του χρειάζονται. 5γ. τα δύο επίπεδα λειτουργίας της PSP: το επίπεδο εκπαίδευσης - σε ποιους απευθύνεται και τι χώρους αφορά; Για να γνωρίσει κάποιος την PSP, γενικά, δεν προϋποτίθεται προηγούµενη σχετική εµπειρία. Φυσικά, οποιαδήποτε εξοικείωση µε τα πεδία από τα οποία συντίθεται η PSP είναι µία πολύ σηµαντική υποστηρικτική βάση, ενώ θεωρείται δεδοµένο ότι κάποιος αποδέχεται τα ευρύτερα ανθρωποκεντρικά και υπαρξιακά στοιχεία που τη διαπνέουν. Έτσι, τα όποια εκπαιδευτικά προγράµµατα της PSP, απευθύνονται σε: Κάποιον που απλά επιθυµεί να διευρύνει

7 τα όρια της προσωπικής του µόρφωσης, εµπειρίας και προσωπικής ανάπτυξης, ή/και να δουλέψει µε τον Εαυτό του αλληλεπιδρώντας µε άλλους στο βιωµατικό πλαίσιο του ενσώµατου αυτοσχεδιασµού. Επαγγελµατίες ή σπουδαστές στην ψυχοθεραπεία, που επιθυµούν να αναπτύξουν περαιτέρω την επίγνωσή τους, να καλλιεργήσουν ακόµη περισσότερο κάποιες δεξιότητες που ήδη διαθέτουν, ή να σµιλέψουν επιπλέον συµπληρωµατικά εργαλεία, που εν δυνάµει θα εµπλουτίζουν ό,τι ήδη κάνουν στην ατοµική και οµαδική ψυχοθεραπεία. Και βέβαια, είναι ευνόητο ότι η PSP, από τη φύση της, αν και απευθύνεται σε ψυχοθεραπευτές οποιασδήποτε προσέγγισης, µπορεί να αφορά ιδιαίτερα και µε πολλούς τρόπους τους ψυχοθεραπευτές Gestalt. Υπογραµµίζεται και πάλι, ότι η PSP, σε καµία περίπτωση, δεν υποκαθιστά τα εργαλεία που ο ψυχοθεραπευτής αναπτύσσει κατά την εκπαίδευσή του στην ψυχοθεραπεία, αλλά απλά τα συµπληρώνει. Επίσης, σηµειώνεται πως ό,τι αναφέρεται στο κεφάλαιο 19-7ε, είναι µία απόπειρα κινητοποίησης των ψυχοθεραπευτών να εξερευνήσουν τον αυτοσχεδιαστικό κόσµο του Playback. Αναφέρω εδώ κάτι τέτοιο, γιατί προσωπικά, πιστεύω πως στη συνολική σύλληψη του Playback µπορούµε να δούµε βιωµατικά ανάγλυφες τις αρχές της φιλοσοφίας Gestalt. Έτσι, ακριβώς η ίδια επιχειρηµατολογία για τα πάµπολλα οφέλη ενός ψυχοθεραπευτή που γνωρίζει το Playback, ισχύει και για την προτροπή του να γνωρίσει την PSP. Κάποιον που δουλεύει µε κάθε είδους κοινωνική οµάδα και µε οποιονδήποτε τρόπο σε ένα µεγάλο φάσµα ανάλογων χώρων. Τέτοιοι χώροι είναι κατεξοχήν ο εργασιακός, ο εκπαιδευτικός, αυτός της γενικότερης αυτογνωσίας (αυτο-επίγνωσης) και της προσωπικής ανάπτυξης, αλλά και πλαίσια κοινωνικής παρέµβασης. Επίσης, τέτοιοι χώροι είναι πληθυσµοί µε ξεχωριστά χαρακτηριστικά και ανάγκες, παιδιά, έφηβοι, εµψύχωση, οµάδες εποπτείας, εκπαίδευση εκπαιδευτών άλλων οµάδων, κλπ. Η PSP µπορεί θαυµάσια να αποτελέσει ένα επιπλέον εργαλείο για την κάθε είδους δουλειά µε τέτοιες οµάδες. Κάποιον που ασχολείται µε τις παραστατικές τέχνες και ιδιαίτερα µε το Playback θέατρο και επιθυµεί να εµβαθύνει ή να ανανεώσει την προοπτική του. Επίσης, σε αυτόν που ξεκινά να γνωρίζει κάποια από αυτές τις τέχνες, και επιθυµεί να εισαχθεί σε αυτές µε µια γερά θεµελιωµένη φιλοσοφία και βάση εµπειρίας. Κάποιον που επιθυµεί για οποιονδήποτε λόγο να γνωρίσει θεωρητικά και έµπρακτα (στη βάση του αυτοσχεδιασµού), τις αρχές της φιλοσοφίας Gestalt, άσχετα από την ψυχοθεραπευτική τους εφαρµογή. 7

8 8 (Β) PSP: περισσότερα για το εκπαιδευτικό επίπεδο Πρώτα-πρώτα, ας θυµηθούµε ότι γενικότερα:... Το εκπαιδευτικό επίπεδο της PSP βασίζεται σε µία κεντρική ιδέα για την εκπαίδευση στις θεωρητικές και πρακτικές όψεις της ίδιας της PSP.... Από αυτήν την ιδέα µπορούν να προκύψουν πολλά προγράµµατα, εξαιρετικά ευέλικτα ως προς τους στόχους, τη διάρκεια και τη δοµή τους.... Τέτοια προγράµµατα είναι απολύτως προσαρµόσιµα στις ανάγκες των εκάστοτε εκπαιδευόµενων.... Στόχος τέτοιων προγραµµάτων δεν είναι να εφοδιάσει κάποιον µε έτοιµα εργαλεία που χρησιµοποιούνται σαν τυφλοσούρτης.... Στην ουσία, αυτός που εξερευνά την PSP, καλείται να εξοικειωθεί από τη µια µεριά, µε τη θεωρία της PSP (βλ. 2). Και από την άλλη, εξασκείται σε έναν συγκεκριµένο τρόπο σκέψης, ώστε να µπορεί να σχηµατοποιεί ο ίδιος τα εργαλεία που του χρειάζονται στις δράσεις του, όπως και όταν του χρειάζονται. Το εκπαιδευτικό επίπεδο της PSP περιλαµβάνει:...(α) την αφοµοίωση του θεωρητικού κορµού της PSP,...(β) τη σχετική βιωµατική εξάσκηση που συνοδεύει την εξοικείωση µε τη θεωρία,...(γ) την κατανόηση του βασικού τρόπου σκέψης µε τον οποίο υλοποιούνται οι οποιεσδήποτε εφαρµογές της PSP, και µε τον οποίο κάποιος δίνει µορφή στα εργαλεία που του χρειάζονται, ανάλογα µε τον εκάστοτε σκοπό και την κατάσταση. Η εκπαίδευση στην PSP, από τη φύση της προσέγγισης (αλληλεπίδραση και επαφή ανθρώπων), δεν µπορεί να λειτουργήσει ως τάξη, παρά ως µία οµάδα εκπαιδευόµενων που συµπορεύονται για ένα διάστηµα. Σε ένα µέρος της είναι βιωµατική (βασίζεται στο βίωµα, στην εµπειρία αυτού που συµβαίνει στις συναντήσεις). Παράλληλα, περιλαµβάνει ασφαλώς και θεωρητικές ζώνες µε εισηγήσεις, καθώς και πρακτική των εκπαιδευόµενων. Οι εκπαιδευτικοί κύκλοι της PSP δεν έχουν ένα αυστηρά προκαθορισµένο σχήµα και διαµορφώνονται κατά περίπτωση. Κι αυτό, γιατί η PSP προκύπτει από την ενσωµάτωση πολλών στοιχείων διαφορετικής προέλευσης, ενώ απευθύνεται και σε ανθρώπους µε διαφορετικά κίνητρα. Αντίστοιχα, η διάρκεια ενός τέτοιου κύκλου δεν είναι προκαθορισµένη, αφού εξαρτάται από το εκπαιδευτικό σχήµα που σχεδιάζεται κάθε φορά. Τονίζεται πως δεν είναι απαραίτητη καµία προηγούµενη εµπειρία ή γνώση για να συµµετέχει κάποιος σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραµµα της PSP. Εννοείται, ωστόσο, πώς εµπειρία που προϋπάρχει σε οποιοδήποτε σηµείο που αφορά την PSP, είναι πολύτιµη και συνυπολογίζεται ως µεταβλητή στη διαµόρφωση του εκάστοτε εκπαιδευτικού προγράµµατος. Επίσης, διευκρινίζεται πως το υλικό στο εκπαιδευτικό επίπεδο δεν προσανατολίζεται ούτε προτίθεται να λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά. Ωστόσο, από τη φύση του, αγγίζει αναπόφευκτα, µε τρόπους ξεχωριστούς, τον χώρο της αυτογνωσίας και της προσωπικής ανάπτυξης. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην ολιστικό προσανατολισµό του όλου προγράµµατος, άσχετα µε την εκάστοτε τελική του µορφή. Έτσι, το πρόγραµµα αφορά σώµα, νου και συναίσθηµα, και εξελίσσεται σαν ένα ενιαίο πλαίσιο άµεσης εµπειρίας, και γνώσης. Και, βέβαια, στην εκπαιδευτική δουλειά, από τη στιγµή που είναι και βιωµατική, δίνεται ανάλογα έµφαση στη δυναµική της οµάδας των εκπαιδευόµενων (σχέσεις, ρόλοι, διαδικασία της οµάδας σε κάθε συνάντηση, κλπ). Οι κύριοι καθοριστικοί παράγοντες για να προκύψει ένα εκπαιδευτικό στην PSP σχήµα είναι:...η προέλευση και...οι στόχοι των συµµετεχόντων. Σε αυτή τη βάση:...(α) Σχηµατίζεται αρχικά η οµάδα των εκπαιδευόµενων, ανάλογα µε τους χώρους όπου κινούνται και τη συµβατότητά τους. Αυτή η έννοια της συµβατότητας, έχει να κάνει καθαρά και µόνο µε το πόσο και πώς µπορεί να είναι πρακτικά λειτουργικό, να συνυπάρχουν εκπαιδευόµενοι που προέρχονται από διαφορετικούς χώρους. Για παράδειγµα, ας πούµε ότι κάποιοι εκπαιδευόµενοι προέρχονται από τον χώρο του θεάτρου ή του Playback και θέλουν να εισαχθούν στην PSP για να την αξιοποιήσουν οι ίδιοι, αργότερα, διδάσκοντας σε εργαστήρια θεάτρου ή Playback. Σε αυτήν την περίπτωση, εφόσον είναι ήδη εξοικειωµένοι µε τη σκηνική αλληλεπίδραση, θα πρέπει να δοθεί ξεχωριστή έµφαση στην κατανόηση και τη βίωση της φιλοσοφίας Gestalt, που είναι ο ένας πόλος της PSP. Αν, όµως υπάρχουν και άλλοι εκπαιδευόµενοι που δεν έχουν καµία εµπειρία από τη σκηνή, το βάρος θα πρέπει να δοθεί στη δουλειά µε τον σκηνικό αυτοσχεδιασµό, τον άλλο πόλο της PSP. Είναι

9 σηµαντικό να µελετηθεί διεξοδικά το αν και πώς είναι πρακτικά θετικό να συνυπάρχουν τα πρόσωπα αυτά στο πλαίσιο ενός ίδιου εκπαιδευτικού κύκλου, και αν αν ναι, πώς µπορεί να σχεδιαστεί καλύτερα για όλους, αυτό το πλαίσιο....(β) Διαµορφώνονται από την οµάδα των υποψήφιων εκπαιδευόµενων και από όσους συνεργάζονται εκπαιδευτικά στο PSPstudio, οι φάσεις του εκπαιδευτικού κύκλου (τα περιεχόµενά του, η συχνότητα των συναντήσεων, θέµατα πρακτικής, κλπ). Πάντως, µπορεί κάποιος να πει ότι στο εκπαιδευτικό επίπεδο της PSP, αντίθετα µε ό,τι συµβαίνει σε αυτό των εφαρµογών, υπάρχει κάποια ύλη την οποία καλείται να αφοµοιώσει ο εκπαιδευόµενος στην PSP. Ποιος από τους δύο κορµούς της PSP (τη φιλοσοφία Gestalt και/ή τον αυτοσχεδιασµό) θα είναι ο πυρήνας αυτής της ύλης, εξαρτάται από τη φύση και τους στόχους της εκάστοτε οµάδας εκπαιδευόµενων. Βέβαια, σε όλες τις εκπαιδευτικές περιπτώσεις, υπάρχει µία ενότητα που είναι απολύτως αναγκαία. Έχει να κάνει µε τις έννοιες που συνδέουν αυτούς τους δύο κορµούς της PSP (έννοιες όπως το προσωπικό φιλµ, το µοτίβο, οι ασκήσεις ). Η σχετική θεωρητική κατανόηση και η πρακτική, είναι έτσι κι αλλιώς απολύτως αναγκαίες, άσχετα µε την προέλευση της εκπαιδευτικής οµάδας. Επίσης, στη συγκεκριµένη ενότητα του εκπαιδευτικού κύκλου, περιλαµβάνεται και η ανάλογη πρακτική ή/και εποπτεία που έχει συναποφασιστεί πως χρειάζεται ο εκπαιδευόµενος, ανάλογα µε τον τρόπο και τις δράσεις στις οποίες προτίθεται να εφαρµόζει τα στοιχεία της PSP. Και, σε περιπτώσεις τέτοιων δράσεων που η προσωπική ανάπτυξη είναι προϋπόθεση και παίζει µεγάλο ρόλο, είναι πιθανό να συναποφασιστεί πως στον συγκεκριµένο PSP εκπαίδευτικό κύκλο, για τον συγκεκριµένο εκπαιδευόµενο, χρειάζεται να προστεθούν και κάποιες ώρες αυτογνωσίας (που θα γίνουν εκτός του εκπαιδευτικού κύκλου της PSP). Ας πούµε, ένας ηθοποιός που εξερευνά την PSP για να εκπαιδεύει άλλους ηθοποιούς, είναι αναγκαίο να διαθέτει ένα βασικό επίπεδο προσωπικής ανάπτυξης, από τη στιγµή που θα ασχοληθεί σαν εκπαιδευτής µε άλλους ανθρώπους - άσχετα µε το πόσο καλός ηθοποιός είναι. Κάτι τέτοιο όµως δεν ισχύει σαν προϋπόθεση, για κάποιον που απλά θέλει να γνωρίσει µέσα από την PSP κάποιες όψεις της φιλοσοφίας Gestalt, χωρίς να σκοπεύει να τις εφαρµόσει σε κάποια δράση. Όσον αφορά αυτό το ζήτηµα της προέλευσης και των στόχων των εκπαιδευόµενων, είναι σηµαντικό, στον σχεδιασµό κάποιου εκπαιδευτικού κύκλου, να συζητιούνται διεξοδικά κάποια στοιχεία. Ενδεικτικά, κάποια από αυτά, είναι το είδος και η διάρκεια της σχέσης του υποψήφιου εκπαιδευόµενου, µε τον χώρο στον οποίο επιθυµεί να εφαρµόσει την PSP. Ας πάρουµε µερικά σχετικά παραδείγµατα. Κάποιον από τον χώρο του Playback που επιθυµεί να εκπαιδευτεί στην PSP για να εκπαιδεύει ο ίδιος άλλους στο Playback, ή κάποιον ψυχοθεραπευτή που επιθυµεί να ανανεώσει τα εργαλεία του, ή κάποιον άλλον που ενδιαφέρεται για τη χρήση της PSP σε διαφόρων τύπων κοινωνικών παρεµβάσεων (εκπαίδευση, ειδικούς πληθυσµούς, κλπ). Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, είναι ευνόητο πως αυτός που ξεκινά τον κύκλο εκπαίδευσης στην PSP, θα πρέπει να διαθέτει ήδη την κατάρτισή του στο Playback, την ψυχοθεραπεία, ή στην οποιαδήποτε κοινωνική παρέµβαση σκοπεύει να χρησιµοποιήσει την PSP. Θα λέγαµε πως, επειδή ο εκπαιδευτικός κύκλος στην PSP είναι µάλλον µετεκπαιδευτικού χαρακτήρα, είναι απαραίτητη προϋπόθεση να προϋπάρχει σχεδόν πάντα η βασική κατάρτιση στην εκάστοτε κατεύθυνση από την οποία προέρχεται κάποιος υποψήφιος εκπαιδευόµενος. 9

10 10 (Γ) το PSP-studio: info και προγράµµατα Η διαδροµή της PSP δεν είναι µεγάλη, αφού πρόκειται για µια νέα προσέγγιση που ακόµη εξελίσσει το σχήµα και τις διαστάσεις της. Για τις ρίζες της, µιλήσαµε ήδη στην εισαγωγή. Εδώ, µπορεί µόνο να προστεθεί πως το θεωρητικό της κοµµάτι θεµελιώθηκε το Μέχρι τότε, η PSP δεν έφερε ακόµη την ονοµασία της, ούτε υπογραµµιζόταν ως µια διαφοροποιηµένη προσέγγιση. Από εκεί και πέρα όµως, η PSP ενηλικιώθηκε αρκετά ώστε να αποκτήσει την αυτόνοµη ταυτότητά της, και την ονοµασία της: PSP (Process Stage Praxis). Και, σήµερα, στα τέλη του 2014, εµφανίζεται µε τη µορφή βιβλίου η θεωρητική της παρουσίαση, περιλαµβάνοντας και την εφαρµογή της στην ανάγνωση του Playback θεάτρου. Σε όλα αυτά τα χρόνια, οι µέχρι τώρα διάφορες εφαρµογές της PSP είναι πάρα πολλές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (σε οµάδες ψυχοθεραπείας, σε εκπαιδευτικά προγράµµατα στην ψυχοθεραπεία Gestalt, στην εκπαίδευση στο Playback, στον εργασιακό χώρο, στον χώρο της εκπαίδευσης, στο θέατρο, στον χορό). Όµως, ιστορικά, το εκπαιδευτικό επίπεδο της PSP µε αντικείµενο την ίδια την προσέγγιση, λειτουργεί, συστηµατικά από το Ενδεικτικά:...Από τις αρχές του 2008, λειτούργησε για 3 χρόνια ο 1ος εκπαιδευτικός κύκλος του PSP προγράµµατος Train the Trainers (Τ.Τ.- Εκπαιδεύστε τους εκπαιδευτές ). Οι συµµετέχοντες ήταν άτοµα που επιθυµούσαν να ασχοληθούν µε την εκπαίδευση στο Playback - κάτι που σήµερα ήδη κάνουν. Από τις αρχές του 2014, λειτουργεί για 1 χρόνο ο 2ος εκπαιδευτικός κύκλος του PSP προγράµµατος Train the Trainers (Τ.Τ.- Εκπαιδεύστε τους εκπαιδευτές $ Playback Junior ), µε αντικείµενο τη δηµιουργία και εκπαίδευση οµάδας εφήβων στο Playback, σε παράλληλη εξέλιξη µε το πρόγραµµα Playback Junior (που υλοποιείται από το PSP-studio σε πλαίσιο που παρέχει το Βαφοπούλειο Πνευµατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης)....Από το φθινόπωρο του 2009, η νέα Playback οµάδα AQUNA THIS εκπαιδεύτηκε στο Playback, στη βάση ενός 3ετούς PSP προγράµµατος....από τις αρχές του 2013, διαµορφώνεται ένας βασικός κορµός εκπαίδευσης στην PSP, ως ένας ενιαίος ευέλικτος κύκλος, ο οποίος µπορεί να αποτελέσει πρόγραµµα συνεχιζόµενης εκπαίδευσης ψυχοθεραπευτών, και προτείνεται ήδη σε διάφορα πλαίσια. Τον Σεπτέµβριο του 2013, στα Ψακούδια (Χαλκιδική), έγινε ενας κύκλος εργαστηρίων µε Ρώσους ψυχοθεραπευτές και εκπαιδευόµενους στη Gestalt από το Integrative Institute of Gestalt therapy" (Αγ. Πετρούπολη, Ρωσία). Και από τον Οκτώβριο ως τον Μάιο του 2014, το ίδιο Ινστιτούτο, περιέλαβε στο εκπαιδευτικό του πρόγραµµα κύκλο 3 εργαστηρίων µε τον γενικό τίτλο Body Interactive Work in the methodology of Gestalt therapy with elements of the Process-Stage-Praxis approach....επίσης, σήµερα, υπάρχει δοµηµένο ένα γενικό σχέδιο εργαστηρίων διάρκειας 3-5 ηµερών, ως µία εισαγωγή στην PSP. Τα εργαστήρια αυτά διοργανώνονται στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, και απευθύνονται, ανάλογα µε τον εκάστοτε επιθυµητό προσανατολισµο τους: (α) Σε ψυχοθεραπευτές και ψυχολόγους (και ασφαλώς ιδιαίτερα σε ψυχοθεραπευτές Gestalt), οι οποίοι επιθυµούν να εισαχθούν στις ιδέες και την πράξη της PSP, και να εµπλουτίσουν τις δεξιότητες και τα εργαλεία τους σε ψυχοθεραπευτική δουλειά βασισµένη στη διαδικασία και την επίγνωση. (β) Σε ανθρώπους από τον κόσµο του Playback, που επιθυµούν να δουλέψουν σε οποιοδήποτε θέµα του Playback, µέσα από την προοπτική της PSP. (γ) Σε οποιονδήποτε, από τον χώρο της τέχνης, της εκπαίδευσης, της ψυχολογίας, ή από οποιονδήποτε άλλο χώρο, ο οποίος επιθυµεί να εξοικειωθεί µε τη φιλοσοφία Gestalt και την τέχνη του σκηνικού αυτοσχεδιασµού, σε ένα ενιαίο πλαίσιο. Τέλος, από το 2010, η PSP, ως προσέγγιση, παρουσιάζεται συστηµατικά µε διαλέξεις και εργαστήρια, σε διάφορα πλαίσια και µε ποικίλες αφορµές, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε διεθνές επίπεδο, σε πολλούς αποδέκτες διαφορετικών χώρων (στους οποίους συµπεριλαµβάνονται και ψυχοθεραπευτές). Στο 10ο και 11ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο του Ευρωπαϊκού Συνδέσµου για τη θεραπεία Gestalt (EAGT: Βερολίνο-Σεπτέµβρης 2010, και Κρακοβία-Σεπτέµβρης 2013). Στο 10ο Παγκόσµιο Συνέδριο του Διεθνούς Συνδέσµου για το Playback θέατρο (IPTN - Φρανκφούρτη, Νοέµβριος 2011).

11 Επίσης, στο British Gestalt Journal, δηµοσιεύτηκε τον Μάιο του 2011 (Vol. 20.1) το πρώτο άρθρο που εισάγει µία από τις έννοιες της PSP, το προσωπικό φιλµ ( personal film ), ως πρωτότυπη θεωρητική συµβολή στην έννοια της επίγνωσης. Όραµα για το PSP-studio, αποτελεί η οργανωµένη πλαισίωση διάφορων συνεργασιών, ως µία συµβολή στην ανθρώπινη εγγενή ανάγκη για συνάντηση και συνδηµιουργία. Σηµειώνεται πως για τα προγράµµατα του PSP-studio, υπάρχουν και πληροφορίες στα Αγγλικά, στην αντίστοιχη σελίδα του ίδιου µενού (αρκετά προγράµµατα είναι Αγγλόφωνα, αφού συνήθως πραγµατοποιούνται εκτός Ελλάδας, οπότε η ενηµέρωση ενδιαφέρει µόνο την Αγγλική εκδοχή της ιστοσελίδας). Για πρόσφατα ή τρέχοντα προγράµµατα της PSP, βλ. ΕΔΩ. 11

12 12 (Δ) λειτουργικοί στόχοι της PSP Στην PSP συνδυάζονται στοιχεία από τη φιλοσοφία της θεραπείας Gestalt µε την αυτοσχεδιαστική σκηνική αλληλεπίδραση. Σε αυτή τη σχέση των δύο χώρων, η θεωρία της Gestalt προφέρει δυνατότητες για νέες νοηµατοδοτήσεις στον σκηνικό αυτοσχεδιασµό. Κι αυτός, µε τη σειρά του, επιστρέφει στην Gestalt µία συµβολική βάση για τη βιωµατική έκφραση της φιλοσοφίας της, συνιστώντας ταυτόχρονα µία πιθανότητα περαιτέρω εµπλουτισµού των εργαλείων της. Οµως οι δύο αυτοί κύριοι χώροι της PSP, µάλλον σχετίζονται και σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Ο σκηνικός αυτοσχεδιασµός µπορεί να αποτελέσει ένα είδος αποτελεσµατικής άσκησης για την αναγκαία ρευστότητα σε µιά ζωή η οποία, σύµφωνα µε την προοπτική Gestalt, ακολουθεί δηµιουργικά τη φυσική της διαδικασία στην εξέλιξη των γεγονότων της. Ας δούµε πώς συµβαίνει αυτό. για τη δηµιουργική στάση ζωής Οι εµπειρίες µας σχηµατίζονται όταν αυτό που συµβαίνει εδώ και τώρα ενσωµατώνεται στην προσωπική µας πραγµατικότητα. Ή, σε µιά στιγµή, αυτό που γίνοµαι, είναι το αποτέλεσµα της σύµιξης των εισερχόµενων ερεθισµάτων µε αυτό που µόλις ήµουνα στην προηγούµενη στιγµή. Τα εισερχόµενα ερεθίσµατα προέρχονται τόσο από τις άµεσες αλληλεπιδράσεις µου µε το περιβάλλον, όσο και από την προσωπκή µου πραγµατικότητα, µέσω της φαντασίας. Και ενσωµατώνονται µε την ιστορία µου µέχρι και αυτή τη στιγµή (µνήµες, περασµένες εµπειρίες, σύµβολα, µεµαθηµένη γνώση, συστήµατα πεποιθήσεων, ανικανοποίητες ανάγκες, κλπ). Για να συνδυάσουµε το νέο εισερχόµενο υλικό στη βάση των όψεων της ύπαρξής µας που ήδη υπάρχουν, προσαρµοζόµαστε διαρκώς στην εκάστοτε παρούσα κατάσταση, ανάλογα µε την κυρίαρχη ανάγκη µας και τις πραγµατικές δυνατότητες που αντιλαµβανόµαστε να µας παρέχει το περιβάλλον (στη µέση της ερήµου δεν έχει κανένα νόηµα να ζητήσω παγωτό). Τέτοιες δηµιουργικές προσαρµογές, για να είναι αποτελεσµατικές, απαιτούν την ευελιξία µας και την ανάλογη γείωση στο πραγµατικό, σε αυτό που τώρα συµβαίνει, καθώς ερχόµαστε σε επαφή µε το περιβάλλον. Οι δηµιουργικές προσαρµογές µας αντικατοπτρίζουν την εναρµόνισή µας µε τις άµεσα ενεργές δυνάµεις του πεδίου οργανισµός/περιβάλλον. Οταν δεν υπάρχει αρκετή υποστήριξη στη διαδικασία επαφής, η φυσιολογική διέγερση που τη χαρακτηρίζει βιώνεται ως άγχος. Αναπτύσσονται άκαµπτα πρότυπα στη λειτουργία µας, που παγιώνονται ως χαρακτηριστικά µας. Ασχετα µε τις τωρινές µας ανάγκες. Ασχετα µε αυτό που άµεσα, πραγµατικά, συµβαίνει ( παγωµένες µορφές, τρόποι επαφής - fixed gestalts).

13 13 Ξοδεύουµε πολύτιµη ζωική ενέργεια για να συµπιέχουµε προκρούστεια την ύπαρξη και τα άµεσα βιώµατά µας, ώστε να χωρούν, να ταιριάζουν στα άκαµπτα αυτά πρότυπα, αντί να αναπτύσσουν τη φυσική τους ροή. Τα συναισθήµατα, οι σκέψεις, οι αισθήσεις και η συµπεριφορά µας λειτουργούν πλέον σύµφωνα µε αυτά τα συνήθη, παγωµένα πλέον πρότυπά µας, και όχι ως διαδικασίες δηµιουργικής προσαρµογής στην εκάστοτε κατάσταση σύµφωνα µε τις ανάγκες µας. Η ρευστότητα στην επαφή χάνεται, και δεν υπάρχει πλέον ικανοποίηση. Η σκέψη δεν είναι πιά µιά εµπειρία, µιά διαδικασία, αλλά µόνο µιά σειρά υποθέσεων και λογικών συνδέσεων, συνήθως µάλιστα άσχετων µε την πραγµατική υφή των γεγονότων της ζωής µας. Δεν έχουµε βιωµατική επίγνωση αυτού που τώρα µας συµβαίνει, αλλά µόνο το σκεφτόµαστε. Ζούµε σε µιά προσοµοιωτική, νοητική εκδοχή της ζωής µας, είµαστε εγώ και ο κόσµος µου αντί εγώ µέσα στον κόσµο µου. Η ανάγκη µας για λογική και έλεγχο υπερ-αυξάνεται, και επιχειρούµε να κρατήσουµε στενή την εστία της συνείδησής µας. Για να ελέγχουµε, να ισοσταθµίζουµε, να στρογγυλεύουµε την παροντική µας εµπειρία ώστε να ταιριάζει στα παγωµένα µας πρότυπα επαφής. Μία περίπτωση τέτοιων παγωµένων προτύπων, είναι όταν προσκολλώµαστε σε αυτό που κάποτε συνέβη, ή µπορεί σε κάποια µελλοντική στιγµή να συµβεί. Τότε, η µατιά µας στις παρούσες καταστάσεις χρωµατίζεται κυρίως από την ακινητοποιηµένη εσωτερική µας πραγµατικότητα, και λιγότερο από τα πραγµατικά, νέα περιβαλλοντικά ερεθίσµτα. Αλλά και η τωρινή αντίληψη του Εαυτού µας δεν είναι επίκαιρη σε τέτοιες καταστάσεις. Βασίζεται σε παλιά, παρωχηµένα µηνύµατα που µας εµποδίζουν να ανανεώνουµε τις δηµιουργικές µας προσαρµοές. Βλέπουµε να αναπαράγονται διαρκώς παληές καταστάσεις, ως µισοτελειωµένες υποθέσεις, που ζητούν το κλείσµό τους. Ας πούµε, στο παρελθόν ποτέ δεν πήρα την τρυφερότητα που χρειαζόµουνα. Οταν διαιωνίζω αυτήν την αυτοεικόνα στέρησης και αδυναµίας του τότε, δεν διακρίνω στο παρόν τις νέες συνθήκες, τις νέες άµεσες δυνατότητες που έχω, τις παροντικές πηγές όπου µπορώ να στραφώ για να τη ζητήσω. Μία άλλη περίπτωση παγωµένων προτύπων επαφής, είναι οι συχνά εξουθενωτικά ταχείς σύγχρονοι ρυθµοί ζωής, καθώς και πολλές απαιτήσεις της κουλτούρας µας. Το αποτέλεσµα είναι η αναζήτηση όλο και πιό έντονα φορτισµένων επαφών µε το περιβάλλον. Προσπερνούµε εκείνο το πολύτιµο και αµφίθυµο διάστηµα γόνιµου κενού, απόσυρσης που βρίσκεται φυσιολογικά ανάµεσα στα γεγονότα της ζωής µας. Και το οποίο είναι απολύτως αναγκαίο για να ακούσουµε και να σεβαστούµε τις αναδυόµενες ανάγκες µας, για να νιώσουµε τι υπάρχει εν δυνάµει µέσα µας και έξω µας. Δεν αντέχουµε το θολό τοπίο και τον µη έλεγχο, δεν µπορούµε να µένουµε µε το ανεκπλήρωτο ώστε να του επιτρέπουµε τη φυσιολογική του διαδικασία ολοκλήρωσης. Προτιµούµε την αυταπάτη της ασφάλειας που µας παρέχουν οι συνήθεις τρόποι µας, υποτιµώντας το τεράστιο κόστος της ενεργειακής τους κενότητας. Μέσα τους, συµπιέζουµε τον αυθορµητισµό της αλλαγής παραµορφώνοντάς την σε προ-σχηµατισµένες προσδοκίες. Από την άλλη µεριά, οι λειτουργικές δηµιουργικές προσαρµογές µας ση ζωή, απαιτούν να συλλαµβάνουµε και διαισθητικά µιά κατάσταση. Απαιτούν ρίσκο και ταχείς, ρέουσες, ενεργειακά υποστηριγµένες αποφάσεις και κινήσεις, συχνά πέρα από τα όρια του προφανούς.

14 14 Από αυτήν την άποψη, οι παγωµένοι συνήθεις τρόποι λειτουργίας µας φαίνονται ως εµπόδια στα οποία φιλτράρεται καθοριστικά η δηµιουργικότητά µας στη ζωή. Η άµεση, παλλόµενη αίσθηση ζωής στις εµπειρίες µας, µάλλον απαιτεί να ελευθερώσουµε τις εγγενείς δηµιουργικές µας ικανότητες. Απαιτεί να εξερευνούµε τρόπους που να υποστηρίζουν την ελαστικότητα και τη ρευστότητα των ενεργειών µας, να ανανεώνουµε διαρκώς τη µατιά µας στο εκάστοτε εδώ και τώρα µας. Για να πετύχουµε κάτι τέτοιο, ασκούµε τη δηµιουργικότητα στη ζωή µας. Αναδεύοντας τα βαλτωµένα πλέον, συνήθη µας τοπία. Αναζητώντας τρόπους να υποστηρίξουµε την παραµονή µας σε αυτό που δεν προβλέπουµε, που δεν ελέγχουµε, και που ενυπάρχει φυσιολογικότατα σε κάθε κατάσταση ουσιαστικής αλλαγής. Εµπιστευόµενοι τον αυθορµητισµό στην επαφή µας µε τον προσωπικό µας κόσµο, η οποία έχει µάλλον έναν κυµατοειδή παρά εκρηκτικό ρυθµό. Εξερευνώντας και βιώνοντας το αχανές δυναµκό µέσα µας και έξω µας, πειραµατιζόµενοι µε τις όψεις του. Ξεπερνώντας τις συνήθεις συνδέσεις των πραγµάτων και ψάχνοντας για νέους, συχνά λανθάνοντες δεσµούς ανάµεσά τους. Συνδέοντας πράγµατα που φαίνεται αδύνατον να συνδυαστούν. Επιτρέποντας στο νού µας κάπου κάπου να περιπλανιέται χαλαρά και ελεύθερα, αφήνοντας την ανάγκη της συνείδησής µας για έλεγχο κα προβλεπόµενη τάξη. Προκαλώντας παιχνιδιάρικα τις συνήθειες, τους κανόνες, τις αξίες, ο,τιδήποτε, όταν πλήττουµε. Οταν φαίνεται ότι πλέον έχει γίνει υπερβολικά φυσιολογικά συνηθισµένο. για την αυτοσχεδιαστική σκηνική αλληλεπίδραση Ο αυτοσχεδιασµός είναι ένα είδος αυθόρµητης και διαισθητικής σκηνικής δράσης, στην οποία δεν προϋπάρχει κάποιο σενάριο. Το άτοµο, στον αυτοσχεδιασµό, παραιτείται από την προσπάθεια να ελέγχει το περιβάλλον. Αντίθετα, το βλέπει διαισθητικά, να συµπεριλαµβάνει και το ίδιο το άτοµο. Το βλέπει στην ολότητα, τον πλούτο, την πολυπλοκότητά του, επιτρέποντας να διδαχθεί από αυτό, αφήνοντας κατά µέρος τα συνηθισµένα πλαίσια αναφοράς. Ο αυτοσχεδιασµός είναι το ρίσκο της στροφής προς το νέο. Της αυθεντικής και αυθόρµητης απόκρισης προς αυτό. Δεν είναι το άγχος και η ακινησία λόγω του φόβου µπροστά στο απρόσµενο νέο. Είναι το βήµα µπροστά µαζί µε τον φόβο, αγκαλιάζοντάς τον, έτι ώστε το άγχος να µπορέσει να µεταµορφωθεί σε διέγερση για την επερχόµενη επαφή µε το καινούριο. Στον αυτοσχεδιασµό υπάρχει µία προσφορά από το περιβάλλον (µία δράση που αναµένει απόκριση, σα µία ερώτηση που κρέµεται περιµένοντας απάντηση). Κι εγώ την αποδέχοµαι ή την απορρίπτω, κάνοντας τη δική µου προσφορά. Ετσι, στον αυτοσχεδιασµό, είναι σηµαντικό να µάθουµε τι να κάνουµε µε αυτό που εισέρχεται στην πραγµατικότητά µας, πώς να αποκρινόµαστε σε αυτό και να χτίζουµε επάνω του, σε µιά πολύ κοντινή αναλογία µε ό,τι συµβαίνει και στη ζωή.

15 15 Αποφασίζοντας να αυτοσχεδιάσουµε, εξευρίσκουµε γρήγορες και αποτελεσµατικές λύσεις. Συλλαµβάνουµε µε µιάς την τρέχουσα κατάσταση. Προσαρµοζόµαστε δηµιουργικά σε άµεσες και απαιτητικές καταστάσεις. Παραιτούµαστε από τον πολύ σχεδιασµό, και χρησιµοποιούµε ως οδηγό την αίσθηση αυτού που συµβαίνει, αφήνοντας τις αποκρίσεις µας να προκύπτουν φυσιολογικά στη ροή των γεγονότων. Προχωρούµε σε διαισθητική δράση εκτιµώντας επίσης διαισθητικά, στη στιγµή, τα αποτελέσµατά της, νιώθοντας την κατεύθυνση προς την οποία τείνει να προκύψει η επόµενη. Αυτοσχεδιάζοντας στη σκηνή είµαι πλήρως και άµεσα στην πραγµατική κατάσταση, και δεν σκέφτοµαι περί αυτής. Αυτοσχεδιάζοντας στη σκηνή, όλα τα συστατικά στοιχεία της τρέχουσας στιγµής, ανδιοργανώνονται διαρκώς. Αυτό που συµβαίνει γύρω µου. Η επίδρασή του επάνω µου. Η τάση µου στην απόκρισή µου. Αυτό που τελικά επιλέγω να κάνω. Αυτό που τελικά κάνω. Η αντανάκλασή του επάνω µου κάνοντάς το, κοκ. Τελικά, αυτοσχεδιάζοντας στη σκηνή, µάλλον δεν µπορώ να παραµείνω προσκοληµένος σε αυτό που έχω ή είχα στο νου µου. Στο θέατρο, κάποιος δρα πολύ καλά προετοιµασµένος στον ρόλο του. Ωστόσο, κανείς δεν µπορεί να αυτοσχεδιάζει έχοντας προ-σχεδιάσει οργανωµένες δράσεις του. Σχεδόν αµέσως, πετιέται έξω, φαίνεται παρωχηµένος στη ροή των άµεσων γεγονότων που τρέχουν. Συµπερασµατικά, ίσως τώρα να έχει γίνει πιά φανερό πώς ο σκηνικός αυτοσχεδιασµός µε την ξεχωριστή σχεσιακή του δυναµική, είναι κατά κάποιο τρόπο ένα συµβολικό µοντέλο της Gestalt προοπτικής για µιά δηµιουργική στάση στη ζωή. Δουλεύοντας κάποιος αυτοσχεδιαστικά στη σκηνή, στα πλαίσια της PSP, ίσως να δουλεύει µε ασφάλεια σε µιά σηµαντική άσκηση ζωής. Εξασκείται επάνω σε έναν πρόσφορο καµβά, στην υπέρβαση των παγωµένων προτύπων λειτουργίας του, τα οποία αναχαιτίζουν τη λειτουργικότητα των δηµιουργικών προσαρµογών. Με αυτήν την οπτική, φαίνεται καλύτερα το νόηµα της PSP σε οποιαδήποτε εφαρµογή της: από τη φύση της, σχεδιάστηκε έτσι που να υποστηρίζει µε ιδιότυπους τρόπους τις εγγενείς δηµιουργικές µας ικανότητες και την προσωπική µας ανάπτυξη, µέσα από δουλειά βασισµένη στη διαδικασία και την επίγνωση, χρησιµοποιώντας στην πράξη, σε διαφορετικό βαθµό τον σκηνικό αυτοσχεδιασµό, κατάλληλα µεταπλασµένο από τη φιλοσοφία Gestalt. Και αν αυτό ισχύει για τον καθένα που τυχόν δουλεύει µε οποιαδήποτε εφαρµογή της PSP, αφορά ακόµη περισσότερο τους ψυχοθεραπευτές, οι οποίοι συναντιούνται διαρκώς µε σύνθετες και απαιτητικές καταστάσεις δηµιουργικής προσαρµογής, που προϋποθέτουν αυτοσχεδιαστική δράση. (Ωστόσο, σαηµειώνεται και πάλι πως η PSP για τους ψυχοθεραπευτές είναι πάντα µόνο ένα συµπληρωµατικό εργαλείο, περαιτέρω ανάπττυξης των δεξιοτήτων επαφής που ήδη διαθέτουν από την εκπαίδευσή τους).

16 16 (Ε) µία εισαγωγή για την PSP στον χώρο της εργασίας και των Οργανισµών Η PSP είναι στη βάση της ένα πολύ ευέλικτο εργαλείο (κύριο ή απλά συµπληρωµατικό). Προσφέρεται για πλήθος εφαρµογών, σε διάφορα πεδία, όπου οι άνθρωποι ενδιαφέρονται να δουλέψουν βιωµατικά µε τις σχέσεις και την αυτογνωσία τους. Ο εργασιακός χώρος συνιστά ένα εξαιρετικό πεδίο εφαρµογής της PSP, ακριβώς γιατί σήµερα, ίσως περισσότερο από ποτέ, υπάρχει ανάγκη ουσιαστικής προοπτικής στις κάθε είδους ανθρώπινες σχέσεις που αναπτύσσονται στο εργασιακό περιβάλλον του καθένα µας. Ιστορικά, η PSP, µετά το 2006, έχει ήδη χρησιµοποιηθεί ως εργαλείο δουλειάς µε τη σχεσιακή δυναµική σε κάποιες εταιρίες. Η δουλειά αυτή δεν είχε ως άµεσο αντικείµενο την ίδια τη διαχείριση (management) αλλά εστιάστηκε σε σηµαντικές µεταβλητές που τη διαµορφώνουν. Αποσκοπούσε κυρίως:...(α) Στην εξερεύνηση της σχεσιακής δυναµικής (οριζόντια και κάθετα στη δοµή της εταιρίας) στην όποια υπάρχουσα συνθήκη....(β) Στην εξερεύνηση, αξιοποίηση και ανάπτυξη του προσωπικού δυναµικού στελεχών και υπαλλήλων στη βάση της φύσης, της δοµής, του αντικειµένου και των ξεχωριστών σχεσιακών πλεγµάτων κάθε εταιρίας....(γ) Στον αδρύ σχεδιασµό κατευθύνσεων ασφαλούς πειραµατισµού µε νέες σχεσιακές δυναµικές. Παρακάτω, ακολουθεί µία σύντοµη εισαγωγή στο πολύ γενικό σκεπτικό µε το οποίο η PSP βλέπει τον χώρο της εργασίας και των οργανισµών. Επιχειρώντας µία αρχική ανάγνωση του εργασιακού χώρου, µέσα από τη φιλοσοφία Gestalt. Σήµερα, στο ευρύτερο αυτό πεδίο, συχνά υπάρχουν γενικότερες συνθήκες οικονοµικής δυσκολίας, καλυµµένης βίας, και απώλειας τόσο του προσωπικού στοιχείου όσο και ουσιαστικών κινήτρων δουλειάς. Το αποτέλεσµα είναι ότι η εργασία χάνει τη δηµιουργικότητά της αφού βιώνεται απογυµνωµένη από προσωπική νοηµατοδότηση. Ο εργαζόµενος απλά διεκπεραιώνει ό,τι κάνει. Χωρίς επιθυµία, αίσθηµα προσωπικής ευθύνης και επένδυσης ενέργειας. Το άτοµο, µη νιώθοντας ως πρόσωπο στον εργασιακό του χώρο, σταδιακά καταφεύγει σε ένα είδος σχιζοειδισµού : όταν δουλεύω δεν είµαι Εγώ, δεν είµαι ο Εαυτός µου - άρα δεν έχω ούτε την ευθύνη µου, ούτε την ευθύνη για αυτό που κάνω, αφού είναι κάτι που βιώνω πέρα από το κέντρο µου. Μάλιστα, ίσως κιόλας νιώθω ότι όλη αυτή η κατάσταση είναι κάτι που µου το κάνουν, µου το επιβάλλουν. Και έτσι, σε εργασιακές συνθήκες που είναι συχνά όντως απάνθρωπες, τελικά χάνω το δίκιο µου και το κέντρο µου. Μπορώ άνετα να δικαιολογώ την ανευθυνότητά µου, ενώ είµαι κιόλας εχθρικός, αποσυρµένος και υπονοµευτικός στον εργασιακό µου χώρο. Νιώθω νεκρές τις ώρες της εργασίας. Νιώθω ότι η ζωή διαρκώς µου χρωστά, µε εξαπατά και µε εκµεταλλεύεται στην εργασία µου. Μία από τις συνέπειες αυτής της απόστασης από την ίδια µου την εµπειρία, είναι ότι ελαχιστοποιείται ο χρόνος που αισθάνοµαι ότι είµαι παρών στα γεγονότα της ζωής µου, ότι συµµετέχω ολόκληρος στα βιώµατά µου. Και προσπαθώ µάταια να στριµώξω σε λίγες ηµέρες διακοπών, ό,τι δεν κάνω στα εννέα δέκατα του χρόνου µου. Αυτό που καταφέρνω είναι απλά µία άχρηστη εκτόνωση. Και ξαναµπαίνω στο ρυθµό της δουλειάς που έγινε πια δουλεία, ήδη κουρασµένος. Πνιγµένος στη µαταιότητα, γεµάτος τυφλή οργή που εκφορτίζω όπου µπορώ ή ανα-στρέφω σε µένα αναισθητοποιώντας µε ή ακυρώνοντας τις ανάγκες µου και τη ζωικότητά µου. Κι αυτή είναι µια κατάσταση που δεν µπορεί παρά να επιδρά σε όλους τους τοµείς και τις εκφράσεις της προσωπικής ζωής (αφού έτσι κι αλλιώς οι άνθρωποι είµαστε όντα ολιστικά, φέρνουµε όλο το είναι µας σε κάθε εκδήλωσή µας). Από την άλλη µεριά, οι Οργανισµοί συχνά χάνουν ευελιξία και ελαστικότητα κατά την επίτευξη των στόχων τους. Γίνονται άκαµπτα σχήµατα όπου οι υποτιθέµενοι συνεργάτες «συν»-υπάρχουν µηχανιστικά, ουδέτερα, µόνον µέσα από οικονοµικά κίνητρα. Έτσι, ο Οργανισµός, ξεχνώντας ότι αποτελείται από πρόσωπα που βρίσκονται σε πολύπλοκα δίκτυα σχέσεων µεταξύ τους, απλά επιβιώνει. Ή, επεκτείνεται µόνον οικονοµικά, περιορισµένος στα ασφυκτικά µικρονοϊκά πλαίσια του «πουλάµε περισσότερο», άσχετα από τη σηµασία του πώς αυτό µπορεί να γίνει: (α) ευκολότερα και ως προς µία διευρυµένη έννοια του κερδίζω, (β) παράλληλα µε περισσότερες προοπτικές ουσιαστικής ανάπτυξής του, και (γ) µε περισσότερους ανθρώπους σχετικά πιο ικανοποιηµένους. Ωστόσο, ο Οργανισµός ως αποτέλεσµα ανθρώπινης συνέργειας, είναι κι αυτός µια πολυδιάστατη και ολιστική οντότητα, όπως η κάθε ανθρώπινη µονάδα που αποτελεί θεµέλιο λίθο του. Μέσα σε µία στενοκέφαλη οπτική οικονοµικής µόνον ευηµερίας, ο Οργανισµός δεν αναπτύσσεται σε έναν ουσιαστικό κόµβο ανθρώπινης πολυεπίπεδης σύµπραξης και αλληλεπίδρασης. Οπου το ίδιο το οικονοµικό κέρδος, θα ήταν απλά µια φυσική συνέπεια, όπως είναι η καλή ανάπτυξη µέσα

17 από ισορροπηµένη διατροφή. Το κέρδος θα ήταν ένα σηµείο µεταξύ πολλών άλλων θετικών επακόλουθων µιας τέτοιας πολυεπίπεδης ανάπτυξης, αφού το εργαζόµενο πρόσωπο θα µπορούσε να φέρει στην εργασία πολλά και αυθεντικά κοµµάτια του (κι αυτό ισχύει τόσο για τους ιδιοκτήτες" όσο και για τους υπαλλήλους ). Αλλωστε, η έµφυτη ανάγκη ολοκλήρωσης στον άνθρωπο µπορεί και πρέπει να συµβαίνει σε κάθε περιοχή δραστηριότητας, ανεξάρτητα από τον ρόλο του. Και δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος που κάτι τέτοιο δεν µπορεί να συµβαίνει και στην περιοχή της επιχειρησιακής δραστηριότητας. Οταν ένας Οργανισµός σέβεται τα σχεσιακά πλέγµατα που τον συνιστούν, δεν αντιβαίνει καθόλου τους όποιους άλλους κύριους στόχους του. Αντίθετα, τους στηρίζει τοποθετώντας τους πέρα από ένα µονοδιάστατο πλαίσιο, σε µία σταθερή βάση χτισµένη µε έναν σφαιρικό τρόπο σκέψης. Αν οι αρχές λειτουργίας του Οργανισµού δηµιουργούν σχεσιακά δίκτυα και συνθήκες που επιτρέπουν στους εργαζόµενους να νιώθουν ορατά πρόσωπα, να αναπτύσσουν το δυναµικό τους και να ανα-διοργανώνουν ανεµπόδιστα το κοινό εργασιακό τους πεδίο, τότε, οι εργαζόµενοι βρίσκουν τον χώρο για προσωπική ανάπτυξη. Αισθάνονται κινητοποιηµένοι και υπεύθυνοι για τη δουλειά τους, και το όφελος είναι πολυεπίπεδο τόσο για τους ίδιους, όσο και για τον Οργανισµό. Και κάτι τέτοιο δεν σηµαίνει καθόλου πως ο Οργανισµός φτιάχνει ευτυχισµένους σκλάβους, αλλά µάλλον ότι δηµιουργούνται συνθήκες για ανάπτυξη του δυναµικού του αδιάσπαστου όλου ανθρώπων/οργανισµού. Η PSP ως εργαλείο δουλειάς µε τους Οργανισµούς, µπορεί να γίνει ένας χρήσιµος καταλύτης στην εξερεύνηση:...(α) συγκεκριµένων ζητηµάτων ενός Οργανισµού,...(β) των αναγκών του,...(γ) της παρούσας βάσης λειτουργίας του,...(δ) πιθανών κατευθύνσεων ανάπτυξης του δυναµικού του. Η µία πλευρά της PSP, αφορά την πλούσια και ευέλικτη µήτρα της βασικής φιλοσοφίας της θεραπείας Gestalt. Η φαινοµενολογία, η θεωρία πεδίου, η παράδοξη θεωρία της αλλαγής, η επίγνωση, η διαδικασία της επαφής και η οργάνωσή της σε ένα δοµηµένο όλον µορφής και φόντου, η δηµιουργική προσαρµογή, προσφέρουν ένα γόνιµο έδαφος από το οποίο µπορούν να γεννηθούν πυρήνες σχεδιασµού για πολλές παρεµβάσεις στους Οργανισµούς. Τέτοιες παρεµβάσεις µπορούν να απευθύνονται σε οποιαδήποτε οµάδα προσώπων, στελεχών και εργαζόµενων, ανάλογα µε το αίτηµα που εµφανίζεται. Παράλληλα, άλλα στοιχεία της φιλοσοφίας Gestalt, όπως η διαλογική βάση της ανθρώπινης επαφής, καθώς και η υπαρξιακή προοπτική (η µοναδικότητα, το δυναµικό του καθένα µας, η προσωπική ευθύνη και νοηµατοδότηση στην παραµικρή επιλογή της ζωής µας, η διαρκής ανακάλυψη του Εαυτού), διαγράφουν έναν συµπαγή και στέρεο σκελετό στον οποίο µπορεί να στηριχτεί η εφαρµογή κάθε παρέµβασης. Η άλλη πλευρά της PSP, είναι ο σκηνικός αυτοσχεδιασµός. Γενικότερα, ο αυτοσχεδιασµός ως ένας σχετικά ασφαλής πειραµατισµός δράσης, είναι έτσι κι αλλιώς ο τρόπος που λειτουργούν οι ζώντες οργανισµοί. Είναι ο τρόπος µε τον οποίον πραγµατώνουν τις δηµιουργικές τους προσαρµογές κατά τις διαδικασίες της επαφής τους µε το περιβάλλον. Είναι ο τρόπος µε τον οποίο εξερευνούν τις δυνατότητες που διατίθενται τώρα στο πεδίο, για να απορροφήσουν θρεπτικό νέο βιωµατικό υλικό, αναγκαίο για την ανάπτυξή τους, αποβάλλοντας ό,τι περισσεύει ή είναι τοξικό για την υπόστασή τους. Στις ασκήσεις της PSP, οι θαυµάσιες δυνατότητες αλληλεπίδρασης που προσφέρει ο σκηνικός αυτοσχεδιασµός, αναπαράγουν άµεσα και βιωµατικά τους τρόπους µε τους οποίους αλληλεπιδρούµε στη ζωή (και τους οποίους περιγράφουν οι έννοιες της φιλοσοφίας Gestalt, στον πυρήνα της PSP). Και έτσι, η αυτοσχεδιαστική διαντίδραση που περιλαµβάνει η πράξη της PSP, γίνεται και στην περίπτωση των Οργανισµών (όπως σε όλες τις εφαρµογές της) ένα ευφάνταστο εργαλείο για να χτιστούν ιδιότυπες ασκήσεις - µοντέλα. Ο τρόπος που η PSP αξιοποιεί συνδυαστικά τα δύο παραπάνω µέρη της, βασίζεται σε ειδικές έννοιες που δηµιουργήθηκαν ακριβώς για να ενσωµατώσουν µεταξύ τους, τους δύο αυτούς κορµούς της PSP (βλ. στην ενότητα 2). Με δεδοµένη τη φύση του χώρου των Οργανισµών και τα συνήθη δικά του σχεσιακά πλαίσια (ιεραρχία, κριτήρια επικερδούς αποδοτικότητας, ανταγωνισµός, πιθανή αντικειµενοποίηση των προσώπων, κλπ), η PSP χρησιµοποιεί εκτενέστατα τις έννοιες αυτές, για να αξιοποιήσει πολύµορφα το υλικό της, και για να ανταποκριθεί λειτουργικά στις ιδιαιτερότητες των όποιων αιτηµάτων του χώρου αυτού. 17

18 18 (Ζ) βασικές για την PSP έννοιες από τη φιλοσοφία GESTALT σηµείωση: τα παρακάτω βασίζονται στα βιβλία των: G. Yontef (1993) Awareness, Dialogue and Process - New York, Gestalt Institute of Cleveland Press, και D. Mann (2010) Gestalt Therapy. 100 Key Points & Techniques - Routledge, Taylor & Francis Group. London And New York. Η φαινοµενολογία είναι µιά φιλοσοφική προσέγγιση. Ενας τρόπος µελέτης των φαινοµένων, ο οποίος σε µεγάλο µέρος του και µε αρκετές υπαρξιακές προεκτάσεις, υιοθετήθηκε από τη θεραπεία Gestalt. Βασικός φαινοµενολογικός άξονας, είναι η παροντική, άµεση φύση της εµπειρίας. Κι ακόµη, η υπέρβαση του συνηθισµένου τρόπου σκέψης, ώστε να υπάρχει επίγνωση του τι αντιλαµβάνοµαι άµεσα και του πώς αυτή η διαδικασία καθορίζεται από ό,τι ήδη γνωρίζω, από ό,τι ήδη είµαι, από τις αξίες και τα συστήµατα πεποιθήσεων µε τα οποία ήδη οργανώνω στην αντίληψή µου τον κόσµο µου. Βασικό φαινοµενολογικό εργαλείο είναι ο µεθοδικός πειραµατισµός, καθώς και η περιγραφή των φαινοµένων αποφεύγοντας την ερµηνεία τους. Η θεωρία πεδίου είναι ένας τρόπος επιστηµονικής σκέψης που σχετίζεται µε τον Ολισµό. Είναι η υποκείµενη δοµή της φαινοµενολογίας, και συγγενής µε τη θεωρία πεδίου της Φυσικής. Μέσα από τη θεωρία πεδίου µπορεί να µελετηθεί ο,τιδήποτε: πρόσωπα, αντικείµενα, Οργανισµοί, συστήµατα, γεγονότα. Η θεραπεία Gestalt µελετά τον άνθρωπο στο πεδίο οργανισµός/περιβάλλον. Το περιβάλλον µπορεί να είναι η οικογένεια, το ζευγάρι, το σχολείο, ο εργασιακός χώρος, µιά εκπαιδευόµενη οµάδα, ένα πρόσωπο στον χώρο της ζωής του, κοκ. Η προοπτική της θεωρίας πεδίου διέπεται από κάποιες βασικές αρχές: Στο πεδίο όλα αλλάζουν, κινούνται, βρισκονται σε µιά διαρκή διαδικασία µεταβολών. Ολα συνιστούν ένα ενοποιηµένο δίκτυο σχέσεων και αλληλεπιδράσεων: η παραµικρή µεταβολή κυµατίζει σε όλα τα µέρη του πεδίου. Το πεδίο είναι συνεχές χωροχρονικά (Yontef, 1993, p.297). Ολα τα συστατικά του πεδίου δεν υπάρχουν παρά µόνο προσδιοριζόµενα από τις σχέσεις τους µε ό,τι άλλο υπάρχει σε αυτό: όλα είναι από το πεδίο και όχι προϋπάρχοντα εξωτερικά στοιχεία που τα τοποθετούµε στο φόντο του πεδίου. Τα φαινόµενα καθορίζονται από ολόκληρο το πεδίο. Η αντίληψη της πραγµατικότητας ορίζεται από τη σχέση παρατηρητή και παρατηρούµενου: δεν υπάρχει αντικειµενική παρατήρηση. Η ίδια η πράξη της παρατήρησης επιδρά στο παρατηρούµενννο και το µεταβάλλει. Ολες οι ενεργές δυνάµεις του πεδίου προέρχονται από αυτό και δρουν µόνο στο παρόν του: δεν υπάρχει δράση από απόσταση, χωρική ή χρονική ή από κάπου έξω από το πεδίο. Αυτό σηµαίνει πως αν δεν κατανοούµε τις αλληλεπιδράσεις µέσα στο πεδίο, οφείλουµε να ανοίξουµε, να διευρύνουµε τη θεώρησή του (από την οικογένεια να πάµε στην κοινότητα, κλπ).

19 19 Το φαινοµενολογικό πεδίο ορίζεται πάντα από κάποιον παρατηρητή, και έχει νόηµα µόνον εάν γνωρίζουµε το πλαίσιο αναφοράς του. Σύµφωνα µε την παράδοξη θεωρία της αλλαγής, όσο περισσότερο κάποιος προσπαθεί να γίνει αυτό που δεν είναι, τόσο παραµένει ο ίδιος (και αντίστροφα). Η επίγνωση του τι είµαι τώρα, είναι που φέρνει την αυθόρµητη αλλαγή. Η αλλαγή δεν δεν επιβάλλεται, απλά συµβαίνει όταν δεν εµποδίζεται ως φυσική εξέλιξη. Η ενέργεια της αλλαγής δεν προκύπτει από τη φαντασίωση του τι επιθυµώ να γίνω, ούτε από την εκ των προτέρων προσπάθεια πλήρους ελέγχου του αποτελέσµατος. Προκύπτει από την επικέντρωση της επίγνωσής µου σε αυτό που τώρα µε δυσαρεστεί και επιλέγω να µην ανεχτώ άλλο. Αρχίζω να αλλάζω όταν µετακινούµαι χωρίς να ελέγχω πλήρως ή να γνωρίζω επακριβώς τον προορισµό (άλλωστε κάτι τέτοιο είναι αδύνατον, αφού η αλλαγή δεν έχει συµβεί ακόµη). Το µόνο σίγουρο δεδοµένο µου στην αρχή της µετακίνησης, είναι η επίγνωσή µου πως δεν θέλω άλλο να µείνω εδώ που είµαι. Ετσι η διαδικασία της αλλαγής ξεδιπλώνεται αυθεντικά, φυσικά, σταδιακά, ακόµη και αν βιώνεται έντονα. Η διαδικασία της επαφής είναι η βασική διαδικασία των σχέσεων, είναι η διαδικασία της συνάντησης µε τους Αλλους. Περιλαµβάνει κίνηση προς τη σύνδεση/διάχυση µε τον Αλλον, και επίσης προς τον διαχωρισµό/απόσυρση από τον Αλλον (ibid, p. 206). Υπάρχουµε στο πεδίο οργανισµός/περιβάλλον,...το οποίο διαφοροποιείται από όρια. Τα όρια αυτά δεν είναι περιγράµµατα αλλά διαδικασίες επαφής (ibid), διαδικασίες σύνδεσης και αποσύνδεσης. Τα όρια επαφής είναι ελαστικά, είναι ένα συνεχές ανάµεσα στην πλήρη διαπεροτότητα και την πλήρη ακαµπτότητα. Αφορούν όλη την περιοχή ανάµεσα στην ολοκληρωτική διάχυση µέσα στον Αλλον και την πλήρη αποµόνωση από τον Αλλον. Η διαδικασία της επαφής οργανώνεται σε αλληλοδιάδοχες φάσεις: από ένα αδιαφοροποίητο φόντο του συνεχούς της εµπειρίας αναδύεται ως µορφή ένα ενδιαφέρον, µία ανάγκη, διεγείροντας ενέργεια µε την οποία κινούµαι µέσα στο πεδίο, εξερευνώντας τις υπάρχουσες δυνατότητές του για να ικανοποιηθεί η ανάγκη µου. Μόλις (και αν) αυτό συµβεί, η µορφή της εµπειρίας διαλύεται και βυθίζεται στο φόντο, από όπου αρχίζει να σχηµατίζεται η επόµενη µορφή εµπειρίας, κοκ. Αυτή η διαδικασία αποδίδεται σχηµατικά µε κάποια στάδια, ανάλογα µε τις µεταβολές της δυναµικής στη διάρκεια της εµπειρίας της επαφής. Διαταραχές και διακοπές στη ροή αυτών των σταδίων δηµιουργούν ανάλογα προβλήµατα στον οργανισµό, και τελικά την αρρώστια. Η δηµιουργική προσαρµογή είναι ο τρόπος του οργανισµού να εναρµονίζεται στις άµεσα ενεργές δυνάµεις του πεδίου οργανισµός/περιβάλλον, καθώς αυτό µεταβάλλεται. Είναι η κατά το µέγιστο αξιοποίηση των υφιστάµενων δυνατοτήτων του πεδίου. Είναι λειτουργική όταν αφορά το πραγµατικό που υπάρχει τώρα και όχι µιά εικόνα αυτού που υπήρχε κάποτε. Η δηµιουργική προσαρµογή απαιτεί ευελιξία, ρευστότητα, δηµιουργικότητα, εξερεύνηση του πεδίου, διάθεση υπέρβασης των συνηθισµένων τρόπων συµπεριφοράς. Η δηµιουργική προσαρµογή παρεµποδίζεται όταν συχνά, για διάφορους λόγους αναπτύσσουµε άκαµπτα πρότυπα συµπεριφοράς τα οποία αναστέλλουν τη φυσική δηµιουργικότητα των προασαρµογών µας. Αναχαιτίζουν την ελεύθερη κίνηση στις πτυχές της ενέργειας του πεδίου και διακόπτουν τις διαδικασίες των αλληλεπιδράσεων µεταξύ των συσταικών του. Οργανώνουµε την εµπειρία µας σύµφωνα µε τα παγωµένα αυτά πρότυπα, και όχι µε τις άµεσες παροντικές µας ανάγκες.

20 20 Η δηµιουργική προσαρµογή σχετίζεται µε τον αυτοσχεδιασµό, γιατί η µη απόλυτα προγραµµατισµένη και η µη απόλυτα νοητικά ελεγχόµενη δράση, είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να υπερβαίνουµε τέτοια άκαµπτα πρότυπα. Προύποθέτει ρίσκο. Συνδυασµό διαισθητικής πράξης και εκτίµησης των αποτελεσµάτων της. Την αξιοποίηση απρόσµενων και λανθανόντων πυρήνων του δυναµικού µας, και γι αυτό τη συµφιλίωση µε την ολότητά µας. Τη γρήγορη αντίληψη της ολικής εικόνας µιάς κατάστασης µε εµάς τους ίδιους αναπόσπαστο µέρος της. Τη µετατροπή του άγχους που ακινητοποιεί, σε διέγερση που παράγει κίνηση. Η διαλογική προοπτική της ανθρώπινης επαφής έρχεται από τον υπαρξισµό. Είναι µιά µορφή αµοιβαίας διαδικασίας επαφής, κατά την οποία το κάθε πρόσωπο ενδιαφέρεται να αλληλεπιδράσει µε το άλλο πρόσωπο, ως πρόσωπο. Ο διαλογικός υπαρξισµός αναφέρεται σε ένα επίπεδο σχέσης που λέγεται Εγώ-Εσύ. Είναι ίσως η πιο ανεπτυγµένη µορφή αµοιβαίας επαφής µεταξύ ανθρωπων. Οταν βλέπουµε τον Αλλον µέσα από το πρίσµα Εγώ-αυτό, τον αντικειµενοποιούµε. Δεν τον βλέπουµε απευθείας ως πρόσωπο. Τον χρησιµοποιούµε, τον ελέγχουµε, τον κατευθύνουµε. Στη σχέση Εγώ-Εσύ ο Αλλος είναι ένα πρόσωπο ισότιµο, µε τον δικό του αυτόνοµο κόσµο. Προσχωρούµε αµοιβαία στη διαδικασία επαφής, η οποία συµβαίνει στον κοινό µας ενδιάµεσο χώρο. Είµαστε διαθέσιµοι να µας γνωρίσουν και να γνωρίσουµε το διαφορετικό. Ο κάθε Ενας επιτρέπει στον Αλλον να αναδεύσει τον κόσµο του χωρίς να τον παραβιάσει και χωρίς να χάσει την ατοµικότητά του. Πρόκειται για συνάντηση, σύνδεση, χωρίς διάχυση. Η επίγνωση είναι µία µορφή εµπειρίας. Είναι η διαδικασία µε την οποία η οργάνωση των γεγονότων της ζωής µας σε µορφή και φόντο, βιώνεται ως προσωπική εµπειρία. Πρόκειται για ένα φαινοµενολογικό εργαλείο, έναν τρόπο να τοποθετούµαστε βιωµατικά στη ζωή. Η επίγνωση διαφέρει από τη σκέψη, την ενδοσκόπηση, τη συνείδηση. Μέσα από την επίγνωση προηγείται το άµεσο βίωµα, και µόνο µέσα από αυτό έπεται η γνώση. Οταν κινητοποιώ την επίγνωση, επιλέγω µιά φαινοµενολογική στάση ζωής. Αποφασίζω υπεύθυνα να είµαι µέσα στον κόσµο, να τον βιώνω απευθείας στην κίνηση, στις διαδικασίες µεταβολής του. Κάθε φαινόµενο είναι µοναδικό, ολόκληρο, οπότε και δεν έχει κανένα νόηµα ο τεµαχισµός ή η κατηγοριοποίησή του. Τα πράγµατα δεν έχουν κάποια υπερβατική προϋπάρχουσα ουσία, δεν είναι ιδέες, αλλά σχέσεις, διαδικασίες, που διαποτίζουν όλες τις όψεις της ύπαρξής µου. Η επίγνωση αφορά αισθήσεις, σκέψεις, συναισθήµατα. Κι ακόµη, την αναγνώριση των συγκεκριµένων κάθε φορά συνθηκών και δυνατοτήτων, καθώς και των συνεπειών της κάθε φορά επιλεγµένης δράσης µου. Η επίγνωση ρέει, µεταβάλλεται, µαζί µε τα βιώµατα. Η επίγνωση µαθαίνεται, καλλιεργείται, αναπτύσσεται. Οι άνθρωποι επιβιώνουµε και µε ελάχιστα ανεπτυγµένη επίγνωση. Μπορούµε να περιοριστούµε µόνο στη συνείδηση της ζωής µας. Μιά τέτοια στάση, φιλοσοφικά, δεν είναι φαινοµενολογική, αφού η γνώση για τα πράγµατα προηγείται της άµεσης βίωσής τους. Τα πράγµατα προϋπάρχουν ως ιδέες στο νου προτού σχετιστούµε µαζί τους. Δεν χρειάζεται να γνωρίζω βιωµατικά τα πράγµατα, αρκεί να κατέχω τα γνωρίσµατα των κατηγοριών στις οποίες µπορούν να ταξινοµηθούν. Είµαι εγώ και ο κόσµος, απέναντί µου, σκέφτοµαι για την εµπειρία µου και δεν είµαι απαραίτητα µέρος της. Οπότε, αν το πούµε κάπως απλοϊκά, το να ζω µε επίγνωση ή µε συνείδηση, είναι ζήτηµα απόφασης, στάσης.