ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ "ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ" ΜΑΘΗΜΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΕΩΝ Διδάσκων Καθ. Ι. ΚΟΥΜΑΝΤΑΚΗΣ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΕΩΝ, ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΠΗΓΩΝ Αθήνα 2007

2 ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΕΩΝ, ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΠΗΓΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έρευνα των παράκτιων καρστικών υδροφορέων και η εκμετάλλευση-αξιοποίηση των υπόγειων νερών τους, έχουν πολύ μεγάλο παγκόσμιο ενδιαφέρον, κυρίως για τις χώρες που δομούνται κατά ένα υψηλό ποσοστό της έκτασής τους από ανθρακικά πετρώματα και γειτνιάζουν με τη θάλασσα. Η Ελλάδα αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα τέτοιας χώρας, δεδομένου ότι το 35% περίπου της έκτασής της αποτελεί χώρο ανάπτυξης ανθρακικών πετρωμάτων (ασβεστολίθων, μαρμάρων και δολομιτών), τα οποία επί πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα βρίσκονται σε απευθείας υδραυλική επικοινωνία με τη θάλασσα. Τα πετρώματα αυτά κατά την πολύπλοκη γεωλογική εξέλιξη της χώρας έχουν υποστεί διάρρηξη-κερματισμό και αποκάρστωση σε βαθμό που ποικίλλει ευρύτατα από περιοχή σε περιοχή. Είναι γνωστό ότι οι παράκτιοι καρστικοί υδροφορείς είναι γενικά ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε υφαλμύρωση των νερών τους λόγω διείσδυσης της θάλασσας, εξαιτίας υπεραντλήσεων, αλλά ενίοτε και χωρίς αυτές υπό φυσικές συνθήκες ή φτωχή εκμετάλλευση. Στην Ελλάδα οι αιτίες αυτές είναι υπαρκτές σε όλους σχεδόν τους παράκτιους καρστικούς υδροφορείς και στην πλειονότητά τους, τόσο στα νησιά όσο και στις ακτές της ηπειρωτικής χώρας η υφαλμύρωση έχει προχωρήσει μακράν της ακτής προς την ενδοχώρα, έχοντας υποβαθμίσει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα των υπόγειων νερών, περιορίζοντας τις χρήσεις τους ή καθιστώντας τα μη χρησιμοποιήσιμα. Βεβαίως υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι παράκτιοι καρστικοί υδροφορείς δεν έχουν υφαλμυρωθεί και εκτονώνονται από παραθαλάσσιες ή και υποθαλάσσιες πηγές που αναβλύζουν γλυκό νερό. Επειδή η ζήτηση σε νερό αυξάνει χωροχρονικά, η αναζήτηση νέων υδατικών πόρων που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν, αλλά και να προστατευτούν οι ήδη αξιοποιούμενοι (όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο) έτσι ώστε να καλύπτεται η υψηλή ζήτηση, έχουν γίνει παγκόσμια πολλές προσπάθειες έρευνας και εκμετάλλευσης των παράκτιων καρστικών υδροφορέων καθώς και των παραθαλάσσιων και υποθαλάσσιων πηγών που τροφοδοτούνται από αυτούς και τους εκτονώνουν. Η εμπειρία που έχει αποκτηθεί έχει αποτυπωθεί σε πρόσφατη έκδοση υπό τον τίτλο: «Groundwater management of coastal Karstic aquifer» COST Action 621, Final report, Edited by L.Tulipano, D.Fidelibuw, An. Panagopoulos, 2005, European Cooperation in the field of scientific 1

3 and technical research (Environment), Brussels. Από την έκδοση αυτή κυρίως προέρχονται τα αναφερόμενα στο κεφάλαιο αυτό. 2. ΓΕΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΕΡΓΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ. Οι ερευνητές έχουν εκφράσει διάφορες και ποικίλες γνώμες για το θέμα αυτό, πιθανόν εξ αιτίας της αξιοσημείωτης διαφορετικότητας μεταξύ των τοπικών εκάστοτε υδρογεωλογικών συνθηκών για κάθε εξεταζόμενη περίπτωση σχεδιασμού και κατασκευής έργων εκμετάλλευσης νερών παράκτιων καρστικών υδροφορέων. Οι Bardon-Papakis (1964) προτείνουν να γίνεται «σύλληψη» του γλυκού νερού προ της ζώνης υφαλμύρωσης, οι Cotecchia et al., (1975) είναι ενάντια στην κατασκευή φράγματος στις πηγές εξ αιτίας του κινδύνου του bypasses, της εκρροής δηλαδή των νερών από άλλη θέση λόγω παράκαμψης. Για τον Mijatovic (1983) είναι απαραίτητο να αντλούμε από την υφαλμυρωμένη ζώνη με σκοπό να μειώνεται το υδραυλικό της φορτίο έναντι του υδραυλικού φορτίου του γλυκού νερού στην ανάντη ζώνη που γίνεται η εκμετάλλευση. Η πείρα έχει δείξει ότι δεν είναι φρόνιμο να συστήνεται μια ειδική λύση έναντι μιας άλλης, αλλά αντί γι αυτό να αναζητούμε και να μελετούμε ποικίλες διαφορετικές περιπτώσεις που υπάρχουν και αναφέρονται στη βιβλιογραφία για έργα αξιοποίησης παράκτιων υδροφορέων και να σχεδιάζομε, για την μελετούμενη κάθε φορά ειδική περίπτωση υδρογεωλογικών συνθηκών, την κατάλληλα προσαρμοσμένη μέθοδο ή συνδυασμό μεθόδων παρέμβασης, ώστε να αναμένεται το βέλτιστο αποτέλεσμα. Είναι λογικό να εξαρτήσομε την επιλογή του είδους του έργου σύλληψης των υπόγειων νερών από τα αποτελέσματα της επεξεργασίας όλων των δεδομένων που θα προκύψουν από τη συστηματική έρευνα που πρέπει να προηγηθεί. Μετά την επιλογή του κατάλληλου τύπου έργου που επιβάλλεται από τις συνθήκες ροής (υπόγειο υδροδυναμικό καθεστώς), τον κίνδυνο υφαλμύρωσης του μελετούμενου υδροφορέα, τις αναμενόμενες μηχανικές και χημικές δράσεις του θαλασσινού νερού που μπορεί να το προσβάλλουν (ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις υποθαλάσσιες κατασκευές) θα οριστικοποιηθεί το κυρίως έργο, καθώς και τα παράλληλα βοηθητικά-συνοδά έργα για την αξιοποίηση του μελετούμενου υδροφορέα. Διακρίνουμε δύο κύριες κατηγορίες έργων: 1 η Κατηγορία έργων (συμβατικά) Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται όλα τα έργα που βασίζονται σε άντληση ή απλή σύλληψη της ροής του νερού είτε απευθείας από την πηγή, είτε από αβαθή ή βαθιά πηγάδια και γεωτρήσεις ή γαλαρίες (υδρομαστευτικές στοές). 2

4 Είναι κρίσιμο στην περίπτωση άντλησης να καθορίζεται η εκμεταλλεύσιμη ποσότητα γλυκού νερού και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το νερό του υδρομαστευτικού έργου κατά το χρόνο που διεξάγεται η μελέτη, με σκοπό τη μείωση του κινδύνου ρύπανσης του συστήματος. Τέτοια ρύπανση έχει εμφανισθεί σε μερικές περιπτώσεις παρά τα προληπτικά μέτρα που προτάθηκαν από τους μελετητές-σχεδιαστές της εκμετάλλευσης των υπόγειων νερών. Παρά το μειονέκτημα του τρόπου αυτού εκμετάλλευσης που επιτρέπει την αξιοποίηση ενός μόνο μέρους των υδατικών πόρων γλυκού νερού και του κινδύνου να προκληθεί υφαλμύρωση λόγω υπεραντλήσεων, η μέθοδος αυτή αποτελεί σήμερα σχεδόν τη μόνη εφαρμοζόμενη για την εκμετάλλευση των παράκτιων υδροφορέων. Με σκοπό την αύξηση του εκμεταλλεύσιμου όγκου γλυκού νερού, κάποιες πρόσθετες πρακτικές μπορούν να εφαρμοσθούν, όπως η σύγχρονη άντληση από την υφάλμυρη ζώνη ή η αύξηση της άντλησης γλυκού νερού κατά την υγρή περίοδο και αποθήκευσή του σε επιφανειακό ταμιευτήρα. Άλλες λύσεις μπορούν να συμπληρώσουν τις προηγούμενες, είτε υιοθετώντας τεχνικές εφαρμογής τεχνητού εμπλουτισμού στην ανάντη ζώνη σε σχέση με την περιοχή εκμετάλλευσης του υδροφορέα, είτε δημιουργώντας υπόγειους φραγμούς στην κατάντη ζώνη. 2 η Κατηγορία: Ειδικά υδρομαστευτικά έργα Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται όλες οι κατασκευές που βασίζονται στην πραγματοποίηση μιας «ασυνέχειας» στον υδροφορέα, ικανής να αλλάξει (να τροποποιήσει) τις φυσικές συνθήκες ροής. Μπορούν να διακριθούν σε δύο ομάδες: α) «Ασυνέχειες» που στοχεύουν να διαχωρίζουν τη ζώνη γλυκού νερού από τη ρυπασμένη ζώνη και β) «Ασυνέχειες» για τη δημιουργία πρόσθετου υδραυλικού φορτίου γλυκού νερού με στόχο τη μείωση ή εξάλειψη της ρύπανσης του υδροφορέα. 2α. Έργα διαχωρισμού ζωνών γλυκού νερού ρυπασμένου νερού Πρόκειται για κατασκευές όπως υπόγεια φράγματα, κουρτίνες (πετάσματα) τσιμεντενέσων, υπόγεια διαφράγματα διαφραγματικοί τοίχοι, πασσαλότοιχοι, πασσαλοσανίδες, στεγανά διαφράγματα με χρήση στεγανών μεμβρανών και άλλα παρόμοια έργα που σκοπό έχουν να διακόψουν την απ ευθείας θαλάσσια διείσδυση. Αρκετά σχετικά παραδείγματα εφαρμογής είναι γνωστά, όπως π.χ.: Ανάβαλος Κιβερίου Άργους: Πρόκειται για κατασκευή ενός τοξωτού φράγματος μέσα στη θάλασσα με σκοπό την απομόνωση των καρστικών υποθαλάσσιων πηγών που αναβλύζουν σε βάθος έως 6 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. (βλ. Συνέχεια σελ. 6,7) 3

5 Port-Miou Μασσαλίας: Αφορά ένα έργο διακοπής της απ ευθείας ρύπανσης ενός υποθαλάσσιου καρστικού αγωγού που τροφοδοτεί τις πηγές Cassis, με κατασκευή εντός αυτού φράγματος (βλ. περισσότερα σελ. 5, 6). Στην κατηγορία αυτή έργων διαχωρισμού γλυκού-αλμυρού νερού, μπορούν να ταξινομηθούν και κάποια πρωτότυπα έργα που στοχεύουν στη σύλληψη νερών ανιόντων υποθαλάσσιων ευδιάκριτων πηγών από το στόμιο των οποίων εκρέει γλυκό νερό. Η σύλληψη του νερού των πηγών αυτών μπορεί να γίνει μέσω στεγανής κατασκευής τύπου καμπάνας, ανεστραμμένου καζανιού, χωνιού ή οποιασδήποτε άλλης μορφής κατασκευή «περικύκλωσης» των πηγών, η οποία προσαρμόζεται σταθερά πάνω από το στόμιό της και πακτώνεται στεγανά, έτσι ώστε το αναβλύζον νερό να μη διαχέεται στη θάλασσα, αλλά να εγκλωβίζεται στην καμπάνα και με προσαρμοσμένο σταθερά σ αυτήν σωληνωτό αγωγό, κατάλληλης διατομής, το νερό να οδηγείται στην επιφάνεια της θάλασσας, αν η ανοδική πίεση του το επιτρέπει ή να αντλείται μέσα απ αυτόν το στεγανό θάλαμο/σωλήνα, ο οποίος δεν επιτρέπει στη θάλασσα να εισέλθει, λειτουργεί δηλαδή σαν στεγανό «πηγάδι» στο οποίο μπαίνει γλυκό νερό μόνο από τον πυθμένα του που αντιστοιχεί στο στόμιο της υποθαλάσσιας πηγής την οποία σκοπεύουμε να αξιοποιήσουμε. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν διατάξεις που σχεδιάστηκαν από τον Α.Stefanon (1972, 73) για τις υποθαλάσσιες πηγές Citro Citrello και Citro Galeso στο Taranto της νότιας Ιταλίας που θα περιγράψομε παρακάτω (σελ. 24, 25). 2β. Έργα αύξησης υδραυλικού φορτίου γλυκού νερού Στην κατηγορία αυτών των έργων το δυναμικό αποτέλεσμα της αύξησης της πιεζομετρίας του γλυκού νερού που προκαλείται από ένα φράγμα ή ένα διάφραγμα, χρησιμοποιείται για να μετριασθούν οι συνθήκες ανταλλαγής και ανάμιξης μεταξύ γλυκού και αλμυρου νερού σ ένα παράκτιο υδροφορέα. Εκτός από τον κίνδυνο του bypass με προφανή πλήρη αποτυχία, τέτοια έργα βρίσκονται αντιμέτωπα με το πρόβλημα του σωστού και ακριβή υπολογισμού της ανύψωσης της στάθμης των νερών έτσι ώστε να γίνει δυνατή μια επαρκής ποσότητα γλυκού νερού. Τα σχετικά έργα που κατασκευάστηκαν σε περιπτώσεις όπως: το Chidro στην Ιταλία, το Port-Miou στη Γαλλία, στον Αλμυρό Ηρακλείου και στον Ανάβαλο Κιβερίου στο Άργος είναι πολύ ενημερωτικά-διδακτικά πέραν της σχετικής πραγματικής επιτυχίας τους. 4

6 3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Port-Miou: Αφορά προσπάθεια αξιοποίησης υποθαλάσσιων πηγών κοντά στη Μασσαλία, με κατασκευή φράγματος εντός ενός υποθαλάσσιου καρστικού αγωγού. Πρόκειται για τις υποθαλάσσιες πηγές Cassis οι οποίες αποστραγγίζουν μεγάλο μέρος μιας παχειάς ασβεστολιθικής ενότητας (πάχους ±700m) ιουρασικής και κρητιδικής ηλικίας (βουνά Calanques). Ο καρστικός αγωγός που τροφοδοτεί μια πηγή στο Port-Miou έχει πολύ μεγάλη διατομή (από 50 έως 200 m 2 ) και διερευνήθηκε σε μήκος 2 Km, ξεκινώντας από βάθος 148m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο δεύτερος μικρότερος καρστικός αγωγός (Bestouan) ερευνήθηκε επι μήκους 2,9 Km σε βάθος κυμαινόμενο μεταξύ 10 και 20 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η αποκάρστωση στην περιοχή φθάνει σε βάθος έως και 200 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Έγιναν εκτεταμένες έρευνες και πειράματα και αποφασίστηκε τελικά η κατασκευή δύο υποθαλάσσιων φραγμάτων μέσα στον ευρύ καρστικό αγωγό, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας του νερού των πηγών (εικ.1, 2 και 3). Η βελτίωση ήταν σημαντική, η αλατότητα από 10 g/l έπεσε σε 2-3 g/l, όχι όμως ικανοποιητική για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί το νερό. Το έργο άρχισε το 1964, η χρηματοδότησή του όμως σταμάτησε το 1975, για λόγους που έχουν να κάνουν με αλλαγή των προοπτικών πληθυσμιακής αύξησης της Μασσαλίας για την ύδρευση της οποίας προοριζόταν. Η εκροή από τις πηγές κατά τις ξηρές περιόδους είναι 2-3 m 3 /s νερού βελτιωμένης ποιότητας. (για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. σελ. 286 έως 295 της έκδοσης που αναφέρθηκε στην αρχή του κεφαλαίου) Εικ.1 Τομές στην περιοχή του έργου 5

7 Εικ.2 Επεξηγηματικά σκίτσα της λειτουργίας των φραγμάτων Εικ.3 Τομή των φραγμάτων και του υπερχειλιστή (φωτογραφία) Κιβέρι Άργους: Πρόκειται για κατασκευή του 1970 ενός τοξωτού φράγματος μέσα στη θάλασσα με σκοπό την απομόνωση των εκεί υποθαλάσσιων καρστικών πηγών και τη βελτίωση της ποιότητας των νερών τους (Εικ.4). Οι πηγές είναι σε απευθείας επικοινωνία με τις καταβόθρες του οροπεδίου της Τρίπολης που βρίσκονται περί τα 30 km ΔΒΔ (καταβόθρες : Μηλέας, Κανατά, Κάπσια και Νεστάνη). Η σύνδεση μεταξύ τους έχει αποδειχθεί με ιχνηθετήσεις. Αναβλύζουν στον πυθμένα της θάλασσας σε βάθος έως 6 m. Η αποκάρστωση συνεχίζεται σε βάθος μεγαλύτερο των 15 m κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Το φράγμα θεμελιώθηκε σε ασβεστολιθικά λατυποπαγή, έχει ύψος 14 m και μήκος στέψης 180 m. Η στέψη του φράγματος 6

8 βρίσκεται 4 m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Όταν η στάθμη του νερού στην απομονωμένη με το φράγμα λεκάνη ανέβηκε κατά 3 m πάνω από τη στάθμη της θάλασσας και η παροχή έφτασε τα 12 m 3 /sec, η εισροή θαλασσινού νερού σταμάτησε ουσιαστικά και η αλατότητα έπεσε στα mg/l σε Cl -. Σήμερα η αλατότητα έχει αυξηθεί. Εικ.4 Άποψη του φράγματος και του αντλιοστασίου Η δυνατότητα άντλησης ανέρχεται σε m 3 /h ενώ η συνολική παροχή ξεπερνά τα m 3 /h. Η μεγάλη αυτή παροχή οφείλεται σε μια σειρά ευνοϊκών συνθηκών, όπως η μεγάλη έκταση της λεκάνης τροφοδοσίας, οι τεκτονικές δομές, η σύγκλιση των καρστικοποιημένων ρηγμάτων και των αξόνων πτύχωσης κ.ά. Το νερό αντλείται από τον «ταμιευτήρα», προωθείται στο +100m και διατίθεται απ ευθείας για άρδευση της πεδιάδας του Άργους, καθώς και για τεχνητό εμπλουτισμό των υφαλμυρωμένων υπόγειων υδροφορέων της. Η ποιότητά του κυμαίνεται (ανάλογα με την ετήσια επαναφόρτιση του καρστικού υδροφορέα από τις βροχοπτώσεις) σε ικανοποιητικά επίπεδα. Η περιεκτικότητα σε χλωριόντα κυμαίνεται από 175 mg/l (περίοδοι υψηλών βροχοπτώσεων) έως 525 mg/l (περίοδοι ξηρών ετών) που δηλώνει ανάμιξη 0,8% έως 2,5% με θαλασσινό νερό. 7

9 Πηγές Μαλαύρας: Βρίσκονται μεταξύ Αγ.Νικολάου και Ιεράπετρας στις βόρειες ακτές της Κρήτης, βόρεια του χωριού Καβούσι. Το ανάγλυφο του εδάφους στο άμεσο περιβάλλον της πηγής είναι πολύ απότομο και υψηλό. Αποστραγγίζουν ανθρακικά πετρώματα της σειράς Plattenkalk (μάρμαρα). Ο υδροφορέας χαρακτηρίζεται από ομογενή αποκάρστωση και εξ αιτίας τεκτονισμού είναι απομονωμένος από τη θάλασσας, με εξαίρεση ένα μέτωπο 500 m απ όπου και εκτονώνεται από σειρά πηγών. Η υδραυλική κλίση είναι ήπια. Η υδροστατική στάθμη στις πηγές είναι +1m. Το καρστικό σύστημα εκτονώνεται και πλευρικά στην αλλουβιακή λεκάνη του Καβουσίου, αλλά η κύρια εκφόρτιση του γίνεται από τις πηγές Μαλαύρας. Η εκμετάλλευση του υδροφορέα με γεωτρήσεις είναι περιορισμένη. Οι έρευνες έδειξαν ότι η εκμετάλλευση των πηγών ήταν δυνατόν να γίνει με άντληση της τάξης των 1500 m3/h την ξηρή περίοδο χωρίς σημαντική αύξηση της αλατότητας των νερών ( ppm) και χωρίς σημαντική πτώση της στάθμης. Αύξηση της αντλούμενης παροχής θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο αν κατασκευαστεί ένα υπόγειο στεγανό διάφραγμα, με τη βοήθεια του οποίου να ανέλθει η υδροστατική στάθμη κατά 1 m και να βελτιωθεί η ποιότητα. Το σχετικό διάφραγμα έγινε και σήμερα η εκμετάλλευση γίνεται μέσω μιας υδρομαστευτικής τάφρου, συνδυασμένης με κουρτίνα τσιμεντενέσεων και υδρομαστευτική στοά που κατασκευάστηκαν για το σκοπό αυτό. Το νερό μεταφέρεται και αποθηκεύεται στον τεχνητό ταμιευτήρα του Μπραμιανού. Οι ποσότητες που μεταφέρονται είναι της τάξης των m 3 ετησίως. Επίσης διατίθενται απ ευθείας για αρδεύσεις στον ΤΟΕΒ Καβουσίου περί τα m 3 ετησίως. Ήτοι συνολικά από το έργο αυτό αντλούνται περί τα m 3 ετησίως. Μπορεί επίσης το χειμώνα να αντλείται επιπλέον νερό και να διατίθεται για τεχνητό εμπλουτισμό του γειτονικού προσχωματικού υδροφορέα που λόγω υπεραντλήσεων έχει υφαλμυρωθεί. Υδρομαστευτική στοά Kovca-Zaton (Κροατία) Το έργο κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 60. Αποτελείται από ένα πηγάδι προσπέλασης βάθους 60 m και μια υδρομαστευτική γαλαρία συνολικού μήκους 480 m (Εικ. 5). Η γαλαρία ξεκινά από τον πυθμένα του πηγαδιού, εκατέρωθεν αυτού. Είναι σχεδιασμένη και κατασκευασμένη στο επίπεδο της υδροστατικής στάθμης του καρστικού υδροφορέα που τροφοδοτεί παράκτιες πηγές μεγάλης παροχής. Οι πηγές κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών αναβλύζουν υφάλμυρα νερά και η ιδέα της εκμετάλλευσης με το ως άνω έργο, ήταν η απομάκρυνση από την παραλία ώστε να αποφευχθεί η υφαλμύρωση. 8

10 Εικ.5 Υδρογεωλογική τομή της υδρομαστευτικής στοάς του Zaton. 1: Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι, συμπαγείς, 2: Φλύσχης, 3: Θραυσμένοι ασβεστόλιθοι, 4: Σπήλαιο, 5:Ζώνη ρήγματος, 6: Θραύσεις, 7: Εμφάνιση νερού, 8: Μέγιστη στάθμη υπόγειου νερού, 9: Ελάχιστη στάθμη υπόγειου νερού Η γαλαρία κατασκευάστηκε μέσα στην πλέον υδροπερατή ζώνη, η οποία εντοπιζόταν στην επαφή των αποκαστωμένων και διερειγμένων ασβεστολίθων με το φλύσχη, δηλαδή ταυτιζόταν με τη διεύθυνση ροής των υπόγειων νερών. Η υδρομαστευτική αυτή στοά δίδει δυνατότητα εκμετάλλευσης m 3 /h κατά τη θερινή περίοδο, αντλώντας όμως από βάθος μεγαλύτερο των 2 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο κίνδυνος της υφαλμύρωσης μειώνει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης παρά το γεγονός ότι το έργο βρίσκεται σε απόσταση περί τα 30 Κm μακράν της ζώνης των παράκτιων πηγών. Δύο ακόμη του ιδίου τύπου γαλαρίες (Dubravica I και II) έχουν κατασκευαστεί στην ίδια περιοχή με συνολική παροχή m 3 /h. Υδρομαστευτική στοά Perilo (Rijeka, Κροατία) Η πηγή Perilo αναβλύζει στο ΝΔ Τμήμα του κόλπου Bakar στη βόρεια Αδριατική, κοντά στη Rijeka και αποτελεί ένα σημείο εκφόρτισης μιας καρστικής έκτασης 264 Km 2. Στην περιοχή αυτή η γεωλογική δομή είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και έχει σαν αποτέλεσμα ο καρστικός υδροφορέας να εγκλωβίζεται από στεγανό φλύσχη, αφήνοντας ένα μέτωπο πλάτους μόνο 150 m ανοικτό προς τη θάλασσα. Η παροχή εκφόρτισης της πηγής κυμαίνεται από 150 έως l/sec και τα χλωριόντα του νερού της από 200 έως mg/l. Πέραν αυτού τα νερά ρυπαίνονται από τη μονάδα αποβλήτων Bakar που βρίσκεται πίσω από τις πηγές. Για την αξιοποίηση του υδροφορέα κατασκευάστηκε ένα έργο όμοιο με το προηγούμενο, δηλαδή συνδυασμός φρέατος και υδρομαστευτικής γαλαρίας. Το φρέαρ ήταν βάθους 50 m και ο 9

11 πυθμένας του βρισκόταν σε υψόμετρο +1,5 m. Από τον πυθμένα έγινε διάνοιξη υδρομαστευτικής στοάς μήκους 150m σε όλο το πλάτος της υδροπερατής ασβεστολιθικής ζώνης εκφόρτισης. Τα υπόγεια νερά ρέουν μέσω αυτής της γαλαρίας προς τις πηγές του κόλπου Bakar (Drew and Hötzl, 1999). Η εκμεταλλεύσιμη ποσότητα νερού είναι 240 l/s (864 m 3 /h) κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου. Υπάρχουν όμως προβλήματα, το καλοκαίρι, στην ποιότητα του νερού. Η υπερεκμετάλλευση οδηγεί σε ανύψωση τη μεταβατική ζώνη του υφάλμυρου νερού από το βάθος του παράκτιου υδροφορέα (όπου η συγκέντρωση Cl - είναι 2500 mg/l) προς την υδρομαστευτική γαλαρία. Η πλήρης διακοπή των αντλήσεων από τη στοά, δεν οδηγεί σε ανύψωση της υδροστατιικής στάθμης του συστήματος παρά μόνο μετά από τις πρώτες υψηλές βροχοπτώσεις που ακολουθούν την ξηρή περίοδο. Για τη βελτίωση των συνθηκών εκμετάλλευσης προτάθηκε η κατασκευή μιας κουρτίνας τσιμεντενέσεων, η οποία θα αποτρέψει την απ ευθείας επαφή μεταξύ γλυκού και θαλασσινού νερού. Η γαλαρία κατασκευάστηκε αρχικά στη ζώνη διακύμανσης της υδροστατικής στάθμης (fluctuation zone) και αργότερα επεκτάθηκε περισσότερο από 3 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, με αποτέλεσμα την ουσιαστική αύξηση της εκμεταλλεύσιμης παροχής. Έργα σύλληψης νερών Zvir II, Rijeka (Κροατία) Πρόκειται για μια στοά τοποθετημένη στη ζώνη εκφόρτισης ενός τυπικού παράκτιου καρστικού υδροφορέα, σχεδιασμένη τελείως διαφορετικά από τις υδρομαστευτικέςαποστραγγιστικές στοές που έχουν γίνει στους παράκτιους καρστικούς υδροφορείς γύρω από τη Μεσόγειο. Η διαφορετικότητα έγκειται στο γεγονός ότι η στοά αυτή δεν υδρομαστεύει τον υδροφορέα, αλλά αποτελεί έργο προσπέλασης εντός αυτού, τοποθετημένη στη ζώνη εκφόρτισης ενός μεγάλου συστήματος, το οποίο αποτελεί το κύριο σύστημα προμήθειας νερού στην περιοχή. Πρόκειται για ανθρακικά μεσοζωικά πετρώματα με μεγάλη επιφανειακή εξάπλωση που περιβάλλονται από στεγανά πετρώματα τα οποία σχηματίζουν γεωλογικό φραγμό στην ορεινή ζώνη (περιοχή υδροκρίτη) και στην παράκτια ζώνη εκφόρτισης. Η ιδέα της γαλαρίας αυτού του τύπου υιοθετήθηκε παρά τον υψηλό κίνδυνο και το μεγάλο κόστος και εφαρμόστηκε επειδή η περιοχή των φυσικών πηγών ήταν αστικοποιημένη και τα απόβλητα των κατοικιών και λοιπών κτηρίων διετίθεντο απ ευθείας στο σύστημα αποχέτευσης. Επομένως ήταν αδύνατη η σύλληψη νερού απ ευθείας από την περιοχή των πηγών. 10

12 Μελετήθηκε λεπτομερώς η γεωλογία της περιοχής του υδροφορέα και αποφασίστηκε η διάνοιξη μιας στοάς προσπέλασης μήκους 400 m και μέσα απ αυτήν η κατασκευή έξι φρεάτων στις ζώνες κατακόρυφων καρστικών δομών. Οι κατακόρυφες αυτές δομές φέρουν σε υδραυλική επικοινωνία τη στοά με τους βαθείς, πολύ ενεργούς με πλούσια ροή υπόγειων νερών, καρστικούς αγωγούς. Το κάθε πηγάδι είχε βάθος 12m και η εκσκαφή τους έφθασε σε υψόμετρο +3m. Η μέγιστη απόδοση κάθε πηγαδιού είναι 160 l/s. Η συνολική απόδοση του συστήματος εκμετάλλευσης φθάνει πάνω από 800 l/s, αλλά η βέλτιστη εκμετάλλευση ορίστηκε σε 600 l/s (2.160 m 3 /h) (Εικ. 6). Εικ.6 Σχέδιο των συστημάτων των σπηλαίων στη ζώνη σύλληψης των νερών Πρέπει να τονιστεί ότι οι κατακόρυφες και υποκατακόρυφες τεκτονικές-καρστικές δομές φθάνουν στους βαθείς καρστικούς αγωγούς οι οποίοι διερευνήθηκαν έως και 50 m κάτω από τη στάθμη της θάλασσας και μέσω αυτών το νερό ανεβαίνει μέχρι την υδροστατική επιφάνεια που διαμορφώνεται σε θετικά υψόμετρα. Κατά συνέπεια η βασική ιδέα εδώ είναι ότι μέσω των πηγαδιών και της στοάς, με άντληση όταν απαιτείται από τα πηγάδια, να γίνει «εκτροπή» της βαθειάς υπόγειας ροής προς εκμετάλλευση. Η στοά είναι κεκλιμένη προς την είσοδό της και έτσι διευκολύνεται η φυσική αποστράγγιση την περίοδο των υψηλών υπόγειων νερών, με παροχή 3 m 3 /h προς ένα ποτάμι όπου βρίσκονται οι εγκαταστάσεις αντλιών για τη διάθεσή του στο σύστημα ύδρευσης της Rijeka. Χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι το νερό είναι ακόμη καλής ποιότητας, κι αυτό γιατί ο σχεδιασμός των έργων έγινε έτσι ώστε να αξιοποιείται μέρος μόνο των υπόγειων νερών, ενώ το υπόλοιπο μένει για να λειτουργεί ως υδραυλικό φορτίο-φράγμα. 11

13 Επισημαίνεται ότι η αρχική απόδοση των πηγαδιών με άντληση ήταν μικρή, διότι δεν κατασκευάστηκαν στις πολύ υδροπερατές ζώνες. Χρειάστηκε μέσα σε κάθε πηγάδι να διατρηθούν τρεις γεωτρήσεις, με αποτέλεσμα σημαντική αύξηση της παροχής. Η πρώτη άντληση έδειξε συνολική παροχή του όλου συστήματος 300 l/s. Μετά απ αυτό αποφασίστηκε η χρήση εκρηκτικών στους πυθμένες των γεωτρήσεων. Οι εκρήξεις και ο επακόλουθος κερματισμός του πετρώματος επέτρεψε την έλευση νερού διευκολύνοντας τη ροή του από τα πλουσιότερα-μεγαλύτερα κανάλια υπόγειας ροής. Έτσι η συνολική παροχή των 600 l/s ικανοποιεί το σύστημα ύδρευσης της Rijeka. Επομένως κάτω από ευνοϊκές υδρογεωλογικές συνθήκες, καλά σχεδιασμένα και ορθά κατασκευασμένα έργα τύπου στοών, μπορεί να είναι πολύ ικανοποιητικά για εκμετάλλευση μεγάλων ποσοτήτων υπόγειων νερών κυρίως παρακτίων καρστικών υδροφορέων, αλλά απαιτείται προσεκτική και λεπτομερής έρευνα και σχεδιασμός. Υδρομαστευτική στοά στο νησί Sipan Κροατίας. Η καρστική υδροφορία έχει συλληφθεί και εδώ μέσω μιας υδρομαστευτικής στοάς που κατασκευάστηκε 300 m από την ακτή (Εικ. 7) όπου οι γεωλογικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές. Η περιοχή δομείται γεωλογικά από κάτω-κρητιδικούς ασβεστολίθους, πάνω στους οποίους εφιππεύουν δολομίτες του ανώτερου κρητιδικού. Το ανάστροφο ρήγμα λειτουργεί ως γεωλογικός φραγμός. Εικ.7 Σχηματική υδρογεωλογική τομή στην περιοχή των έργων υδρομάστευσης στο νησί Sipan Κροατίας (κατά Milanovich, 2000, τροποποιημένο). 1: κατακόρυφο φρέαρ και υδρομαστευτική στοά, 2: καρστικοί κρητιδικοί ασβεστόλιθοι με έντονο το φαινόμενο της διείσδυσης της θάλασσας, 3: τμήμα του υδροφορέα στους δολομίτες με μικρή επίδραση της διείσδυσης της θάλασσας, 4: υδροφορέας με γλυκό νερό εντός των δολομιτών. 12

14 Φράγμα πηγών Aurisina (Τεργέστη) Από τη 10ετία του 1970 οι πηγές Aurisina αντιπροσώπευαν ένα σημαντικό τμήμα των νερών ύδρευσης της Τεργέστης λόγω της πολύ χαμηλής περιεκτικότητάς τους σε άλατα. Οι πηγές τροφοδοτούνται από τριτογενή ανθρακικά πετρώματα και αναβλύζουν στο επίπεδο της θάλασσας από εννέα στόμια σε ένα παράκτιο μέτωπο 350 m μήκους. Εξαιτίας ενός ρήγματος οι ασβεστόλιθοι αυτοί έρχονται σε απ ευθείας επαφή με μια υδροστεγανή φάση του φλύσχη που κατεβάζει την ανάβλυση του γλυκού νερού σε υψόμετρο 3 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Για να απομονωθούν οι πηγές από τη θάλασσα κατασκευάστηκε ένα φράγμα μήκους 100 m και ύψους 7 m πάνω στο φλύσχη. Μέσα από το φράγμα από την πλευρά των πηγών, η στάθμη του γλυκού νερού ήταν 1,4 m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Με άντληση παροχής 0,36 m 3 /sec η στάθμη αυτή έπεσε από 5 έως 45 cm κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (Breznik, 1998). Φράγματα πηγών κόλπου Trstenica Κροατίας Στον κόλπο Trstenica αναβλύζουν τρεις παράκτιες μεγάλες πηγές (Bilan, Mali Vodavar, Veliki Vodavar) οι οποίες αποστραγγίζουν τους ανθρακικούς λόφους βόρεια του Orebic. Είναι η μόνη περιοχή όπου τα υπόγεια νερά μπορούν να εκτονωθούν γιατί ο στεγανός φλύσχης που παρεμβάλλεται μεταξύ των ασβεστολίθων και της θάλασσας έχει διαβρωθεί και η καρστική υδροφορία βρίσκεται σε απευθείας υδραυλική επικοινωνία με το θαλασσινό νερό. Ακριβώς από τη θέση αυτή μπορεί η υφαλμύρωση να προωθηθεί προς την ενδοχώρα. Μια πρώτη προσπάθεια αξιοποήσης του υδροφορέα των πηγών έγινε με κατασκευή μιας υδρομαστευτικής στοάς σε απόσταση 1, 6 km από την ακτή στο χωριό Stankovic, η οποία όμως έδωσε πολύ μικρή παροχή (1,5 3 l/sec) γλυκού νερού. Αποφασίστηκε κατόπιν τούτου η κατασκευή έργων τύπου φραγμάτων για την πλήρη απομόνωση των ασβεστολίθων της παράκτιας ζώνης από τη θάλασσα, θεμελιωμένων πάνω στο φλύσχη, στην περιοχή που αυτός έχει διαβρωθεί σε επίπεδο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η πηγή Bilan απομονώθηκε από τη θάλασσα με τοίχο-φράγμα μήκους 43 m, μέσο ύψος 3 m και στέψη σε απόλυτο υψόμετρο στο +3,14 m. Η πηγή Mali Vadovar με φράγμα μήκους 31,5 m, μέσου ύψους 3,5 m που επεκτείνεται μέσα στη θάλασσα 2 m κάτω από την επιφάνεια της. Η τρίτη πηγή Veliki Vadovar απομονώθηκε από τη θάλασσα με ένα τοίχο οπλισμένου σκυροδέματος μήκους 60 m έχοντας ύψος από 2,8 έως 4,2 m, σημαντικό τμήμα του οποίου βρίσκεται μέσα στη θάλασσα. 13

15 Τα θετικά αποτελέσματα ήταν εμφανή προτού τελειώσουν τα έργα. Η μείωση της αλατότητας ήταν σημαντική. Η αποκατάσταση σχεδόν ενιαίας στάθμης υπογείων νερών πίσω από τα φράγματα, η μείωση της υδραυλικής κλίσης, η σταθεροποίηση της αλατότητας και στις τρεις θέσεις, η μείωση των διακυμάνσεων της στάθμης που σχετίζονται με την παλίρροια, αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα των έργων απομόνωσης. Πόρος Κεφαλονιάς Πρόκειται για ένα πρωτότυπο μικρής κλίμακας και πολύ χαμηλού κόστους έργο το οποίο προτάθηκε από τον Ι. Κουμαντάκη το 1986 και κατασκευάστηκε υπό την εποπτεία του άμεσα από την κοινότητα του Πόρου, του γνωστού λιμανιού της Κεφαλονιάς. Είναι τύπου εκσκαφής διαστάσεων 8,7 x 6,4 με βάθος 4,6 που έχει διανοιγεί στην επαφή ασβεστολίθων με ποτάμιες αλλουβιακές αποθέσεις, εντός της οποίας βυθίστηκε ανοξείδωτη στεγανή δεξαμενή χωρητικότητας 3 m 3. Η δεξαμενή αυτή πακτώθηκε σταθερά στον πυθμένα του σκάμματος στο κέντρο του και η άντληση γίνεται μέσα απ αυτήν. Το χείλος της δεξαμενής βρίσκεται σε υψόμετρο +0,3 m. Όταν με την άντληση μέσα στη δεξαμενή η στάθμη πέσει κάτω του +0,3 m, ακόμη κι αν συνεχιστεί αυτή, η υδροδυναμική στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα δε μπορεί να πέσει χαμηλότερα. Διατηρείται επομένως ένα υδραυλικό φορτίο γλυκού νερού τουλάχιστον 0,3 m το οποίο συγκρατεί τη διεπιφάνεια γλυκού - αλμυρού νερού σε αρκετό βάθος ώστε το αντλούμενο νερό να είναι πάντα καλής ποιότητας. Το έργο λειτουργεί με παροχή 23 m 3 /h και με αυτό ενισχύεται η ύδρευση του Πόρου με νερό πολύ χαμηλής συγκέντρωσης χλωριόντων (38 mg/l). Για περισσότερες λεπτομέρειες παρατίθενται στο Παράρτημα οι σχετικές εργασίες που είχαν δημοσιευτεί τόσο σε επιστημονική έκδοση του Πανεπιστημίου Αθημών, όσο και στα πρακτικά διεθνούς συνεδρίου που έγινε στη Λοζάννη το

16 Εικ.8 Τομή του ειδικού υδρομαστευτικού έργου για την εκμετάλλευση παράκτιου καρστικού υδροφορέα στον Πόρο Κεφαλονιάς. Πηγές Kotor (Γιουγκοσλαβία) Οι περισσότεροι υδατικοί πόροι στην περιοχή Kotor προέρχονται από τις καρστικές παράκτιες πηγές Gurdi, Skurda, Taba ina, Ljuta και Orachovac (Milanovi, 2000). Οι μεγάλες πηγές Gurdi, Skurda και Taba ina βρίσκονται στις ακτές της Αδριατικής στα περίχωρα της πόλης Kotor και είναι υδραυλικά διασυνδεδεμένες. Αναβλύζουν γλυκό νερό το χειμώνα και την άνοιξη, παροχής δεκάδων m 3 /sec. Όμως τα νερά των πηγών Gurdi και Skurda γίνονται υφάλμυρα τη θερινή περίοδο και η παροχή τους μειώνεται σημαντικά. Η υφαλμύρωση οφείλεται στην είσοδο θαλασσινού νερού μέσω του κατώτερου τμήματος της πηγής Gurdi (Breznik, 1998). Οι πηγές Gurdi και Skurda επικοινωνούν απευθείας με τη θάλασσα μέσω ενός βαθύ σιφωνοειδούς καρστικού αγωγού. Η πηγή Gurdi λειτουργεί ως ponor (καταβόθρα) επιτρέποντας τη θαλάσσια διείσδυση στην πηγή Skurda και τη ρύπανση της πηγής Taba ina (Milanovi, 2000). Η εκμετάλλευση της πηγής Taba ina άρχισε το 1952 με συνεχώς αυξανόμενη παροχή άντλησης που έφθασε το 1980 στα 200 l/sec προ των αντλήσεων. Συνέπεια τούτου ήταν η υφαλμύρωση των νερών (συγκέντρωση χλωριόντων 1400 mg/l). Το υψόμετρο ανάβλυσης της πηγής είναι στα +5 m το χειμώνα και στα +3 m το φθινόπωρο. Για την απομόνωση της πηγής από τη θάλασσα κατασκευάστηκε διάφραγμα τσιμεντενέσεων, μήκους 250 m και βάθους 50m, που αποδείχτηκε αναποτελεσματικό, δεδομένου ότι η πηγή αποτελεί μέρος ενός υδροφορέα που είναι υδραυλικώς διασυνδεδεμένος με την πηγή Gurdi. Ο Breznik πρότεινε το 1982 την κατασκευή ενός λαστιχένιου φραγμού 15

17 (rubber weir) και ενός διαφράγματος τσιμεντενέσεων στην πηγή Gurdi με σκοπό την προστασία του όλου καρστικού συστήματος από την διείσδυση της θάλασσας μέσω του κύριου αγωγού εισόδου που είναι το στόμιο της πηγής Gurdi. Η πρόταση δεν έγινε αποδεκτή και η πηγή Taba ina δίδει υφαλμυρωμένα νερά μεγάλη περίοδο κάθε χρόνο. Την ίδια χρονική περίοδο η διαλείπουσα πηγή Orahovac παραμένει με γλυκό νερό και παράλληλα στην πηγή Ljuta δεν παρατηρούνται μεταβολές (Milanovi, 2000). Πηγές Νovlanska Zrnovnica Κροατίας Η ζώνη των παράκτιων καρστικών πηγών Νovlanska Zrnovnica βρίσκεται σε ένα βαθύ στενό κόλπο μεταξύ Klenovica και Νοvi Vinodolski. Οι πηγές σχηματίζονται σε κρητιδικούς ασβεστολίθους και ασβεστολιθικά λατυποπαγή. Οι ασβεστόλιθοι είναι λεπτοπλακώδεις και τα τριτογενή λατυποπαγή κατά μήκος λειτουργούν ως ημιπερατός φραγμός από την πλευρά της θάλασσας. Οι πηγές εκτονώνουν μια μεγάλης έκτασης ασβεστολιθική μάζα, η ολική παροχή τους κυμαίνεται από 0,5 έως 15 m 3 /sec και η συγκέντρωση σε χλωριόντα από 3-10 g/l. Έχουν γίνει έργα τύπου λεκανών υδρομάστευσης στις οποίες συγκεντρώνεται το νερό των πηγών με βαρύτητα και αντλείται από αυτές, καλύπτοντας υδρευτικές ανάγκες τουριστικών ζωνών. Επειδή περιοδικά αυξάνεται η αλατότητα των νερών κατά την ξηρή θερινή περίοδο, αποφασίστηκε και κατασκευάστηκε το 1975 ένα διάφραγμα (κουρτίνα) τσιμεντενέσεων με στόχο τη μείωση της θαλάσσιας επίδρασης. Η παρέμβαση αυτή ήταν επιτυχής και η υφαλμύρωση σταμάτησε. Η ικανότητα παροχής των έργων νερού καλής ποιότητας είναι σήμερα 400 l/sec την περίοδο της αιχμής ζήτησης που συμπίπτει με την ξηρή εποχή του έτους. Το διάφραγμα τσιμεντενέσεων έγινε σε δύο φάσεις (Εικ. 9). Η πρώτη φάση έγινε στην προέκταση του κόλπου στη χαμηλή ζώνη μεταξύ θάλασσας και του σταθμού έργου εκμετάλλευσης Stara και έφθασε στο υψόμετρο 20 m και η δεύτερη φάση πλευρικά, από μεγαλύτερα υψόμετρα εδάφους, έφθασε επίσης στο ίδιο υψόμετρο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, έχει κατά συνέπεια μεγαλύτερο βάθος, φθάνοντας έως τα 40 m. Η αποτελεσματικότητα της κουρτίνας τσιμεντενέσεων της δεύτερης φάσης δεν ήταν ικανοποιητική, διότι όπως απέδειξε η έρευνα με δύο γεωτρήσεις η υπόγεια ροή στη ζώνη αυτή είναι ανοδική, αλλά η μίξη του γλυκού με το αλμυρό νερό γίνονται σε βάθος 90 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η υφάλμυρη δηλαδή ζώνη βρίσκεται 50 m βαθύτερα από τη βάση του στεγανού διαφράγματος και επομένως κάτω από αυτό αφήνεται ελεύθερη η ανάμιξη γλυκού με θαλασσινό νερό. Για την προστασία επομένως του υδροφορέα απαιτείται συμπληρωματικήεναλλακτική παρέμβαση-έργο. Είναι απαραίτητη είτε η επέκταση του διαφράγματος των 16

18 τσιμεντενέσεων βαθύτερα των 100 m σε ορισμένη ζώνη, είτε η εκμετάλλευση να γίνεται με την παροχή εκείνη που δε θα διαταράσσεται η ισορροπία μεταξύ γλυκού και αλμυρού νερού (βέλτιστη παροχή). Εικ.9 Ζώνη εκμετάλλευσης καρστικού υδροφορέα πηγών Novlyanska Zrnovica ( Κροατία) : 1. ΙΑ Ζώνη Προστασίας, ΙΒ ζώνη προστασίας, 3. Ζώνη ασβεστολιθικών λατυποπαγών μικρής περατότητας, 4. Θέσεις υδροληψίας, 5. Πιεζομ. Γεωτρήσεις, 6. Υποθαλάσσιες πηγές, 7. Εποχιακές παράκτιες πηγές, 8. Διαφραγμα τσιμεντενέσεων. Πηγές Robinzon Κροατίας Οι πηγές αυτές αναβλύζουν στην εξ επωθήσεως επαφή κρητιδικών ασβεστολίθων με φλύσχη. Η λεκάνη τροφοδοσίας συνίσταται από ανθρακικά πετρώματα όλου του Μεσοζωικού. Η ανάβλυση πραγματοποιείται στην παράκτια ζώνη σε απόσταση 70 m από την ακτογραμμή και η παροχή κυμαίνεται από 165 l/sec έως 2 m 3 /sec. Η επαφή μεταξύ ασβεστολίθων και φλύσχη είναι βαθιά διαβρωμένη και βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αποτέλεσμα αυτού είναι η επίδραση του θαλασσινού νερού στην ποιότητα των νερών των πηγών κυρίως κατά τη θερινή περίοδο. Οι τιμές της ηλεκτρικής αγωγιμότητας (E.C.) που μετρήθηκαν σε ερευνητικές γεωτρήσεις, αυξάνονται συναρτήσει του 17

19 βάθους : σε βάθος 5 m η Ε.C. ήταν 300 μs/cm και στα 85 m αυξάνει στα 2500 μs/cm. Αυτό θέτει σοβαρούς κινδύνους σε ότι αφορά την εκμετάλλευση κυρίως τους θερινούς μήνες. Για το λόγο αυτό κατασκευάστηκε διάφραγμα τσιμεντενέσεων κατάντι των πηγών που στοχεύει τόσο στην παρεμπόδιση της υφαλμύρωσης, όσο και στη μείωση της υπόγειας απορροής γλυκού νερού προς τη θάλασσα, με αποτέλεσμα την αύξηση των αποθεμάτων γλυκού νερού προς αξιοποίηση κυρίως το θέρος. 4. ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΦΑΛΜΥΡΩΣΗΣ Ο τεχνητός εμπλουτισμός καρστικών παράκτιων υδροφορέων δεν χρησιμοποιείται συνήθως, ως μέθοδος προστασίας από την υφαλμύρωση ή αποκατάσταση ήδη υφαλμυρωμένων. Αυτό οφείλεται αφ ενός στην έντονη ανισοτροπία του καρστ, γεγονός που εμποδίζει την ακριβή πρόβλεψη της «πορείας» του νερού εμπλουτισμού και αφ ετέρου το υψηλό κόστος που απαιτείται σε μερικές περιπτώσεις για τα αναγκαία έργα εφαρμογής του εμπλουτισμού. Εν τούτοις υπάρχουν μερικά παραδείγματα, κυρίως σε περιοχές που έχουν κατασκευαστεί τεχνητοί ταμιευτήρες νερού για άλλους κυρίως σκοπούς (ύδρευση, άρδευση, παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) και παράλληλα διατίθενται κάποιες ποσότητες για τεχνητό εμπλουτισμό. Τεχνητός εμπλουτισμός με σκοπό τη μείωση της υφαλμύρωσης σε καρστικούς υδροφόρους έχει εφαρμοστεί κυρίως στη Φλώριντα των Η.Π.Α., όπου η υπερεκμετάλλευση είχε ως αποτέλεσμα την προώθηση της διείσδυσης της θάλασσας μακράν της ακτής προς το εσωτερικό της ενδοχώρας τη 10ετία του Ανακούφιση από τις συνέπειες της διείσδυσης της θάλασσας σε υδροφόρο ανθρακικών πετρωμάτων με εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού έλαβε χώρα για πρώτη φορά στην Φλώριντα το Έκτοτε έχουν γίνει και σε άλλα μέρη του κόσμου πειράματα εφαρμογής τεχνητού εμπλουτισμού σε παράκτιους καρστικούς υδροφορείς αν και απ ευθείας εφαρμογή της τεχνολογίας και των εφαρμοζόμενων λύσεων είναι αδύνατη εξαιτίας της μοναδικότητας των φυσικών συνθηκών του καθ ενός καρστικού περιβάλλοντος που υπαγορεύονται από τη γεωμετρία του συστήματος και το βάθος αποκάρστωσης στην παράκτια περιοχή. Στη συνέχεια περιγράφονται περιληπτικά λίγες περιπτώσεις εφαρμογής τεχνητού εμπλουτισμού σε παράκτιους καρστικούς υδροφορείς για αντιμετώπιση της υφαλμύρωσης: 18

20 Περίπτωση Sierra de Gador (Ισπανία) Πρόκειται για ένα καρστικό σύστημα τριαδικών ασβεστολίθων στη νότια Ισπανία κοντά στην Almeira, το οποίο εφάπτεται και τροφοδοτεί πλευτικά τον Campo de Dalias, όπου η καλλιεργούμενη έκταση είναι πάνω από στρέμματα (εικ.10). Η υδρογεωλογική λεκάνη έχει έκταση 330 Km 2 και η μέση ετήσια βροχόπτωση στη Sierra Gador ισούται με 450 mm. Στον Campo de Dalias η αντίστοιχη τιμή είναι μόνο 270 mm και η ζήτηση νερού άρδευσης και ύδρευσης είναι πολύ μεγάλη ( στρέμ. θερμοκήπια και κάτοικοι). Στο καρστικό σύστημα δεν υπάρχουν πηγές και η εκμετάλλευσή του γίνεται με πολυάριθμες βαθειές γεωτρήσεις (μέχρι βάθους 800 m). Τα τελευταία 40 χρόνια γίνεται υπερεκμετάλλευση του συστήματος για αρδεύσεις με αποτέλεσμα την πτώση της υδροστατικής στάθμης έως 30 m και τη διείσδυση της θάλασσας στην ενδοχώρα έως και 7 Km από την ακτή. Πριν αρχίσει η εκμετάλλευση των υπόγειων καρστικών νερών η ηλεκτρική αγωγιμότητα ήταν 400 μs/cm και τα Cl mg/l. Τώρα οι αντίστοιχες μέσες τιμές είναι μs/cm και mg/l, ενώ οι μέγιστες που έχουν παρατηρηθεί μs/cm και mg/l αντίστοιχα. Η υπερεκμετάλλευση έχει δημιουργήσει ένα κώνο ταπείνωσης της υδροστατικής στάθμης που εκτείνεται σε 6 Km 2 με μέγιστη πτώση υδραυλικού φορτίου σ αυτήν 30 m. Για την αντιμετώπιση της υφαλμύρωσης εφαρμόστηκε η απλή τεχνικώς λύση της κατασκευής φραγμάτων ανάσχεσης-εμπλουτισμού (Pulido-Bosch et al., 1993) στην λεκάνη απορροής στις νότιες πλαγιές της Sierra Gador. Στις γυμνές πλαγιές των αποκαρστωμένων πετρωμάτων έχουν αναπτυχθεί, στις 55 μικρές υδρολογικές λεκάνες, πολυάριθμοι χείμαρροι, οι οποίοι σε έντονες βροχοπτώσεις πλημμυρίζουν την πεδινή ζώνη. Ταυτόχρονα μειώνεται η κατείσδυση στο καρστικό σύστημα και ελαττώνεται η επανατροφοδοσία του. Εκτεταμένες έρευνες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η κατασκευή μικρών φραγμάτων στις κοίτες των χειμάρρων θα έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της επιφανειακής απορροής και της διάβρωσης, ταυτόχρονα δε την αύξηση της κατείσδυσης. Κατασκευάστηκαν για το σκοπό αυτό 107 μικρά φράγματα τεχνητού εμπλουτισμού και ανάσχεσης ύψους 3 έως 14 m και μήκους έως 14 m, ποικίλλουσας χωρητικότητας. Η αποτελεσματικότητά τους αποδείχθηκε με σειρά πιεζομετρικών παρατηρήσεων που έδειξαν την αύξηση του πιεζομετρικού φορτίου εξ αιτίας του τεχνητού εμπλουτισμού που προκλήθηκε από τις χειμερινές απορροές. Η τοπική Υπηρεσία Διαχείρισης των υδατικών πόρων εφάρμοσε μέτρα απαγόρευσης κατασκευής νέων υδροληπτικών έργων και εγκατέστησε ένα σύστημα παρακολούθησης και καταγραφής για τη συλλογή πιεζομετρικών, υδροχημικών και μετεωρολογικών πληροφοριών. 19

21 Εικ.10 Σκίτσο της νότιας πλευράς της Sierra de Gador όπου γίνεται υπερεκμετάλλευση του παράκτιου καρστικού υδροφορέα με συνέπεια την υφαλμύρωσή του σε μεγάλη έκταση. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου κατασκευάστηκαν περί τα 100 μικρά φράγματα τεχνητού εμπλουτισμού (μαύρα ανεστραμμένα τρίγωνα). Χερσόνησος Ίστριας (Κροατία) Στη βόρεια Αδριατική στη χερσόνησο Ίστρια η πηγή Grandole χρησιμοποιείται για ύδρευση (Magdaleni, 1986). Η μείωση της παροχής της πηγής από τα 500 l/s στα 300 l/s οδήγησε στην απόφαση εφαρμογής τεχνητού εμπλουτισμού, μετά από εμπεριστατωμένη μελέτη της ζώνης τροφοδοσίας της πηγής. Η έρευνα με ιχνηθετήσεις απέδειξε την ύπαρξη απ ευθείας επικοινωνίας μιας από τις καταβόθρες με την πηγή. Αποφασίστηκε η εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού με διοχέτευση νερού στην καταβόθρα αυτή. Χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό αυτό νερό του ταμιευτήρα Butoniga, το οποίο με σωληνωτό αγωγό μεταφέρεται και διοχετεύεται στην καταβόθρα όπου κατασκευάστηκαν απλά έργα που διευκολύνουν τη διοχέτευση. Η πηγή κατόπιν τούτου επανέκτησε την αρχική παροχή της (500 l/s). 20

22 5. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΥΔΡΟΛΗΨΙΑΣ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΠΗΓΩΝ Υποθαλάσσιες πηγές που αναβλύζουν στον πυθμένα της θάλασσας γλυκό, υφάλμυρο ή θερμό νερό είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Η πρώτη επιτυχής προσπάθεια για την υδροληψία γλυκού νερού υποθαλάσσιας πηγής περιγράφεται από τον μεγάλο Έλληνα γεωγράφο Στράβωνα και αφορά έργο που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας. Το στόμιο μιας υποθαλάσσιας πηγής «καλύφθηκε» από ένα μολύβδινο χωνί και το γλυκό νερό μέσα από αυτό με τη βοήθεια σωλήνων από δέρμα έφθασε στην επιφάνεια της θάλασσας. Από τότε η πρώτη επιστημονική προσέγγιση του προβλήματος της αξιοποίησης των υποθαλάσσιων πηγών έλαβε χώρα στη Riviera Ponente (Mortola) στην Ιταλία στις αρχές της δεκαετίας του 1960 (Calvino & Stefanon, 1963). Αυτή η προσπάθεια ακολουθήθηκε από την πρώτη μελέτη πιστοποίησης της συμπεριφοράς των υποθαλάσσιων πηγών με σκοπό την αξιοποίησή τους (Stefanon and Cotecchia, 1969). Μετά (1972) ακολούθησε η πρώτη πειραματική σύλληψη υποθαλάσσιας πηγής, με σκοπό την καταγραφή (monitoring) των υδρογεωλογικών παραμέτρων (Stefanon, 1972) και το 1973 η κατασκευή έργου στο Port Miou της Γαλλικής Ριβιέρας για την εκμετάλλευση γλυκού νερού από την εκεί υποθαλάσσια ανάβλυση (Potié, 1973) (βλ. περιγραφή σχετικού έργου στη σελ.5). Πολλές πηγές που αναβλύζουν στον πυθμένα της θάλασσας γίνονται εμφανείς στην επιφάνειά της λόγω της ανοδικής κίνησης του ελαφρότερου (από το νερό της θάλασσας) γλυκού ή υφάλμυρου νερού των υποθαλάσσιων πηγών. Όσο το υδραυλικό φορτίο του γλυκού νερού είναι μεγαλύτερο από του νερού της θάλασσας, στη θέση ανάβλυσης της πηγής, τόσο πιο εμφανής είναι η εικόνα στην επιφάνεια της θάλασσας. Εντοπισμός υποθαλάσσιων πηγών γίνεται επίσης με τη βοήθεια τηλεσκοπικών εικόνων και μεθόδων (αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες, κ.τ.λ.). Η παροχή εκφόρτισης των υποθαλάσσιων πηγών εξαρτάται στενά από το υδραυλικό φορτίο του τροφοδοτούντος υδροφόρου συστήματος σε σχέση με το υδραυλικό φορτίο της στήλης θαλάσσιου νερού στη θέση ανάβλυσης της πηγής. Επομένως κάθε διακύμανση της στάθμης της θάλασσας (παλίρροια), της υδροστατικής επιφάνειας του υδροφορέα και της ατμοσφαιρικής πίεσης επηρεάζει τη συμπεριφορά των νερών που αναβλύζουν. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα υποθαλάσσιων πηγών οι οποίες έχουν υδραυλικό φορτίο σχεδόν ίσο με αυτό της στήλης αλμυρού νερού στο στόμιο ανάβλυσής του. Οι πηγές αυτές έχουν πολύ λεπτή ισορροπία υδραυλικών φορτίων και κατά την περίοδο των χαμηλών νερών του παράκτιου υδροφορέα που τις τροφοδοτεί (ξηρή περίοδος) τα στόμια τους 21

23 λειτουργούν ως καταβόθρες, εντός των οποίων εισρέει θαλασσινό νερό. Σ αυτή την περίπτωση οι πηγές-καταβόθρες ονομάζονται «εσταβέλλες» και δι αυτών τα παράκτια καρστικά συστήματα υφαλμυ ρώνονται έντονα. Εκμετάλλευση υποθαλάσσιων πηγών Η ύπαρξη και η συμπεριφορά των υποθαλάσσιων πηγών εξαρτώνται και ελέγχονται από πολλούς παράγοντες. Σε πολλές περιπτώσεις οι παράγοντες αυτοί υποεκτιμούνται με συνέπεια την αναποτελεσματικότητα της προσπάθειας αξιοποίησης των νερών τους. Η εκμετάλλευση μιας υποθαλάσσιας πηγής μπορεί να αποδειχθεί οικονομικώς πλεονεκτούσα στη βάση μιας αναγκαίας ισορροπίας των εξής παραμέτρων: - ζήτηση νερού στην εξεταζόμενη περιοχή - ολικός εκρρέων όγκος νερού από την πηγή και παροχή αυτής, λαμβανομένης υπόψη της τοπικής παλίρροιας - βάθος του στομίου της πηγής - απόσταση της πηγής από την ακτή - έκθεση της θέσης στον κυματισμό και σε τοπικές δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες - φύση, μορφολογία και αριθμός στομίων ανάβλυσης - γεωμορφολογία του θαλάσσιου πυθμένα μεταξύ πηγής και ακτής - γεωμορφολογία ακτογραμμής Παρ όλον ότι οι ως άνω παράμετροι είναι κατά σειρά προτεραιότητες, ο καθ ένας από αυτούς έχει πολύ μεγάλη σημασία και μπορεί να υπερέχει όλων των άλλων ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες. Γι αυτό το λόγο κάθε πηγή πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μοναδική περίπτωση, διαφορετική από άλλες προγενέστερα μελετημένες πηγές. Οι υποθαλάσσιες πηγές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διάφορους σκοπούς (οικιακή, αγροτική, βιομηχανική χρήση νερού) ανάλογα με την ποιότητα και την παροχή των νερών που αναβλύζουν. Πηγαίο νερό με αλατότητα πάνω από τα επιτρεπτά όρια για κάποια χρήση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί επωφελώς αν αναμιχθεί με νερό καλής ποιότητας, έτσι ώστε το μίγμα να γίνει κατάλληλο π.χ. για άρδευση ή κάποια άλλη χρήση. Πρόσφατες προσπάθειες εστιάζουν στη σύλληψη υποθαλάσσιων πηγών για αφαλάτωση των νερών τους καθώς μπορεί να έχουν χαμηλές συγκεντρώσεις αλάτων. Τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά τους είναι ευνοϊκότερα για αφαλάτωση συγκριτικά με το θαλάσσιο νερό. Το κόστος παραγωγής γλυκού νερού είναι πολύ μικρότερο. Μια υποθαλάσσια πηγή μπορεί να αξιοποιηθεί με την προσαρμογή ενός απλού σίφωνα στο στόμιο ανάβλυσής της όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα: 22

24 Εικ.11 Σύλληψη υποθαλάσσιας πηγής με σίφωνα Μια τέτοια κατασκευή επιτρέπει στο νερό της πηγής να εκρέει ελεύθερα και ταυτόχρονα δεν επιτρέπει στο θαλασσινό νερό να μπεί και να ανέλθει στο σκέλος καθόδου του σίφωνα και να διεισδύσει μέσω αυτού στον καρστικό αγωγό. Έτσι το νερό που εκρέει από το σίφωνα δεν αναμιγνύεται με το θαλασσινό νερό. Σ αυτού του είδους έργο σύλληψης του νερού μιας πηγής, μπορεί να προσαρμοστεί σωλήνας που να το οδηγεί στην ακτή για χρήση, όπως βλέπουμε στο επόμενο σχήμα: Εικ.12 Σύστημα υδροληψίας υποθαλάσσιας πηγής τύπου σίφωνα. Με σωλήνα που προσαρμόζεται στο σίφωνα μπορεί το νερό να μεταφερθεί προς χρήση. 23

25 Προφανώς, με το σύστημα αυτό ο όγκος νερού που θα αξιοποιείται πρέπει να ρυθμίζεται έτσι ώστε να μην ξεπερνά τη φυσική παροχή της πηγής. Εάν υπάρχει μια εξισορρόπιση μεταξύ φυσικής ροής και παροχής εκμετάλλευσης το σύστημα θα ισορροπεί και έτσι ούτε αλμυρό νερό θα εισρέει στο ανοδικό σκέλος του σίφωνα, ούτε γλυκό νερό θα εξέρχεται απ αυτό στη θάλασσα. Στο τμήμα αυτό του σίφωνα θα «εγκατασταθεί» η διεπιφάνεια γλυκού-αλμυρού νερού, πάνω από την οποία θα επιπλέει το γλυκό νερό και από τον σωλήνα εξόδου θα φεύγει για αξιοποίηση. Η θέση της διεπιφάνειας πρέπει να παρακολουθείται με σύστημα αυτομάτου (monitoring) μέτρησης της ποιότητας του νερού. Έτσι θα καθίσταται δυνατή η ρύθμιση της παροχής του γλυκού νερού που αξιοποιείται, ώστε να μη διαταραχθεί η ισορροπία. Η διεπιφάνεια πρέπει να παραμένει μόνιμα στο καθοδικό τμήμα του σίφωνα. Το σύστημα αυτό πατενταρίστηκε (Stefanon, 1972) και ένα ειδικό κάλυμμα από fiberglass σχεδιάστηκε, κατασκευάστηκε (Εικ.12) και χρησιμοποιήθηκε (Stefanon, 1972; 1973). Η πρώτη επιτυχής σύλληψη έλαβε χώρα στο Mar Piccolo στο Tarando της νότιας Ιταλίας, σ ένα μικρό εσωτερικό κόλπο όπου υπάρχουν περισσότερες από 40 υποθαλάσσιες πηγές τροφοδοτούμενες από το παράκτιο καρστικό σύστημα Mugia. Δύο από τις υποθαλλάσσιες αυτές πηγές, η Citro Galeso και η Citro Citrello υδρομαστεύτηκαν με τη μέθοδο αυτή (Stefanon, 1972). Η παροχή τους ισούται με 1 m 3 /s, 350 l/s αντίστοιχα και το στόμιο ανάβλυσης βρίσκεται σε απόσταση περί τα 50 m από την ακτή, σε βάθος περί τα 20 m από την επιφάνεια της θάλασσας. Η πρώτη εφαρμογή έγινε το 1968 στην πηγή Citro Citrelo και φαίνεται στην εικόνα 13. Εικ.13 Το σύστημα «σίφωνας-καμπάνα» που καλύπτει την υποθαλάσσια πηγή Citro Citrello (Taranto Ν.Ιταλία). Οι ρυθμιστικές βαλβίδες επιτρέπουν το σύλληψη της παροχής της πηγής μέσα στην καμπάνα και δι αυτής τη μεταφορά του νερού για χρήση. 24

26 Το σύστημα αξιοποίησης της πηγής Citro Galeso φαίνεται στην εικ.14 και στην εικ.15. Εικ.14 Σκίτσο του συστήματος εκμετάλλευσης της υποθαλάσσιας πηγής Citro Galeso στη Ν.Ιταλία. Εικ.15 Πειραματική εκμετάλλευση της υποθαλάσσιας πηγής Citro Galeso με το σύστημα σίφωνα-καμπάνα (Mar Piccolo, Taranto Ν.Ιταλία). Ένας σωλήνας διαμέτρου 1 m προσαρτάται στην καμπάνα και τα νερά της πηγής «οδηγούνται» στην επιφάνεια της θάλασσας. Το άνω μέρος του σωλήνα στερεώνεται σε μια επιπλέουσα «σημαδούρα». Η παροχή ανέρχεται σε 1 m 3 /s. 25

27 Η υποθαλάσσια πηγή Rovereto στην Τυρρήνια θάλασσα στα ιταλογαλλικά σύνορα (Cape Mortola) είναι η πρώτη που μελετήθηκε προκειμένου να γίνει προσπάθεια αξιοποίησής της (Calvino-Stefanon, 1963). Το στόμιο της πηγής βρίσκεται σε βάθος 38 m σε απόσταση 800 m από την ακτή. Οι πρώτες μελέτες άρχισαν το 1959 και το 1960 έγινε υποθαλάσσια διερεύνησή τους, στα πλαίσια μιας διδακτορικής διατριβής. Μεταγενέστερες έρευνες της πενταετίας είχαν σαν σκοπό την πειραματική σύλληψη και αξιοποίηση του νερού της πηγής. Διαπιστώθηκε διείσδυση της θάλασσας στο στόμιο της πηγής και ελαφρά ρύπανση των πηγαίων αναβλύσεων. Η αλατότητα ήταν 1,8 g/l και η παροχή εκτιμήθηκε γύρω στα 250 l/s. Το στόμιο ανάβλυσης είναι επίμηκες, στην προέκταση τεκτονικής γραμμής επαφής κρητιδικών με ιουρασικούς ασβεστόλιθους. Το καρστικό σύστημα έχει αναπτυχθεί σε μια περίοδο όπου η στάθμη της θάλασσας ήταν τουλάχιστον 50 m χαμηλότερα της σημερινής. Δεν έγινε έργο συστηματικής εκμετάλλευσης των νερών της πηγής. Επινοήθηκε όμως και εφαρμόστηκε ένα σύστημα «σύλληψης» νερού το οποίο δοκιμάστηκε επιτυχώς επί 8 μήνες. Πρόκειται για έμπιξη μιας απλής σωλήνας μέσα στο στόμιο ανάβλυσης της πηγής, της οποίας το άλλο άκρο κατάληγε στην επιφάνεια της θάλασσας. Το πηγαίο νερό ανέρχεται και αναβλύζει σε θετικό υψόμετρο (εικ.16). Εικ.16 Άποψη της πηγής και του συστήματος σύλληψης 26