ΕΥΒΟΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ. Το νησί της Εύβοιας έχει µήκος 175 χλµ. και πλάτος 6-50 χλµ. Η έκτασή της µαζί µε τις νησίδες της είναι τετρ. χλµ.

Transcript

1 ΕΥΒΟΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Το νησί της Εύβοιας έχει µήκος 175 χλµ. και πλάτος 6-50 χλµ. Η έκτασή της µαζί µε τις νησίδες της είναι τετρ. χλµ. Το όνοµα Εύβοια δίδεται ουσιαστικά από τον Όµηρο και φανερώνει το γόνιµο καλλιεργήσιµο έδαφος και την αναπτυγµένη βοοτροφία για την οποία το νησί ήταν ονοµαστό. Στα ιστορικά τεκµήρια όµως τη συναντάµε και µε άλλα ονόµατα, όπως Μάκρα ή Μάκρις από το σχήµα της, Αβαντίς ή Αβαντιάς από το λαό των Αβάντων, Ελλοπία από την οµώνυµο χώρα των Ελλοπιέων, Όχη από το όρος, Αονία απο τη φυλή των Αόνων, Χαλκίς από την πόλη, Εύριπος ή Έγριπος από τον πορθµό του Ευρίπου. Στην αρχαία ιστορία της είχε σαν κέντρα τις δύο παλαιότερες πόλεις της, τη Χαλκίδα και την Ερέτρια, οι οποίες διεκδικούσαν την κυριαρχία του νησιού. Τελικά επικράτησε η Χαλκίδα η οποία αναπτύχθηκε µε αποικίες στη Χαλκιδική, την Ιταλία και τη Σικελία. Οι Τούρκοι ονόµασαν την Εύβοια σε "Πασαλίκι του Εγροίπου" και περιελάµβαναν µαζί τη Θήβα και την Αττική. Πρώτη προσπάθεια απελευθέρωσης από τον Τούρκικο ζυγό έχουµε στα τέλη του 18ου αιώνα, η οποία όµως καταπνίγεται µέσα σε λουτρό αίµατος από τους Τούρκους. Το 1821 αρχίζει πάλι ο αγώνας ως και το 1833, χρονιά απελευθέρωσης

2 Πιπεριά (δροµικό τραγούδι της Πρωτοµαγιάς) ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Πιπεριά και λιγουριά Γρήγορα στον Αι-Λιά κι Αι-Λιάς στον ουρανό Για να βρέξει Θιός νερό Για τα στάρια τα κριθάρια του φτωχού τα παρασπόρια Αυλάκι αυλάκι το νερό Ο γεωργός και το τσαπί αποστοµώνει το νερό. ΓΕΝΙΚΑ Η νότια Εύβοια αν και βρίσκεται σε µικρή απόσταση από τις Κυκλάδες και θα περίµενε κανείς να χει έντονο νησιώτικο χαρακτήρα στους χορούς και στη µουσική της, εντούτοις παρατηρεί κανείς ότι έχει αναπτύξει ένα ιδιαίτερο χορευτικό και µουσικό ρεπερτόριο, αποτέλεσµα των ιστορικών συνθηκών που επικράτησαν στη περιοχή και της γεωγραφικής της θέσης. Στις αρχές του 15 ου αιώνα η Βενετοί εγκατέστησαν Αλβανούς στη β. πλευρά της όχη και σε όλη την άλλη Καρυστία µε αντάλλαγµα δωρεάν κλήρο. Ο στόχος ήταν η ενίσχυση της µαχητικής δύναµης των ενετών σε µελλοντικό πόλεµο µε τους Τούρκους,όπως και έγινε το Όπως ήταν φυσικό αυτή η µετακίνηση και το µπόλιασµα του πληθυσµού οδήγησε και στη δηµιουργία ενός ιδιαίτερου χορευτικού και µουσικού στυλ, κορυφή του οποίου είναι ο καβοντορίτικος ή καλιανιώτικος. Άλλοι χοροί της περιοχής είναι ο συρτός και ο µηλωνιάτικος παραλλαγή του συρτού χορού. Στην περιοχή χορεύεται ακόµα ο λεγόµενος όρθιος µπάλος (διαφοροποιείται από τον κυκλαδίτικο µπάλο) από ένα ή δύο ζευγάρια. Στην περιοχή της Κύµης παρατηρεί κανείς επιρροές από τη Μ.Ασία. Συναντούµε το χασάπικο γρήγορο, συρτό, σπυρί πιπέρι, πατινάδες, κινητικά και µουσικά µοτίβα δηλαδή που τα συναντάµε και στα παράλια. Κι αυτό είναι αυτονόητο αν σκεφτεί κανείς ότι η Κύµη ήταν εµπορικό κέντρο. Στη Β. Ευβοια συναντάµε περισσότερο τους λεγόµενους στεριανούς χορούς τσάµικα, καγκέλια, πατινάδες, συρτούς την βντάνα και την καµάρα στη Λίµνη, χορό που συναντάται και στο Αλιβέρι και στις Σποράδες. Μια ξεχωριστή κατηγορία χορών είναι οι χοροί που έφεραν οι πρόσφυγες µετά την ανταλλαγή των πληθυσµών το Προκόπι, νέα Σινασσός, Αρτάκη, Λάµψακος, Μακρυµµάλι και άλλες περιοχές δέχτηκαν τους Έλληνες της Mικράς Ασίας και της Καππαδοκίας. Συρτός, καρσιλαµάς, ίσσος, οι χοροί που έκαναν το ταξίδι της προσφυγιάς, µαζί τους. ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Τα µουσικά όργανα της Εύβοιας είναι πολλά ανάλογα µε την περιοχή. Στην Καρυστία συναντάµε τσαµπούνα, γκάιντα, λύρα, φλογέρα. Τα όργανα αυτά σήµερα έχουν αντικατασταθεί από το βιολί. Ελάχιστοι πλέον είναι αυτοί που συνεχίζουν τη µουσική παράδοση. Στη Β. Εύβοια συναντάµε το βιολί και το κλαρίνο το οποίο αντικατέστησε τη φλογέρα ή νταραβίρα και το σουραύλι. Αξιοσηµείωτο εδώ ν αναφέρουµε ότι σε πολλές περιοχές της νότιας αλλά και της βόρειας Εύβοιας πολλοί ακόµη και σήµερα παίζουν πολλές µελωδίες µε το φύλλο. Η µουσική και χορευτική ποικιλία της Εύβοιας φαίνεται και στις παραδοσιακές φορεσιές της. Η φορεσιά της Κύµης είναι σχεδόν ίδια µε ένα είδος φορεσιάς της Κάτω Παναγιάς στη Μ. Ασία, ενώ οι φορεσιές της Β. Εύβοιας µοιάζουν µε τις ρουµελιώτικες φορεσιές. Να πούµε εδώ ότι όπως στο χορό και στη µουσική ο χορευτής ή ο µουσικός έχει το προσωπικό του στυλ- πάντα βέβαια κάτω από το ύφος της περιοχής που εκφράζει-, έτσι και στη φορεσιά παρατηρούµε να συµβαίνει το ίδιο. Η γεωγραφική θέση µιας περιοχής, το επάγγελµα και η κοινωνική θέση των κατοίκων της όπως προείπα παίζει σηµαντικό ρόλο. Π.χ. η Λίµνη µια παραθαλάσσια κωµόπολη που οι κάτοικοι της στην πλειοψηφία τους ήταν έµποροι και καπεταναίοι η φορεσιά τους ήταν βράκα και τα τραγούδια

3 τους είχαν νησιώτικο χαρακτήρα. Αυτό οφείλεται και σε έναν πρόσθετο λόγο ότι πολλές οικογένειες είχαν µετοικήσει από τα νησιά Σάµος, Λέσβος. Αντίθετα στους Κουρκουλούς ένα ορεινό χωριό 12χµ. από τη Λίµνη η παραδοσιακή φορεσιά ήταν φουστανέλα για τους άντρες και τα σεγκούνια για τις γυναίκες. Φορεσιά Όπως και σε άλλες περιοχές της πατρίδας µας η φορεσιά ήταν ηλικιακό σηµείο αναφοράς και βεβαίως δείγµα οικονοµικής και κοινωνικής θέσης. Πέρα των δύο παραπάνω, ήταν και δείγµα αξιοσύνης και καλαισθησίας που ξεπερνούσε πολλές φορές την οικονοµική κατάσταση αυτών που τη φορούσαν. Αγία Άννα ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ. Τα κορίτσια από µικρή ηλικία ξεκινούσαν να κεντάνε τα πουκάµισά τους. Τα πιο γνωστά κεντήµατα ήταν ο Μάης, ο Βεζύρης, ο διπλός Μάης, η πέρδικα, τα κροπάκια. Έτσι λοιπόν στο κάτω µέρος του πουκαµίσου σχηµατίζονταν αλλεπάλληλες σειρές κεντήµατος και όσο πιο πλατύ ήταν το κέντηµα και πιο λεπτοκαµωµένο, "µορφοδούλικο", τόσο πιο άξια ήταν η νύφη που το 'χε φτιάξει. Μια άλλη µορφή αγιαννιώτικης φορεσιάς ήταν και τα σαγιάδια, τα οποία φορούσαν κορίτσια αλλά και νέες γυναίκες ΑΝΤΡΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ Η αντρική φορεσιά ήταν κατά βάση η φουστανέλα. Εσωτερικά φορούσαν την κάλτσα, υφασµένη στον αργαλειό, το πουκάµισο, και πάνω έδεναν τη φουστανέλα µε σκοινί. Πάνω έβαζαν το γιλέκο κεντηµένο και πίσω έπεφταν τα πισλιά. Κάτω από τα γόνατα έδεναν τις καλτσοδέτες και στο κεφάλι φορούσαν κόκκινο φέσι. Τα τελευταία χρόνια πριν την οριστική απόσυρση της φορεσιάς αυτής φορούσαν µαύρο σκούφο, ή καλογερόσκουφο. Στη µέση έδεναν το µαντίλι τους, πράσινο, λαχανί, κόκκινο µε κρόσια και ακριβώς από πάνω το σελάχι. Σ αυτό έβαζαν τσιγάρα, καθρεφτάκι, χτένα, σουγιά αλλά και όπλα. Στις πολύ επίσηµες µέρες έβαζαν και την κάπα (άσπρο κεντηµένο πανωφόρι). Άλλες φορεσιές έχουµε καταγράψει από Κύµη, Ψαχνά, Λίµνη Καθενούς, Ιστιαία, Καρυστία. Φορεσιά από Αγια Άννα, Ψαχνά, Κύµη και Καθενούς θα παρουσιάσουµε στη συνάντηση µας.

4 ΒΟΡΕΙΑ ΕΥΒΟΙΑ Από τους πιο διαδεδοµένους χορούς ήταν ο Χειµαριώτικος, οργανική αργή µελωδία που παιζόταν και µε φύλλο από κοτσύκι ή άλλο δέντρο. Ακολουθούσε ο Συρτός, ο Τσάµικος και κάποιες φορές χορευόταν και το ηπειρώτικο Στα Τρία. Όσον αφορά το Συρτό, όταν παρατηρήθηκε (µε βάση τις καταγραφές) ότι οι µεγάλης ηλικίας άνθρωποι δεν κάνουν δύο διαδοχικά σταυρώµατα αλλά πάτηµα και άρση, ειπώθηκε ότι τα σταυρώµατα "τα κάναν οι δασκάλοι". Η τέχνη του Συρτού χορού όµως είναι τα τσακίσµατα, τα καθίσµατα και οι στροφές δεξιές και αριστερές. Όσον αφορά τον Τσάµικο, χορεύεται κυρίως ελεύθερα, µε τσακίσµατα και χαµηλά χτυπήµατα, και όταν ο χορός προχωρά θα µπορούσαµε να τον µετρήσουµε µε οχτώ βήµατα (µία επιστροφή στο οχτώ). ( ΡΩΜΕΝΟ) Η ΓΚΑΜΗΛΑ ΚΟΥΡΚΟΥΛΟΙ- ΚΕΡΑΣΙΑ Γενικά Το σηµαντικότερο έθιµο που γίνεται και σήµερα στους Κουρκουλούς της Β. Εύβοιας είναι το έθιµο της Γκαµήλας τη δεύτερη µέρα του Πάσχα. Είναι λίγο πολύ γνωστό ότι ανάλογο έθιµο γίνεται στη Στερεά Ελλάδα και τη Θράκη την περίοδο του δωδεκαήµερου. Η φιλοσοφία του δρώµενου, αλλά και οι πρωταγωνιστές όµως στους Κουρκουλούς, είναι διαφορετική. Το δρώµενο της καµήλας γίνεται και στο χωριό Κερασιά, αλλά το καλοκαίρι, στη γιορτή της Αγίας Ζώνης. Το πρωί κατά τις δέκα ξεκινά ο θίασος µε αρχηγό τον Γκαµηλιέρη και πηγαίνει σε όλα τα σπίτια. Μια κανονική θεατρική παράσταση λαµβάνει χώρα µε αυτοσχεδιασµού πειράγµατα και µουτζουρώµατα, ενώ το τραγούδι της Γκαµήλας δίνει και παίρνει. Ντέεε, ντεντέ Ντε Καραµαντέ! Χόρεψε Γκαµήλα µου για ψωµί και για τυρί για να φάνε τα παιδιά που γυρίζνε τον Καρά του Καρά του Κακαρά. Ζγκράαπ! ώτς Γκαµήλας τίποτα να µη φάει τα κλήµατα κι έχουµε τα κρίµατα για τα έρµα ρήµατα. Ζγκράαπ! ώτς αυγά δώτς κρασιά δώτς την πλάτ από τ αρνιά δώτς κρεάς απ τα σουβλιά για να φάνε τα παιδιά που γυρίζνε τον Καρά τον Καρά τον Κακαρά. ως τους και κανά λυρί Που ναι σήµερα λαµπρή Αιιιιιιιιι κι ζζγκράαπ!

5 Κάθε σπίτι ακούει το τραγούδι, κερνά το θίασο και δίνει κάποια χρήµατα για τη διοργάνωση του γλεντιού που θα ακολουθήσει το βράδυ στο καφενείο. ΤΟ ΡΩΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΙΠΕΡΙΑΣ Το πρωί τα κορίτσια µαζεύονταν και στόλιζαν µια κοπέλα µε λουλούδια και πρασινάδες. Γύριζαν την πιπεριά από σπίτι σε σπίτι και έριχναν µε το κανάτι νερό στη στολισµένη πιπεριά. Οι νοικοκυραίοι φίλευαν κατόπιν την οµάδα Το απόγευµα έστηναν χορό στ αλώνι. Καµάρα -Αλιβέρι Χορεύεται στο Αλιβέρι κάθε χρόνο, τη δεύτερη µέρα του Πάσχα, που συνήθως συµπίπτει µε τη γιορτή του πολιούχου αγίου Γεωργίου, στο προαύλιο της οµώνυµης εκκλησίας. Πρόκειται για έναν ιδιότυπο τοπικό χορό, που έχει τελετουργικό και ηρωικό µάλλον χαρακτήρα, και εκφράζει την πάλη του ανθρώπου µε την φύση. Τα λόγια του είναι µια παραλλαγή των στίχων του γνωστού "Γεφυριού της Αρτας". Είναι συρτός στα τρία, πολύ αργός, και η παράδοση λέει πως χορευόταν στο Αλιβέρι απ' τα χρόνια της σκλαβιάς. Χορεύεται χωρίς όργανα, πάνω στον ρυθµό του τραγουδιού που τραγουδάει ο κορυφαίος και επαναλαµβάνουν οι υπόλοιποι, που χορεύουν πιασµένοι αγκαζέ. Καβοντορίτικος καλλιανιώτικος Τον Καλλιανιώτικο τον λένε και Σταυρωτό επειδή πιάνονται σταυρωτά, η σύγχρονη ονοµασία είναι Καβοντορίτικος. Εχει πάρει την ονοµασία του από το χωριό Καλλιανού. Ο Καλλιανώτικος χορός είναι κυκλικός βέβαια και, παρ' όλο που οι χορευτές πιάνονται σταυρωτά, δεν έχει νησιώτικο χαρακτήρα. Επίσης δεν είναι συρτός, αλλά ούτε και πηδηχτός. Είναι όπως και η µουσική του απλός, στρωτός και στερεός Είναι χορός σταυρωτός όταν σ' αυτόν µετέχουν και γυναίκες, ενώ αν τον χορεύουν µόνο άντρες πιάνονται απ' τον ώµο. Βασικά παίζεται από τα λυροντάουλα και τις τσαµπούνες Ο Καβοντορίτικος χορός χορεύεται και στην Αχλαδερή, πάνω στον ίδιο ρυθµό και παίζεται επίσης από τα λυροντάουλα ή τα βιολιά και τα λαούτα. Λέγεται ακόµη και Βέντελια, που στ' αρβανίτικα θα πει "στον τόπο" και Άσσος, Μπάλλος Ο κλασσικός ελληνικός µπάλος είναι για να χορεύεται από πολλά ζευγάρια ενώ ο Καρυστινός για να χορεύεται µόνο από ένα ζευγάρι. Με ένα ζευγάρι χορεύεται και αλλού µε διάφορες παραλλαγές. Κάποιες φορές χορεύεται και συγχρόνως µε δυο ζευγάρια. Μυλωνιάτικος Ο καθαυτός χορός έχει βήµατα συνηθισµένου συρτού χορού, µε κάπως µεγαλύτερα βήµατα. Οι χορευτές πιάνονται από τον καρπό, συνήθως µε µαντήλι. Μπροστά χορεύει άνδρας, ακολουθούν οι γυναίκες και µετά οι άλλοι άνδρες. Όλους τους χορούς τύπου Συρτού τους χορεύουν στην Κάρυστο κατά κάποιο δικό τους τρόπο - αυτό άλλωστε συµβαίνει και παντού. Συνήθως ακολουθεί µπάλος. "Στους Μύλους στον Αργασταρά, τρώνε ψωµί και ξύδι, για να φτουρίσει το λεφτό να βάνουνε φτιασίδι...".

6 Προσφυγικά Ίσος Σινασσός Στην κωµόπολη Σινασό (Καππαδοκίας), εκτός από τους γνωστούς γυναικείους κυκλικούς χορούς, µε τα θαυµάσια ελληνικότατα δηµοτικά τραγούδια, χόρευαν και τον "µοναδικό" αντικριστό (καρσιλαµά) γυναικείο χορό Ίσο. Λέµε µοναδικό διότι πολύ πιθανό να τον χόρευαν µόνο στη Σινασό. εν βρίσκουµε µαρτυρίες που να φανερώνουν ότι τον χόρευαν και σε άλλα µέρη της Καππαδοκίας. Συνήθως οι χορεύτριες δεν κρατούσαν τίποτα στα χέρια τους, έχοντας τα τρία πρώτα δάχτυλα ενωµένα όπως κάνουµε το σταυρό µας, και τα άλλα δύο κολλητά στην παλάµη. Σπάνια κρατούσαν ζίλια ή ξύλινα κουτάλια (χουλιάρια). Ο τονισµός των βηµάτων είναι πάντα στο ένα πόδι. Το σηµαντικότερο χαρακτηριστικό του Ίσου είναι το περπάτηµα που νοµίζεις ότι οι χορεύτριες δεν κάνουν βήµατα αλλά γλιστράνε στο έδαφος, στηριζόµενες πότε στο ένα και πότε στο άλλο πόδι, και έτσι το κορµί δεν κάνει ποτέ πάνω-κάτω. Είναι χορός περήφανος, µε χάρη αλλά και σεµνότητα. Τον συνόδευαν συνήθως το βιολί, το κλαρίνο και το ντέφι. Πολλές φορές έπαιζε µόνο το ντέφι. Συρτός Αρτάκη Ροδοδάχτυλος αυγή µου. Οι χοροί που θα παρουσιαστούν στη συνάντηση µας είναι: β. Εύβοια συρτός, τσάµικο, χειµαριώτκος ή µπεράτκος. Λίµνη- Αλιβέρι: καµάρα Κύµη: συρτός, µυλωνιάτικος, σταυρωτός, χασάπικος γρήγορος Καρυστία: συρτός, γκάιντα, καβοντορίτικος, µπάλος χοροί προσφύγων: ίσος Σινασσού, συρτός Αρτάκης, καρσιλαµάς. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙ ΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ- ΟΡΑ ΣΤΡΑΤΟΥ- ΑΛΚΗΣ ΡΑΦΤΗΣ ΟΙ ΚΟΥΡΚΟΥΛΟΙ-Β.ΕΥΒΟΙΑ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΙΑΝΟΣΤΑΘΗΣ (Αδηµοσίευτο)

7

8 KYMI COSTUMES

9 LIMNI COSTUMES

10 PSAXNA COSUTMES